Lalka Bolesława

Prusa
Opracowanie

Dorota Bucior
KOREPETYCJE, REDAKCJA I KOREKTA
TEKSTU
 SPIS TREŚCI

Gatunek.........................................................................................................................................2
Kompozycja ..................................................................................................................................2
Tematyka ......................................................................................................................................2
Czas i miejsce akcji .......................................................................................................................2
Bohaterowie ..................................................................................................................................3
Pierwszoplanowi (najważniejsze informacje) ..............................................................................3
Mapa przedstawiająca wszystkich bohaterów i relacji jaka ich łączy ...........................................6
Główna problematyka ..................................................................................................................6
1. Miłość ....................................................................................................................................6
2. Idealizm .................................................................................................................................7
3. Samotność ..............................................................................................................................7
4. Społeczeństwo ........................................................................................................................7
Motywy literackie .........................................................................................................................7
Motyw bezdomności ..................................................................................................................7
Motyw cierpienia........................................................................................................................8
Motyw dzieciństwa.....................................................................................................................8
Motyw miłości ...........................................................................................................................8
Motyw samobójstwa...................................................................................................................9
Motyw samotności .....................................................................................................................9
Motyw kobiety ...........................................................................................................................9
Motyw biedy ............................................................................................................................ 10
Motyw społeczny ..................................................................................................................... 10
Motyw sporu, konfliktu ............................................................................................................ 11
Motyw idealizmu...................................................................................................................... 11
Motyw lalki, marionetki ........................................................................................................... 12
Motyw retrospekcji, powrotu do przeszłości ............................................................................. 12
Motyw pracy ............................................................................................................................ 13
Motyw miasta........................................................................................................................... 14
Motyw tęsknoty........................................................................................................................ 14
Motyw podróży ........................................................................................................................ 15
Motyw domu ............................................................................................................................ 16
Motyw przyjaźni ...................................................................................................................... 17
Motyw patriotyzmu .................................................................................................................. 17

1
Dorota Bucior – korepetycje, redakcja i korekta tekstu

LALKA BOLESŁAWA PRUSA – OPRACOWANIE

GATUNEK:

Lalkę uznaje się za najważniejsze dzieło polskiego dojrzałego realizmu. Jest

reprezentatywne dla późnego pozytywizmu, który odrzucał tendencyjność charakterystyczną
dla wcześniejszych nurtów. Lalka to powieść, w której dominuje realizm, zarówno pod
względem psychologicznym postaci, jak i obiektywizmu w przedstawianiu świata.

KOMPOZYCJA:
Kompozycja Lalki jest nietypowa dla powieści realistycznej XIX wieku. Prus zastosował
dwie narracje: główną fabułę przedstawia narrator trzecioosobowy, natomiast Pamiętnik
starego subiekta to refleksje Ignacego Rzeckiego w pierwszej osobie. Wątki obyczajowe są
przeplatające się z filozoficznymi, społecznymi i psychologicznymi szkicami. Technika
wielokrotnego przedstawiania tych samych sytuacji z różnych perspektyw dodaje głębi
narracji.

TEMATYKA:
Główny wątek skupia się na miłości Stanisława Wokulskiego do arystokratki Izabeli Łęckiej.
Jednakże, Lalka to nie tylko historia miłosna, lecz również rozległa panorama społeczeństwa
polskiego. Prus przedstawia życie codzienne Warszawy pod koniec XIX wieku, ukazując
różnice społeczne i polityczne. Wprowadzenie wspomnień Ignacego Rzeckiego dodaje
warstwę historyczną i polityczną do narracji.

CZAS I MIEJSCE AKCJI:

Akcja Lalki toczy się w latach 1878–1879, głównie w Warszawie. Prus jednak przenosi
czytelnika również do Paryża i polskiej prowincji (Zasławek). Poprzez Pamiętnik starego
subiekta, czytelnik jest zanurzony w przeszłości, włączając w to wypadki rewolucji
węgierskiej (1848) oraz wydarzenia związane z młodością i karierą Wokulskiego, takie jak
powstanie styczniowe czy konspiracja niepodległościowa.

2
BOHATEROWIE

PIERWSZOPLANOWI (NAJWAŻNIEJSZE INFORMACJE):

