Digitized by the Internet Archive

in 2011 with funding from

University of Toronto

http://www.archive.org/details/operaomniaesebii04euse
 COLLECTIO
SELECIA

SS. ECCLESLE PATRUM.

XXI.

htt>*HK>«

PATRES QUARTI ECCLESIiE S/ECULI.

EUSEBIUS IV,
 PROSTAT INSUPER VENALIT
LUGDUNl,
Apud RUSAND, bibliopolam;

MONTIS PESSULANI,
Afud VIRENQDEj bibliopolam ;

PARISIIS,
Apud GAUME fratres, bibliofolas;.

RQtUE,
Apud MERLE, bibliopolajvu

PARISIIS, E TYPOGRAPHEO DECODRCHANT,

VIA VULGO DICTA d'eRFURTH, N° I.
 COLLECTIO
SELECTA

ss. eccleSm: patrum 9

COMPLECTENS I «^

exquisitissima<)pSj(a
TUM DOCMATICA ET MORALIA TUM APAfctfGETICA ET ORATORIA;
,

ACCURA*TIBU%...

D. A. ,B,*GAfXLAU,
MlSSIONl M^TaLLICaRUM* r-ft^BYTERO,

NONNULLISQUE CLERI GALLICANI PRESBYTERIS,

UNA CUM

D. M. N. S. GUILLON,
IW FACULTATE THEOLOGIiE PARISIENSi ELOQCENTIyE SACR/iJ FROFESSORE ,

TRiEDICATORE REGIO , AUCTORE LIBRI CUt TITULUS GALLICE '.

BIBLIOTIIEQUE CEOISIE VES PERES GHECS ET LATINS.

OPUS REGI DICATUM.

TOMUS VICESIMUS PRIMUS.

PARISIIS,
APUD MEQUIGNON-HAVARD, BIBLIOPOLAM,
VIA VULGO DICTA DES SAUVIS PERF.S.

BRUXELLIS, APU3 ECMDEM.

PARISIIS, APDD A. POILLEDX, BIBLIOPOLAM,
VIA VULGO DICTA DD CIMETlKftE-S.-AMlUE-DtS ARCS.

M. JDCCC. A.V\.
m 4 »#
 EUSEBII PAMPHILI,
C^ESARIENSIS EPISCOPI,

DEMONSTRATIONIS EVANGELICjE
LIBRI DECEM.

XXI.
 EUSEBII PAMPHILT,
OESARIENSIS EPISCOPI,

DEMONSTRATIONIS EVANGELIC/E
LIBRI DECEM.

LIBER PRIMUS.
(VERTEINTK BERK.IRDINO DONATO VERONINSI.)
TRIA PRIMA CAPITA EX FABRICIO SUPPLENTUR.

PROOEMIUM 1
.

Eccc tibi
2
, sacer homo Dei, ac divina res inter episco-
pos,Theodote, post priusopus de Praeparatione Evangelica,
quod vobis quindecim libris elaboravimus, Dei atquc ipsius
Salvatoris nostri Deique Verbi auxilio etiam praesens rnag-
num hoc a nobis perficiendum suscipilur. Petitioni igitur
nostrae, charum caput, locum concedito, prccibusque luis

laborem noslrum adjuva, quo deinceps Demonstrationem

Evangelicam ex procdiclionibus quae a prima origine apud
Hebraeos proinulgatae extant, exponere instituimus. Quo-
modo autem et qua ratione? ut nempe illis Deo charissimis
quos nosti omnium decantatos vocibus, Mose, inquam, et
qui post hunc explenduerunt divinis beatisque Prophetis ac

sacris scriptoribus testibus utamur, atque ab illis pracnun-

1
E\ Fahricio.
2 Vkte D. Guillon, tom. v, p, i~j- et seqq.

1.

.L3
 BUSEBU PAMPIIII.I

liata oslcndamus quac multis post demum sarculis in luccm

prodita, atque pcr Salvatoris E\ augelicam demonslrationem
iu rem deducta sunt, quaeque adhuc praesenti aetate in con-
spcctu nostro perficiuntur, longe prius ab iisJem, divino
Spiritu docente, percepta : ita ut absenlia tanquam prae-
sentia, et qurc nondum usquc erant, tanquam evidenter jam
existentia intuerentur; nec hoc solum, sed etiam posleris
scriplo quae olini essent futura praesignarent, ut jam alii

quoque ex illis scirenl futura, cognoscerenlque, et quotidie

oraculorum illorum eventus et effectus praestolarentur.

Qualia vero illa? Infinita sane, aliaquc omnivaria et de om-
nibus communibus pariter et particularibus, quaeque jam
singulos spectarent homines, jam inlegras universilates,
proprieque de rebus Hebraeorum alque similiter de externis
genlibus, ut sunt cversiones urbium, temporum mutatio-
nes, rerum vicissiludines, affuturorumquc bonorum prae-
sentiam et conlraria immittcnda mala, ut gentium subju-
galiones ac scrvilutem, urbium obsidiones, ir.tegrcrum
regnorum eversiones vel inslaurationcs, atque alia infinita

lon-z;is post temporibus eventura praenuntiaverc. Yerum haec

singula enumerari a nobis praesentis instituti ratio ncuti-
quam postulat; itaque, quamplurimis interim in aliud tem-
pus dilatis, facile vel ex horum quas afferemus veritate,
etiam illorum quae silentio practerimus, fides demonslra-
bitur.

».-%.-%. M%«M^V«I

CAPUT PRIMUM.
Quamam elquanta in Iiaccc tractalionc promiitantur.

Qu.t igitur nobis in praesenti cx Prophelicis valiciniis ad

Evangelicam demonstratiooeni persequi e re vidcatur, cum-
 DEMONSTRATIONIS EVANGELICE L115. I.

maximeopportunuin cst exponere. Edixeruntnimirum Pro-

phetaefore ut nominatimChristus,idemque VerbumDei,ip-
seque Deus ac Dominus magnus quidam Angelus consiiii,
et

inter homines versaturus esset, universo orbi, gentiumGne-

carum pariter et Barbararum futurus doctor verae cognitionis
Deietpietatisin Deum,universiopificem,sicutEvangelicum
profitetur praeconium; illumque ipsum futurum puerum,
Filiumque hominis vocatum iri, ul qui genus ab hominibus
ducturus sit; nasciturumque ex virgine, nova quadam atque
inusitata generationis ratione. Et quod maxime dignum est

admiratione, ne quidem locum nativitatis ejus Bethlehem,

omnibus etiamnum hodie qui ad illum speclandum extremis
ab lerra^ iinibus accurrunt decantatum, silenlio involventes
pra3lerierunt,sedethunccIarisverbisprocIamaverunt : sicut
eliam lcmpus adventus et apparilionis ejus, quo praecise ille

inter homines versatus est, iisdem veluli rebus praevertentes

divinoore nuntiavere. Licebit etiam tibi studicse admoventi
operam, videre ad oculum in Propheticis quae prodilae sunt
praediclionibus, universa simul comprehendi testata divinis

Evangelistis ipsius Salvatoris nostri Jesu Christi stupenda

miracula, divinasque ejus et plenas omnis virtutis de vera
pietate doclrinas. Et quid mirum hoc, cum et novam ra-
lionem pietatis omnibus hominibus ab eo commendandam
perspicue praedicent, vocationemque Discipulorum ejus ac
novi doctrinam Teslamenti ? Nec minus certe praeterea Ju-
daeorum in ipsum incredulitalem et contradicliones, prin-

cipum insurrectiones, doctorum invidiam, unius Discipuli

proditionein, calumnias hostium, sycophantarum accusa-
tiones, judicum condemnationes, turpes ignominias, fla-

gella gravissima, infamia probra, et super omnibus hisce

mortem contumeliosam; ipsius ad haec admirandum silen-
tium, lenitatem et constantiam, incredibilemque quantam
patienliam malorumque tolerantiam : haec omnia diserle d.e
O I 1 SKhll PAMFHiLl

iino quodam in postremis olim venluro lemporibus, atque

inter onines talia exanllaturo perspicue praenuntiant, tra-

duntque antiquissima ilebi\Torum oracula ; simulquc tes-

tantur eumdeni post mortem iterum reversurum in vitam,

Discipulis suis appariturum, divinumque Spiritum in illos

emissurum. Reditum item ejus memorant in cailos, fir-

mamque in throno regni Patris sedem, atque inconsum-

matione saeculi futurum iterum alterum ejus adventum
gloriosum. Super omnibus hisce threnos pcrcipies atque
ejulalus singulorum Prophetarum multifariani quirilan-
tium atque deplorantium, quanta populo Judaico ob im-
pietatem in hunc palratam suslinenda esset mala : quod
rcgnum ipsorum, a patrum temporibus usquc ad illorum
aetatem continualum, funditus esset evertendum post ea
quae in Christum ausa fuissent; quod patriae ipsorum le-

ges dissolvendae, quod ipsi veteri cultu suo religioso pri-

vandi, atque libertate avita exuendi; quod pro liberis servi
hostium futuri essent, quod regia ipsorum melropolis tra-
denda flanimis, et religiosum illorum et sanctum templum
conflagraturum atque exlremam experturum solitudinem;
quod pro avilis incolis urbs eorum alienis inhabitanda
nationibus; quod in omnes gentes per lotum terrarum
orbem dispergendi ; quod nulla amplius a maiis requies
neque a calamilalibus respiratio speranda illis foret : quae

ctco, quod aiunt, manifesta, ctiam nunc verborum vim

rebus ipsis demonstrant, cum a prima illa die qua impias
manus Judaei in Christum tulerunt, malorum initium in

se contraxerint. Non libuit autem divinis Prophetis praedic-

tiones suas in moestis flnire, neque ullra tristia extendere

vaticinandi facultalem; sed ad pulchrum conversi, iidem
vicissim bonorum significationes magno numero omnibus
hominibus Christi advenlu imperliendorum praenuntiave-
runt : fore, scilicct, ut pro unius gentis rejeclione omnes
 DEH0NSTRAT10NIS EYANGlvLlGJE LIB. I.
J

populi et naliones hominum per Evangelium cdoceantur veri

Dei cognitionem, daernonas deserant ignorantiamque exuant
et errores, lux autem ac pietas longe lateque resplendeat;

ut a Chrisii Discipulis universus orbis repleatur ejus dog-

mate; ut Evangelium ab illis doceantur omnes homines
novam miramque complectens pietatis ralionem; atque ut
Ecclesice Christi per eosdem in omnibus gentibus consti-
tuantur, et unus populus Christianus nominetur per uni-
versum qua palet incolis orbem terrarum : futurum esse
etiam ut quae subinde a principibus regibusque contra Ec-
clesiam Christi excitandae sint persecutiones, nihil ad ever-
tendam illam valeant, utpote quae Dei robore firmatur.
Haec et tanta cum ab Hebraeorum theologis proclamata fue-
rint, atque etiamnum omnibus palam illarum rerum even-
tus se ostendat, quis non divinum illorum virorum spiritum
admiretur, quis non disciplinam et dogmata religionis ip-
sorum et philosophiae fateatur genuina ac verissima esse,
siquidem demonstralionem prae se ferunt non quidem comp-
lis atque ornatis verbis, neque vi dicendi, aut perversi ar-
tificii argumentationibus ad decipiendum comparatis. sed
simplici et remoto a fraude doclrinae genere, cujus genuinae

sinceraeque veritati fidem facit virtus et cognitio Numinis

quae in divinis illis viris fuit? Qui igitur potuerunt res quae
longis saeculis post evenerunt, tot millenis anle annis non
humano sed divino videre spiritu, quidni digni fide sint ut
dogmata quae discipulos suos edocuerunt vera esse credan-
lur? Probe etiam novi usitatum esse omnibus qui Salvato-
rem ac Dominum nostrum Jesum eumdem vere Ghristum
Dei esse, ita ut par est, instituunt dcmonstrare, ante omnia
facere fidem quod non aliter in eum quam Propheticis tes-
timoniis de eo editis congruenter credant; deinde et hoc
ipsum coram omnibuscum quibusinsermonemdescendunt,
haud diffileri quod singularis studii ac laboris sit singula
 liUSEBH PAMPIIILI

capita Evangelii posse demonstrationibus suis firmare, Unde

necessario ad hoc ipsum delatus, Dei auxilio tentabo, se-
cundum pramuntiata ex ipsis illis HebraBorum theologis,
uniyersae Evangelicae demonstralionis tractalionem tradere.

Quod vero studium praesenti operea me impenditur non Ju-

daeis oppugnandis, ut putet aliquis, est destinatum : apage;
tantum enim ab hoc abest, ut potius pro sanam
illis, si

mentem ailerant, faciat, flrmat siquidem Ghristianam rem

petito a longis abhinc praedictionibus lestimonio; rem Ju-
daeoruni autem, ex perfecta prophetiarum quas illi habent
impletione. Juvabit quoque Graecorum filios sive Ethnicos
admirandam
qui animis bene conslitutis accesserint, per
futurorum praenotionem, rerumque secundum praedictio-
nes eventum, simul ostendendo divinam atque certissimsm
dogmatum nostrorum veritatem; simulque solidiore de-
monstralione obturando linguas patronorum mendacii,
quam nusquam nobis suppetere contendunt sycophanlae,
etiam atque etiam quotidie omnibus viribus quando adver-
sus nos disputant, huicce insistentes causationi, ut dicant
nihil nos posse demonslralione firmare, sed tantum ab iis

qui ad nos accedunt fidem habendatn exigere. Gui calum-

niae retundendae non inopportuna praesens tractalio futura
est; sed et ostensa novorum cum veteribus concordia, im-
piarum haeresium (Manichaeorum) falsas opiniones et blas-
phemias adversus divinos Prophelas profecto revincet. Lon-
giorem autem et uberiorem propheticarum vocum explica-
tionem praesenti opere praelermitlam, illisquerelinquam qui
has altius scrulari voluerint, atque ad hoc perficiendum
fuerint idonei. Ego aulem divino prrccepto magistro usurus
sum (\uodLpaucls nudta comprchcndcrc jubet , idque seclari
omni studio annilar; tantummodo additurus quae aosam
praebeant considerandis et intelligendis locis, perspicuam-
que eorum quae ad proposilum faciunt inlerpretationem
 DEM0NSTIIAT103IS EVAItGELIC.E LIIJ. I. O,

cxhibere qtteant. Sed projemiorum quidem satis : jam de-

monstrationes ordiri juvat. Gum enim frequens nobis in-
sultaverit sycopbantarum niultitudo, affirmantium nihil

nos posse evidenti veritalis oslensione demonslrare, sed

lantum vella ut credant qui ad nos veniunt, atque ita at-

lendant; neque aliud quidquam illis persuasum ire, quam

ut brutorum pecorum more caeco impetu nihilque exami-
nantes strenue obsequantur omnibus quaecumque a nobis
dicuntur, unde etiam fideles sive credulos ab bruta credu-
litale appellare contingat. Hinc, non ab re dividendas quae
nobis objiciuntur calumnias existimavi, atque in praepara-
tione universi operis primo quidem loco illam gentiuui mul-
tos colentium deos exposui, qui nobis vertunt vilio quod
patriorum deorum desertores facti sumus, et tanquam ma-
gnum aliquid objectant, quod Barbara Graecis prastulimus,
et Ilebraeorum oracula fuimus amplexi. Alteram vero cri-
minationem illatam a Judaeis, qua et ipsi videntur nos haud
injuria reprehendere, quod ipsorummot sacris usi Litleris,

non tamen eamdem vitae rationem seclamur. Gum haec igi-

lur ita distincle exposita a nobis fuerint, priori quidem cri-

minationi, ut res tulit, in Praeparatione Evangelica occurri-

mus, confessi Ethnicos initio nos fuisse, atque cx caeteris
gentibus Graecos eorumque opinioncs praetulisse, atque a
parentibus errori multos colenli deos serviisse. Nculiquam
aulem insano impetu et sine examine nos mulasse senten-
liam, sed judicio sobriaque ratione studium Ilebraicorum
oraculorum amplexos, prudenti cognilione et sano consilio

id nos fecisse docuimus. Adversus alteram porro crimina-

tionem jam nos armare tempus esl, et quod superest cer-
taminis obire; est aulem hoc cum iis qui ex circumcisione
sunt, nondum adhuc a nobis exantlatum, praesenti autem
tractatione opportune in his quae prae manibus sunt, De-
monstrationis Evangelicae libris absolvendum. Age igitur
 >>' l.iiii r.uiPiiii.i

communi illo omnium Judaeorum pariler ac Gentium Deo

peripsummet SaWatorem noslrum invocato, primum illud
ioquiremus, quinam modus et quoe ratio cultus nostri sit quo
Deum prosequimur; ciim hoc ipso enim et singulorum quae
possunt in quacstionem venire solutionein adjuugcmus.

CAPUT SECUNDUM.
Quinam sii modtis colendi Dci, ex Christianismi prccscripto.

Jam prius quidema me in Praeparatione Evangelica dictum

est,quod Christlanismus nec Ethnicismus sit nec Judais-
mus, sed propriam quamdam gerat in se notam proprium-
que characlerem pietatis; neque novum illum aut absur-
dum, sed longe antiquissimum, Deoque charis et pietatis ac
justitiae laude illustrihus viris anle Mosis tempora usitatum
perspectumque. Verum juvat etiamnunc breviter videre
ac considerare quid sit Ethnicismus, quid Judaismus, atque
utrum alterutri eorum addictos invenire liceat charos Deo
viros, quibus Moses ipse divini amoris atque pietatis per-
hibet testimonium. Judaismum non sine ratione dixerit ali-
quis rempublicam secundum legem Mosis constitutam, ab
uno summo dependentem Deo. Ethnicismum vero summa-
tim diveris esse superstitionem ex patriis gentium quarum-
libet ritibus plures colenlem deos. Ecquid igitur dicturi
sumus de Deo charissimis qui ante Judaismum
viris illis

extitere, quorum Moses mentionem facit ut de Henocho, :

cui his verbis praobet testimonium « Enoch placuit Deo » : ' ;

atque de Noe", de quo rursus ait : i i\oe homo justus in

2
» gcneiatione sua ; » de Selho itidem ac Japheto, de qui-
bus ita scribit : « Benedictus Dominus Deus Sem, et dila-

1 (ji n. Y, la, '/;. — ' Jd. vi, 9.

 »

DEMOXSTHATIOXJS BVA.NGBL1C/E LIH. I. 11

» tet Deus Jaj)het * ; » ac praelerea de Abrahamo, Isaaco et

Jacobo ; quibus etiain Jobum annumerare consentaneum
est, et si qui alii similem hisce vitam fuere seclali. Oportet
enim hosce vel Judaeos extilisse vel Ethnicos. At enim Ju-
daci quidem dici jure non possunt, cum eorum temporibus
iex Mosis nondum
hominum vitam fuerit introducla. Si
in

enim Judaismus nihil extitit aliud quam Mosis legum ob-

servatio, Moses autcm longo post illos de quibus dixi tem-
pore claruit, evidens est quod Judaei haud fierint qui ante
Mosis tempora teslimonium pietatis lulerunt. Sed neque
Ethnicos eosdem existimare convenit : namque de Abra-
hamo dicitur, quod domum, palriam et cognationem reli-

querit, unique soli Deo adhaeserit, quem etiam proflletur

cumait; Exlendam ( inanum meamj ad Deum altissimum
«

» qui creavit coelum et terram 2 » De Jacobo fiutem apud .

Mosem scriptum est, quod domui suae et omnibus praece-

pit : « Tollite deos alienos de medio vestri, et surgentes

» ascendamus in Belhel. et faciamus ibi aram Domino, qui

» exaudivit me in die tribulationis, qui fuit mecum et salva-

» vit me in via qua ivi. Et dederunt Jacobo deos alienos qui

» erant in manibus eorum, et inaures quae erant in auribus
» eorum. Et abscondidit ea Jacobus sub terebintho quaD
3
» erat inSecimis,etperdiditea usqueinhodiernumdiem .

Si igitur et ab idololatrarum errore alieni fucrunt, et, si-

cut demonstratum est, extra Judaismum constituti; lamen

quanquam nec Ethnici essent ncc Judasi, Deo charos nihi-
lominus justosque, si ulli unquam alii, et pios extitisse,

testimonium habuerunt. Convenit igitur tertium quemdam

mente concipere cultus divini modum, secundum quem
recte vivere poterant. Vide igitur sitne hoec illa ipsa tertia

demonstrala nobis inter Judaismum et Ethnicismum me-

dia ratio, antiquissima quidem omnesque alias aetate ante-
A.
Genes. ix, 26, 27. — 2 t^ XIVj 22 , _ 3 jd, xxxv, 2.
 1 - EUSMtl PAMPHIU
cellens, led quam recenter omnibus gentibus Salrator nos-
lep annuniiavii ; atque hsec Christianismus utique l'ueril,ut-
pole cjui nec Etbnicismus e^t uec Judaismus, inter utruui-
quemedia antiquissima quasduni cultus di\ini administralio
ac status, genusque philosophix retustissimum, sed recens
ommbus hominibus per universum terrarum orbem sanci-
tum : ita ut qui ab Elhnicismo ad Christianum transit, non
in Judaismum excidat, neque rursus qui recedit ab Ju-
daico volunlario cullu statim iiat Ethnicus; sed qui, utro-
que ordine Elhnicismum desent alque Judalsmum,
relicto,
ismediam subit legem, vitamque priscorum charissimorum
Deo et justorum virorutn, quam Salvutor ac Dominus nos-
ter, cum per longum illa tempUs consopita jacuisset, e\-
citavit ilcrum iustaura^ilque, ita uti Mosis et caHerorum
Prophetaruin vocibus hoc ipsum praediclum fuerut. Nam
tt in oraculis, quae Abrahamo edita divinitus Moses testa-
tur, scribit quod fuluris olim temporibus non Abrahami
posteri et ex semine ejus prognati Judaei, sed omnes tribus
terrae omnes genles per similem cultus Dei rationem
et

quo Abrahamus benediclionem divinaui essent obtenturi.

Ita enim ait « Et dixit Dominus ad Abraham
: Exi de :

i lerra tua, et de cognatione tua, et ex domo patris tui, et

s vade inquam tibi demonstruve.ro. Et faciam te
terram
i in gentem magnam et benedicam te, el magnificabo
:

» nomen tuum, et eris benedictus. Et bened-icam benedi-

centes te, et maledicam maledicentes te, et benedicentur
in te omnes tribus terrae
1
! » Atque iterum dixit Deus :

Numquid abscondam ego ab Abrahamo servo meo quae

» ego facio ? Abraham autem fiet in gentem magnam et
2
» multam. El bencdicentnr in eo omnes gentes terrae . »

Quomodo autem in Abrahamo benedicendae essent omnes

gentes et omnes tribus terrae, siquidem nulla ratione eum
1
Gfl). MJ. 2. — - Jtl, W li). I
".
 DEMONSTBATIONIS EVAXf.KLIC.E LIB. I. l5

contingercnt, neque animi ratione, neque cognatione cor-

poris? Nam quod ad corporis cognationem altinel, quas-

nnm, quacso, eum Abrahamo inlercedit propinquitas Scy-

this, verbi gratia, vel .Egyptiis, aut /Ethiopibus, Indis,Bri-

tannis vel Hispanis? Aut quomodo hae gentes vel ab his

etiam remotiores, benedicendae fuerunt propter cognatio-

nem cum Abrahamo, quod ad carnem pertinet? Sed neque
quod ad animorum cognationem erat congruens gentes

omnes de bencdictione communi cum Abrahamo partici-

pare. Qui enim, cum aliae nefandas matrum nuplias, vel fi~

liarum concubitus probarent; alia? polluerent sese incesta

mares cum maribus libidine; alii cultum numinis in homi-
nibusimmolandis, veldivina veneratione brutisanimantibus
aut idolis ex inanima materia fabricalis exhibita ponerent,
vel in spiriluum mulliplicis erroris auctorum superstitio-
nibus collocarent; aliae vivos exurerent aetate provectiores,
aliae etiam charissimos non dubitarent flammis tradere, aliae

vita spoliatorum vesci carnibus pulchrum et pium esse exi-

stimarent ; quomodo igitur eos qui tam belluinam duce-
rent vitam, consentancum erat benedictionis viri Deo cha-
rissimi fieri consortes, nisi utique, belluina illa vita abjecla

et relicta, consimilem Abrahamo pielatem aliquando essent

amplexuri ? Nam et ille alienigena et alienus perhibetur ad
eam quam d iinde professus est transiisse pietatem, avitam-
que superslitionem deseruisse, domum, cognationem, mo-
res patrios, et vilae in qua genitus erat rationem missam
fecisse, Deo autem esse obsecutus, qui etiam oracula scri-
ptis prodita illi edidit. Si igitur Moses, qui post Abraha-
mum extitit, ct rempublicam per promulgatas a se leges
Juda)orum genti condidit ac fundavit, ejuscemodi leges
sancisset, quas viri Deo chari ante eum recte agendo ob-
servassent, et quae omnibus gentibus congruerent, ut om-
nes tribus terrac et omnes gentes secundum Mosis consti-
 .
liTJSEBII PAMPllII.I

tulioncm Deum colerent : fas erat allirmnre quod omnes ex

onmibus genlibus Deum ex lege Mosaica pie colenlcs et Ju-
daismum seclantos, Judaeisque sccundum Legem conjunc-
tos, Abrahami benedictione benedicendos esse divina cra-

cula praenunliaverint. Oportebat etiam nos leges a Mose

sancitas observarc. Cum autem conditio reipublicae Mosai-

cae non fuerit caeteris congruens gentibus, sed Innluimno-

doJudaeis; ncquc hisce universis, sed solum versanlibus
in terra Judaica : necessarium omnino erat aliam constitui
rationem, qua praeler legem Mosaicam possenl gentes ubi-
(juo terrarum incolentes, quae consimilem Abrahamo vilam
ducercnt, camdem cum illo benedictionem oblinere.

CAPUT TERTIUM.
Qnodconditio rcipubliccc Mosaicce non fuerit omnibus gentibus
convcniens.

Quod autem constilutiones Mosaieoe Judaeis lantum

modo, ut dixi, neque hisce omnibus ( non enim iis qui in
dispersalione victitabant, sed solis in Palaestina versanli-
bus) accommodatae fuerint, evidens tibi erit ila colligenti.

Ait alicubi Moses legeque praecipit : « Ter quovis anno ap-

» parebil omne masculum tuum coramDomino Deo luo *. »

Atque adhuc magis perspicue, ubinam annum triplici per

lempore universos convenire oporteret, detorminal cum
ait « Tribus temporibus anni apparebit omne masculum
:

» tuum coram Domino Deo tuo, in loco quem delegerit Do-

2
» minus . » Vides quod in civitate quacumque, nec quovis
ubi sors tulerit Ioco convenire jubet, sed in loco qurm
'
EzOd. XXIII. 17. — 2 1(1. X\Xl V, 2T).
 5

DEM0NSTB&T10NIS EVANGELICyE LIB. I. 1

dclc y crit Dominus Dcus tuus. Jbi Iribus per annum lem
poribus congregari in ununi jubct, temporaque delerminat
quibus convcnirc oporteat in loco quo divini cultus oflicia

obibantur : unum quidem Paschalis; alterum post dies

quinquaginta, festo quod PenteGOStes inde venit nouiine;
et lertium mense septimo post Pascha, die Expiationis,
quo etiamnum Judau hodie omnes jejunium celebrant. I)i

ris autem Moses eos devovet qui legibus suis sancila non
observaverint. Atquc hos qui triplici vice per annuni de-
bcrent Hierosolymis convenire, ritusquc legibus constilu
tos ad plenum obire, non procul a Judsea habilarc oporte-
bat : qui vero circa exlremos PaL-estinaj limites, aut Ion-
gius a Paloestina dcgebant Judaei, praecepla Legis perfieere
ncquibant; tanlum abest ul omnibus gcntibus et uliimas
tcrras incol<;nlibus hnec poluerinl eongruere. Audi pono
quomodo idem rursus legislator mulicrem a puerperio ac~
cedere cl sacrilicium Ueo oflerre jubeat cum ait : « Locu-
» tusque est Dominus ad Mosen, el dixit : Loquere filiis is-

» rael et dices ad eos : Mulier quaecumque conccperil semen

» et pepererit masculum, immunda erit septeni dies
1
. »

Deinde interjectis nonnullis subjungit : « Et cum impleli

» fuerint dies purificalionis ejus, pro filio aut pro filia ofle-

» ret agnum anniculum in holocaustum, et pullum columbne

» aut turturem pro peccato ad ostium tabernaculi testimo-
» nii. Ad saccrdotem ofleret ea ante Dominum. Et exora
» bit pro ea sacerdos, et purificabit eam a fonte sanguinis
» ejus. Ha?c est lex parienlis masculum et foeuiinam 2 » .

Procterea idem contaniinalum cx funereet contactu mortui

praecipit non alio modo purificari quam per cinerem ju-
vencne diebus integrii* septem, negotiisque consuetis absti-
nere. Ait igitur : « Et erit filiis Israel et proselytis acceden-
» tibus in medio eorum Iegitimum oeternum. Qui tetigeril
1
Levit. xn, i. — * Ibid. 6
 l(> LUSEBII PAMPIIILI

cadaver hominis cujusque anima exutum, immundus erit

i septem diebus : purilicabitur die terlio et die septimo,

» et mundus erit. Si vero non fuerit purificatus die tertio

» et die septimo, mundus. Omnisque qui tetigerit

non erit

» cadaver hominis mortui anima exutum, et non fuerit pu-

d rificatus, tabernaculum Domini polluit. Exterminabitur
» anima illa ex Israel, quoniam aqua aspersionisnon circum
» aspersa est super eum inmundus
: est, immunditia est su-

» per eum. Et hacc est lex. Homo si mortuus fuerit in domo,

» omnis ingrediens in domum, et omnia quae sunl in domo,
» inmunda sunt septem diebus. Et omne vas apertum, quce-
» cumque non vinculo (operculi) alligala sunt, inmunda
» erunt. Et omnis qui in agro tetigerit occisum gladio vul-
» neribus, vel morluum, vel ossum hominis,aut sepulcrum,
» immundus erit diebus septem. Et sument pro immundo
» decinere combustae (
juvencac) purificationis, et effundent
» eum in vas; et sument h)ssopum, et tinget vir purus, et

» circumasperget super domum et super vasa, et super

» animas, quotquot fuerint ibi, et super eum qui tetigit os-
» sum hominis, aut occisum vulnere, aut mortuum, aut
» sepulcrum. Et circumasperget mundus super immun-
» dum die terlio et die septimo, et lavabit vestimenta sua,
» et suum lavabit aqua, et impurus erit usque ad
corpus
» vesperam. Et homo qui inquinatus fuerit et non fueril
» purificatus, exterminabilur anima illa ex synagoga, quo-
» niam aqua aspersionis non circumaspersa est super eum.
1
» Et erit vobis legitimum hoc sempiternum . » Haec ubi
sancit Moses, etiam modum aquaj aspersionis praescribit :

jubet enim juvencam rufam, quae non habeat in se vitium,

cremari totam, et de cinere ejus inspergi aquam, qua pu-
rificari conlaminatos a mortuis oportet. Quo autem in loco

fas sit juvencam comburere, vel ubi puerperam offerre sa-

1
Num, xix, 10.
 DEAIONSTRATIONIS EVA.NGELIC.E LIIU I. I7

criiicia, et ubi cajteros lege praescriptos ritus obirc deceat

et exequi, quod lioc non permissum sit facere promiscue

quolibel in loco, sed in uno qucm ipse determinat, perspi-

cuum est ex iis qunc iege proecipit cum oit « Et erit locus :

» quemcumque clegerit Dominus Deus tuus, ut invocetur

» nomen ejus ibi illuc ferelis omnia quae ego mando vo-
:

» bis hodie »Hinc accurale illa cum exposuisset, subjun-

1
.

git : « Altende tibi ipsi ne offeras holocautomata tua ubi

» cumque aspexei is, sed in loco quem delegerit Dominus
» Deus tuus, in una civitatum tuarum; ibi offeres holocau-
» tomata lua, el ibi facies omnia quoecumque ego mando tibi
2
» hodie . » Addit porro : « Non poteris vesci in civitatibus tuis
» quibuslibet deciaiarionem frumenli tui, nec vini tui, aut olei
» tui : primogenila boum tuorum et ovium tuarum, et om-
» nia vota quaecumque voverilis, ct confessiones vestras efc

» primilias manuum veslrarum, Sed ante Dominum Deum

» tuum comedes illa in loco quem delegerit Dominus Deus
» tuus sibi, tu et fiiii tui, filia tua, et servus tuus atque an-
3
» cilla tua et proselytus . » Deinde oratione progrcssus (1),
quoddictum est confirmat,dumsic ait : «Verumtamensanc-
» cum fuerint libi, et cum vota tua susceperis, venies
ta tua

» ad iocum quem eiegerit Dominus Deus tuus sibi. »Et rur-

sus « Decimam decimabis universi feetus seminis tui foe-

: :

» tum agri tui quolannis comedes ipsum in conspectu Do-

» mini Dei quem tui, eo in loco elegerit Dominus Deus tuus
n ad invocandum nomen suum ibi. » Deinde ubi reputavit
quid facere oporteat, si is locus de quo agitur remotior
fuerit, frugum autem proventus multus, ut videiicet domo
ad locum Dei afTerre oporleat annuos fructus sacrificatio-
nis, de hoc item hanc constituit legem : « Si vero longe a te

» fuerit via, neque possis ea repra^sentare, propterea quod

» longe a te fuerit locus quem elegerit Dominus Deus tuus
1
Num. xix, ii. — 2 Ibid. i3. — 3
Dcul. xiv, 22.
XXI. o
 .

l M BVSKBII PAHPBILI

» aii invocandiim iu>men sunni ibi; ibique benedixorit Do-

niinus Deus luus : rendes ca argenlo, ct capies argcnlum
i in manus luas, cl venies in cum ipsum locuni quem clc-

• gcrit Dominus Det&s tuus, cl dabis argentum pro omni

»quodcum:pic concupierit anima tua. pro bubus, sive ovi-
i bus, si\c \iuo, sivc siccra, sivc omni quodcumque concu-
» pierit auima tua; et comedcs ibi in conspectu Dumini Dci
» tui
1
. »Tum rursus locum quasi signo impresso commcn-
dat, his fero verbis : « Dc primogenilis quse nata fuerir.t in
» bubus alque ovibus, masculina ofFcres Domino Dco tuo.
» Non opus facics in vitulo primogenilo, ct nou tondebis
» primogenitcm ovium tuarum. In conspcclu Domini Dei
» tui comcdes illud singulis annis, in loco qucm elegcrii.
2
» Dominus Deus luus, tu et domus tua . » Post hivc rursus
inspice quonam modo ea quae ad festos dies perlinent dis-
tinguit, ut nc ahbi tcrrarum quam in co uno Ioco de quo
asitur, festos dies as;ant. Ait igitur : * Observa menscm no-
» varum frugum, et facies pascha Domino Deo tuo, ovcs et

» boves, in loco qucm eiegerit Dominus Deus tuus. » Rur-

sus admonct his verbis : « Non poteris sacrificare pascha in

» aliqua urbium tunrum quas Dominus Deus tuus dederit

» tibi, scd in loco duntaxat quem elegerit Dominus Deus
» tuus. Illic immolabis pascha a vespere ad solis occasum,
» in lempore quo egrcssus cs de terra /Egypti : el coques,
» et comedes in loco quemcumque elegcrit Dominus Dous
3
» tuus . iLex igilur dc solcmni die qui Pascha dicitur, hu-
jusmodi descripta est. Porro autem de Quinquagesima quid
dical, audi:«Tolas seplem hebdomadas numerabis libi

» ipsi, ex quo ialcem in segelem iunnillere coepei is, et ceie-

» brabis dicm fcslum hebdomadarum Domino Dco tuo,

» quantum poteritmnnus tua, ex omnibus quaecumque dc-
» dero tibi, proptcrca quod tibi benedixeril Dominus Deus
* Dcut . x v,
i
-> — d. x v,
. — M \
•
I i . .
"
. \ i . i
 DLMONSTUATI0MS EVANGELIC^ LIR. T. 1Q

» tuus; ct cpulaberis coram Doroino Deo tuo, tu et fiiius

» tuus ct filia tua, scrvus tuus cl ancilla lua, cl Lcvita qui

» fueril iu urbibus tuis, ot advena, etpupillus, ct vidua dnae

» apud quem elegerit Dominus Deus tuufs

vos fuerit, in loco
» sibi, ad invocandum nomen suum ibi. » Tertium vero so-
lemne ubi imperet celebrandum, audi : « Solemnc Taber-
» naculorum celebrabis tibi ipsi septcm dicbus, ubi de area
» lua ct de lorculari tuo collegcris; et epulaberis in solemni
» tuo, tu et fdius tuus et filia lua, servus tuus et ancilla lua,
» etvidua, in loco (juemcum(|uc eleg^rit Donrinus Deus tuus
» sibi *. » Gum igitur eum locuin lam niullis signis ostendat,
toliesque illuc cum toto genere tolnq-.ic domo venirc opor-
tere praecipiat, qui fieri polesl ut ea qiiae rlicit v*d iis conve-
niant qui brevi inlervallo a Judaea distant, nedum gentibus
qi.cC in lolo orbe terrarum degerc intelligantur ? co magis
quod ne veniam quidem ullam tribuil iis qui transiliant
qiKCcnmque prsescripta sunt, ac polius execrationem omni-
bus quicumque non omnino omnia servjverint denunliet,
ad vc; buin sic dicens : « Execrabilis quicumque non stclerit
2
» omnibus quae in hac Icge scripta sunt ut faciat ea . »

Comlemplare deinde quam omncs vires humauas supcrent,

fierique uulla ratione possint ,
quae in lege Mosis posita
sunt : siquidc.m ubi distinxit qua? voluntaria peccala, quae-
que difRcilia sunl, et pcenas unicuique eorUii) adjunxit quae
maximo supplicio digna sunt, tum vero leges ponit quibus
alia quadam rationecos iteni qui invili peccaverint conver-

latj quarum una quideni sic se habet « Si anima una peo- :

» caverit nolens cx populo tcrras, dum facit unum cx om-

» nibus praeceptis Domini, \el dum non facit, et peccat;
» cognitumque ipsi fuerit peccatum quod peccavit, et of

» feret munus suum capram anniculam immacuialam id :

» oilerel pro peccalo suoquod peccavil, in loco ubi maclaiil

1
Dt-ut. x\i, 1. — - i.ii-in, xxvu, ,6.

2.
oo EV&EBU PAMPIIIM

i sacrificia ; ct accipiet sacerdos dc sanguine *. » Et sanc coii>

sidera quemadmodum hic quoque euni qui imprudens pec-

caverit, ad locum veuirc oporteot ubi mactant sacrificia. *
Is autem est de quo multis verbis jampridem meminit di-
cens, quemcumque elegerit Dominus Deus tuus.» Quod
«

quidem cum ab ouinibus quicumque sunt in lerra homini-

hus plane eflici non posse, ipse quoque auclor legis vide-
ret, tum perspicue significavit legem inducens non infinile

adversus omnes,sed adjiciens, « si anima peccavcrit nolens,

» ex populo terraj. » Alteram vero legem ponit, quae sic ha-
bet : « Quod si anima audierit voccm jurisjurandi, atque
» hic te»itis aut viderit aut conscius fuerit; si non indica-
2
» verit, peccatum suscipietQuidnam igitur aliud hunc
. »

facere oportcat, quam, sumpta in manus hostia, propere

ahire ad expiandum ? ubi porro expiabit nisi in loco in quo
mactant sacrificia ? Terliam quoque dum scribit « Anima, :

» inquit, quae tetigerit quidvis immundum, sive quse occisa

» fuerint de pecoribus immundis, et sumpserit ex eo, ipse
» pollutus est, et peccabit si attigerit immunditiam homi-
» nis ex omni immundilia ejus quam quis attingens pollui

» solet, et oblitus fuerit, et poslea cognoverit, et peccave-

» rit
3
. » Ergo quid tandem hunc etiam qui sit pollutus facere

conveniet, nisi rursus ad locum venire, et offerre pro pec-

cato suo quod peccavit, aut ovem, aut agnam, aut capram
anniculam ritc? Eadem vero lex est eliam de anima quse
juraverit, dum ipsis labiis distinguil vel male se facluram,

vel bene, secundum omnia quaecumque enunliaresolethomo

cum jurejurando, et oblitus fuerit, et idem post cognoverit,
et peccaverit unura aliquid ex iis, et prodiderit peccatum
quod peccavit « Etiam hic, inquit, eadem sumpla hoslia,
:

» festinet ad locum; et orabit pro ipso sacerdos et peccato

4
» ipsius, et dimittetur ei peccatum » Alia praeterea est lex .

1 Num. xv. 27 e\ seq. — 2 Lovit. v, 1 . — 3

Ibid. 1 et scq. — 4
Ibid. G.
 DEMONSTBATIONIS liVANGELlCE LIU. I. 2 1

seorsum ab cis quae exposilae sunt, quae in hunc fere mo-

dum praescribit : « Anima quae oblivione oblita fuerit, ct im-
» prutlens peccavcrit in iis quae sancta suntDomini, oileret
» Domino arietem pro peccato suo : ofFeret autem rursus
1
» ad ponlificem, in loco videlicet de quo diclumest .»

Sextam quoque legemprioribus adjungithis verbis : « Anima

» si pcccaverit, et fecerit adversus unum ex omnibus prae-
» ceplis aliquid eorum quae non oportet facere, et non cog-
» noverit, et deliqucrit, et acceperit peccatum suum; rursus
» ofFeret pontifici arietem; et orabit pro ipso sacerdos, pro

» ignorantia ejus quain ignoravit et hic ipse non novit; et

» dimittetur ei
2
Septimam item scribit legem hoc modo
. » :

« Anima si peccaverit, et conlemnens contempserit prae-

» cepla Domini, et mentita fuerit proximo suo in deposilo,
» communicalionis aut rapinae causa, vel injuria aliqua affe-

» cerit proximum suum, rem perditam ac de

vel invsnerit

» ea ipsa mentita fuerit, et juraverit inique pro uno ex om-

» nibus quaccumque facit houio et peccat, etquandocumquc
» pcccaverit ac deliquerit, et restituerit rem quam abstulit,
» aut injuriae a se illalae satis fecerit, aut depositum quod
» suae fidei commissum fuerat reddiderit, aut rem perditam
» quam invenit, ex omni rc pro qua inique juravit, solvet
3
» ipsum totum et ejus insuper quintam partem . » Gaeterum
oportebat poslquam prodiderat peccatum ac solverat, om-
quem ele-
nibus negotiis poslhabitis propere abire ad locum
gerat Dominus Deus, et oflerre pro delicto arietem imma-
culalum, et sic orare pro eo sacerdolem apud Dominum,
et dimilti ei. Ha3C sane Moses ille admirandus tam de iis

qui inviti peccaverint, quam de iis qui per ignorantiam, di-

ligentissime tractavit seorsum ab iis quae voluntarie pcccan-
tur, quibus etiam inexorabiles irrogat poenas, ut suos ita co-

hibeat ac refrenet. Qui enim iis qui inviti peccaverint non

1
Lcvit. v, i5. — 2
Ibid. 17. — 3
Id. vi, 2 ct scq.
M ll SEVII P UIPUU.l

prius veniam IritMiil quam peceatutn enuntiaverint, nc de-

indo ei qui peccavit quasi lcvcm pcenain pcr indiclum illud
s i •rificinm hrrogat, et per accessionem sine mora ad locum
Sbnctam, sludium simul el religionem eorum intendit qui
sc auctore in divino cultu uti velinl ; qui fieri potesl ut non
muito prius ab iis qua* voluntarie commilluulur cohibucril
appctitus? Quid ad haec igilur argumentari oporlel, quando,
ut dictum est, cuncta redigens in summam Moses, sic im-
precatur : « Execrabilis omnis quicumque non slelerit oni-

» nibus qua» in loge scripta sunt, i;l fariat ea ?» Ergo etiam

in oxtremis tcrrae finibus habitantes, si ritus Mosaiicos ser-

vare volebant, nt lalem execrationem vitarent, promissam-

qua Abrahne benedictionem contingerint, haec omuia facere
oportebat? ac ler singulis annis Hierosolyma peterc? ex
onini praelerea oatione qua? tales sibi ritus servandos propo-
suisset, foeminas parlu modo ne doloribus levatas Lam lon-
gum iter ingredi, ul quod impcrassot Moses sacrificium pro
singulis pnerperiis offerrenl? ileui qui autmortuum corpus
attigissent, aut pejerassent, aul inviti aliquid lecissenl, eos

ab extremis terrae finibus venire, ac properanles excurrere

ad eam qnae lege sancila esSet purgationem, ut execralio-
nis pcenam effugerent? Sed plane perspicis ul vel Jpsa Hie-
rosolyma incolentibus, atquc in una Judsea versantibus ac
dcenlibus, Mosaicum illud vivendi institulum servatu dif-

ficlle esset, nedum tale ut posset a reliquis gentibus obser-

vari. Proinde Salvator ac Dominus nosier Jesus Filius Dei
post rcditum a morle ad vitam, cuni ad Discipulos suos
dixissct : «Ileacdoceteomnesgentes,»tum meriloadjunxil:
1
Docentes eos servare omnia quaecumque pracepi vobis . »

Non enim quae in Mosis legibus sunt dbcere omncs gentes

imperabat, sed quaecumquo ipse praeceperat. Haec porro
punt quac in illius Evangeliis eontinenlur. Merito igitur et
i .'\Kitili. xx I. I
 DEM0N8TIUT1OMS EVAXGKI.ICjE 1.115. I.
4
^«>

Discipuli ejusdem et Apostoli, cum habcre gentium ratio-

nem velleut, iu hoc iuter se conveneruni , ul quae iu Mosis

Irgbus conliuciilur nequaquam gentibus possent accom-

modari, quippe quae neque ab ipsis nequc a patribus ipso-

rum servari potuisse conslaret. Ergo in Aclis Pelrus ila

loquilur : « Nunc ergo quid tentatis i)eum imponere juguui

» super cervices discipulorum, quotl neque palres nostri
» ueque nos porlare potuimus *
? »Se;i eliam ipse Moses pro-
pler haec ipsa quae diximus merito ci allcrum praeler se sur-
recturum ail Prophetam, el hunc ipsum legum auctorem
fulurum cunclis genlibus nunliat; Christtsm eo modo sig-

nificans, et eidem ut pareant suis omnibus imperat : quam

rem his ferme verbis divinat : « Prophetam vobis suscitabit
» Dominus Deus ex fralribus veslris tanquam me; illum au-
» dietis in oinni ,us quaj lnquclur vobis. Qiuecumque vero
» anima non audierit Prophelam rllum, delebitur de genere
2
» suo . » Poi ro aulem Prophetam hunc, Christum ipsum
\ idclicet, a Judaeis oriundum, alibi ileni omnibus gcntibus
imperalurum enuntial his verbis : « Quam pulchrae domus
» luae, Jacob, tentoria tua, Israel, ut sallus umbrosi, ut hor-
» lus juxta fluvium, ut tabernacuia quae fixit Dominus ! Pro-
» dibit homo ex semine ejus, et dominabilur gentibus mul~
3
» tis,etexloIIetur regnum ejus .»Quineliam,cumduodecim
omnino apud liebraeos essent Iribus ex qua illarum oriturus
luc apud geutes legum Auctor qui canitur a Propheta, ct
(juibus lcmporibus futurus esset, quod de tribu Juda vide-
licel, quodque tunc cum defecerint qui a majoribus sibi

tradilum Judaicaj genlis imperium tenere consuevissent,

planissime indicat his verbis : «iNon dciiciet, inquit, princeps
n de Juda, neque dux de femoribus cjus, donec veniant quae
» reposita sunt ipsi,ot ipse expectatio gentium '. » Sed qua>
1
Acl. xv, 10. -=- * Dcut. x\ iM, 1 5 «t &o'|q. ? ui. xxiv. i -. - * Gen.
X LlX, 10.
 *4 KUSBBIl PAMPfllLl

nain h«c expectalio erat, prseter eam quic Abralue quon-

dam promissa fuerat? quod videlicet in ipso omnes gentes
lerrae essent benedicendae. Itaque etiam ipse Moses visus est
optime inlelligere futurum esse aliquando ut legcs quas ipse
omnibus genlibus accommodari non possent, ad ea
lulisset

vero oracula comprobanda et conficienda quae Abrahoe red-

dita sunt, allero opus esse Propheta,- sed hic erat quem
de tribu Juda prodilurum, multisque gcntibus dominatu-
rum superiori testimonio confirmaverat.

CAPUT QUARTUM.
Quanam dc causa, cum omnium Judccorum oracula acccperimus,
eorumdem vii-cndi institutum rccusarimus.

His igitur de causis sacros Hebraeoruin libros, utpote qui

de nobis genlibus oracula conlineant, quasi proprios nos-
tros et accepimus
amplexi sumus; eoque magis quod non
et

unus Moses de legum Auctore apud gentes post seipsum

fuluro est vaticinatus, sed etiam ipso Mose posteriores Pro-
phetae, ut breviler dicam, universi eidem illi similia cecine-
runt, ut David, qui ait : « Constitue,Domine,Legumlatoreni
)> super eos; aguoscant gentes quod homines sunt K «Vide,
quneso, ut hic quoque alterius legumlaloris meminit. Quo-
circa alibiidem hic genlibus imperat canere non antiquum
amplius illud et Mosaicum canticum, sed aliud quoddam no-
vum, in hunc modum: « Gantate Domino canlicum novum,
» cantate Domino omnis tcrra. Annuntiate in gentibus glo-
» riam ejus, omnibus populis mirabilia ejus. Quoniam ma-
in

» guus Dominus et laudabilis valde terribilis est supra om-

:

» nes deos. Quoniam omnes dii gentium da?monia Dominus :

»P*al. ix ; 21.
 DEMONSTRATIONIS EVANGULICJB LIG. I. '20

» autem ccelos fecit. AfferleDomino, tribus gentium, afferte

1
» Domino gloriam nomini ejus »Et rursus «Dicitc ingen- . :

» tibus, quod Dominus regnavit. Etenim correxit orbem ter-

2
» rae, qui non commovebitur » Et alibi « Ganlate Domino . :

» canticum novum, quia mirabilia fecit. Nolum fecit Doin:-

» nussaiutaresuum,in conspectugentium revelavit justitiam
3
» suam : viderunt omnes fines terrae salutare Dei nostri . »

Hoc eliam loco considera quemadmodum novum canticum

nonuni Judaicaegenti, sed omnibusomninogentibusindicit,
quando illud antiquum Mosaicum solis conveniebat Judaeis.
Hoc sanc novum canticum Hieremias, alius Hebraeorum pro-
pheta, novum Testamentum appellat his verbis: « Ecce dics
» veniunt, dicit Dominus, etdisponamdomuilsraeletdomui
» Juda testamentum novum, non secundum testamentum
» quod disposui patribus eorum,quodie apprehendi manum
» eorum ut educerem eos de lerra /Egypti:eo quod ipsi non
» manserunt in iis quae erant testamenti mei, ego item ne-
» giexi eos,dicit Dcminus. Quoniam hoc teslamentumquod
» disponam Israel, dicit Dominus, dans leges meas in inte-

» riorem sensum eorum, et in cordibus eorum describam;

» et ero ipsorum Deus, et ipsi erunt mihi po*pulus\ » Gernis
item hunc, dum duo lestamenta distinguit, ut hoc quidem
vetus, illud vero novum appellet? et novum dicat non ve-
teri illi, quod patribus condidit, simile futurum ? illud enim
lapsis a majorum pielale Judaeis vitamque /Egyptiacam ac
mores aemulantibus, et ad errorem colendi multos deos,
superstilionemquc Gentium, quae simulacra venerabantur,
declinanlibus, Legis loco impositum esl, ut et eos qui ce-
ciderant excilaret, et mutuis intcr ipsos doctrinis confossos
atque prostratos erigcret. « Justis enim, inquit, lex posita

» non est, sed iniquis et pervicacibus, et impiis, et pecca-

1
Psalin. xcv, 1 et scqq. — 2
Ibidem, 10 ct seq. — 3
Psalui. xcvji, i et
scqq. — h
Jcicm. xxxr, 01 ct scqq.
 E i
»KB1I PAyPIIIL!

tortbus, o» iiorum >iiii'libus '. » Novum aulem eosqui por

Salvatoreni uostrum \)e\ beaeficio ac aiuaere consurrexe-
nnt, ad promissum \)v\ r< gnum ut eant eL properent, quasi
manuducit atque ioslruit, omnos neque homines vocans in
mium atque oamdcin bonorum commuuitatem. Iloc igitur
novum Teslamentum legem novam vocat alius ilem Hebrae-
ornm propheta Esaias, dicens « Nain de Sion oxibit lex, et :

i verbmn Douiini de Hierusalem et judicabit inler gentes, :

» et veuieul omnes genles.et congregabuntur onmes populi,

b el (iicent : Venite, ascendamus in montetn Domini et iu

2
b ilomum Dei Jacob . » Sed quaj taudem lcx de Siou profi-
ciscens, diversa duntaxat ab ea quae in montc Sina per Mo-
sem dataesl, reperielur, ni*i ipsum Evnngolicum verbum,
quod per Salvatorem nostruiu Jesum Christum perqueejus-
dero AposteJos de Sion proiectum esl, perque omnes gen-
tes dis>eminalum ? Conslat enim do Hierusalem, ac de eo
qui ilii conjunclus est monte Sion, ubi Salvalorac Dominus
ii!>ster et multum versalus est, et plurimum doclrinae suae
edidil, novi Testamenti legem ab initio profeclam in cunc-
tos homiues suam luccm efludisse : quae quidem res con-

sentanca iis vocibus fuit quibus ille ad suos est usus Disci-
pulos dum dicit : « Ile ac docete omnes gentes, docentes eos
3
» servare omnia quaecumquc prnecepi vobis . » Quaenam
porro haec eranl,nisi novi Testamentiinslituta acpraecepta?
Quando igitur hnec sic se habere ostensum est, nunc jam
tempus fuerit inspiccre hujusce novi Teslamenti, ejusquc

quod proedictum fueral cantici novi, novneque legis ratio-

nem ac modum.
' j "!'irn. i o. — * \*i:\. xi, cl ';"• ' Mailh. \ -\ i ', 10.
 DEUONSTI.ATIONIS EY ANGELIC^E LIB. !. '-*
7

CAPUT QUINTUM.
Qulsnemi modus nosd TestamerUi,cujus Christtts est auctor.

Ila quidem ostensum jam est, qucmadmodum vetus dlud

Tcslamentum iexque Mosaica uni Judaicae genti, el huic

ipsi propriam terram incolenti, accommodari possel, ac ne-

(jiie rcliquis gentibus (\ux tolo terrarum orbc tenerentur,

neque alienas terras incolentibus Judaeis conveniret; quod-
que novi Tesfamrnli ralionem ila oporteret inslitui ut om-
nibus gentibus ad vitam prodesse posset, ut ne prorsus ullo
modo, uilave ralione, qui hoc vita1 inslituium ingredi vel-

lcnl impedirenlur, neque aul regionis, aut generis,aut ioci,

aul ailerius cujuspiara rei omnino causa possent cxcusari.

Taiis porro et lex, et vita piane extitit ea, quae a Salvalore

nostro Jesu Christo insliluta est, qua prisca slla et ipso

Mose antiquior instauralur reiigio, ad cujus normam et

Abraham et ejus majores vixisse faeiie demonsiranlur.

Quod si velis Christianorum vivendi rationem, atque cam
quam Christus per omnes genlcs disseminavit reiigionem,
cum eo et reli^ionis et justitiae instituto comparare et con-
tendere quo el Abraham et Abrahsc similes usos divine Lit-
terae praedicant, iacile unum alque idem agnosces. Siqui-

dcm iili a mullorum fleorum cultu alque errore recedentes,

et ab ea quae simulacris addicta erat superslitione averlen-
les seipsos, mentis oculos supra omnem quaecumque ocuiis

cerni possit naluram sustulerunl : neque vero ilii aut so-

iem, aut lunam, aul aliam quampiam universi parlem pro
Deo unquam coluere; sed ad unum supremum, ipsum uli-
que altissimum cadi et terrae Opificem, seipsos attoilere
aon dubitarunt. Quam sanc rem ipse etiam Moses in suis
ft8 KUSBBII PA.UPIULI

anliquiiatis historiis commendat, dum ipsum Abraham sic

inducit dicentem : « Extendam manum moam ad Dcum al-

» tissimum, qui condidit cocluni ac lerram 1

; »dumque aulc
hunc Melchisedech, quemaitsacerdotemDeialtissimi fuissc,

ipsi Ahralue his ferme verbis hcnedicenlem : « Bcnediclus

2
» Ahraham Deo allissimo, qui condidit ccelum et terram . »

Invenics aulcm ct Enoch ct Noe, cadem ralione qua Ahra-

ham, et evasisse justos ct Dco placuisse. Quineliam Joh,
vir et juslus, et verus, ct inculpahilis, et ah onmi mala re
ahslinens, ante Mosis netatem celehratur : qui cum, pietatis

erga Deum universi gralia, per omnium honorum suhitam

ademplionem vexatus, ccnslantcr omnia sustinuerit, maxi-
mum verae religionis exemplum omni suoe posterilati reli-

quit; quippe qui vere philosophicum illud verhum olim

acclamaverit : sum de ventre matris meae,
« j\udus egressus
» et nudus ahiho. Dominus dedit, Dominus ahstulit sicut :

» Domino placuit, ita faclum est sit nomen Domini hene- :

» Idem vero communem omnium Deum colens,

3
» dictum .

voces eliam illas pielatis emisit, quas ipse longius progres-

sus explanat, dum ail : « Sapiens enim est mente, fortisque

» et magnus, qui conculit tcrram a fundamentis, et co-

» lumnoe ejus contremiscunt : qui dicit soli, el non oritur;

» et stellas quasi signo impresso claudit : qui coelum exten-

» dit solus \ » Si igitur eumdem illum quem prisci ac ipso
Mose antiquiores Dei amici viri coluerunt Deum, nuper ili-
dem ut illis solum pie colendum esse, Christi doclrina genli-

hus universis demonstravit ; haud duhium estquin ejusdem

cum illis divini cultus facti simus participes : communem
porro hahentes religionem, communem quoque henedictio-
nem sorliluros esse palam est. Sed nec minus Dei Verhum,
quem Chrislum appellare nos consuevimus, illis cognitum
fuisse quam nohis, sacrarum Lilterarum lestimonio oslen-
1
Oenes. xiv, 22. — 2
lbid. 19. — 3
Job, i
a
21. — 4
Idem, ix, 4 et seqq-
 DEMONTRATIONIS EVA.NGELICjE LIH. I. 29

siim est; quippe qui Ionge excellentius ad illius el manifes-

tum advcnlum, et divinam pracsenlram cerncndnm, idonei
habili sunL Audi igitur ut rursus ipse Moses eum qui ami-
cis Dci seipsum ostendcrit, quique iisdem oracula publicis
monumcntis commcndata reddiderit, modo Deum ac Do-
minum, modo Dei Angelum appellet : sic quidem plane de-
clarans non hunc fuisse ipsum Patrem, sed ejus Filium,
qui idem et Deus ac Dominus amicorum Dei, ct supremi
Patris Angelus dici consueverit. Dicit igitur his fere ver-

bis : <i Et profectus est Jacoh in Charan, venitquc in locum,

» el dormivit in eo,* occiderat enim sol; et accepit lapides

» de loco, et supposuit capiti suo, et dormivit in loco

» illo, et somniavit : et ccce scala fixa humi, cujus caput
» attingehat coelum, et Angeli Dei ascendebant ac desccn-
» dehant per illam, Dominus innixus erat ei, et et dixit :

» Ego Dominus Deus Ahraham palris tui, et Deus Isaac,

» noli timere : terram hanc in qua tu dormis tihi dabo
» et semini tuo; et erit semen tuum ut arena terrae. »

Quihus deinceps adjungit : « Et surrexit Jacoh mane , et

» accepit lapidem quem supposuerat capiti suo, et erexit

1
» illum in tilulum . » Oratione deinde progressus, hunc
ipsum , qui illi se ostenderat, Deum ac Dominum, Dei
Angelum nominat. Loquitur ergo Jacob : «Et dixit mihi
Angelus Dei in somnis Jacoh Ego autcm : ! dixi, Quid est?»
Ac deinceps : « Vidi, iriquit, omnia quaecumque fecit tibi

» Laban. Ego sum Deus, qui visus sum tibi in loco Dei,
3
» uhi unxisti mihi lapidem votumque vovisli . » Hic sane
idem qui etiam Abrahae Deus ac Dominus appel- visus esl,

latur, qui per mysteria, hominem Dei amicum, sui patri

jus et potestatem docet, ac nonnulla interim quasi de alio
quodam refert, quae sane nos suo loco considerabimus.
Quin etiam eum qui tum demum ipsi Job post satis lon-
1 Genes. xxrin, 10 et seqq. — 2 Id. xxxi, 11, — s
Ibid. 10.
00 i.Bil PAHPMLl

gani e&ercilalionew respondtl, aliuin pracler hunc dicere

nefas. .\ain qui antea de lurbioe et nubibus ilii se osteude-
rat, Deuiu universi se esse indicabal. Porro auleui progrcs*
sus, ila seipsum praebet videndum, ut ipse Job lum dicat :

iiiili me, Doiuine, ut etiain ego loquar. Souilum quidem

» vocis tuas audivi prius, nuuc autein oculus meus vidit

» le
1
. i Quod si lieri non potest ut altissimus Deus iuvisi-

bilis el ingenitus, et re\ universi a morlaii nalura cerna-

tur, quis lauileni hic, qui sic visus esl, aiius iuerit praeler

Dei \erbum, quod seipsum ad ketupus de propria magni-

tudine deiniscrit, ut alibi quoque dicen.ium est? Cajlerum
quid piura de eadera re i:i hunc iocum cougerere opus cst,

cimi baruiu reruiri confirmaliones c sacris Ltbris accipere

haud uiilicile sil ? Quas utique etiatxi nos iu materia pro-
posita per otium collecturi sumus, ut oslendatnus nullum
aiium fuisse uisi Dei Verbum, qui ab anliquis Dei amicis
patribus est visiis. itaque posl reruin omniuin Opiiicis no-
i.i ie'ra, etiain ea quae ad Chrislum pertinent, aeque nobis
atque illis commmiique ratione prodita sunt. Quatn ob rem
christos quoque eos ipsos qui anle Mosem amici familia-
resquc Dei foerunt, sicut nos Christiaoos, appeiiaios inve-
nics : sed audi, quaeso. quid de illis oraculum in Psalmis
dicat : « Cura essent numero breves, paucissiiui el incolae in

i ea, el transierunt de gente in genlem, et de regno in po-

» pulum alterum, uon dimisit hominem nocere eis, et in-

i crepuit pro illis reges dicens : JNoiite langere christos

2
» meos, et in prophetis raeis nolile raalignari . » Haec sane
de Abrahara, et Isaac, et Jacob edita esse oracula, toLi

compositio et continuatio orationis oslendit. Quocirca

Chrisli quoque appellationera nobiscum communem pari-
ter habuere.
2
'Job.xi.ii j > l MMjf| - r.-a'. cn . 1 /«•{.-' (;;;.
 DKMONSTJiATIOXIS £VAKG£UCi« LIB. I. 01

CAPUT SEXTUM.
Quamam sit ea quai in noy'0 Testariiento omnibus kominibus
a ( hristo denuniiata est, vita.

