Chương 3

Ngoại tác

1
 Nội dung chính
Khái niệm ngoại tác
Phân tích tác động của các loại ngoại tác
Những giải pháp của khu vực tư cho vấn đề ngoại
tác
Những giải pháp của khu vực công cho vấn đề
ngoại tác

2
 01
Khái niệm ngoại tác
 Khái niệm ngoại tác

• Ngoại tác là tác động xảy ra bên ngoài thị

trường khi hành động của một đối tác gây ra
tổn thất (mang lại lợi ích) cho một (số) đối tác
khác, nhưng đối tác ban đầu không phải bồi
thường (không được bù đắp lợi ích)
 Các ví dụ
 Ngoại tác tiêu cực
o Chất thải của nhà máy vào dòng sông sạch (không có
người làm chủ)  giảm sản lượng cá  những người
đánh bắt cá bị tổn thất (nhà máy không bồi thường)
o Người hút thuốc trên xe buýt công cộng (không cấm
hút thuốc)  gây tổn hại người không hút thuốc;
(người hút thuốc không trả thêm chi phí)
 Ngoại tác tích cực
o Người biểu diễn nhạc trên đường phố  mang lại
niềm vui cho người khác, nhưng không được bù đắp
cho lợi ích mang lại (việc ủng hộ tiền là tự nguyện).
 Các khái niệm liên quan

•  Chi phí biên tư nhân (private marginal cost - PMC)

là số chi phí tăng thêm của nhà sản xuất do sản xuất
thêm một đơn vị sản phẩm.
• Chi phí biên xã hội (social marginal cost - SMC) là
chi phí biên tư nhân của nhà sản xuất cộng với bất kì
chi phí (lợi ích) gây ra (mang lại) cho đối tượng khác
liên quan đến việc sản xuất hàng hóa.
 Các khái niệm liên quan

• Lợi ích biên tư nhân (private marginal benefit - PMB)

là lợi ích tăng thêm của người tiêu dùng khi tiêu thụ
thêm một đơn vị sản phẩm.
• Lợi ích biên xã hội (social marginal benefit - SMB)
gồm lợi ích biên tư nhân cộng với bất kì chi phí (lợi
ích) gây ra (mang lại) cho đối tượng khác liên quan
đến việc tiêu thụ hàng hóa.
 02
Phân tích tác động của các loại ngoại tác
 Ngoại tác sản xuất tiêu cực
Ví dụ:
Một nhà máy thép tối đa hóa lợi nhuận, sản
phẩm phụ của nó (chất bùn) đổ vào dòng sông
(không có người làm chủ).
Những người đánh cá bị tổn hại bởi hành động
này: cá chết, lợi nhuận của họ giảm xuống…

Đây là ngoại tác tiêu cực xảy ra trong sản xuất:

Những người đánh cá bị tác động tổn hại.
Họ không được bồi thường.

9
 SMC = PMC + MD
Giá S=PMC
thép B

C
p2

p1 A

MD
D

D = PMB = SMB

0 Q2 Q1 QTHÉP

Hình 1 Ngoại tác sản xuất tiêu cực

10
 Ngoại tác sản xuất tiêu cực
 Sản xuất tối ưu của nhà máy thép :

PM B  PM C
 Tương ứng Q1 và P1.

11
 Ngoại tác sản xuất tiêu cực
Nhà máy thép thải ô nhiễm gây tổn hại đến
những người đánh cá, phản ảnh qua đường tổn
thất biên (MD)
Ngoại tác này không có chi phí hay lợi ích liên
quan đến tiêu dùng thép:
SMB = PMB.

12
 Ngoại tác sản xuất tiêu cực
Chi phí xã hội biên (SMC) bằng chi phí sản xuất
thực của nhà máy và chi phí làm tổn hại người
đánh cá:

S M C  P M C  M D
Số lượng thép tối ưu xã hội Q2 và P2, được xác
định:
S M C  S M B

13
 Ngoại tác sản xuất tiêu cực
 Số lượng tối ưu xã hội yêu cầu sản xuất sản
lượng thép ít hơn
 Nhà máy thép sẽ trở nên xấu đi, bị mất mát
Bằng hình vẽ là tam giác ACD ở giữa PMB và
PMC từ Q2 đến Q1.
Tổn thất đối với người đánh cá giảm xuống
Bằng hình vẽ, nằm ở dưới MD từ Q2 đến Q1,
tương đương diện tích hình ABCD

14
 Ngoại tác sản xuất tiêu cực

Lợi ích xã hội là SABC = SABCD – SACD tại

mức sản xuất hiệu quả Q2
Tổn thất xã hội là SABC tại mức sản xuất
gốc Q1

15
 Ngoại tác sản xuất tiêu cực

KẾT LUẬN:
 Chi phí biên tư nhân < chi phi biên xã hội.
 Hệ quả: tư nhân sản xuất quá mức xã hội
mong muốn gây ra tổn thất

16
 Ngoại tác tiêu dùng tiêu cực
Ví dụ:
Một người hút thuốc trong nhà hàng.
Hút thuốc ảnh hưởng việc thưởng thức bữa
ăn của những khách khác ở nhà hàng.
Tác động ô nhiễm không khí sạch làm giảm
tình trạng tiêu dùng của người khác mà
không bồi thường cho họ.