STANISŁAW WOKULSKI:
➢ Czterdziestosześcioletni kupiec z zubożałej szlacheckiej rodziny.
➢ Młodość spędził jako subiekt, podjął studia w Szkole Głównej w Warszawie.
➢ Uczestniczył w powstaniu styczniowym i został zesłany na Syberię po klęsce co
stanowiło dramatyczne doświadczenie w jego życiu.
➢ Po powrocie ożenił się z Małgorzatą Minclową, dziedzicząc jej sklep i majątek.
➢ Zakochał się w Izabeli Łęckiej podczas wizyty w teatrze, co zapoczątkowało główny
wątek powieści.
➢ Pozytywista i romantyk: zdobył majątek własną pracą, wierzył w naukę i technikę.
Jako romantyk angażował się w walkę patriotyczną i szaleństwo miłosne.
➢ Urodzony u schyłku epoki romantyzmu.
➢ Jego miłość do arystokratki jest nieszczęśliwa i nieodwzajemniona.
➢ Idealizuje Izabelę, traktując ją jak "bliźniaczą duszę" i rajski ideał.
➢ Uzależnia się od uczucia do stopnia, który prowadzi do próby samobójczej.
➢ Skłonności do depresji, załamań, kryzysów psychicznych, związanych głównie z
uczuciem do Izabeli.
➢ Nadwrażliwość związana wyłącznie z uczuciem do Izabeli.
➢ Skłonność do głębokich przemyśleń, refleksji, analiz uczuć i wspomnień.
➢ W zdobyciu Izabeli działa jak typowy pozytywista, wierzący w możliwość osiągnięcia
celu poprzez działania pragmatyczne.
➢ Ofiarowuje jej pieniądze, kupuje kamienicę, obdarowuje prezentami.
➢ Narzeczony Izabeli, prowadzący układ pozytywistyczny.
➢ Ostatecznie odrzuca schematy społeczne obowiązujące w kręgach Łęckich.
➢ Rzucił pozycję narzeczonego, kierując się wartościami romantycznymi: nie można
kupić uczuć.
➢ Nazywany "człowiekiem epoki przejściowej" ze względu na mieszankę cech
romantycznych i pozytywistycznych.
➢ Przeplatanie się zachowań romantyka i pozytywisty podczas akcji powieści.

3
IGNACY RZECKI:
➢ Zwany "starym subiektem", starszy od Wokulskiego, choć w podobnym wieku.
➢ Charakteryzuje go monotonny tryb życia i konserwatywna postawa.
➢ Idealista polityczny, oddany mitowi Napoleona, wierzący w powrót potomków
władcy.
➢ Schyłek życia przynosi mu gorzkie doświadczenia: zniknięcie Wokulskiego, śmierć
ostatniego z Bonapartów i podważenie jego pozycji w sklepie.
➢ Doktor Szuman określa go jako ostatniego romantyka.

IZABELA ŁĘCKA:
➢ Przedstawicielka świata arystokracji, którą Prus ukazuje jako prowadzącą próżniaczy
styl życia.
➢ Żyje w luksusie, spędza czas na podróżach, rautach, balach, teatrach.
➢ Arystokracja nie prezentuje nic wartościowego, jej życie jest pozbawione sensu.
➢ Piękna kobieta, doskonałe maniery, niesamowita uroda, wyższa od przeciętnych.
➢ Uosobienie arystokratycznego piękna: wzrost, figura, bujne blond włosy, oryginalna
fizjonomia, hipnotyzujące oczy.
➢ Pasożytniczy tryb życia, niechęć do pracy, życie w luksusach, brak zainteresowania
realnym światem.
➢ Gardzi pracą, preferuje życie w bogactwie, wychowana w luksusach, przyzwyczajona
do nich.
➢ Traktuje ludzi z pogardą, uważa się za wyższą, wyznacznik wartości to
arystokratyczne pochodzenie.
➢ Niezdolność do poświęceń na rzecz innych, interesuje się jedynie sobą i majątkiem.
➢ Niezdolna do głębszych uczuć, traktuje miłość jak zabawę, uczucia są dla niej jedynie
igraszką.
➢ Nie docenia uczuć innych, okazuje niechęć, gardzi uczuciami Wokulskiego.
➢ Na zewnątrz wytworne maniery, wewnętrznie pusta.
➢ Interesuje się jedynie luksusami, nie ma zrozumienia dla straty majątku, niezdolność
do empatii.
➢ Zaręcza się z Wokulskim z wyrachowania i dla korzyści, nie docenia jego uczuć i
dobra, jakim ją obdarzył.
➢ Decyzje podyktowane wygodą życia, nie uczuciami.

4
 ➢ Gardzi uczuciami Wokulskiego, traktuje go z pogardą ze względu na brak
arystokratycznego pochodzenia.
➢ Dąży do wyższego statusu społecznego, nie dostrzega wartości w miłości i oddaniu
Wokulskiego.
➢ Doprowadza go do próby samobójczej, pozostawia w poczuciu pustki i rozgoryczenia.

HELENA STAWSKA:
➢ Kobieta około trzydziestki, uduchowiona i piękna.
➢ Samotnie wychowuje córkę, zarabiając dorywczo.
➢ Rzecki podkochuje się w niej, ale planuje wydać ją za Wokulskiego.
➢ Przykład kobiety wyemancypowanej, pracującej i zarabiającej na siebie.

JULIAN OCHOCKI:
➢ Dwudziestoośmioletni krewny Łęckich, pełen podziwu dla Wokulskiego.
➢ Odrzuca arystokratyczny styl życia, uważając go za pasożytniczy.
➢ Wzorowy pozytywista, interesujący się nauką, wiarą w postęp i pracą dla dobra
społecznego.

MICHAŁ SZUMAN:
➢ Lekarz, przyjaciel Wokulskiego, pochodzący z żydowskiej rodziny.
➢ Zmienia się z idealisty w pragmatyka, krytykując Wokulskiego za uczuciowe
opętanie.
➢ Pozytywista, odsłaniający biologiczne podstawy zjawisk, poszukujący racjonalnych
wyjaśnień.