Sed et ea quae virlulem sectaiur vitae ralio, et quae [>!e(a-

tem aiuplexa est ei\iiis iustituiio, sicut absque ]Mosis con-

stitulione omnibus gentibus, Ghrislo mohftore, palciacla

esl; tla plane eadeni pietatis ac religionis apud priscos ilies

complebalur ratio. Neque igitur i.t corpus circumciderenl,

neque ul ab horum aut illorum animalium cnrnibus absli-

nerent, iili curabant; quoniam ne no» quidem Etcnim pro-

linus Melchisedech imiucit Moses, sacerdolem Dei altissimi,

qui nequc corpore erat circumcisus, ncque unguento com-

parato ex lege Mosis deiibutus, neque quid sabbatum esset
ul!o modo edoctus, neque praetorea quidquam omniiio eo-
rum qua3 universae Judaeorum genli per Mosen descripU
impcrataquesunl inieliigens autsciens, sed plane ut Ghristi

Evangelium praecipit vivens. Attamen ipsum hunc sacerdo-

tem Dei altissimi fuisse idem Moses amrmal, ipsoque Abra-
ham praeslantiorem ; proinde inducitur qui Abraham beue-
dicat. Talis enim INoe tuit, homo aetatis Suae juslissimus,

quem quasi scintillam extincli ignis, et quasi semen quod-

dam humani generis, in ipsa diluvii grassalione, iis omnibus
reparandis qui in terra perierant, Deus universi conservavit.
llic igitur quamvis eorum quae ad Juclakos mores spectant
nihil sciret, neque in corporis circumcisione, aut aliis qwae
auctore Mose constituta sunt, degeret, tamen juslus,si quis
unquamalius,estappellatus : et anle hunc praelerea Enoch,
qui et Deo dicitur placuisse, et translatus esse, ut nusquam
mors illius appareat. Igitur hic quoque cum talis esset ;
la-

/
 <v EUSBBII PAMPIIII.I

men neqne corpns circumcisum habebat, neque in legibus

a Mose pesitis uilo modo versalus fuerat; sed Ghrisliano

prorsus more, n'>ii Judaico, vixisse perhibetur. Quin etiam
ipse Abraham, post eos qui dicti sunt nalus, et illis ipsis

ratione temporum junior, senex vero atque aetate provec-

tus, propler eos qui oriluri ab ipso erant, quasi signum
quoddam primus circumcisionem corporis lulit, hocque ip-
sum siux dignoscendae sobolis signum iis qui a sc ratione
sanguinis genus ducturi erant ferendum tradidit : ante vero
quam susciperet liberos alque antequam circumcideretur,
ipsi quoque, propterea quod a simulacrorum cultu secesse-
rat,unumque super omnia Deum confessus fuerat, et unam
eam quae cum virtute cst vitam seclabatur, Christiano more
vixisse, non Judaico demonstratur : idcirco illi testimonium
exhibetur, ([uod prajcepta, et mandata, et caeremonias, et
quae in legibus posita sunt Dei, ante Mosis constitulionem
servaverit. Dicit igitur ad Isaac is qui oracula illa reddebat
Deus : « Et dabo semini tuo omnem terram hanc, et bcne-
» dicenlur in semine luo omnes gentes terrae, eo quod obe-
» dierit Abraham paler tuus voci meae, et custodierit prae-

» cepla et mandata mea, et cceremonias meas, et quae in

1
» legibus posita sunt . «Erant enim etiam ante Mosis legem
mandata Dei alia, et casremoniae, non similia iis quae a Mose
tradita sunt, legesque aliae ac praecepta Domini per quas 1111

justitiam adepti sunt : porro autem quod non eadem essent

cum iis quae per Mosem in legibus posita sunt, Moses ipse
perspicue demonstrat, ubi ait ad populum : « Audi, Israel,
» iuslificationes et judicia quaecumque ego Ioquor in auri-

» bus veslris in die hac; et discetis ea, et servabilis, ut ca

» facioti^. Dominus Deus vester condidit vobis in Choreb

» testamenlum; neutiquam patribus vestris condidit Domi-
» nus testamentum hoc, sed vobis\ » Et sane specta ut
1
Gen. xwrn. \\. — 2 Deut. v, 2 et seq.
 »

D£J!ONSTI\ WIOMS EVANGELICJE LID. I. 55

plane dicit testamcntum koc, proplerea quod non ideni
illud patribus eorum constiluit. Quod si absolute non da-

luin esse patribus eorum testamentum dixisset, in menda-

cium sane illi recidisset oratio. Dalum est igilur Abrahoe
tcstamentum, datum est ctiam Noe, sicut sacra testantur
Oracula. Atque idcirco cum adjunctione dixit Moses, non
hoc datum esse patribus eorum; sic sane alterum signifi-
cans praestantius atquc excellentius, per quod amici dilec-
tiqueDeo agniti dictique sunt. Nam protinus ipsi Abrahac,
eo quod summo Deo crediderit plene servasse justitiam,
cxhibitum est testimonium ab ipso Mose sic dicente « Gre- :

n didit Abraharn Deo, et reputatum

est illi ad justitiam * :

quod autem post plenam observationem, et

illam justitiae
posl illiredditum de pietate testim )uium, ipsum circumci-
sionis signum acceperit, et nihil hoc illum ad pietatem ac
juslitiam consequendam adjuverit, perspicue verba ipsa
demonstrant. Invenies porro etiam Joseph, ante Mosis tem-
pora, in regiis aedibus ^gyptiorum sine Judaicarum
ob-
servationum sollicitudine incuriose versatum. Postremo, si
vis, potes ipsum quoque summum Judaeorum legislatorem
Mosem, a teneriori adhuc aetate apud regis /Egyptii filiam
degenlem agnoscere, qui quidem ^Egyptio plane more abs-
que Judaicis observationibus apud eamdem sit
educatus.
Sed quidnam de beatissimo Job, de inquam, vero ho-
illo,

mine, ilio inculpabili, justo, pio, dicemus ? Quae tandem

illius summae pietatis et justitiaecausaextitit?
numquid pra3-
cepta Mosaica ? minime; num diei sabbati, aut alterius cu-
juspiam Judaici ritus observatioP Unde illi hoc, quietaatate
ipsum Mosen antecedit, et ante Ieges ab illo positas
est na-
tus?Etenim Moses vn numeratur ab Abraham, hic
autem v;
ut sic Mose ipso antiquior duabus inveniatur
aetatibus. Con-
templare igitur hujusce vitam, quae de
Iegibus a Mose po-
* Genes. xv, 6.

XXI,
 54 LUSEDII PAMPHILI

silis nihil iiniiicit, ab Evangelica autcm Salvatoris nostri

doclrina nou abhorret. Dicit igitur ipse, ubi suam ipsius

vitam exponit, et arguentibus se amicis respondet : « Ser-

» vavi enim inopem de manu potentis, et pupillo cui non
» erat adjutor subveni. Os autem viduae mihi bencdixit,
» et justitiam indumenti loco accepi. Adornavi aulem me
» judicio, quasi duplici vestimente; oculus fui ca?corum,
1
» pes claudorum : ego fui paler inopum . » Ipsa haec igi~
tur documenla plane eadem sunt cum iis quac omnibus
nobis per Evangelicam doctrinam tradi nuntiarique so-
lita sunt : quin etiam veluli is qui bene illud nosset : «Flere
2
» cum flentibus ; » et illud ; « Beati qui lugent, quoniam
» ridebunt 3
; » et illud : « Si unum membrum patilur, cum
» eo simul omnia membra patiuntur 6
,
» quai in discipii-

nae Evangelica3 documentis continenlur, humanum et mi-

sericordem erga miseros in vita animum demonslravit di-
ccns : « Ego autem super omni inope flevi, et suspiravi cum
> virum vidi in necessitatibus
5
. » Deinde rursus cum im-
modestos risus doctrina Evangelica respuat, beatus hic vir

tanto ante pronuntiat : « Si vero ambulavi cum derisori-

» bus, et si festinavit pes meus ad dolum, constiti in statera

» justa, el novit Dominus simplicitatem meam 6

. Quoniam
»

vero Mosis verba illa legis loco proponunt : « Non adulte-

7
» rium commiltes , » et mortem contra adulteros poenam
constituunt ; qui autem doclrinae Evangelicae legem descri-
bit, ita ait : « Dictum esl antiquis, JNon moechaberis, ego
8
» vero dico vobis ne ab inilio quidem cupere : » specte-

mus probe hunc de quo sermo est, quemadmodum secun-

dum Christi Evangclium vivens, ne cum cupidilate licen-
tius aspiceret cavit, in quo etiam gloriabatur, dicens : « Si

1
Job, xux, 2i t geqq. i — 2 Rom. xir, i5. — 3
Matlli. v, 5. — 4
l Gor.
xn, ?fi. — 5
Job, x\x, 20. — 6
Id. xxxi, 6 et spq. — 7
Exod. xx, i4- —
» Mattb. v, 28.
 DEMOXSTfi VTiOMS EVANGELlC.fi LIB. I. 55

» vcro oculum secutum est cor meum in muliere allerius

» viri *
: » ct rationem assignat deinceps adjungens : « Ani-
» mus enim viri dissolutus ad inquinandam viri mulicrem,
» ignis enim est ardcns in omnibus parlibus : quodcumque
2
» autcm invascrit, radicitus perdere consuevit . » Sed
etiam incorruptos in judiciis mores inducit, sic : « Si au-
» tera manibus meis altigi munera, scram ipse et alii com-
» edant, etsine stirpe existam in terra
3
. »Quomodo autem
se erga domcsticos gereret, ex iis Iicet intueri qua3 docet,
cum ait :« Si contempsi subire judicium cuin servo rneo et
» ancilla mea, cum disceptarent adversura me : » et dein-
de rationem assignal : « Quid enim faciam si judicium
» contra me exercuerit DeusPnumquid non quemadmc-
» dum cgo factus sum in carne, et sic illi facli sunt? facti

» porro suraus in eodera utero*. » ilis adjungit :« Viduce

» oculuin non liouesccre feci : si autcm et bucceilam meam
» coraedi solus, et non cum pupillo commuuicavi : et si
6
» vidi nudum pcreunlem, et non vestivi . » Et deinceps
progressus sic dicit : « Si vero et in lapide pretioso fidu-

» ciam liabui, et laHatus sum cum mulUe mibi diviliae es-

» sent, ct si ad innumcrabilia posui manum mcam : » ralio-

nemquc ilem adjungitAn non videmus solem

: « oriri ac
» deficere, lunamque desinere 6 ? » Rursus, cum doctrina
Evangelica dicat : « Dictum est antiquis, Diliges proximum
» tuum, et odio habebis inimicum tuum; ego auiem dico
7
» vobis, Diliglte inimicos vestros , » admirabilis hic vir in -

nata doclrina pneveniens, ipsum opus complevit. Ergo sic

loquiiur : « Si gavisus sura super ruina iniraici mci, et di-

» xit cor meum, Euge, audiat sane auris raca execralionem

» meam 8
. »Tum adjungit : « Forfs auiem non mansit pere-

1
Joh, xxxi, 9. — 2
Ibid. 11, 12. — 3
Ibid. 7 et 8. — h
Ibld. 10 ct sccitj.
— 5 ibid. 17 et seqq. — 6
id. u\. ef seqq. — '
Mai ih. v, 4^, et Levit. xix,
18. — 8
Job. xxxi, »y.

5.
 BUSBRII PVMPHII.I

» grinus, et ostium mcum omni venienti p;iLuil * , » eo qood

nou alicnus csset ab eo qui dixit : « Peregrinus suin, ct col
» legistis mc 2
. » Qualia porro sint quae idem scntiat de pec-
catis quac praHer voluntalcm commiltuntur, audi eumdem
dicentem : « Quod si nolens ipse peccaverim, et peccalum
» meum occultaverim; non enim horrui turbulentiam mul-
» titudinis, ne enuntiarem in conspectu eorum : si vero
i permisi inopcm abirc sinu vacuo; et manum Domini si

» non extimui; syngrapham autem quam habui adversus

» quempiam, si non scissam eam reddidi, nihil accipiens a
3
» debitore . » Haec igitur atque hujusmodi erant in iis qui
anteMosem fuerunt viris sanctis (de vila euim unius reli-
quorum item conjicere vitam licet) pro religione videlicet
divinis laudibus celebranda certamina, per quae et amici
Dei et prophetae ut existerent digni effccti sunt. Talcs autcm
cum essent, quid illis praecepta Mosis prodesse poterant,
quae vulgaribus atque insolentibus viris descripta et tradila
sunt? Ex his igitur omnibus, quod vetustissimum primo-
rum patrum religionis morem, cunctis gentibus Chrisli
Verbum denuntiavcrit, maniiestissime apparet; ne Tesla-
mentum novum aliud esse putemus, quam antiquissimam
illam Mosaicorum lemporum religioni conjunctam civilem
rationem, ut et vetus pariter et idem novum possimus di-
cere : vctus quidem propter ea quae demonstrata sunt;
novum autem proptcrea quod longo post intervallo quasi
hominibus absconditum, rursus per Salvatoris nostri doc-
trinam rcvixerit : tolo vero hoc medio de quo dictum est

lempore, quamdiu novi Testamenti mos, ut homines late-

ret, et quasi quiete ac silentio teneretur, cvenit; Mosis
interea lex ingressa, quasi puerilium imperfectarumque
animarum curalrix quaedam et gubernatrix, aut cliam
medici cujusdam instar, gravi iEgyptiacoque morbo la-

1
Job, xxxi, T>2. — 2
Miiltli. xxv, 35. — 3
Job, xxxi, 53 et seqq.
 DEM0NSTRATIAN1S EVA?<GELIC V LIB. I. "hj

boranti universae Judaeorum nationi, ipsis videlicet Abiahac

uepotibus, et ab eo gcnus truhentibus, qui non quem -

adinodum primi patres, ita ipsi suam, quae subsecuta esl,

imperfectiorem vitam dirigere poterant, tradita est. Nam

quia cum ifSgyptiis versantes post sanctorum patrum mor-
tem, ^Egyptiucorum morum similitudine allecti erant, et
in multorum deorum, ut dixi, superstitionem deciderant,
adeo quidem ut ^Egyptiis amplius nihil habere, et illis
in omnibus similes, tum in errore simulacrorum, tum in

aliis quoque facinoribus , evasisse viderentur : merito

quasi ex profundo malorum ipsos hauriens Moses, ab
impia deorum multitudine amovit, et ad opificem universi
Deum reduxit, perfectiorum illorum vitam, quasi in ingres-
sibus et vestibulis, pro primo gradu pietatis objiciens. De-
inde non occidere, non mcechari, non furari, non pejerare,
non mares in maribus insanire; non matribus, non sorori-
bus, non filiabus misceri; nec alia hujusmodi quaecumque
impune ab illorum temporum hominibus committi pote-
rant, permisit : acceptum vero ex immiti et feru vita, ra-

lioni magis conjunctam bonisque innitentem legibus, per

illa tempora civilem institulionem primus in terris scripto

commendavit; qui sane mos omnibus hominibus nondum

satis notus erat. Deinde quasi imperfectis aliis, simulacro-
rum cultu interdicto, per quaedam arcana seorsum signa,
aut religionem quam ipse probabat, complecterentur, edi-
cens, sacrificiis et quibusdam corporalibus caeremoniis,
unum supra omnia Deum ut colerent praecepit : quam sane
religionem cum admirabiliter divino monitus Spiritu, non
in perpetuum servari oportere intelligeret, unum duntaxat
circumscripsit locum, addito prcecepto ne usquam alibi eos

qui ab ipso tradebantur ritus, quam certo illo in loco per-

ficerent : hic autem erat Hierosolymis, extra hunc vero neu-

tiquam : exquo adhuc Hebraeis nefasest extra ipsorum ever
 USKBll IMMPIHLI

s.;m metropolim usquain, aut exLege sacrificare, aul funum

aramvo erigere, aut sacerdotes regesve inuugore, aul cele-
brilalcs solcmniuquc perMosem instituta perficere; non ab
aliqua iminunditie purgari, non solvi a peccato, non offerre
Deo muoera, non ad propitiandumaliquid facere ex legibus.

Quocirca in Mosis execrationein merito relapsi inlelligun-

tur, quippe cuui in parte quidem ebservare nonnulla co-
nentur, in universo autem a legibus suis aberrent, ipso
plane Mose pronunliante atque ailirmante, « quod execra-
» bilis sit omnis quicumque non stet omnibus quae scripla

» sunt in Lege, ut ea faciat. » Lapsi aulem jam sunl iu haec

omnia, cum el ipse Moscs divino Spiritu afflatus providerit

novo per Chrislum inslaurato Teslamento, universisque

genlibus nuntialo, supervacuam futuram esse quae ab ipso
posita est legum observationem, quam uno dunlaxat loco
merito terminavit, ut si quando ex eo loco peilerenlur et

patriam libertalem amiltereni, non amplius illis fas esset

quas ipse posuissel leges aut ritus servare : ut jam confiten-

dum sit, allerum Testamentum quod per Christum sit de-
nunliatum necessario esse introductum. Cum itaqueMoses
hoc ipsum futurum esse praedixisset, moxque et Christus vitae

hujus peregrinationem explevisset, el pariter ad omnes gen-

tes novi Teslamenti doclrina perferretur, tum protinus Ro-
mani, cum urbem obsidione cinxissent, liierosolyma ipsa
et quod templum everterunt, solutaque est confes-
ibi erat
tim omnis Mosis constitulio, et quaecumque de velere Tes-
t:tmento servabanlur sublala sunt. Execratio autem ad illos

venit, quia cum ea quae a Mose praecepta sunt praeter Le-

gem faccre vellenl, in pam ipsam execrationem vi quadam

coacti recidere. E contrario autem simul et eodem tempore
ejus quae in novo perfectoque Testamento continetur doc-
trinae, et leges et ritus introducli sunt. Quare merito Sal-
vator et Dominus, ad eos qui pulabant in sola Hicrusalem,
 DEMONSTRATIONIS EV A>'GELIG.£ LIl). I. 3o,

aut in montibus quibusdam sive cerlis delcrminatisque lo-

cis, Deum adorari oporlere, sic ait : « Yenit hora, et nunc
» est, quando veri adoratores adorabunt Patrem, neque in
» monte hoc, neque in Hicrusalem. Spiritus enim Deus, et
» ipsum adorantes in spiritu et veritate oportet adorare 1
. »

Quibus rebus ita ab ilJo praediclis, continuo nec longo post

tempore, Hierosolymis obsidione oppressis, et ejus loci sanc-

tificatio, et ad eumdem usum constructum altare, et adora-

tio quae a Mose tradila fuerat, sublata eversaque sunt. Eo-
demque tempore in omnes homines patefacta est et emicuit ea
qua3 ante Mosem viris sanctis a principio data fuerat, pietas et
religio, et quae per illam omnibus genlibus promissa fuerat
benedictio,quaeaprimo ascensusgradu,et a primis illis ado-
rationis Mosaicae elementis, eos qui ad se accedunt, ad melio-
remperfeclioremque vitamadducit. Itaqueprotinus,quando
beatos illos Deoque amicos viros non in aliquo certo deter-

minatoque loco adorasse constat, neque sub ullis signis aut

figuris, sed quomodo Salvator noster et Dominus docet, in
spiritu et veritate; eadem adorandi ralio per ejusdemSal-
vatoris nostri adventum omnibus gentibus insinuata est.

Quod quidem fulurum etiam Prophetae veteres tanto ante

cognoverant. Dicit ilaque plane Sophonias : a Apparebit
» Dominus super eos, et perdet omnes deos gentium terrae,
2
» et adorabunt eum unusquisque de loco suo . » Malachias
autem simul et ad eos qui ex circumcisione sunt sermo-
nem dirigit, et de gentibus talia praedicit : « Non est volun-

» tas mea, Dominus omnipotens, et sacrificium non

dicit

» suspiciam de manibus vestris, quoniam ab ortu usque ad

» occasum nomen meum glorificatum est in gentibus, et
» in omni loco incensum offertur nomini meo, et sacrifi-

» cium mundum 3
. » Quod enim in omni loco dicit incen
sum et sacrificium oflerri Deo, quid aliud significat, nisi

* Joan. iv, 2?>. — 2 Sophon. if, 11. — 3 Malaclu 1, 10 et seqq.

.,() l
I
•»11! P kllPHILl

non llierosolyniis, neque deiinile in hoc anl illo loco id iii-

turum, sed in omni regione ct in omnibus gentibus, quae

quidcm et oralionis incensum et sacrificium mundum
quod
dictum est, non per cruorcs, scd per pias actiones, summo
Deo essent oblaturae? Clamat autem palam et vocifcratur

Esaias valicinans simul, ac diccns : «Erit altare Domino in

» terra ^gypli, et cognoscetur Dominus ah ^Egyptiis, et

» mitlet eis hominem qui salvos faciet eos; et cognoscent

> ^Egyptii Dominum in die illa, et facient sacrificia, et vo-

» vebunt vota Domino, et reddent, et convertentur ad Do-

1
»minum, et exaudiet eos, et sanabit eos »Ecquid . tibi vi-

demur veram legis Mosi conversionem dicere? an potius

finem et solutionem enuntiare, et propheticis vocibus va-
ticinari ? Etenim Moses altare et sacrificia nusquam terra-
rum in sola Judaea, et in hujus una duntaxat civitale con-
stitui, lege a se posita jubet : Prophelia autem in terra
Domino struendum dicandumque esse, et
./Egypti ait altare
iEgyptios ipsos non amplius diis patriis rem sacram, sed
ipso Prophetarum Deo facturos; et quod verum Deum sint
agnituri, non Mosen illis neque alium ex Prophetis quem-

piam auctorem fore, sed novum quemdam divinitus mis-

sum hominem. Porro autem translato commutatoque al-
tari praeter Mosis constitutiones atque decreta, necesse est
penitus etiam legis Mosis fieri mutationem. Quod si summo
Deo sacrificaturi sunt iEgyptii, prorsus etiam sacerdotii
munus sunt adepturi. At iEgyptiis ad tale munus assump-
tis, quae de Levitis et Aaron successoribus a Mose sunt

constituta, nulli plane usui yEgyptiis ampJius esse posse

pcrspicuum est. Tempus igitur jam tum fuerit legem no-
vam, ad ea quae dicta sunt confirmanda, ponere opus esse.
Quid igitur? temere haec enuntiata sunt? an exitum in-
venit oratio? Inspice igitur si non hodie, hoc est nostris
1
Jj;ii. xix, ly el seqq.
 DEMOXSTRA.TION1S EVA^G KLIC.E LIB. I. 4 1

interim ipsorum lemporibus, ipsis oculis cernuntur non

solum /Egyptii, verum etiam omne genus hominum qui

anlehac simulacris addicti erant, quosque /Egypliorum ap-

multorum deo-
pellatione Propheiica pr.T.diclio significat, a
rum ac doemonum impio cultu liberatum, et verum Pro
phetarum Deum invocans et adorans. Vota autem faciunt
non pluribus amplius dominis, sed uni soli Domino, quem-
admodum sacrum proedixit Oraculum. Et huic quidem al-

iare incruentarum et rationalium hosliarum, ut nova novi

Testamenti mysteria postulant, per totum terrarum orbem
erectum est; et cum in /Egypto tum in reliquis gentibus
quae, mores iEgyptiorum imitantes, superstitionis errore te-

nebantur hac ipsa : aetate nostra, cognitio veri Dei reluccns,

fidcm iis quae a Prophelis praedicta sunt indubitatam ad-
jungit. Haec autem cum reipsa interim perfici videas, nec
amplius ut quondam audita expectari, si tempus quaeras
unde principium ejusmodi res acceperit, non aiiud invenies,
quam cum Salvator noster advenit. Ipse igilur quem
ille fuil

oraculum significabat cum diceret, Deum et Dominum uni-

versi missurum ^Egyptiis hominem qui salvos faciat eos :

quem et Mosi vaticinia perhibebant, ubi ait « : Egredietur

» homo de semine ejus, et dominabitur gentibus multis *
: »

in quibus sane gentibus et /Egyptios numerari par est. Ve-

i um de his quidem longior esset oratio, et per otium huic
ipsi rei dicatum, absolulius reddenda : quod aulem prac
sentis loci sit proprium, illud teneatur, ea quae praedicta
sunt, non alias quam post adventum Jesu Salvatoris nos-
tri esse completa; ab illo enim ad hunc usque diem apud
/Egyptios, apud Persas. Syros, Armenios, apud extremas
terrarum oras incclentes barbaros, et cum apud has ipsas
prius immanissimas et ferissimas nationes, tum vero etiam
apud eos qui Insulas colunt (quando et de his Prophetia
\ Nutn. x\iv, K).
.'\ l LlSLLll iWUPIllLl

iion indigoum putavit facere mentionein), ipsa illa quae

Ductore Abraham comprobatur civilis ratio, et omnium
anliquissunus colendi Deum mos, celebrabatur. Et quis
iion ipsa rei mirabilitate obstupescat, cum eos qui a con-
tlilo aevo lapidibus, et lignis, et dnemonibus, belluisque
humana carne victitantibus, et reptilibus venenatis, ani-
malibusque omnis geueris, et feris informibus, ignique,
et terrae, et ipsius universi inanimatis elemenlis, divinum
honorem et cultum tribuebant, altissimum Deum, et cceii

ac terrae opificem, ipsum utique Prophetarum Domiuum,

Deumque Abraham et avorum ejusdem, post Salvaloris
nostri advenlum, videat invocantes; et eos qui paulo anle
a matribus et filiabus libidinem non abstinebant, seque mu-
tuo inter se corrumpebant, ct omnis generis cruentationi-
bus et czedibus inquinabant, qui nihil ab immanibus feris

victu ipso differebant, nunc per Salvatoris nostri divinam

virtutem mutatos, et quasi ex aliis alios faclos, sermones
de virtute, modestiasque pra^cepta ut discant, in communes
scholas assidue convenieutes? atque adeo quidem, ut tam
fcemiuae quam viri, tam pauperes quam divites, tam vulga-
res et ignari quam docli, eliam pueri et mancipia, non mi-

nus in agris quam in urbibus, in loca certa conveniant, ut

supremam illum philosophiam ediscant, qua3 adnionet ne
intueri quidem petulantibus oculis fas esse, neque verbum
emittere otiosum, neque ea quse communia sunt et omni-
bus consueta patrare, et doceantur verum illum morem
quem ubique locorum in cultu et obsequio sumnii Dei ser-
vare convenial, sicut dixit Prophetia : « Et adorabunt eum
» unusquisque de loco suo
1
. » Adorant igitur summum
Deum omnes barbari clGrasci, non Hierosolyma currentes,
neque cruoribus aut sacrificiis placantes, sed domi sua?
apud seipsos in spiritu et veritate, incruento puroque ob»
1
Sophon. ii, 11.

s
v>
 ].i MCWSTRATIOXTS KVANGELIC.E LID. I. l\0

sequio illum colentes. Et lioc fuerat ipsum novuin Tes-

lamenlum, (juocl non instar prioris illius et veteris facium
est. Vetus autem intelligilo, non sanctorum hominum qui
«nle Mosem fuere, sed quod legis loco universae Judaeorum
nalioni ah ipso Mose positum est. Quocirca Oraculum ip-
sum adjungit ea quibus planum faeiat quodnam vetus illud
dixerit esse; cui quidem novum niiiil simile habiturum
ostendit, ubi dicit : « Gondam ieslamentum noviun, non se-
» cundum testamentum quod condidi patribus in die cum
» ego apprehendi illos manu ut educerem eos de terra /E-
1
» gypti . » Itaque cuin seeundum hoc dicit, secundum id

quod legis loco a Mose positum est inlelligit. IIoc enim il-

lud esl quo:l Judajis, quo lempore de /Egypto egressi suni,

traditum est. Visus igitur esset novum Testamentum in-
iroducere, lanquam ejus riius contrarium quem sancli illi
Abraha3 simiies viri in divino cultu sequebantur, nisi plane
ipsis verbis signiiicasset, Non secundum testa-
ubi dixit :«
» mentum qiwd condidi patribus eorum,quo tcmpore eduxi

2
» eos de lerra /Egypti » Ergo non secundum illud quod
.

Iegis loco a Mose positum est, cum egressi sunl et cum in

deserto morabanlur, novum hoc futurum respondit, sed se-

cundum illud videlicet quod primis temporibus in vita ci-
vili sectantes qui ante Mosem floruerunt, tanquam ii qui

plene officio suo functi essent, comprobati sunl. Quas qui-

dcm ob res, jam tu plane confidens posthac, cum senten-
tias et proposita eorum qui divinum aliquem cultum pro-

iitentur, non in duos, sed in tres diviseris ordines : unuin,

eorum qui, piorsus simulacris addicti, in mullorum deo-
rum errorem deciderunt; alterum, eorum qui de circum-
cisione per Moscm in primum pietatis gradum ascende-
runt terlium, eorum qui supremum locum per doctrinam
;

Evangclieam obtinuere. Et hunc quidem si medium duo-

* Jereiii. xxz.i } 02. — 2 Ibid.
44 5BBH PVUHIIII

pum constitueris, ne putato amplius cos qni a Judaeis di>

cedaot in Graecos ritus oportcre ullo modo recidere, neque

qui a Graeeis abducanlur Judaeos fieri necessario; sed ubi
tcrtium acccpcris ct medio loco constitueris, eminentcm
si;praque alios cxtantcm invenies, et quasi super celsissima
quadam specula sublimem collocatum, reliquos duos infe-
rius utrinque despicere. Effugit enim et Gra?corum im-
piam atquc erroribus plcnam superstitionem, dissolutasque
fornicniiones ntque insolentias; et Juda?orum itidem quac

a Mose perfecta est, imperfectam et quasi parvulis atque in-

firmis accommodatam observantiam. Domesticam porro at-

que ab initio propriam non solum Judaeis, sed et Graecis et

barbaris, et quaecumque sub sole sunt gentibus inclamnns le-

gem,vide quid dicat: Ohomo, et universum mortaliumge-

nus! Mosis quidem lex nb uno genere hominum incipiens,
omnium primum Judaeorum genus, illius promissionis grn-
tia quae ad pios Deique amicos ipsorum patres facta est, ad
unius Dei cognitionem cultum vocabat, ut dicto audientes
nb intolernbili daemonum tyrannide liberaret : ego autem
omnibus hominibus, et quae ubique terrarum sunt genti-
bus, sublimius provectam Dei cognitionem et pietalem ap-
portans, ut ad regulam eorum qui cum Abraham vixerunt,
quique ante Mosis aetatem degentes ipso quoque Abraham
antiquiores extitere, vitae suae modercntur adhortor; in qui-

bus ab externis gcntibus profecti, qui de laude pietatis glo-

riam adepti sunt, plures memorantur. Et rursus : Mosis

quidem lcx in unum certum ac definitum locum eoD
terrae

(jui religionis proposilum complexi essent, ex nliis omni-

bus Iocis currere jubebnt ego nutem condonntn omnibus

:

libertnte, non in quodnm terrae angulo, neque in montibus,

aut quibusdam manu factis templis, Deum quaerere, sed
domi suae unumquemque illum colere atque adorare prae-
cipio. Et rursus : Vctus quidem Lex, sncrificiis ct anima-
 DEM0NST11A.TI0MS EV A.M;EL!C E LIB. I. 4>

lium caedibus, thureque et ignc, et aliis quibusdam ejus-

dcm gencris purgalionibus corporis summum Deum colere
horlabatur : ego aulcm sacrae animae tradens, mcnte pu-
rissima, animoque nitidissimo. cum modestia, virtutumquc
sectalrice vita, reclisque sententiis et pietatem prae se fe-

rentibus, Divinitatem venerari impero. Et rursus : Moses

quidemillorum temporum hominibus, quasi iis qui caedibus
inquinari soliti essent, non occidere imperabat : ego autem
iis qui hoc ipsum antea didicerint, et primo illi praeceplo
satisfecerint, alterum perfeclius impono, atque ut ne irae

quidem perturbatione vincantur praecipio. Et rursus : Mo-

ses quidem adulleris dissolutisque hominibus legem posuit
non mcechari, maribus non misceri, voluptates praeter na-
turam non sectari, et supplicium mortis iis qui non oblem-
perassent adjunxit : ego autem meos volo ue inlueri qui-
dem mulierem cum petulanti cupiditate. Et rursus : IUe
quidem dixit, Non pejerabis, sed reddes Deo quae juratus
fueris : ego aulem dico vobis non jurare omnino, sed erit

sermo vester : Est, est; Non, non. Quod autem his abun-
dantius est, a malo est. Et rursus : Ille quidem injurias ul-

cisci, et inferentibus easdem referre hortabatur, dicens,

Oculum pro oculo, et dcntem pro dente : ego autem dico
vobis, non resislere malo ; sed si quis te percusserit in
dexleram maxillam tuam, converiito ad iilum et alteram;

et qui vclit tecum judicio contendere, et tunicam tuam

tollere, dimitle ei et pallium. Et rursus : Ille quidcm do-
cebat amicum diligere, et inimicos insectari odio : ego au-
tem ex abundantia humanilatis et clementiae, ut inimi-

cos vestros diligatis et pro persequentibus vos oretis, legcm

vobis pono ; ut sitis fdii Patris ve^tri qui in coelis est, qui

solem suum oriri facit super bonos et malos, et pluit super

justos el injuslos. Ad haec : Ille quidem se ad multorum du-
ritiam accommodabat,et iis aptaqui perturbationibus plcni
 MSEBIJ PAMPMLI

essent praecipiebat, atque immutatum queuidam a velere

illo, inferioremque religionis modum tradcbat : ego autem

ad piam religiosanique vitam eorum qui priscis illis tem-
poribus sancte vixcrunl, revoco universos. Denique, illc

quidem terram fluentem lac et mel quasi parvulis promit-

tebat ego aulem iis qui capere possint regnum cceleste
:

coneilio. Uaec atque ejusmodi alia novi Testamenti ralio,

docente Christo, omnibus gentibus nuntiavit. Et haec ipsa
sunt quae suos Discipulos Christus Dei ut omnibus gentibus
nunliarent hortabatur.dicens : «Euntes disciplinam vestram
» tradite omnibus gentibus, docentes eas servare omnia quae-
» cumque praecepi vobis '
: » Quae etiam cunclis hominibus,
lam barbaris quam Gra?cis,cum observanda lraderet,plane
quidnam sit Chrislianismus ostendit, et quinam simus nos,
el cujusmodi talium sermonum ac disciplinarum magister,
ipse ulique Salvator et Dominus noster Jesus, qui Christus
est Dei, qui novam hanc et omnes amplexam virtules rem-
publicam in toto orbe constituit; adeo quidem ut lalia dis-

cere philosopharique, tam iocminae quam viri, tam paupe-

res quam divites, lam servi quam domini possent. Et tamen
novae bujusce legis inlroduclor, tanquam is qui in omni
vita legem Mosis servaverit, introductus est : quod sane ip-

sum admirari operae pretium est, qui videlicet fieri poscit

ut novae rationis el legis auctor futurus, novi utique Tes-
tamcnti per Evangelium, non tanquam inimica et contraria
ea quae a Mose tradita sunt recusaverit. Si enim hocfecis-
set, ipse vicissim Mosi adversa ex.i»limalus esset praecipere,
ex quo impiis impiarum sectarum aucloribus conlra Mo-
sem et Prophetas oblrectalionis et maledicentiae j)lurimam
prabuisset materiam.. iis aulem qui ex circumcisione sunt
conspiralionis conlra se juslam et probabileni causam, qui
utique ei, quasi qui conlra legem iaceret alque ab ea defi-
ceret, insidias ad inferendam necem conslruxerunt.
i
Mattb. wvni, it).
 DBMONSTRATIONIS liV ANGELIC I" LIB. I.
/rf

CAPUT SEPTIMUM.
Quomodo Christus, postqucun ca quce. a Mose tradita sunt plene
obscrvavit, nova rationis et icgis introductor extitit.

Nunc autem, postquam in omni vita Mosis Iegem com-

probavit, Apostolis suis usus est novae suae legis adminis-
tris; in hoc ille quidem simul docens ea quae a Mose tradila
sunt, nec a sua religione abhorrentia, nec eidem inimica
existimare oportere, ct simul auclorem se atque introduc-
torem novae et cunctis hominibus salutaris legis consli-
tuens : ut nullo pacto dici possit quidpiam illum adversus
Mosis leges aut decreta fecisse; quin potius finein illis prius
imposuisse, eademque perfecte observassc, et sic adminis-
trationem Evangelicae legis transisse. Et qui modum qui-
dem hunc ab ipso observatum dicat, non alius audiendus
est quam ipse « Non veni, inquit, scindere lrgom, sed
:

» complere*. »Etenim si contemplor Mosis legis exiitisset,

quamvis illam exislimatus esset probabiliter scindere, con-

traque eam facere; improbam tamen quamdam et a legi-

bus alicnam naturam prae se ferens, Ghristus esse creditus

non esset. Porro autem rescindens ea quae a Mose posita
sunt, quomodo potuisset existimari is esse quem futurum
Moses et Prophetae nunliassent? quomodo autem novis le-
gibus ponendis auctoritatem habuisset ? merito enim videri
potuisset, derogandae L^gis gratia, ad novationem rerum
venisse, ut delictorum qua) contra Lrgem commisisset sup-
plicium evaderet. Nunc autem nihil de Lege omnino dero-
gans, et plene quae in ea continentur servans, alque, ut sic
dicam, ad regulam Mosis perfcctus, postquam non amplius
1 Matih. v, 17.
}8 5KBII PAMPHIL!

Geri polerat ul e.i quae sunt io lege Mosis reliquis accorn-

uiodarentor gentibus, propter eas causas quae dictae jam
sunt (et oportebat nimirum bonilale summi Dei omnes ho-
mines salvos Geri, et ad cognitionem veritatis venire), qunc

omnibus apta accommodataque essent legibus suis sanci-

vit : ac ne illa quidem quae a Mose praecepta sunt suos Apo-

Stolos denuntiare cunclis hominibus prohibuisset, nisi ea
res impedimento fuisset quod illa fieri non possent; quem-
admodum Apostolus docet ubi ait : « Nam quod impossi-
> bile erat Legi, in quo infirmabatur, Deus Filium suuin
1
» mitlens in simililudinem carnis peccali , » et caetera.

lmpossibile autem erat nimirum ut onmes gentes ter sin-

gulis annis ex lege Mosis Hierosolyma convenirent, ct mu-

lier levata partu ab extremis terrae finibus iliuc propera-
ret, ut quae pro purgatione instituta sunt ibidem depone-
ret : et alia innumerabilia quae per otium unusquisque
potest per seipsum colligere. Quoniam igitur haec gentes

a Judaea procul habitantes, etiamsi voluissent, servare non

poterant; merito nihil horum per seipsum rescindens Sal-
vator et Dominus noster, sed plene servans et efficiens ea

quas in ipsa Lege continentur, et spectanlibus fidem fa-

ciens quod ipse esset Christus Dei, de quo prisci Judaeorum
Prophetae tcstimonium protulissent : tuin id«-
j
m omnibus
gentibus accommodata praecepta, per Discipulos suos pro-
posuit. Idcirco nos Judaeorum proprios ritus recusavimus,
tanquam eos qui nobis lege positi non sint, et gentibus ac-
commodari non possint at eorumdem Prophetias libeutes
:

accepimus, tanquam eas quae praedictiones de nobis laclas

complectantur. Caeterum ipse Salvator et praeceptor nos-
ter, alia quoque ratione complevisse legem Mosis et Pro-

phetarum qui post Mosem fuerunt, agnoscilur. Quoniam

enim iis quae divinitus praedicta fuerant consummationes
i R.010 • viii, 3,
 DKMONSTRA.TIONIS KVASGELICJE I.IB. I. 4<)

deerant, ct ornculorum eventa dcsidcrabanlur, nimirum

ipsa f|uoque hocc ab eodem compleri oportuil. Excmpli gra-
tia, apud Mosem cst prophetia quae sic ait : « Prophctam
» vobis suscitabit Dominus Deus vester tanquam me; illum
» audietis in omnibus quaecumque dixerit vobis *. » Jioc igi-
tur cum deesset, ille complcvit, alter videlicet post Mosem
legum auclor, qui veram pictatcm in Deum universi ho-
minibus indicavit. Quod cnim Moses non simpliciler dicat
Prophetam surrecturum, sed cum additione tanquam sc,

« Prophetam enim, inquit, vobis suscitabit Dominus Deus

» vester tanquam me, illum audietis), » quid aliud intel-

ligi vult, nisi eum qui prrcdicerelur ipsi Mosi adcequatum

esse veuturum? Moses autem legem ut summus Deus co-
lcrctur posuerat ergo Prophetam hunc, de quo vaticinia
:

fcrunlur quod Mosi similis futurus essel, legis auctorem

ilii similem extitisse par est. At enim quamvis innumera-
biles post Mosem prophetoj extiterint, de nullo tamen ta-
lc testimonium prolatum est, quod Mosi similis extiterit :

cuncti cnim ad illum ipsos remittebant audientes. Et sane

ipsum hoc testificatur Scriptura, non surrexisse prophe-
tam Mosi similem. Neque igitur Hieremias, neque Esaias,
neque alius quispiam Prophetarum iJii similis fuerit, prop-
terea quod ne legum quidem auctor fuit illorum aliquis.
Cum ergo ex valicinio Mosis, Propheta et legislator susci-
tandus expeclarelur, advenit hic Jesus, qui Ghristus est
Dei, legem cunclis gentibus ponens, et quae supercnt ip-
sam Legem pcrlractans. « lllud cnim dictum est antiquis,

» Non moechaberis : ego aulem dico non concupiscere 2 . »

Et illud : « Dicluni est antiquis, Non occides : ego autem

8
» dico vobis, ne irasci quidem . » Et illud : « Non amplius
» Hierosolymis, sed in omni loco adorari \ » Et illud « Non :

» thure et sacrificiis, sed in spiritu et veritate Deum colc-

1 Deut. xvm, i5. — 2
Matth. v, 27. — 3
Ibid. 21. — 4
Joan. iv, 21.

XXI. 4
 5o EUSERII PAHrilLI

i re*. • El alia quaecumque his similia in illius doclrina fe*

runtur, sapientissimi plane fuerunt et perlectissimi leguin

Hiictoris. Ev quo facluui est ul audientes stupescerent,

quemadmodum Scriptura divina commcmorat,« propterea

quod docehal eos tanquam potestatem habens, el non nt
2
» Scribrc illorum el Pharisaei . » Hoc igilur itcm complevit
oraculum qitod Mosis prophetiae deerst; eadem porro ra-
tione, caetera item Propheliarum quae de ipso et gentium

vocatione scripta sunt vaticinia. Constat ergo illum coni-

plevisse et Legem et Prophetas, quando ea quae de ipso
praedicta sunt ad exitum perduxit, et priorem Legem us-
que ad seipsuni slare jussit; dux vero et princeps alterius
legis extitit, quae in novo Teslamento cunctis gentibus dc-
nuntiata est : ut simul legis principatusque auctor duorum
propositorum, Judaismi videlicet Christianismique fueril.

Quod quidem ipsum admirari operae pretium est, ut divini-

tus praedictum sit. « Ecce, inquit, pono in Sion lapidem
» electum, angularem, pretiosum; el qui credil in curn non
5
» confundetur . » At enim quis tandem fuerit angularis,

nisi hic vivus et preliosissimus, qui ex duabus slrucluris

unam factam sua doclrina sustinet? dum enim Mosaicam,
({U33 usque ad ipsum protenta est, stare jubet, ex altera
parte nostram per Evangelium adjunxit : ex quo angularis
merito dictus est. Sed in Psalmis quoque legitur : « Lapi-
dem quem reprobaverunl aedificantes, hic factus est in

» capul anguli : a Domino factum est illud, et est mira-

)> bile in oculis nostris*. * Quod quidem oracuium plane
etiam indicavit quas a Judaeis insidias, de quo vaticinatur,
passus est; quando illum a Scribis et Pharisaeis et sacer-
dotum principibus, et omnibus Judaeorum magistratibus,
qui veterem parietem conslruebant, repudiatum fuisse di-
vinavit. Sed tamen poslquam ab illis conlemptus sit et ab-
1
Joan. iv, a3. — 2 Marr. i, i?.. — * I*;ii. xxvm, iG. — 4
Ps. cKvn, 2?.
 DEMONSTR VTJOMS EVAWGELICjE LIH J. 5l

jeclus, futurum illuin in caput anguli, et duccin princi-

pcmque novi Testamenti constituendum non lacuit, con-

sentanea iis proferens quae a nobis superius demonslrala

sunt. Nos igilur, quamvis a Graeco ritu recesserimus, non
rccidiinus in Judaicuuo; neque delinquimus, Jicet Mosis le-

gem et Hebraeorum Prophetas acceperimus, non Judaice

autem, sed ad morem atque inslitutum sanctorum qui anle
Mosem fuerunt virorum, vivamus. In hoc enim et Mosem
el Prophetas veros fuisse valesoslendimus, cum iilum Chri-
stum accepimus, et illius legibus auscultamus, et per ves-
ligia doctrinae ejusdem incedere etiam votis expetimus,
quem illi venlurum praedixerunt : eodem utique proposito
ipsi quoque Mosi rem gratam facienles, qui cum praedixerit

Prophetam a Domino Deo noslro sibi similem suscilan-

dum, adjungit « Omnis vero anima quae non audiet Pro-
:

» phetam illum, delebilur ex geneie suo *. » Continuo enim

Judaei postquam illum Prophctam non accepcrunt, nec
sanctis iliius verbis paruerunt, exlremum perlulerunt inte-
ritum : qui quidem illorum casus iis oraculis quae de illis

cdita sunt consentaneus accidit; nam nec Christi legem,

quae novo Testamento conlinetur, susceperunl ,*
neque Mo-
sis praecepta sine legis conternplu servare possunt. Quo-
circa in ipsius Mosis execrationem relapsi sunl, quando fieri

nullo modo potest ut quae in legibus illius sunt posita per-

ficiant; quippe cum et ipsorum metropolis sublata sit, et

Mosaica religio exclusa, quae illic solum perfici concedcba-

tur. Nos autem qui illum suscepimus quem Moses et reliqui

Prophetae nuntiaverunt, et ei parere etiam volis expelimus;

edictum Mosis complevisse invenimur, quo edixit « illum
n audiendum csse, oranemque animam quae illum non au-
2
» diret, delendam esse de genere suo . » Quae aulem sii:t

quae Propheta iile instituerit, quibus obedire necesse sit,

* Deut. xviii, /5. — 2

Ibid.

4-
!)'2 EUSEKll PAAIPMILI

paulo ante audivimus : omni videlicct sapienlia referla, el

perfecta,ctccelestia doccmeDta. QuaB qnidem nequclabulis

lapideis, ut Moses, neque atramento et chartis commendari
voluit, sed purgatis animis suorum et inlelligentem natu-

ram obtinentibus; in quibus leges novi Tcslamenti descri-

bens, reipsa complevit Hieremiac prophetiam qnae ait : o ln-

» stituam teslamenlum novum, non instar tcstamenli quod

» posui patribus eorum; quoniam hoc teslamenlum quod
» ponam domui Israel, dans leges meas in inleriorem sen-
» sum eorum, et in corde eorum scribam eas, et ero illorum
» Deus, et ipsi erunt mihi populus *. »

CAPUT OCTAVUM.
Quod quce Christianismum amplexa est vita, in duas species
dwisa est.

Caeterum ille quidem in tabulis inanimatis, hic autem in

menlibus vita praeditis perfecta novi Testamenti documenta

descripsit : ejus vero Discipuli, ad Magistri sui nulum, auri-

bus multorum doctrinam suam accommodanles, quaecum-

que quidem veluti ullra habitum progressis a perfecto ipso-
rum Magistro praecepta fuerant, ea iis qui capere potcrant
tradiderunt; quaecumque vero iis convenire arbitrabantur
qui animas adhuc aflectibus obnoxias gererent, curationis-

que indigentcs, ea ipsi ad imbecillitatem multorum se de-

mittentes, partim littcris, partim sine litteris, quasi jurc
quodam non scriplo servanda, commendarunt. Quocirca in

Eclesia Dci duo ctiam vivendi modi instituti sunt : alter qui-

dem naluram nostram et communem hominum vitne ratio-

nem excedens, non nuptias, non sobolem, non substantiam,
1
Jer. xxxi, 7t?.. .")!S.
 DJBHONSTBATlOIflS EVkJfGULlCM LIB. I. 53

non opum facullatem requirens, totus autem prorsus a com-

tuuni et consucta cunctoruin hominum vila abhorrens, et
soli divino cultui ex immenso rerum coclcslium amore ad-
dictus : qui hunc modum amplexi sunt, quasi ab hac mor-
lali vita sejuncli, ipsumque dunlaxat corpus in terra ge-
rentes, cogitatione vero atque animo in ipso ccelo degenles,

quasi quidam cceliles, reliquorum hominum vitam despi -

ciunl; quippe qui pro universo genere supremo omnium

Dco sacrati sint, idque non boum mactationibus, non cruo-
ribus, non libalionibus, aut nidore ullo neque fumo, aut
ignis devoratione consumptioneve corporum, sed rectis ve-

ra3 pietalis sentenliis, et purgati animi affectione, ad haec

operibus quoque ac verbis quae a virtute proficiscantur,
quibus rebus divinitatem ipsam placantes, suum et pro se-
ip ;is et pro aliis qui ejusdem sint generis adminislrant sa-
cerdolium. Et talis quidem existit in Ghristianismo perfec-
tus vitae modus. Alter vero remissior atque humanior, hic
el modesto conjugio et sobolis procuratione implicatur, et
rei familiaris curam assumit, et juste militantibus quae sint

agenda describit; agros quoque et mercaturam, aliumque

magis civilem vivendi morem, adjuncta religione non ne-
gl.git autem qui hunc modum elegerunt, et exercita-
: iis

tionum tempora,et discendi, verbumquedivinum audiendi,

certi dies assignati sunt. Et his quidem secundus pietatis
altributus est gradus, dum aptam huic ipsi generi vitas pra>
bet utilitalem; ut nullus plane ab adventu salutari separe-
tur, sed omnegenushominum, tam barbarorum quam Gras
corum, Evangeiicae doctrinae fructum percipiat.
 J.!^j:i!Il PA.UPHlLi

CAPUT NONUM
Quam ob causani non ut prisci illi, ita quoque numcrosa? soboli
operam damus.

Cum haec ita se habeant, merito aliquis quaesierit, si vere

dicimus ab Evangelica Salvatoris nostri doctrina eam divini
cultus rationem doceri quam prisci illi qui ante Mosem re-
ligiose et sancte unamque esse et nos-
vixerunt secuti sunt,
trametillorum religionem,eamdemque deDeo sententiam;
quzenam causa sit ut illi quidem in nuptiis et procreatione

liberorum plurimum studii posuerint, nos vero hanc par-

tem negligamus; item cum de illis scriptum sil quod ani-

malium caedibus Deum placarent, cur ita nos istud face-

re, quasi nefarium quidpiam et sacrilegum, prohibeamur.
Ilaec enim duo duntaxat, quae sane haud parvi momenti
sunt, pulaverit quispiam iis quae a nobis dicta sunt adver-
sari, nosque non omni ratione eumdem cum priscis illis co-
lendi Dci morem servare. I°;itur etiam adversus haec talem
licet ex ipsis Hebraeorum oraculis rationem colligere. Qui-
cumque ante Mosem de nomen adepti sunt,
laude pietatis
hi tunc initium habente tuncque primum existente vita
fuisse memcrantur; quae vero ad nos pertinent, tendere
ad finem : quare illos magna cum cura sobolis incremen-
tum quaesivisse. cum per illud tempus et numcrus homi-
num augesceret el multiplicaretur, atque in dies robur ac-
ciperet genus humanum; nobis vero non admodum curae
esse hoc, utpote cum res jam interire ac desinere, atque
ad extremum finem tendere credantur : quando plane di-
citur antc vilae consummalionem Evangelicam inforibusad-
esse doclrinam, et rcnovatio ac gencratio alterius saeculi f
 DEM0NSTRATI0NIS EVANGELIjC.E LIR. I. 55

quod brevi instet futurum, denuntiatur. Una igitur defen-

sio haec, altera autem crit hujusmodi. Priscis illis qui re-

missiorem ac liberiorem vitam agebant, nihil erat impedi-

niento ne domui liberisque praeessent, ac pariter divinac
quoque rei vacarent, quando una cum uxoribus, et liberis,

et domo, religioni assiduam dare operam poterant, et niis-

quam ob ullas res exlernas a meliore proposilo avelleban-

lur. Res vero nostraj innumerabilia habent quaeextrinsecus
premant, et quae in alienas curas undique trahant, et ab
earum rerum studio quae Deo placent abducant : hanc igi-

lur causam esse cur nubendi ralio contrahitur, Evangelicae

doclrinae verbum demonstrat, ubi ait : « Hoc autem dico,

» fratres, tempus breve est. Reliquum est, ut et qui habent

» uxores tanquam non habentes sint; et qui flent, tanquam

» non flenles ; et qui gaudent, tanquam non gaudentes; et
» qui eniunt, tanquam non possidentes ; et qui utuntur hoc
» modo, tanquam non abutentes. Praeterit enim figura hu-
» jus mundi; volo autem vos sine sollicitudine esse. Qui
» sine uxore est sollicilus est de iis quae Domini sunt, quo-
» modo placeat Domino : qui aulem cum uxore est sollici-

» lus est de iis quae sunt mundi, quomodo placeat uxori,

» et divisus est. Et mulier innupta et virgo cogitat quae Do-
» mini sunt, ut placeat Domino, ut sit sancta et corpore
» et spiritu : quse autem nupta est, cogitat quae sunt mundi,
» quomodo placeat viro. Porro hoc ad utilitatem vestram
» dico, non ut laqueum vobis injiciam, sed ad id quod ho-
» nestum est, et quod facultatem praebeat, sine impedi-

» mento Dominum obsecrandi\ » Palam igitur in his cau-

sam cur a nuptiis sit abstinendum proponit, ubi lemporum
rerumque extrinsecus ingruentium stoliditatem reprehen-

dit : quorum nihil priscis iltis accidebal. Ad haec, tertia

quoque ratio adjungi potest propter quam veteres illi Dei
1
i Cor. vn, 2(j.
Ob EUSBBII PAMPUlLl

cultores in procreatione libcrorum plurimum studii collo-

carent. Cuui reliqui homines io morum perversilate mavus

iu dies incrementum accepissent, atque io immanem, et
.-
omni humanitale alienam, et plade ferinam vitam re-
b

lapsi essent, et in impium prorsus omnique reiigioni ini-

micum morem faeile corruissent; valde pauci et facile nu-

merabiles qui supererant, ea sectantes quae prius a nobis
dicla sunt, a multorum consuetudine et a communi cum
reiiquis hominibus victu se amovebant : porro autem cum
seorsum ab aliis gentibus singulurique more vivcrent, no-
vam quamdam reipublicae ralionem, vitamque studiosam

sapienliae, vereque ipsius Dei cultricem, et reliquis homi-

nibus impermiscuam, instituerunt : ut igitur posteris quo-
que iliorum propriae religionis, tanquam scintilla quaedam
reparandi ignis, ita aliquod semen servaretur, neque una
cum ipsorum decessu ipsorum pietas deficeret atque inter-
iret ; merilo et generandae et alendae sobolis curam introdu-
xere, ut sic doctores atque magislri propriorum liberorum
existerent; quippe qui posleris successores pietatis propriae-
que virtulis haeredes relinquere, pulchrum atque honestum
judicarent. Ilinc sane prophetae innumerabiles et viri justi,
quin ij)se quoque Salvator ac Dominus nosler, ejusque Dis-

cipuli atque Apostoli, ab illorum disciplina profecii sunt.

