KOMPONIMET E ELEMENTEVE T GRUPIT 15

T gjitha komponimet e elementeve t grupit 15 me hidrogjenin jan substanca t gazta

dhe helmuese.Molekulat e ktyre komponimeve jan me struktur piramidale.Nga t gjitha
hidruret amoniaku ka zbatim m t madh.
AMONIAKU

Amoniaku sht njri ndr komponimet m t rndsishme inorganike t azotit.Me

koeficient t elektronegativitetit 3,0 azoti sht nj nga katr elementet kimike m
elektronegative (F,O,N,Cl).Me hidrogjenin formon lidhje kovalente polare,por m pak polare se
lidhja O H n molekuln e ujit.Struktura (tetraedrike) piramidale,si pasoj e hibridizimit sp3 t
azotit sht arsye pse molekula e amoniakut si trsi sht polare.N temperatur t dhoms
sht gaz ,me er t pakndshme,pangjyr dhe fort helmues.
(Tvl.= 33,42C ,Tshk.= 77C). N gjendje agregate t lngt dhe t ngurt ndrton lidhje
hidrogjenore,t cilat jan shum m t dobta se lidhjet hidrogjenore n mes molekulave t
ujit.Amoniaku tretet mir n uj.Nj vllim i ujit tret 700 vllime amoniak.Nj prej shkaqeve t
tretshmris s madhe t amoniakut sht edhe fakti se me molekulat e ujit formon lidhje
hidrogjenore
(O H N ose N H O),por edhe fakti se amoniaku reagon me ujin.ifti
elektronik i lir n azot lidh protonin,H+ me rast fitohet joni amonium.
NH3(g) + H2O(l) NH4+(aq) + OH

(aq)

NH4OH sht NH4+ + OH hidroksid amoniumi.

Si baz,amoniaku i gazt reagon me acide duke dhn kripra amoniumi.
NH3(g) + HCl(aq) NH4Cl(aq) klorur -amoniumi
NH3(g) + HNO3(aq) NH4NO3(aq) nitrat- amoniumi
NH3(g) + H2SO4(aq) (NH4)2SO4(aq) sulfat- amoniumi
Edhe nj veti karakterisitike e rndsishme pr kt substac.Duke pas parasysh q numri
oksidues i azotit n amoniak sht 3,ndrsa numrat oksidues t mundshm n komponimet e tij
jan prej 3 deri +5,amoniaku sht mjet reduktues (lshon elektrone).Nj nga reaksionet m t
rndsishme t amoniakut si mjet reduktues sht djegia e e ksaj substance (oksidimi katalitik
me oksigjen,katalizator Pt-platina).
.
.

-3

+2

4NH3(g) + 5O2(g) 4NO(g) + 6H2O(g)

Rndsia e ktij reaksioni sht n at q prfaqson reaksionin e par n vargun e

reaksioneve kimike me t cilat fitohet acidi nitrik.
Amoniaku sipas teoris protolitike sht baz.Amoniaku sht mjet i fort
reduktues.Sasit m t mdha t ktij gazi prdoren pr prodhimin e acidit nitrik dhe plehrave

artificiale si sht nitrati i amoniumit,por edhe pr prfitimin e karbonatit t natriumit (metoda e

Solvejeut.).N bot n vit prodhohen rreth 100 milion tonelata amoniak.N industri amoniaku
fitohet me sintez direkte t elementeve me metodn e Haber-Boshit.
N2(g) + 3H2(g) 2NH3(g)

rH = 92,2kJ/mol

Sipas parimit Le shatelie,duke pas parasysh se sht fjala pr reaksion ekzoterm,ekuilibri