5
MAPA PRZEDSTAWIAJĄCA WSZYSTKICH BOHATERÓW I RELACJI JAKA
ICH ŁĄCZY

Źródło: Opracowania lektur i wierszy. Dla wszystkich klas liceum i technikum, adamantan, Warszawa 2019.

GŁÓWNA PROBLEMATYKA:

1. MIŁOŚĆ:
Miłość Wokulskiego do Izabeli jest centralnym motywem Lalki. To uczucie staje się motorem
wszystkich działań bohatera, a zarazem przyczyną jego tragicznych konsekwencji. Wokulski
zakochuje się w dojrzałym wieku, co sprawia, że fascynacja panną Łęcką staje się obsesyjna.
Ignoruje reakcje otoczenia, zamyka się przed zaniepokojeniem bliskich oraz drwinami i
krytyką obcych. Przykładem jest jego zaniedbanie interesów i wydarzeń społecznych na rzecz
idealizowanej miłości.

6
2. IDEALIZM:
Stanisław Wokulski jest postacią rozdartą między idealizmem a realizmem. Jego miłość do
Izabeli, wzorowana na romantycznych ideałach, prowadzi go do skrajności, aż do próby
samobójczej. Jednak równocześnie Wokulski reprezentuje cechy pozytywistyczne, takie jak
praca, społeczny utylitaryzm, wiara w postęp i naukę. To wyjątkowe zestawienie cech
nadaje mu niepowtarzalny charakter, tworząc postać skomplikowaną i wielowymiarową.

3. SAMOTNOŚĆ:
Mimo otoczenia ludźmi, Wokulski jest istotnie samotny. Już od dziecka odstaje od swojego
środowiska, co ilustruje konieczność pomocy ojcu w winiarni. Jego ambicje naukowe i
marzenia o studiach stawiają go w izolacji społecznej. Stanisław jest samotny nawet w swoich
pragnieniach i posunięciach, co spotyka się z niezrozumieniem nawet wśród najbliższych. Ta
samotność jest jednym z kluczowych elementów charakteryzujących bohatera.

4. SPOŁECZEŃSTWO:
Lalka to krytyczny obraz społeczeństwa polskiego końca XIX wieku. Struktura społeczna jest
skostniała, a różnice między warstwami utrudniają współpracę. Arystokracja jest próżniacza i
zdegenerowana, mieszczaństwo skupia się na zdobywaniu majątku, a lud egzystuje na granicy
przetrwania. Inteligencja, choć oddana nauce, boryka się z brakiem możliwości rozwoju. Prus
ukazuje zacofanie wobec nowoczesnych państw europejskich, co ilustruje kontrast między
Warszawą a Paryżem.

MOTYWY LITERACKIE

MOTYW BEZDOMNOŚCI:

Motyw bezdomności w ukazuje się poprzez spojrzenie Stanisława Wokulskiego na dzielnicę

Powiśle, zamieszkaną przez nędzarzy, ludzi niedołężnych i pozbawionych domów. Ta część
miasta staje się dla bohatera symbolem nędzy i samotności. Wokulski obserwuje Powiśle,
gdzie ludzie zmagają się z ubóstwem i brakiem stałego schronienia. Bezdomność staje się dla
niego metaforą opuszczenia społecznego, osamotnienia i zaniedbania. Dzielnica nędzarzy
staje się mikrokosmosem społecznych nierówności, które przyciągają uwagę Wokulskiego i
skłaniają go do refleksji nad losami tych ludzi. Motyw bezdomności jest głęboko
zakorzeniony w społecznej rzeczywistości przedstawionej w powieści. Działa jako narzędzie,

7
które pozwala autorowi ukazać kontrasty między światem bogatej arystokracji a biedotą
mieszkającą na Powiślu. Bezdomność staje się z jednej strony źródłem lęku i odrzucenia dla
bohatera, a z drugiej strony stanowi bodziec do refleksji nad niesprawiedliwościami
społecznymi.

MOTYW CIERPIENIA:
Motyw cierpienia ukazuje się poprzez przeżycia Stanisława Wokulskiego, który zakochuje się
romantycznie w Izabeli Łęckiej. Bohater idealizuje swoją ukochaną, co sprawia, że
rozczarowanie staje się tym boleśniejsze, gdy odkrywa prawdziwe oblicze arystokratki.
Wokulski doświadcza głębokiego cierpienia z powodu niespełnionej miłości. Jego uczucie
jest romantyczne, wszechogarniające, co sprawia, że rozczarowanie jest tym bardziej
dotkliwe. Przeżywając cierpienie z powodu odrzucenia i braku wzajemności, bohater staje się
ofiarą swoich własnych romantycznych ideałów.

MOTYW DZIECIŃSTWA:
Motyw dzieciństwa ukazuje się poprzez dwie istotne postacie: Ignacego Rzeckiego i Helenkę
Stawską. Rzecki, wychowany w duchu patriotyzmu i religii, jest nosicielem wartości
związanych z tradycyjnym polskim dzieciństwem. Jego charakter i postawa wynikają
częściowo z tego wychowania, co sprawia, że stanowi pewien kontrast wobec nowoczesnych
tendencji społecznych ukazywanych w powieści. Z kolei dzieciństwo Helenki Stawskiej jest
pełne matczynej miłości, co wpływa na jej późniejsze postępowanie jako kobiety. Jej
charakter, oparty na doświadczeniach z dzieciństwa, jest silnie skontrastowany z postaciami
arystokratycznych dam, takimi jak Izabela Łęcka, co podkreśla motyw społeczny i klasowy w
utworze.