Ouod si qui etiam vitiosi ab iisdem prodierunt, quasi paleae

simul cum tritico subnascentes, non ob id tamen culpandi
rjui genuerint aut qui enutrierint; quando eliam de Disci-
pnlis Salvatoris aliquos novimus, libertate voluntatis aver-
sos, a recto aberrasse. Causa igilur ob quam viri sancli

priscis tempoiibus magno cum studio liberos susciperenl,

reddita e^t : quae non amplius in nobis locum habere dl-

cenda est ; quippe cum, Deo favente, per Evangclicam Sal-

vatoris nostri doctrinam, innumerabiles gentes et populos,

in urbibus, et regionibus, et agris liceat nobis cculis inlueri

 DJ£UOIfSTIlA.TIONIS KVAItG ELtCJE LIB. I. 5~

eoderp animo feslinanles, et ad sancta Evangelicas doctrinae

prrecepla concurrenles, quibus quidcm salis superque sit si

doclores ac praulicalores divini verbi, omnibus ct vitaevin-

culis et soliicitudinibus liberati, possint suflicerc. Ilis au-

tem ipsis maxime in prsesentia, ut melioribus studiis vaccnt

liberius, sejunclus a re uxoria victusadamatur, veluli iis qui
divina et incorporea sobole propaganda occupali leneantur,
et non unius neque duorum liberorum, sed acervatim in-
numerabilis multitudinis educationem sanctamque discipli-
nam, ac reliquae instituendac vitse curam susceperint. Postre-
mum omnium, si quis priscorum illorum vitas de quibus nunc
loquimur diligenlerexploret, invenieteos,initio quidemaeta-
tis, soboli augendae conjugioque vacantes, mature autem
abstinentes alque cessantes. Scriptum estenim, quod pla-
cuerit Enocli Deo postquam genuit Malhusala : ubi Scriplura
plane post gcnilum filium Deo placuisse illum de quo Io-
quilur memorat, neque illi posthac alios genitos filios pro-
dit. Noe quoque vir justus post susceplionem liberorum,
solus cum familia, cum reliqua omnia quascumque essent
in terra periissent, incolumis conservatus, plurimis posthac
superfuisse annis inducitur, neque tamen usquam genuisse
alios filios. Dicitur et Isaac postquam ex una uxore gemi-
nne prolis pater factus est, desiissc cum illa consuescere. Et
Joseph, cum prnesertim apud /Egyptios versatus sit, non
plus quam duorum filiorum pater exlitisse invenitur, quo-
rum malrem unam duntaxat in matrimonio habuerit. Ipse
eliam Moses alque ejus frater Aaron, anlequam ipsis Deus
apparuerit, filios genuisse memorantur ; postquam autem
divina oracula acceperint, non amplius genitos ab illis filios

»invenias. Quid porro de Melchisedech est dicendum, cujus

omnino non filius, non genus, non successio refertur? ne-
que item Jesu, qui in Mosis locum successit; nequcpluri-
niorum aliorum prophetarum. Cum autem de Abraham ct
 > s Um.hii PAMPHlLl

Jacob quaeri soleat, qui multipliceu] sobolem prupagau

runt, alibi nos otiosius lm jtisce rei ralionem reddidimus,

ubi de sanctoruiu velerum viroruui ntultiplici conjugio

multiplicique sobole disseruiuius : ad quae scripta noslra in

praesenti studiosos lectores reinittimus, hoc unum admo-

nentes, ne novi quidem Testamenti legibus quac ad suscep-
tionem libcrorum pertinent omnino interdici, sed in hoc
quoque iis consentanea quac de priscis illis sanctis viris me-
inorantur instituta haberi. a Oportere enim, dicit sernw
1
» divinus, episcopum unius uxoris virum esse . »Verum-
tamen eos qui sacrati sint, atque in Dei ministerio cultu-
que occupati, continere deinceps seipsos a commercio uxo-
ris decet :qui autem non ad lantum assumpti sint sacerdo-
tii munus, iis idem sermo divinus indulget, ac propemodum
pnlam omnibus praedicat, quod utiquea honorabile sit con-
« jugium, et torus immaculatus, fornicalures et adulteros
2
» judicaturus sit Deus. » Haec itaque nohis ad primam du
bilalioneui dicta sint.

CAPUT DECIMUM.
(Jua de causa non ita nobis, qucmadmodum priscis, inccndcre et
sacrificarc Dco tcrrcstria permissum est.

Sed cur non suinmo Deo ipsi quuque animalia sacrificc-

mus, cum veteres illi Dei amalores, quorum nos pietatem

imitari dicimus, hoc factitaverint, talis a nobis ratio redda-
lur. De ipso cultu quem veleres et primi homines divinae

naturne exhiberent, non idem quod Graecis visum est, et

quod in sacris Hebraeorum libris invenitur. Nam illi quidem

putaverunt primos homines nullum prorsus animalis genus
-•

Jit. i, 6. — 5
Hcbr. x,.., 4.
 DKMONSTtfATIOKlS BVAKGBLIC/E Lin. I. 5/)

neque sacrificare ne(|iie incendere solitos diis, sed eos soli

et reliquis cceli sideribus, ubi viride gramen el quasi quas-

dnni fbecundioris nalurae quisquilias manibus sustulissent,
hcrbam cum foliis et radicibus igni comburere; posleriores
autem homines, procul a lam recto instituto abcrrantes, foe-
dasse aras animalium caedibus porro hoc esse impium et :

injustum, et nusquam Deo acceplum sacrificium; nam bru-

torum animam nihil ab hominum rationali anima diiTerre :

quapropter caedis accusandos esse eos qui animalia sacri-

ficarent, dicebant; non secus ac si eadem similisque et in
homine et in bruto anima inesset. El talis quidem de anli-

quis hominibus opinio Graecorum extat : quae aulem in

scnplis Ilebracorum legitur, non talis; illico enim factos

primos homines, primum in vita constiterint, animalium

ut

sacrificiis Deo honorem exhibuisse commemorat. Dicit ita-

que :« Et faclum est post dies, ut offerret Ca'in cle fructi-

» bus lerrae sacrificium Domino. Tum Abel ipse quoque ob-

» tulit de primogenitis ovium suarum. Et respexit Deus ad
» Abel et ad munera illius : ad Cain vero et ad sacrificia ejus
1
» non intendil . » Ubi jam illud considerabis, quod Deo ac-
ceptior dictus sit qui animalia sacrificaverit, quam is qui
ab agro sacrificium obtulerit. Etiam Noe protinus de cun
clis pecoribus mundis , et de cunctis volucribus mundis,
obtulit perfectissima munera super altare : odoratusque
est Dominus odorem suavilalis. Abraham quoque sacri-
ficans describitur : ut, si divinae Scripturae testimonium
sequimur, primum omnium cx animalibus sacrificium pris-
cis Deo amicis viris excogitatum fuisse, nos dicere opor-
teat. Quam sane excogitationem temere extitisse, aut hu-
mano more exortam, putandum non est, secl divino potius
nutu insinuatam. Etenim cum morum sanctitate pra^sta-
i^ent, Deoque penilus addicli essenl, et ob eam rem quasi

' (i< nes. iv, 5 et sc.qq.

 6o BUSBBII TAMPniLI

divino Spirilu illuslrati viderent magno sibi opus esse ob-

sequio si sua ipsoruin humana dclicla diluere vellent,
pretium pro salute sua ei qui vilam alque animam prae-
Luisset, se debere pulabant ; sed cum nihil praestantius
aut pretiosius anima sua haberent quod dicarenl, pro
hac interim brulorum animaliuui vitam oflcrebant, ila suae

ipsorum animae sacrificium illud comparantes : neque se

in hoc aut delinquere aut injuste facere arbitrabantur;

quippe qui hominum rationalis alque intelligentia praedilae
anima? neutiquam similem brutorum animam esse didicis-
sent, neque aliud quidquam quam illorucu sanguinem, vila-

lemque in eo vim esse eam, edocli essent, hocque unum

animam Deo pro anima oflerenles. Hoc
praebere se quasi
autem ipsum Moses quodam loco planissime indical, ubi
ait o Anima omnis carnis sanguis ejus est, et ego dedi vo-
:

» bis sanguinem in allari ad expiandum pro peccatis vestris :

» sanguis enim eorum pro anima expiabit. Ideirco dixi fdiis

» Israel : Omnis anima ex vobis non comedit sanguinem *. »
Altende igitur diligenter qucmodo in his dictum sit illud :

i Ego dedi vcbis in altari expiarc animas vestras; sanguis

» enim pro anima piaculum erit. » Plane enim pro humana
anima mactatorum animalium sanguincm piaculum oflerri

dicit. IIoc idem etiam lex de sacriliciis admonet intelligen-

dum, si modo consideratius attenderit nam

quis : capiti

victimoc unumquemque dum sacrificat manus habere injec-

tas imperat, et ad sacerdotem animal ipsum adducere ca-
pite comprehensum atque detentum, quasi qui pro suo ip-
sius capile hostiam exhibeat. Dicit igitur de unoquoque :

« Adducet Dominum, et imponet manus suas in

illud ante

» Quod sane in omni victima observatum

2
» caput muneris .

e^t, cum aliler nullum sacriflcium ofleratur. Ex quihus uti-

que verbis sermo divinus illud inlelligi vult, humanarum

1
Lrvir. xvii. i i. — 2 i ]
t # ,
^
 .

DBtiOXSTRAtlDftlS BYA.NGELIC/B LIII. I. fil

animarum prelium, quae sacriiicarentur animalia exhiberi

solila esse. Porro autemqui doeet brulorum animalium san-

guinem ipsorum esse animam, is nequaquam ea cuin ratio-

nali alque inlelligente substantia, sicut homincs commcr-
cium habere signiiicat : conslare enim ex ea materia et
corporibus, sicut pullulanlia omnia plantaeque constant.
Uno itaque sermone rursus Moses Deum usum inducit, cuui
ait : « Germinet lerra herbam foeni seminantis semen, ut
» lignum fructiferum '; » et eadem rursus ralione : « Pro-
» ducat terra quadrupedes, el reptilia, et beslias terrae ge—
2
» neratim : » ut omnino ejusdem et generis et nalurae et

substanlioe bruta esse dicendum sit, cujus et germinantia

omnia et plantae sunt; proinde neutiquam errare qui ani-
malia sacriiicant. Dictum igitur est etiam Noe ut comederet
carnes quasi olera agri. Proinde dum nulla praestantior, ne-

que major, neque pretiosior, neque Deo convenientior vic-

tima hominibus aderat, sacrificia inlerim ex animalibus,
pro sua ipsorum vila redimenda, etquoddam quasi naturae
propriae animatum pretium, ipsi Deo reddere illos conve-
nienter oportcbat : sicut etiam Dei veteres amici et cultores

faciebant, qui venerabiiem quamdam, Deoque acceptam,

et magnam hostiam, venturam olim ad homines, divino in~

dicanle Spirilu, tanto ante didicerant quae totius mundi ex-

piatio existeret; cujus etiam signa quaedam et notas ipsi

interea obirent atque periicerent, quippe qui et prophetae

quod futurum expectaretur figuram in se
essent, et ejus
quamdam ante gerentes. Ubi autem quod perfectum erat
advenit, quemadmodum vaticinia Prophetarum praedixe •

rant, priora illa desierunt, et praestantiorc veriorcque sacri-

ficio illico sublata sunt. Hic autem fuit Christus Dei, is de
quo antiquitus a primis usque temporibus diclum est quod
ad homines csset venturus, atque instar pecudis pro toto
J
Genes. i, u. — 2
Ibid. -i \
C>\> KUSIiBII PAMPHILl

renere humano interficiendus, ut apud Esaiam prophclaui

scriplum legimus, uhi ait; « Sicut ovisad occisionem duclus
» est, et sicut agnus coram londenle obinutuil. »Ilem dicit :

« Hic pcccala noslra fcrt, et pro nobis in dolore est : et nos

» repulavimus eum esse in labore, el in plaga, el in aillic-

» tione : ipse auicm vulueratus est propter peccata noslra,

» et tulil languorem propler iniquilales nostras : disciplina

» pacis nostrae super eum : livore ejus nos sanati sumus,

» et Dominus tradidit eum peccatis nostris : ipse enim pec-
» catum non fecrt, neque inventus esl dolus in ore ejus *. »

Similia his item Hieremias, alter Hehraeorum propheta, in-

ducta persona Christi palam enuntiat dicens : « Ego sicut

2
» agnus innocens qui ducatur ad sacrificandum . »Claudit
horum praedictiones quasi signum iis imprimens Joanncs
Baptista , in ipsius Salvatoris noslri adventu : cum enim
illum vidisset, el iis qui aderant indicasset, ut videlicet ipse
esset de quo Prophetae loquerentur, acclamavit : « Ecce Ag-
3
» nus Dei,qui tollit peccatum mundi . »Quando igitur se-

cundum testimonia Prophetarum invcntum est magnum,

magnique sestimandum pro redimendis et Judaeis paritcr ct

Graecis prelium, illud videlicet pro toto mundo piaculum,

illud pro anima cunctorum hominum sacriiicium, iila pro
omni macula et peccato purissima hoslia, ille utique agnus
Dei, illa Deo accepta et mundissima ovis, ille agnus de quo
Prophctae tam multa dixerunt, per cujus divinam ac mysti-
cam doctrinam omnes nos qui de genlibus assumpti sumus
remissionempriorum peccatorum invenimus, ex quo etiam
Judscorum quicumque spem habuerint a Mosis exe-
in illo

cratione liberantur, merito sane, quando illius memoriam,

corporisque ejusdem et sanguinis recordationem quolidie
celebrant, el ad longe praestantius et sacrificium et munus
assumpti sunl quam illud anliquius fuerit. Quando igilur
' ]>ai. un, - et scqq. — 2
J«.'i. xi, 19. — s
Jonn. 1, 20.
 DKMONSTRATIOMS EVANGI-UCE LIB. I. 63

omnia ita sc hahenl, non ainplins fas essc putamus in prima

illa ct infirma elemenla recidcrc, quae utiquc signa quae-
dam et imagines, non ipsam veritatem complccluntur.
Merito autem ipsorum quoquc Judaeoruui quicumque ad
Christum Dei confugiunt, si modo non amplius de Mosis
praeceptis solliciti sint, sed ila vivant ut novi Testamenti

ratio docel, eam quae a Mose definita est execrationem evf -

serint; quippe cum Agnus Dei non sohun peccalum mundi,
sed eliam eam execralionem quac iis dehetur qui contra Mc-
sis legem aliquid commiserint, in seipsum recepcrit. Factus
igitur est Dei Agnus ct peccatum et cxccratio : peccatum
quidem pro peccalorihus hujus mundi : execratio aulem
pro iis qui nolunt a scriplo legis Mosaicac recedere. Quo-
circa dicit Apostolus : «Christus nos redemit ah execralione
» Legis, faclus pro nohis execratio
4
. » Ilem : « Eum qui
2
» non noverat peccalum, pro nohis fecit peccatum . » Quid
enim non futurus fuit is qui mundi piaculum factus est? is

qui pro peccatorum anima prctium? qui tanquam ovis ad

occisioncm duclus est? qui existimatus est sicut agnus qui
ducatur ad sacrificandum? atque oinnia haec et pro nohis
et proplernos. Ex quo quidem prisci illi Deoque grali viri,

cum praestantiora non haherent , merilo signa ipsa alten-

dehant : nam etiam hoc ipsum Salvalor noster docet, cum
ait :« Mulli Prophetre et justi cupierunt videre quae vos vi-

» detis, et non viderunt; et audire quae vos audilis, et non

3
» audierunt . » At nos, qui ea quae vera sunt, alque ipsa
imaginum principia per rcfertam magnis mysleriis dispen-
sationem Christi accepimus, non amplius ea qure vetera
facla sunt desideramus. Solus igilur ipse eorum omnium
qui unquam fuerint, cum sit Dei Verhuin, ipso antiquius
mundo, Pontifexque omnis ratione atque intelligentia pra>
ditae creaturae, eum qui nostris casihus esset ohnoxius,quasi
4
Galat. iii, i"). — 2 Cor.
2
v, 21. — s
Matfh. xnr, 17.
 BUSBBU PAMPIIJLI

ovcm nut agnura ab hoininihus scgregans, el huic noslr.i

omnium ascribens pcccata, eidemque execrationcm qiue
mulclse loco in lcge Mosis adiuncta est imponens (siqui-
dcra ipso Mose proloquente, execrabilU omnis qui pendtt
in ligno* ), boc ij)sura pertulit, factus propter nos ipse pro
nobis execralio*; qui seipsum quoque propter nos pccca-
tum faccre* non veritas est : quandoquidem eura qui pec-
catum non novit, pro nohis peccatum effecit, eidemque
propter nos oinnia quaecuinque nohis impendehanl suppli-
cia iinposuit, vincula, prohra, conluraclias, flagella, et cum
his veihera dcformia, pcstremumqile oinnium, ipsura exc-
cralionis tropacura. Itaque post omnia, quasi mirahilem
quamdam victiraara, sacriGciumque eximium Patri suo ope-
ratus pro nostra omniura salute ohtulit, ejusque rei rao-

raoriara ut nos ipsi Deo pro sacrificio offerremus instiluit.

Hoc eliam Prophctarum praecipuus David, qui qnod futu-

rum erat Spiritu divino providerat, vaticinatus est, ubi ail :

« Expectans expectavi Dominum, et intendit raihi et ex- :

v audivit precera meara, et suslulit rae de lacu miseriae et

» de lulo faecis : statuil supra pelram pedes meos, et di-

» rexit gressus meos, et iramisit in os meum canticum no-
» vum, carmcn Deo noslro. »Quod porro sit hoc novum
canticum declarat deinceps, ubi ait : « Sacrificiura et obla-

» tionem noluisli, corpus aulera perfecisti mihi : holocausta

» et pro peccato non probasti, tunc di\i, Ecce venio. In ca-
» pile lihriscriptum estde me,ut facerera,Deus, voluntalera
» tuain; volui : »et adjungit : a Annuntiavi justitiam in Ec-
u
» clesia magna . » Sic plane docens pro anliquis sacrificiis
et holocauslis, Christi adventum per assumplionem huma-
ni corporis, ejusque corpus perfectum, Deo ohlatum esse :

ipsumque hoc Ecclesia3 suae nunliat cum gaudio, tanquam

1
Df-ut. xxii, 22. — 2 Gnlat. m, i5. — 3
2 Cor v, 21. — k
Psahn. xxxix,
1 el seqq.
 Dli.MONSTIUTiOMS BVANGJEUCiE LIK. I. (35

ingens mysterium quod Prophetica voce in capite libri

proposilum expressumque sit. Gum crgo hujus sacrificii

memoriam signis quibusdam in mensa eclebrandam, cor-

porisque item illius salutarisque sanguinis, ut novi Tcsta-
menti institutum habet, acceperimus; rursus a propheta
David instruimur ad dicendum : « Parasti in conspectu meo
» mensam contra eos qui ailligunt me. Pingue fecisti in oleo
» caput meum, et calix tuus inebrians quam praestantis-
» simus '. » Palam igitur in his mysticam significat unc-
tionem, et horroreni aflerentia mensae Ghrisli sacrificia,
quibus operantes, ineruentas et ralionales, eique suaves vic-

timas, in tota vita supremoDeo offerre, pereminentissimum

omnium ipsius Ponlificem, edocti sumus. Hoc ipsum ma-
gnus quoque propheta Esaias mirabiliter divino Spiritu
indicante providit, et antequam fier^t praedicavit; dicit igi-
tur sic : « Domine Deus meus, glorificabo le, laudabo no-
» men tuum, quoniam fecisti res mirabiles. »Et quaenam
hae sint res mirabiles, plane deinceps ostendit dicens : « Fa-
» ciet Dominus Sabaoth convivium omnibus gentibus : bi-

» bent laetitiam, bibent vinum, ungentur unguento in monte

» illo. Trade haec omnia gentibus; consilium enim hoc in
2
» omnes gentes . » Hujusmodi sane erant Esaiae mirabi-

lia, quae bonae cujusdam fragrantiae unguentique unctio-

nem, non Israel, sed omnibus gentibus promittebant : ex
quo no immerilo propter unguenti unctionem Ghristiano-
rum appellationem consecutae sunt, sed vini quoque laeti-

tiam gentibus vaticinatur in eo, novi Testamenti, quod a

Christo conditum est, mysterium subobscure significans;
quod sane apud omnes gentes in praesenti tempore perspi-
cue celebratur. Porro has rursus incorporeas intelligentia-

que praeditas hostias prophetica nuntiant oracula, sic quo-

dam loco habentia : « Immola Deo sacrificium laudis, et

1
Psalni. xxu, 5 ot s^qq. — 2 Isai. xxv, x tt scqq.

xxi. 5
66 BusEin paxpiiili

w redde Allissimo fota Lua : el invoca mc in die Iribulatio-

» nis, et eruom tc. el elorificabis me 1

. »Et rursus : i Elc-
» valio manuum mearuiu Bacrificium vespertinuin \ » llcm
5
alibi : * Sacrificium Deo, spiritus conlritus . » Haec igitur
omnia, qua; ab initio divinitus praedicta sunt, in praesenli

tempore per Evangeiicam Salvatoris noslri doctrinam ab

emnibus gentibus celcbrantur, Propheticae voci testimo-
nium afferente veritate; per quam ?ocem Deus, Mosaicis
rejectis sacrificiis, quod futurum erat nostrum ipsorum
instilutum divinitus nuntiat, dicens : Quoniam ab ortu
» solis usque ad cccasum nomen meum glorificatum est
» in genlibus, et in omni loco incensum offcrtur nomini
» meo, et hostia munda*. » Sacrificamus igilur Deo altissi-

mo sacrificium laudis; sacrificaraus Deo plenum, ct hor-

rorem afferens, ct sacrosanctum sacrificium; sacrificamus
novo more, secundum novum Teslamentum, hostiam mun-
dam. Ai sacrificium Deo, spiritus contritus dictus est cor :

igitur contrilum et humiliatum Deus non despiciet. Jam-

que etiam incendimus Prooheticum illum odorem in omni
loco, et offcrimus ei bene olentem iVuclum omni virtute
abundantis theologiae, hoc ipsum orationibus ad eum di-

rectis iacientes. Quod sanc ipsum alius quoque docet Pro-

pheta, qui ait : « Fiat oratio mea sicut incensum in con-
5
» spectu tuo . i Igitur et sacrificamus et incendimus, alias

quidem memoriam magni illius sacrificii, secundum ea quas

ab ipso tradita sunt, mysteria celebrantes, et gratias Deo
pro salute nostra agenles, religiososque hymnos et oralio-

nes sanctas illi offerentes; alias nos ipsos totos ci con-

secrantes, ejusque Pontificj, ipsi utique Verbo, corpore
animoque dicantes. Proinde ab omni obscoenitate corpus
intactum atque immaculatum eidcm conservarc studemus,

1
P ; :il. iui, 14 et seq, — 2
P*al. cx: . 2. — ;
Psal. r. 19. — * Matach.
l.ii. — * Psal. cxt, a.
 DBMONSTBATIONIS JiVANGLLICE LIB. I. 67
omnique affectu atque omni foeditate quae a malitia profi-

ciscatur purgalam mentem illi reddimus, cogilaiionibus-

que sinceris et afTcctione non ficta, veritatisque decretis
ilium colimus. Grata enim illi liaec essc magis quam hos-
tiarum magnum numerum, quarum sanguine et fumo et
nidore operemur, edocti sumus.

5.
68 BUSBBI1 P.VMPIIII.I

LTBER SECUNDUS.

PROOEMIUM.
Quod non casu neque tcmcre Prophcticos Hebrceorum libros omni
studio complcxi sumus.

Cum verae pietatis rationem, quae omnibus hominibus

per Evangelicam doclrinam proposita est, et vivendi in
Christo institutum, libro priore tractaverim, necnon in me-
dio posuerim, ac, ni fallor, persuaserim, ut fieri nullo modo
potuerit ut omnes gentes, ctiam si voluissent, ex legibus
Judaeorum viverent :jam nunc ad Propheticarum vocum
testimonia revertor, paulo altius orationis inilium sumens;
ut sic eos qui ad circumcisionem pertinentes nos accusant,
abundantius pleniusque refellam. Quoniam igitur dicere so-
lent earum promissionum quae in suis ipsorumlibris aperte
descriptae habentur nulJo modo nos esse participes; suos
enim fuisse Prophelas, sibi ipsis Christum nuntiari, quem
libenter et Salvatorem et Redemptorem vocant; sibi ipsis

promissiones illas quas aperte descriplas habent exhiben -

das, atque reddendas expectari; nos autem justo ipsorum

numero supervacaneos accedere, utpote qui genere simus
diverso, et quibus, quasi exlernis, deterrima in omnibus
Prophetiis responsa sint : jam nunc his obviam ex ipsorum
Prophelicis libris eamus. Quod igilur apud illos promissum
extet Christum Dei ejusque adventum redemptionem Is-

rael nuntiare,inficiaturi ne nos quidem sumus; quippe cum

absque controversia in omnibus illorum scriptis hoc pa-
 DEMONSTRATIOXIS EVAXGELIC.E LIB. II. 0(J

iam inveniri constet : ut aulem genles ab iis quae in Chri-

sto expectantur bonis excludanl, quasi ab iis quae uni Israel

non autem etiam gentibus promissa sint, non item aeque

justeque illis est concedendum ; utpote cum hoc illi prae-

ter divinorum librorum aucloritatem jactent.

CAPUT PRIMUM.
Qucmadmodum mcliora de nobis externis gentibus Propheta?
illorum ante vcnienics nuntiavcrunl*

Primum igitur, quoniam pro seipsis meliores optabilio-

resque voces colligere solent, et eas assidue crebroque jac-

lare, hisce opponamus eas quae in illorum Prophetiis extant
de genlibus demonslrationes, quae palam proponunt innu-
merabilia esse vaticinia quibus bona et salutaria cunctis
gentibus futura nunlientur; nec aliler dicantur ea quae gen-
tibus promissa sunt exitum esse, quam per unum Christi

advenium habitura. Quem quidem locum ubi dicendo ab-

solverimus, tum illud nobis demonstrandum erit, non illis

magis dicendum essc expeclationem Ghristi Dei convenire,
quam nobis. Ubi vero spes promissorum paris momenti et
Judaeis et Graecis ostensa fuerit, quodque in hoc iis qui ex
circumcisione assumendi sint nihil ii qui ex gentibus salu-
tem expectant sint concessuri ; tum in iis quae sequenlur
uberius, et quasi copia quadam provecti demonstrabimus
quemadmodum in adventu Ghristi, gentiumque vocatione,
casuram penitus totamque abjiciendam esse Judaeorum na-
tionem divina praedicunt oracula; et quod paucis duntaxat
ipsorum, et facile numerabilibus, meliora illa promittunt,
illorumque urbem significant una cum templo esse capien-
dam, cunctaque illa severiorem quemdam postulantia cul-
70 EUSEBIl PAMPHILl

tum auforenda. Quod quidem ipsum jam re ipsa vcre prae-

dictum fuisse apparet. Quomodo vero una eademque ratione

in ipso Ghrisli advcntu, liberalionem a malis ipsi Israel,

bonorumque perceplioncm, et rursus bonorum ademptio-

nem, ruinamque religionis futuram, Libri sancti signifi-
cent, suo lemporc planum faciemus. Nunc autcm ad pri-
mum reveiiemur, si pauca quaedam ex innumerabilibus
Prophcliis ad demonslranda ea qune dicla sunl collegeri-
mus. Quoniam igitureas quae meliores habenturde seipsis

Prophetias nobis solent objiccre, tanquam ii qui ea quae

antecesserint beneficia soli susceperint, tempus jam est

contra illos adducere illisque opponere ea quae ipsis quo-

quc gentibus promissa sunt, quae videlicet apud Prophetas
ipsorum feruntur. Hoc autem sic fiet.

§ I. A GENESI.

QuemadmoJum benedicentur gentes terrce , in modum similem appella-

tionis Abraham.

Dixitque Dominus Non celabo cgo Abraham puerum

: i

» meum quae faciam. Est autem Abraham futurus in gen-

» tem magnam et multam. lit benedicentur in eo omnes
1
» gentes terrae . » Occullum multosque latens myslerium,
uon se occultaturum ait oraculum, sed amico Dei iudica-
turum. Id autcm erat de benedictione omnium gentium,
quod olim quidcm latebal, eo quod Abrahae temporibus
omnes gentes infando superstilionis errore tenerentur;
nunc autem id in apertum prodiit, cum illae per Evangeli-
cam Salvaloris eumdem cum Abrahamo
noslri doclrinam,

divini cultus ritum servanles, ejusdem cum illo benedic-

tionis participes existunt. Quemadmodum vero fieri nullo

modo posset ut ex legibus a Mose positis gentes universae

1
Gcn. xvm i, i- cl scq.
 DBMONSTRATIONIS ElANGELIC.E LIB. II. J'l

vivendi normam acciperent, plenissime libro superiore dis-

seruimus, nc quis forle suspicetur de advenis qui apud Ju-
dacos degebanl illud fuissc prolatum oracuhim. Ilaque, cum
in codcm probaverimus quod iis solis qui pcr Cbrislum de
cunclis gentibus assumantur bcnedielio omnium gcntium
Abrahae divinitus reddita convenirc possit, sludiosos leclo-
res ex hoc loco ad iila remittimus.

§ II. AB EADEM.

Quemadmodum benediceniur omues genles terrae in eo aemine t/uod

progressurum est de sobole fsaac.

Dominus aulcm ad Isaac respondcns, post crlia etiam

haec dicit : « Et coniirraabo jusjurandum meum Abrahae
» palri luo, ct multiplicabo scmen tuum sicut stellas coeli,

» ct dabo semini tuo omnem lerram hanc; et benedicentur

» in semine tuo omnes gcnlcs terrae\ » Dominus et Sal-

valor noster Jesus, qui Chrislus est Dei, ex semine Isaac

nalus ct rationc humani corporis, in quo omnibus gcnti-
bus terrae benedicitur, quae ab illo communcm universi
Deum edoctae sunt, didiccruntque ilem Dei amicis viris
benedicere. Ex quo vicissim ipsis quoquc benedicilur, quoc
in Lcc vitleiicet eumdem cum iis quibus ipsae benedixerint
Lenoeiclicnis fruclum percipiunt, quemadmodum Dei ad
Abrabam responsum habet : Qui liLi bcnedicunt, cis be-
ncdiclum est.

§ lil, — ab eadem.

De pturimis gentibus gentiumque coMcclionibns quce cx Jacob constituen-

tur, quamvis sola Judalca gens ab eo yrojccla sit.

« Dixil autem iSli Dcus (constat autem dixlsse Jacob) :

» Ego Dominus Dcus, cresce et mulliplicare : gentes et con

1
Gcn. xxvi, 5.
;•: i V8BUI PAHPIIILI

* gregationes gentium cx tc erunt*. » Ex eo quidcm, quod

apparet ac perspicuum est, una duntaxat Judaica gens ab
Jacob exlitit. Quonam niodo igitur vcrum sit oraculum,
quod numero multiludinis utitur ? Postquam igilur Ghri-
stus Dei, qui ex semiue Jacob natus est, multos gentium
con\entus pcr Evangelicam suam conslituit doctrinam,
merito in eo et pcr eum, quae ad Prophetiam pertinent
jam anlc cxitum invcnerunt. ct posthac item magis inve-
nicnt.

§ I\ . A DEUTERONOMIO.

Declaratio la?titia? eentitun securulum Dettm.

• Laetamini, cum eo, ct adorent eum omnes filii

cceli,

» Dei : laelamini, genles, cum populo ejus, et fortes efliciant

2
» eos omncs Angeli cjus . » Pro co aulem quod est,« Lae-
» tamini, genles, cum populo ejus, » Aquyla, i \ ociferami-

» ni, inquit, genles, populus ejus; » cl Theodotion : « Exul-

tate, gentes, populus ejus. »

V. — A rSALMO XXI.

Quod extremorum terra? et cunetarum sentium comersio erit ad Deum.

seneratioque ventura el populus <jid nascetur. iustitiam ejus acci/>iet.

Reminiscentur et convertentur ad Dominum universi

» fines terrae, et adorabunt in conspectu ejus universae fa-
» miliae gentium : quoniam Domini est regnum, et ipse do-

» mioabitur in gentibus. » Ac deincep? adjungit : « Annun-

tiabilur Domino gencratio ventura, et annuntiabunt jus-
b titiam ejus populo qui nascetur, quem fecit Dominus 3
. »

Plana sunt haec, et nullius interpretationis indigentia.

1
< .< n. \x*.v. i i .
—.
x Deat. xxxn, [S. -r- * Psal. xxi, 28, 3a.
 :

DEMOXSTRATIONIS E VANGE LIC.E LIB. II. JO

§ VI. A PSALMO XLVI.

Pietat.s pariter et lcetitice promissio gentibus, et Dei regnnm in gentes.

« Omnes gcnles, plaudite manibus, jubilate Deo in voce

» exultationis : quoniam Dominus allissimus, lcrribilis, rex
» magnus super omnem terram. » Ac deinceps adjungit
« Quoniam rex omnis lerrae Deus, psallitc sapienter. Reg-
» navit Deus super gentes. Deus sedet super sede sancta
» sua. Principes populorum convenerunt cum Deo Abra-
wham 1
. » Et rucc item plana, nec inlerpretationis indi-
gentia.

§ VII. A PSALMO LXXXV.

Declaratio pietalis genliurn.

« Non est similis tibi in diis, Domine, et non est secun-

» dumoperatua. Omnesgcntes,quascumquefecisti, venient
» et adorabunt coram te, Dominc, et glorificabunt nomen
» tuum : quoniam magnus es tu et faciens mirabilia : tu es
2
» Deus solus . » Haec item non minus perspicua sunt.

§ VIII. —a psalmo xcv.

Declaratio otnnium genlium pietatis, et cantic:, et inlelligentia?, el regni

Deij et orbis terroe correctio.

« Domino canticum novum; cantale Domino,

Cantate
» omnis terra; cantate Dcmino ct benedicite nomini ejus;
» annuntiale de die in diem salutare ejus; annuntiate in
» gentibus gloriam ejus, in omnibus populis mirabilia cjus:
» quoniam magnus Dominus et laudabilis valde, tcrribilis

» est super omnes deos. » Et adjungit r« AfTerte Domino,

» familiae gentium, afFertc Domino gloriam nomini ejus: »

1
Psal. xlvi, i el scqq. — 2
Psal. i.xxxv, 8 et seqq.
 EU6EBII TAMPniLI

ac deinceps : « Dicile in gentibus, quod Dominus regnavit.

»Etenim correxit orbem terrae, qui non commovebitur \»
Eliam haec aperta sunl.

§ IX. — A ZACHABl \.

Cunctarum gentium, el qui omnium superstitiosissimi stint, £gyptiorum,

, l 7 eri Deij et in spiritu ex divina lcge, adoralionis, et celebrl-
nis agnitio.

« Et crit : quicumquc reliqui fuerint ex univcrsis genli-

bus quae vcnerunt conlra Hierusalem, ascendent quolan
> nis ut adorent Rcgem Dominum omnipotentem, ct celc-

» brcnt solemne Tabernaculorum. Et erit : quicumque non

» ascendcrint ex omni tribu terrae in Hicrusalem, ut ad-
» orent Regem Dominum omnipotenlem, et ipsi illis adji-
» cientur, non crit supcr eos imber. Quod si tribus iEgypti
» non ascendcrit et non venerit, el super bos erit ruina qua
» pcrculict Dominus oinnes gentes quaccumque non ascen-
» derint ad celebrandum solemneTabernaculorum. Hoc erit
» peccatum /Egypli, cl peccatum cmnium gentium quae-
» cumque non ascenderint ad celcbrandum solemne Taber-
» naculorum 2
. » Plane hacc vocationem omnium genlium
continent, si sensum dunlaxat spcclemus eorum quae de
llierusalcm et cetebritate Tabernacuiorum dicta sunt, quae
quidem suo tempore aplam inlerprctationcm babituri sunt.

§ X. — AB ESAIA.

Declaratio ut elecli sint Apostoli, et i ocaLv genles.

« Hoc primum bibc, cito fac, regio Zabulon, lerra Neph-

» thalim, et reliqui qui maritimam habitalis trans Jorda-

» nem, Galilrea gentium, populus sedens in tenebris. Videta

1
P-a! xr \ . 1 < l seqq. — - Zacli. xiv, iG <:t S"<jrj.
 :

DE3I0JVSTBAT10NIS F.VANGEMC.E LIB. II. 70

» luccm magnam, qui habitatis in regione et umbra mortis;

1
» lux splendescet super vos . »

§ XI. — AB EODliM.

Declaratio vocationis genlium.

« Audite me, insulae; attendite, genles. Multo tempore

» slabil, dicit Dominus. » Quibus deinceps et de genlibus
pariter, et de Christo adjungit : « Ecce dedi tc in testamen-
» tum generis, in luccm gentium, ut sis in salutem usque acl
» extrcmum terrae 2 » Caeterum innumerabilia ipse quoque
.

invenies, quibus ea quae gentibus promissa sunt continen-

tur, per omnes Prophelas dispersa, quibus sane in praesen-

tia neque coliigendis neque inlerpretandis tempus adcst,

tamclsi multa ad demonstrandum id quod propositum est

in superioribus habenlur. Hoc aulem fuit oslendere eis qui,

quoniam ex circumcisione sunt, seipsis valde gloriantur et

superbiunt, qunsi se unos Deus reiiquis genlibus proposue-
rit, seque unos dignos existimaverit quibus quae futura erant
divinitus promittercntur, nihil ipsis seorsum om-
a caeleris

nibus in divinis promissionibus esse promissum. Quando

igitur demonstratum est gentes quoque divinorum promis-
sorum beneficium esse conseculas, age jam deinceps quid-
nam illud sit ex quo gentes et vocationis Dei et divinorum
promissorum compoles fulurae dicuntur, contemplemur
pulchrum enim est causam cognosccre quae talia bona di-

catur csse gentibus conciliatura; quoenam porro alia sit

haec, quam Christi adventus, per quem ii quoque qui ex

circumcisione sunt suam fuluram esse redemptionem con-
fitenlur? Estigilur demonstrandum expeclationem vocalio-
nis gentium non aliam quampiam fuissc quam ipsum Chri-
stum Dei, qui non solum Judacis, sed etiam omnibus gentibus
1
Isai. ix, 1 et soqq. — 2
Id. xux,(i.
;G LTSEBU PAMPHILI

Salvatorcm se fuerit exhibiturus. Ltar vero nunc nudis Pro-

phetarum tcslimoniis absque ulla interpretatione, otio post

unumquotlqueeorum latius inleiprelalurus quan-

liberiore ;

doquidem favenle Deo, ubi omnia quoe de genlibus pra^dicta

sunt in unum coegero, ipsa hoec inlerprelari constitui.

CAPUT SECUNDUM.
Qucmudmodum iidcm forc ut in adventu Christi, cjus Dci qui olim
a Judceis solis cognosccbatur cognttioncm ct cultum omncs gcntes
accipcrcnt, vuticinati sunt.

§ XII . A PSALMO II.

Declaralio insidiarum adversus Christnm, ubi ipse Fillus Deiappellatur,

et genles l.azredilatem a Pafre accpit.

« Quare fremuerunt gentes , et populi meditati sunt

» inania? astiterunt reges terrae, et principes convenerunt
»inunum, adversus Dominumet adversus Christum ejus; »
etquae sequunlur, quibus adjungit « Dominus dixit ad me, :

» Filius meus es tu, ego hodie genui te : me, et

poslula a
» dabo tibi gentes haereditatem tuam, et possessionem tuam
1
» terminos terraj . »

§ XIII. — A PSALMO LXXI.

Declaiatio regm Chrisli et vocationis gentium, et oninium tribuum lerrm

benedictio.

« Deus, judicium tuum regi da, et justitiam tuam filio re-

» gis; judicare populum tuum; »et qua3 sequuntur, quibus

adjungit : « Et dominabitur a mari usque ad mare, et a flu-

» mine usque ad fines orbis lerree. » Et rursus : « Omnes

1
Psal. ii, 1 et scqq.
 :

DEMONSTRATIO.NiS EVANGELICyE LIR. II.

77

» gentes
o1 scrvient ei. «Ileni : « Et benedicentur in eo omnes
» tribus terrae, omnes genles beatificabunt eum. »Et in finc

Psalmi : « Et replebitur majestate ejus omnis terra : fiat,

1
» fiat . »

§ XIV. —a psalmo xcvn.

Declaralio cantici novi, et brachii Dei, et salutaris ejus omnibas gentibus

indicalio : salutare autent Filii nomen Hebraica voce demonstralur.

« Canlate Domino canticum novum, quia mirabilia fecit

» Dominus. Salvum fecil eum dextera ipsius, et brachium

» sanctum ejus. Notum fecit Dominus salutare suum, in

» conspeclu gentium revelavit justitiam suam : recordatus

» est miscricordiae suae Jacob, et veritalis suae domui Israel
» viderunt omnes fines terrae salutare Dei nostri; jubilate
» Domino, omnis terra. » Et adjungit : « Gommoveatur mare
» et plenitudo ejus, orbis terrarum et omnes qui habitant
» in eo. Flumina plaudent manu simul, montes exultabunt
» a facie Domini, quoniam venit judicare terram : judica-
2
» bit orbem terrae in justitia, el populos in aequitate . »

§ XV. A GENESI.

Quod ubi defecerit regnum Judasorum , ipse Chrislus adveniens gentium

erit expectatio.

« Non deficiet princeps de Juda, neque dux de foemori-

» bus ejus, donec veniat cui repositum est, et ipse erit ex-
3
» pectalio gentium . »

§ XVI. A SOPHONIA.

Declaratio adventus Cbrisli, et sublationis cultus simulacrorum, el gen-

tium erga Deam pietatis.

« Adveniet Dominus super eos, et perdet omnes deos

1
Psal. i.xxi, 2 et seqq. — 2 Psal. xcvii, 1 et seqq. — 3
Gen. xmx, 10.
 ;

EUSEBII PAKPIIILI

i) genliuni, et adcrabunt eum, unusquisque de loco suo,

1
» onines insulae gentium .

§ XVII. —a r> kodem.

Deddratio diei resurrectionis Christi, Ucm gentium congregaiio, omniuin-

ijuc hominum agnitio Dci, ef modus unus pietatis / et quod jEthiopes
sacrijiaa illi offereM.

o Idcirco cxpecta me, dicit Dominus, in dicm resurrec-

» tionis meae in testiiiiOniuni : quia judicium ineuai ad con-
a gregandas gentes, ut admillnm reges, et efiundam super
» cos iram meam, omnem iram furoris mei ; quoniam in

igne aemulationis mea3 consumetur omnis terra, quia tunc

w convertam in populos linguam, in generationem ejus, ut
» invocent omnes nomen Domini, ad serviendum ei sub
» jugum unum : a linibus fluviorum .^Ethiopiae lcrent sa-
2
i crificia mihi . »

§ XVIII. A ZACIIARIA.

Delcaralio Christi adventus, et quod inullaz gentes ad eum confugient,

quodquc erunt Domino ex gentibus constituendi populi.

« Gaude et laetare, fllia Sion, quia ecce ego venio, et ha-

» Litaho " ii medio tui, dicit Dominus : et confugient gentes

» mullae ad Dominum in die illa, et erunt ei in populum

» et habilabunt in medio tui, et cognosces quod Dominus
» omnipotens misit me ad le
3
. •

§ XIX. — AB ESAIA.

DeclaraliO ortus Christi, quisit cx radice Jesse prodUurus, ei tocatio pt.r

illum omnium gentium.

o Egredietur virga de radice Jesse, et flos de radice as-

» cendet, et requiescet super eum Spiritus Dci; » et quae se-

•
S >pbon. ii, ii. — 2 ld. ni, S et seqq. — 3
Zach. u , iout seq.
 DEMONSTBATIONIS EVANGELICiE Lli:. II.
79
quuntur, quibus adjungit : « Et erit in dic iila radix Jesse,

» ct qui suscitalur ut imperet gentibus: in eo gentes spera-

» bunt *. »

§ XX. AB EODEM.

Declaratio Christi adi>enLus, et beneficii (jiio per illum afliciendce sunt

omnes gentes.

« Eccc pucr mcus, suscipiam eum : elcctus meus, admi-

» sit eum apud se auima niea : dcdi Spiritum meum supcr
» eum, et judicium gentibus proieret : non clamabit, ncquc
» remittct, ncque audietur foris vox ejus : calamum colla-

» befactatum non franget, et lignum fumigans non cxtin-

» guct; sed in veritate proferet juclicium : respleudebit, et
» non frangetur, doncc ponat in terra judicium : et in no-
» mine ejus gentes sperabunt. » Ac deinceps adjungit : «Ego
» Dominus Deus vocavi te io justitia, et apprehendam ma-
» num tuam, et conlirmabo te, et dedi tc in testamentum
» generis, in lucem gcntium, ut aperires oculos caecorum,
» ct de vinculis cduceres vinctos, ct de domo carceris se-
» dentes in tenebris. Ego Dominus Deus, hoc meum est no-

» men; gloriam meam alteri non dabo, neque virtutes meas

» sculptilibus quae ab inilio crant : ecce venerunt nova cjuoc

» nunc annuntio, antcquam nuntiaverim indicata sunt vo-

» bis \ »

§ XXI. AB EODliM.

Declarat.o Christi tum ortus, tuiu vocationis gentitim.

« Audiie me, insulae; et atlendite, gentcs : per tempus

» multum consistct, dicil Dominus : ab utero matris meac
» vocavit nomen meum, et posuit os meum quasi gladium
» acutum, et sub tegumento manus suae occultavit me : po-
» suit me quasi sagittam electam, et in pharetra sua pro-
1
Isai. xi. 1 et scq. — 2 ld. xlii, 1 et seqq.
So BUSEBIJ PA'1PIULI

i tcxit me. »Et adjungit deinceps : « Ecce dedi le in testa-

» meiiliim generis, in Incem gentium, ut sis in salutem

» usque ad exlreinum lerrae '. »

$ XXII. — A.B EODEM.

Christi advenius significaitio, et vocationis gcnlittm.

i Sic dicit Dominus, qui liberavit te Deus Israel : Sancti-

» ficate eum qui negligit animam suam,qui abominabiiis est

» gentibus, servis principum : reges videbunt eum, et sur-

» gent principes, et adorabunt eum ; » et quae sequuntur,

quibus adjungit : « Tempore accepto audivi te, et in die sa-

» lutis adjuvi te : et dedi te in testamentum gentium, ut

» constitueres terram, et consequereris haereditates deser-
» tas, et dicere iis qui in vinculis sunt, Exite; et iis qui in

» tenebris, ut in lucem prodeant : et in omnibus viis pas-

» centur, et in omnibus semilis pastio eorum : non esurient
» neque siiient, neque percutiet eos aestus neque sol; sed
» qui miserelur consolabitur, et per fontes aquarum ducet
» eos : et ponam omnem montem in viam, et omnem semi-
» tam in pabulum eis. Ecce hi de longinquis venienl, illi

» ab aquilone et mari, alii vero ex terra Persarum. Laeta-

» mini coeli, et exultet terra; erumpant montes in laetitiam,

» quoniam misertus est Dominus populi sui, et humiles po-

2
» puli sui consolatus est . »

§ XXIII. AB EODEM.

Dtclaratio Cliristi, ctvocatio gentium.

« Attendite auribus vestris, et sectamini vias meas, et

» audiet me et vivet in bonis anima veslra, et condam vobis
» testamentum sempiternum, sancta David iidelia. Ecce
1
Isai. xi. ix, 1 et seqq. — 2 Ibid. - et scqq.
 DEM0NSTRATI0MS EV ANGELICE Llll. II. 8l

h testimonium gentibus dedi eum, principem el imperan-

•
lem gentibus. Gentes quae non noverunt te invocabunt
» lc, et popuii qui nesciunt tc ad te confugient propter
» Dominum Deum luum, sanctum tuum Israel, quoniam
1
r> glorificavit te . » Quando ergo ab his quoque didicimus
Ghristi adventum prreparari, ut non solis Judaiis, sed omni-
bus gentibus salularis forel :agetertium quoque illud osten-

damus, quemadmodum in adventu ejus non solum meliora

gentibus per Prophetas nuntiabantur, sed etiam iis qui ex
circumcisione sunt contraria; siquidem plane ruinam et
rejcctioncm Judaicnc gentis futuram, propter eorum erga
Christum incrcdulitatem, oracula quoe apud ipsos habentur
pronunliant : ut jam non aequales nos eis, sed etiam longe
superiores videamur. Caeterum nunc quoque utar nudis
Prophetarum locis, modo conlemplabor, cum
nec ea ullo
propter eorumdem perspicuitatem, tum quod liberiore olio
plenissimam eorum exposilionem edituri sumus.

CAPUT TERTIUM.
Qucmadmodum in vocatione gentium, qua pcr Cliristum facienda
erat, Jud&orum gentcm a ritu proprio cultuquc Dei cadcrc opor-
tebat.

§ XXIV. AB HIEIVEMIA.

Declaratio rejectionis gentis Judceorum, ei adoplionis gentiutn loco eorum.

a Haec dicit Dominus : State in viis, et videte, et rogate se-

1) mitas Domini sempiternas, et videte quaenam bona, sit via

» et ambulateinea, etinvenietis purgationemanimisvestris.

» Et dixerunt : Non ambulabimus. Constitui super vos spe-
» culatores, audite vocem tubaj. Et dixerunt : Non audie-
* Isai. i.v, 5 et seqq.

xxi. 6
 '

MSEUll PAMPIUI.I

i iii i is . Idciieo audierunt gentes, et qui pascunt grcgcs in

i eifl

§ XXV. AH EOOEM.

Pietatis gentium declar.ilio, et eentis Judaica impietatis accusalie, et

pnedictio malorwn uiue post Chrisli ad.enlum invasura er.uit eos,

t Domine, fortitudo mea et auxilium meurn, ct refugium

» meum in die malorum, ad te gentes vcnient ab extremo
» terrae, et dicent : Yere falsa possedcrunt palres nostri si-

» mulacra, et non est in eis ulilitas : si facict sibi homo

» deos, et hi non sunt dii. Idcirco ego ostendam eis in tem-
pore hoc : notam faciam eis manum meam et virtutem

» meam, et cognoscent quod nomen inihi Dominus. Pecca-

i tum Juda scriptum cst stylo ferreo in ungue adainantino,
» exaratum super latitudine cordis eorum. Cum recordata
» fuerint nemora eorum ifl ligno condenso, et in collibus

» excelsis et monlibus, in agro. Fortitudinem luam et fhe-

» sauros tuos in direptionem dabo, et excelsa tua, propler
» peccata tua, in omnibus finibus luis : et relinqueris sola,

» et humiliaberis ab haereditate tua quain dedi tibi ; et ser-

» vire le faciam inimicis tuis in terra quam non nosti :

» quoniam ignis incensus est in furore meo, usquc in aeler-

2
» num ardebil . »

§ XXVI. AB AMOS.

De dispersione. gentis Judaicce in omnes gtntes, et de renovatione advcn-

tus et regni Chrisii, et de z'ocatione omnium gentium quae in eojacia est.

« Ecce ego mando, et ventilabo in omnijjus geniibus do-

» mum Israel, quemadmodum venlilalur in vanno et non

» cadet conlrilio
» lores populi
» venienl super nos mala
1
J»t. vi, iG et scq.
in lerram; gladio morientur omnes pecca-
mei qui dicunt, Non appropinquabunt neque
: in die illa susciiaLo tabcinacu-
— 2 Id. »vi, ig et seqq.
 DEM0NSTRAT10KIS EVANtiELIC.E LIB. I(. 83

» lum David, quo.l cecidit, ct instaurabo quac ceciderunt

» cx eo, et quac diruta sunt ejus suscitabo, ct inslaurabo
» illud sicut dies sacculi, ut exquirant me qui reliqui sunt
» ex hominibus, et omnes gentes, super quas invocatuni est
» nomcn meum super eas : dicit Domiuus, qui facit ha)c
1
» omnia ,

§ XXVII. A MICILEA.

Accusatio magistratuum gentis Judcvorum, et sightficatio desolationis

metropolis eorum, adventusque Christi, et domus Dei quce est Ecclesiu
ejus, verbique et legis j rogressio, et gentium unctarum vocalio.

« Audite nunc demum lnec, qui prxestis domui Jacob,

» et qui reliqui eslis ex domo Israel, qui abominamini iu-

» dicium et omnia recta perverlitis, qui aidificalis Sion ip

» sanguinibus et Hierusalem in injustitiis : (jui ei praesunt
» cum muneribus judicavcrunt,etsacerdotesejus cum mer-
» cede responderunt, et prophetae ejus cutn argento divina-
» runt, et super Dominum requieverunt, dicentes : Nonne
» Dominus nobiscum est? non venient supcr nos mnla. Id-
» circo propter vos Sion quasi ager arabitur, et Hierusalem
» quasi pomorum custodia erit, et mons domus Dei in ne-
» mus sylvae. Et erit in novissirao dierum manifestus mons
» Domini, paratus super vertices monlium, et extolletur su-

» per colles, et feslinabunt ad illum populi, et ibunt genles

» multa?, et dicent : Venite ascendamus in montem Domini,
» et in domum Dei Jacob ; et ostendent nobis viam ejus, et
» ambulabimus in semitis ejus, quoniam in Sion egredictur
2
o lex, et vcrbum Domini de Hierusalem .»

§ XXVIII. —A ZACUAIUA.

Declarato de Christi adventu, et Judccor-uu bellici apparatus pemicic:,

gentiumqne pax , et regnum Domini tixque ad terminos orbis lerrcc.

« Gaude vehcmcnter, filia Sion; prasdiea, filia Hierusa

1
Amos, rx, 9 et scqq. — 2
Mich. iii, i e! ieqq. iv, i ct scqq.

6.
84 I DSEIII PAMPUILI

» lem : ccce Rex tuus venit libi justus et salvator : ipse

» mansuetus, et sedens super juniento ct pullo adolescente;
» et perdet currus ex Ephraem, et equum ex Hierusalem :

» et perdet arcum bellicum, et abundanlia pacis ex genti-

» bus : et principatum obtinebit a mari usque ad icare, ct
1
»a fluminibus per exporrectiones terrae . »

§ XXIX. A MALACIIIA.

Hecusatio gentis Juclaicrv, et cor/wralis ipsorum ex lege 3fosis adorationis

rejeclio, spiriluali introducta in omnes gentes udoratione per Christum.

« Non est mea voluntas in vobis, dicit Dominus omnipo-

» tens, et sacrificium non suscipiam de manibus vestris,
» quoniam ab ortu solis et usque ad occasum nomen meum
» glorificatum est in gentibus, et in omni loco incensum
» ofFertur nomini meo et hostia munda : quoniam mag-
» num nomen meum in gentibus, dicit Dominus omnipo
2
» lens, vos autcm profanatis illud . »

§ XXX. — AB ESAIA.

JutlaYccu gentis ruina, verbit/ue Dei et legis novoe ejusque domus divul-
galio, et pietatis omnium gentium declaratio.

« Relinquetur filia Sion ut umbraculum in vinea, et sicut

» fructuum cuslodia in cucumerario, sicut civitas in obsi-

» dione. » Ac deinceps adjungit : « Quomodo facta est me-

» retrix civitas fidelis Sion ? in qua justitia somnum cepit
» in ea, nunc aulem interfectores. » Et ad haec : « Erunt
» enim sicut terebinthus abjectis foliis, et sicut hortus
n aquam non habens. Et erit fortitudo eorum ut stipula
» stuppae, et quaestus eorum ut scintilke ignis : et combu-
» rentur iniqui et peccatores simul, el non erit qui extin-
» guat. » Ilisomnibus adjungit: «Et erit in novissimis diebus
1
Zach. ix,(jcl seqq. — 2 Malach. i, loelscqq.
 .

DEHfONSTRATIONIS EVANGELIC.E 1,115. II. 85

)> manifestus mons Domini, et domus Dei in summis mon-

» tium, et extolletur super colles. Et venicnt ad eum omnes
» gcntes ; et ibunt gentes multac, et dicent : Venite, ascen-
» damus in montem Domini et in domum Dei Jacob : et

» annuntiabit nobis viam suam, et ambulabimus in ea.

» Nam de Sion exibit lex, ct verbum Domini de Hierusa-
» Iem : et judicabit inter genles *. »

§ XXXI. AB EODEM.

Siiofatio elorice populi Judceorum, et gentium conuersio a simulaerorum

cultu in Detirn unwersi, et de desolatione Judaicarurn urbiurn, et de in-
credulitale eorum erga Deiuu.

« Haec dicit Dominus Sabaoth : Et erit quemadmodum

» si quis colligat spicam in convalle solida, et relicta in ea
» sit stipula; aut tanquam si baccae olivae duae vel tres in
» summo sublimium, vel quatuor vel quinque in ramis eo-
» rum relictae fuerint. Haec dicit Dominus Deus Israel Die :

» illa confidens erit homo in eo qui fecit ipsum, oculi au-

» tem ejus ad sanctum Israel respicient; et non confident

» in altaribus, neque in operibus manuum suarum quae fe-
» ccrunt digiti ipsorum : neque aspicient ligna et abomina-
» liones suas die illa. Erunt civitates tuae relictae, quemad-
» modum defecerunt Amorrhaei et Evaei a facie filiorum
» Israel, et erunt deserta : quoniam deseruisti Deum Sal-
» vatorem tuum, et Domini Dei tui non recordatus es. Pro-
» pterea plantabis plantationem infidelem : quacumque au-
2
» tem die plantaveris, decipicris . »

XXXII. AB EO DEM.

E.tjiositio eversionis Judaicarum urbiwn, et gentiurn la>titi& sccundum

Deum
« Domine Deus meus, glorificabo le, laudabo nomen
1
Isai. i, 8 et scqq. — 2 Id. xvn, 5 et seqq.
 1 l SEBU 1'\MI>H1M

« uuim, quoniam feeisti res mirabiies» consilium anliquum,

verum. Fiat,Domine, quoniam posuisti civilales in luma-
» lum, civitates munitas, ut cadent earum fundamenta. Im-
» piorum civitas in aHernum non aedificabitur : proptereu
i benedicet tibi populus inops, et civitates hominum inju-
> rias ferenlium benedicent libi : factus enim es omni ci-

» vitati humili adjutor, et moerore affectis propter indi-

» gentiam protectio. Et faciet Dominus Sabaoth omnibus
» gcnlibus in monte hoc : bibent la?tiliam, bibent vinum,
s ungentur unguento in monte hoc. Trade haec omnia gen-
» tibus, consilinm enim hoc in omnes gentes : devoravit
» mors invalescens. » Et rursus : « Abstulit Deus omnem
» lacrymam ab omni facie, probrum populi abstulit Deus
1
» ab omni terra. Os enim Domini locutum est haec » .

§ XXXIII. AB EODl£M.

Ijonorum promissio ad olitn desertam a gentibus Ecclcsiam , et Judaiece

gentii desperatiOj et redargutio peccalorum eorum, et ouinium gentium
locatio.

iNe recordamini prima, et antiqua ne computate : quo-

i niam ecce ego facio nova quas nunc orientur, et cognos
» cetis ea : et faciam in deserto viam, et ubi non esl aqua
» fluvios : et benedicent mihi bestioe agri, sirenes et filiae

» passerum; quoniam dedi in deserto aquam, ut potum da-

» rem generi meo, electo populo meo quem acquisivi. Vir-

» tutes meas Non nunc vocavi te, Jacob neque

narrate. ;

» laborare te feci, Israel. Non obtulisti mihi pecudes holo-

» causti tui, neque in sacrificiis tuis glorificasti me; non
» servisti mihi in donis, nec labore te affeci in thure, neque
•
comparasti mihi argento incensum, neque adipem victi-

» marum tuarum concupivi : sed in peccatis tuis et in inju-

> stitiis tuis praefui tibi. » Et iu sequentibus ait : a Conver-
 ?

DEMOWSTRATIONIS EVAIVGELICE LIB. II. 67

b limini ad ine, et salvi eritis, qui venitis ab extremo terrae.

» Ego sum, et non est alius, per me ipsum juro : vere ex-
» ibit de ore meo justitia. Verba mea non revertentur; quo-
» niam milii omne genu curvabilur, et jurabit omnis lin-
» gua Deum verum, dicens : Justilia et gloria ad eum veniet,
» et erubescent omnes qui disjungunt seipsos a Domino *. »

§ XXXIV. AB EODEM.

Declaratio Christi ad homines adventus, et redargutio gentis Juda?oru//i,

ct cunctis gentibus pro/nissio bonorum.

Sic dicit Dominus : « Quis est hic liber repudii malris

» vestrae, in quo emisi eam? aut cui debitori vendidi vos?

» ecce, peccatis vestris venditi eslis, et iniquitalibus veslris
» emisi matrem vestram : quoniam veni, et non erat homo ;

» vocavi, et non erat qui audiret : » et reliqua, quibus ad-

jungit : « Ambulantes in lenebris, et non est eis lux : con-
» fidite in nomine Domini, et innitimini Deo vcslro ecce :

» omnes vos ignem incenditis, corroboratis flammam am- :

» bulate lumine ignis vestri, et flamma quam accendislis.

» Propter me facta sunt haec vobis, in tristitia dormietis ; »

et quae sequunlur, quibus adjungit : « Audite me, audite

» me; populus meus et reges, ad m«3 aures inlendite : quo-
» niam lex a me egredietur, et judicium meum in lumen
» gentium : appropinquat cito justitia mea, et egredietur

» quasi lux salutare meum, et in brachium meum gentes

2
» sperabunt . »

§ XXXV. AB EODliM.