(barazpesha) lviz n t djatht (fitohet m shum amoniak),nse shtypja rritet, ndrsa
temperatura zvoglohet.Por problemi sht se do zvoglim i temperaturs ngadalson reaksionin
kimik.Q reaksioni t jet mjaft i shpejt dhe njkohsisht rendimenti i amoniakut t fituar i
knaqshm,sht i domosdoshm prdorimi i katalizatorit.Pr kt reaksion jan hulumtuar m
tepr se 20000 katalizator t ndryshm.Sot si katalizator n metodn e Haber-Boshit t
prodhimit t amoniakut prdoret hekuri shum i pastr.Kushtet,shtypja dhe temperatura
rregullohen ashtu q reaksioni t rrjedh shpejt dhe t arrihet rendiment mesatar i amoniakut.
Amoniaku ndahet dhe przierja e pareaguar kthehet n proces.
Przierja e hidrogjenit dhe azotit pastrohet nga primesat, helmues t katalizatorit dhe
pastaj raporti i tyre rregullohet n 3:1.Przierja komprimohet n shtypje prej 20 deri 30 Mpa dhe
nxehet n temperaturn prej 475 deri 600C.Przierja futet n furrn kontaktuese ku bhet
sinteza.N furr gjinden gypat pjesa e brendshme e t cilave sht prej hekuri i cili ka rolin e
katalizatorit.N siprfaqe t hekurit ndodh sinteza e amoniakut.Amoniaku i sintetizuar pastaj
ftohet dhe ndahet si lng,ndrsa przierja e gazt e pareaguar kthehet n furrn kontaktuese.
N laborator amoniaku m s shumti fitohet nga kloruri i amoniumit me nxehje ose me
reaksionin e tij me baza t forta ose okside bazike.
NH4Cl + NaOH NH3 + H2O + NaCl veprimi me baza t forta (NaOH)
2NH4Cl + CaO 2NH3 + H2O + CaCl2 -vepimi me oksid bazik (CaO)
NH4Cl NH3 + HCl me nxehje

OKSIDET E ELEMENTEVE T GRUPIT 15

Azoti ndrton pes okside.Kta jan suboksid azoti N2O,monoksid azoti NO,dioksid
azoti NO2, treoksid azoti N2O3, dhe pentoksid azoti N2O5.Prve oksideve t prmendura sht i
njohur edhe dimeri N2O5, i cili fitohet nga oksidi i azotit(IV) NO2 n temperatur nn 21C
2NO2(g)
.

i kuq n t kaft

N2O4(g)
i pangjyr

Vetit e oksideve t azotit dallohen n mes veti.Oksidi i azotit(III) sht me ngjyr t

kaltr t mbyllt.sht i qndrueshm vetm si substanc e ngurt n temperatur nn 102C.

Oksidi i azotit (V) sht substanc e ngurt,derisa oksidet tjer n temperatur dhome jan t

gazt.Oksidi i azotit (IV) ka ngjyr karakteristike t kuqe n t kaft ndrsa oksidet tjera jan t
pangjyr.T gjitha oksidet prve suboksidit t azotit jan shum helmues.
Oksidet e azotit n laborator por edhe n industri prfitohen n mnyra t ndryshme.
Sipas vetive acido-bazike oksidi i azotit (I) dhe oksidi i azotit(II) rradhiten n okside
neutrale,derisa N2O3 dhe N2O5 jan okside acidike,anhidride t acidit nitror (N2O3) dhe acidit
nitrik (N2O5).Oksidi i azotit (IV) gjithashtu tregon veti acidike .Reagon edhe me ujin edhe me
baza,me rast vie deri te disproporcionimi.
+3

+3

N2O3(s) + 2H2O(l) 2HNO2(aq) acidi nitror

N2O5(s) + 2H2O(l) 2HNO3(aq) acidi nitrik

.
.

2NO2(s) + H2O(l) HNO2(aq) + H+(aq) + NO3 (aq)

acidi nitror

+5

+5

acidi nitrik

N2O3(s) + 2NaOH(aq) 2NaNO2(aq) +H2O(l) nitrit natriumi

N2O5(s) + 2NaOH(aq) 2NaNO3(aq) +H2O(l) nitrat natriumi
NO2(g) + 2NaOH(aq) NaNO2(aq) + NaNO3(aq) + H2O(l)
Pr dallim nga azoti,fosfori ndrton vetm dy okside stabile,P4O6 dhe P4O10,substanca t bardha
kristalore.Oksidi i fosforit (III) sht anhidrid i acidit fosforor,derisa oksdi i fosforit (V)
anhidrid i acidit meta,orto dhe pirofosforik.
+3

P4O6(s) + 6H2O(l) 4H2PHO3(aq) acid fosforor

+5

+3

+5

P4O10(s) + 2H2O(l) 4HPO3(aq) acidi metafosforik

P4O10(s) + 6H2O(l) 4H3PO4(aq) acidi ortofosforik
P4O10(s) + 4H2O(l) 2H4P2O7(aq) acidi pirofosforik ose difosforik.

Si okside acidike,reagojn me baza.Fitohen me djegien e fosforit.

Arseni dhe antimoni ndrtojn okside amfoterne (As4O6 dhe Sb4O6) dhe okside acidike
(As4O10 dhe Sb4O10).Oksidi i bizmuthit Bi2O3 sht bazik.