MOTYW MIŁOŚCI:
Motyw miłości jest ukazany poprzez romantyczną i wszechogarniającą miłość Stanisława
Wokulskiego do Izabeli Łęckiej. Wokulski, główny bohater, doświadcza romantycznej
miłości do Izabeli Łęckiej. Jego uczucie jest idealizowane, a wybranka staje się dla niego
obiektem czystego uwielbienia. Jednak bolesne rozczarowanie następuje, gdy Wokulski

8
odkrywa prawdziwe oblicze Izabeli, które jest odmienne od romantycznych ideałów, jakie
sobie wyobrażał. Miłość ta jest źródłem cierpienia dla bohatera. W Lalce motyw miłości jest
ważnym elementem, który podkreśla zarówno romantyczne ideały, jak i brutalną
rzeczywistość życia społecznego, gdzie uczucie może być zniekształcone przez obiektywne
warunki społeczne i klasowe. Miłość Wokulskiego do Izabeli jest również symbolem
konfliktu między romantyzmem a realizmem w podejściu do uczuć i relacji międzyludzkich.

MOTYW SAMOBÓJSTWA:
Motyw samobójstwa pojawia się w kontekście postaci głównego bohatera, Stanisława
Wokulskiego. Wokulski, załamany zawiedzioną miłością do Izabeli Łęckiej, decyduje się na
próbę popełnienia samobójstwa. Ten dramatyczny akt jest rezultatem bolesnego
rozczarowania i uczucia bezsensu życia po odrzuceniu przez ukochaną. Wokulski, nie mogąc
pogodzić się z utratą miłości, decyduje się na desperacki krok, widząc w śmierci wyjście z
cierpienia.

MOTYW SAMOTNOŚCI:
Wokulski, jako postać skomplikowana i odczuwająca głębokie emocje, doświadcza silnej
samotności. Jego relacja z Izabelą Łęcką, choć pozornie bliska, jest nieodwzajemniona, co
sprawia, że bohater czuje się izolowany emocjonalnie. Społeczeństwo, w którym funkcjonuje,
nie rozumie jego ideałów ani uczuć, co dodatkowo pogłębia jego samotność. Decydując się na
samobójstwo z powodu rozczarowania miłością, Wokulski manifestuje swoją ostateczną
izolację psychiczną. Podobny motyw samotności występuje u Ignacego Rzeckiego. Jego życie
skoncentrowane jest wokół sklepu, a relacje z ludźmi są raczej powierzchowne. Rzecki, choć
otoczony ludźmi, pozostaje samotny, gdyż jego zaangażowanie w sprawy społeczne nie
zawsze jest zrozumiane i akceptowane przez otoczenie.

MOTYW KOBIETY:
Izabela Łęcka to postać arystokratki, reprezentującej pewien rodzaj sztuczności i próżności.
Jest salonową lalką, pozbawioną głębszych uczuć i wartości. Przez Wokulskiego jest
idealizowana, co prowadzi do bolesnego rozczarowania, gdy odkrywa jej prawdziwe oblicze.

9
Izabela stanowi przykład kobiety uwikłanej w społeczne konwenanse, ale jednocześnie
pozbawionej autentyczności i prawdziwego uczucia. Helena Stawska, z kolei, jest postacią
przeciwną Izabeli. Reprezentuje kobieta-emancypantkę, niezależną, pracowitą i pewną siebie.
Jej dzieciństwo wychowane w duchu patriotyzmu i religii sprawiło, że stała się silną i zaradną
kobietą. Helena to kontrast dla postaci salonowych dam, prezentując inny model kobiecości,
wolny od sztuczności i snobizmu.

MOTYW BIEDY:
W Lalce bieda jest symbolizowana przez dzielnicę Powiśle, która staje się miejscem
zamieszkania nędzarzy. To obszar, na którym skupia się bieda, ubóstwo oraz nierówności
społeczne. Prusa ukazuje społeczną przepaść między bogatymi a biednymi poprzez
kontrastujące opisy miejsc zamieszkania różnych warstw społecznych. Motyw biedy ma
swoje korzenie w realiach społecznych XIX wieku, gdzie występowały znaczne dysproporcje
majątkowe i społeczne. Opis Powiśla, jako dzielnicy nędzarzy, jest metaforą społecznych
nierówności i trudnych warunków życia biednych mieszkańców. Motyw biedy, będący
odzwierciedleniem społecznych realiów, stanowi ważny element wielu dzieł literackich,
pozwalając autorom ukazywać nierówności społeczne, walkę o godność oraz wyzwania
związane z ubóstwem.