Redargulio impiarum injuriarum gentis Judaicae, et religionis eorum

ruina vocationis aute/n omnium gentium palefactio.
:

« Numquid non robusta esl manus Domini ad salvandum

» aut gravata est auris ejus, ut non audiat? sed peccata ves-
1
Isai. xlui, iS et seqq. — J
Id. l, 1 et seqq.
M EtfSBBIl PAMPlllU

» Lra dividunt inter ?os et Dcum, et propter peccata veslra

» avortit faciem suam a nobis nc misereatur. Manus enim
» veslrae foedalae sunt sanguine, et digili vestri in pcccatis :

» labia aulein vestra locula sunt iniquitalem, et lingua ves-

a tra injuslitiam meditatur : nullus loquitur justa, neque est

» judicium verum : confidunt in vanis, loquuntur inania :

» quoniam concipiunt Iaborem, et pariunt iniquitatem : ova

» aspidum fregerunt, el telara araneae lexunt, et qui vult ex
» ovis corum comedere, ubi contrivit, lolimn invenit, et in
» eo regulum : tela eorura non erit in vestiraentum, neque
» operientur ex operibus suis. Opera enim eorum, opera
» iniquilatis : pedes autem eorum ad improbitatem currunt,
j> veloces ad ejffundendum sanguinem : et cogitaliones eo-

» rum, cogitationes insipientium. Gontritio et miseria in viis

» eorum : semitaj eorum distortae, per quas transeunt et

» nesciunt pacem. Idcirco amotum est judicium ab eis, et

» non comprehendit eos justitia. Cum expectarent lucem,

t> factae sunt eis lenebraB : expectantes splendorem, in obs-
» curitate noctis ambulaverunt : manu explorabunt ut caeci

» parietem, et quasi ipsis oculi non sint coulrectabunt : ca-

» dent in meridie, quasi in media nocle : tanquam morien-
» tes ingemiscent, et quasi ursus et columba siraul ince-
» dent; » et quae sequuntur, quibus adjungit: « Et timebunt
» qui ab occasu existunt nomen Domini, et qui ab ortu so-
» lis nomen gloriosum \ » Caeterum, cum plurimae ejusdem
arguracnti sint prophetiae, testimoniis hisce quae hic appo-
suiraus conlenti erimus; atque ea suo tempore rursus re-
petentes, explanabimus. Interea vero, quando ad verbum
abunde talibus testimoniis usi sumus, satis nos oslendisse
arbitramur, nihil amplius quara reliquas gentes habere Ju-
daeos. Sive enim illius amici Dei Abrahae benedictionis se
solos dicunt esse participes, propterea quod ab illo sini
1 i>a;. ix.
i 1 t si <]<[.
 DKMONSTRATIONIS HVANGELICjS LIR. IF.
8(J

oriundi : jam Dcus palam pollicitus est gentibus quoquc

parem non modo ipsi Abrahae, sed ct Isaac et Jacob bene-
diclioncm se impcrtitnrum; quippc qui benedicendas esse
itidem ut illos omnes gentes praedixerit, et sub unam eam-
dcmque cum beatis illis Deique amicis viris laetitiam, reli-

quas quoqne genles invitet, juxta illud : «Laetamini,gentes,

» cum populo ejus; » et illud : « Principes populorum con-
» gregati sunt cum Deo Abraham 1
. » Sivc de regno Dei,
quasi illius facti haeredes, gloriantur; jam in reliquis quoque
gentibus regnaturum Deum divina oracula ostendunt : « Di-
» cile enim, inquit, in gentibus, quod Dominus regnavit 2 .»
Et rursus : « Regnavit Deus super omnes gentes 3 . » Sive ad
sacerdotii munus et ad cultum Deo exhibendum se elec-
tos dictitant,demonslrandum erit quemadmodum genlibus
quoque oequale ministerium sermo divinus se imperliturum
promiserit, ubi ait « AiTerte Domino, familiae gentium, af-
:

» ferte Domino gloriam et honorem : tollite hostias , et in-

» gredimini in atria ejus\ s Quibus etiam illud apud Esaiam

oraculum adjungere poteris, quod ila habet : « Et altare
» Domino in terra ^Egypti, et cognoscent /Egyplii Domi-
» num, et facient sacrificia, et vovebunt vota Domino, et
6
» rcddent . » Ubi item illud tibi erit considerandum atten-
tius, quod extra Hierusalem in /Egypto altare Domino con-
stituendum, et illic sacrificaturos /E^yptios votaque Do-
mioo et facturos et reddituros Prophetia significet. Non
ergo in /Egypto solum, sed in ipsa quoque vera Hierusalem,
qna2cumque ea inlelligatur, omnes gentes, necnon ipsi om-
nium superstitiosissimi /Egyplii, ad id quod ex sen-tentia

non ex scripto inlerpretandum sit, Tabernaculorum so-

lemnc celebrandum invitantur. Quod si olim factus est pars
Domini populus ejus Jacob, funiculus haereditatis ejus Is-
1 Psaltn. xlvi, 10. — 2
Psal. xc.v, 10. — s
Psat. XLvr, 9. — u
Psal. xxr,
28. — 5
Isai. xix, 2 1.
<)0 l.lM.lill 1'VMPlilI.I

I, ai m poslerum gentes quoque omnrs Domino in sor-

tera esse iribuendas dictuui esl, ubi vidclicet illi sic ait

Pater : « Postula a me, et dabo libi gentes hneredilalem. »

Elenim « dominatunim esse non in Judaea solum, sed a

»mari usque ad mare, ct iines orbis terrae, » Prophetia cla-
mat, « omnesque illi gentes esse serviluras, benedicendas-
» que esse in eo omnes Iribus terra\ » Hac aulera causa hoc
factum est, ut Deus universi in conspectu omnium gentium
salutare suum notum faceret : nos vero jam ante notavimus
nomen Jesus, si ex llcbraica lingua in Graccam converlatur,
c7'.jTr;o'.ov significare, quod Laline dicitur salutare; ut nihil
aliud sit salutare Dei, quara Salvaloris nostri Jesu Chris>li
appellalio. Huic rei fidera facit Siraeon in Evangelio.. qui,
accepto puero, ipso utique Jesu, intra manus, sic oravit :

« Nunc dimitlis servum tuum, Domine, secundum verbura

» tuum in pace : quia viderunt oculi raei salutare tuura,
» quod parasti anle faciera oinnem populorum, lumen ad
1
» revelationem gentium . » Hoc ipsura igilur salulare Psal-
morum quoque auctor signiflcavil, cum dixit: « Notum fecit

a Dominus salutare suum, in conspeclu gentium revelavit

» juslitiam suam. » Simililer apud Esaiam omnes homines
hoc ipsum salutare intuentes, Deum universi dicuntur ad-
oraturi, qui salutare suum omnibus abunde sit largiturus;
et adoraturi non in hac inferiori llierusalem quae est in
Palaestina, sed unumquemque ex loco suo, et omnes qui-
cumque sint in insulis gentiura : quo terapore oraculum
illud finem accipiet quod aifirmat omnes homines invocare
ncvn amplius deos palrios, neque simulacra aut daemonas,
sed nomen Domini, et servire illi sub jugo uno, et illi a ter-
minis Quminum /Elhiopiaj rationales et incruentas hoslias
per novum Christi Testamentum, non in inferiori Hierusa-
lem, neque in eo quod in illa est allari, sed in ejus /Ethiopia?
1
Lur. i), 7cj.
 DEMOJfSTRATlONIS E V A.NC.EL1 C.E LIB. II. <)1

finibus, de qua jain dictum est, oblaluros. Quod simagnum

quiddam esl Dei populum et essc et censeri, et unum hoc
(iivinorum promissorum maximum est, ubi ab ipso Deo de
iis qui seipso digni sint dicitur : « Ero illorum Deus, et ipsi

» crunt populus meus ' ; » meriloque antea gloriabalur ls-

rael, quasi qui solus Dei populus essct : hoc quoquc bonum,
ium cum ad populum iilum advcnerit Dominus, genlibus
se largiturum pollicetur, dicens : « Ecce cgo venio, et ha-
» bitabo in medio tui; el confugient genles mulla3 ad Domi-
2
» num, ct erunt ei in populum . » Dc quibus illud item salis

apte dicclur : « El dicam non populo meo, Populus meus

3
» es tu : el ipse dicet, Dominus Deus meus es lu . » Si vero

non alius, sed ipse est Christus qui de radice Jesse oritu-
rus a Prophetis prnedicitur, et hoc ipsis quoquc. Hebraeis
habetur indubilatum, adeo ut nullo pacto quispiam de hoc
ambigat : considera jam quemadmodum hic surrecturus ad
imperandum non ipsi lsrael, sed gcnlibus, palam sit dictus ;

nec ipse Israel, sed gentes iu eo spem habiturae dictae sini,

quippe qui esset expcctatio genlium ;
quapropter el genti-

bus prolaturus judicium, et fuiurus lumen gentium vatici-

nio declaretur : et rursus, dictum sit in nomine ejus gentes
speraturas, eumdemque in saiulem datum iri non solis Ju-
dacis, sed omnibus hominibus usque ad extremum lerrac.

Quocirca et ab illo qui ipsum misit Palre dictum est ei :

« Dedi te in testamentum generis, in luccm genlium, ut

» constituas terram, et consequaris haereditates desertas \ »

Testimonium autem genlibus dicit ea de causa, ut omnes

gentes quaecumque de Christo nihil unquam didicerint, ubi
ordinis rationem quae ad iilum pertinet agnoverint, et quae-
nam in eo sit virtus, invocaturas sint eum; et qui antea il-

lum populi nunquam viderint, ad illum confugituri. Caetc-

1
Jerem. vn, 20. — 2
Zacb. xi, 10, 11. — s
Id. xui 9. — k
Isai. xlii,,( ;
;

xlix, '6.
 EUSKBil l» VMlMllI.l

rum, quid pluribusopus est verbis? cum ex ipsis Prophetick-

vocibns liccat, lum quas posui, tum quas plus olii nactus
pxpooam,quaQ in divinis libris feruntur.si cui modo placeal
colligere dicta Prophetarum, facile eis qui ex circumcisione
sunt silentium imponere, si quando jaclent promissa divina
sibi solis exhibita essc, et nos qui de gentibus assumimur
supervacaneos accedere, atque a divinis pollicitalionibus
alienos exislere. E contrario enim ostensum est quemad-
modum oraculis traditum sit omnes gentes adventu Christi
fruituras, et Judceorum ingentem numerum ab ea promis-
sione quae ad majores ipsorum edita est, propter ipsorum
crga Christum pervicaciam, esse casurum ; paucos vero eo-
rum duntaxat in Salvatorem et Dominum noslrum creditu-
ros, et hac ipsa re promissam spiritualem redemptionem
consecuturos. De quibus sane divinus quoque Apostolus
quodam loco ita scribit : a Esaias aulem clamat pro Israel,

» Si fuerit numerus filiorum Israel lanquam arena maris,

» reliquiae salvae fient. Verbum enim perficiens, et contra-
» hens in aequitate; quia verbum contractius facietDominus
i in terra. Et sicut praedixit Esaias : Nisi Dominus Sabaoth
9 reliquisset nobis semen, quasi Sodoma facti essemus, et
1
» sicut Gomorrha similes fuissemus . » Quibus post alia haec

qucque adjungit : « populum suum?

Numquid Deus repulit

» absit. Nam et ego Israelita sum, ex semine Abraham, tribu

» Benjamin. Non repulit Deus populum suum, quem prae-

» scivit an nescitis in Helia quid dicat Scriptura? quemad-
:

» modum interpellat Deum, dicens de Israel : Domine, Pro-

» phetas tuos occiderunt, altaria tua sufToderunt, et ego
» relictus sum solus, et qua?runt animam meam ut auferant

r> eam ? Sed quid dicit responsum divinum ? Reliqui mihi ipsi
n septemmillia virorum,quinon curvaveruntgenuanteBaal.
» Sic ergo etin hoctempore, reliquiae secundumelectionem
J
liom. ix, 2- e! sffjq.
 DEMONSTRATIOMS EVA^GLLIC-E LIB. II. <j5

» "ratiae faclae sunt *. » Hls enim verbis Apostolus plane iu

ipso totius Judaicae gentis casu seipsum et sibi similes Sal-
vatoris nostri, cum Apostolos, tum Evangelislas, omnesque
qui ex Judaeis etiam nunc ad Christum accedant, semen
esse illud declarat quod nominatum est a Propheta, ubi
ait, I\ isi
7
Dominus Sabaoth reliquisset nobis scmen : hoc-
que ipsum esse quod in reliquis item Prophetiis significa-
tur nomine reliquiarum totius, quas dicit secundum elec-

tionem gratiae servatas esse. De quibus sane reliquiis, age

rursus quae dixerint Prophetae latius exequamur, ut pluribus
jam constet non absolule universae Judaeorum nationi Chri-
sti adventum salularem futurum pollicitum esse Deum, sed

paucis eorum atque admodum raris, iis videlicet qui in Sal-

vatorem et Dominum nostrum crediderint quemadmodum :

et res ipsa, ipsis praediclionibus consentanea declaravit.

CAPUT QUARTUM.
§ XXXVI. — AB ESAIA.

dnoil non in omnem Judaicam genlejn, sed in paucos eorum duntaxat,

divinorum promis,sorum everita pervenerint.

« Terra vestra deserta, civilates vestrae succensae igni :

» regionem vestram in conspectu vestro alieni devorant; et

» deserla est, cum subversa sit a populis alienis. Relinque-
» tur filia Sion ut umbraculum in vinea, et tanquam fruc-
» tuum custodia in cucumerario, tanquam civitas in obsi-

» dione. Et nisi Dominus Sabaoth reliquisset nobis semen,

» quasi Sodoma facti essemus, et sicut Gomorrha similes
1
» fuissemus . » Exordiens magnus divinusque Propheta suum
opus, primum docet quemadmodum universum suae Pro-
1
Rotii. xi, i et seqq. — 2 Isai. i, 7 et seqq.
 \

ft
\
l.lSEUll PAMPillLI

pheliae proposilum niliil aliud continet quain \i>ionem ot

contemplationem quae feratur conlra Judaeam ct contra
Hierusalem : deiode cunclam Judaeorura notionem redar-
suit, primum hac dicens : Agnofil bos possessorem, et
• asiuus praesepa domini sui; Israel autem me non agno-
,» vit, et populus non intellexit. » Deinde universom gen-
lem deplorans, adjungit : & ^ x genli peccatrici, populo
1
» pleno peccalis, semini pravo, iiliis iniquis ! » Ilisce initio

operis ubi contra illos usus est objurgatiunibus, et propo-

suit eausas ejus vaticinii quod conlra illos feratur, lum in-

itium iacit dicens : Terra vcstra dcscrta s qurc tamen de-

serta non erat eo ipso quo prophetiam edebat lempore;
Civitatis vcslras svcccnsas igni, cum tamen ne hoc quidem
adhuc iactum esset. Sed neque regionem ipsorum lunc
alieni devorabant, cum tamen ille sic dicat, Begioncm ves-
tram in canspcclu vestro alieni devorant, et quae sequun-

lur. At enim si ad Salvatoris nostri Jesu Christi advenlum

transieris, et ad ea quae subsecuta sunt usque in hunc diem
tempora, facile inveneris ea quae dicta sunt completa esse.

Nam et filia Sion (haec autem erat adoratio quaa in monte

celebrabatur qui vocalur Sion), ex quo advenit Jesus Sal-
vator noster, relicta est ut umbraculum in vinea, et quasi

fructuum custodia in cucumerario : aut si his quidquam

co^itari potest deserlius, regionemque ipsorum alieni co-

ram ipsis devorant, nunc quidem Fectigalia ac tribula ab

illis exigentes, nunc vero proprium ipsorum praedium, eam
qu.T olim Judaeorum erat terram facientes. Sed et templum
illud admirabile qaod erat eorum metropoli, in lerram
in

cecidit, a populis alienis eversum; et ciritates eorum igni

succensae sunl ; et facta est [lierusalem vere civitas in ob-
sidione. At vt>ro, quta postquam illis haec evenerunt et cho-
rus Apostolorum, eL qui ex Hebra^is iu Chrtstum credidc-
1
I>ii . i, 5 el seqq.
 DEMONSTRATlOHfS EVINCELICE UB. II. (JO

runt, fcecundi instar seminia ex illis ipsis servati sunt, et

per universam tcrram alque in omne genus hominum pe-

uelrantes, omnem civitalem ac locuin el regionem proprio
atque Israelitico semine impleverunt; adeo quidem ut ex
illis quasi spica3 quae in nomine Salvaloris nostri ftindalac

sunt Ecclesiae, sint enalae : merito divinus Propheta, iis rai-

nis quihus contra illos est usus, adjungil : « ISisi Dominus

b Sahaoth reliquisset nohis semen, quasi Sodoma facli es-

» semus, Gomorrha similes fuissemus. » Quod qui-

et sicut

dem in apertiorem ensum contrahens sanctus Apostolus

in Epislolu ad llomanos interpretatus esl : «Esaias autem cla-
i mat pro Israel,si fuerit numerus filiorum Israelsicutareua
» maris, reliquiae salvae lient. Verhum enim perhciens et

» contrahens faciet Dominus in lerra. Et sicut praedixit

» Esaias : Nisi Dominus Sahaoth reliquisset nohis semen,
» quasi Sodoma facti essemus, et sicut Gomorrha similes
» fuissemus \ » Quihus rursus haec adjungit : «Numquid, in~
» qu.lt s repulit Deus populum suum?ahsil. Nam et ego Is-

» raelita sum ex semine Ahraham, trihu lienj-imin. Non re-

» pulit Deus populum suum quem praescivit: an non nostis

» in lielia quid dicat Scriptura ? quemadmodum inlercedit
» apud Deum conlra Israel : Dominc, prophetas tuos occi-
» derunt, altaria tua sufFoderunt, et ego relictus sum solus,
» et quaerunt animam meam ut auferant eam? Caelerum
» quid dicit eiresponsum divinum? Reliqui mihi septem
» millia virorum, qui non curvaverunl genu ante Baal. Sic
» ergo et in hoc tempore, reliquiaj secundum electionem
2
» gratiae factae sunt . » Ne vero in aliud tempus Prophetiam
eventum suum dirigere suspiceris, quam in advenlum Sal-
vatoris nostri Jesu Chrisli, verha qua? se(juuntur post illud

dictum : JSlsi Dominus Sabaolfi reliquls.icl nobis s&men,

quasi So ioma facti esscmus, et sicut Gomorrka slmiles
1
Rom. ix, 27 rt scqq. — 2
Idcm, xi, 1 et seqq.
gG BUSEBII PAMIMIILI

fuUsemu$M universum Judaicum populum Gomorrhae po-

pulum appellanlia, et eorum duces principes Sodomorum,
adjuuguut rejecuonem Mosaici ritus, et ejus Testamenti
modum quod pcr Salvatorem noslrum omnibus hominibus
dcnuntialum est (cum Testamenti dico, ejus regeneralio-

nis quas iit per lavacrum intelligo) ; verbumque piane no-

vum ac legem introducunl, ubi de talibus praedicunt : sic

igitur habent : « Audite verbum Domini, principes Sodomo-

» rum; altendite legem Dei,populus Gomorrhae. Quid mihi
d multitudo victimarum vestrarum *
? » et caetera : quae ut
propria legum a Mose positarum auferens, eorum loco
alium remittendi peccata modum introducit, eum videli-
cet qui per lavacrum salutis et per eam quae cum hoc prae-
dicatur vitam celebratur, sic dicens : « Lavamini, mundi
2
» estote, auferte pravitates ab animis vestris , » et quae se-

quuntur. Cur autem principes Sodomorum et populum Go-

morrhae eos nominaverit, idem illico exposuit, sic dicens :

3
Manus cnim vestrae plenae sanguine . i Et rursus ubi pau-
lum progressus est, ait : « Iniquitatem suam ut Sodomorum
» nuntiaverunt atque indicaverunt. \ ae anima? illorum !

» quoniam cogitaverunt consilium pravum contra seipsos,

» dicentes: Ligabimusjustum,quoniam inutilis nobis est 4 : »

ubicum de quodam sanguine et de insidiis adversus justum

quemdam mentionem fecerit, quem hunc tandem intelligi
vult, nisi Salvatorem nostrum Jesum Christum ? propter
quem et post quem omnia in illos quaecumque dicta sunt
redundarunt.

§ XXXVII. AB EODEM ESAIA.

Quod piopter Salvatorem nostrum Jesum Christum, et post ejusdcm

advenluni, omnia qua? dccta sunt a Prophela illis accedei inl.

«In die illa illucescet Deus in consilio cumgloria in terra,

1
Iiai. i, 10 el scqq, — 2 ib, |6, _ 3
[{jjj^ ,5^ _ u
i ( j_ ,,, q g^ |gj I2>
 DEMO.NSIIUTIO.NiS EVANGELlCyE LIB. II.
()J

r ut exlollat el glorificel id quod reliquum fucrit ex Isracl;

t erit iliud reliquum ex Israel in Sion, et quod relic-

> tum fuerit in Ilierusalcm : sancti vocabunlur omnes qui

- scripli sunt ad vilam in Hierusalem '. » Quodnam vero
:l illud reliquum ex Israel, ipse Propheta explanavit cum
dixit, Omncs qui scripti sunt in Hierusalcm, et qui vo-
cati sancti. Quae aulem sit dies illa in qua Deus glorifica-

turus et in sublimi collocaturus dicitur id quod reliquum

fuerit ex Israel, et eos qui vocandi sunt sancti et scri-
bendi ad vitam, si lolam hujus sectiunculae narrationem
nercurrcris, facile disces. Iuitio igitur totius libri, cum ad-
versus Judneam ac Ilierusalem visionem vidisset Propheta,
et pluribus verbis tolius Judaicrc gentis impia fucinora nu-
merasset, cumque minabundus dixisset de illorum ever-
sione, deque extrema Hierusalem vastitale, tum finem ei

quae conlra illos versabatur contemplationi imponit his ver-

bis : « Erunt enim ut terebinlhus abjectis foliis, et tanquam
» hortus aquam non habens; et erunt vireseorum tahquam
» surculus stuppa3, et quaestus eorum ut scintillae ignls : et

» comburentur iniqui et peccatores sirnul, et non erit qui

2
» extinguat . » Ubi cum adversus illos vaticinium circum-
scripserit, tum reprimit se, et novo initio facto, aiteram
materiam aggreditur, exordioque eliam, ut dicebam, tali

utitur : c< Verbum quod factum est ad Esaiam filium Amos

3
» prophetam, de Judaea et de Hierusalein , » vel, ut Sym-
machus interpretatus est, « super Judaea et super Hierusa-
» lem. » Ex quo forsan illum suspicetur aliquis, de quibus
tristia prius sit vaticiuatus, de iisdem nunc, commutala ra :

tione, meliora quoedam praedicere. At vero eorum quae se-

quuntur contextus nequaquam istuc dici permiserit»; quippr

qui super Judaica gente, ct super eo qui vocalur fsrael,

nihil Qinnino boni contineat, neque item super Judaea, ne-
1
Isai. iv, ? et seqq. — 2
Id i, 3o, 3i, — J
Ibid. i.

xxi.
7
g8 iLM-r.ii pamphili

que super Hierusalem ,•

contra autem inriumerabiles advcr-
sus Israei querelas atque accusaliones, minasque adversiis
Ilierusaleni tristes recenseat ; quodque universis gentibus
salutare conligit, vocationem atque agnitionem sumuii Dei
futuram, divinet; et ad haec, novi cujusdam moniis prodi-
tionem in lucem, et alterius domus Dei prseteream quac e?t
in Hierusalem conslructioncm manifestam propcnat : ila-

que ubi de Judaea et de Hierusaiem loculus cst, tunc sic

dicit, quod « erit in novissimis diebus manifeslus mons Do-

» mini, ct domus Dei in verticibus monlium, et exlolletur

* super colles; et venient ad eum omnes gentes, et ibunt

» gentes multae et dicent : \ enite, ascendamus in monlcm
» Domini, et in domum Dei Jacob. » Ac de genlibus quidem
cunctis talia dcvinat; de Judaeis vero deinccps cujusmodi
sint ea quae adjungit, nunc audi : « Dimisit enim populum
» suum, domum Jacob; quoniam repleta est, ut ab initio,
» regio eorum hominibus, sicut regio alienigenarum; et fi-
» lii multi alieni nati sunt illis. Piepleta est enim regio il!c-

» rum argento et auro, et non fuit numerus thesauris eo-

» rum; »et caetera quae sequuntur, quae multo plura sunt,
quibus adjungit : « Et adoraverunt ea quae fecerunt digiii

» ipsorum. Et declinavit se homo, et humi se abjecit; et

» non dimittam eos. Et nunc ingredimini in petras, ct ab-
» scondimini in terram a facie timoris Domini, et a facic

» gloriae ejus, cum surrexerit quassarc terram *. » Quibus

verbis plane surrecturum esse Dominum indicat, et uni-

versam terram genlis Judaicae quassaturum : de Judae:s

enim omnis sermp est, quemadmodum etiam in sequenli-
bus, ubi ait : « Dies enim Domini Sabaolh super omnem pe-
» tulantem et superbum, et super omnem excelsum et su-
2
» blimem , «quaequehis deinceps consentanea dicuntur. in
hac igitur die in qua surrecturus est Dominus, postquam
* Isai. ii, 2. —- 2 Ibid. 1 2.
 DKMONSTRATIONIS LVANGLLICyE LII5. II.
99
valicinatus est contra eos qui extollul]tul ,
adversus cogni-
tionem Dei, tuni in hac ipsa,'inquam, die, Dominum id
facturum Propheta significat: « Extolletur, inquit, Dominus
» in die illa : et manufacta omnia occultabunt, introferen-
» tes ea in speluucas ' : » uhi propemodum indicat aversio-
nem a simulacris, qua aversi sunt et ipsi Judaei et oinnes
reliqui homines, post Salvatoris nostri adventum, quando
omnem superstilionem aspernati sunt. « Ergo in die illa,
» irKjuit, ahjiciet homo abominationes suas aureas atque
2
» argenteas, quas fecerunt ut adorarent inania . » Uhi ha3C,
ut par est, de omni hcmine enuntians, propter futuram
gentium vocalionem, lum separatim rursus sub unam sen-
lentiam de Judaica gente adjungit, et dicit : « Ecce domi-
» nator Dominus Sahaoth, auferct de Judaea et de Hieru-
» salem virum rohustum et fceminam valenlem, rohur panis
» et roburaquae, giganlem et rohustum, et hominem hella-

» torem, et judicem, et prophelam, et conjectorem, et se-

» niorcm, et principem super quinquaginta, et mirahilem

» consiliarium, et doctum architectum, et prudentem audi-
3
» torem ,' » et quae sequuntur. Quae cum diligentius atten-
deris, apponito iis qua3 initio Prophetia) dicta sunt, qua3 sic
habent : « Verbum quod factum est a Domino ad Esaiam
u
» filium Amos, super Judaea et super Hierusalem ; » ut quaj

sic prolatu sunt magis contra ipsos quam pro ipsis exislan',

nisi forte in his aliquis latens comprehenditur sensus. Qui

enim fieri pctest ut is qui ahlaturus sit ab Judaaa et ah
Hierusalem virum rohustum et fceminam valentem, rohur
panis et rohur aquae, et omnia quaccumque olim in eis dig-
nitatem hahebant, pro Judaea et pro Hierusalem futura esse
haec ipsa quae divinabantur prxdixerit ? quomodo autem
sunt pro iisdem ea quae deinceps dicuntur : « Soluta est Hie-
» rusalem, et Judaea concidit, et linguce eorum cum ini-

1
Is. 11, 17. — 2 Ib. 20. — 3
Id. 111, 1 et seqq. — 4
Id. 1, 1.

'
/
 :

oo

tate, ea quac ad Douiioum spectant non credentes'. »

Vlcjui quo tempore monle-m Domioi omnibus gentibus nun-

liari oecesse erat, Deique io illo monte domum in quam
ubi omnes g'mles convenissent tum dicturi essent, Venile

soendamus in montem Domini, et in doinuni Dei Jacob :

in eo, inquam, ipso tempore, ubi sermo divinus talibus Ju

daica? gentis accusationibus est usus, iisque minatus e\-
trema, tum his omnibus ea quae ante exposuimus verba ad-
jungit, docetque ex onmi Judaica genle, quae a vero Dei
cultu casura sit, superfuturos quosdam qui non eadem cum
omnibus mala sint subituri; quin conlra polius, tanquam
ex pravis atque injustis relicti superstiles, comprobalam-
que ac sinceram pietatem amplexi, ea scriptura quae a Deo
profecta sit digni sint habendi, ac servi Dei sancti vocandi

quibus saoe rerbis plane significat Salvator nostcr Aposto-

los ac Discipuios, alque Evangelistas, reliquosque omncs
qui de circumcisione assumpti in ipsum crediderint, quo
tempore genseorum universa cecidit. Porro haec ille sermo
innuit, qui sic habet : « In die illa» (in qua videlicet ea qnaj

praedicta sunt omnia de vocatione gentiuru et de Judaeorum

ruina futura suut) « illucescet Deus in consilio cum gioria

i in terra, ut extollat et glorificet quod relictum fuerit ex

» Israel; et erit quod relictum fuerit in Sion, et quod re-

» lictum fuerit in Hierusalem, sancti vocabuntur : omnes

2
i qui scripti sunt ad vitam in Hierusalem , «propter quos
prodituros de Hierusalem videlicet ac de Judaea, merito
super Judaea et super Hierusalem Prophetiam iJlam dici
proceiuium ipsum ostendit, aut etiam propter veram Hie-
rusalem et propter Judaeam illam quae, si ex sententia non ,

ex scripto consideretur, huic alteri proportionc respondeat.

Qua de re cum erit lempus videbimus. El quis tandem
divinam Apostolorum Salvatoris nostri et Evangelistarum
1 Isai. iii. V — '-
Id. iv. 2 tt -?qq-
 DJBM< ..LIC.E LIB. II. 10 1

i nens virtutem, stfcundum quam « in omneiu terram ex

> ivit sonus eorum, et in lir.es orbis terrae vcrba eorum, »

oiunesque ex illo ad hoc usque tempus ChrisliEcclcsiasqucU

verba eorum inorc praxcplaque habent, ct novi Testamenti
per cos publicalas Gbristi ieges; non huic PrcTphetiae testi-

monium verilatis exhibeat, ulpole ei qua) manifeste dical,

in consilio et cum «;loria in omnem terram Deum in sub-

iimi collocaturum et glorificaturum id quod relictum fuc
ril ex Israel ? item quemadmodum id quod relictum fuerit

io Sion, el quod rclictum fuerit in Hierusalem, sancti voca-

buntur, omnes qui scripti ad vitam ? Pro eo autem quod
dicitur apud Septuaginta in consllio cuin gloria, Aquiia cl

Theodotion inter se concordanles, irivirtutem et gloriam

Loterpretali sunt : sic utiquc eam virlulem quae a Deo Apo-
slolis data est, et quam post talem virtulem apud Deum
habituri eranl gloriam, indicarites; juxta illud : « Dominus
9 dabit VerLum evansrelizanlibus
o virtute mala\ »

§ XXXVIII. — AB EODEM.

« Ilem quod re ipsa factum esl : auditu audietis, et non

» intelligetis ; et aspicientes aspicietis, et non videbitis.

» Crassum cnim factum est eor populi hujus, et auribus

» graviter audierunt, et oculos suos clauserunt, ne quando

» videant oculis, et auribus audiant, et convertantur, et sa
» nem eos. Et dixi : Quousque, Domine ? et dixit : Donec
» vastentur civitates, adeo ut non habitentur; et domus,
)) adeo ut ncn sit homo : et terra relinquetur deserta. Et
» post hacc amovebit procul Deus homines, ct mulliplica-
2
» buntur qui relicti fuerintin terra . h Considera igitur hic
quoque, qnonam modo qui relicli sint rursus in terra, cum
vcliqua universa vastationem passura sint, soli dicantur
multiplicandi. Erunt autem hi ipsi Salvatoris nostri Disci-

1
Psal. i.xvn, 12, — 2
I*.'n. vi, 10 et seqq.
 ;

] i>-> 1 l SBBU P IUPHILI

])iili,(]'ii al> Hebraeis ad omnos homines profecti, atque in>

star seminis relicti, ubecem fructum protulerunt, ipsas

g iiliuin in toto orbe terrarum Ecclesias : et inspice sane

([uemadmodum eodem temporo hos solos Judacorum ruinae
superstites multiplicalum iri alTirmat, illos autem solitudi-

nem penitus vastationemque passuros : c Terra enim, in-

» quit, corum relinquetur deserla. i Porro hoc ipsum su-
perius quoque dictum est, ab eodem Propheta ad eosdem,
illo loco :« Terra vestra deserta, civitates vestrac succensa)
» igni : regionem vestram in conspectu vestro alieni devo-
w rant *. o Quando autem ha?c tandem completa sunt, si non
post Salvaloris nostri tempora? antequam enim contra il-

lum tam impia facinora ausi essent, nunquam fuerat eorum

terra deserta, neque civitates eorum incensae igni, neque
regionem eorum alieni devoraverant. Ex quo autem di-
vinam illam vocem ipse Salvator et Dominus noster emi-
sit, qua illis quod futurum erat indicavit, sic dicens :« Re-
2
9 linquetur domus vestra deserla ; » e\ illo , inquam,
neque ita multo post talem praedictionem, illi obsidione
pressi a Romanis, in solitudinem ac vastitatem redacti
sunt. Causam etiam vastationis eorum sermo Propheticus
exprobrat, ubi aperte propemodum interpretatur et mani-
festum proponit quidnam fuerit illud quod illis ruinam al-

tulerit. Postquam enim Salvatorem nostrum apud ipsos

docentem ipsi audi^ntes, auribus mentis non audierunt,

neque intellexerunt quisnam esset, et illum oculis corpo-

ris cernefites animi oculis non perspexerunt, crassumque

suum ipsorum cor reddiderunt, et pene oculos mentis clau-
serunt, atque aures gravaverunt, ut ait Prophetia : tum
propter hanc causam, civitates eorum dicit esse vastandas,
adeo ut non habitentur, ac terram eorum fore desertam
paucos vero quosdam e\ illis superfuturos, qui ubi instar
1
Isai. i, - — s Matth. xxm, 58,
 DEMONSTRATIONIS EVA.NGBLICJE LIH. II. 100

kecundi ac vivi seminis conscrvati fuerint, ad omnes homi-

ncs penelrantes, multiplicandi esse in terra dicuntur, Ve-
rumtamen post horum ipsorum profectionem, Apostolorum
videlicel Salvatoris nostri, adhuc ait in ipsa regione Judae-

orum decimam partem mansuram, ac deinceps rursus futu-

ros eos in direptionem quasi terebinlJium, et quasi glan-
dem suo spolio exutam. Demonstrat autem, ut arbitror,
his verbis oraculum, post primam illam obsidionem quam
Apostolorum temporibus, sub Vespasiano Romanorum im-
peratore, perpessi narrantur, rursus sub Adriano altera ob-
sidione afllictos, de loco illo penitus arcendos fore, adeo ut
ne solo quidem urbis llierusalem insistere illis sit permit-
tendum. Hoc igitur innuens, sic ait : « Et iterum erit in di-

o reptionem ut terebinthus, et sicut glans cum excidit de

» spolio suo '. »

§ XXXIX. AB KODEM.

« Et erit in die illa : nutriet homo juvencam boum et

» duas oves, et erit ex eo quod plurimum faciet lac : com-
» edet butyrum et mel comedet quicumque relictus fuerit
2
» in terra . » Hic si illam diem quam Propheta significat

qucesieris, tempus adventus Salvatoris nostri invenies. Ubi

enim dixit Propheta, « Ecce Virgo in ulero concipiet, et
3
» pariet fdium , «plurima interponens, divinat de iis quae
per eamdem diem, hoc est, Salvatoris nostri adventus tem-
pore, futura sunt. Virtutes enim invisibiles, et quosdam ini-

micos atque ho«les, muscas et apes allegoriae legibus nomi-

nans, ingressuros esse terram Judaeorum dicit,- atque ita

Dominum hostium ipsorum novacula, tanquam magni cu-

jusdam corporis, ipsius Judaicae gentis caput, et pilos pe-
dum, et barbam, et denique omne ornamentum eorum
abrasurum. Gum vero haec in illa die de qua agitur futura
1
lsai. i, 3o. — Idcm, vu, 21, 22,
2
23. — 3
tbid. i^.
 " HILl

BJnl i
videlicet ilte de quo loquitur uascetur de Vir-
: tum rum homioem qui relictus fuerit de totius gentis
intentu, hoc est, omneni quicumque c\ illis in Christum
Dei credidorit, nulriiurum juvencam boum ct duas oves
nnedicit; ct e.\ eo quod pturimum faciet lac, butynun
et mcl comesurum. Porro baec si inystice conteraplaberis,
tplelliges in Salvatoris nostri Apostolis suum fmem accc-
pisse : quorum singuli in iis Ecclcsiis in quibus virtute
Christi cbnstiterint, binas ovcs, hoc est, binos ordines ins-
tar ovinm ad gregem Chrisli convenienles, uiterum quidcm
in primis adhuc elementis versanlem, alterum vero qui jam
per lavacrum sit illustratus; ac praeterea juvencam unam,
Ecclesiasticum utique eoruai qui praesident principatum,
<li vinis et rationalibus cibis nutrientcs, foecundum ox illis

lac et mel, cjus videlicet cibiquem ipsi elaboraverint, fruc-

tum perceperunt. Et quod quidem eam multitudinem quae
imperfectioribus constat, ovibus divinus Sermo compa-
rare consueverit, noo est opus ut dicam, cum hoc omnes di-

vinae Litterae ostendant. Quod vero-eum qui perfeclior sit

et muilos.quasi bonus agricola, exerceat, £cciesiaequcpra>

sicleal, rustvco boum labori item conferre soleat, sanctus

nobis demonslrat Apostolus, ubi ait : « Numquid de bobus

« cura est Peo? an propter nos omnino dicit ? quoniam dc-

» bet in spe, qui arat, arare; et qui triturat, in spe, ut sit

» particeps
1
. » Quod si quis istinsmodi figuris loquendi of-

feiidatur, item poterit et muscos ct apes, de quibus dic-

tum e>l, et novaculum, et barbam, et pilos pedum, non ex
sententia, sed ex scripto contemplari, atque ita plane in ri-

dicula et absurda fabuhrum deliramenta recidere. Si vero

non aliter haecaccipere necesse est, quam ad sensum quem-
dam iuteriorem, haud duhium est quin etiam ea quoe se

uuunlur, siniili ratione.

1
i Co: rz, Q.
 DJOIOiSVlU VllOMS i., .m.^LIC/E LI!!. I!. lOil

§ XL. AB EODEM.

«In die illa cxtingucntur montes, ct colles, etsylvap; et

» devorabuut ab anima usque ad carnes : et erit qui fugiet,

» lanquam fugiens a llamma ardente : et qui relicti fuerint

» ex-illis, erunt numerus; et puer parvulus scribet eos : et

» erit in die illa, non ultra adjiciet quod rcliquum fuerit ex

» Israel, et qui conservati ex Jacob, non ultra confidentes

» erunt in eis qui injuriis ipsos aiTecerint; sed erunt confi-
» dentes in Dec sancto Israel in verilate : et converlelur
» quod reliquum fuerit ex Israel ad Deum fortem : et si fue-
» rit numerus filiorum Israel sicut arena maris, reliquiae
» eorum salvae fient. Verbum enim qui perficit, et qui con-
» Irahit in justitia : quoniam verbum contractius faciet

» Deus in orbe teme universo 1

. »Hic quoque attende, dum
tristia minitatur, quemadmodum « Erit, inquit, qui fugiet
» tanquam fugiens a flamma ardente : et qui reliqui fuerint

» ex illis, numerus erunt; et puer parvulus scribet eos : »

quibus sane verbis, paucitalem eorum qui ex populo cir-

cuiicisionis interitum sint evasuri, una cum urbis Hieru-
saiem incendio, nobis ostendit. « Hi vero, inquil, qui reli-

» qui fuerint, numerus erunt; » hoc est, non plures quam

ut numero comprehendi possint, utpote qui et pauci et
fflcile numerabiles futuri sint : noa plures igitur extiterunt,

duntaxat universcc Judaeorum multitudini comparati, qui

in Salvatorem et Dominum nostrum crediderunt, qui qui-
dem ctiam digni habiti sint qui ab eo scripturam accipe-
rent; quemadmodum verba illa demonstrant, Etpucruius
scribct eos ; siquidem prius ostensum est quisnam hic esset

puerulus, ubi dietum est : « Ecce Virgo in ntero habebit,

» et pariet filium : et antequam sciat puer vocare patrem

2
itit malrcm : » et quoninm hoc loco, « Puer, inquit, scri-

Isni. \, 16 et scqq. — 2 Id. vu, t |.

 EUSEBU PA..UPH1

i eos, i
merilo in superioribus dicebat :« Et eril quod
reiiquuua fiicrit in Hierusalem sancli vocabuntur, omnes
i qui scripti sunt ad vitam*. »Ergo ut illic reliquum noini-
i) t »luin est, hicque ipsi erant qui scripti sunt ad vitam : ila

rliam hic,« qni reliqui fuerint ex eis, numerus crunl, et

» puerulus scribel eos. » lloc porro ipsum« quod relictum

m fuerit e\ Israei, et qui servati ex JacoL, non ultra, hiquit,
in eis (}ui ipsos injuria afleccrint, sed in Deo sancto Israel

• conlidentes erunt. » Et sane jam specla utrum ipsa hac

confidentia ii qui ex Judvca gente profecli sunt, et qui de

ruina Israel relicli sunt Discipuli el Apostoli Salvatoris nos-

tri, nihil aestimaverint principes soiculi hujus, seu princi-
pes Judaici, qui olim injuria eos afficiebant, et sic in om-
nes gentes penetravertnt, Christum Verbum pracdicantes;
an vero nihil horum ausi sint, atque utrum eadem erga
Deum confidenlia (nam, ut Prophetia habet, confidentes
erant in Deo sancto Israel in veritate; non enim subdole
aut simulate, sed vcre totos seipsos spei dediderant) non
solum de sua regione proiecti sint, verum id quod ipsis

propositum fuerat abunde perfecerint, an non. Nempe hoc

ipsum rursus id fuisse invenies, quod relictum est quasi

semen ruinac Jacob, in Deo forti cqnfidens; atque item hoc

ipsum universae ejus gentis residuum (quaequidem gens
fuerit quasi arena maris, non quasi slellae coeli) dignum
habitum esse cui salus a Deo condonaretur, sicut affirmat

Apostolus, ubi ait : « Esaias autem clamat pro Israel. Si fue-

i i t numerus filiorum Israel sicut arena maris, reliquiae

» salvae fient
2
. >Nam cum duo sint quae Abrahae Deus res-
uondens promisit de iis qui ab illo orituri eranl, unum qui-

dem quod futuri essent sicut slellae coeli, alterum vero quod
tanquam arena maris; Doi quidem amici, quales fuerunt
jlli veteres, et Propheta^, et Salvatoris nostri Apostoli, qui-
J
Isai. iv, ?. ti scqq. — 2
Rom. i\, 27.
 ;

DEMONSTRATIOPWS EVANGELICJE L)B. IL 1

07
bus ipsc illud testimoniuin exhibuit, « Vos estis lux mun -

» di*, «luminibus cceleslibus ipso splendore comparantur :

rcliqui vero, terreni scilicet atque in huoium spectan-

tes, arenae similes habenlur. Proinde merito ubi tota mul-
titudo filiorum Israel, quae a dignitate sua et a virtutis ma-
gnificentia casura erat, undecumque spectans in terram,

ut sermo de his Propheticus habet, arenae maris comparata

fuerit; tum videlicet eorum reliquiae duntaxat salvae fient,

de quihus sane reliquiis plurimum est a nobis elaboratum :

atque haec fulura esse dicit, ubi ipse Dominus contrahens

et perficiens, verbum per totum terrarum orbem fecerit

sic utique Evangelicam praedicationem perspicue signifi-

cans, in qua omni Mosaico ambitu sublato, qui imaginibus
et signis et corporalibus adorationibus constabat, brevitate

praeditum Evangelii verbum in omnes homines emissum^

Propheliae veritatem cotnprobavit.

§ XLI. AB EODEM.

« Et erit in die illa radix Jesse; et qui surget imperare

» gentibus, in eo gentes sperabunt : et erit requies in ho-
» nore. Et erit in die illa, adjiciet Dominus demonstrare
» manum suam ad aemulandum, et quaerendum quod re-
» manseritreliquum populi sui, quodcumque relictumfuerit
» ab Assyriis, et ab ^Egypto, et a Babylonia, et ab iEthio-
» pia, et ab Elamitis, et a solis ortu, et ab insulis maris :

» et extollet signum in gentes, et dispersos Juda congrega-

» bit a quatuor alis terrae
2
. » Cum saepe quaedam futura di-

cantur in quodam insigni die, hoc est, ubi manifestum

tempus advenerit, nos ratiocinatione colligentes, earum re-

rum quae signiflcentur exitum in ipsum Dei adventum re-

cidere demonstravimus : in quo cum omnis Judaica gens
1
Matlh. v, 14. — 2 Isai. xi, 10 el scqq.
 UILl

ss I
_ iri qui ex iilis i

: odi erant, divina ostendunt oracula. Is L.men locus

qui ouoc io manibus est, ct ipsaui diem, et quod per eam
niucator tempus, el quae io co evcntura ossent, plaoissi-
demoostral cum cnim canat ex semine David futurum
:

Christi ortum, cum eo simuJ Judaeorum item ruinam pra>

dicit; dicit antem sic : Ecce dominator Dominus Sabaoth
ootnrbabit gloriosos cum robore, et excelsi humiliabun-
» lur, et cadent cxcelsi gladio,. et Libanus cum excelsis ca-
1
et . » Porro hic Libanum ipsam Hierusalem intelligi vult,

sicul in aliis demonstravimus : quam cum omnibus suis fac-

i:,et venerationem prreseferentibus, etgloriosis casuram,

hic Prophctae locus minatur : qui quidem ubi priora illa ex-
plicavit, h.TC deinceps adjungit : « Et egredietur virga de ra-
2
dice Jc*se, etflos de radice ascendet ; »et caetera. In qui-
- manifestissimc, ex radice Jesse (pater autem hic fuit
ortum Christi significat, in quo ortu vocationem gen-
tiumprius perquamdam sermonis obscuritalem, more Pro-
phetico explicat. Iilud enim : i Pascetur simul iupus cum
:;no, et pardus cum ha?do simul quiescet
3
, »et qua3 sunt
hujusmodi, nihil filiud quamgentium indomitarum, et im-
manium, et io nulla re a belluis difFerentium, ad pios tt

mansuetos et omni charilate refertos mores conversionem

futuram indicant. Sed hoc ipsum docet apcrtius in iis quac
sequuntur, sic dicens : « Repleta e>t universa terra cogni-
» lioneDomini, sicut aqua multa ad cooperienda maria
Praeterea ipse seipsum interprctans sermo Propheticus se-
[uitur : a Et erit in Jie illa, radix Jesse ; et qui surgit ut

iiperet gentibus, in eo gentes sperabunt: et erit requies

» ejus cum honore \ Quoniam igitur superius Judaicae

ntis ririnam involute significavit, posl vero gentium voca-

1
Isai. x, 53, ."14. _ - [dem, kl. 9. —
1
.10.
 »

DEMON! TH.1TIONIS £V LIB. II.

lionem, nunc quidem involutius, nunc autcm explicatius :

mcrito rursus eumdem repetens sermonem, <le iis qui ex

circumcisione in Chrislum credituri sunt mentionem facit,

ne omni ratione a Chrislo spem illorum excludat. « Erit

b enim, inquit, qui surgit ut imperet gentibus. » Scd quis
tandem hSc cstqui surgit,nisi radix Jesse? quem etiamgen-
tibus, non ipsi Israel imperaturum affirmat. Quoniam ergo
varie docuit hanc gentium conversionem ad eum qui de
radice Jesse nascetur et pullulabit, necdum boni quidquam
de iis qui in circumcisione sunt protulit; merito quocl pra?-
dictioni ejusmodi deerat reddit, dicens : «Eterit in dieilla,
hoc est, in illo tempore in quo adveuiet is qui orturus est
de radice Jesse, « adjiciet Dominus demonstrare manuni
» suam, ut aemuletur, et quaerat quod remanserit reliquum
1
j> populi,quocumque relictum fuerit ,» aut ab his aut ab
illis hoslibus. Quem quidem locum Aquila ita convertit :

« Et erit in die illa, adjiciet Dominus secundo manum suam

» ad acquirendum residuum populi quod relinquetur ab

sui,

» Assyriis; » el caetera. Cc^terum haecquoque te considerare

oporlebit, hosles populi Dei censendos intelligibiles quos-
dam et spirituales, hoc est, malos daemones, sive potestates

quae verbo adversentur. Hi porro sunt illi qui olim iis gen-
tibus quae hic nominatae sunt invisibiliter praeerant, et ani-

mas Israel vastabant, cum eas in varios effectus inducerent,

ct captivas facerent, ct ad morem victus alienarum gentium

victui similem attraherent. Cum igitur hic universus, prope

dixerim, populus, animis factus esset captivus ab iis quos
diximus hostibus, qui servati relictique sunt sine vulnere,
non spoliati suis rebus, promissum illud de quo Prophetia
loquitur obtinebunt ; utpote qui visuri sint manum Domini,
et illius possessio fuluri : quemadmodum illud habet ora-
culum, quod ita ait : « Adjiciet Dominus demonstrare ma-
1
Isai. xi, 1 l.
 j 10 5EBI1 PAMHIILI

num suam, ut rcimuYlur ob id quod remaoserit reliquuni

populi. » Quiil autem adjiciet Dominus? oempe, iis quos
semel quoiulaoi per Prophetas osteodit, adjecta est maaus
Domiui, ut, his ipsis veluti dc tctius populi ruina servatis,
qua prtoribus deerant adjuogerentur. IKxc porro eraut novi
Testamenti mysleria, quae manu Domiui ostensa sunt ei
parti quai de populo relicta est. Scd eliam • ut aemulelur,

i inquilj ob id quod rcmanserit reliquum populi. » Pro quo

Aquila et Tbeodotion coucorditcr, « ad acquircndum, in-
» quiunt, residuum populi sui, quodcumquc relictum fuerit
» ab Assvriis et a reliquis inimicis gentibus. » Hoc autem

quod relictum fuerit de populo extollet, inquit, signum iu

genles ; per eos enim plane Dominus signum suum in cunc-

tis gentibus patefecit, ct per eosdem collegit eos qui cx Is-

rael perierant, et qui ex Juda dispersi erant, postquam a
quatuor alis terra: ad Cbristum Dei, ex praedicatione Apos-
tolorum ipsius, confugerunt : sic sane collectos esse intelli

gens eos qui quondam ex Israel et Juda, secundum senten-

tiam cousideratisatque acceptis,abducti procul separatique
fuerant. Mos autem hujuscemodi animarum, verum Israei

Dei demonstrat; sicut e contrario vitiosa pravaque aflectio,

eum Israel qui ralione corporis eam appellationem sorlitus
est, principes Sodomorum et populum Gomorrhae appellare
Ln oraculis facit. Rcliquiae igitur secundum elcctionem gra-

tiae, et quod in Prophetia dicitur reliclum residuum populi,

siguum Domini apud cunctas gentes praedicarunt; et istius-

modi genlium animas ab inleritu ad Domini cognitionem

trahentes, unum Deo populum confecerunt qui a quatuor
alis terrae hodie quoque una Christi virtute contrahitur. Hi
vero ipsi de Judaicae geutis interitu conservati Discipuli el
Apostoli Salvaloris nostri, ex diversis tribubus oriundi,
una vocatione, unaque gratia, atque uno sancto Spiritu
digni effecti, omnem amorem qucm olim erga ipsos He-
 DKMONSTRATIONIS EVANGELIC/E LIB. II. II l

brnicae tribus babcbant, abjecturi crant, ut ait Prophelia,

Cum igilur eodeni intcllcctu eademque scntentia perfccli

essent, non solum continentem terram, sed et insulas gen-

tium pervagati sunt, et omncs undique bominum animas

deprnedali, eas ducentes captivas ut imperio Christi subjicc-

rentur. Qui quidem in boc conscntanea il!i ornculo egerunt

quod ait : « Et volabunt in navigiis, externum mare simul
1
» depraedantes, et eos qui ad solis ortum spectant . » Reli

qua vero ejusdem Prophetinc bis item proporlione respon -

dere intucberis, si unamquamque dictioncm tecum ipse di-

ligenter perpenderis, et quod quidem ex ea inconstans vel

humile visum fuerit rejcceris, spiritus vero ipsius intelli-

gentiam perccperis, quatenus ipse tibi Dei Spiritus contem-

plaudum suj)pcdilaverit. Nobis enim lempus non permittit
diutius in bis iocis immorari, qui matcriam propositam ab~
solvere festinamus.

§ XLII. AB EODEM.

« Et mandabo orbi universo mala, et impiis pcccata ip-

•:
sorum, et perdam injuriam iniquorum, et contumeliam
» superborum humiiiabo. Et erunt qui remanserint pretiosi

» magis quam aurum quod ignem non sentit : et homo pre-

» liosus erit mngis quam lapis in Suphir. » Ac deinceps ad-
jungit : « Eterunt qui rclicti fuerint, quasi capreola fugiens,
2
» et quasi ovis errabunda . » Atque in his quidem paucita-
tem eorum qui superfuturisint temporeiuteritus impiorum,
hic sermo planissime ostendit ex quo id inteliigimus, sinc :

ulla exceptione carituros esse propria rcgione omnes om -

nino qui ad circumcisionem pertinent, atque omnem Ju-
dnicam gentem promissa divina non esse consecuturam,
1
Isai. xi, \[\. — 2 Id. xui, i i et scqq.
 IILI

§ XLUi. — AB EODEM.

« Et erit in dic ilia, defectus. gloriae Jacob, et pinguia

doriae ipsius quassabuntur. Et erit quemadniodujn si quis
> colligat messem stanlcm, et seiuen spicarum metat : ot

erit quemadmodum si quis colligat spicas in con?ai!e so r

i lida, et rclicta fuerit in ea stipula; aut quasi baccae olivae

uoe sivc tres iu cacuminc sublimi, seu quatuor, seu quin-
» que in ramis ipsis reiicta? fuerint. Iiaec dicitDominus DeuS
» Israel : fn die illa confidcns erit homo tn co qui fecit i
,%

» sum : oculi aulem ejus ad sanctum Israel respicient, et

» non erunt confidentes in altaribus, neque in operibus ma-

4
» nuum suarum quae fecerunt digiti ipsorum . • in his quo-
qucevidenlcr canitur quemadmodum gloria Isracl et cuucta
pinguia eorum auierenda sint, et pauci rursus numeroque
comprehensibiles reliquendi : atque hi quidem erunt qui cx
cis in Dominum noslrum crediderint. Deinceps autem post
ca quae de illis dicta sunt, de universo genere hominum,
quod aversurum se sit ab errore simulacrorum, Deumquc
Israel agniturum, vaticinium sequitur.

§ XLIV. AB EODEM.

« Audite, insulae, qui relicti estis et dolore cruciamjni;

» audilc quae audivi a Domino Sabaoth : Deus Israel nun-
» tiavit nobis
2
. » Specta quemadmodum hic quoque non
omnes qui ad circumcisionem spectanl, ad ejusmodi arcana
audienda invitet; sed solos eos quos dicit relictos esse ac
dolore cruciari : quales erant qui, ut ait Apostolus, geme-
bant ac deplorabant mai.iiiam vitie hominum.

§ XL\ . AB EODEM.

« Luxerunt excelsi terrae, et terra iniquc o<;il proptei

Uai xvii, \ et-seqq. — 2
Id vm.. 9; ixi, 10
 DEMOKSTHATIONIS EVANGELICjE LIH. II. 1.10

» bitantes eara. Idcirco inopes erunt inhabitantes in terra,

1
b et relinquentur homines pauci . » In his quoque ubi eos
reprehendit qui ex populo circumcisionis legem Dei et tes
tamentum contempserint, ct eis minatus est ea quae scripta

sunt; tum ex illis paucos homines esse relinquendos valici-

natur. Hi vero sint sane illae quae nominantur apud Aposto-

tum, reliquiaj secundum electionem gratiae.

§ XLVI. AB EODEM.

« Relinquentur civitates desertae, et domus quae relictae

» fuerint interibunt. Haee omnia erunt in terra in medio

» gentium : quemadmodum si quis colligat paucas baccas
» quae in oliva remanserint, sic colligent eos : et si cessave-
» rit vindemia, hi Voce clamabunt : qui autem relicti fue-

» rint in terra, laetabuntur simul cum gloria Domini 2

. »Hic
quoque soli qui relicti fuerint, gavisuri dicuntur, cum re-
liqui omnes his quae in vaticinio continentur sinl tradendi.

§ XLVII. — A3 EODEM.

«Gonculcabiturcoronacontumeliae, mercenariiEphraim:
» et erit flos qui decidet de spe gloriae in cacumine montis
» excelsi, quasi praecox ilcus : qui vidit eum, priusquam in
» manus accipiat, vellet eum devorare. Die illa Dominus
» erit corona spei, conlexta gloriae ei qui relictus sit de po-
» pulo ipsius : relinquentur enim in spiritu judicii 3 . » Etiam
hic ei qui relictus sit de populo, non universae illi genti, so-
lis utique illis qui reliquiarum nomine significantur, Domf-
num coronam spei et gloriae futurum vaticinatur : alios
vero praeter populi reliquias, coronam contumeliae, et mer-
cenarios Ephraim nominat.
1
Tsai. xxiv, 4 et seqq. — 2
Ibid. 12 et seqq. — s
Id. xxvnr, 5 el seqq.

XXI. 8
l l.f EUSEBII PAMPHILI

§ XLVJII. An IiODEM. ,

« YA erunt, qui relicli fuerint in Judaea miltcnt radicem

i deorsum, ct facient fructum sursum; quoniam ex Hieru
i salem erunt qui relicti fucrint, et qui salvi futuri sunl ev
1
i monle Sion : semulatio Domini Sabaoth faciet haec . »

Eos qui secundum electionem gratiae relicti fuerint ex Ju-

daeorum gente missuros radicem deorsum, et facturos se-

inen sursum vaticinatur. Ubi ruanifestissime Apostolorum

et Discipulorum Salvatoris noslri elcctionem significat : si-

quidem hi ex iis qui ad circumcisionem pertinent, relicti,

dcorsum in terram doctrinae suae radices miserunt, adeo
quidem ul illa ipsa eorumdem doctrina infixa sit et radici-

bus firmata per totum terrarum orbem ; sursum autem

ferresemen et fructum ad promissa ccelestia exhortatisunl:

hi vero ipsi de gente Jud;rorum relicti, casteris pereunli-

bus, soli servari dicuntur. Haec autem omnia aemulalio Do-
mini fecit : nam aemulatio Domini, quae hos ad provocan-
dum eos impios qui i'n circumcisione manserunt elegit, illos

provocavit, ut est illud apud Mosem dictum : « Ipsi me pro

» vocaverunl in eo qui non est Deus : et ego provocabo eos
2
» in ea quae non est gens : in geute stulta irritabo eos . »

§ XLIX. AB EODEM.

Sic dicit Dominus : « Quemadmodum invenietur acinus

» in racemo, ct diccnt, Ne dissipaveris eum,quoniam bene-
» dictio Domini est in eo; sic faciam propter eum qui ser-
» vitmihi : hujus causa non perdam oxnnes; et educam ex
» Jacob semen et ex Juda, et haereditabit montem sanctum
» meum ; et hsereditabunt electi mei et servi mei, et habi-
» tabunt illir. Et erit in sylva slahulum gregum, et vallis

» Aclior iu raquiem armcntorum boum populo meo, qui

1
[saL »x\vi. ^ — 2
Pcul. xxxn, ai.
 5»

DJlMONSTIiATlOMS EVA??GF.L!(Mi LIR. I\ 1 1

» exquisiverunl me. Vos aulem qui reliquistis me, et ohli-

» viscimiui montem sanctum rneum, et paralis fortunae

» mensam, et implctis daemoni poculum mixlum : ego tra-

» dam vos in gladium. Omnes in occisione cadetis : quo-
n niam vocavi vos, et non auscultastis, et fecislis malum in

» conspectu meo, et quae nolebam elegistis*. v Cum in his

divisione quadam sermo divinus utatur, tum exiguum quod-

dam semen Jacob ea quae promissa sunt consecuturum
affirmat, electos autem esse eos qui habitent in sylva. Nam
sic vocationem gentium nominat, in qua elecli Domini et

semen Jacob sint, sane ipsi Apostoli et Discipuli Salvatoris

nostri : praeler quos qui reliqui sunt, omnes in eas qua3 ex-

posita3 sunt minas rcciderunt; quandoquidem ipsa oratio

prope apertissime demonstrat, non casu quodam in cunctam
Judaeorum genlem promissa divina esse ventura, sed in id

solum quod semen est nominatum, ct in eos qui vocari so-

lentelectiDei : «Multi enim sunt vocati,pauci veroelecti 2 .