17
Giá
Thuốc lá S=PMC=SMC

A
p1
C
MD
p2 SABC

B
D=PMB
SMB=PMB-MD

0 Q2 Q1 QTHUỐC

Hình 2 Ngoại tác tiêu dùng tiêu cực

18
 Ngoại tác tiêu dùng tiêu cực
Số lượng tối ưu của người hút thuốc lá:

PM B  PM C
Tương ứng Q1 và P1.

19
 Ngoại tác tiêu dùng tiêu cực
Tiêu dùng của người hút thuốc lá gây ra tổn
thất cho các khách hàng khác, thể hiện qua MD
Lợi ích biên xã hội (SMB) bao gồm lợi ích trực
tiếp đối người hút thuốc lá trừ đi tổn thất gián
tiếp đối với các khách hàng khác :
S M B  P M B  M D
Không có chi phí phát sinh liên quan đến nhà
sản xuất thuốc lá: SMC = PMC

20
 Ngoại tác tiêu dùng tiêu cực
Số lượng tối ưu xã hội Q2 và P2:
S M C  S M B
Số lượng tối ưu xã hội yêu cầu ít hút thuốc
hơn.
Người hút thuốc lá trở nên thiệt hơn.
Bằng hình vẽ, đó là tam giác giữa PMB và
PMC từ Q2 đến Q1.
Khách hàng khác của nhà hàng tốt hơn
Bằng hình vẽ, đó là diện tích ở
dưới đường MD từ Q2 đến Q1.
21
 Ngoại tác tiêu dùng tiêu cực
Tổn thất phúc lợi là SABC từ mức tiêu dùng
ban đầu Q1
Tam giác này là lợi ích xã hội tại mức tiêu
dùng hiệu quả Q2

22
 Ngoại tác tiêu dùng tiêu cực

KẾT LUẬN:
 Lợi ích biên tư nhân > lợi ích biên xã hội.
 Hệ quả: tư nhân tiêu dùng quá mức xã hội
mong muốn gây ra tổn thất

23
 Ngoại tác sản xuất tích cực

 Phân tích bằng đồ thị giống ngoại tác sản xuất

tiêu cực, nhưng khác là chi phí biên xã hội
giảm xuống do lợi ích từ ngoại tác bù đắp,
đường SMC di chuyển xuống dưới.

24
Price S = PMC

A
SMC = PMC -EMB
p1

B
p2
EMB
C
D = PMB = SMB

0 Q1 Q2 Q

Hình 3 Ngoại tác sản xuất tích cực .

25
 Ngoại tác tiêu dùng tích cực

Phân tích bằng đồ thị giống ngoại tác tiêu

dùng tiêu cực, nhưng khác là lợi ích biên xã
hội tăng lên, đường SMB di chuyển ra bên
ngoài, không đi vào bên trong.

26
 Ngoại tác tích cực
KẾT LUẬN:
Chi phí biên tư nhân > chi phí biên xã hội
Lợi ích biên tư nhân < lợi ích biên xã hội
Hệ quả: Sản xuất (tiêu dùng) dưới mức yêu
cầu xã hội  gây ra tổn thất

27
 KẾT LUẬN
Tại sao ngoại tác là một thất bại của thị trường?

Vì ngoại tác dẫn đến việc sử dụng nguồn lực

kém hiệu quả (phúc lợi xã hội không lớn nhất):
Khi có ngoại tác tiêu cực, thị trường tư nhân sản
xuất (tiêu dùng) quá nhiều hàng hóa, gây ra tổn
thất xã hội.
Khi có ngoại tác tích cực, thị trường sản xuất (tiêu
dùng) dưới mức tiềm năng xã hội mong muốn,
cũng gây ra tổn thất xã hội .
28
 Ngoại tác và vấn đề môi trường
• Ô nhiễm không khí, nguồn nước, tiếng ồn
• Hiện tượng trái đất nóng dần lên
• Hiện tượng mưa axit
 Xác định và đánh giá thiệt hại
do ô nhiễm.
• Các hoạt động nào gây ô nhiễm?
• Chất ô nhiễm nào là có hại?
• Giá trị các thiệt hại là bao nhiêu?