MOTYW SPOŁECZNY:
Motyw społeczny ukazuje się poprzez wyraźny kontrast między dwiema warstwami
społecznymi: biedotą zamieszkującą dzielnicę Powiśle a zamożną arystokracją. Autor kreuje
dwie odmienne rzeczywistości społeczne, co pozwala mu przedstawić zróżnicowane warunki
życia i wartości obowiązujące w różnych klasach społecznych. Biedota na Powiślu stanowi
symbol ubóstwa, nędzy i braku perspektyw życiowych dla jego mieszkańców. To obszar
zamieszkiwany przez ludzi pozbawionych domów, niedołężnych i biedaków. Prusa ukazuje
wyraźne nierówności społeczne poprzez opis warunków życia na Powiślu w porównaniu do
bogatych warstw społeczeństwa. Dzielnica ta stanowi kontrast wobec arystokratycznych
rezydencji i salonów. Z drugiej strony, Prus przedstawia bogactwo, komfort i wyrafinowanie,
które charakteryzują ówczesne elity społeczne. Luksusowe rezydencje arystokracji stają się
przeciwieństwem Powiśla. Autor analizuje społeczne konwencje obowiązujące w
arystokratycznych kręgach, zwracając uwagę na hierarchię, reguły postępowania oraz styl

10
życia panujący w tych środowiskach. Motyw społeczny pełni rolę krytyki ówczesnych
struktur społecznych, ukazując ich dysproporcje, a także zwracając uwagę na problemy
społeczne związane z nierównościami majątkowymi i klasowymi. Autor, poprzez zestawienie
różnych warstw społeczeństwa, prowokuje czytelnika do refleksji nad sprawiedliwością
społeczną i zjawiskiem społecznego podziału.

MOTYW SPORU, KONFLIKTU:

Motyw sporu i konfliktu ukazuje się poprzez wewnętrzny konflikt głównego bohatera,
Stanisława Wokulskiego, który posiada cechy zarówno romantyka, jak i pozytywisty. Ten
wewnętrzny konflikt determinuje jego postępowanie i relacje z otoczeniem. Wokulski, będąc
postacią z pogranicza romantyzmu i pozytywizmu, doświadcza konfliktu między dwoma
odmiennymi światopoglądami. Z jednej strony jest romantykiem, zakochanym w ideałach
miłości i poświęcenia, z drugiej zaś strony pozytywistą, dążącym do konkretnych celów,
takich jak zdobycie majątku i poprawa sytuacji społecznej. Spór wewnętrzny dotyczy także
relacji między Wokulskim a otaczającym go społeczeństwem. Jego niezrozumienie przez
społeczeństwo oraz nieodwzajemniona miłość do Izabeli Łęckiej prowadzą do konfliktów
emocjonalnych i psychicznych. Bohater doświadcza bólu wynikającego z rozczarowania
rzeczywistością, gdy idealizowana miłość koliduje z brutalną rzeczywistością społeczną.
Motyw sporu i konfliktu pojawia się także w relacjach między innymi postaciami, takimi jak
Wokulski a Izabela Łęcka, czy Rzecki a społeczeństwem. Konflikty te podkreślają zderzenie
różnych wartości, postaw i aspiracji, co wpływa na rozwój fabuły i analizę społecznego
kontekstu. Wreszcie, warto zauważyć, że konflikty społeczne w powieści rozgrywają się
również na tle napięć między klasami społecznymi, szczególnie widocznymi w konfrontacji
biedoty z dzielnicy Powiśle a arystokracją. Te elementy stanowią integralną część motywu
sporu i konfliktu, nadając powieści głęboki kontekst społeczny i filozoficzny.

MOTYW IDEALIZMU:
Ignacy Rzecki, znany również jako ,,stary subiekt”, reprezentuje postawę idealizmu
politycznego. Jego postać jest silnie związana z romantycznym podejściem do sprawy
polskiej i marzeniem o odrodzeniu ojczyzny. Jego pamiętnik to swoisty manifest idei
patriotycznych, gdzie przeżywane przez niego wydarzenia z przeszłości uwydatniają ideały

11
walki o niepodległość i wolność. Stanisław Wokulski to postać, która idealizuje miłość do
Izabeli Łęckiej. Jego uczucie dla Izabeli jest czyste, niewinne i wszechogarniające. Wokulski
postrzega ją jako uosobienie ideału, co prowadzi do konfliktu między jego romantycznym
idealizmem a brutalną rzeczywistością społeczną.

MOTYW LALKI, MARIONETKI:

Motyw lalki i marionetki jest głęboko zakorzeniony w metaforze społeczeństwa jako teatru,
gdzie ludzie są jak marionetki, poruszane przez niewidzialne siły społeczne. Rzecki, jeden z
bohaterów, wielokrotnie podkreśla, że świat jest teatrem, a ludzie są marionetkami, które
poruszają się po scenie życia. Ta metafora oddaje bezsilność jednostki wobec społecznych
konwencji, norm i oczekiwań. Lalka, która pojawia się jako symbol w powieści, reprezentuje
postać Izabeli Łęckiej. To sztuczna, pusta wewnętrznie figura, której ruchy są sterowane
społecznymi konwencjami. Izabela, będąc lalką, jest uosobieniem sztuczności,
powierzchowności i braku autentyczności w społeczeństwie. Marionetki w Lalce symbolizują
również zależność jednostki od społeczeństwa, gdzie ludzie są jak ruchome kukiełki, poddani
niewidzialnym siłom społecznym. Wokulski, choć próbuje odgrywać rolę wolnego i
niezależnego aktora, ostatecznie również staje się marionetką, ulegając społecznym
konwencjom, zwłaszcza w kwestiach miłości i statusu społecznego. Motyw lalki i marionetki
jest zatem głęboko zakorzeniony w analizie społeczeństwa, ukazując jednostki jako uwięzione
w sieci społecznych oczekiwań, norm i konwencji, co prowadzi do utraty autentyczności i
indywidualności.