Quibus etiam nomen novum imponendum deinceps oracu-

lum canit, sic ad impios dicens : « Relinquetur enim nomen
» vestrum in satietatem electis meis. Vos autem interficiet

» Dominus : ii vero qui mihi servient vocabuntur nomine

» novo 3
. » Alqui novum istud nomen quod antiquis ignotum
fuerit, quodnam, quaeso, fuerit, nisi Christianorum, quod a

Salvatoris nostri Jesu Christi appellatione deductum in loto

orbe terrarum laudibus et favore celebratur?

§ L. A MICHjKA.

« Et erit de stilla populi hujus qui congregatur, congre-

» gabitur Jacob cum omnibus. Excipiens excipiam reliquos
» ex Israel : in unum ponam conversionem eorum \ » Con-
sentanea iis quae ab Esaia accepta sunt, supraque a nobis
1
Tsai. i.xv, 8 et seqq. — 2 Matlli. xxn, t \. — ?
Isai. lxv, i5. — 4
Mic!j.
u, ii et seqq.

o.
 ] i(> BUSBBU PAMPHILI

. xposita, Michaeas quoque indicat, qui Denni non simplici-

ter omnes, sed solos cos qui reliqui fuerint excepturum nar-
rat ; et quemadmodum apud Esaiam semen nominabatur
ipsum illorum residuum, ita hic stillam eos nominatquiex
illis superstites futuri sunt. Significatur aulem his vcrbis

ipse chorus Apostolorum, qui quasi stilla quaedam et semen

Judaicae gentis extilerunt : de qua slilla omncs quicumque
• \ lolo orbc Christum Dci cognoverint, et doclrinam ejus
acceperint, ca quam oraculum canit congregatione digni
cllecti snnt, et liberationem ab hostibus nacti.

§ LI. — ab BODr.M.

« Et tu Bclhlchcm, domus Euphrata, minima es ut sis io

• miliibus Juda : ex te mihi egredietur qui praesit, ut sit in

principem ipsi Israel, et exilus ejus ab initio e.\ diebus sae-

» culi. Propter hoc dabit eos usque ad lempus paricntis :

») pariel, et reliqui cx fratribus eorum convertcntur. » Et

post pnuca adjungit : « Et erit quod reliquum fuerit ex Ja-
» cob in gentibus in medio populorum multorum, quasi ros
» a Doinino cadens, et tanquam agni super gramen, ut non
» congregctur aliquis neque subsistat in filiis hominum : et

» erit quod reliquum fuerit ex Jacob in genlibus in medio

» populorum multorum, lanquam leo in jumentis sylvae, et

» quasi catulus leonis in gregibus ovium, quemadmodum

» cum transicrit el disperliens rapuerit, et non sit qui eri-
» piat. Exlolletur manus tua super aflligentes te, et omnes
1
» inimici tui perdentur . »His profecto nihil fieri posset lu-
cidius, quae et ortum Salvatoris in Bethlchem, et ejusdem
ab aeterno propagationem, et \ irginis partum, et Apostolo-
rum et Discipulcrum ejus vocalioncm, et praedicationem
de Christo quae in tolumorbem per eos importata est, re-
1
Micli. v, 5 ri scqq.
 DliMONSTRA/lTONIS feVANGKMCiE LlU. II. 1 1
7

lerunt. Cum enim is princeps de quo Proplietia loquitur, et

cujus exitus ex diebus aeternis esse declaral, de Bethlehem
sit profecturus, huncque ipsum ea quae pariens nominatur
sancta Virgo sit paritura : non omnes qui ad circumcisio-
nem spectant, sed solos eos qui reliqui fuerint, salvos futu-
ros aflirmat, quos et residuum fore Jacob, et roris instar

in omnes datum iri nationes. «Erit enim, inqait, residuum

» Jacob in genlibus, ut ros a Domino cadens, et quasi agni

» super gramen: »pro quo, «quasislillaeinherbam, » Aquila;

Theodotion autem, « tanquam nix super foenum, » reddi-

dere. Item pro illo, « ut non congregetur aliquis,neque sub-

» sistat in filiis hominum, neque oflendat filius hominis, »

Theodotion reposuit, «qui non expectabit hominem, et nou

» sperabit in filio hominis; » Aquila vero, « qui non expecla
» bit virum, et non erga hominum. »In quibus omni?
filios

Aposlolorum Salvatoris nostri spes, quae non in homine,

sed in Salvatore et Domino suo futura sit, demonslratur;
qui utique Salvator Dei Verbum erat. His vero deinceps
a<ljungit : « Et erit quod reliquum fuerit ex Jacob gentibus
y> in medio populorum multorum, quasi leo in jumentis
» sylvae, et quasi catulus leonis in gregibus ovium ; quem-
» admodum cum transierit, et disperliens rapuerit, et non
» sit qui eripiat : » quibus verbis, ut arbilror, confidentia
et intrepidum robur praedicationis Apostolicae declaratur;
siquidem instar leonis et catuli, in sylvam gentium et in

ovium humanarum greges illi irruentes, et disperlientes

dignos ab indignis, eos Christi verbo subjecerunt. Ad qtiem
deinceps proferuntur quae ab ipso sint manatura : « Extolle
» tur manus tua super aflligentes te, et omnes inimici tui
» perdentur : »quod ipsum sane etiam oculis intueri licet.
Quamvis enim multis. quamvis innumerabilibus, Chrisli
verbum antehac aflligentibus, et hodie quoque oppugnan-
tibus, allius tamen ipsum abiit et polcnlius cunctis ciroclum
i 18 11 >:.nti pamphili ,

t«t. Sed etiaoo in sublimi collocata est manus Christi, con-

tra omnes qui ipsum afllixerint; ejusquc inimici universi,
variis temporibus contra ejus Ecclesiam insurgentes, per-
dendi esse dicunlur.

§ LII. — a sophom \.

« Quia tunc convertam in populos linguam, ut in nomine

» Domini serviant ei sub jugo uno. A finibus fluminum
» /Ethiopias suscipiam supplicantes mihi : dispersorum fe-

» rent hostias mihi. In die illa non erubesces ex omnibus

» studiis luis, quibus impie egisli adversum me : quia tunc
auferam a te probra contumelise tuae, et non ultra adji-

» cies gioriari super monte sancto meo; et relinquam in te

» populum mansuetum et humilem : et cavebunt in nomine

» Domini qui reliqui fuerint ex Israel, et non facient injus-
» titiam.et non loquentur vana, et non invenietur in ore eo-

» rum lingua dolosa; quoniam ipsi pascentur et cubabunt,

» et non erit qui cxterreat eos *. » In his item reliclurum sibi
populum mansuetum et humilem Dominus pollicitus est,

non alium utique significans quam eum qui de circumci-

sionc in Chrislum ipsius sit crediturus ; et rursus eos qui

reliqui fuerint ex Israel, solos salvos futuros, cum reliqua-

rum genlium vocatione quam initio Prophetiae significavit.

§ LIII. A ZACriARfA.

a Ecce dies veniet in te, et dividentur spolia tua in te :

» et congregabo omnes gentes in Hierusalem ad bellum, et

» capietur civitas, et diripientur domus, et mulieres in-

» quinabuntur, et exibit dimidium civitatis in captivilate :

2
» reliqui vero ex populo meo non perdentur de civitale . »

Consentanea sunt haec iis quae proposila sunt de interitu

)>h. iii, 9d ^t'j({. — * Zach. xiv, 1 etieqq^.

 DEMONSTJRATIOMS LV AMiELlC-K LIB. II. 1KJ

univers* nalionis Judaeorum, qui a<l illas post Chrisli ad-

ventum pervenit. Haec enim Zacharias post reditum dc Ba*

bylone vaticinatnr, canens exlremam illam populi vastalio-
nem, quae a Ronianis inferenda erat, in qua cum tota Ju-
daica gens in hostium potestalem ventura esset, solos eos
dicit qui de populo reliqui fuerintsalvos fore : sic sanc Apo-
slolos Salvatoris noslri apertissime significans.

§ LIV. AB HIERUMIA.

« Convertimini, (ilii qui defecistis, dicit Dominus : quo-

» niam ego dominabor iu vobis, et accipiam vos unum de
» civitate et duos de familia, et adducam vos in Sion, et
» dabo vobis pastores secundum cor meum, et pascent vos
» pascenles cum scientia. Et erit, cum multiplicali fueritis
» et creveritis, dicit Dominus, in diebus illis non dicent
9 amplius : Arca testamenti Domini Israel, non ascendet in
1
» cor, neque nominabitur, et non fiet amplius . » In his
quoque conversionem Israel, in adventu Salvatoris nostri
Jesu Christi futuram, canit ; in qua cum unum de civitalc
et duos de familia, et valde paucos, et numero exiguos ele-

gerit, earum quae in ipsum crediderint gentiura pastores,

cumque in terra gentes in sua ipsarum futura vocatione
creverint, « Non ultra, inquit, ab eis dicetur, Arca testa-
» menti Domini; » non enim amplius ad Mosis corporales
adoraliones recurrent, utpote cum eis novum tradeodum
sit Testamentum.

§ LV. AB EODEM.

« Multiplicaverunt impielates suas, invaluerunt in aver-

» sionibus suis. Quanam ex his propitius ero tibi? Filii tui

» dercliquerunt me, et juraverunt in iis qui dii non sunt; et

1
Jerem. iu, i| et seqq<
 ISO LUSKBU PA.MPHILI

ituravi eos, et mocchn-ti sunt, et in domibus scortorum

» habitavcrunt; equi libidine pcrciti evaserunt, unusquisque
» ad uxorem proximi hinnitum emisit. Numquid non supcr
• tiis visitabo? dicit Dominus; an in gente tali non ulcisce-
» tur anima mea? Ascendite propugnacula ejus et jugu-
late consummationem vero ne facite,
: relinquite fulei-
» menta ejus, quoniam Domini sunt »In 1
. his simul, et ac-

cusatio totius nationis eorum, et quae eos oppressit obsidio

indicatur; et praeterea residuum, quod fulcimentum ejus

nominat, cum ipsius Domini sit. Hoc vero residuum fuit,
quod ex fide quam in Christum Dei habuit confirmatum
solidatumque est, ut ne iis similia pateretur quae universa

illa gens perpessa est.

§ LVI. AB EZECUIELE.

« Et cadent vulnerati in medio vestri, et cognoscetis

;> quod ego Dominus, cum abierint de vobis qui liberabun-
» tur a gladio ad gentes, et cum vos dispersi eritis per regio-
» nes, et recordabuntur mei qui liberati erunt ex vobis in
2
» gentibus ad quas captivi ducti sint . » Videtur sane hic
mihi quoque concordare iis qui a reliquis Prophetiis ac-
cepta sunt : eos enim qui liberali erunt, quosnam alios di-

xcris, nisi quod in caeteris residuum, seu reliquum, et stilla..

et ros, populi illius nominatur? quibus utique denominatio-

nibus, Apostolorum Salvatoris nostri conventus indicatur»
Hi ergo, liberati ab interitu universae illorum nationis et a

dispersione illorum, recordati suntDei; ut sit confitendum

ea quae scripta sunt de his fuisse dicta.

§ LVJI. — AB EODEM.

« Haec dicit Adonai Dominus : Expellam eos ad gentes,

1
J ci eni . v, 7 et seqq. — ;
-
EzccU. \t, ~ cl seqq.
 DKMONSTRATIOMS EV ANGEXIC .E LIB. II. 12 1

» et dispergam eos in omnes naliones, et dispergam eos m

» oinnem tcrram : et ero eis in sanctificationem parvam in
1
» regionibus quocumque ingressi fuerint illuc . » Hic quo-
que alio nomine eos vocavit, ubi sanctificationem parvani

tlixit eos qui ex illis superstites mansuri sint et incolumes.

§ LVIII. Ali EODEM.

« Et omnes suscipientes eos dispergam in omnem ven-

» tum; et gladium efFundam a tergo eorum : et cognoscent
» quod ego Dominus, dum dispergam eos inter gentes, et

» disseniinabo eos in regionibus : et relinquam ex eis viros

» in numero ex gladio, et ex fame, et ex morte ut enar- ;

» rent omnes iniquitates suas in gentibus quocumque in-

2
» gressi fuerint illuc et cognoscent quod ego Dominus
:
» .

h\ totius populi dispersione, etiam hic sibi relicturum ait

paucos numero, non alios utique significans quam eos qui
praedicti sunt.

§ LIX. AB EODEM.

« Haec dicit Adonai Dominus : Quod si etiam quatuor

» ultiones meas malas, gladium, et famem, et bestias malas,

» et mortem emisero super Hierusalem, ad perdendum ex

» ea hominem et jumentum; et ecce qui relicli fuerint in
3
» ea, qui conservati , » et caetera. Haec quoque nihil plane
ab iis quae praedicta sunt difTerunt.

§ LX. AB EODEM.

« Sic judicabo vos, dicit Dominus : et deducam vos sub

» virgam meam : et adducam vos in numero teslamenti.
» Et eligam ex vobis rebelles et impios, quoniam ex pere-
» grinatione eorum educam eos, et tn terram Israel non in
1
Ezech. xi, iG et scqq. — 2
Id. xu, i4 et seqq. — s
Id. xiv, 21 ct seqq.
 1 1 2 II SERll PVMPKll 1

jedientur', » ln his quoquc perspiCuc exiguos numere

gub rirgani Dci venturos affirmat, duui reliqui ex Israel a
promissis cadent. Atcnim cum demonstratum a nobis sit,

non tbrtiuto noque indiscrete onmibus simpliciter Judaicae

gentifi cum vitiosis atquc impiis, tuui ctiam iis qui tales non
siot, oracula divina ilias Lonorum promissiooes cecinisse,
sed paucis eorum duntaxat et facile numerabilibus, iis vi-

delicet qui in Salvatcrcm et Dominum nostrumcrediderint,

aut iis qui ante ejus adventum justi effccti sint : abunde nos
arbitror declarasse, quemadmodum ea quae ad promissa
divina pertinent, non indiffercnter in omnibus Judaeis finem
acceperint; et quemadmodum non ipsis magis quam iis qui
de gcntibus assumuntur, ubi Christum Dei susceperunt,
Prophetarum rcsponsa conveniant. Porro quaenam fuerit

divinorum promissorum sententia, ubi tempus erit osten-

dam. Haec autem prope necessario a me coliecta sunt, ul
rcdarguam eos qui ad circumcisionem pertinent, quadam in-

ani jactantia elatos, ad se solos Christum, non ad omnes ho-

niines venturum pertinaciler glorianlcs , necnon ut osten-
dam magna cum ratione esse studium nostrum, cum libros

illorum ct oracula versando traclamus. Conslituta est a me

libro superiore causa cur in morem Judaicum nou recidi-

mus, tametsi Propheticis illorum scriptis gaudemus; nec

item minus, cujusmodi ea sit vita quce Christo auctore om-
nibus gentibus nuntiata praedicataque sit, quamque antiqua
sit Evangelicae reipublicre ratio, in eodem explanavi pro
viribus : quapropter qui haec aliquando tandem absolvi-
mus, jam nunc tempus arbilramur esse, ul de occulta et

mystica ratione quae ad Salvatorem et Dominum nostrum

Jesum Christum, qui Christus est Dei, pcrtinet, occultiora

ilcm quacdam attingamus; ut cum hoc paritcr illud disca-

mus, quam ob rcm nunc ct non antchac ad omnes gentes

1
I^ZI th, XX.
 5

DElONSTRATIOHlS EVAIVGELIC.E LIB. II. 1 *2

advenerit, et quaenam causa sit ut non multo ante, sed nu-

l>cr duntaxat post magnum numerum saeculorum, vocare

gentes incoeperit; tum alia ejusdein generis quae arcanae
iiiius thcologiae propria sunt, quaeque ad illum spectant,

tractemus; item, qua ratione homo factus sit quae

ille :

sane etiam prima omnium novo quodam assumpto e.vor-

dio, quasi ad homines incredulos, ipsum Dei Verbum in-

vocantes ut nos adjuvet, age jam consideremus.

 i
, BUSKBM PAUPHILI

LIBER TERTIUS.
*ee<i>m

PROOEMIUM.
Cum ea quoe praefationis cujusdam locuLnobtenluraerant
iu Evangelicam demonstrationem abunde tractaverim, mo-
dumque etiam Erangelica Salvatoris nostri doctrinae <le-

monstraverim, causasque reddiderim propter quas, qui

Judaeorurn amplexi sumus oracula, vitam illorum recusari-
mus; ac prreierea planum fecerim quemadmodum prophe-
tica illorum scripla, id quod futurum erat ante venientia,
nostrae per Christum futurae vocationis mentionem fecerint,
ut sic tanquam propria illa, non tanquam aliena vindice-
mus : tempus jam admonet ut ad propositam maleriam ac-
cedam, et eorum quao promissa suut initium faciam. Porro
autem haec erant quae ad rationem humanitatis Jesu perti-

nent, qui Christus est Dei; item ejus theologiae quae de illo

est, documenta quae apud Prophetas Hebraeorum extant,

tum quae illi de adventu illius ad homines praedixerint; quae
ulique illi uni posse accommodari, ex eventis certissimis
jamjam comprobabimus, si (quod necessarium est) prius

illud contemplati erimus, quemadmodum Prophetae Evan-

gelii mentionem io Christo non praetermiserint.

CAPUT PPxIMUM.
(Juod Prophcttc in ipso Christo Evangelii menlionem assumpseruil.

llujuscc vcritatis testis ad vcrbum sit Esaias, qui cx per-

 DEMONSTRA.T10NIS EVANGELICE LIB. III. 1^-0

-
ioa Ghristi elamat : « Spiritus Domini super me, propler
» quod unxit me : evangelizare puuperiLus misit me, prae-
» dicure captivis reuiissionem et caecis visum
l
. » Quum sune
Prophetiam Salvator noster olim in conventu apud multi-
tudinem Judaeorum cum legisset, liLrumque post leetionem
plicuisset, sit locutus est : « Hodie impleta est scriptura
2
» hacc in aurihus vestris , » protinusque hinc suam doctri-
nam exorsus evangelizare cccpit pauperihus, eos in com-
mcndatione heatorum qui apud se futuri sint, reliquis ante-

ponens : « Beali, inquit, puuperes spiritu, quonium ipsorum

3
» est regnum ccelorum . »Iis praeterea qui u mulis spiritihus

vexurentur, quique a daemonibus, caplivorum instar, jam-

diu tenerentur, dimissionem ante nuntiavit, omnes ad liber-

lalem et solutionem a malitiae vinculis invilans, verhis illis :

« Venite ad me, omnes qui laboratis et onerati estis, et

» ego reficiam vos \ » Caecis vero, qui corporeos oculos ha-

berent corruptos, integritatem restituens, visum largitus

est, ut sic significaret se iis qui olim veritatem parum in-
luerentur, virtutem qua lumen verae pietatis respicerent

erogare. Christum ergo in primis auctorem et ducem futu-

rum omnis provinciae Evangelicae, ea quae exposila est Pro-

phetia declarat. At post illum ejusdem propositi ministros
fore illius Discipulos, idem Propheta canit dicens : « Quam
» speciosi pedes evangelizantium bona ; quam evangelizan-
b
» tium pacem ! » Ubi valde accurate speciosos dixit fore pe-

des evangelizanlium bona Christi : qui enim speciosi futuri

non erant qui in exiguo brevique tempore totum orbem

erant percursuri, ct omnem locum sancta illa de Salvalore
mundi doctrina impleturi ? Quod autem humanis verbis non
uterentur ad persuadendum audientibus, sed Dei virtus es-
set quae cum illis faciebat dum Evangelium praedicarenl,

* Isai r.xi, 1 . — 2 Luc. iv, 21 . —- 3

Maltli. v, 7>. — ''
Id. xi, 28. — 6
Isai.
lii, 7.
ItG BUSBBIl PAMVIIII.I

alius rursus clamat Propheta : i Dominus dabit verbum ev-

i BHgeliianlibui virtute mulla. » Et rursus Esaias : « Super
* montem exeelsum ascende, qui evangelizas Sion; extolle
» quantum potes vocem tuam, qui evnngelizas Hierusalem :

» cxtollite, ne timete; dic civitalibus Juda : Ecce Deus ves-

i ter, eece Dominus cum robore venit, ct brachium cum

» potestate : ecce merces ejus cum eo, et opus ejus coram
» ipso : tanquam pastor pascet gregem suum, et in brachio
suo congregabit agnos, et eas quae in utero habenl con-
•) solabitur \ » Caclerum haec quonani sensu accipienda sint,

progressi longius in doctrina Evangelica videbimus : ints-

rim illud conslitit, et ipsum Evangelium et nomen Evangelii
Prophetieis vocibus comprobatum fuisse : habes praeterea
evidentes perspicuasque demonstrationes, unde initium es-
set accepturum Evangelium, ab ipso videlicet Chrislo, nec-

non per quos foret praedicandum, per illius uiique Aposlo-

los; sed etiam qua virtute esset superaturum, non humana
scilicet. Quod ipsum sane ex illo constitit : « Dominus da-
2
» bit verbum evangelizantibus virlute multa . » Reliquum
igilur jam est, ut ex multis quae apud Hebraeos anliquius
ac remotius de Christo divinata sunt, pauca anticipemus,
ut discas quaenam illa essent quse posterioribus temporibus
Evangelium nuntiarent futurum; simulque miraculum Pro-
phetarum, qui quidem tanto ante futura cognoverint; item-
que ipsorum oraculorum eventa. quemadmodum ea in Sal-

vatoreet Domino nostro Jesu,quiChristusestDei, completa

consistant.
* T>ni. xl, 9 seqq. — J
Psal. lxvm, i 2.
 DBMONSTilATIONIS EVANGELICjE LIB. III. 127

CAPUT SECUNDUM.
Quorl de Christo vaticinati sunt Prophcta Hcbraoruih.

Priinus prophelarum Moses, alium Propheiam sibi simi-

lem suscitaodum denuntiat. Gum enim leges ab ipso positnc

soli Judaicae genti convenirent, idque in terra Judaea dun-

taxat aut circum eam, non autem ei quoquc genti quae
longissime in terris remotissimis degeret, quemadmodum
ex iis quae prius a nobis tractata sunt cognosci potuit, et
eum non solum Judaeorum, sed etiam aliarum gen-
qui esset
tium Deus, oporteret ad se cognoscendum et colendum vitae
hominum suppeditare ea quae cunctis item genlibus ulilia

forent : merito alterum Prophetam, qui nulla in parte suae

ipsius rationi atque instituto cederet, de Judaica gente sus-

citandum, oraculo exposilo divinat, in hunc rnodum illi ipsi

Deo respondente « Prophelam suscilabo eis de

: fratribus
» ipsorum tanquam te, et dabo verbum meum in os illius,

» et loquetur eis juxta omne quodcumque mandavero illi :

» et homo ouinis quicumque non audierit verba ejus quae-

» cumque loquetur Propheta in nomine meo, ego ulciscar
1
» exeo .» Similia vero ipse quoque Moses hoc oraculum in-

terpretans ad populum ait « Prophetam de fratribus vestris :

» lanquam me suscitabit Dominus Deus, illum audietis in

» omnibus quaecumque postulasti a Domino Deo tuo in Gho-

» Num igitur ex iis qui post Mosem

2
» reb, in die concionis .

extiterunt Prophetae, Esaias, exempli gratia, aut Hieremias,

aut Ezechiel, aut Daniel, aut alius quispiam de caeteris duo~
decim legum auctor Mosi conferendus exlitit ? nequaquam.
Sed ex illis tandem quis unquam Mosi similia etTecit? nus
1
Dout. xviii, iS, 19. — 2 ibid. i5.
 EUSEBII PAMPHILI

quam poteris dicere. Sed quisque illorum a primo a<l no-

tissimum quoscumquo instiluebant ac docebant, ad ipsuni
Moseni remitlehant, alque in hocpopulum reprehendehanl,
quod Mosis legem non servasset, sed coutra illam fecisset;

neque illum ad quidquam aliud hortahantur, nisi ad ea fir-

miter lcnenda quce in lcge Mosis posita sunt. Nullum igitur

horum illi similcm dixeris : atqui Moses de uno duntaxat
certe ac definite loquitur. Quemnam igitur alium Mosi simi-
lem futurum Prophetam canit oraculum illud, nisi Salva-
torcm et Dominum nostrum Jesum Christum? quomodo
autem hoc diclum sit diligentius contemplari necesse
cst. Primus Moses genti Judaicae praefuit, cumque eos de-
prehendisset Egyptiis superstitionihus mullorumque dco-
rum cultu implicitos, primus ah iis illos avertit, in-
evitahilihus suppliciis cultores simulacrorum deterrens :

ct primus eis theologiarn ostendit, eam quae unius princi-

palum docet, pr^cipitque ut unum Opificem auctoremque
rerum omnium colerent : primus etiam rcligiosae vitae il-

lis institutionem quamdam disponens atque assignans, piae

sanctaeque repuhlicae illis auctor et primus et solus appa-

ruil. Atqui Jesus quoque Ghristus sicut Moses similiter, ac
multo quidem excellentius : qui primus ejus doctrinae quae
vcram religionem instituit reliquis gentibus, auctor et ma-
gister fuit; et primus per totum terrarum orhem simula-
crorum cultum evertit; primusque unius occmium regis

Dei cognitionem et reverentiam cunctis hominihus, novae-

que vitae ac piis hominihus accommodatae, reipublicae pri-

mus introductor legisque lator extitit. Ad haec, ea quae

dc mundi ortu et quaj de animae immortalitate feruntur,

aliaque omnia philosophica praecepla quaecumque ejusdem
sunt generis, primus Moses Judaeorum tradidit nationi.
Scd haec multo divinius primus caeteris gentihus Jesus
Christus pcr suos Discipulos demonstravit; ut sane merito
 DEMONSTRA.T10NIS EVA.AGr.LICE LIH. III. IS»(}

Mosem primum solumque pieiatis lcgumlalorem Judae-

orum appellare aequum sit, Jesum autem Chrislum gen-
tium universarum, sicut Prophetia quae de ilio est canit :

« Constitue, Doraine, Legislatorem supOr eos; agnoscant

i gentes quod homines sunt *« » Moses praeterea geslis mi-
rabilibus et prodigiis, religionem a se inslitutam et tradi-

tam confirmavit : itidem Christus iis miraculis, quae etiam

scriptis tradita esse omnes novimus ad fidelium intuentium
usus, novis suae doctrinae Evangelicae praeceptis stabilila-
tem ac perpetuitatem adjunxit. Rursus Moses genlem Ju-
daicam ab intolerabili servitute qua ab /Egyptiis preme-
balur, in libertatem vindicavit : Christus quoque omne
genus humanum ab impio atque yEgyptiaco simulacrorum
cultu quo sub malis daemonibus tenebatur, revocavitad li-

berlatem. Denique Moses terram sanctam, et in ea vitam

Deo gratam et beatam, iis qui leges servarent promisit : si-

mili ralione Jesus Christus, « Beati, inquit, mites, quo-

2
» niam ipsi possidebunt terram ; » longe utique meliorem
terram, vereque sanctam ac Deo gratam, non eam quae est
io Judaea, quae plane a reliquis nihii difTert, sed Dei ama-
tricibus in coelo animis convenienlem, iis qui vivendi ra-
tionem a se positam piene observaverint poliicitus; quod
quidem apertius indicans iis quos apud se beatos futuvos

praedicabal, regnum ccelorum appeilavit. Caelerum, alias

quoque res a Sulvatore nostro gestas invenies, quae virtulo

longe pracstiterint iis quas Moses edidit, magnam tamen

cum Mosaicis iiiis habentes similitudinem. Exempli gratia :

Moses totos quadraginta dies jejunus fuit; nam Scriplura

hoc illi testimonium cxhibet : « Et fuit, inquil, Moses illic

» in conspectu Domini. Quadraginta dies et quadraginta

» noctes panem non edit et aquam non bibit
5
. » Itideir:

etiam Christus; etenim sic scriplum est : « El agebatur iii

1
Psalm. ix, 21 — 2
Matlb. t, |. — ?
Exod. xxiv, iS.

XXI. g
 }.m) SKBIl r.vMPHlLl

» desertum quadraginla dics, et tentabatur a Diabolo, ct

nihil comedit in diebus illis*. » Rursus Moses in descrto

nlimcnta populo pracbuit; nam Scriptura sic habet : « Eccc
2
ro do vobis panes de ccelo ; » et paulo post : « Factum
» est, inquitj cum subsedisset ros circum castra, et ecce
» supcr faciem deserti minutum quasi coriandrum album,
» quasi gelu super terram*. i Salvator quoque ac Dominus
noster ad Discipulos suos : « Quid, inquit, cogitatis in vo-

» bis ipsis, modicrc fidei, quod panes non accepistis? non-

» dum scitis neque recordamini quinquc panes, quinque
» millium, et quot cophinos recepistis? neque septem qua-
» tuor millium, et quot sportas tulistis* ? » Item Moses per
medium mare ingressus est, populoque itineris dux fuit;

sic cnim habet Scriptura : « Exlendit Moses manum suam

» in mare, et subduxit Dominus mare vento Austro violen-
» to totum diem, et fecit mare siccum, et divisa est aqua ;

» et transierunt filii Israel per medium mare in sicco, ct

5
» aqua eis murus a dextris et murus a sinistris . » Simili

potestate, ac Dco eliam convenientius, Jesus, qui Christus

est Dei, in superficic maris ingrediens, Petrum item ad se

incedere super eadem fecit ; nam sic scriptum est : « Quar->

j> ta autem vigilia noctis, venit Jesus ad illos ambulans su-

» pra mare: et cum vidissent illum ambulantem supra ma-

» re, conturbati sunt. » Et paulo post « Respondens aulem :

» illi Petrus, dixit : Domine, si tu es, jube me venire ad te

» super aquas : ille autem dixit, Yeni : et descendens de na-

6
» vi Petras, ambulabat supra aquas . » Rursus Moses vento
Auslro violento mare solidum fecit; nam Scriptura ; «Ex-
» tendit, inquit^ Moses manum super mare, et suslulit Do-
» minus mare vento Austro violenlo; »ac subjungit « Ste- :

» Eadem ratione, ac multo

7
» terunt undae in medio mari .

1
Luc. iv. a. — 2 Exod. xvi, {. — s
Ibid. i4« — u
Mattli. xvi, S et ;:cqq.
— 5
Exod. xiv. 2i ct seqq. — 6 Mattb. xi\\ 20 ct scqq. "
Exod. xiv. 21.
 DLMONSTR ATIOMS BVANGELIC/E Lin. III. 101

quidem praestantius, Salvator noster increpuit ventum et

mare, et facta est tranquillitas magna. Mosis item vulius,

cum de monte descenderet, cernebatur plenus gloria ; sic

enim scriptum esl : « Descendens autem Moses de monte,

» ipse nesciebat quod glorificatus esset aspectus cutis faciei

» suae, dum ad ipsum loqueretur : et vidit Aaron omnesque

» seniores filiorum Israel Mosen, et erat glorificalus aspec-
1
» tus cutis faciei ejus . «Simili ratione, et longe quidem ex-
cellentius, Salvator noster « cum duxisset suos Discipulos
» in montera excelsum valde, transfiguratus est coram eis;

» et resplenduit facies cjus ut sol, vestimenta autem ejus

2
» facta sunt alba sicut lux . » Moses item leprosum mun-
davit ; siquidem scriptum est : « Et ecce Maria lepra can-
» dens sicul nix; » et paulo post : « Et clamavit Moses ad
3
» Dominum, dicens : Deus, obsecro, sana eam . » Simili
ergo ratione, sed longe majori potestate, Ghristus Dei, cum
ad eum leprosus accessisset, dixissetque, « Si vis, potes me
» mundare, » respondit : « Volo, mundare; et mundata est
» ejus lepra *. » Rursus Moses digito Dei scriplam esse Le-
gem affirmavit nempe sic scriptum est « Et dedit Mosi,
: :

» cum dcsiisset loqui ad eum in monte Sina, duas tabulas

5
» Testimonii, tabulas lapideas scriptas digito Dei . » Et in

Exodo : « Dixerunt igitur incantatores Pharaoni, Digitus Dei

» est hic '. » Itidem Jesus quoque, qui Ghristus est Dei, Pha-
risaeis dicebat : « Si autem in digito .Dei ejicio dasmonia 7
. »

Ad haec omnia Moses denominavit Jesum JNave 8

; pari ra-
9
tione etiam Saivator Simonem Petrum . Atque item Moses
constituit populo qui prteessent septuaginta; siquidem di-

cit Scriptura : « Gongrega mihi septuaginta viros de senio-

1
Exod. xxxir, 29 et scq. —
2 Matth. xvn, 2. 3 Num. xu,
10, — i3. —
u
Matth. vnr, 2, 3. — 5
Deut. ix, 10. 6
Exod. vm, 19.— Lric. — "'
xr, 20.
— s
Num. xiii, 17. — 9
Marc. 111, 16.

9-
 ElSF.BIl PAMPMIU

» ribus Israel; et auferam de spiritu qui in te est, et im

1
• millam in eos : el congregavit scpluaginta viros . » Sie
«liam ipse Salvatora designavit suos discipulos septuaginla,
2
i et uiisit binos aule faciem suam . »Rursus Moses duodc-
cim viros emisit terram exploraturos 8 . Noster item Salva-
tor, multoque etiam praestantius, duodecim Apostolos emi-
>it, ad inspiciendas omnes gentes*. Rursus Moses ])onit

legem quae dicit : « Non occides, non moechaberis, non fu-

5
» raberis, non pejerabis . » At Salvator nosler lege propo-
sila non occidere solum, sed etiam irasci prohibet : et pro
eo quod dictum est non mcechari, ne intueri quidem mu-
lierem cum pelulanti cupidine admonet : et pro eo quod
est non furari, res proprias indigentibus elargiri imperat :

etiam illud longe transiiiens quod est non pejerare, ne ju-

rare quidem ullo modo instituit
6
. Et quid me oratione lon-
gius provehi necesse est, ul demonstrem similia finitima-

«|ue inter se Mosem ac Salvatorem Dominumque noslrum

fecisse, cum unicuique volenti in otio lalia coliigere facil-

limum sit? Etenim cum Mosis mortem novisse neminem

dieant, ac ne sepulcrum quidem ejus; neque itidem Salva-
toris nostri post reditum suum in vitam, mutationem in

speciem divinam quisquam scire potuit. Si igitur in tam

mullis rebus alius nemo, sed solus Salvalor noster, qui cum
Mose similitudineni factorum habuerit, proferri potest; su-

perest jam ut in illum unum spectemus, neque vero ad

alium quempiam referamus prophetiam quae apud Mosem
extat, in qua illi similem suscilalurum se Deus respondet,
dicens : « Prophelam ex fratribus eorum suscitabo eis lan-
» quam te, et dabo verbum meum in os illius, el loquelur
t> ois quemadmodum mandavero illi : et omnis homo qui-

'
\itm. xi, 16, 17. — 2 Luc. x, 1 . — J
Nuni. xm, !i. — * Marc. m, 1 j.

— I.xod. xx, i4 «'t s*.-qq. — 6 M:iUh. v, 2 1 el '•«'qq.

 DKMONSTRATIONIS KVAXGKMC.E" LIU. III. l>*)0

i curoque non audicrit verba illius quoecuinquc loquelur

1
• Propheta in nomine jineo, ego ulciscar ex co . «Ipseque
Moses Dei vocem ad populum interpretans, ait : « Propbe-
» lam ex fratribus vestris suscilabit Dominus Dcus vester,

» illum audietis in omnibus quaecumque postulasti a Do-

» mino Deo tuo in Gboreb in die concionis
2
. » Quod autem
))ostMosem, ante Salvatorcm nostrum, nullus Prophelarum
Mosi similis surrexerit, antiqua Scriptura perspicue docet,

ubi ait : « Et non surrexit ullra propheta in Israel sicut Mo-

» ses, quem noverit Dominus facie ad faciem, in omnibus
» signis atque porlentis*. » Constat igitur divinum Spiri-
tum per Mosem de Salvatore nostro cecinisse; ? siquidem
unum ipsum, nec alium quempiam, Mosi similem exti-
lisse, qualem ipsius Mosis verba describunt, jam comp-ro-
batum est. Caelerum, specta aliam quoque Prophetiam
publicae Scripturae commendatam : nam cum Salvatorem
ct Dominum nostrum, hominem ratione humanitatis de
semine Israel orlum, innumerabiles conventus in omnibus
gentibus Dominum appellent, propter divinam ejus vir-
tutem hanc ei appellationem tribuentes; Moses quoque,
qui hoc divino Spirilu aiflatus cognoverat, enuntiavit in
hunc modum : « Exibit homo de semine ejus (dicit autem
» de lsracl), et dominabitur gentibus; et extolletur regnum
» ejus*. » Quod si nullus unquam alius ex iis principibus et
regibus qui in circumcisione regnaverint, multarum gen-
tium dominus constitutus est (nulla enim historia hoc ha- ,

bet), clamat autem et vociferatur veritas de uuo Salvatore

nostro, illum ulique jam Dominum, neque id labiis tan-

lum, sed aflectione sincerissima, innumcrabiles omnium

nationum convcntus confileri : quid ullra jam impedit nc
illum esse dicamus de quo Prophetia3 exlant?Quod autem
Doiii. xvni, lSetseqq. — 2 Ibidem, i5, 16. - s
Ideni, xxxiv, 10. —
1 bid. 1 7 et sc({rj.
i V, EUSliBll PAMPHILI

Moses baec nou indeiinile praedicat, neque inmienso quo-

daui et inconstanli tempore vaticinium adumbret, sed valde
providenter eventum rerum quas praedixerit dcterminatis
lemporibus circumscribat, illa planissimc indicant quae de
liac quoque re canit : « Non deficiet, inquit, princeps de
» Juda, neque dux de femoribus ejus, donec veniat cui re-
» positum est, et ipse expectatio gentium *. » Quibus verbis
non defuturos deinceps ductores ac principes qui sibi inler

se continuata serie succedant de genle Judaica, usque ad

ejus qui expectatur adventum, enuntiat; quod si principes
apud Judaeos defecerint, adventurum eum qui ex oraculis
expectatur. Judam vero hic non ipsam tribum intelligit;
sed quoniam denominatione quadam posterioribus tempo-
ribus a regali tribu Juda omnis Judaeorum natio dicta est,
ita quidem ut hodie quoque Judsei nominentur, valde mi-
rabiliter et prophetice omnem Judaicam gentem Judam
nominavit, sane ut nos quoque Judasos appellare consue-
\imus : tum affirmat non prius defuturos de gente ipsorum
principes ac duces, quam is adveniat quem Prophetia sig-

nihcat : porro hic simui atque advenerit, Judaeorum qui-

dem principatum esse dissolvendum; ipsum vero non Ju~
dajorum amplius, sed gentium fore expectationem. Quod
quidem ipsum unquam Prophetarum accommodare,
nulli

sed uni duntaxat Salvatori Dominoque nostro poteris nam :

simul atque ille ad homines venit, Judaeorum regia sublata

est, continuoque iliorum princeps defecit, qui quidem ma-
joribus suis succederet, atque ex Iegibus propriis iliis prae-

esset; tunc enim Augustus Romanorum primus accepit

imperium, et Herodes ab externis gentibus accitus, illorum
rex constitutus est. Et illi quidem defecerunt, hic autem
gentium per totum terrarum orbem expectatio, sicutdivini-
tus praeriictum fuerat, declaratus est : adeo quidem ut nunc
1
Gcnes. xlix, 10.
 DEMONSTfiATIONIS EVANGELICjE LI-B. III. 100

quoquc omnes quicumque cx omnibus gentibus in illum

credunt, expectationis su.e secundum Dcum in illo spcoi

reponant. Et Moses quidem hnec aliaque his plura dc Ghri-

sto omnibus nobis feliciter nuntiat : ei vero germana Esaias
quoque definite de uno certo Rege qui ex seuiine ac succe?-
sione Pavid sit suscitandus, haec canit : « Egredictur virga
» de radice Jesse, et flos de radice ejus ascendet, et requi-
» escet super eum spiritus Dei, spiritus sapientiae et inlel-
» lectus
1
; »et reliqua. Tum lougius progressus, more prc-
phctico, externarum gentium et barbararum, necnon cum
Graccorum, tum asperrimorum ac ferocissimorum homl-
num, futuram in mites mansuetosque mores ex doctrina
Ghrjsti mutationem praedicit. Sunt autem ejus verba hnec :

« Et pascetur simul lupus cum agno, et pardus simul quies-

» cet cum hacdo : et vitulus et taurus et leo simul pascen-
» tur; » et alia his similia, quae eliam e vestigio planiora

efliciens interpre^atur, ubi ait : « Et erit qui surgit ad impe-

2
» randum gentibus, in eo gentes sperabunt . »Plane enim
irrationalia illa jumenta et quas illic praedixit belluas, nul-

las esse alias quam ipsas Genles, propter earum ferinos mo-
res, declaravit : quibus sane gentibus impcraturum aflir-

mat eum qui surgit de semine Jesse, ex quo semine Salvator

et Dominus noster oriundus praedicalur, in quem gentes
quae in ipsum credunt etiam nunc sperant, ipsi utique va-
ticinio consentanea facientes quod ait : « Et erit qui surgit

» imperare gentibus, in ipso gentes sperabunt. » Hoc igitur

apponito iis quae apud Mosem feruntur, ac distinguilo; et

illud quidem, « Erit qui surgit imperare gentibus, » cum

illo componito : « Egredietur homo de semine ejus, et do-
» minabitur gentibus mullis ; » et illud, « In ipso gentes spe-
» rabunt. » cum illo : « Et ipse erit expectatio gentium. »

Quid enirn interest dicasne, In ipso gentes spcrabunt, \\\\

1
Isai. xi, 1. — 2
Ibidem, 6 ct seqtj.
 . :

i.it» IUSBBII PAMPHILI

\*i\> : fpsc crit expectatio ILCnti um ? Kursus vero idcm

Ksaias oratione progrcssus, de Christo hacc divinat : « Ecce
puer mcus, quein elegi ; dilectus meus, in quo compla-
» cuit sibi anima mea, judicium genlibus proferet; » ac
deinceps adjungit : « Donec ponat in terra judicium, et in
i nomine ejus genles sperabunt/. » In his Prophota jam
sccundo gentes iu Ghristo scparaturas ponit, cum superius
illud dixerit: « In ipso gentes sperabunl ; » hic vero : « In no-
» mine ejus gentes sperabunt. » Etiam ipsi David dictum est,

<!e fruclu veolris ejus suscilandum esse quemdam, de quo

doinceps ait Deus : « Ipse invocabit me, Pater meus cs tu
» et ego primogenitum ponam eum 2 . » Nam de hoc rursus
dictum est : « Et dominabitur a mari usque ad mare, et a
3
j» fluminibus usque ad terminos orbis terrae . » Et rursus ;

« Omnes gentes servient ei, et benedicentur in te omnes

4
» tribus terrae . »Proetcrea autem locus quidem certus a Mi-
chaca canitur, in quo is oriturus sit de quo feruntur tot va-
ticinia : «Ettu, inqait, Bethlehem domus Euphrata, mini-
» ma es ut sis in millibus Juda : ex te mihi egredietur dux
» qui pascet populum meum Israel, et exitus ejus ab initio
6
» ex diebus saeculi . » Et omnes confllentur in Bethlehem
Jesum Christum esse natum : quineliam incolae ejus loci

speluncam ibidem monslrant iis qui ab extern^ terris ve-

nerint ad spectandum. Et locus quidem hic ubi ortus ejus
futurus fuit, praedictus est; ipsius vero orlus miraculum,

nunc obscure ac figurate, nunc plane et aperte ponit

Esaias : obscure quidem, ubi ait : « Domine, quis credidit
» auditui nostro? et brachium Domini cui revelatum esi ?

» Annuntiavimus coram eo, quasi puerulus, quasi radix in

» terra silienti*. »Pro quo Aquila quidem sic interprelalus

est : « Et praedicabitur tanquam quod ubcre nutritur in fa-

1
laai. xui, 1 el *c<\<\. — 2
Psal. Ltxxvut. - — 3
!'.«. lxxi, 8. — * Ibid.
11. — 5
Micb. v. 2. — ( Uai. i m, i
 0EMONSTRATIONIS EVAXGEUCE I.IR. III. 1O7

» ciem ejus, el tanquam radix de lerra invia. «Thcodoliou

vero : « Et ascendet sicut quod lactc alitur coram eo, et si-

» cut radix iu terra sitionti. » His cnim verbis cum mentio-

nem fecerit Prophela de brachio Domini, quod erat Dei
Verbum « Coram eo, inquit, annuntiavimus quasi puc-
:

» rulum lactantem, et qui ubere nutriatur, ct quasi radicem

» de terra invia : » ubi puerulus quidem ille qui ubere atque
lacte nutritur, plane ortum Christi declarat; terra vero in-
via et sitiens, virginem quae illum enixa est, quam scilicet

nullus vir adiit, de qua quamvis invia laudata illa radix

prodiit, et qui ubere lacteque nutriretur puerulus. Verum
haec adumbrate admodum signihcavit : apertius vero idem
Propheta sententiam suam inlerpretalur, ubi ait : « Ecce
» virgo in utero caplet, et pariet filium; et vocabunt nomen
1
» ejus, Nobiscum Deus, hoc enim significat Emmanuel .»
Talia de Christi apud homines origine antiqui Hebraeorum
Prophetae meditabantur. Numquid igitur illustrem quem-
dam principem aut tyrannum, aut alioqui unum eorum qui
plurimum possunt in vita, eum de quo vaticinantur de-
scribunt? non potest dici, quoniam ne apparuit quidem
aPquid tale. Sed qualis ipse visus est vita, talem item eum
ibre cecinerunt, hac utique in re nihil a vcritale aberran-

les. Posquam ergo Esaias dixit : « Annunliavimus coram eo,

» quasi puerulus, quasi radix in terra sitienti, » deinceps
adjungit, dicens : « Non est species ei, neque gloria : et vi-

» dimus eum, et non habuit speciem neque pulchritudi-

» nem : et fuit species ejus sine honore deficiens prae filiis

» hominum. Homo cum plaga esset , sciens ferre languo-

2
» rem, conlemplusest, et non computatus . oQuid ad haec
igitur superest? Nam cum illius et tribum , ct genus, et

modum nascendi , et virginis miraculum, et vitae morem

praedixerint , sequitur deinccps ut ne morlem ejus lacili
1
Isai. vir, i/j. — 2
Id. i.in, 2, 7).
1 38 EUSKBH PAMPBILl

praeterierinl. Scd quid tandem canil eliain de hac Esaias?

i Homo, inquit, cum in plaga essct, scicns ferre languo-
d rem, contemplus est et non computatus : hic peccata
QOStra fcrt, et pro nobis est in dolore; et nos existima-
• vimus eum esse in labore, et in plaga, et in aillictione :

» ipse autem vulneratus est propter iniquitates nostras.

» Doctrina pacis nostrae super eum, livore ejus nos sanati
» sumus. Omnes tanquam oves erravimus, el Dominus tra-
y> didit eum peccatis nostris et ipse cum vexaretur, non
:

» aperiebat os suum. Quasi ovis ad occisionem ductus est,

» et sicut agnus coram tondente non aperuit os : generatio-
» nem ejus quis enarrabit? quoniam tollitur de terra vita
» ejus
1
; »et reliqua. Nam his verbis significat Christum ip-

sum quidem, quamvis ab omni peccato alienum, tamen pec-

cata hominum pro ipsishominibus in seipsum suscepturum.
Quocirca etiam ea patietur quae qui peccaverint pati solent,
et pro nobis dolebit, non autem pro seipso. Quod si vulne-
rabitur et verbis probrosis ferietur, hoc item nostrorum
peccatorum causa fiet : nam infirmus quoque factus est
propter peccata nostra, ut nos videlicet, cum ille delicta

nostra nostraeque malitioe vulnera assumpserit, ejus livore

sanetnur; et eorum quidem quae ille insons ab hominibus
passurus erat, hae fuerunt causae : Judaeos autem, qui illi

mortem attulerunt, n-usquam veritus Propheta mirabilis,

hoc ipsum quoque perspicue redarguit, plane deplorans,
ac dicens : « Ex iniquitatibus populi mei ductus est ad mor-
2
» tem . »Deinde vero, quoniam cito, neque ita multo post
nefarios adversus Christum ausus, extremus ad illos ex ob-
sidione Romanorum interitus erat venturus,ne hoc quidem
praeterit silentio, sed adjungit : « Et dabo sceleratos pro se-
3
» pultura ejus, et divites pro morte ojus . » Et poterat qui-
dem his prophetiam terminare, si nihil amplius futurum
• Isai. Liti, 3 cl »e<{q„ — 2
IbH. — 3
Ibi(!.
 I»KMO.\ STRATlOttlS BVANGELICjE LIB. III. 1
5<J

post Chrisli morleni vidisset; sed quoniam, brevi mora in-

tcrjecta, erat a morte sive a sepultura reinigraturus atque

in vitam restituendus, de hac quoque re deinceps haec ad-

dit, sic dicens : « Et Dominus vult purgare eum a plaga, si

» traditus sit pro peccato. Anima vestra videbit semen lon-

» gaevum; et vult Dominus auierre a labore animajejus, ut
1
» ostendat ei lucem . »Qui superius dixit : « Ilomo in plaga

» constitutus, et qui novit ferre languorem, » nunc post

mortem ejus et sepulturam : « Dominus, inquit, vult pur-
» gare eum a plaga. » Et qui hoc fiet ? « Si traditus, inquit,
» fuerit pro peccato, anima vestra videbit semen longa3-
» vum 2
: » non enim omnibus concessum est longaevum
Christi semen intueri, sed iis solis qui confiteantur et mu-
nera ofFerantDeo pro peccatis. Horum enimduntaxat anima
videbit semen longaevum Christi, hoc est, aut aelernam vi-
tam ejus post mortem, aut ejusdem vcrbum per totum ter-
rarum orbem disseminatum, quod iongaevum futurum est
semperque duraturum. Rursus, qui superius dixerat : « Et
» nos putavimus illuin esse in labore, » nunc post cajdem
mortemque ejus, ait : « Et vult Dominus auferre a labore

» animae ejus, ut ostendat ei lucem 3

. » Quoniam igitur de-

liberavit Dominus, qui Deus est universi, purgare illum a

plaga, et ostendere in lucem; necessario utique, qui vo-
luit, id faciet quod #vo!uit. Nihii enim est eorum quae vult,
quod non fiat : voluit autem purgare illum, et ostendere
illi lucero; fecit igitur haec : et cum purgaverit illum, osten-
dit illi lucem : et quoniam voluit, et volens abstulit labo-

rem ab anima illius, et ostendit illi lucem, merito Prophela

sequitur, et ait : «Propler hoc ipse haereditabit multos, et
4
» fortium dividet spolia : » ubi (quod reliquum fuit) jam
haereditatis etiam Christi mentionem facit, illi Psalmo con-
sentanea dicens in quo de insidiis adversus illum cons-truc-
1
Isai. liii, 5 et seqq. — 2 Ibid. — 5
Ibid. — '
J
ibid.
 :

i |f) i l
ni .iui rvMPini.i

ti> Domiaatim caoeos oraculum, ubi ait : « Astiicrunt roges

- terrse, et principes convencrunt iu unum adfersus Do-
minum et adversus Christum ejus, » deinceps adjuogit
Domious dixit ad me, Filius uieus es tu, ego hodie genui
te : postula a me, et dabo tibi genles luereditatem tuam,
» et possessionem tuam terminos terra; f
. »IIas igitur gcnles
etiam Prophela intellexit, cum dixit : i Propter hoc ipse
haercditabit raultos; » et adjungit : « Et ibrlium dividet
» spolia. »Siquidem a polestatibus contrariis, quae prius in-
ler gentes dominabantur, ubi subjectas animas liberavit,

tum quasi spolia quaedam suis divisit discipulis. Proinde

Esaias ait de illis : « Et laetabuntur coram te, sicut qui divi-
2
» dunt spolia . » Et Psalmorum auctor : c Dominus, inqult,
dabit verbum evangelizantibus virtute inulla : rex virtu-
» tum dilecti, speciei domus dividere spolia
3
; » JMerito igi-

tur hic quoque de Christo ait : « Propter hoc ipse haeredi-

» tabit multos, et fortium dividet spolia. »Quam autem ob
rem hoc illi datuni sit docet deinceps, ubi ait : « Proeoquod
» tradita est in mortem 'anima ejus, et cum iniquis deputa-
» tus est ; et ipse peccata multorum tulit, et propter peccata

» eorum traditus est \ » Pro his enim remunerans illum Pa-

ter, eo quod diclo audiens fuerit, sustinueritque, donavil
illum iis quae exposita sunt. Factus enim est obediens Pa-
tri usque ad mortem : quare multorum quoque haercdi-
latem consecuturum illum canit, non prius tamen quam
tradita fuerit anima ejus in mortem, et cum iniquis sit de-

putatus; propter haec enim dictum est illum haereditalurum

multos,et fortium divisurum spolia. Puto aulem indubitale
reversionem ejus a mortuis significari lalibus oraculis:qui
enim fieri polest ut aliter de eo intelligamus, qui tanquam
ovis ad occisionem sit ductus, et ab iniquilatibus Judaici
populi traditus sit ad morlem, et cuin iniquis deeutatus,
1
P«al. ii, i r» s* (]'j. — -
Isai. u P»al. lxfii, 12. — * ls. cni, 12.
 DEMONSTRATiOfnS UV \yc, Ml.l C L Ll'A. III. 1 /| 1

sepulturaeque connnendatus ? deinde purgatus a Domino?

el lucem penes se visurus sit, et mullorum haeredilulcm
consecuturus, et suis spoliu divisurus? Sed aliler «juoquo
de illius redilu in vilam post morlem, dicit quodum loco

vaticinans David ex persona Christi : « Non rclinques am-

» mam meam in inferno, neque dabis sanctum tuum videre
» corruptionem *. »Et alibi : « Domine, eduxisti ab inferno
» animam meam, salvasti me a descendentibus in lacum 2 . »

El alibi : « Qui exaltas me de portis mortis, ut annunliem

s
» omnes laudationes tuas . » Contra omnia hacc intendere
ullam aciem, ne inimicissitnos quidem atque ingratissimos
posse arbitror. Yerumtanien ejus Prophetiae conclusio, cu-
jus auctor Esaias, sterilem illam quondam et desertam a

Deo aniinam, aut polius Ecclesiam de gentibus collectam,

Ia3tis vocibus bonoque nuntio prosequitur, cum illis utique

recordans quse jam contemplati sumus : nam cum propler

eam Christus omnia pertulerit, merilo postea quae de illo

praedixit adjungit : «Laetare, inquit, sterilis, quae non pa-

» ris; vociierare et clatna, quae non parturis : quoniam mul-
» ti filii desertae magis quam ejus quae habet virum, Dixit
» enim Dominus : Dilata locum tenlorii tui, et pelles la-

» bernaculorum tuorum fige, ne parcas : dilata funiculos

» tuos, et clavos tuos corrobora : amplius ad dextram et ad

» sinistram extende, et semen tuum genles haereditabit \ »

llis aulem verbis Ecclesiam de gentibus collectam, et toto

orbe terraruin diffusam, et ab ortu solis ad occasum ex-

tentam, oracuium laelari jubet, planissime hoc ipsum sig-
nificans, ubi ait : « Et semen tuutn gentes hasreditabit. »

Cum autem longiorem explanationem desiderent ea qtne

ad hunc locum spectant, abunde nobis hoec compendii lo-

cum explebunt. Nam fcu quoque per otium multa plura col-

ligere poteris quae ad idem proposilum spectent : sed ipsutu

quoque Evangolicae Demonstralionis propositum, quod nunc
1
Psal. xv, 10. — 2 Ps. xxix, 4- — 3
Ps, IX, i5. — Isai. UV, l ct seq<;.
1^5 BUSBBH PAMPIIILI

in manibus cst, tradct suo tempore atque interpretabitur

siugula. Intcrim vero quod ad pra^diclionem divinationem-
que Prophelicam de Salvatore nostro pertinet, quodque
itcm ad id quod ea pradictio omnes homines eorum bo-
norum advenlu gauderc jubebat qua expectabantur, iis
qua jam dicta sunt contenti esse possumus qua3 quidem :

plane cnuntiant Prophetas cujusdam adventum, et legum

auctoris pietatcm qui Mosi similis futurus sit, necnon ejus-
dem genus et triburn» et locum unde exiturus, et tempus
quo venturus sit. \ alicinatur pra3terea et ortum, et mor-
lem, et reditum in vitam, ct principatum in omnibus gen-
tibus; quae sane jam evenere omnia : et magis etiam dein-
ceps ex iis qua: dicentur constabit, in uno Salvatore ac
Domino nostro ea fmem accepisse. Sed haec quas de sanc-

tis oraculis accepta vides, iis qui credunt exposita sunt;

iis autem qui non credunt, seorsum obviam scriplis Prc-

pheticis ibimus, atque interim tanquam de communi viro

et qui reliquis fuerit similis inquiremus ut cum omnibus
:

qui unquam a condito a?vo inter homines celebrati sint,

mullo praestantior et incomparabili quadam eminentia su-

perior apparuerit, cum ea quoque qua3 ad diviniorem ejus
naluram spectant pertractemus; et quod virtus qua3 in illo

erat nulla humana natura constaret, certissimis demon-

slrationibus comprobemus : ordine deinceps sequetur ut
ea proponamus contemplanda pro viribus, qua3 ad eam
theologiam pertinent qua illum complexa esl. Quoniam
igitur major pars eorum qui non credunt, vocant illum
pra3sligiatorem ac seductorem, aliasque innumerabiles ca-
lumnias in illum cxecrabiliter jactant, ac ne nunc quidem
desinunt ejusmodi probra confingere; tempus jam videtur
esse ut etiam istis respondeamus, de nostro quidem nihil

afferentes, sed de doctrina quam ipse publicavit assumen-

tes quod hic apponamus.
 .DEMONSTRATIOSIS EVANGELIC.E LIB. III. J /|5

CAPUT TERTIUM.
Advcrsus cos qui Christum Dci scductorcm fuisse exislimanl.

Interrogandi igitur sunt, num quis unquam alius huic

similis seductor ex hisloriis ipsorum proferri possit, qui
mansuetudinis, probitalis, temperantiae, omnisque reliquae
virtutis iis quos seduxerit magister et auctor extitcrit; et

utrum fas sit iis nominibus vocare eum qui ne inlueri qui-
dem mulierem cum petulanti cupiditate permittit; et num
is seductor qui summum philosophiae fastigium tradiderit,
Discipulosque suos docuerit quaecumque possideant bona
iudigentibus impertiri, et laboris studium ac beneficentiam
plurimi facere; et utrum seductor is qui in multitudine po-
pulari, in plebeio turbulentoque grege versari prohibet,
solum autem rerum divinarum etudium sua doctrina com-
mendat. Qui porro fieri potest ut is merito nominetur se-

ductor, et ab omni mendacio deterreat, et ad veritatem

procter cuncta alia ampleclendam adhortetur? ut ne jure

quidem jurando velit nos indigere, quanto autem minus

perjurior 1
« Sit enim sermo vester : Est, est; Non, non '. »

Et quid me plura colligere oportet, cum ex iis quae jam

dicta sunt plane liceat discere quodnam fuerit ejus reipi;-

blicac institutum, quae ab illo inter homines ad vitae utili-

tatem disseminata est? ex qua non modo non seductorem,

sedvere divinum quemdam, et divinae pietatcmque amplexae
philosophiae, non communis illius et vulgaris introducto-

rem, omnis verilalis amater sit confessurus. Nam quod il~

lud vivendi institutum, quo Hebrajorum antiquissimi, Dei

amici viri, utebantur, quodque jam ex hominibus quodam-
1
Matth. v, :>-.
l , ,
BUSEEII PAMPHILI

uiodo interierat, solus ipse renoyaverit, ueque in paucos

el modicos, sed in totum orbem diffuderit; io primo hujus
operis libro satis a oobis ostensum esl : per quem utique
Licet hominibus jain turmalim in toto orbe, illius vitae re-

ligponemque amplexae reipublica), quam et ipse Abraham

«t qui per idem lempus vixere sectati sunt, innumerabiles
non solum ex Gra?eis, sed etiam ex barbaris, aemulatores
ostendere : et illius quidem doctrinae pars quae ad mores
pertinet magis, ejusmodi. ftunc videamus utrum seducto-
ris nomen illi in eo genere prreceptorum conveniat, quod
maxime dominatur. Nonne igitur de illo palam scriptum
est, quemadmodum soii omnium regi Deo, et coeli ac terrae

mundique universi opifici, et ipse dedilus fuerit, et com-

mendare suos Discipulos consueverit? sed nonne etiam
uunc illius omnes et Graecos et barba-
doclrinoe praecepta

ros ad supremum Deum sursum mente animoque perci-

pienduin, et omriem visibilem naturam despiciendam ex-
tollunt? Num igitur hic iuit seductor? an vero quod plures
colere deos ex suprema et sola vera theologia eum qui re-
vera in errorem praeceps sit Iapsus non permiltit? At hic
non recens neque illius proprius sermo, sed ex multo tem-
pore priscis Dei cultoribus Hebraeis consuetus, quemad-
modum et in Praeparatione ostensum est; ex qua jam nunc
cum recentes Pliilosophi magnam utilitatem acceperinl,

ipsum doctrinae genus comprobavcrunt. Caeterum ipsorum

eliam Graecorum doctissimi suorum deorum oraculis glo-
i ianlur, de Hebraeis in hunc modum menlionem iacientibus :

Solis Chaldaeis sapientia contigit atque

Hebrseis, qui ex se genitum regemque Deumque
Pura menle colunt, atque uuum Nutnen adorant.

Chaldaeos autem eosdem propter Abraham nominavit, qui,

ut niemoriae proditum e>t, genere Cnaldaeus iuil. Si igitur

 DEMONSTRATIONIS KVANGF.LIC.E LIL. III. 1 45

ctiam ab antiquis usque temporibus Ilebraei, qui maxime

ab oraculis quoque sapientiae testimonium accepcrunt, in
unum omnium rerum opificem Dcum adorationem dirige-
bant; cur seduclorem amplius, ac non potius mirabilem
religionis magistrum hunc jam fuisse fateamur, qui ea quae

quondam solis Dei amicis Hebraeis cognita erant, in cunc-

tos homincs invisibili divinaque virtute protulit ac delita-
vit; ut nonamplius sicul priuspauci quidainet numcrabiles,
reclas de Deo habeant opiniones, sed conventus innume-
rabiles tam hominum barbarorum, qui olim ferissimi erant,
quam sapientium et Gra?,corum, qui antiquorum Propheta-
tarum justorumque virorum religionem amplecti, sola il-

lius virtute cdocti sunl ? Sed jam tertium illud conlemple-

mur, num vere illum seductorem Mppeilent, quod non
sacrificiis boum, neque brutorum aniinalium mactationi-
bus, neque cruoribus atque igne, neque iis rebus quae de
terra nascuntur incensis, divinitatem colere inslituit : nem-
pe humilia haecet terrena, immortaliquenaturae nullo modo
convenienlia existimans, judicansque omni sacrificio gra-
tius jucundiusque Deo munus ofTerri cum qiiis illius prae-

cepta plene observaverit, per qune ipso corpore animaque

purgalos, menteque nitida ac decretis religiosis imbutos,
dum ea imitari docet quae similes Deo homines efficiant,

suos palam instituit, dicens : « Estote perfecti, sicut Pater

» vesler perfectus esl
1
. » Quod si quis Graecorum haec rc-

prehendat, is sciat se etiam praeceptoribus suis contraria

sentire, qui videlicet ut par est multa a nobis utilia edocti,

quippe qui nobis etiam tempore fuerint posteriores, dico

autem ea doctrina quae nobis a Salvatore nostro expcsila

est, audi jam nunc qualia sint quse scripto faleantur.

Deo summo, sicut quidam vir sapicns dixit 2 3 nihil
«

» eorum quae ad scnsus pertinent sive incendenles sive de •

1
Matth. v, 48. — 2
Poiphyr. de Abstiu. ;;'o aniiiiat.

XXI.
 1-,'v» MSI.BII PAMPMU.I

» nominantes (nihil cnim est eorum quae maleria constant,

» quod non protinus ei sit immundum qui expers est omnis
» materia?. Quare ae verbum quidem ullum, sive id dicas

» quod in voce consistit, sive id quod intrinsecus concipi

» solet, cum animi aliquo vilio est contaminalum, illi con-
veniat), sed silentio puro purisquc de ipso cogitationi-
» bus illum colamus. Oportet igitur illi conjunctos simi-
» lesque factos, hanc viUe nostrac ralioncm Deo aflerrc pro
>;icrificio. Eadem vero et illius laudatio erit et nostra
» conservatio : afTeretur cnim cum stabilitate et quiete vir-

i tutis animi. Ipsius vero Dei contemplutione hoc sacrifi-

ciuin perficitur. »

Apollonius autem Thyanensis Ex quo igitur maximc : «

» quis natura? flifuise convenicntcm curam adhibeat, ex eo

» maxime illain propitiam benignamque obtineat. Hoc qui-
» dem penes quemvis hominum vigel; idque ipsum unus-
» quisque complcbit, si corum quae sub visum cadunt, qua-
» lia sunt hnec quae digito demonstramus, qux una est et
illi

» ab omnibus rcbus separata, secundum quam reliqua oui-

» nia cognoscere necesse est, nihilomnino sacrificet, nequc
» ignem inccndat, neque prorsus quidquam illa postulet, ne
» a prazstantioribus quidem quam nos sumus : neque ullum
» est plantae genus quod ab initio terra pariat, neque ani-
malis quod cadeui nutriat, cui protinus immundities non
» adsit; sed utatur erga illam solo meliori verbo, dico autcm
» non eo quod ore emiltilur, sed quod ab optimo eorum
» quae sunt proficiscilur, pcr optimum eorum quae in nobis
» sunt bonorum. Mens autem haec est, quae instrumeuto non
i indiget. »

Si igitur Graecorum quoque illustres, tam philosophi

quam thcologi, haec confitentur, quonam modo seductor
erit is qui non solum verba, sed facta multo prius quaiu
vcrba suis Discipulis, quibus fungerentur tradideril, cl qui-
 DEMONSTRATIONIS EVANGJLLIC/E Llb. III . J^/

bus, ut recta ratio jubet, Deum ipsum essent veneraturi ?

Quo autem modo et quibus rationibus usi in sacrificiis di-

cantur prisci Hebr^ei, in primo hujus operis libro disserui-

mus; atque iis quae illic dicta sunt contenti esse debemus :

verum quoniam praeter illa quae jam dispulata sunt, novimus

(id quod a Ghrislo didicimus) factum esse mundum, coelum-
que ipsum et solem, et lunam, et stellas opcra Dei esse ; ne-
que haec oportere, sed horum auctorem colere considcran- :

dum esse videtur, num decepti simus, quod in hunc modum

de natura rerum sentire ab illo docti sumus. Atqui non so-

lum Hebraeorum haec fuit oratio, sedPhilosophorumquoque

maxime illustrium, qui cum Hebraeis consentientes, ortum
habere et coelum ipsum, et solem, et lunam, et stellas, uni-

versumque mundum ab auctoreomnium rerumfactum esse

alfirmaverunt : caeterum idem et consummalionem et mu-
tationem in melius universi hujus futuram ut expectaremus
docuit, in hoc quoque Hebraeorum Scripturis consentiens.
Quid igitur? nonne etiam Plato suapte natura et ipsum
coelum, et solem, et lunam, ac reliqua sidera, solutioni cor-
ruptionique obnoxia esse vidit, quamvis ea non dissolven-
da affirmaverit, propterea quod norit ille qui ea compo-
suit? Quod si tali natura constare nos, immortalemque ha-
bere animam, nullaque in parte brutis animalibus similem,
voluit, et virtutum quae in Deo sunt simulacra in se conti-

nere illam arbitrari nos docuit, sicque habere alquc affici

et sapere omnes, et barbaros et vulgares, instituit : nonne

sapientes magis in toto orbe suos sectatores reddidit, quam
ii qui supercilia contracta ostentant si nihil plane, ea parte

qua est, differre a culice, aut vermiculo, aut musca animam

humanam affirmant; aut si ne a serpentis quidem aut vi-

perae, aut ursi, aut pardalis, aut suis anima, ulla prorsus in
parle, suam ipsorum animam, qui sapientissimi fuerint,
qualenus naturaui habet atque est, diversam esse? Ad haec,
10.
 I [8 KUSBBH PUIPIIIM

cum fori divini judiciique futuri assiduam mehtionem fcce-

rit, supplicioque ac pcenas inevitnbilcs impiis descripserit,
juslis vero aeternam a Deo vitom promilti et regnum coe-
leste, et felicem cum ipso Dco victum, docuerit; quem tan-
dem decipere potuit ? nonne potius adhortolus est, eorum
praemiorum causa quae a justis expectantur, in virlutem in-
cumbere; ab omni vero malitia deterruit, propter impen-
denles impiis poenos? Porro autem ex illius decretis accepi-
nuis esse quasdam post supremum Deum poiestates notura
incorporeas, intelligenles, rationales, omnique virtule prac-
ditas, quae circum Regem universi choros exerceant; qua-
rum plurcs etiam usque ad homines ipsius Patris nutu qua-
dam salutari dispositione mittantur, quasque el cognoscsre
et venerari pro ratione graduque dignitntis edocti sumus,
ut soli Deo, qui rex est universi, odorationis honorem tri-

buamus. Ab eodem praeterea didicimus hosliles quosdam

inimicasque humani generis, per hunc qui circum terram
versatur aerem, volare potestates dicmonum spirituumque
malorum, eorumque qui in illis principatum tenent, qilae

cum malis hominibus versentur : quas ut omni conatu fu-

giamus in praeceptis habemus, tametsi vel quam moxime
deorum appellationes et cultus sibiipsis arrogant; multoque

etiom magis ah illis esse declinandum, propter hanc ipsam

cum Deo repugnantiam, hasque adversus Deum inimicitias,
quemadmodum latius in Praeparatione demonslravimus.
Sane hujuscemodi sunt quae in praeceptis atque institutis

Salvaloris noslri feruntur, vere priscorum Hebraeorum qui

Deo grati fuere, tum virorum, tum Prophetarum, pia sanc-

taque documenta. Quod si baec gravilotcm habent, si ulili-

tatem, si studium sopientine, si denique omni virtute referta

sunt; quo tandem jure quave ratione ei qui tolia docuerit
ascribatur nomen seductoris? Et ha^c quidem tanquam de
co liomine qui a cacteris natura non differat disputata sint,
 DliMOISSTRATlONlS EV ANGUUCE UB. III. 1 4 *)

quce videlicet et gravem et ipsi vitae utilem illius doctrinam

exhibeant : nunc ea quoe magis divina sint consideremus.

CAPUT QUARTUM.
De divinoribus Christi gestis.

Ac primuni omnium contemplemur, quo tempore versa-

tus est cum hominibus, quot qualiaque sint quae mirabiliter

gesserit, nunc quidem lepram de corporibus ejiciens, eaque

divinitus purgans, nunc vero jussu verbi daemonas ex ho-
minibus expellens, alias rursus aegrotantibus omnique lan-
guorum genere laborantibus sanitalem abundesuppedilans.
Quodam vero tempore eliam paralytico dixit : « Surgens
» tolle grabatum luum et ambula; » atque ille quod impe-
1
ratum est fecit . Rursus caecis alio tempore videndae lucis

iacultatem largitus est. Olim vero mulier quoe sanguinis

fluxu laborabat, et annos plurimos eo genere morbi vexa-
batur, ubi vidit innumerabilem circum illum mullitudinem,
quae nusquam permittebat ut ad illum accederet ac suppli-
caret, liberationemque a morbo peteret, exlremum illius

vestimentum attingere duntaxat cogitavit; alque ita subiit,

limbumque cum apprehendisset, una cum eo curationem

malorum apprehendit, atque illico sana evasit, sic quidem
divinas Salvatoris nostri virtutis maximum signum repor-
tans. Alius autem quidam vir regulus, cum ad Jesu pedes
cecidisset, filium qui acgrotabat e vestigio sanum recepit;
filiam ilem alius qui Judaicae synagogae princeps erat, et

hic quidem jam mortuam. Quid vero dicam, quod alius jam
quatriduum mortuus, virtule Jesu excitatus est? vel quod
in mari tanquam in lerra, qua publice itur, olim pedibus in-
1
Marc. ii, 5.
l5o EUSLBII PAMPIUM

gpessua esti ipsius interim Discipulis navigantibus? et quod

iidem cum adversa tempestatc agitarentur, mare, fluctus,
ventos increpuit, atque omnia protinus tanquam Domini
vocem formidantia constiterunt? Cum vero quinque millia
virorum, una cum innumerabili foeminarum puerorumque
multitudine, quinque non amplius panibus abunde quondam
saturaverit, adeo ut quae superfuerunt reliquiae duodecim
cophinos implere potuerint; quem non stupore affecerit,
aut quem non merito ad quaerendum de ipsius arcana oc-
cultaque virtute excitaverit? Sed ne mihi nunc in longum
nimis ducatur oratio, postrema omnium illius mors expona-
tur, quae non communi reliquorum hominum more exlitit,
Non enim morbo consumptus, ac ne laqueo quidem aut
igne : neque vero ad morem reliquorum qui ob scelera sua
crucis supplicio aflici solent, cruribus itidem ferro succisis;
neque omnino quidquam ab ullo hominum passus eorum
qui alios necare consueverunt, violentae morlis genus ullum
pertulit. Sed ubi ipsum duntaxat sponte praebuit inimicis
insidiantibus corpus, tum erectus est a terra illico; deinde
in ligno magna voce clamans, et Patri spiritum commendans,
atque haec ad verbum dicens : « Pater, in manus tuas com-
» mendo spiritum meum^^^ita soiutus ac Iiber, ipse per
seipsum a corpore secessit. Deinde cum corpus ipsius fami-

liares accepissent, atque honestae sepulturae commendas-

sent, tertio die rursus illud ipsum recepit, quod videlicet

sponte reliquerat; et sic rursus ipse seipsum in carne, in

corpore, ipsum illum qui prius fuerat suis ostendit Disci-
pulis, quibuscum paucos dies versatus, et per aliquod tem-

pus suo etiam sermone dignatus, illuc reversus est unde

oculis illorum se obtulerat, sicque iter ad coelum direxit.

Iisdem vero cum praecepta quoque de rebus agendis tradi-

disset, eosdem apud omnes gentes supremae religionis doc^

1
Luc. xxni, \C).
 i:j MONSTRATIONIS KVANGELlCiE LIB. III. l5l

tores declaravit. Haec sane sunt virtutis quae in Salvalorc

noslro erat apprime celcbranda miracula ; haec divinitalis

(|ua3 in illo erat indicia : haec ipsi quoque casta aestimatione
admirali sumus, exploratoque atque exquisito judicio rece-
pimus. Exquisita sane haec nobis explorataque sunt, aliis

quoque evidentibus rebus, omnemque aperientibus ratio-

nem, quibus ipse Dominus noster etiam nunc iis quos dig-
nos putaverit, exigua quaedam suae virtutis signa ostenderc
consuevit. Quinetiam subtiliore ac certiore doctrina idem
a nobis effectum est : quam quidem iis adhibere consuevi-
lnus qui ea quae dicta sunt non concedunt, sed nullam pror-
sus iis fidem habcnt, neque omnino quidquam tale ab eo
factum esse confitentur; aut extitisse illa quidem non ne-
gant, verum magicis praestigiis ad errorem intuentium tan-
quam a viro seductore imposita : quod si etiam in praesenti
adversus tales pauca quaedam disputare opus sit, non dese-
remus studium incoeptum; alioqui vero quonam pacto ibi-

nius illis obviam?

CAPUT QUINTUM.
, idversus eos qui non credunt Salvaloris nostri Discipulis
admirabiles illius res gestas narranlibus.

Nam si omnino admirabile Salvaiorem nos-

dicant nihil
trum, neque quidquam quod superet cogitationem humanam
fecisse, qualia sunt quae illius familiares testificati sunt; vi-

deamus num illis talia dicentibus credi ullo modo possit,

quippe qui nullam possint assignare causam propter quam

hi quidem illius discipuli, ille vero horum magister extiterit.
Nam et qui docet, alicujus disciplinae magistrum se profi-

tetur; etdiscipuli talis disciplinaj cupidi, magistrum adeun-

 :

BU6BBII pAJiPJilL:

i sseipsosilli inslruendos comthittunt. Quam igiturcausam

isti ahvrre possunl quare sui cum Jesu discipuli versati fre-
tjuenlesquc fuerint? aut quidnam illud, qurcso, erat quod
il!os tali virodare opcram cogeret ?quarum porro disciplina-
rum doclorem illum fuisse dicent? an hoc quidem nemini
dubium esse potest? Plane enim earum rerum doctorein
fuisse necesse est, quas qui ab illo didicerunt ad reliquos
homines atlulcre : atqui praecepta erant haec philosophica?
vitne quamillisdescribens dicebat : • Nolite possidere aurum
» neque argentum in zonis vestris, non peram in via, et alia
1
> ejusmodi .» Seipsos vero jubebat Providentiae, quae omnia
gubernat, commendantes, et ad illam referentcs, nusquam
sollicitos esse de rebus necessariis. Admonebat etiam eos
ut altius saperent iis quae Judaiis a Mose praecepta fuerant
illum enim legem illis posuisse nonoccidere, tanquam pro-
clivibus ad occidendum; item non moechari, tanquam iis

nui lascivissimi atque in libidinem propensissimi essent;

rursus non furari, tanquam servile maxime ingenium praj

se ferentibus : ipsos vero oportere arbitrari has sibi ipsis

nusquam esse accommodatas leges, sed animi liberationem

ab omni morbo pluriiui facere, et ab imis partibus ac de
profundo cogitationis, tanquam a radicibus, malitiam pul-
lulantem resecare, iramque atque omnem minus honestam
cupiditatem vincere couari, ac potius ex summa animi tran-
quillitate ne irasci quidem; neque mulierem cum libidine

intueri, ac non modo non furari, sed contra res etiam suas
mdigentibus erogare; neque vero in eo gloriari quod aliena

inler se non auferrent, sed quod eis qui se primi spoiiassent

omnem injuriam remitterent. Et quid opus est me omnia
repetere quaecumque aut iile docuit autilli didicerunt? nam
praeter caetera illos ita veritatem amplecti hortabatur, ut ne
jure quidem jurando indigerent, ac multo quidem minus
* Mattb. \. .
 BEMONSTRATIOMS liVASGKLlC.i: LllJ. 111. 13

nerjnrio; ita vero se vila ac moribus comparare, ut quod

dicerent omni jurejurando certius haberelur,progredientes

ad id usque sermonis ut pro afiirmatione dicerent, Etiam;

pro negatione, Non; et cum veritale hujusmodi vocibus
uterentur. Inlerrogemus igitur quam probabilitalem ha-
Leat, talium documentorum audilores, ac potius jam ma-
gistros effectos, suspicari mentitos quiecumque suum prae-

coplorem eflecisse testificati suni ? aut quam credibiliter

Lciant, si putent illos omnes sibi inter se consensisse in

mendacio? duodecim quidem de omni numero electos,

septuaginta aulem reliquos ? quos etiam binos misisse dici-

lur ante faciem suaui, ad omnem locum et regionein quo

er.it ipse venturus. Sed nulia unquam afferetur ralio quare
tantae multitudini hominum credendum non sit, qui qui-

dcna religiosam gravemque vitam amplexi sint, resque om-

nes suas aspernati, et pro charissimis, uxore, inquam, et
hberis et omni genere, inopem victum elegerint, ac de suo

praeceptore concors teslimonium, tanquam uno ore, in

omnes homines protulerint. Princeps igitur haec et prima

el vera sit ratio : sed conlrariam quoque spectemus, in qua
sailem primum illud constet, nobisque cum illis conveniat,
hunc quidem fuisse pra^ceptorem, illos vero discipulos
Deinde fingamus illum non ea quae jam dicta sunt docuisse,

scd iliis plane conlraria facere, videlicet contra h-ges, impie

injusleque agere, superare, spoliare caeteros, et si quid
aiiud quod ad malitiam perlineat dici potest; latere autem
in iis omnibus conari, et ejusmodi mores simulatione doc-
trinae gravioris et nova professione pietatis obtegere. Ipsi

vero discipuli et his exerceantur, et quam hsec sunt etiam

nequioribus ; propterea videlicet quod magna est ad mali-

tiam proclivitas, eamque vel nullo praeceptore discere fa-
cile est : in subhme vero suum praeceplorem ficlis verbis
extollant, nuliiquc mendacio parcant; omnia vero illi mira-
i.^4 EISFRII FAMPHII.I

cula et portenta cum simulatione falsitateque ascribant, ut

ij»si quoque in admimtione habeantur, bcatique judfcentui
qui ejusmodi prapceploris discipuli extiterint. "\
ideamus
igitur qui potuerit illis tam audax incceptum consistere,
si tales luere quales descripti sunt : mam malum malo,
ajunt, amicum non est; ac ne bono quidem. Unde igitur
in tanta virorurn multitudine concordia maliliae reperta
esl ? unde in illis omnibus de iisdetn rebus concors testi-

monium, et eadem usque ad mortem sententia ? Viro au-

tem praestigiis utenti et fallaciis, qui talia doceret ac ta-
lia profiteretur, quis ab initio studuisset? dices quod alii

quoque illo praeceptore non minus praesligiarum cupidi.

Ergo illi praeceptoris sui exitum non viderunt, et quali

morte fuerit aflectus? cur igilar post illam turpissimam il-

lius necem, de eo qui mortuus esset novam theologiam

constantissime protulerunt, nec ab incoepto deterreri potue-
runt?aut quid ex ea re tandem petebant? num ut eodem
supplicio afficerentur?sed quis ullo unquara tempore, nulia
spe proposita, ejusmodi supplicium manifestum eligeret?
Caeterum demus illos illum esse veneratos quamdiu cum
ipsis versatus commoralusque sit, et quamdiu fallaciis eos,
ut sermone istorum utar, decipere potuerit : cur igitur
post mortem multo magis quam ante illum admirati sunt?
nam in humanis degentem et deseruisse et abnegasse olim
dicuntur, cum illi videliect insidia? factns sunt; postquam
vero inter homines esse desiit, alacres ipsi mori malebant
quam a vera de illo testificatione amoveri. Si igitur prae-

ceplori suo nullius boni conscii erant, non vitae, non disci-

plinae, non actionis, non operis alicujus laudem merentis,

neque vero quidquam ab illo emolumenti perceperant,
praeter unam malitiam et aliorum hominum deceptionem;
quam ob rem tam prompte moriebantur, dummodo de illo
severa quaedam et insignia praedicarent, cum interim illo-
 DEMONSTRATIOMS EV ATSGELICE LIB. III. 1 i>

rum unicuique liceret otiose vivere, et in propria domo

una cum sibi charissimis securiorem mullo tutioremque
vitam agere? Fallaces aulem homines et in fraudibus ver-
quomodo aflectassent mori pro
santes, alio quem ipsi om-
nium hominum maxime certissimeque novissent; praeser-
tim qui ipsis, ut sermone istorum utar, nullius boni auctor

fuisset, sed contra potius omnis malitiae praeceptor? Vir

enim et rationis usum habens, et virlule proeditus, boni cu-
juspiam officii gratia nonnunquam |;probabililer mortem

cum honestate et gloria subierit : qui vero moribus perver-

sis sit, et aflectibus voluptalibusque totus deditus, solam-
que hanc temporariam vitam et quae ad eam spectant libi-

dines persequens, nunquam profecto vitae mortem praepo-

suerit, ac ne domesticorum quidem etcharissimorum causa
supplicium tulerit, nedum pro eo qui nequitiae sit condem-
natus : quam ergo probabile ut illius de quo dictum est
Discipuli, si modo ille seductor praestigiatorque fuit, cum
illum talem esse non ignorarent, atque ipsi etiam impro-
biore flagitii genere animos haberent implicitos, a suae gen-
tis viris omnia probra ferre non recusaverint, et omne sup-
plicii genus pro testimonio illi reddendo subierint? non
convenit hoc cum natura improborum; longissime ab ea
refugit. Cacterum hoc quoque diligenter considera : nam
si ipsi et seductores et impostores erant, et praeterea im-
periti omninoque vulgares, ut constat, quin etiam barbari

et qni non plus quam Syrorum linguam nossent; quomodo

in totum progressi sunt terrarum orbem? vel qua istud so-

lertia excogitarunt ausive sunt? quibus porro viribus id

quod ausi sunt perfecerunt? Esto enim viros rusticos in

terra propria versantes, decipere et vagari, nec otiose aut

frustra rem serere : at vero apud omnes nomen Jesu prae-

dicare, admirabiliaque illius gesta et in urbibus et in agris

docere; et alios quidem eorum imperium Romanum ipsam-

 ,

KOBJHBIJ PAMPfilLl

ijue omuiom urbiuui regioam civitatem m?adere; alios

Pcrsarum regoum, aliosArmeoiorum, ParthorooJ ulios na-

tiooem; item alio> Scytharum, quosdam ctiain ad ipsos or-

his lerrae veuisse fipes, Indorumque regiooem penetrasse;
i:lios porro Irans Oceanum evasisse, ad eas insulas quae
Brilannicae vocantur : haec sane ego nunquam humana vi

elTecta putaverim, nedum conatu levium vulgariumque

hominum, ac multo minus seductorum praesligiisque uten-
lium. Qui vero flagiliosum versutumque ductorem experti
essent, et ejus exitum vilae talem perspexissenl, quibus tan-
dem verbis assequerentur ut iuter se de illo consentanea
fiogereot ? siquidem uno ore omnes et leprosorum purga-
tiones, et ejecliones daemonum, et excilationes morluorum
et ccecoruoi saoatiooes, et innumerabiles alias aegrotan-
tium medelas quas ille praestiterat lestiiicabantur; poslre-
mumque omnium, quod primis sibi post mortem reditus
illius in vilam sit visus. Hacc ilaque, nequc facta neque au-
dila unquam suis temporibus,quomodo una ore facta fuisse

aflirmare ausi essent, morle quoque ipsa comprobanles

quod dicerent? Numquid olim congressi et conspiralione

ad idem sentiendum facta, fcedus inter se pepigerunt, quo

fingerent ementirenturque ea quae nusquam facta essent ?

et quibus verisimile dictu est illos esse usos verbis in foe-

dere ? num forsitan talibus : Viri amici, quisquam fuerit iile

qui heri ac nuper seducebat ac deceptionis erat magister,

quique in oculis omnium nostris extremum dcdit suppli-

cium, ipsi planissime exquisitissimeque omnium novimus,

utpote qui et discipuli et illius arcanorum conscii fueri-

mus : dignus ille quidem aliqua veneratione a mullis cen-

sebatur, sed tamen omnis illius mens erat ut omni rerum
^cnere caeteros superaret; ac ne magnum quidem prorsus
quidquam illi aut reditui in vilam dignum actum est, nisi

quis dolis omnique sixnulatione refcrtos illius referat mores,

 DEMONSTRATIONIS KVASGHLICiE L!B. III. 107

et quod ipsos nos usum versutiaruin inanemque jactantiain

per fraudem ac dolum docuerit : quocirca demus, quaeso,

iuter nos dextras, simulque omnes fcedus paciscamur, ut

de illo in cunctos homines deceptionem consonaui profera-
mus, narremusque vidisse nos illuin dum caecis visum lar-

giretur, tamelsi nullus unquam noslrum hoe vidit, et dum

surdis auditum praeberet, quod quidem nullus unquam
nostrum audivit, et dum leprosos purgaret mortuosque ad
vitam reslitueret. Denique ea quae neque facta ab illo no-
vimus, neque dicta audivimus, tanquam vere gesta con
tendamus. Verum quoniam extremum illius tempus cele-
brem habuit ct perspicuum interitum, ut nusquam ab illo

occultari potuerit, nos huic quoque incommodo recta per-

gentcs occurramus; testificemurque plane bene impuden-
ter, illum postquam a morte ad vitam redierit inter nos esse

versatum, focumque et cibum consuelum nobiscum usur-

passe. Conservetur autem ab omnibus nobis impudentiae
immutabilitatisque tenor, et maneat haec mentis alienalio
usque ad mortem : quid enim absurdi habet pro nihilo
mori ? aut quid quempiam offendat, nulla probabili causa,

verbera tormentaque in corpore, et, si opus sit, vincula

quoque et carceres, necnon contumelias et probra nullius
vcrae rei gratia experiri ? Hoc igitur jam nunc meditemur,
mentiamurque omnes uno ore, et fingamus ea quae neque
alicui nostrum utilia fulura sint, neque alicui eorum quos
decipiemus, ac ne illi quidein qui a nobis mendacio exlol-
litur et pro Deo commendatur. Porro autem mendacium
intendamus non modo in nostrae genlis homines, sed in
omne omnino hominum genus totumque orbem terrarum;

hoc errore iisque quae de illo inter nos composuimus (m-

pleamus. Jamque deinceps leges alias cunclis gentibus im
ponamus, quae omnes omuium de patriis ipsorum diis opi-

niones oppugnent aique evertant, quascumquc a condilo

:5S BUSERJI PAMPHILI

BDfO habuerint; iinperemusque priinis omnium Romanis»

nc colant quos majores ipsorum deos arbitrali sunt. Jn
Graeciam quoque penetremus. et sapienlibus qui illic sunt
contraria publice doceamus. Ac ne /Egyptios quidem omit-
tamus, sed ipsoruin quoque deos patrios oppugnemus, non
Mosaica amplius quae oliui apud illos gesta sunt proferen-
tes, sed noslri pracceptoris interitum illis quasi quoddam
insigne terroris objicientes : quse vero opinio et fama ab
initio ab illis ad omnes homines de diis pervenit, hanc nos
non voculis quibusdam aut rationibus, sed praeceptoris cru-
cifixi vi diluamus. Progrediamur vero etiam in reliquam
barbaram terram.efc quae apud oinnes decreta sunt everla-
mus. Neque vero quisquam nostrum animi intentionem re-

mittat : non euim exiguum aut parvum erit hujus audaciae

praemium, siquidem nv)n vulgares nos pro tantis certami-
nibus manent coronae, sed quae supplicia videlicet a legibus
omnium hominum, ut par est, contradicentibus injuncta

sunt, vincula scilicet, tormenta, carceres; necnon ignis,

et ferrum, et cruces, et belluae : ad quae omnia promptis-

simo animo est accedendum, iisque obviam malis eundum
intrepide quag praeceptorem nostrum nobis pro exemplo os-
,

tentant. Quid enim pulchrius, quain nulla ratione et diis et

hominibus fieri inimicos? neque ulla unquam prorsus frui

jucuuditate, neque charissimis rebus oblectari, neque com-
paiare pecunias, nec ullius prorsus boni spem sibi reliquam
facere; temere autem et inaniter errare ac decipere? Hoc
enim praecipuum est quod spectemus ac ; praeterea omnibus
nationibus adversari, et deos qui a condilo aevo apud omnes
certissimi habiti sunt oppugnare; praeceptorem vero quein
oculis nostris supplicio affici vidimus, pro Oeo et pro Dei
Filio praedicare. Pro quo et ipsi mori parati siinus, tametsi

ab illo neque veri neque utilis aut commodi quidquam di-

dicimus : hoc enim ipso ille pluris est faciendus, quod nihil
 DEMONSTRATIONIS EVAINGELIC* LIB. III. 1
0(J

nobis profuerit. Omnia vcro nobis facienda sunt ut illius

nomen illustre gloriosumque reddamus; omnia probra,

omnia supplicia ferenda, omne genus mortis subeundum
pro ea re, quae nulla in parte vera <est. Malum enim forsi-

tan veritas, et mali conlrarium in niendacio : quare affir-

memus illum ct mortuos excitasse, et leprosos purgasse, et

daemonas ejecisse, et alia incredibilia onmemque fidem su-

perantia fecisse; quarum quidem rerum nullius ilii nos

conscii sumus, sed arbitratu nostro cuncta fingenles : et

decipiamus quidem quos possumus; si cui vero non per-

suaserimus, tum ipsi pro iis quae inler nos composuimus,
erroris mercedem adversus nos ipsos eliciamus. Viden- —
turne tibi credibilia haec, aut ulli vero similia, ignobiles
vulgaresque homines, postquam talia finxerint atque inter
se composuerint, Roraanum imperium invasisse? aut hu-
manam naturam, quae vitae amorem ac studium quasi pro-
prium quiddam possidet, potuisse unquam ulla mercede
voluntarium subire interitum, quemadmodum Salvatoris
nostri Discipuli potuere? quos sic quidem eo sluporis ve-
nisse credas, ut cum ab illo nihil dignum admiratione ges-
tum inspexerint, ipsi tamen ex composito cuncta ejus gene-
ris confinxerint; deinde nugis quibusdam de illo corrogatis,
pro iisomne genus mortis subire parati promptique fue-
rint? Tu vero quid ais tandem adversus haec? nempe illos

neque opinatos fuisse neque sperasse quidquam ejusmodi

ob commendationem Jesu perpessuros ? Quare tam intre-
pide ad praedicandum de illo provectos : ad istuc quonam
pacto concedetur ? illos non sperasse pro illo se omnia pas-

suros, qui et apud Piomanos, et apud Graecos, et apud bar-

baros, deorum eversionem essent invecluri ? At enim his-
toria quae de illis extat aperte hoc habet, illos post praecep-
toris interitum ab insidiatoribus quibusdam captos fuisse,
et primum quidem in carcerem conjectos, deinde vero di-
 i6o BtrsBBH p.uipiiili

inissos ; lum iis tmperatum ne ulli hominum in nomine

Jesu loquerentur. Postea vero cum illi hos vidissent apud
mukitudinem palam de illo iteruin loquenles, correplos
verberartmt, eosfjue ob doctrinae genus iucreparunt : quo
tempore videlicet rursus illi respondensPetrus dixit : « Obe-
» direoportet Deo magis quam hominibus. » Haud ita mullo
post lapidihus petitus Stephanus interficitur, cum apud Ju-
daeorum multitudinem inlrepide concionarelur; alque in-
sectatio non mediocris orla est adversus eos qui nomen
Jesu publice commendabanl. Alio rursus tempore, Ilcro -

des, qui Judneorum rex erat,,Jacobum fratrem Joannis oc-

cidit giadio ; Petrum vero in vincula conjecit, ut in Act.s

Aposlolorum scriplum est. Et cum hi talia pertulissent, re-

liqui Discipuli, constanlissime Jesu suo adharentes, lorige

etiam magis quam aule perseverarunt in proposilo, apud
universos ubique et illum et miracula illius praedicantes.
Postea Jacobus, irater Domini, qui ab iis qui olim Hieroso-
lyma incolebant ob virtutis excellentiam Justus vocabalur,
a pontiflcibuset Judaicae gentis magistris interrogatusquid-
nam de Jesu senliret, cum plane illuin esse Filium Dei res-
pondisset, ipse quoque lapidibus ab illis petitur atque inter-
ficitur. Petrus autem Roma3, capite in terram verso, cruci
aiTigitur. Paulo vero caput abcinditur, et Joannes in insu-
lam relegatur. rlique cum talia passi essent, nullus reli-

quorum ab inccepto destitit : quinetiam votis unusquisque

expetebat, pietatis divinique cultus gratia, sibi quoque a!i-

quid tale contingere : quo etiam constantius atque ardentius

et ipsi Jesu et admirabilibus ejusdem gestis testimonium af-

ferebant. Quod si mendacia haecerant quae illi ex composito

finxissent, operae prelium erit admirari quonam pacto tan-
tus numerus consensum illum inter se in rebus fictis vel

usque ad mortem servaverit, nenue ullus unquam, earum

rcrum formidine quae illis qui prius sublati erant accidii-
 1

J
DCHONSTR A.tl0XlS EVANGKLlCvE UB. III. l6l

s -nt, a societale desciverit, neque reliquis publice conlra-

dixerit, prodens ea qua) inter ipsos coniposuissent. Quin et

uuus eorum qui vivum pra^ceptorem prodere ausus est, il-

lico manum sibi ipsi consciscens, debitum supplicium inve-

nit. llluci porro cjni fieri potest ut non omnem habeat stupo-
rem, homines seduclores atque illitteratos, qui neque loqui
neque audire quidquam praeter unam patriam linguam con-
suevissent, non solum excogitasse audaciam peragrandi or-

bem omnium nationum, sed cum peragraverint, perfecisse

quod cogitaverant? Contemplare praeterea quanluin et cu-
jusmodi sit, ilios de rebus geslis Jesu nullum usquam dis-

crepans verbum piotulisse. Si enitn in omnibus rebus de

quibus ambigitur, atque in judiciis quae ex legibus exercen-
tur, commuiiibusque controversiis, consensus testium ccr-
tum ratumque id efficit de quoambigitur (in ore euim duo-
rum vel trium testium consislit omne verbum); cur in liis

quoque veritas non consistat? cum et duodecim Apostoli

fuerint et septuaginla Discipuli,et innumeral)ilis extra hunc
numerum niultiludo, qui admirabilem in omnibus consen-
sum servaverint, et rebus ab Jesu gestis testimonium dede-
rint, non illud quidem sine sudore, sed cum tormentorum

omnisque injurise ac denique mortis perpessione, et quos

postremo etiam Deus vicissim suo testimonio comprobave-
rit, qui verbum quod ab illis proditum vulgalumque est ad
hunc usque diem et in omne aevum continuat alque propa-
gat. Haec igitur satis ex concessione tam absurdi principii
nobis meditata sint : contraria enim iis quae scripla sunt
opinari, et Jesum dicere non honestatis aut sobrietalis pra>

ceptorem fuisse, sed injustitiae et superbiae omnisque in-

temperantiae, et illius Discipulos ab illo talia edoctos,omni

cupiditate ac scelere omnes qui unquam fuerint homines
superasse, cum omnium quae absurda sunt absurdissimum
sit, nos iilud tamen disputandi gratia concedi posse existi-

xxi. 1
It.> RTTSBBU PAMPniLl

mavimas. Quod quidein est simile, ut si quis, cum Moscs

iu suis legibus dicat : « Non occides, non moechaberis, non
» furaberis, non falsum lestimonium dices, » hacc in prio-
rem scnsum trahens et calumnians, dicat illum cum irri-

sione ac simulatione talia praecepisse; velle enim eos qui-

bus imperet et occidere, et raoechari, ct iis omnia contraria
facere quae ipse in legibus posuerit ; sed interim fingere ha-
bitum se et personam vitae gravioris induere. Ca?lerum ea-

dem ratione Graccorum quoque philosophorum praeeepla,

et tolerantiam vit,T, planeque eorum omnium scripta unus-

quisque poterit calumniari, et dicere illos quidem iis quae

scripserint contraria in animo habuisse, contrariamque ra-

tioni vitam vixisse; simulasse autem, quasi alia induta per-

sona, philosophicum sibi vilae genus placuisse. Sic autem
omncs quoque, ut<iin summa dicam, veterum historias ca-
lumniari sit facile, et veritati quae in illis est detrnhere, eam-
que nullam esse contcndere, et denique in contrarium quac-
cumque narrata snnt verlere. Sed quemadmodum nullus
mcntis compos eum qui talia dicat insanum alque amenlem
affirmare vereatur,ita etiam in Salvatoris nostri sermonibus
atque praeceptis, si quis veritatem contorquens atque per-

vertens, contrariam iis quae docuit illi sententiam conetur

imponere, huic quoque a nobis id quod falsum est, illus-
trandae veritatis gratia, ut in disputationibus fieri solet, con-
cessum esto; ut cum dederimus id quod dictu absurdum
est, contrariae rationis inconstantia cernatur. Cum ergo
eum qui sic calumnietur salis abunde reprehenderimus,
tempus jam est ut ad sacrorum Librorum veritatem recur-
ramus, et in illis discipulorum Jesu mores contemplemur.
Quis igitur mentis sanitate praeditus, non ab illis ipsis pro-
tinus argumentans, omni fide dignos illos judicaverit, viros

absque controversia ignobiles, litterarumque ignaros lo -

quendique imperitos, at in sanclae ac philosophicae doc-

 DKMOXSTRATIONIS EVANGELICE LIB. III. i63

trinae araorem progrcssos, et strenuam laboriosamque vi-

lam amplexos, quam quideui inedia et abstinenlia tum a

vino, tum a carnibus, plurimis item aliis afllictionibus cor-

poris, alque orationibus supplicalionibusque ad Deum, ac

multo prius, summa temperantia et castitale corporis pari-
ter atque anima? correxerint alque periecerint ? quis non
igitur illorum philosophiam supra modum admiretur, qui
et a legitimis uxoribus se abduxerint, neque a voluptale
saltem naturali deliniti sint, neque filiorum ac nepotum
desiderio fracti et subacti ? quod quidem illis ideo conligii,
quod non morlales nepotes, sed immortales sibi expetive-
rint. Mores autem eorumdem a cupiditate omnis generis
pecunioe alienos quis non obstupescat ? qui hoc quoque
conjecerit ex eo quod non fugerint, sed secuti sint prrecep-

torem, qui ipsos a possidendo auro alque argento deterrue-

rit, legemque fixerit ut ne usque ad duas quidem tunicas
rem suam augerent; quod quidem vel auditui intolerabile

alii cuipiam vitWatur ob gravitatem imperii, at iilos etiam

reipsa complevisse quod dictum est conslat : crgo quodani
tempore, cum quidam claudus a Petro et ab iis qui circum
Petrum erant aliquid postularet (hic porro unus erat eo-

rum exlremam inopiam victum mendicabant), non

qui ob
habens Petrus quid daret, confessus est ab omni se pos-
sessione auri atque argenti abhorrere, his quidem verbis :

aArgentum et aurum non est mihi, quod autem habeo,

» hoc tibi do; in nomine Jesu Christi, surge et ambula. »

Cum vero illi a suo praeceptore tristia auditu perciperent,

si modo atlendebant quae ad ipsos diceret : « In mundo

!
» aflliclionem habebilis ; » et rursus : « Lugebitis et plora-
2
» bilis vos, mundus autem gaudebit ; » nonne de animi
sui moribus plane indicabant? quod videlicet solidiori

quadam altiorique natura constarent, cum animi labores

1
Jo;«n. xvi, 22. — 2 Ibid. ^o.

3 1.
|64 1USB8H PA.MFRIL1

non fugeront, neque voluptatem persequcrentur ;

quodqm
ipsorum magister non fraudulente eos demulcens, aul res

suas eis ostentans sibi ipsi illos adjungeret, sed ingenua

veraque oratione qu;e eventura erant canens, suae reipu-
blicae rationem atque propositum in animis illorum infi-

geret ? Talia item erant quae propler nomen suum passu-

ros illos praedicabat, significans quod ad praesides ducendi
essent, quod ante reges sistendi, quod omuis generis poe-
nas subituri, non ob Ievem rem aliquam, neque ob ullam
probabilem causam, sed id lolum propler unum suum no-
men. Quod interim cum reipsa ad hunc usque diem com-
pleri cernamus, cur non hujusce eventi praedictionem ob-
stupescimus? una enim confessio nominis Jesu, animos
consuevil aecendere principum : nam etsi nihil reprehen-
sione dignum admiseril qui Christum confessus est, eum
tamen puniunt, plectentes, nominis illius causa, omnibus
scelestis asperius quod si quis eam appellationem abju-
:

raverit, negaveritque se Christi esse discipulum, dimilli-

tur illico ac liberalur, eliamsi innumerabilibus peccatis

obnoxius teneatur. Et quid me Salvatoris nostri Apostolo-
rum mores describere conantem, plura in unum cogere
oportet, cum iis quae dicta sunt abunde conlenti esse pos-
simus ad id demonstrandum quod a nobis prepositum est?
quibus cum pauca quae sequuntur addidero, ad aliud ca-

lumniantium genus me convertam. Matthaeus Apostolus

vitae genus quod prius seclatus est, nullo graviore studio
out consuetudine refertum, sibi delegit, sed inter publica-
nos et eos qui pecuniae colligendae vacarent. Hoc quidem
nullusEvangelistarum indicavit, non coapostolus ejus Joan-
nes, non Lucas, non Marcus; sed ipse Matthaeus, suam ip-

sius vitam non dissimulaus, planeque ipse seipsum aecu-

sans. Audi igitur quomodo palam sui nominis meminit,
in eo quod ipse scripsit Evangelio, et morrs proprio- no-
 DBMONSTRATIONIS EVANGJUICvE Lin. IIF. J 65

tavit : t Et praeteriens illinc Jesus, vidit homincui seden-

» tem io telonlo, Matlhaeum nomine, et dixit ei : Sequere
» me; et surgens seculus est eum. Et factuin est, discum-
» hcnte illo in domo, ecce multi publicani et pcccalores

» simul discumhehant cmn Jesu et discipulis ejus

1
. » De-
inceps sermone progressus, ac Discipulorum nomina enu-
merans,ipse sihiipsi publicani nomen adjungit; dicit igitur:
« Duodecim vero Apostolorum nomina sunt haec : primus
^ m m

» Simon, qui dicitur Petrus, et Andreas fraler ejus; Jaco-

» bus Zebedaei, et Joannes frater ejus; Philippus et Bar-

2
" tholomaeus; Thomas et Matthaeus publicanus . » Itaque
Matthaeus, abundantia qindam modestiae, studium prae se
ferens veritatis in suis moribus indicandis, publicanum se

appellavit, neque priorem suam vitam occultare voluit. Et

secundo loco post aequalem suum se nominavit : cum enim
singuli singulis comparantur, ipse Matthaeus Thomae, Pe-
trus Andreae, Jacobus Joanni,Philippus Bartholomaeo,Tho-
mam sibiipsi praeponit, priorem illi locum, quamvis coapo-
stolo, tanquaui honoratiori tribuens, tametsi reliqui Evan-
gelistae contrarium faciunt. Audi itaque Lucam ut, Matthaei

mentionem faciens, non publicanum dicit, neque post Tho-

mam collocat; sed praestanliorem illum cognoscens, prio-
rem quoque nominat, Thomam illi secundo loco subjun-
gens quod ipsum Marcus quoque servavit. Verba igitur
:

illius sic se habent : « Et cum dies factus esset, vocavit Dis-

» cipulos suos, et elegit duodecim ex eis, quos et Apostolos
» nominavit Simonem, quem etiam Pelrum vocavit, et
:

» Andream fratrem ejus; Jacobum et Joannem, Philippun?

» et Bartholomaeum, Matthaeum et Thomam 3
. » Sic Mat-
thaeum Lucas anteponit, quemadmodum ipsi tradiderant
q»i ab initio ipsi viderant et ministrifuerantsermonis. Joan-
nem quoque similem Matthoeo invcnies : nam in suis Epi-
'
Matth. is, g et seqq * Irfeizi, x, 2ct seqq. - 3
Luc. ?/, i4, i5.
•66 EUSEBll PAMPHILl

itolis ne meminit quidcm sua? appellatioois, aut scniorem

se nominat, nusquam vcro Apostolum aut Evangelistam;
in Evangelio autem, cum significasset illum qucm diligebnt
Jesus, nomen suum non posuit. Petrus vcro, ex nimia qua*

dam revcrentia, ne dignum quidem se scriptione Evangelii

existimavit : sed ejus familiaris ac discipulus Marcus, iii

commentarium retulisse ejusdem de rebus gestis Jesu nar-

rationes memoratur. Qui cum ad illum historiae locum ve-
nisset ubi Jesus interrogavit quem se esse homines dice-
rent, ipsique sui Discipuii quam de se opinionem habcrent,
subjunxissetque Petrus, tanquam de Christo; nihil illi res

pondentem Jesum aut dicentem describit, sed illis commi

nantem duntaxat ut nemini de ipso dicant. Non enim in-
terfuit Marcus iis quae a Ghristo dicta sunt ac ne Petrus :

quidem, qune ad ipsum ac de ipso dicta sunt ab Jesu, pro-

prio testimonio proferre aequum putavit. Quae autem illa
sint quae videlicet ad ipsum Petrum dicta sunt, Malthaeus
his indicat verbis : « Vos autem, quem me dicitis esse? Et
» respondens Simon Petrus dixit : Tu es Christus Filius Dei
» vivi. Respondens Jesus dixit ei : Beatus es, Simon Barjo-
» na, quoniam caro et sanguis non revelavit tibi, sed Pater

• meus qui est in coelis; et ego tibi dico : Tu es Petrus, et

» super hanc petram aedificabo Ecclesiam meam, et portae
» inferni non praevalebunl adversus eam, et dabo tibi clavas

» regni coelorum : et quaecumque ligaveris super terram,

» erunt ligata et in coelis ; et quaecumque solveris super ter-

» ram, erunt soluta et in coelis

1
. » Cum haec tam multa
dicla sint Petro ab Jesu, Marcus nihil horum commemo-
rans, propterea quod ne Petrus quidem, ut vcrisimile est,

talia in suis narrationibus enuntiavit, audi quid dicat post

Jesu interrogationem : « Respondens, inquit, Pctrus dicit :

» Tu es Christus. Et comminatus est eis, ut nemini dice-

1 Matlh. xvi, i5 ct scqq.
 DBUOHSTHATlOlflS liVANGBLlCjfi LIB. III. 167
1
» rent de ipso . » Haec sane Pelrus merito lacenda judica-
vit; quare etiam Marcus ea practeriit. Quae autem ad ne-
galionem suam pertinebant, in omncs homines protulit ac

publicavit; quoniam post illam ilevit amare. Invenies itaque

de eo narrantem Marcum : « Et cum esset Pelrus in alrio,

» venit ad eum una ex ancillis summi saccrdotis, et cum

» vidisset Pelrum calefacientem se, aspiciens illum, ait : Et
» tu cum Jesu Nazareno eras ; at ille negavit dicens : Neque
» novi, neque scio quid dicas : et exivit foras ante atrium,
» et gallus cantavit. Rursus autem cum vidisset illum an-
» cilla, ccepit dicere circumstantibus : Hic ex illis est; at

» ille ilerurn negavit. Et post pusilium, rursus qui astafrant

» dicebant Petro : Vere ex illis es, nam et Galilaeus es : il!e

» autem coepit anathematizare, et jurare, Quodnescio ho-

» minem istum, quem dicitis : et statim gallus iterum can-
2
» tavit . » Marcus quidem haec scribit, ac Petrus haec de
seipso testificatur : omnia enim quae apud Marcum legun
tur, narrationum serraonumque Petri dicuntur esse com-
mentaria. Qui igitur ea quae poterant ipsis afferre bonam
famam recusant, criminationes vero conlra seipsos sempi-
ternae memoriae in scriptis suis commendant, et eorum quae

ab ipsis peccata sunt accusationes, quas posteriorum nullus

unquam ccgnovisset nisi de ipsorum scriptis didicisset, pu-
blice ab omnibus legendas proponunt; cur non ab omni
de seipsis opinione omnique mendacio merito abhorrere
credanlur, studiique erga veritatem argumenta certissima
praebere? Qui vero lales viros fictionibus usos ac menlitos
putant, et tanquam imposlores infamia probrisque notare
conantur, cur non ipsi potius et ridiculi sunt, et odio invi-

diaque digni, tanquam omnis veritatis inimici habentur?

qui quidem viros tam ab omni malitia alicnos, tamque sine

fuco, vereque sincerum animum in suis scriptis prae se fe~

1 Marc. vui, 29, 5o. — 2 Id. xiv, 66 et seqq.

 II . III

rcoles, malitiosos quosdam et callidos audent fiogere so«

phisUs, tauquam eos (jui quidquid scripserint commenti
sint, ct suo praeceptori quae ille nunqunm feceril ad graliam
tribueriot? Sane commode mihi dictum ridetur: aut pror*
sus credere oportet Jesu Discipulis, si reliquis quoque scrip-

toribus; aut si non his, nc reliquis quidem. Cur enim, si

solis his wris detrahenda sit fides, non cliam reliquis om-
nibus quicumque unquam, aut apud Gra^cos aut apud bnr
l>aros, vitas aut orationes aut commentaria conscripserunt,
eorum qui vnriis temporibus in aliquo genere virtutis atque
officii praestilerint ? aut si dicis aliis quidem credere aequum
esse, at his solis non credere, cur non hoc plane ad invi-

diam referatur? Quod si demus illos de praeceplore fuisse

mentitos, et quse ille nunquam fecerit scriplis suis com-
j)le>:os, num etiam de iis mentitos quae idem passus est,

dare possumus? dico autem de unius ex Discipulis prodi-

tione, de calumniis criminantium, de ludibriis et irrisioni-

bus judicum, de contumeliis, de ictibus in facie flngellisque

iu tergo, de corona spinea quas illi ad ignominiam imposita

est, de purpureo vestimento quod instar chlamydis illi cir-

cumdatum est, de illo ipso denique crucem quasi tropaeum

aliquod humeris gestante, et in ea infixo manibus pedibus-
que trajectis; de aceto quod illi potus loco porrexerunt;
de arundine qua illius tempora percussere, de conviciis
quae in illum a spectantibus jactata sunt? At enim et haec

vi quaecumque alia de illo his similia feruntur, aut ficta

esse oportet ab iilius Discipulis, aut in his quidem, tnn-

quam verissimis, illis credendum est; in reliquis vero, quae

clariorem illum venerabilioremque reddunt, non creden-

dum. Sed haec de iisdem sibi ipsi contraria opinio, unde
confirmabitur? dieere enim eosdem de eodem ct vera pro-
dere et mentiri, nihil aliud est, nisi contraria in eodem ds
iisdem rebus dicere. Quomodo haec refellentur? si enim
 DElONSTIl.lTiOSIS UYkXGELlCJB LIB. III. I G9

hoc illis fingendi propositum fuit, ut mcndaciis suum proc-

ceplorcm ornarent, cur illi ea quau modo diximus ascrip-

scrunt? aut cur posteris indicarunt quod et tristis fuerit,

et tnedio affeclus, et aniino lurbatus? aut quod ipsi illum

deseruerint atque abierint? aut quod qui omnibus ipsis

pracpositus fuerat Apostolus illius et Discipulus Petrus, nul-

lis neque tormentis neque tyrannicis minis ter illum abju-

raverit? haec enim et si alii dixissent, neganda ab iis tamen

iuere qui nihii aliud sibi in scribendo proposuissent, nisi
ut reverentiam prceceptori compararent. Quod si veridici

in tristioribus de illo narrationibus videntur, cur non in iis

item quae laetiliam gloriamque habent, multo magis quam

sibi ipsis contrarii? nam quibus unum proposilum fucrit

mentiendi, ab iis si qua ofFendunt, ea imprimis aut pra?teriri

oportebat silentio ; aut si non poterat,negatione refclli : quis

enim apud poslcros ea qnac tacuissent reprehendere un-

quam potuissel ? Sed si mentiri decreverant, cur non illud
quoque mentiti sunt, Judam, qui osculo illum tradidit, si-

mul ac pioditionis signum oslendere ausus est, in lapidem

esse conversum? et qui alapam illi interre ausus est, ejus
illico dextram aruisse? et Caipham pontiflcem, propterea

qcod falsis contra illum criminibus consenserit, oculis cap-

lum fuisse? Cur vero non omnes mentiti sunt, significantes
nihil plane illi quod possit offendere evenisse, sed ipsum
quidem evanuisse, forumque et judicia illorum risisse? qui

vero illum comprehendere ausi fuerant, divinitus illusos,

contra illum se agere qua3 egerunt, tamelsi ille non aderat,
credidisse? Quid porro? nonne gravius digniusque scrip-
sissent, nullum plane humanum aut morlalem casum illum
subiisse?verum ubi vi di\ina res omnes suas confirmasset,
tum in ccelum gloriosius diviniusque reverlisse? certe hoc
multo majorem venerationem comparasset, quam fingere
ab illo ea miracula facta quae novimus; neque enim his
 :

LUSEBIl PAMPHILI

crediluri non fuerant, (jui caetoris eorumdeiii narrationibus

Odem habuere. Qui igiturin iis quae dedecus habent atque
Iristitiam verilatem corrumpere ausi non sunt, cur non iu

reliquis quoque quae de illo protulerunt, digni habentur

quibus absque suspicione falsitatis credatur, etiamsi mira-
cula narraverint? Ergo, licet talium hominum de Salvatore
nostro testimonium nobis abunde satisfacere debeat, ta-
men nihil me praeter propositum facturum arbitror si, quasi
ex abundantia quadam, Hebraei quoque Josephi testimonio
utar: qui in decimo octavo Judaicae Antiquitatis libro, Pi-
lati tempora in historiam suam referens, de Salvatore nos-
tro mentionc m facit, his verbis :

«Extilit per idem tempus Jesus sapiens vir, si modo vi-

v rum eum dieere oportet, quippe qui earum rerum auclor

i fuerit quae humanam fidem superant. Docebat porro hic
» hoinines, si quos veritatis studiosos reperiebat : ergo
» multos sibi Judaicae, multos etiam Graecae faclionis ad-
» junxit. Ghristus plane hic fuit; siquidem cum magistra-
» tibus nostris accusantibus, illum crucis supplicio affecis-

» set Pilatus, non destiterunt qui ab initio complexi fuerant

» apparuit enim iilis tertio die iterum vivens, quemadmo-
dum divini Prophelae et haec et alia innumcrabilia de illo

» praedixerant; ex quo ad hunc usque diem Ghristianorum

» non defecit genus. »

Si ergo historicus quoque testificatur, non solos duode-

cim Apostolos septuagintaque Discipulos, ab illo sibi ad-

junctos, sed multos quoque tum Judaicae tuin Graecae fac-

tionis assumptos; palam est illum in se aliquid excellentius

caeteris hominibus habuisse : qua enim alia ralione et Ju-

daici et Gra;ci generis multos sibi adjungere potuisset, nisi

admirabilibus fidemque superantibus gestis, et inaudita

quadam doctrina usus esset? Fidem etiam facit liber qui

ActaApostolorum inscribilur, multa millia hominum Judae-

 DEMONSTRATIOMS E VANGE LICE LIB. III. 1*7 1

orum credidisse illiun esse Ghristum Dei, quem Prophetae

\<;nturum nuntiassent. Historia quoque illud habet, gran-
dem Christi Ecclesiam Hierosolymis fuisse, quam Judaei

comparassent, durasseque usque ad obsidionem quae Adria-

ni tempore facta est : ergo qui primi episcopi ex succes-
sione illic praefuerunt, Judoei fuisse dicuntur, quoruin no-
mina ab ejus loci incolis etiam nunc memorantur; ut ex his
quoque omnis contra Discipulos illius calumniu diluatur,
quando et illis testificantibus, et contra illis non testifican-

tibus, ipse Jesus, qui Christus est Dei, comprobatur innu-

merabilem multiludinem tum Judaeorum tum Graecorum
sibi ipsi subjecisse. Caeterum cum haec a nobis dicta sint

adversus primum non credentium genus, minc ad alterum

convertamur, idque refellamus. Id autem est eorum qui
iatentur quidem Jesum res gessisse admirabiles, sed prae-
stigiis oculos intuentium delusisse, atque ut solent incanta-
tores et veneiici, in admirationem sui traxisse praesentes.

CAPUT SEXTUM.
Contra eos qui prcestigiatorem putant Christum Dcifuissc.

Ac primum quidem isti interrogandi sunt, quid ad ea

quae antecesserunt respondeant. Numquid uilus hominum
usquam excogitari potuit, omni gravilale ac virtute refertae
reipublicae institutor, sinceraequc ac verae doctrinae, qualis

ea est quam ante exposuimus, praeceptor, qui mores praesti-

giatoris habuerit ? quod si et magus, et veneficus, et impos-
tor, et praestigialor fuit, quonam modo talis doctrinae apud
omnes gentes auctor extitit, qualem ad hunc usque diem
et oculis intuemur et auribus percipimus? deinde quis tam
sibi ipsi confidens, ut aggrediatur ea in unum cogere quac
i;'2 EIS*BIJ PAliPillU

r
i nullo tuodo possunt? Qui enim \ere praestigiator i

cum et sceleratis >it et oefariis moribus. el eas res agere-

diatur quae desperatis uefariisque hominibus conveniant,
omuia agere solet turpis ac sordidi lucri gratia. Numquid
igilur Salvator quoquc ac Dominus ooster Jesus, qui Chri-
stus est Dei, talibus rebus obnoxius sit ? At enim unde le-
nebitur reus, aut quomodo, qui suis Discipulis, ut ex ipso-
rum tcstimonio apparet, pra^cepit ne possiderent aurum aut
argeutum in zonis suis, neque peraui Iq >ia, neque ealcea-
menta? deinde cur dicto illius audientes fuissent, et ea uux
acceperant in commentarios referenda litterisque commen-
danda putassenl, si pecuniae sludiosum suum praeceptorem
vidissent, et iis contraria quas alios docebat tractantem?
Non diu profecto se continuissent, quin illum habuissent
derisui, verbaque ejus aspernati essent, atque a disciplina

recessissent : et merito quidem, si vidissent illum sibi qui-

dem ipsis severissimas leges imponentem, ipsum autem

legum auctorem nullo modo vcrba suarum leguni sequen-
tem. Deinde qui vere praestigiator esl ac seductor, despe-
ratis ncfariisque hominibus scipsum permiltii, ut possit
liberius scelestas atque infandas voluptales perscqui, et
praestigiis atque incantationibus subigere mulierculas, et
sub suam maliliam trahere. At vero de Salvatoris ac Domini
nostri lemperantia ne dici quidem satis abunde unquam
posset; rursus enim Discipuli illum tesliilcantur prsecepisse

ut ne intuerentur quidem mulierem cum libidine, his ver-

bis : o Dictum est antiquis, Non mo3chaberis; ego autem

» dico vobis, quod quicumque intuebitur mulierem ad con-
1
» cupiscendum eam, jam mcechatusesteam in corde suo .»