MOTYW RETROSPEKCJI, POWROTU DO PRZESZŁOŚCI:

Motyw retrospekcji stanowi istotny element struktury powieści, ukazując głębokość

charakterów i wydarzeń poprzez powrót do przeszłości bohaterów. Rzecki, będąc autorem
Pamiętnika starego subiekta, przenosi czytelnika w głąb swojego życia, ujawniając ważne
wydarzenia, które kształtowały jego światopogląd i postawę. W pamiętniku bohater opisuje
swoją młodość, praktykę w sklepie Mincla, zaangażowanie w sprawy patriotyczne oraz
uczucia do postaci historycznych. Retrospekcje Rzeckiego pozwalają zrozumieć genezę jego
postawy społecznej i politycznej. W przypadku Wokulskiego również mamy do czynienia z

12
motywem retrospekcji, zwłaszcza w kontekście jego wcześniejszych losów, takich jak zsyłka
na Syberię za udział w powstaniu styczniowym. Przeszłość bohatera wpływa na jego obecną
postawę i wybory życiowe, zwłaszcza w kontekście dążenia do majątku i pozycji społecznej.
Motyw retrospekcji pomaga zrozumieć, dlaczego bohaterowie podejmują określone decyzje i
jakie doświadczenia kształtują ich charaktery. Przypomina o korzeniach postaci i wpływie
przeszłości na teraźniejszość, co nadaje powieści głębię psychologiczną i społeczną.

MOTYW PRACY:

Motyw pracy ukazuje się jako złożony element, odzwierciedlający różne aspekty życia
społecznego i jednostkowego. Bohaterowie podejmują różne formy pracy, a ich stosunek do
niej jest symboliczny dla ich wartości i dążeń. Stanisław Wokulski, pragnąc zdobyć majątek,
podejmuje pracę w Bułgarii. Dla niego praca staje się narzędziem realizacji romantycznych
marzeń i szansą na zaimponowanie Izabeli Łęckiej. Wokulski ukazuje pracę jako środek do
osiągnięcia wyższego celu, łącząc w sobie elementy romantycznego ideału z
pozytywistycznym pragmatyzmem. Ignacy Rzecki natomiast poświęca swoje życie pracy w
sklepie, co staje się zarówno źródłem utrzymania, jak i fundamentem jego filozofii życiowej.
Dla Rzeckiego praca ma wartość samodzielną i jest elementem samego istnienia. Jego
oddanie pracy ukazuje, jak głęboko osadzona może być praca w życiu jednostki. Wokulski
angażuje się również w pomoc innym, podejmując wysiłki w znalezieniu pracy dla Węgiełka.
To ukazuje altruistyczne aspekty pracy, gdzie jednostka może działać na rzecz dobra
wspólnego. Praca staje się tym samym narzędziem społecznej integracji i wsparcia. W Lalce
widoczne są różnice między pracą wśród bogatszej arystokracji a pracą wśród biedniejszych
warstw społecznych. Praca staje się narzędziem definiowania statusu społecznego, co
ukazuje, jak mocno związane są te dwie sfery życia. Dla wielu postaci praca to nie tylko
środek do osiągania celów, ale także sposób na przetrwanie. Wokulski na Syberii, Rzecki w
sklepie – dla nich praca staje się sensem istnienia w trudnych warunkach, podkreślając jej
fundamentalne znaczenie dla życia jednostki. W powieści pojawiają się także hasła związane
z pracą, takie jak "praca u podstaw", które mają na celu przyczynienie się do zmiany
społeczeństwa. Praca staje się narzędziem wpływania na rozwój i poprawę warunków życia,
co ukazuje jej rolę w zmianie społecznej. Motyw pracy nie ogranicza się jedynie do aspektu

13
ekonomicznego, ale jest głęboko osadzony w kontekście społecznym, moralnym i
indywidualnym, ukazując złożoność relacji między pracą a życiem.