Cum vero olim e.v causa necessaria, ut multis utique pro-

desset,cum Samaritana muliere loquentem illum vidissent,
admirati sunt quod cum muliere Ioqueretur; inopinatum
1
Mattb. r, 37 t
 :

DEMONSTKATICNIS BVANGELlCA LIB. III. l^O

quiddam hoc atque insolitum se intueri arbitranlcs, tan-

qunm ii qui nunquam anlehac idem vidissenl. Commcnda-

bat eniin Salvaloi is nostri sermo nihil aliud, nisi in motibus
gravitatem atque austerilatem. Cnelerum temperantiae ejus-
dem illa quoque doctrina magno argumcnto esse potest
qua turbulentos a])pelitus ex ipso cogitationis profundo re-

sccare acpurgarc jubebat dicens : «Sunteunuchi quisicnati

» sunt ; et sunt eunuchi qui facti sunt ab hominibus; et suut
» eunuchi qui castiaverunt seipsos propter regnum coslo-
1
» rum . » Deinde qui praesligiator est et vere populi dece-

plor, omnia aggredilur alque agit cum jactatione sui ple-

rumque, et ad speciem, non ad verilatem; atque amplius
quiddam praeter caeteros nosse se atque habere, cum osten-
talione profitetur. Salvatorem vero Dominumque nostrum,
non glorine cupiditate aut arrogantia laborasse, neque ad
speciem egisse quae egit, vel ex iis constare potest quos a se
sanitati reslitutos jubebat nemini dicere, neque seipsum in

vulgus prodere; eliam ex eo quod in montibus plerumque

degeret, et solitudines in iis locis sectaretur, fugeretque
urbanas vulgi, quae nocere saepenumero solent, consuetu-
dines. Si igitur neque gloriae, neque pecuniarum, neque
voluptatis causa docuisse illum constat; quis praeierea su-
perest calumniae locus, qua ut deceptor ac praestigiator ac-
cusetur? Sed haec quoque videamus, quaeso, item praesti-

giator ubi alios sua malilia imbuit, quos tandem viros illos

reddi? nonne praestigiatores, seductores, veneficos, sibi ipsi

omnibus quae agant similes? quis igitur unquam omne Chri-

stianorum genus, quod ab illius doctrina profectum est,
aut praestigiis utens aut veneficiis deprehendit? Nemo qui-
dem hoc dixerit : at contra, incumbens in sermones prae-
ceptaque sapientiae, sane deprehendet qui volet, ut demons-
tratum est. Qui igitur aliis severae castaeque vitae ac summac
* Matth. nr, 11.
 I.LSEBII PAMPIIILI

pietatis auclor cxtitit, quisnam merilo censebitnr, nisi phi-

losophorum primus, el pietalis religionisque magisler? si-

quidem is qui docet, absque controversia,praestantior quam

ii qui doccntur. Philosophus ergo verecjuc pius, ausquam
vero seductor aut praestigiator, dici poterit Salvator ac Do-
niinus nostcr. Si igitur talis fuit qualem ostendimus, qua
tandem alia ratione miracula edidisse credi potest, nisi

quadam nobisque ignota virlute, supremaque erga

divina
Deum universi pietate? quem quod ut Patrem venrraretur
et coleret, apparel ex iis imprimis quae de illo loculus cst.

Tantum ergo abest ut qui iili ab initio adhaeserunt Disci-

puli, et qui posthac illis Discipulis successere, ab illorum

consuetudine informati, pravae alicui aut perniciosne suspi-

cioni obnoxii habendi sint : ut ne xgrotantibus quidem per-

mittant, sicuti multa multi efficere conantur, aut foliorum

inscriptionibus colligationibusve uti, aut eos qui se incan-
taturos profitentur attcndcre, aut radicum hcrbarumque
suflumigationibus, aliisve ejusdem generis nonuullis, mede-
las sibi morborum sufficere namque omnia a Chrisli
: haec

doctrina exclusa sunt; neque unquam intueri licuit Chris-

tianum qui colligatione uterelur, neque magicis nugationi-
bus, neque foliorum quorumdam laboriosis inscriptionibus,
neque cajteris similibus, quorum usum indifierentem pleri-
que arbitrantur. Quce igitur unquam ratio convincet, ut
qui talis pracceploris discipuli fuerint, praesligiatoris aut
impostoris discipuli fuisse judicentur? Alqui qualis sit om-
nis quicumque aliquid profiteatur, nulla res evidentius pro-

baverit, quam discipulorum consuetudo : nam si viri sint

artibus et scientiis praedili, profecto qui ipsis ejusmodi ar-

tium et scientiarum auctor fuerit, eum longe se ipsis prae-

stantiorem fuisse demonstrabunt. Exempli gratia, qui me-

dicinam ab aliquo didicerunt, excellentiae praeceptoris iu

tali disciplina testes idonei habendi sunt; qui vero geome-

 5

DKMONSTRATIONIS EVAISGliLIC.C LIB. III. 1

J

Ircam, niillum alium se habuisse talis disciplinae magistrum,

quam geometram probabunt; nec vero aritlimetici alium
quam arithmeticum eadem ratione, aliquem fuisse impo-
:

sirem oplimi sane testes habendi sunt qui ab illo didice-

rint, et qui eamdem cum suo praeceptore arlem exerceant.
Sed nullus adhuc in tam multis annis discipulus Jesu prae-
stigiator apparuit, tametsi in diversis temporibus et reges
et praesides per tormenta quidquid ad nos pertinet diligen-
tissime exquisiverint : ita porro nullus praestigialor fuit ut

liber dimitteretur, atque extra omne periculum constitue-

retur, qui modo ab ipsis coactus esset ipsorum rilu sacri-
ficare : quod uuquam nostrorum, tam illorum
si nullus
quos ipsi videre potuimus quam illorum qui quondam ip-
sius Jesu Discipuli fuerunt, veneficii aut prsesligiarum dam-

natus est, ergo ne praeceptor quidem talis fuit. Gaeterum ne

omnis nostra oralio ex rebus non scriptis proficiscatur, vi-

deamus item quid probationis ab historia quae litteris con-

tinelur elici possit. Primi igitur ipsius Jesu Discipuli, in li-

bro qui Acta ipsorum continet, memorantur, quoscumquc

ex gentibus in suam disciplinam acciperent, cum eorum
plerique crimine praestigiarum infames essent, in diversos
mores adeo commutasse, ut ausi sint quos libros illis inter-

dixissent in medium proferre et in conspectu omnium com-

burere : audiamus itaque quid Scriptura illa contineat.
otMulti autem eorum qui fuerant curiosa sectati, contule-

» runt libros et combusserunt eos coram omnibus; et com-

» putatis pretiis illorum, invenerunt pecuniam denariorum
1
» quinquaginta millium . » Tales sane erant Salvatoris nos-
tri Discipuli, tantaque orationis eorum vis erat cum suos au-
ditores alloquerentur, ut intimas animi partes penelrarent,
tangerentque ac vulnerarent uniuscujusque conscientiam,
adeo ut nemo amplius occultare possct, sed unusquisque
1
Act. xix, 19, 20.
 1

1-6 URMI fJUHPltltl

;ji apertum proferret si cujus arcani conscius sibi esset, iu-

dicemque suorum quae prius commisisset Qagitiorum seip-
sum praestaret : lales item qui ab iliis inslituti sunt, puris

utiquc sincerisque animis praediti, ul nihil in illis simulati

aut iraudulenli laterct ; scd contra potius ipsi mutatiOne a
detcriorc vita ad meiioicm gloriarentur alque confiderenl.
Qui igitur inagicos libros incenderunt, et exlernam illorum
perditionem publico judicio suo comprobarunt, cur non de
apud omnes certissiiuum poslhac praebeant argumen-
seipsis

tum, nulio se prorsus magicarum rerum sudio tencri; sed

contra potius, ex illo jam puros se esse, et ab onini ejusmodi
suspicione remolos ? Si ergo jam constat Salv a toris nostri l);s-
cipulos talesexlitisse,curnon ipsepraeceptorfuitmulloante?
Quod si Discipulis qualcm praeceptorem habuerint vis cog-
noscere, habes hodie quoque innumerabiles verborum Jesu
discipulos, ex quibus plurimi virorum conventus existunt,
qui tum contra naturales corporis voluptates quasi in acie
consistant, tum mentem ab omni minus honesta perturba-

tione invuineratam conservent; qui cum omnem suam

vitam usque ad senectutem continentissime egerinl, insti-
tutionis quae de verbis illius haberi soleat certissima argu-
menta praestare possunt. Neque viri solum sub iilo duce ad
hunc modum philosophantur, sed foeminarum quoque tot
millia per totum orbem, ut quam multa sint non dicendum
esse videatur; quae quasi quaedam sacerdoles Deum uni-
versi colentes,supremamque philosopliiam amplexas, atque
amore ccelestis sapientiae captae, prolis quidem ac libero-
rum, utpbte qui ad corpus pertineant, uullam habent ra-
tionem, animam vero omni diligentia curantes, lolas seip-
sas ipso corpore alque animo Regi omnium universique

Deo dedicarunL ut sic inlegra perpetuaque castitate ac vir-

ginitale fungantur. Et Graeci quidem eum qui olim jacta-

tione pbilosophiae regionom suam ab hostibus depopulatam

 DEJIONSTRATiONTS EVANG£LICjB Llli. III. 177

atque vastatam reliquit, verbis huc atque illuc circumfe-

runt atque extollunt : Democritus hic est apud illos, et Cra-
les unus apud eosdem admiratione dignus putalur, quod
re sua familiari civibus suis relicta, ipse seipsum Grates
Cratetem in libertalem vindicasse jactaverit : at enim ver-
borum Jesu aemulatores innumerabiles, non autem unus
duntaxat alterve, divendilas possessiones pauperibus atque
indigentibus imperiiverunt ; quibus etiam nos testes assu-
mus, qui versati sumus cum talibus, quique factis nedum
verbis eorum ofliciorum facti conscii quae illi in Jesu disci-
plina praestiterint. Caeterum quid me oportet dicere quam
multa millia etiam hominum barbarorum, non modo Grae-
corum, ex praeceptis Jesu omnem colendi mullos deos er-
rorem transilierint atque despexerint, et hujus universi
parenlem atque opihcem Deum unum se agnoscere aflir-
maverint?quem antiquorum philosophorum vix unus Plato
cum cognovisset, non audere se efferre in omnes palam
professus est, plane aflirmans « Parentem quidem atque
:

» opificem universi hujus, et invenire diflicile esse, et cum

» inveneris, prodi in vulgus non posse. » Verum illi qui-
dem et invenire diflicilis visa est res, et revera ingens ne-
gotium est. At vero idem pubiicare in omnes enuntiareque
non potuit,propterea quod non tanta illi pietatis erga Deum
vis aderat quanta Jesu Discipulis, quibus ope auxilioque
praeceptoris Parentem opificemque universi et invenire et

agnoscere, illaboratum ac facile contigit; et postquam in-

venerunt, etiam efterre in omne genus hominum, prode-
reque et complere, et publice enuntiare omnibus quod
cognoverant : adeo quidem ut ex illorum disciplina usque
in praesens tempus, per omnes quae sunt in orbe terrarum
gentes, conventus innumerabiles, non virorum solum, sed
etiam foeminarum, et puerorum, et servorum el agrestium
liominum, tantum absit ut Platoni obleniperent aut cre
xxi. j 2
 - s 1 I SfclUl P.VMPHIU

daot, ut auclorem opiiicemquc universi htijus solum Dcum

agnoscant, solum colant, de solo pcr Ghristum ut de Dco
loquantur. Hi sunt novi hujus ac recentis praesligiatoris suc-
ccssus; talia ejus qui cxistimatur seductor incanlamenta,
talesque ipsius Jesu Discipuli, de quihus praeceptor qualis
fuerit cognosci debeat. Cseterum alia quoque ratione id de
quo quccritur videamus. Praesligiatorem sane illum dicis
fuisse; quin etiam veneficum callidissimum, deceptorem-

que vocas : numquid igitur pi imus ille et solus hujuscc rei

inventor extilit ? an vero, de more, ad ipsos praeceptores

initia referre oporlel? Nam si nullo docenle ipse primus

solusque inventor hujus fuit inccepti, ita ut niliil prorsus

ab aliis usquam didicerit, neque ab antiquis compilaveril,
cur non divinam illi naturara trihuere oporteat, qui nullis
libris, nullis praeceptis seu pra?ceptoribus, sua sponte edoc-
tus pcr seipsura, omnis disciplinae capax, talium rerum in-

ventor extiterit? Atqui neque sordidae alicujus artis, neque

ralionalis cujuspiam scientiae, ac ne primorum quidem ele-

menlorum disciplinam ut percipias sine duce ac prrecepto-

re aliquo fieri potest, neduni ea quae naturam communcra
superant. Nullus certe unquam per se doctus grammalicae
praeceptor nobis occurrit, neque rhetor, qui non ab ali-

quo didicerit, neque qui suopte ingenio medicus evaserit,

neque architectus, n,eque alterius cujuspiam rei artifex : et

haec quidem exigua omnia atque humana. Verae aulem pie-

tatis inter homines Doctorem dicere praestigiis quibusdam
talia introduxisse, eo quo vixit tempore, et ejusmodi pro-
digiosa admirabiliaque facta edidisse cujusmodi nuper ipsi

exposuimus, talemque illum suapte natura suaque sponle

extitisse, neque ab antiquis compilasse, neque a novis ma-
gistris adjutum fuisse, qui paria ac similia ante ipsum exer-
cuerint; quid aliud, quaeso, est, nisi testificari et faleri di-
vinum plane quiddam fuisse, omnemquehominum naturam
 DKMONSTRATIOMS EVAINGKLIC/tt LID. III. 1
79
superasse illum de quo quaerimus? At enim magistros illum
dicis habuisse impostores, nec ab /Egyptiorum sapientia
abhorruisse, nec quae iilorum antiquitas habuit arcana ig-
norasse, a quibus cum collegisset, qualem fama fert, talem
evasisse. Cur igitur alii nulli illo pracstantiores magistri, qui

et illum actatc antecesserint et sua doctrina instituerint, aut

in /Egypto, aut usquam alibi, visi sunt? cur igitur non de

illis quoque, ante hujus accusationem, in omnes homines
fama pervenit? cur non item illorum, sicut nostri hujus,
etiam nunc gloria canitur? Quis vero unquam praestigiator

eorum qui fuerint, ex quo res humanae ccepere, aut apud

barbaros aut apud Graecos, tales instituit discipulos, aut
talium legum taliumque praeceptorum auctor fuit qualium
fuisse Salvatoris nostri virtus ostenditur? aut quis unquam
tam multis medelis, tam mirabilibus beneficentiis, quam
hic nostcr functus memoratur? cujus aulem familiares ig-
nis ferrique probatione earum rerum quas testificarentur
veritatem ita confirmarunt, ut nostri Salvatoris Discipuli,
qui omnia quidem probra pertulerunt, omnia vero tormen-
torum genera tolerarunt, et denique proprium sanguinem
effuderunt ut quae ipsi testificati essent confirmarent? Prae-
terea quicumque huic nostrae rationi adversatur dicat, quae-

so, quis unquam praestigiator sallem in animum induxit dc

proprio nomine se novae cujusdam gentis factionem com-
paraturum? hoc autem ipsum quempiam non modo cogi-
tasse, sed etiam perfecisse suo arbitratu, cur non totam
hominis naluram effugiat? decretis vero et regum et eorum
qui leges priscas condiderint, et philosophorum, et poe-
tarum, et theologorum contrarias lcges ponere quae simu-
lacrorum cultum oppugnent, quaeque quod volunt obli-

neant, easdemque inexpugnabiles et invictas in perpetuum

constituerc, quis ex omnibus qui unquam fuerinl prrestigia-

tcr cogitnvit ? At enim Salvator ac Dominus nostcr non sic

12.
l8o EUSEBII PAMPHILI

quidem cogitavit hoc ut postea aggredi nonsit ausus, neque

vero sic aggressus est ut postea non perfecerit; sed uno
verbo unaque voce cum dixisset ad suos Discipulos : « Ite,

» instituiteomnes genles in nomine meo, doceules eas ser-

1
» vare quaecumque mandavi vobis » verbo rem atque ef- ,

ficaciam adjecit : atque e vesligio in disciplinam venit brevi

tempore omne genus et Graecoruin et barbnrorum ; et leges

in cunctas nationes disseminatae sunt, antiquae superstitio-

ni adversantes, leges daemonum oppugnatrices et omnis in

multorum deorum cultu erroris inimicae; leges Scytharum

et Persarum et aliorum barbarorum moderatrices, et quae
damnaverint omnem ab omni jure alienum ac ferinum vic-

tum; leges quae everterint quaecumque inslituta habuerint

Graeci ab inilio humani generis, et novam veramque pie-

tatem induxerint. Cur igitur antiquis praestigiatoribus aute
Jesu tempora, aut etiam post, nihil tale aut simile incep-
tum est, ut probabiliter affirmare possimus illum ab aliis

in iis quae ad praestigias pertinent adjutum fuisse? Quod si

nemo illi similem quempiam proferre possit (nullus enim

illi tantae auctor virtutis), jam ergo falendum sit inusitatam
quamdam divinamque naturam inter homines esse versa-
tam, quae sola et prima ea quae nunquam humanis auribus
audita sint perfecerit. Et haec quidem hactenus : nunc rur-
sus contradicenti adversario obviam eundum, isque inter-
rogandus ecquando suis oculis videril, auribusve percepe-
rit, praestigiatores ac veneficas homines sine libationibus et

daemonumque invocatione ac p.raesentia, quid-

sacrificiis,

quam operatos ? Numquid igitur aut contra Salvatorem

nostrum, aut conlra illius praecepta, aut etiam conlra eos
qui hodie quoque illius vitam imitantur, possit aliquis ta-
lem jacUire calumniam ? nonne vel caecutienti perspicuum
nos quicumque Jesum sectamur, istis plane contraria om-
1
Matth. xwin, iy.
 DE3IONSTRATIONI9 liVANGELICB LIB. III. l8l

nia operari atque amplecti? et citius pati ut morti animam,

quam ut daemonibus sacrificium offeramus? citius vero sus-

quam pravis daemonibus in servitu-

linere de vila excedere,
tem dari? Quis autem ignorat nostrae esse consuetudinis,
ipso Jesu nomine, et purissimis precibus, omnem daemo-
num vexationem abigere ? Sic ipsius Jesu verbum ejus-
demque doctrina, isto potestatis invisibili genere, ut omnes
nos longe potentiores essemus effecit daemonuni utique hos-
les atque inimicos, non autem amicos aut familiares nos
reddens : quanto ergo minus eorum dicto audientes aut
subjectos comparavitl Qui igitur nos tales produxit, qui
fieri potest ut ipse dnemonibus fuerit addictus ? Quam porro
credibile sit illum aut improbis spiritibus sacra fecisse, aut
dajmonas adauxilium vocasse dum miracula ederet,quan^
do hodie quoque omnis daemon omnisque impurus spiritus
ila Jesu nomen exhorret ut unum aliquid eorum qune ipsius
naturam castigandi ac torquendi vim habeant, aufertque se
iliico et concedit tanlam sentit illius nominis vim Sic
: !

sane olim quoque, cum inter homines degeret, non feren-

tes illius praesentiam, alius aliunde, clamabant : « Age, quid
» nobis et tibi, Jesu iili Dei? venisti ante tempus torquere
4
» nos ? » Vir autem praestigiis prorsus intentus, et plane de-
speratis rebus omne suum studium impendens, nonne vel

imprudcns, ipse de seipso indicio sit, quod infandis mori-

bus, quod scelestus, quod obscoenus, quod religioni inimi-
cus, quod injustus, quod impius? Qui vero talis sit, unde
aut quomodo ea quae ad religionem pertinent alios doceat?
quo modo item quae ad temperantiam, quae ad Dei cogni-
tionem, quae ad divinum forum ac judicium summi Dei ?
nonne his omnibus contraria potius commendet ac praefe-
rat, suae ipsius nequitiae consentanea perpetrans ? nonne
Deum, Deique providentiam, ac Dei judicium neget? non
1
Mallh. vni, 39.
 :

|8l 1.1SEBII PAMPIUM

Do omnia de virtute, omnia dc immorlalitate animae verba

irrideat? Quod si quid talc etiam in iis quae ad Salvatorm
Dominumque noslrum perlincnt intueri licuisset, nihil sane
fuisset dicendum at vero cum in singulis rebus et verbis
:

uoiversi opificem Deum Palrem invocare solitum constet,

talesque quos iu disciplinam acciperet comparasse; cum et

ipse lemperans fuerit, et verborum quae ad lemperantiam

pertinent praeceplor; cum auctor praedicatorque justitia?,

vorilatis, humanitatis, virtutis universa?; cum religionis dux

et ruagister quoe omnium regem Deum colit : cur non his
consentaneum sit putare nihil eorum quae in illo admira-
mur, ab illo per dolum praestigiarum aut per fallaciam
gestum? cur non potius arcana quadam vi vereque divina
confiteri? Quod si eo vecordioe proveheris ut neque ratio-
nos incorruptas neque verborum necessitatem velis atten-

dere, neque vero probabilibus argumentis auscultare, quia

fortasse nos quasi causam dicentes habes suspectos; at tu

tuis saltem daemonibus, ipsis, inquam, oracula reddentibus

diis ausculta, qui Salvatori nostro, non ut tu praestigiarum
fallaciam, sed pietatem et sapientiam, et ascensum in coe-

lum, suo testimonio tribuunt. Quorum quidem quodnam

tibi dignius cui fidem habeas testimonium vis dari, quam
inimici nostri confessionem ? quam in tertio volumine po-
suit eorum quae inscripsit De Philosophia selectorum, ubi
haec ad verbum refert
«Mirum forsitannonnullis videbitur quod dicturi sumus;
» siquidemChristum dii summe religiosum immortalemque
» fuisse prodiderunt, deque illo cum laude mentionem fa-
» ciunt. » Et sermone progressus adjungit : « Igitur de Ghri-
» sto interrogantibus utrum sit Deus, respondit :

Immortalitatem animam po.st cassum incedere corpus.

Noscere honoratum sapicntis luce, sed illam
Jn^iynis pietate viri mentem esse dccoram
 DEMONSTRATIONIS EVANuEUCE LIB. III. 1 85

» Sumtne ergo religiosum illum dixit, et animam iilius sic-

» uti aliorum post mortem immorlalem factam, eamque

» colerc ignorantes Christianos. Deinde interrogantibus
» cur suppiicio affectus esset, respondit :

Esse quidem semper modico cruciamine tortum

Co.rpus, at aethereis menlem clarescere campis.

» Et post oraculum adjungit deinceps : Ipse igitur pius, et

» in coelum, ul pii solent, subveclus. Quare hunc quidem
p uon execraberis , miseraberis vero hominum ignoran-
s tiam. »

Ilaec ctiam nunc Porphyrius. Qua^so igitur, numquid

impostor ille? At saltem tuorum amicoruni verba libi blan-
dienlia, te ileclant. Habes igitur nostrum Salvatorem Je-
sum, qui Ghristus est Dei, eliam virorum teslimonio com-
probatum, ut non pr&stigialorem aut veneficum, sed ut
pium, et justissimum, et sapienlem, orbiumque ccelestium
incolam. Qui igitur talis fuit, quanam alia ratione admira-
bilium factorum auclorcssepoluit, nisi virtule divina, quam
etiam sacra Oracula testimoniis suis illi tribuunt, quae qui-
dem Dei Verbum, Deiquc virtutem suprcmam, in hominis
forma atque habitu, ac potius in ipsa carne ipsoque corpore
habitasse. omnemque humanam dispositionem gubernatio-
nemque absolvisse, tcstificantur ? Tu quoque facile discas

divinitatem virlutis quse de illo fertur, si cogites qua illc

natura et cujusmodi pra^ditus, viros ignobiles de piscatorio

atque humili victu acceperit sibique adjunxerit; deinde iis

usus sit administris ad illud incceptum perficiendum quod

omnem effugiat ralionem. Gum eniin cogitasset, id quod
nullus unquam cogitavit, proprias leges novamque doctri-
nam in omnes disseminarc nationes, omneque hominum
geuus eam docere pietatcm quai unum supremum Deum
veneraretur, hujusquerei se magislrum exhibere, omnium
 uS^ l
SBBIl PAMPHILI

inaxime agrestibus maxiraequo ignobilibus putavit sibi ulen-

dum esse hujusce consilii minislris; utpole cum verisimile

sit illum censuisse praeter omnem rationem haec se factu-
rum. Quo enim pacto qui ne diducere quidem os idonei
erant, saltem unius cujuspiam hominis praeceptores fieri

potuerunt, nedum virorum convenlus? quomodo autem

multitudinem alloqui aut instruere, qui ab omni eruditione
abhorrebant ? At lioc quidem fuit quod et divinum consi-
lium, et vim divinam quae in illis et cum illis ipsum opus
obibat, declararet. Ergo cum illos vocasset, tum primum
dixit : « Venite, sequimini me : et faciam vos piscatores ho-
» minum 1
. i Cum vero jam illos sectatores esset adeptus,
divinaque sua vi afflusset, roboreque atque animi confiden-
tia complesset, jamque veluti quoddam vere Dei verbum,
ipsequeDeus tantorum auctor miraculorum, intelligentiam,
rationaliumque animarum venatores illos conslituisset; rem-
que ipsam atque eilicaciam adjunxisset voci illi, qua dixe-
rat : « Venite, sequimini me, et faciam vos piscatores homi-
2
7> num , » simulque et operarios et magistros pietatis illos

fecisset : tum
omnes gentes dimisit, suaequeid doctrinx'
praecones declaravit. Quis autem non obstupescat, quis non
incredibile merito existimet id quod omnem fidem superat
miraculum? Nullus certe eorum qui unquam alicujus clari
tatis inter homines fuerunt, non rex, non legum invenlor,

non philosophus, non Graecus, non barbarus, hujusmodi

quidquam cogitasse narratur, ac ne somniasse quidem ali-
q-iid quod ad hoc proxime accedat ; satis enim superque
unusquisque talium semper habuit, dummodo in sua re-

gione institutum suum proposilumque compleret, et quae

bonae utilesque visae essent leges, eas in una saltem sua ip-
sius gente sancire ac tueri possel : at hic noster, nihil mor-
tale aut humanum molitus, considera, quaeso, num rursus
1
Matth. jv, iq. — 2 Ibid.
 DEMOIVSTRATIONIS I- V A>GLLIC/E LIB. III. l8>

Innquam vere Deus vocem emiserit, ubi suis iilis adeo igno-
bilibus ad verbum dixit Discipulis : « Eunles, docete omnes
1
i) gentes . » Quid? si Discipuli (ut fil) suo praeceptori re-
spondissent, ac dixissent : Quo tandem modo islud a nobis
fieri quomodo Romanos, exempli gratia, publice
poterit ?

docebimus? quomodo autem /Egyptios alloquemur? qua

vero lingua, homines unam Syriacam vocem audire soliti,
opud Graecos utemur? qua apud Persas, Armenios, Ghal-
daeos, Scythas, Indos, ac denique omnes quascumque of-
fendemus barbaricas gentes? quomodo illis persuadebimus
ut deos quidem patrios deserant, unum vero omnium quae-

cumque sunt opiQcem Deum colant? qua porro dicendi vi

freti, tantum facinus aggrediemur? Quae autem perflciendi

spes aderit hominibus qui leges figere audeant contrarias
legibus quascumque omnes gentes de patriis diis a condito
aevo servaverinl? quibus tandem copiis, aut qua vi nobis
liceat isti audacia^ superesse ? Haec ne dicerent, quemad-
modum dicturos fuisse credibile est, aut etiam cogitarent
Jesu Discipuli, una verbi adjectione ipse praeceptor illos

omni difficultale liberavit, cum dixit iilos in nomine suo

voti compotes futuros. Non enim simpliciter,aut indefmite,
ut docerent omnes genles imperavit, sed cum adjunctione
necessaria : In nomine, inquit, meo. Gum enim vis illius
nominis tanta sit ut Apostolus dixerit, « quod donaverit illi

» Deus nomen quod est super omne nomen, ut in nomine

» Jesu omne genu flectatur, ccelestium, terrestrium el iu-
» fernorum 2 : » merito excellentiam virtutis nominis sui, quae
multos latet indicaturus, ad suos dixit Discipulos : « Ile, do-

» cete omnes gentes in nomine meo. » Deinde canit bene

admodum cerle atque exquisite quod futurum erat dicens :

« Oportetenim praedicari Evangclium hoc in toto orbe, in

» lestimonium cunclis gentibus \ » Porro cum verba qui-

1
JVIatlh. xxvm, 19. — 2
Piiilip. n, 9. — 3
Marc. xni, 10.
 l 86 il SBI I! PAMFHILI

dcm haec tunc io angtilo lerrae dicta sint, et qui tune ade-
raol soli audierint; qoi Geri potest ut hoc diccnti illi cre-
derent, nisi e\ aliis cjusdem divinis gestis veracem illum in

verbis experti essent? Quod enim verbis illius crederent,

raiiocinanti tibi confltcri necesse cst : imperanti enim illi

nuilus non paruit; scd protinus auscullantes illius nutui,

quemadmodum ipsis prneceptum fuerat, ac de palriis sedi-

bus ad omnes gentes profecti, omnc hominum genus do-

cuerunt; brevique tempore iotueri licuit respondentia ver-
bis facta. Praedicalum itaque est in exiguo temporis spatio
in toto orbe Evangelium, in testimonium cunctis gentibus,
et barbari et Gracci quae de Jesu scrrpta erant patriis lilte-
ris patriaque voce exccperunt. Caclerum, quis non merito
ambigat qua?nam iuerit Jesu Discipulorum docendi ratio,

(juis modus? numquid in mediam progressi civitatem, de-

inde stantes in foro voccmque attollentes, convocabant eos
qui acccdebant ? et quae tandem illis concionandi ratio, cui
quidem verisimile sit auscultasse audienter? quomodo au-
tcm concionabantur viri sermonis impcriti, et omnes exper-
tes eruditionis? Atqui non multitudinem, sed singulos adeun-
tesalloquebanturjquaigituretcujusmodi oratione ulebanlur
ut audienlibus persuaderent ? Non enim parvum illis pro-
positum erat cerlamen, non inficientibus probrosam ejus
mortem quem ut Deum commendabant nam : si hanc dis-

simulassent, neque qualia quantaque passus sit a Judaeis

apud omnes confessi essent, sed quac reverentiam homini

gloriamque adderent, ea sola protulissent ; dico autem pro-
digia et miracula ab illo edita, necnon philosophica ejus-
dem documenta : ne sic quidem illis exitum celerem inve-
nisset oratio ut facile consensum audientium elicerent, qui

quidem audienlcs aliena lingua utebantur, ac tunc primuui

ab liominibus nihil fide dignum afferentibus inaudita sibi

prius verba percipiebant, ad ea quac illt dicerent compro-

 DEKONSTRATlOKIS EVANGELIC/E LIB. III. 1
87
banda. Veruintamen si talia dixissent,aIiquanlo probabilius
diccre visi nunc autem cum dicerent illum quem
cssent :

ut Deum commcndabant, modo in corpore humano versa-

tum, nihilque aliud natura quam Dei Verbum esse, quocirca

etiam lalia miracula tanquam Deum edere poluisse; modo

his contraria, injurias illum contumeliasque tulisse, et de-

nique probrosissimum et omnium hominum sceleratissimis

injungi solitum crucis supplicium : quis non merito illos ut

contraria sibi ipsis docentes delusisset? quis autem usque

adeo fatuus fuisset, ut facile crederet dicentibus atque af-
firmantibus vidisse se post mortem illum a mortuis rediisse
ac revixisse, qui ne lunc quidem cum apud vivos esset seip-

sum tulari potuisset? Quis vero imperitis illis atque igno-

bilibus unquam paruissct dicentibus oportere deos quidem
palrios contemnere, et stultitiam omnium qui unquam ab
inilio humani generis fuissent damnare, solis vero sibi pa-
rere et iis quoe Crucifixus praecepisset; hunc enim esse so-

lius supremi Dei solum dilectum atque unicum Filium.

Sane dum ego mecum studio veritatis hujusce rei rationem
cxploro, nullam plane in ea vim ad probandum idoneam,
ncque grave quidquam aut fide dignum invenio, ac ne
probabile quidem usque adeo ut fatuum saltem quempiam
illi in suam sententiam trahere possent. At rursus, dum ad
ipsius verbi potentiam respicio, ut innumerabihbus hoini-
nnm conventibus persuaserit, atque ut ab ipsis illis ignobi-

lissimis ct agrestibus Jesu Discipulis numerosissimne Eccle-

siae constitutae sint,non in quibusdam ignotis atqueobscuris

locis, sed in clarissimis civitatibus erectae, in ipsa, inquam,

aliarum urbium rcgina Romana urbe, in Alexandrina, in
Antiochensi, per totam ^Egyptum ac Libyam, per Europam
atque Asiam, in vicis et regionibus omnique modo variis

gentibus : retro cogor necessilate quadam, ad ipsius rei cau-

sam inquirendam recurrere, faterique non aliter ipsos faci-

1 88 Ll>LBll r.YMPIULl

nus lam nuda\ obtinuisse, quain diviniori quadam longeque

hmnanam supirante poteotia, opeque atque auxilio illius

qui dixerat : u Docete omnes genles in oomioc oieo. »Siqui-

dem eum hoe dixisset, adjunxit promissum quo essent ac"
cepluri contidenliam, et promple tradiluri seipsos iis quae
denuntiata ipsis fuerant : dixit igitur ad illos : « Et ecce ego
» voLiscum sum omnes dies, usque ad consummationem
» saeculi*. » Quinetiam afllasse illos divino Spiritu dicitur,

necnon divinam quamdam et qua res admirabiles eflicerent

potenliam illis ingenerasse,nunc quidem illod dicens : « Ac-
:
cipite Spiritum sanctum ; » nunc vero illud : « Intirmos
curate, leprosos mundate, daemonas ejicite; gratis acce-
» pistis, gratis date
3
. » \ ides igitur jam tu quoque quooam
modo superaverit illorum rutio ; quando etiam liber qui acta

illorum continet conveniens his et consentaneum profert

lestimooium : ubi ipsi quoque memorantur ipsa rerum ad-
mirabilium eflicicntia, quam beoeficio oominis Jesu obtioe-
Lant,eosquiintererantatquespectabantattonitos reddidisse.
Primum eoim verisimile est eos qui cernebant, rebus ipsis

et factis in stuporem ab illis esse conversos, ita deinde sos-

dem alacres comparatos ad ioterrogandum quisnam ille esset
cujus virtute et nomine miraculum effectum esset; deinde
docendo iidem ab iisdem deprehendebantur fide, ipsorum
doctrinam anlevenisse : oon enim verbis persuasi, sedrebus
et factis praeveoti, ad id quod verbis ipsis obtinendum erat
faciles comparabautur. Jam idcirco dicuntur nonnullis ipsis

Jesu Discipulis, tanquam iis qui dii essent, victimas et liba-

tiones obtulisse, et alium quidem ex illis Mercurium, alium

vcro Jovem existimasse, usque adeo illorum mentes stupore
affecerat ip>a miraculorum evidentia; ac protinus ita aftectis

auditoribus, quaecumque iili de Jesu nuntiabant, merito

vcra esse posthac cen>ebantur; illiusque post morlem redi-
1
Matth. kxvui, 20. — 2
Joan. xa. 22. — 3
Matth. x, 20.
 DEMOnSTHATIOrUS EVANGELIC/E LIB. III. 1 S(j

lum in vilam non simplicibus atque indemonstrabilibus ver-

bis tcstificabantur, sed ipsa factorum evidenlia comproba-
bant, quippe cum viventis illius facta demonstrarent. Quod
si et Deum illum et Dei Filium ante ascensum in coelum de-
gentem apud Patrem nuntiassent, cur non huic oralioni
facilius assensi essent qui ejus rei conlrarium, tum incre-
dibile, tum praeler naturam merilo arbitrarenlur ? ipsaque
ratione colligerent non posse putari morlalis naturac illa

opera esse quae fiebant, sed Dei alicujus, etiamsi nemo di

ceret? Hoc igitur erat, neque quidquam aliud ipsum ulique

illud quod quaerebatur, quanam eorum vi Discipuli Jesu
qui ab inilio audiebant victores fuerint, et quomodo tam
Gra?cos quam barbaros ut de iilo tanquam de Deo sentirent
adduxerint, et quomodo in mediis urbibus, ac per omnes
regiones, religionis qua unus supremus Deus colitur scholas

atque auditoria constituerint. Caeterum, quis non obstu-

pescat, secum cogilans alque animo versans non humanum
hoc fuisse opus, vel ex eo quod nunquam alia sub uno Ro-
nianorum imperio plurimae orbis geutes esse potuerunt,
nisi secundum Jesu tempora ? nam simul ac ille admirabi-
liter ad homines venit, atque inter homines versatus est,

etiam res Romanas ad summum pervenisse contigit, quo

primum tempore videlicet Augustus plurimarum gentium
dominus evasit. Id vero fuit cum et Cleopatra capla est, et

Ptolomaeorum successio in /Egypto dissoluta; alqueexillo

in hunc usque diem, quod ah initio orbis, et ab ipsa, ut ila

dicam, hominum origine, slelerat /Egypti regnum, eversuni

est ; ex illo Judaeorum quoque natio Romanis in servitu-
a
tem redacla, Syrorum ilem, et Cappadocum, et Macedo-
num, et Bilhynorum, et Graecorum, ac denique reliquorum
omnium Romano imperio cesserunt. Hoc autem non
qui
sine Deo una cum doclrina quae de Salvatore nostro ferre-
tur inlroiisse in orbem, quis non fateatur? reputans non fa-
H)() KUSEBII PAMPIIILI

cilem Jeau Diseipuiis externarum rcgionum peragrationem

futuram fuisse si genlcs intcr sc divisae discordesque fuis-
sent, neque ulluni prorsus ob multiplices principatus inler
illascommcrcium; quibus sane sublatis principatibus, in-
trepide jam atque impune negotium propositum complevc-
runt, cum supremus Dcus et iter illis cxpeditum ac facile

compararet, et superstiliosorum in civitatibus animos ler-

rore majoris imperii cohiberet. Reputa enim tecum parum-
per, si nulla res impedimento fuisset iis qui errore colcndi
multosdeos tenebantur, ne doclrinam Ghristi oppugnarent,
quam multas antehac civiles seditioncs, et in urbibus et in
agris vidisses; quot vexationes, quot bella non mediocria
illa quidem, si superslitiosi illi suae ipsorum potestatis fuis-

sent, ac penes se jus impcrii habuissent. Nunc autem hoc

quoque supremi Dei fuit opus, majori quodam terrore su-
premae alicujus potentiae, proprii verbi inimicos habere jam
domitos; id enim proiicere in dies, el apud cunctos homi-
nes crescere volebat : rursus autem ne putaretur ex conces-
sione ac venia dominantium pcrseverare, si cjuando horum
ipsorum quispiam malignitate quadam correptus, adversu*
Chrisli verbum pugnare deliberatum in animo habebat,
etiam hoc suo ipsius arbitratu illum facere permittebat,
simul ut eorum virtutem oslenderet qui pro pietate pugna-
bant, simul etiam ut cunctis hominibus planum faceret
quod non humano consilio, sed Dei virtute niteretur ipsa

verbi propugnatio. Etenim quis continuo obstupescat ea

quae illis temporibus accidere passim cernebantur? nam
ipsi pietatis defensores primum apud cunclos homines clari
illustresque fiebant, etcertaminum praemia apud Deumcon-
sequebantur : pietatis vero hostes divinilus caesi alque agi-
tati, ac toto corpore gravibus molestisque doloribus implicili
atque consumpti, debita supplicia pendebant, adco quidem
ut profanam contra Christum voluntatem confiteri jam lnm
 DEJIONSTRATIOtflS EVA>"GELICE LIB. III. 1 9 1

cogerentur. At cceleri omnes qui appcllatione sacrosancta

digni inventi fuerant, et se partibus Christi esse gloriaban-
tur, cum ad breve tempus exercitali cssent molesliis, alque

ingenuitatem sinceritatemque animi prae se tulisscnt, pro-

priam rursus recipiebant libertatem; ac salularc inlerea
vcrbum majore in dies claritate nitebat, atque in ipsis me-
diis hostibus dominabatur, ac non modo iis qui sub visum
nostrum cadentes adversabantur, sed in iis quoque qui vi-

sum mortalem effugiunt, si qui forte erant in hoc qui tcr

ram complexus est nebulo aere daemones qui alteris illis
imperarent namque etiam hos ipsos veri Christi discipuli,
:

et vitaB puritate, et ad Deum directis precibus, et sacro-

sancta illius appellalione fugabant; in hoc quoque admira-

bilium signorum quae illo edita esse memorantur, ac divinae

in illo erat virtulis argumenta cerlissima prae se ferenle^.

Caeterum, cum in his pro tempore ipsi nos ipsos antehac

exercuerimus, ordo ipse jam postulat ut occultiorem de illo

theologiam altinganius, Deumque ipsum Verbum quodnam

fuerit, quod per illum hominem qui videbalur prodigia et
miracula efliciebat, contemplemur.

« m *
 i USEBII PAMPHIU

LIBER QUARTUS.

CAPUT PRIMUM.
Dc occultiorc sccwidum Sal^atorcm ac Dominum nostrum, qui
Ckristus cst Dci, dispcnsationc.

Cum libro priore, qui Evangelicae Demonstrationis ter-

tius est, de assumpla a Salvatore nostro humana natura sa-

tis abunde a nobis sit disputatum, tcmpus jam cst de ea

quae adeumdem pcrtiuet abditiore llieologia, minus vul-
garem quamdam attingere doctrinam. De primo igitur ac
sempiterno, soloque non genito, ac suprcmo auctore uni-
vcrsi, omniaque et gubernante et regente Deo. comraunis
est cunctis hominibus ratio; peculiaris vero ac rursus com-
munis et Hebraeorum ct nostra dc Christo, qucm illi nunc
quidem ut nos sua ipsorum scripta sequentes adhuc confi-
tentur, nunc autcm ab eodem procul Jabuntur, quippe qui
et divinam illius naturam ignorent, neque causas adventus
perspiciant, neque item quibus temporibus venturum illum
Prophetae pradixerinl comprehendant : nam illi quidem il-

lum etiam nunc venturum expectant ; nos auteui jam se-

mel duntaxat venisse contendimus, necnon alteram ejus-
dcm cum majeslate advcntum, et oraculis et pracceptis
Prophctarum qui divinitus afllati fuerunt auscultanles, in-
tueri exoptamus. Cum autem de illo duplex sit ratio, altera

quidem rccentior fucrit, quippe qua^ heri ac nuper ad ho-

mines introducta sit ; altera vero omni tempore omnibus-
 DEMONSTBATIONIS EVANGELICE LIB. IV. 1 q5
que saeculis antiquior. Nam cum Deus vellet, utpote qui
solus sit bonus omnisque boni
et principium et fons, divi-
tiarum suarum thesauros pluribus impertiri, essetque jam-
jam omnem rationalem creaturam in lucem producturus,
incorporeas videlicet quasdam atque intelligentes et
divinas
potestates, Angelosque atque Archangelos,
materiaeque ex-
pertes et ab omni parte puros spiritus, animas praeterea
hominum, quae solulam ac liberam voluntalis atque arbi-
trii, tam ad bonuin quam ad
boni contrarium, naturam
acciperent; et quaecumque his ipsis convenientia
corporum
inslrumenta, varias vivendi formas educerent, sedesque
his omnihus locosque tribuere proprios (nam iis qui boni

permanserint, meliores; contra autem, alioqui

convenien-
tes, in quibus videiicet proclivitatis ad
contraria poenas da-
rent); cumque id quod Juturum erat tanquam Deus co^-
nitione praeciperel, senliretque haec
universa,antequam fie-
rent, tanquam in magno corpore aliquod
caput postulatura,
unum omnis opificii dispensatorem, eumdemque et duceni
et regem universi praeficienduui putavit : cujusmodi oracu-
lorum quoque divinorum quae ab anliquis apud
Hebraaos et
theologis et prophetis reddita sunt, institutio
est, a quibus
quidem discere potest qui vult unum esse omnium
rerum
principium, ac potius principio superius et
prius, primo-
que antiquius, et gignendis rebus ipsa unitate
vetustius,
omnique appellalione praestantius, quod neque dici, neque
enuntiari, neque excogitari potest; bonum quod causa est
omnium rerum, quod vim efriciendi, juvandi, providendi,
servandi in se habet; qui unus ipse ac solus
est Deus, ex
quo omnia, per quem omnia sunt in illo euim :
vivinius et
movemur sumus. Itaque quodcumque vult, id eiiam
et
e'4
continuo, ex qua sola causa omnia quae genita
sunt id acce-
perunt utessent, utque existerent ac durarent;
sunt enim
illo volente. Vult autem idcirco quod
suapte natiira boniis
xxi. ,
-2

1 O
iq/4 FUSEBll l' v.MPiiILi

est : bono vero nihil natura conjunctuin annctumque est,

nisi ut ea qua? bona sunt velit. At eniin cum haec velit,

idem etiam potest : quare cum velil simul idem et possit,
nulla re neque prohibente ncque impediente, quidquid pul-
chrum et ulile est, tam in iis quae sub aspectura cadunt
quam in iis qure non cadunt, ipse sibi ipsi confecit; quippe
qui quasi materiam quamdam, atque essentiam gcneratio-
nis constitutionisque universi, suum consilium suamque
potentiam praetulerit, ut nulla jam rotione dici possit de
nihilo esse quidquam eorum quse sunt; neque enim esse
quidpiam potest ex eo quod ipsum non sit. Quomodo enim
id quod non est, alteri ut sit causa erit? omne autem quod-
cumque est, ex uno qui solus est ante omnia est, quique
olim etiam illud respondit, « Ego sum qui sum, » ut csset et

accepit et habet: quippe cum qui solusest, et semper est, is

oranibus qu&»cumque ex ipso id quod sunt acceperunt, ul.

essent auctor extiterit; atque ex eo quod et velit el possit,

rebus universis el essentiam, et potestates, et formas, lu-

culente et copiose de seipso largitus sit.

CAPUT SECUNDUM.
Quemadmodum illum ante omnem creaturam Filium Deifui
dicemus.

Itaque omnium qunecumque sunt, fcetum suum primum

subministrat, primogenitam videlicet Sapientiam, totam
usquequaque intelligentem et rationalem et penitus sa-
pientem, ac potius ipsam intelligentiam, ipsain rationem,
ipsam sapientiaui : necnon si quid ipsum pulchrum ipsr.m-
que bonum excogitare in iis qua3 genita sunt fas est, id pri -

mum ipse ex se ipso eorum quae posthnc futura eraui fun

 DF.MO.NSTRA.TIONIS EVANflELICE I.IT'>. IV, 1 f)5

damentiun praefert, perfectum perfecti opificium, sapicnlis

sapientem fabricalionem, boni parenlis bonam soboiem :

et quidnam aliud fuerit praelaturus, quam illum ipsum co-

rum quae posthac per ipsum id quod sunt acceperint, per-

fectum, curalorem, conservatorcm, mcdicum, guberna-

torem? eum videlicet qui crcationis uoiversi gubernacula
comprehensa teneret? Itaque non immerito oracula theo-
logice loquentia, Deum genitum illum enuntiant, tanquam
eum qui elocutionem omnem omnemque cogitationcm, ef-
fugientis divinae naturae solus in seipso ferat imagincm,
propler quam Deum quoquc et csse iilum et dici, ejus vi-
delicet quae quod primum est refert, expressae simililudinis

gratia. Quocirca illum bonum aiunt administrum a Palre

suffectum esse, ut quasi per unum penitus sapiens vivens™

que instrumentum, artificialemque ac omnis scienliae vim
in se habentem regulam, universa ab ipso regerentur, tam
corpora ipsa quam quae corporis expertia sunt, tam ani-
mantia quain inanima, lam rationalia quam bruta, lam
morlalia quam immortalia, ac si quid aliud una cum his

exiit in naturam unaque quasi contextum est; nccnon ut

uni rerum omnium potestati, unique viventi atque animalae
legi, ac rationi quae in omnibus csset perque omnia pene-
traret,omnia convenirent, sub unum utique perfecte sa -

piens vinculum, ipsum scilicet Dei Verbum, ipsamque le-

gem coacta et colligata.

CAPUT TERTIUM.
Quod non plures supremi Deifilii, sed unus solus, dc Dco Dcus,
jure a nobis prcedicari soleat.

Caeteruur, cum unus sit Pater, Filium quoque unum,

m
 EUSfiUII FAMPIIILI

non plures ossc oportet, unumque perfectum solum geni-

tuni Dcuni de Deo, non auteui plures in pluribus enim :

iliversitas erit ac differentia, deteriorisque introductio.

Quare unus Deus, unius Filii perfecti atque unici, non plu-
riuni deoruni neque filiorum pater quoniam cuin luminis :

quoque una sit essentia, ipsam item, quae ox eo generetur,

perfoctain unain ponere omnis cogit necessilas ; quam enim

aliam praeterea sobolein luminis cogitare possumus, nisi
uuum ipsum qui ex ipso proficiscitur, omniaque complct
alque illustrat, radium ? quidquid enim ab hoc alienum fue-
rit, lenebrae erunt, non lumen. Idcirco etiam supremi om-
nium Parentis cum lumen sit quod nullis verbis compre-
hendi potest, ne simile quidem ullum propriumve exemplar
fuerit, pra?ter ipsum hoc solum; quod quidem ipsum di-

cere ilem de Filio fas est. « Splendor enim est luminis sem-
w piterni, speculumque immaculalum diviuae evidentias, et
1
» imago bonitatis ejus . >; Ex quo illud dictum est : « Qui
2
» cum sit splendor gloriae, et figura substantioe ejus . » Gae-

lerum a sensibili quidem lumine splendor separari non po-

test (2) ; autem seorsum a Patre per seipsum subsis-
Filius

tit :et luminis quidem splendor locum eflicientiae obtinet;

at Filius aliud quiddam quam secundum efficientiam est,

non per seipsum ulique essentiam nactus, sed a Patre. Rur-

sus splendor simul existit cum lumine, illudque quodam-
modo complet (nam sine splcndore non consistit lumen),
simulque cum illo et secundum illud subsistit at a Patre :

Filius procedit, et illum generat, at ipse non genitus est :

ille quiiiem per seipsum perfectus ac primus tanquam Pa-

ter et qui auctor sit ut Fiiius consistat, nihil a Filio acci-

piens quo suam naluram qua Deus est compleat; hic au-
tem, tanquam ex causa profectus Filius, alius ab illo cujus
est Fiiius existit, quippe qui a Patre ut et sit ct talis sit ac-
1
S.:p. fii, 26. — 2
Qebr. 1. 5.
 DEMONSTRATIONIS EVANGELIC,E LIB. IV. I97

ceperit. Rursus splendor quidem non ex proposito et vo-

Juntate luminis splendet, sed secundum quiddam quod ad

essentiam illius iuseparabiliter accidit : Filius vero ex sen-

tentia et proposilo imago Patris existit. Volens enim Deus

Filii Pater existit, et alterum lumen in omnibus sibi ipsi

simile subsliluit : cum ergo non genitum sempiternumquo

lumen unum sit, qui fieri potest ut hoc diversum sitab illo

veluti imago quaedam? ac non polius splendor quoque,

quod aeque lumen sit, in omnibus similitudinem primi
exemplaris conservans? Quomodo vero iliius item quod
unum est imago fuerit, si non una ipsa quoque sit; ut vide-
licet non solum essentiae ejus quod primum est, sed etiam
cjus qui ad quantitalein pertinet, numeri simililudinom in-
ducat? ita quidem ut unius sempiterni luminis unum sit

perfectum lumen, non autem diversa et plura, id quod pri

mum et unicum genitum editumque est, ipsum utique

iilud perfectum bonum, de quo uno nos quoque, post eam
quae et principio et ortu caret essentiam, ut de Deo loqui-
mur. Unius ergo Patris unum esse Filium oportet. Nam si
fragrantiae genus unum ex aiiqua subjecta re proficiscatur,
unum quoque et eumdem qui in omnes diiTundatur suavem
odorem, non diversos et plures fateri par est. Cum igitur

primum illud solumque bonum, qui est omnium regnator

Deus, divinam vitalemque fragranliam, quae animo et co-
gitatione duntaxat comprehendi potest, produxerit, unam
hanc fas cst intelligere, plures nefas. Quid enim esse potest

quod quidem ab hac diversum sit quae in omnibus Patri si-

milis est, quod non submissius sit ac deterius? quod neu-

tiquam nobis in Filii theologia introducendum, vapor enim
cst virtutis Dei, ac defluentia mera gloriae Omnipotentis.
Nam ex bene olenti corpore, verbi gratia, ex unguento ali-

quo, aut etiam ex floribus atque odoramenlis quae de terra

nascuntur, bene olens quidam flalus, prastcr illud primum
 .

it)S II .-•AMlMtlL»

bjectuDi eorpus, in onme quod extrinsecus aiubit profun

ditur; ac dinu latius refundilur, ipsum qnoque aerem eom-
|)!et, non sane privatione aliqua, aut (limiuutione, aut sectio-
ne, aut divisione ejus quod primum subjectum est corporis,

sed illo manente in propria >ede, el eamdem peues se con-

serrante naturam, fragrantiatuquc illam procreante: nihilo
deterius priore, ipsum quoque quod procrcatur bene olens
et fragrans genus. cum propriam liabeat sedem alque na-
turam, hac ipsa, quammaxime fieri potest, id quod similli-
muni sit naturae procreantis imilatur. Verum hsec quidem
terrena et uaortalia, et inferioris naturie, qpac corrumpendi
virn babet ac lerrena est, particulae quacdam. Quas autem
ad propositam a nobis theologiam perlinent, cutn omnem
exempli comparationem exuperent, nihil tale quale ex cor-

j)oribus manat pra2 se ferunt; sed cogitationi solertissima^

intuendum quasi in speculo praebent, doceutque esse Fi-

lium, qui genitus sit, non illum quidem qui certis tempori-
bus non fuerit, posterius aulem sit natus, sed qui sit ante
tempora aeterna, atque anteeat, et tanquam Filius una cum
Palre semper degat, neque vero qui non sit genitus, sed ex
Palre non genito genitus; qui unicus sit, qui Verbum, qui
Deus de Deo, non diremplione aliqua, aut sectione, aut di-
visione de substantia Patris productus; sed qui de Patris
consilio ac virtute omnem elocutionem omnemque cogita-
tionem superante, ab aevo, ac potius ante oume aevum es-
sentiam sit nactus, modo quodam qui neque verbis com-
prehendi neque ratione colligi a nobis possit : « Siquidem
generationem ejus, inqu.it, quis enarrabit
1

? el.: Quemad-
» modum nemo novit Patrem, nisi Filius ; sic Filium quoque
2
nemo novit, nisi unus qui genuit illum, Paler . »

1
Isaii liii, --. — - ;** ; ta. x.
 DEMONSTRATHNIS EVINGKLIC E Llii. IV. 1
<J{)

CAPUT QUARTUM.
Quod ad constitutionvm unwersi necessaria unici Dei Filii
antccessio assignclur.

Verumtamen optimus Pater uiium judicavit unigenitum

ac dilectum Filium, omnium rerum quae creandae essent
opificio praefici oportere; quippe qui unum quoque mun-

duni, quasi unum quoddam atque ingens eorpus, ex plu-

ribus diversisquemembris ac partibus jamjam esset pro-
ducturus; caputque hoc non pra^esse ipsum quidem, de
superiori aliquo, tanquam de altero majori capite, divinitate

ipsa Patris suspcnsum (caput enim Chrisli Pater), sed quod

auteiret anleque omnia post ipsum genila esset : attamen
idem tum ad imperium Patris, tum ad opifi-
praesto esse
cium earum rerum quae poslhac faciendaa erant. Quare jam
diximus illum omnium primum a Patre, quasi quoddam
singulare instrumentum omnis essentiae et naturne produc-
tum esse; instrumenlum, inquam, animatum et vivens, ac

potius divinum, vitalemque vim in se habens, et sapientis-

simum; quod bona omnia gigneret, quod lumen praeberet,

quod coelum moliretur, quod mundum construeret, quod
Angelos efliceret, quod spiritibus imperaret : instrumentum
(juod animas conservaret, quod corpora augeret,quod om-
nia provideret, gubernaret, curaret; quod vim liaberet reg-
nandi, quod judicandi, quod Patris cullum et reverentiam
denuntiandi.
800 EUSfiBII P.UUMIILI

CAPUT QUINTUM.
Quod innumerabiles quidem faiemw esse creatas divinas potestates,
unam vcro duniaxat ipsius Filii, propter quam inducitur, ima-
gincm Dci Patris cs.sc, theologice demonstramus.

Quare in universum supra ornne opificium, unam opus

est divinam potestalem admirari, non plures existimare :

una enim omnino mundi efFectrix potestas, et unum uni-

versitatis opifcx Verbum in principio apudDeum; siqui-
dem, a In principio erat Yerbum, et Verbum erat apud
» Deum, et Deus erat Verbum : »quod quidem oportet re-
vera non ignorare, colere autem et honore prosequi pro
dignitate; quandoquidem omnia per illud non modo ab
inilio rerum omnium extitere, verum etiam in perpetuum

semper et facta sunt et flunt; et sine illo factum est nihil.