MOTYW MIASTA:

Motyw miasta pełni istotną rolę, ukazując kontrasty pomiędzy różnymi obszarami
społecznymi i symbolicznie odzwierciedlając zmiany społeczne epoki. Warszawa, jako
główne miejsce akcji, staje się mikrokosmosem społeczeństwa. Autentyczne opisy miasta
pozwalają czytelnikowi zanurzyć się w atmosferę XIX-wiecznej Warszawy. Wspomniane
Powiśle, jako dzielnica nędzarzy, symbolizuje biedę, ubóstwo i nierówności społeczne.
Przeciwstawia się temu bogata arystokracja, tworząc wyraźny kontrast między światem
zamożnych a ludźmi pozbawionymi majątku. Paryż, drugie ważne miejsce podróży
Wokulskiego, prezentuje odmienną rzeczywistość. Po przebudowie miasta, Paryż jawi się
jako nowoczesne i zorganizowane miejsce, co odzwierciedla zmiany zachodzące w
społeczeństwie i urbanizacji epoki. Miasto staje się więc areną, na której rozgrywają się
zmagania społeczne, a różnice między dzielnicami odzwierciedlają podziały społeczne.
Przemieszczanie się bohaterów między różnymi częściami miasta symbolizuje ich dążenia,
poszukiwania oraz zmiany w życiu jednostki i społeczeństwa. W opisie domów bohaterów,
takich jak mieszkanie Tomasza Łęckiego czy dom Ignacego Rzeckiego, ukazane są różnice w
statusie społecznym i stylu życia. Każdy z tych domów staje się metaforą dla wartości i
priorytetów danej postaci. Motyw miasta służy nie tylko jako tło dla wydarzeń, lecz także
jako istotny element struktury społecznej i symboliczny kontekst dla życia bohaterów, co
podkreśla rozmach powieści w kreowaniu realistycznego obrazu społeczeństwa.

MOTYW TĘSKNOTY:
Motyw tęsknoty w stanowi silny element psychologiczny, ukazujący głębokie pragnienia i
emocje głównych postaci, zwłaszcza Stanisława Wokulskiego.

Tęsknota Wokulskiego obejmuje różne sfery życia:

o Tęsknota za ojczyzną: Wokulski doświadcza głębokiej tęsknoty za Polską, zwłaszcza

w okresie zsyłki na Syberię z powodu udziału w powstaniu styczniowym. Oddzielenie

14
 od kraju rodowego budzi w nim pragnienie wolności i niepodległości dla Polski, co
staje się ważnym elementem jego patriotycznego zaangażowania.
o Tęsknota za ukochaną: Najbardziej znaną tęsknotą Wokulskiego jest ta za Izabelą
Łęcką. To uczucie przesiąknięte jest bólem i rozczarowaniem, gdy bohater zdaje sobie
sprawę z prawdziwej natury swojej wybranki. Tęsknota ta napędza jego działania i
poszukiwania szczęścia.
o Tęsknota za lepszym życiem: Wokulski pragnie poprawić swoje położenie społeczne
i materialne. Jego wyjazd do Bułgarii oraz praca nad zdobyciem majątku są wynikiem
tęsknoty za lepszym losem i chęcią imponowania ukochanej.
o Tęsknota za przeszłością: Motyw ten pojawia się również w kontekście wspomnień
Rzeckiego i Wokulskiego. Obydwaj bohaterowie sięgają do przeszłości, tęskniąc za
czasami młodości, idealizując okresy wcześniejszego życia.

Tęsknota w "Lalce" jest złożonym uczuciem, determinującym wybory i losy postaci, co

nadaje powieści głębię psychologiczną.

MOTYW PODRÓŻY:

Motyw podróży obejmuje różne aspekty, zarówno fizyczne, jak i metaforyczne podróże
głównych postaci, zwłaszcza Stanisława Wokulskiego. Wokulski podjął się podróży do
Bułgarii, kierując się pragnieniem zdobycia majątku. Ta podróż miała na celu poprawę jego
sytuacji materialnej, umożliwiając mu zdobycie uznania społecznego i przyciągnięcie uwagi
Izabeli Łęckiej. Stanowiła ona fizyczną manifestację jego ambicji i dążeń do osiągnięcia
sukcesu życiowego. Kolejna ważna podróż to wyjazd do Paryża, który nastąpił po bolesnym
rozczarowaniu miłością i upadku marzeń o szczęściu z Izabelą. Paryż symbolizuje dla
Wokulskiego miejsce, gdzie może próbować zapomnieć o nieszczęśliwej miłości i rozpocząć
nowy rozdział w życiu. To także metaforyczna podróż w głąb samego siebie, poszukiwanie
sensu życia i spełnienia osobistego. Podróż do Zasławka, mającego na celu ponowne
zdobycie względów Izabeli, ukazuje determinację bohatera w dążeniu do realizacji swoich
uczuć. To również próba przekroczenia społecznych barier i ostateczne zjednanie sobie serca
ukochanej. Ostatnia podróż Wokulskiego, z Warszawy do Krakowa, symbolizuje jego
wewnętrzną podróż ku zrozumieniu samego siebie i dojściu do wniosku, że miłość do Izabeli
jest darem nie do spełnienia. Przeszkody i konflikty społeczne, które napotyka, prowadzą go

15
do refleksji nad sensem życia i pozycją jednostki w społeczeństwie. Podróż staje się zatem
motywem skomplikowanym, ukazującym zarówno zmiany fizyczne miejsc, jak i głębokie
transformacje psychiczne bohatera. To także metafora życiowej podróży, w której dążenia,
marzenia i rozczarowania prowadzą do dojścia do samego sedna ludzkiego istnienia.

MOTYW DOMU:

Motyw domu jest wielowymiarowy, obejmujący różne aspekty przestrzeni mieszkalnej,

symboliki oraz znaczenia społecznego. Jednym z domów ukazanych w powieści jest
mieszkanie Ignacego Rzeckiego, starszego subiekta. To w tym domu Rzecki został
wychowany, nabrał patriotycznych wartości i zyskał umiejętność analizy społeczeństwa. Dom
ten staje się symbolem tradycji, wartości oraz przeszłości, które kształtują postawy bohatera.
Innym ważnym domem jest mieszkanie Tomasza Łęckiego, ojca Izabeli. Początkowo bogate,
to miejsce zaczyna popadać w ruinę z powodu braku finansów. Ten dom ilustruje upadek
arystokracji i zmienne warunki materialne, wpływając na losy bohaterów. Posiadłość w
Zasławku, będąca domem rodziny Łęckich, to przeciwność mieszkania Łęckiego w
Warszawie. Zasławek jest miejscem spokojnym, gościnnym, które kojarzy się z sielanką i
rodziną. To kontrastuje z zgiełkiem miejskim, ukazując, że miejsce zamieszkania wpływa na
charakter bohaterów. Dom Geista, mieszkania badacza, jest miejscem, gdzie panuje porządek
naukowy, a przedmioty codziennego użytku są podporządkowane celom badawczym. Ten
dom ukazuje specyfikę środowiska naukowego i poświęcenie dla pracy badawczej. Motyw
domu przekracza jedynie fizyczną przestrzeń mieszkalną. Obejmuje także wartości, tradycje,
klasy społeczne oraz zmieniającą się rzeczywistość społeczną. Poprzez różne rodzaje domów
autor ukazuje różnice społeczne, zmieniający się charakter arystokracji i wpływ warunków
materialnych na życie bohaterów. Dom staje się zatem miejscem, które kształtuje postawy,
wartości i losy literackich postaci.

16
MOTYW PRZYJAŹNI:

Motyw przyjaźni jest wyraźnie ukazany poprzez relację pomiędzy Ignacym Rzeckim a
Stanisławem Wokulskim. Pomimo znaczącej różnicy wieku, pomiędzy tymi dwoma
postaciami rozwija się silna więź przyjaźni, która staje się istotnym elementem fabuły. Ignacy
Rzecki, znany jako stary subiekt, i Stanisław Wokulski, młodszy bohater, łączy wspólna
historia, wartości oraz wzajemna życzliwość. Mimo różnic społecznych i doświadczeń
życiowych, przyjaźń ta ewoluuje na przestrzeni powieści. Rzecki, choć starszy, staje się
mentorem dla Wokulskiego, udzielając mu rad i wsparcia. Dbając o dobro młodszego
przyjaciela, Rzecki sugeruje mu nawet odpowiednią kandydatkę na żonę, choć sam jest w niej
zakochany – Helenę Stawską. To przejaw bezinteresowności i najwyższej życzliwości ze
strony Rzeckiego. Z drugiej strony, Wokulski traktuje Rzeckiego z szacunkiem i uznaniem.
Jego przyjaźń z mentorem pomaga mu zrozumieć społeczeństwo, dokonywać wyborów
życiowych i rozwijać się jako jednostka. Motyw przyjaźni nie tylko wpływa na losy
głównych postaci, ale także ukazuje wartość relacji międzyludzkich w zmieniającym się
społeczeństwie. Przyjaźń między Rzeckim a Wokulskim staje się źródłem wsparcia, mądrości
życiowej i wzajemnej troski, co dodaje głębi i emocjonalnego wymiaru powieści.

MOTYW PATRIOTYZMU:

Motyw patriotyzmu stanowi istotny element, szczególnie poprzez postawy dwóch głównych
bohaterów – Ignacego Rzeckiego i Stanisława Wokulskiego. Obydwaj mężczyźni wykazują
głęboką miłość do ojczyzny i tęsknotę za niepodległą Polską. Ignacy Rzecki, znany również
jako stary subiekt, jest postacią o wyjątkowym patriotyzmie. Jego pamiętnik pełen jest
refleksji na temat losów Polski, a sam Rzecki aktywnie uczestniczył w wydarzeniach
związanych z walką o niepodległość. Popierał Napoleona, widząc w nim nadzieję na wolność
i podziwiając go jako obrońcę ojczyzny. Stanisław Wokulski, młodszy bohater, również
przejawia silne uczucie patriotyzmu. Jego udział w powstaniu styczniowym oraz zsyłka na
Syberię są dowodem na gotowość poświęceń dla sprawy narodowej. Wokulski pragnie
odnowienia i rozwoju Polski, wierząc, że praca i rozwój gospodarczy to klucz do podniesienia
pozycji kraju. Obaj bohaterowie, mimo różnic społecznych i pokoleniowych, łączy głębokie
zaangażowanie w sprawy ojczyzny. Motyw patriotyzmu ukazuje się jako siła napędzająca ich
17
postępowanie, wpływająca na ich decyzje oraz kształtująca ich charaktery. To zaangażowanie
w sprawy narodowe dodaje głębi psychologicznej postaciom, a jednocześnie stanowi refleksję
nad ówczesnym stanem Polski, jej historią i dążeniem do niepodległości.

18