Sive enirn vita quaedam est in iis quae sunt, quod factum
est in illo vita erat : ex illo enim ac per illud universa et

vitam et animam accipiunt. Sive numerus,sivepulchritudo,

sive convenientia, sive ordo, sive temperatura, sive essen»

tia, sive qualilas, sive magnitudo : cuncta unum rerum

omnium Verbum, et una Dei mundi
continet ac disponit
cffectrix virtus omnibus praeest. Sicut enim in nostro cor-

pore plures sunt et variae partium dilTerentiae, una autem

universi opifex vis; non enim alia quidem Dei vi capitis
extitit natura, alia vero oculorum, et alia aurium, pedum

item alia : ita quoque cum universo mundo una omnino di-

vina virtus pra3sit, eadem erit et cceli, et astrorum, et anima-

lium qusecumque aut in aere, aut in terra, au-t in mari de-
gunt, et elementorum tam omnium simul quam singulorum
seorsum; praeterea naturam omnimodo variarum, tam quae
cenere aliquo continentur quam quae specie distinguuntur,
 DEMONSTRATIOKIS EVANGELICE LIB. IV. 201

opifexrneque veroaliaest ignisctaliaaquae, terraeque rursus

alia alque aeris item alia elFectrix virtus; sed una atque ea-
(lem rerum universarum artifex Sapientia quodque mundum ,

cffecit, hoc ipsum, de quo nos ut de Deo loquimur, uni-

versi opifex Dei Verbum. Fidem his facit elementorum in-

ter se amicilia, quae ex eo quod certis temperamentis com-

mixta sunt/ cognatum ac germanum, et tanquam unius
architecli opus, rerum naturam ostendit. Nam et terra quae

grave est elementum, cum aquis innatet, nequc soliditate

naturae in profundum trahatur, sed feratur semper subli-
inis, neque submergatur, Dei Verbo Deique consilio fi-

dem facit. Humidae item naturae cum arida communicatio,

quae nihil corruptionis prae se fert, neque confertim univer-
sa restagnat, sed Dei nutu occultissimo colligata tenetur,
unum rursus alque idem Dei Verbum esse dernonstrat.
Quid porro ignis ? qui licet comburentis corrumpentisque
naturae sit, tumen cum in lignis lateat, et omnis generis
animalium corporibus certa temperatura connexus sit,

terraeque atque aquae alque aeri consociatus, deinde ratio-

ne ac mensura quantum unicuique opus sit, quantumque
utilitas postulet, omnibus sufliciens, propriarum virjum
obliviscatur ; nonne tibi rursus Dei Verbo ac potestati
inservire videtur? Diei praeterea noctisque vicissitudi-

nes, quae terminatis motibus constant, horarumque ac

tempestatum nunc quidem augmenta, nunc autem dimi-
nutiones, orbes item annuos ac circuitus temporum astro-

rumque in orbem motus, tum solis cursus lunaeque con-

versioncs, lum consensus inter se omnium ac repugnantias,
unumque ex iis omnibus mundum cum intueris, numquid
tibi esse fas putas imprudentiam, sive temeritatem, sive for-
tuitam aliquam causam, auctorem universi enuntiare ? an
Dei Verbum revera, et Dei sapientiam, et Dei virtutem, et
hanc ipsam unam non plures, efferre Iaudibus? Nempe
 ;

iuso : i« iMPnii

ctiain in homine anima una unaque vis rationalis, piui i

marum poriler rerum potesl esse opifex : nani et agrum

colere eadem, et naves construere, el gubernare, et aediii-

re audebit, poslquam talia multa didicit. Sic una mens

in homine unaque rationis versatio innumerabilium rerum
scientias percipiet, atque idem homo et geometriam et as-
tronomiam exercebit, disputationesque et de gnommatica et
de medicina proferet, necnon in disciplinis et in iis quae ma-
nuum minislerio conficiuntur excellet : nec unquam tamen
quisquani adhuc plures in uno corpore esse animas cen-
suit, ncque vcro plures admiratus est, ob multarum disci-

plinaruin perceptionem, hominis facultates. Quod si quis

ubi infcrmcm limi materiam nnctus est, ac deinde manibus
mollivit, tum animalis formam adjungat, ut alio quidem
habitu caput manusque, et pedes alio, et alio rursus ocu-
1«S tum genas itidem. auresque et os et nares, pectusque
atquc humeros informet suo illo fingendi arlificio; num
proplerea quod multos habitus el membra et partes sub
uno corpore fabricavit, totidem oportet fabricatores arbi-

trari? an potius universi artificem illico et confertim, qui

uno consilio unaque facullate tolum est architectatus, ex-

tollere? Cur igiturin hoc universo, quod unum est, quam-

\is multis partibus constet, multos oportet confingere opi-
iices, et multos dtos nominare, ac non potius unam fateri

revera Dei virlutem et Dei sapienliam, quae una facultate

unaque solertia cunctis rebus et naturam qua sunt et vitam

largitur, necnon omnibus varium de seipsa ubertatis fon-

tem subministrat ? sic etiam solaris luminis una et eadem
accessio, simul eodemque tempore aerem quidem irradiat,

illuminat vero oculos, atque afliciL tactum calorc, terram-

(jue lerlilem reddit, plantas auget,tempus producit, praeesl
ribus, coelum ambit, mundum exhilarat, Dei vim ma

nif< stam nua in univcrsO incst commen^at et omnia haec ;

 DEMONSTRATIONIS EV VM.EUC.K LIIJ. IV. '200

uno momcoto naturoc administrat ac pcriicit. Ignis quoquc

ualura et aurum purgat ct plutnbum liquefacit; et cum ce-

ram dissolvat, limuni tamen exsiccat et materiam adurit :

et haec lam multa una duntaxat vi comburendi eflicit. Ea-

dcm ratione coeleste Dei Verbum, quod et solem ipsum et

ecelum et mundum universum fabricavit, cum cflicaci vi

suis cunctis rebus intersit, et pcr omnia penetret, soli qui-

dcm ac lunae atque astris de propria sempcr ailluenti fucul-

tate,instar pluviae, lumen inlundit ; coelum autem, cum suae

maguitudinis ab iuilio appositissimam imaginein protulerit,

inomne oevum sufficit continetque quae autem supra : coe-

ium supraque mundum degunt potestates, Angelorum uti-

que ac spirituum intelligentes ralionalesque naturae, eas et

vita simul et lumine, et sapienlia, et universae probitatis

atque honestatis universa virtute, de suis implet thesauris,
idque uno eodemqae artis opificio. Elementis vero naturas
quibus sint, praebcre nunquam desistit. Mixturas autem et
tcmperamenta, et species, et iormas, et habitus, qualita-

tesque innumerabiies, tam in animalibus quam in plantis,

lam in animis quam in corporibus, tam in rationalibus

quam in brutis ; alias aliter varians, et cunctis simul omnia

una vi subministrans, et super omnia mentem hominibus
suae ipsius cognitricem contemplatricemque sapienlias do-
nans, perspicueque atque evidenter cunclis assislens, unum
mundum ostendit unius artificis Verbi opus. Talem igitur

unicum Filium, sui consiiii efiectorem ac magistrum, ct

cunctarum rerum opificem, supremus atque ipsius opificis

Deus et Parens primum omnium genuit, per illum et in

illo eorum quae futura erant opifices rationes suiliciens,
seminaque constitutionis guhernationisque universi in iilo

conjecta habens. Nonnc oculis iotueris mundum univer-

,u, quem coelum unuin eompJeetitur, innumerabiliaque
circum hunc tripudia et astrorum conversioncs ? Sol item
 BUSBBIl PAMPHILI

uuus duntaxat, non plures, abundantia luininis omuium

occultat splendores. Sic sane cuni unus sit Pater, unum
ettam Filium esse oportet. Quod si quis rcprehendat quod
piures non genuerit, hic jam illud quoque accusare poterit,
quod non plures soles, ct lunas, et mundos, et alia innu-
merabilia condiderit, et more insanienlis cujuspiam, qua;
recla sunt beueque in natura se habent pervertere moliri.

p Quod a prima
CAPUT SEXTUM.
constitutione um\'crsi, occulta quadam ignotaquc ra-
tionc Christus Dei rcligiosis Dcoque gralis animis pr&sidct.

Hac igitur ratione, quemadmodum in rebus quae sub as-

pectum cadunt sol unus universum illustrat hunc sensibilem

mundum, ita in iis quae intelligenlia-sola capiuntur, im-
mortales et incorporeas polestales, et intelligentes ac ratio-
nales naturas, quasi innumerabiles stellas lucisque fontes,
unum Dei perfectum illuminat Verbum; siquidem oportuit
unam quoque super omnia esse omnino legem atque in om-
nibus et per omnia penetrans Dei Verbum, ut etiam in hoc
imaginis similitudo cum Patre usquequaque servetur, tam
in eo quod ad virtutem quodque ad potestatem atque essen-
tiam pertinet, quam in eo quod ad unitatis singularisque
numerum : cum autem alioqui multiformis ac muitimoda
gignendarum rerum natura, innumerabilibusque ac variis

alias aliis mutationibus, ob suam ipsius imbecillitatem, ob-

noxia futura esset, necnon a supremi Palris virtute decli-
natu-ra, ob illius naturae superlationem, quae nec dici potest,
et omnino infinitse magniturlinis est, ne ;ue unquam ad id

facultatis pervenlura ut, ipsa ortum habens, aut illius divi-

nitatis particeps fieret quas nec ortum habet nec cspi com-
 DEtfONSTHATIONIS EVANGELICjE LIB. IV. »03

preliendive potest, aut inlueretur sursum, intenderetque

aciem conlra illos luminis sempiterni radios qui nullis ver-
bis exprimi possunt ; nimirum necesse fuit, nec injuria, ut
optimus Parens et universi conservator, ne omnino rerum
protinus gignendarum natura, si cum ipso nihil prorsus
communicaret, maximis bonis privaretur, mcdiam quam-
dam unice sui primoque geuiti Filii divinam, et omnipoten-
tem, et omnibus virtutibus exuberanlem vim inlerponere,
quae certissime et quam proxime et quam familiarissime
cum ipso Palre versaretur et colloqueretur, aequaliter-
que cum eodem arcanis frueretur, benignissime vero de-
mitleret se, et quoquomodo fieri posset conformaret ad eos
qui a summo deficiunt, quique propler suam impotentiam
quasi alteram manum desiderant, et profectu atque adju-
mento indigent quo solis splendorem sensim ac benigne
se ad nos demittentem intueri queant : alioqui purae mera>
que lucis vi, propter infirmilatem corporis, frui non pos-
sint. Fiogamus enim, inveniendae veritatis gratia, nitidissi-

mum illum solem ipsum seipsum de coelo demittere et cum

hominibus in terra versari; num liberum sit atque indif-
fcrensearum rerum quae ad terram pertinent cuipiam per-
manere? minime id quidem nam correpta omnia, animala
;

simul cum inanimis, assidua nimiaque lucis immissio cor-

rumperet citiusque oculos intuenlium caecaret ; longeque
magis noxiae et corruptionis auctor omnibus fieret, quam
juvaret quempiam, qui ipse quidem natura lalis non est,

verumtamen erga eos qui, propter imbecillitatem ipsorum

propriam minus idonei essent ad ferendum, atque ob id

nimii superantisque splendoris minime capaces,taiis evade-

ret. Gur ergo similia de Deo audiens admiraris, cujus qui -

dem et sol esl opus, et coelum universum, et mundus ? siqui-

x
dem iilius virtutis atque essentiae, quae nuilis verbis nullaque
elocutione exprimi potest, nihii eorum quaj sunt in partem
 •jol> EUSKBII PAMPMLI

aul communicationem venit, praeter unum duntaxat, quem

ipse Pater cunctis rebtu providens, anle nlia cuncta con-

stituit, ne omnium qunecumque tacta essent penitus natura

corrueret, qurc proptrr hlfirmitatem atque impotentinm
propriam longe recedit ab illa Patris essentia quae neque
genita est neque capi comprehendive polest, sed ut mane-
ret, cresceret, nutrirelur media illa fruens largitione quam
unicuni genilum Dei Verbum nunquam uuivcrsis sufficere
desinit, ad omnia vero penetrans et undique omnia pera-
grans, salutem omnium aequaliter providet, et ralionalum

et brutorum, et mortalium et immorlalium, et coelestium

et terrestrium, divinarum quoque potestatum atque earum

quae aspectus nostros effugiuut, denique omnium quaecum-
que per illum id quod sunt accepere, longe tamen amplius
atque excellentius inteliigentis rationalisque naturae, prop-
ter quam ne humanum quidem aspernatus est genus, sed
honore potius et cura ingenti proseculus, ob appositam pe-
culiariter ad seipsum rationis et verbi necessitudinem et
conjunctionem, in qua etiam ad ipsius imaginem formani
accepisse in sacris Oraculis dictum est. Sed ille quidem
suam ipsius imaginem, tanquam Dei Yerbum, cunctaui in-

telligentiae et rationis capacem naturam ab initio fabrica-

tionis universi substituit, atque idcirco principem regem-

queomniumquaecumque in terrasuntanimalium, constituit
hominem, eursque liberum et suae ipsius potestatis dimisit,
qua et ad bonum et ad boni contarium ferri posset. Hic
vero non bene sua ipsius potestate usus, et a reclo itinere
abiens diversus, in contrarium delalus est, non reputans
quid Deus et Dominus, non quid jus et fas, non quid pietas

poslularet; sed instar belluarum, quacrationisexpertessuni,

omnes inhumanas atque immodestas actiones aggrediens.
Optimus igitur atque omnium regnator, ipse altissimus,
Deu? universi, qui semper ea qua seipsum deceant
1
facit, nc
 DliMOflSTRATiONIS EVANGELICJB LIB. IV.

absque certis principibus ac pracfectis, iuslar jumcnlorum

irrationalium, essent qui in terra versabantur hominos, lu-

tores illis et curatores, quasi quosdam armentoruin duces at-

que pastores, divinos Angelos dedit, principe omnium decla-
rato omnibusque praefecto unico primoque genito suo ipsius

Verbo. Huicque ipsi sortem praecipuam, Angelos ipsos at-

que Archangelos, divinasque potestates, materiaeque omnis
expertes, ac ipso coelo superiores spiritus, necnon ex iis quae

in terra versantur, religiosas hominum animas seorsum at-

tribuit,quae etiam appellationibus Hebraeorum, Jacob atque

Israel nominantur.

i ^.-% ^ ^.-^ ^^ -* i

CAPUT SEPTIMUM.
Quod solis Hebrceis antiquitus cognitio Dei unwersi prodita sit }

quce Christo sc ipsum exhibenie percipcretur.

Hoc sane mysteriorum omnium maximo, primus iheolo-

gorum Moses in arcanis Hebraeos vcteres initiavit, sic dt-
cens « Interroga patrem tuum et annuntiabit tibi, majores
:

» tuos et dicent libi Quando dividebat Altissimus gentes, :

» et disseminavit filios Adam, constituit terminos gentiuui

» juxta numerum Angelorum Dei, et facta est portio Do-
» mini populus ejus Jacob, funiculus haereditatis ejus Is-
» rael *. » His quidem verbis, Aitissimum eum, quod Pater
est,quique supraomuia, Deum universi nominat : Dominum
vero hujusce Verbum, id sane quod nos a Patre genitmn,
appellatione Domini veneramur. Caeterum pncfectis quidcm
ac tutoribus gentium visuin noslrum efFugieuiibus, ipsis

utique Angelis, cunctas gentes et filios hominum, quos fi

lios Adam vocat, ipsius altissimi Dei judicio et nobis occul-

1
Oeut. xx\i , 7 f-t seoq.
 EUSEUII PAMPHILI

Lissimis ralionibus, ail distributos faisse ; omnium vero emi-

aentissHDO praesidi ac regi universi, ipsi utique Christo,
tanquam unico Filio, ex ipsis hominibus Jacob alque Is-

rael, hoc est omne quodcumque et visu percipi potest et

cultum Dei amplexum est, traditum fuisse genus : nam qui

ad virtutem proposito certamine exercetur, atque adhuc
pugnat et luctatur in gymnasiis pietatis, hic Hebraeorum
vocabulo dicitur Jacob ; qui vero jam victoriac ac praemio-
rum apud Deum compos est factus, Israel appellatur, qua-
lis videlicet fuit ille ipse notissimus totius Hebraicae gentis

auetor, ejusque vcri ac legitimi filii, atque horum nepotes;

veteres item Prophetae omnes, et qui Deo grati fuerunt viri.

JNoli mihi, quaeso, putare Judaeorum conventum hac appel-

latione significari, et eos solos qui apud priores olim vir-

tute ac pietate perfecli exliterunt. Hos itaque assumens

ductor omnium ac princeps Dei Verbum, ad unius Patris,
ipsius Altissimi scilicet, cullum revocabat, supra omnia quae

sub visum cadunt, atque ultra ccelum ultraqueomnemquae-

cumque facta sit naturam, eos qui sibi jubenti paruissent
sensim benigneque invitons, solumque illis eum qui genitus

uon est, universi conditorem Deum altissimum colendum

tradens.

CAPUT OCTAVUM.
Quod sola cccli sidera ct lumina reliqua* gentes colcrcnt, qu&
seorsum quibusdam Angelis assignata sint.

Aliarum vero gentium praefecti Angeli alque pastores

eos qui mente illum, qui visu mortali cerni nequit, intueri
non poterant, neque tam alle ob domesticam imbeciilila-
tem ascendere, ea quae in ccelo spectanlur conlemplari sua-
 DEMONSTRATIONIS I£V ANGJELIC/tt LIB. IV. 20O,

debant, solcm, et lunaiu, et slellas. Quae quidem cum vel

in cadente sub visum uostrum universi natura praenileant,

sursum atque oppido quam propter tanquam in ipsis om-
nium Regis vestibulis, ipsos intuentium aspeclus alliciunt,
atque ex earum rerum magnitudinc ac specie quae cuni
factae sint cernuntur oculis, proportione quadam, Auctoris
parenlisque omnium cognitionem contemplationemque prae

se ferunt : « Invisibilia enim ipsius ( ut ait divinus Aposto-

» lus) a creatura mundi, per ea quae facla sunt intellecla,
4
» conspiciuntur, sempiternaque ejus virtus et divinitas . »

Hoc quoque magnus Moses rursus ut arcanum et sacrum

inducit, nam Domini sortem adhortans ut mente lueida
auimoque purgato ea quae sola inteiligentia capiuntur et
corporis expertia sunt concupiscat, prohibet ea quae in coeio
spectantur admirari, supra a se dictis adjungens, « Quod
2
» haec distribuit Dominus Deus tuus cunctis gentibus :»

cur autem distributa fuisse dixerit, cognoscere operae pre-

tium est. Cum muitiplici crrore vagetur, ct nobis haud cer-
nentibus circum hunc aerem, qui terram ambit, terrestris
quaedam volitet ac daemonica natura, quam homines neque
cognoscere neque discernere idonei sunt, cumque bono-
rum item spirituum ac potestatum, et ipsorum denique di-
vinorum Angelorum natura, ab ea quae in deterius lapsa

est continenter dissideat; non aiiler iis qui a supremi om-

nium Regis cultu deciinassent res bene poterat cedere, quam
si eorum quae in coelo spectantur quae praestanlissima sunt

elegissent : periculum enim non mediocre erat, necubi

Deum quaerentes,et curiosius quae ad aspectum non veniunt
indagantes, difficultate earum rerum quae Ialent obscurac-
que sunt, ad contrarias daemonicasque potestates verteren-
tur : ex iis igitur quae cernuntur oculis omnia Dei opera,
valde conveniebat iis qui nihil pra?slantius concupiscereni,
1
Rom. i, 2u. — 2
Deut. iv, 19.

XXI. i4
 1
1<> I l SEBIl PAHPIULI

quavifi ratione commendata esse, quippe cum ex iis illc qui

oculis cerni non potest, quasi in quodam speculo contem-
plandus appareat.

CAPUT NONini.
Dc inimica ac ipsi Dco adversante potestale, et co qui in hac do-
minatur, ct qucmadmodum pcr hanc omnc hominum scductum
cst gcnus.

Et hasc quidem sic se habebant : adversantis vero ac re-

bellis potestatis factio, sive da^monum ea sit, sive aliorum
etiam depravatiorum spirituum qui et plus et minus de ma-
litia reportant, gravis praeterea cujusdam magnique daemo-
nis, qui omnium principatum inter eos obtinet qui primi

in divino cultu nutaverunt atque ob id proprium vocabu-

lum amisere, saluti hominum invidens, in contrariam par-
tem trahebat, omuisque generis malitiaj machinis, cunclis

gentibus, ipsique etiam sorti Domini, ex invidia bonorum,

insidiabatur : proinde Deo adversam impiamque magni il-

lius dacmonis cogitationem propheticus Spiritus in Esaia

sic propemodum reprehendit, dicens : « Dixit enim : In for-
» titudine faciam, et in sapientia intellectus auferam ter-
3 minos gentium, et robur earum depra^dabor, et quatiam
» civitates quas habitantur, et orbem terrarum totum com-
» prehendam manu quasi nidum,et quasi ova derelicta tol-

» lam, et non erit qui effugiat me aut contradicat mihi l

. »

Hae sane illius impii et coutra Deum pugnantis voces, qui

in robore malitise gloriatur, et Angelis ab Altissimo traditos

gentium terminos direpturum se et confusurum minatur,

orbemque depraedaturum, et omne genus hominum excus-
1
Isai. x, i ~V
 DEMONSTIUTlOms HVANGELIC.K LIB. IV. 21 |

surum, ejusque priorem ordinem mutaturum

kctat. Si
vero quo animo talia de seipso mentiretur
scire vis, audi
eamdem Prophetiam sic rursus de illo dicentem : « Quomodo
» cecidit de coelo Lucifer, qui mane oriebatur ? contritus est
» in terram, qui mittebat ad omncs gentes.Tu vero dixisti
» in mente tua : In co3lum ascendam, super astra
coeli po -

nam sedem meam ascendam supra nubes, ero similis AI-

:

>
tissimo.Nunc autem ad infernum descendes et
ad funda-
menta terrae \ » Sane plurima simul his
verbis declarat
Oraculum : nam de quo loquitur amentiam, et
illius
ejus-
dem a meliori statu ad delerius ruinam,
et ipsius ruina3
exitum. Qui quidem cum
gravia atque odiosa cunctis
gen-
tibus minatus esset, alia ratione
capiposse homines intpsis
machinandi exordiis deprehendit; quippe
facilem atque ev
sua ipsorum sententia lapsum ad
malum, propter liberta
tem arbitrii, possiderent : quatere igitur a meliori statu
cf-
vitates, voluptatisque blanditiis
multorum animas trahere
m omne genus nequitia^, omnesque adhibere machinas
turpesque de diis fabulas atque obscenas narrationes
com-'
minisci, et jucunda omnia ac voluptatem afferentia iis q„os
caperet, artibus ac fallaciis daemonum injicere; atque his
rationibus orbem universum captum ac subaclum
conti-
nere, atque ita delere et confundere terminos
gentium :

quod etiam facturum minatus fuerat verbis illis

se
« Au- :

» feram lerminos gentium, et robur earum

dcpra2dabor et
«quatiam civitates quae habitantur, et
orbem totum com-
» prehendam manu quasi nidum 2
Inde jam ille posthac . ,,

per errorem in omnes homiues imperium

obtinuit; ac mali
daemones in omni Ioco, et civilate, et
regione, sub cerlo
pnncipe dispositi instructique sunt
itaque terrestribus po- :

testatibus ac spirilibus malis, pro

prioribus Dei ministris,
omnis vita hominum addicta est, omnibus certatim
ac prc'
ai, x.v, ia e t seqq. — 2 [d. x , i5.

l4
 LUSEUII PAMPRILI

cli?i alacritate io lubrico volupialis proficienlibus ; adeo

quidem ut jam oaturo icrminos transiiireut. et modo sc
mutuo ardore corrumpereiit, modo quae dicenda non sunt
patrarent, et quae ne cogitatione quidcm concipere fas esf,
ea non soluni facercnl, verum etiam opinionibus quas de
diis stiis habebant consecrarent, hocque etiam amplius tan-
quam diis grata et jucunda, lasciva omnia cum deliciis piti-

rimis periicerent. Inde jam (quemadmodum scribit saccr

Apostolus) non contenti iis Dr.i nneribus quae in ccelo i'UiS-

tria sunt, «Evanuerunt in cogitationibus suis, et obscura-

» tum est insipiens cor eorum ; dicentes se esse sapientes,
» slulti facti sunt, et mutaverunt gloriain incorruptibilis
» Dei in similitudine imaginis corruplibiiis hominis, et vo-
» lucrum, et quadrupedum, et serpenlium 1
. » Quod autem
antiquissimis temporibus sola coelestia lumina mortales at-
tenderent, neque ulla simulacra cognita haberent, neque
in errore ac fallacia daemonum versarentur, abunde satis

deraonstraverit testimonium eorum qui ab hac ratione nos-

tra alieni sunt : quod in primo Praeparationis ante hoc ip-
sum opus exposui, ubi plane demonslravi non manu elabo-

ratis signis quae ex inanima aliqua materia ipsi fabricassent,

nc ne daemonibus quidein visum nostrum efFugientibus an-

tiquissimos homines servire solilos, sed illis solis quos gen-
tibus distributos fuisse divinae Litlerae uffirmant. Quare jam
tempus est ut Grajci quoquc ipsi, quorum voces illic ex-

posui, fateantur recentiorera ac peregrinam, alienamque a

religione antiquorum, introductam esse ab ipsis simulacro-

rum supcrstitionem, et visum noslrum efFugienlium spiri-

tuum superfluam observantiam. Id autem omne ille, de
quo dictum cst, Dei inimicus, dum omnibus qui in terra

sunt insidias facit, molitus est. Adjuvabatautem illum omne

impurorum daemonum genus : at vero ipse malitiae princeps
1
Hom. 1, 22, 30.
 DLMONSTRATIOMS £VANG£LIC£ LIB. IV. 2l5

Ikcc faciebat, amentia immensi factus adductus ut qune

cuDCtis hominibus rninatus fuerat re ipsa compleret, ac ne-
fariam illam vocem, Ero simitis Allissimo, vehementius
iutenderet, atque impurorum malorumque daemonum mi-
nisteriis, oracula et cultus et alia ejusmodi prajsligiis ac
fallaciis hominum objiceret.

CAPUT DECIMUM.
Quemadmodum ncccssario unicus Dei Filius ad homines transut.

Gum igitur, in tanto malitiae proventu, qui prius Angeli

praefecti gentibus fuerant nihil suis quisque auxilii ferre

possent, ac reliquum quidem opus conditoris Dei curarenl,

certisquemundi parlibus praeessent, atque omnium opifici
Deo de more ad nutum praesto essenf morlalium vero rui-
,

namneuliquamapprehenderent, propter ipsorum hominum

in malis eligendis liberam polestalem, diulurnus quidam
atque immedicabilis omnes qui terram incolerent posside-
bat morbus, gentesque slimulis alias aliis mali spiritus in
furias agebant, quibus illae agitatoe in profundum insanabi-
lis maliliae volvebantur. Jam enim quidam, more belluarum
qua3 et crudas et humauas carnes devorare consueverunt,
vesci charissimorum sibi carnibus pulchrum existimabant,
omnique pudore abjecto, et matribus et sororibus et filia-

bus commisceri, atque eos qui consenuissent strangulare,

et mortuos canibus volucribusque projicere. Jam vero quid
tibi commemorem, et maximc deorum, ipsorum utique
malorum daemonuni, omni crudelitate alque immanitale
referlas humanas victimas, in quas humanum genus insa-

nire coegerant? haec igitur in iis quae opus hoc antecesse-

runt quod nunc in manibus est, ipsc praeparavi. Etenirn
 &j4 EUSBBII PAHPHILI

cuin lot ni.la a perniciosis et pravis spiritibus, necnon ab

eo qui in iis totius orbis tyrannidem occuparal, proposita
essent, nullusque eorum Angelorum qui praefecti iuerant
malis sub\eniiv esset idoneus; merito illud Dei Verbuui,
iHe Salvator universi, salulari nutu Palris, qui humani ge-
neris esl amaotissimus, ne boc ipsum ilii lam charum ge-
nus in inipietalis profundo versarelur, antea quidem exi-
guos quosdam atque obscuros propriae lucis radios, per
prophetam Mosem, perque eos Dei amicos viros qui et ante
illum et post illum iloruerunt, emisit; sic utique hominum
malis remedium in sacrosanclis legibus afTerens. Proinde
sic plane ipsum Dei Verbum ad Hebraicam gentem dicit,

ubi per Mosem leges illi dat : i Secunduin instituta terrae

i Egypti in qua habitatis, non facietis; et secundum ins-

» tituta terrae Chanaan, ad quam ego introducam vos, non

a facielis; et in iegibus illorum non ambulabitis. Judicia
» mea facietis, et praecepta mea servabitis : ego sum Domi-
» nus Deus vester. » Deinde ubi omnia interdixit, et infandas

nuptias, et omne impudicum facinus, ne fceminae cum foe-

minis maresve cum maribus miscerentur, adjungit : « Ne

n polluamini in omnibus his. Nam in omnibus his pollutae

» sunt genles quas ego expellam a facie vestra : et polluta

» est terra, et retribui injustitiam illi : et abomiuata est terra

» sedentes iu ipsa. » Et alibi rursus dicit : « Gum vero in-

» gressus fueris in terram quam Dominus Deus tuus dat
» tibi, non secundum abominationes gentium
disces facere
» illarum : non invenietur in te qui lustret filium suum aut
» filiam suam in igne, divinans divinationes, aut hariolus,

» aut augur, veneficus, incantator, pythonica ruulier, prodi-

» giorum inspector, aul qui percontctur morluos: estenim
» abominatio Domino Deo tuo omnis qui facit hax. Nam
» propter istas abominationes Dominus Deus tuus delebit
i illos a iacie tua : perfectus eris in conspectu Domini Det
 DEMONSTRATIONJS EVANGliUC.E 1,115. IV. 2 10

» tui *. » Ha3C quidcm, aliaquc innumerabilia religionis do-

cumenta et prascepta, per Mosem illis Deus Verbum anlea
iu legibus dabat, alque ut in rudimentis fieri solet, reli-

giosae illis vitae elementa per signa et umbratilem quamdam

corporalemque adorationem in corporis circumcisione,
perque alia quaedam ejusmodi quae in terra conficiuntur,

tradebat : cum vero procedente tempore nullus tam po-

tens, ne Prophetarum quidem qui post illum extilcrint, ut

remedium malis vitae afferret, ob nimis abundanlem mali-

tiam, esset; ac daemonica efficacia quolidie in majus im-
pelleret, usque adeo ut ipsa quoque Hebraica gens cadem
cuui impiis perdilione raperetur : tum denique Salvator ac
medicus universi descendit ad homines, ut vel Angelis suis

pro hominum salute opem ferret, cum hoc illi se largitu-

rum Pater anlea promisisset, et quidem quemadmodum
ipse in Psalmis docet, ubi ait : « Dominus dixit ad me, Fi-
» lius meus cs tu, ego hodie genui te. Postula a me, et dabo
» tibi gentes haereditatem tuam, et possessionem tuam ter-

» minos terrae
2
. » Non igitur illc amplius ut eum solum Is-

rael, qui justus quidem esset, sed idem visu comprehendi

posset; neque ut solam propriam sortem, sed ut omnes in

terris gentes, quae antea pluribus Angelis attributae erant,

et in omnis generis impietatibus versatae atque implicitae,

sub suam potestatem redigeret, atque omnibus notitiam et

amicitiam cum suo Patre denunliaret, solutionemque ac
remissionem ignorantiarum acpeccatorumse exhibilurum
promitteret, venit ; quod quidem vel ipsemet perspicue do-

cuit, dicens : « Non indigent bene valentes medico, sed

» male habentes : non veni ut vocarem justos, sed pecca-

» tores ad poenitentiam 3
. » Gum itaque praesens a propriis
Angelis, illis, inquam, qui prius gentibus praefecti fuerant,

visus esset, illi continuo suum adjutorcm suumquc Domi-

1
Levit. 2 et seqq. — 2 Psal. n, 7. — M itth.
3
iz, 1 2.
 ::

3 I i) l DSEBIl PAMPHILI

li-iiii oppido quam certe atque explorare agnoscenles, ma-

\iiua cuni helitia accesserunt, eique ministrare coeperunt,

quemadmoduni vel sacra Evangelii docet Scriptura ubi ail

4
Angelos accessisse eique mini>trasse ; » item ubi com-
memorat « multitudinem militiae coelestis laudantium Deum
n ac dicentium : Gloria In aitissimis Deo, et io terra pax,
2
» in hominibus bona voluutas . » Hos igitur tanquam pro-
prios Angelos, sui ipsius indigentes auxilii, sic sane recepit
qui vero jam diu iu mediis hominibus versabantur et voli-
tabant, quique et obscure et evidenter to terra potentiam
aUiue imperium obtinebant, eos ingeniti divinaque poles-
tate iugatos subegit, dxmoues utique perniciosos, ac spiri-

tuum agrestium atque immitium genera, una cum eo qui

inter hos malitiae principatum obtinet, callidissime videii-

cet illo atque impurissimo daemone, sicut eorum nonnulli

seutientes dixerunt : a Quid nobis et tibi, Fili Dei? venisti
3
i ante tempus torquere nos : » et hos quidem per ea quae
et iecit et dccuit validissime caecidit ; omne autem humanum
genus allocutionum mansuetis ac placidisquasimedicamen-
tis, suisque ipsius blandis exhortationibus ac documentis
sanavit, et ab omnis generis morbis ac perturbationibus,
non minus corporum quam animorum, liberavit : cumque
ab antiqua superstitione, ac terroribus quos error multi-
tudinis deorum afferebat, atque a turpi petulantique victu

omnes se adeuntes solutos dimitteret, traduceretque ac mu-

taret eos qui seipsum observarent a luxu ad modestiam, ab
impietate ad pietatem, ab iujustitia ad justitiam, ac prae-
terea a crudelium daemonum potestate ad divinam verae
pietatis comprehensionem; postremo ccelestis vitac doctri-

naeque pietatis portas genlibus per totum orbem apertas os-

tenderet, usque adeo seipsum demittebat, ut non solum
laborantibus graviterque auimo aegrolatibus salutarem dex-
1
Hatth. iv, ii. — > Luc. n, i5. — J
MaUh. tih, Mj.
 DEMONSTRATIOMS KVANGELIC^ LIB. IV. 2 1^

Irnm porrigeret, verum cliam de ipsis jam portis mortis se-

mimorluos, vel eos quoque qui penilus ioteriissent jamque
diu sepulti essent, a mcrtis vinculis solveret, propter quam
maxime causam illi luit opus ad illu usque loca cfficaciam
agendi propagare, ut videlicet non solum in vivis, verum
eliam in mortuis dominaretur. Dum igitur cum Palre est,
alque universi providentiam divina virtute administrat, coe-

lum ipsum una cum terra et naluras quae in illis continen-

iur, atque eas quae supra coelum intelliguntur divinas et

incorporeas, tuetur et curat, Dei Verbum, el Dei sapientia,

et Dei virtus, et princeps, et dux, et rex. Quinetiam et

Deus et Dominus in divinis Oraculis cum laude et gloria
iiominatur, et illuminalor quidem incorporearum intelli-

gentiumque nalurarum. Sol vero justitias ac lumen veritatis

est dictus, qui subservit alque operam suam iminiscet pa
ternis disposilionibus, ex quo et Patris minisler et opifex

nuncupatur. Solus vero certo ordine novit Deo obtempera-

re, qui etiam medius intercedit inter Deum qui genitus non
est, et eas res quae post ipsum genitae sunt,* qui universi
curationem assumpsit, et Patri pro omnibus qui illi parent
est consecratus, solusque illum omnibus mitem propilium-
que reddit; qui pontifex aeternus ac praeterea Ghristus Pa-
tris vocatur : sic enim apud Hebraeos olim appellabantur
qui imaginem primi per quaedam signa referebant. Ac
dum Angelorum quidem ordinibus imperat atque iis prai-

esl, magni consilii Angelus esse dicitur, et maiiliae coeles-

tis dux, ac maximus copiarum Doinini imperator. Dum

vero ad haec nostra descendit, nostramque ipsorum ratio-
nalem naturam, et suae imaginis causa et bonilate Patris

assumit, ex quo sane parvulis atque insipientibus ac pro-

pemodum pecoribus imperare videtur, Pastor ovium dic-
lus est. Quatenus vero animarum aegrotantium medelam
pollicetur, merito Salvator ac medicus dicitur : hoc enim
 LUStllll PAMPIUII

apud Hebraeos Jesu appellatio significat. Caeterum, cum

ipsi humano quoque instrumento opus esset. quo etiain
bominibus se ipsuru ostenderet, Patrisque sui aendscendi
el colendi veram rationem doceret, ne hunc quideni re-
cusavit rnodum, sed strenuissime naturam nostram in-
gressus, ad homines aceessit, ac Deum hominis specie in-
gens miraculum ostendit ; ut non solum obscure ac latenter,
s:ne carne et sine corpore pra?esset, verum ipsis quoque
corporeis obtutibus patens, hominumque oculis miracula
quaj supra hominem sunt exhibens intuenda, sic quidem ad
corporis etiam aures, lingua?, vocisque articulatac fungens
oiTicio, documenla hominibus praeberet, divinumque revera
alque admirabile spectaculum, quale nullum aliud adhuc'
\ isum esse memoratur, quippe quod et salutare et idem be-
neficium omnibus sentiretur, ipse seipsum ostenderet. Sic
etiam Deus Verbum, Filius hominis dicebatur; et quatcnus
ad homines venerat ut animis humanis mediciuam sanita-
lemque afferret, Jesus nomiaabatur : nam ipsius Jesu apud
llcbrceos appellatio, Salvatorem plane aiguificat. Itaque
communi more ne versari quidem nobiscum haud indignum
sua majestate judicavit; interim tamen nusquam desinens
csse quod erat, sed in homine pariter Deum conservans.
Itaque statim in primo ad homines descensu, cum Deo di-

\inam commiscet nostri ortus admirabilitatem; quippe qui

more nostro sit editus, et mortalis inslar hominem indutus,
sed non tanquam homo, verum ut Deus de purissima nul-
lasque experta nuptias virgine, nequaquam vero ex concu-
bitu aut corruptione ortum ejus, qui ipse apparebat, accc-

perit.
 DEUOKSTAATIOHIS EYANGBLI&E LIU. IV". v SIQ

CAPUT UNDECIMUM.
Qucmadmodum intcr /lomincs vilam egerit.

Deinceps vero reliquam vitam omnem eadem ratione pe-

regit, nunc quidem similem naturac nostrae infirmitatem,

nunc vero ipsum Dei Verbum prae se ferens, dum ingentia

quaedam atque admirabilia tanquam Deus efficit, ac quae
iutura essent tanto ante praedicit, et qui a multis non Cerni-

lur Deus Verbum, eum ipsum iactis planissime demonstrat

[
paria et siinilia initiis ].

CAPUT DUODECIMUM.
Quod usquc ad cos qui antiquitus mortui erant, legcs humaniiatis
illum vocabant.

Vitae etiam fmera extremum, cum ab hominibus disces-

sit, inilio ejusdem parem ac similem praestitit. Elenim us-
que ad mortem, atque usque ad ipsos mortuos, leges erga
homines charitatis ipsum vocabant, ut eorum quoque qui
antea mortui crant animas revocaret, quandoquidem om-
nium quicumque a condito aevo fuissent salutem ipse cura-
bat; necnon ut sua morte deleret eum qui imperium mor-
tis habebat, quemadmodum divina docent Oracula. Atque

in hoc quoque promiscue rursus dispensationem obivit;

quippe qui tanquam homo corpus de morle sepeliendum re-

liquerit, ab eodem vero corpore tanquam Deus discesserit,

Cum enim altius vocem emisisset, et Patri dixisset, « Com-

1
» mendo spiritum , » solutus a corpore abiit : neutiquam
1
Luc xxjii, 46.
 ;

KUSBBU r.vvlPUILi

cxpectans dum mors ad ipsum accederet, sed illam cunc-

laolem ac veluti cessantem.ac potius coojicientem se in pe-

ilcs et fugitantem, ipse a tergo insequens alque impellens,

njlernasque ajbditiorum tenebrarum porias refringeus, et

morluis qui illic eatenis mortis impliciti erant remeandi ad

vilam iter retrorsum aperiens. liac sane rationeipsius etiam
corpus mortuum excitatura est, et multa corpora eorum
qui dormierant sanctorum surrexerunt; unaque cum ipso
iu sauctam ac vere coelestem civitatem ingressa sunl, ut

merito ex hoc in sacris Lilteris dictum sit : « Absorpsit mors,

1
b quae invaluerat . »Et rursus : « Abstulit Deus oninem la-
2
» crymam ab omni facie . » Ipse vero universi Salvator ac

Dominus noster, qui Ghristus est Dei, victoriaeque reporta-

ior dicitur, in Propheticis vaticiniis mortem objurgans in

ducitur, et animas solvens quae iliic vinclae detinebantur,

ubi victoriae hymnuui pronuntiat, ipsa haec plane dicens :

« De manu inferni eripiam eos, et a morte liberabo eorum

» animas : ubi tua, mors, victoria ? ubi tuus, mors, stimu-
» lus? Stimulus aulem mortis est peccatum; potestas autem
3
» peccati, lex . » Talis sane illius vel usque ad morlem fuit

dispensatio, cujus non unam causam qui voluerit quaerere,

.sed piures inveniet primam namque iilam ipsum Verbum

:

docet, ut tam in mortuis quam in vivis dominaretur alte- ;

ram, ut nostras abstergeret maculas peccalorum, qui pro

nobis sacrificatus et pro nobis execratio factus sit; tertiam,

ut tanquam Dei victima atque ingens sacrificium, ipsi su-

premo Deo ofierretur pro universo mundo; quartam, ut sic

fullaciosae ac daemonica3 eflicaciae eversionem moiiretur

quintam ad haec, ut suis familiaribus ac Discipulis vilae quae

post mortem apud Deum futura est spem, non oralione ne-
que verbis aut vocibus, sed factis ac re ipsa repraesentans,
et quod verbis pollicitus fuerat oculis ipsis intuendum subji-

1
i Gor. v. 54.. — 2 [ sa i. xxv, S. — ' 1 Cot i . 53 et seqq. Ose. xm, ij-
 DEMONSTBATIONIS EVANGELICjE LIB. IV. 52 1

oiens, confidentiores eos atque alacriores praestaret ad eani

quae ab ipso insliluta fuerat, religiosae vitae ralionem, omni-
bussimul et Graecis et barbaris nuntiandam: prolinus itaque
hos ipsos flimiliares ac sodales, quos ipse sibi de optimis
lectos asciverat, Apostolosque suos ac Discipulos decla-
quam ipde
raverat, sua ipsius divina virtule complevil, ut

nunliaverat Dei cognitionem, illi omne hominum genus do-

cerent, unam interim omnibus, tam Graecis quam barbaris,
religionis inslituens rationem : ea porro erat, ut a daemoni-
bus procul recederent eosque fugerent, deorumque multi-
tudinis failaciam declinarent,atque unum solum supremum
Deum vere cognoscerent : praelerea liberalionem ab iis qua3

prius ignoranter commiserant, dummodo ne in iisdem per-

severarent, et unam omnibus salutis spem, per illud quod
ipse posuerat sapientissime ac cum omni virtute vivendi in-

slitulum pollicebalur.

CAPUT DECIMUM TERTIUM.

Quod in ea nalura qua> nec pati nec l&di potest^ quaique incorpo-
rea est, pcrmanseril, etiam quo tempore factus est homo.

Cum igitur haec ita se habeant, non oportet te animo

perlurbari, tametsi et ortum, et corpus, et dolores, et mor-
lem, de materiae cxperti atque incorporeo Dei Verbo audis :

ut enim solaris luminis radii, licet omnia compleant, et

corpora morlua sordenliaque attingant,ipsi lamen nihil pa-

tiuntur; sic etiam, multoque magis, Dei vis incorporea na-
turae suae nullum neque incommodum neque nocumentum
accipiet, neque unquam seipsa deterior (iet, quamvis incor-
porca quadam ratione corpus attingat : quidenim? annon
absque eo in quo homo factus est corporc, semper atque
 ,

12'J KtSliBII PABPHILI

ilsquequaque per totam elemeolorum ipsorumque planc

corporum matcriam penetrans, tanquam is qui Dci sit ratio

qiKTilam opilex sapientiae, quac ab ipso proficiscitur, in ca

ipsa rationes et claudit et signat? dum videlieet inanimis
vilam, inibrmibus vero et nullam naturae specicm habenli-
l)us formam figuramque imprimit? quasque in se habet
pulchritudines, incorporeasque specics, corporum quaiita-
tibus immiscct, movetque ea quae sua ipsorum ratione in-

anima immotaque sunt, terram, aquam, aerem, ia;nem. sa-

pientissimo quodam omnique concinnilatc referto molu?

atque ordinat omuia quaecumque inordinata sunt, cadem-
que auget ac perficit ? ac sua ipsius divina rationalique vir-

tutc accedit ad omnia, ac per omnia penelrat omniaque

attingit? ncque tamen nocumenti quidquam ex earum re-
rum aliqua trahit, neque suam ipsius naturam coinquinat?
Eadem itaque cst ratio, dum etiam inter homines degit
illos quidem antea paucos et numerabiles, solos utique eos
de quibus scriptum est, Prophetas justosque viros, iisque
alias aliter se ostendit; novissime vero jam cmnibus malis
impiisque et Hebraeis simul et Grnecis ex abunclanti optimi
Patris bonitate amoreque erga homines, beneficum seipsum
salutaremque exhibet, plane hoc ipsum ac publice denun-
tians : « Non indigent, inquit, benc valentes medico, scd
» male habentes : non veni ut vocarem justos, sed peccato-

» res ad pcenitentiam
1
. i Vocabat ergo Saivator omnium di-

cens : o Venite ad me, omnes qui laboratis et onerati estis,

2
» et ego reficiam vos ; » vocabat ac sanabat liberaliter, per

iliud humanum instrumentum quod prae se ferebal, veluli

quidam musicus vir qui per lyram quam sit doctus ostendit;
necnon aBgrotanlibus animis quae in corporibus dcgebant,
veluti optimus quidam medicus, dum cognata congruenli-
que ope ipsum homincm curat, ipsc scipsum exemplar omni
' Maith. iv. i ->.. — 2
Id. xi. a8.
 DEMONSTBATIONIS EVANGELIC.E LIB. IV. 22tl

sapicntia omniquc virtute referlae vitae praebcbat : docebat

quc interim verilatcm, non quam ab illis compilasset, sed

cam quae et a seipso et a Patre, priscis illis qui tam multis

anle saeculis a nostra aetate procul vixerant, Dci amicis, qui
antc Mosem floruerunt Ilebracis, veluti lex quaedam cxpo-
sita esset. Et corpor<t ipsa non minuscurabat quamanimas;
nam corporeis quidem hominum oculis, quae pcr corpus ab

ipso fiebant intuenda comparabat, rursusque corporeis au-

ribus doclrinam per corpoream itidcm linguam insonabat;
necnon omnia perficiebat per eum quem assumpscrat ho-
minem, iis quam sic duntaxat ipsius divini-
qui non alitcr
tatem scntire polerant haec namque omnia ad usum atquc
:

ulilitatcm omnium nostram, humanum genus omni prose-

qucns amore Dei Verbum, paternis consiliis administrabat,

ipse interim rursus et maleriae expers et incorporeus ma-

nens, cujusmodi etiam pridem apud Patrem erat, nequc
mutans essentiam neque perdens, quod suae ipsius natura^

proprium erat, neque vero aut corporis vinculis impeditus,

aut a sua divinitate dejcctus, ac ne domesticam quidem
Verbi potestatem amittens, sed neque iis qui illic quidem
ubi ipsi humanum vas aderat degeret tantum, in aliis vero
universi partibus esse prohiberetur : etenim tunc quoquc
cum inter homines versabatur, nihilo minus omnia com-
plebat, interim et cum Patre et in Patre idem erat, et om-
nium rerum eodem tempore, tam cceleslium quam
pariler in

terrestrium, curam gercbat, nusquam ab illa praesentia qua

cunctis rebus adest nostro more exclusus, neque divina ne
ageret more suo impeditus, sed illa quidem a seipso com-
municans homini, haec vero a mortali ipse non accipiens;
item mortali quidem vim divinam suppeditans, a mortali

verO ipse non contra in partem aut communitatem adduc

tus. Neque igitur in parlu a corpore ipse incorporeus in-

quinabatur, nequc item qui patibilis naturae expers erat,

•
|4 KUSEBll PAMPUILI

aliquid a morlali sccundum essenliam pnticbatur : nam nc-

(jue. verbi gratia, dum lyra pulsatur aut nervi convelluntur,
pati verisimile est eum qui ita pra?ludit; neque dum cujus-
piam viri sapientis corpus torquetur, illius sapienliam aut
quam in corpore gerit animam, ccedi aut puniri merito di-
cere possumus : eadem rntione neutiquam, multoque etiam
minus, quod Verbi aut natura aut vis detrimenti quidpiam
e\ corporis affectionibus trahat, affirmare par est. Nam su-

pra ne luminis quidem illud apposilum exemplum, pollui

solares radios dum ccelitus in terram demiltunlur, et lutum
ac coenum alque omnis generis sordes attingunt, concede-
bat : illuminari quidem etiam haec ab ipsius luminis radiis,

nihil sane nos aflirmare prohibeat; Solemveroipsum foedari

aut lutosum fieri dum ejus lumen corporibus immiscetur,
nequaquam. At ista tamen non sunt a natura corporum
aliena. Illud vero omnis expers materiae incorporeumquc
Dei Verbum,quod ipsa vita est, et ipsum lumen intellig?-

bile, et alia quaecumque prius enumerata sunt, quidquid

divina atque incorporea sua vi attigerit, vivere id degereque

cum lumine rationali necesse est. Hac sane ipsa ratione,

quodcumque etiam corpus attigerit, sanctificatumprotinus

id illuminatumque est, ab eodemque aegritudo omnis om-
nisque infirmitas, aliaque ejusdem generis universa, refu
giunt : privalio autem illius plenitudinem adipiscitur. Sic
sane etiam mortuum illud Verbi corpus, ubi exiguum quid-
dam virtutem illam Verbi attigit, tum excitatum est illico

ac revixit, et mors vitam effugit, et ipso lumine obscuritas

dissoluta est, et quod corruptibile erat induit incorruptio-

nem quod ; mortaie, immorlalitatem.

 5

DKMOXSTBATIOKIS EVANGKUCjE LIB. IV. 220

GAPUT DECIMUM QUARTUM.

Qurmadmodum, rcnovato liomine, omm ris azternorum

bonoram speni prccburrit.

Caeterum, quidnam aliud taudem, quam quod totushomo

ab ipsius Dei nalura absorptus est? et rursus Deus fuit Deus
Verbum, cujusmodi fuerat etiam antequam homo fierel ?
et secum Deum homincm fecit, spei nostrae primitias? hunc

ipsum interim ad illius vitae aeternas, quam penes se habet,

atque id dignitatis in divinitate ac beatitudine communita-

tcm assumens, nobisque itidem omnibus, fulurae apud ip-

sum et cum ipso immortalitatis ac regni, maximum hoc

praebens indicium.

€APUT DECIMUM QUINTUM.

Quid sibi vclit quidvc significct ipse Christi advcntus, ct quod Dcus,
et Dominus, et Pontifex Dei unwersi, per Prophelas Hrbrai-

orum Christus appellatus est.

Iloc sanc fuit iilius ad homines accessionis extrcmum, ut

sic eum qui ab ipsius Patris cognilione aberraverat, ad eam
ipsam reduceret, et cognatum alque amicum, suaque ipsius

donatum ornatumque imagine, proprise vilae gaudiis ac

possessione donaret,amicuniqur illum ipsum Patris ac fami-
liarem efficeret, cujus causa idem Dei Verbum se fieri ho-

minem passum est. Sic sanc, ut paucis absolvam, haec Sal-

valorisacDomini nostri Jesu Christiconsideratioetmateria,
x xi. 1
yiC UUSliBU PMfVMLl

vnrinm habens dispositionem, ex Propheticis Ilebracorum

oraculis confirmahilur, sano quemadrnodum paiilo post ac-

copta ah illis testimonia demonstrahunt, recenliorihus Liltc-

ris vetera comprohantibus, et Angelicis teslimoniis Prophe
tica (juasi certa impressa nota commendantihus. Caclerum,
quando hacc ita se habent, tempus cst deinceps de appella-
tione ejusdem disserere, quatenus et Jesus et Ghristus dic-
lus est, necnon per quas Prophelias nominatim anle sit de-
nunliatus : primumque illud conlemplemur, quidnam ipsum
Christi nomen significet, antequam Prophelica de propo-
sila inspectione oracula colligere incipiamus. Par autem
essc arhitror de ipsa primum Christi appcllalione Iractare,

illiusque intellectum dislinguere, ut nihil prorsus nos lateat

eorum qusc hoc loco quncri solont. Alius igilur, ah iis quac
propiora sunt et qune ad nos magis speclanl inilio sumpto,
dixisset Mosem primum omnium in legihus posuisse, eos
qui Deo consecrati essent unguenlo comparalo ungi solilos,
fragranlia scilicetquadam opus esse corporibus, eaque
benc olere oportere ratus quandoquidem omne quodcum-
;

que male oleat sceleratis alque immundis polestatihus est

amicum, sicut contra sludiosis quodcumque fragranliam

amet : ex quo eiiam, ul incensis et fumigationibus compo-

sile ad abundantera fragrautiam, singulis dichus uterentur

sacerdolcs in iemplo legihus sanxissc, ut dum sic aer mis-
celur et quidquid male olel ropcllil, defluentia quredam
divina precantihus immisceaiur; nam propter hanc ipsam
causametiamungucnlum odoralissimum, ad unguenli usum
unguentaria arle componi solitum, ut eo ungerentur qni
communibus rehus puhlice pra^ficiendi fuissent; et chrisli
nomon primum Mosem iis qui ila ungerenlur imposuissc :

id autem unciionis genus non solum pontificibus fuisse

traditum, sed et prophetis et regibus qui postea fuerint,

quihus etiam ipsis solis hoc unguento ungi fas esset. llacc
 DEMONSTRATIONIS EVANGEUCE LID. IV. '2 27

j.jitur dictu quidem faciliora fuisscnt, longe tamcn rcinota

n divina et sublimi Prophetse ipsius intelligentia ; siquidem
admirabilis ille atque ingens revera sacrorum adminislralor,
qui omnem lerrenam et corpoream naluram in solis nove-
rat qualilatibus discretam, nullo modo aliam alia honore
aut pretio digniorem judicavit, utpote cum omnia nossct
ex eadem orla materia, quae ncque unquam sislit, neque
slabile quidquam in natura habet, semper autem fluit, ct

ad propriam corruplionem feslinal : non igilur quod suave

csset in corporibus elegit, neque ipsum per se quod scnsus
ipsos demulcerct praetulit; hoc namque animac vilium fuis-

sel, qua^ in humum el ad corporum voluplalcm dcclinaret :

rtcnim innumerabiles eflbcminata cor[>ora habentes, et alio-

qui viliis obnoxii, et inlempcranles, qui unguentorum opc-

rosa varietale uli solent, animas inlcrim omni fccditatc

omnibusque sordibus male olentes circumferunt ; sicut e

contrario qui Dei amici sunt, ipsam virtulem olentes, ct
multo praestantiorem a modestia alque a justitia et ab omni
pielalc halanlem fragranliam, quam de lerra3 odoramentis
trahenles, odorem corporum qu:e maleria conslant nihili
prorsus faciunt : igitur cum
adaiodum pcrcepta ct egregie
cognila haberel Prophela, unguentorum alque incenso •

rum nullam praecipuam gerebat curam meliorum vcro ;

ac divinarum rerum imagines, quanlum polerat pcr cor-

pora iis qui sic dunlaxat neque usquam aliler divinas

res doccri poleranl, exhibcbal. l\am quod ipsum hoc di-

vinum quoquc oraculum responderil, palam dcscriplum

habetur his verbis « Vide ut facias omnia ad exemplar
:

!
» quod libi monslralum est iu mente . » fgitur aliarum

rerum cum perficeret haec quae exemplaria nominare con-

suevit, iilum unguenti usum illami ai sancivit.

:
Exod. av
10.
 1'IliLl

Sublimior tamcn earum rerum, el quae de arcanis profern

solel ratio, pro mea dicendi facullate, lalcm habeba! sen-
suui, quod solum esl boauoi solumque revera fragrnns el.

pretiosum, atquc omnis quidem vitae priocipium et fons,

omnibus autem iina cum oo ul sint, etiam id, ul bene sint,

largiens,unum sanc illud Ilebraeorum ralio noverat qui qlii-

dem universi primus cst auclor, ipsum uliquc allissimum

ac totius regem, omniumque rerum opiiiccm Deum. Hujus

itaquc supremag atque ingenitae divinae essentiae virtutcm il-

Iam, qu.T oinui ; valct, omne bonum pracslat, omnem pul-

chritudinem subminislrat, divinus Spiritus, proprto ct con-
venienti exemplo conferens alque accommodans, Dei oleum
appellat ; quarc el ChristUm ct unclum eum qui illius par-
ticeps sit, Focat. Oleum vero in his noli miseratiooem nc-
cipere, neque in rebus adversis uioerorem, sed id quod
certa plantae fructus cmiltit,
1
quod cx humida materia ni-
hil habet admtxtum, quod lumen auget, quod lessos suble-

vat, quod labores aufert, quod eos qui ipso unguntur hiia-

res facit, quod insiar lumiuis de seipso *ibr«l splendoros,

nitidumque ac inicantem eorum qui ipso utuntur coropa-

rat vullum : (piod ulique ipsum etiam divmae LitlcrT pro-
dunt illis verbis : « Ul exhilaret faciem in oleo. » Huic i<ri-

tur cxempfo supremam ejus Dei. qui omnium est princcps

onmiumquc rcx, virlnlem comparans oratio, eum qui solus

hoc toto unctus est, quique divinae atque cjus quac Cttm
nullis aliis communicatur, Palernae fragranliae particeps

factus, ct qui soius ex illo geiiitus Deus Vcrburo, commu-

nicatione gigneniis ingeniti, Deus de Deo est declaratus,

Christum alque unctum vocavit r> . Quocirea in Rsalu

ad hunc ipsum qui a Palrc unctus est sic quoddam oracu-

lum dicit : c Sedes tua, Deus, in saecuium sasculi ; virga di-

» rectionis, virga regni lui. Dil< visti jui i

 DEM0NSTRATI0NT6 EVANGELIC E LIB. IV. 2 29

» quitatein; proptcrea uuxit lc Dcus Deus tuus oico helitiae,

» prae consortibus tuis\ » At vero una quidcm cst olci na-

lura, sed unguenli quae est, ea multarum in idem concur-

sum sigoiiical. Proinde etiain illa et ingenita omniuui regis

Dei virtus, quatcnus quidem simplex atquc incomposita,

nuliique alii naturae commixta inlelligitur, simplici olei lo-

cutioni collata esl : qualenus autcm plurimas in eodem

consideralion.es comprehondendi vim habcl, utquod facere
potcst,quod rcgnare, quod providere, quod judicare, quod
amore prosequi homines, quod salulem afFerre, aliaque in-
numerabilia quae inlelligentia considerantur; unguento rur-
sus haec ipsa quae multa et bona comprehendere potest vis,

merito comparala est, quo unguento eum qui Dei et verus et

solus est pontifex, uuctum esse diviua nos docent oracula,

Et primus quidem ipse IMoses, qui in arcanis divinarum re-

rum inspectione ac mysleriorum, quae ab ipso in iis visio-

nibus quibus Deum praescntem agnoscebat de primo et solo

uncto et pontifice Dei perfecla sunt dignus habitus est,

imagines jubetur in tcrra et nctas conficerc eorum quae in

iilis Dei visionibus intellcxerat, ut qui talibus notis ac sig-

nis digni habiti erant, ea possent tantisper meditari, iisque

se exercere, dum quae vera essent inspicere non dabalur.

Is igitur selectum interim ex his hominibus qui in lerra ver-

santur, viruni ad sacra Deo facienda idoneum, primus chri-

slum nominavit, appellutionem ad ea referens quae sola

inteliigenlia considerantur ; qui sane cum hunc quadam

fragranli unctione pracstantiorem caetcris hominibus de-
clarasset, verissime et planissime denuniiavit omnem na-
turam quae creata est, mulloque etiam magis humanam per
se, dum a virtute increala rclinquitur, praestantioris cujus-

piam fragranliaa indigere. Sed quae Patris quidem illius et

ingeniti est, cam attingere nemini fas est; uni enim dun-
:
Psa.lm-. x 1, .V, -.
*5<> tUSEDII PAMIMIILI

Uxat unico primoque Genilo hoe rescrvatum est donum :

qui autem posl illum exislunt, ii non aliler quam pcr ejus-
dem Lnigeniti conununicationem, bonorum compoles fieri
polerant. Spiritus ergo divini id quod apud Mosem fertur,
nota quardaui crat. Divisiones porro donorum sunt,sed idem
cst Spiritus, cujus maxime ut fieri participes studerent et

saccrdoles ct prophetac et reges, opus esse arbilrabatur, ut-

pole qui non pro seipsis solum, verum etiam pro tota gente
Deo sacrati cssenl. Quod autem rerum magis divinarumMo-
saica illa notoe qmedam essent, el quam fieri posset ut ctiam
qui sine lerreslri unguento divino Spiritu aillali essent, chri-

sli nominarcnlur, agedum aliquanto diligentius conside-

remus jam nunc. David igitur in Psalmo civ dum quae ad

Abraham et Isaac et Jacob perliuent hislorias repetit, ipsos

plane illos veteres palres, et qui ante Mosis aetatem fuerunt,

christos vocat, nullam ob aliam causam quam propter di-

vini Spiritus, cujus parlicipes erant, influcnliam. In expo-

silione igilur historiarum, quemadmodum hospitio ab ex-

ternis suscepti, et quemadmodum insidiis circumventi,
salutem a Deo consecuti sunt, sicut Mosaica narratione
prodilum est, prophetas illos simul et chrislos nominat,
tamelsi nondum Moses in hominibus dcgcbat, neque un-
guentum ex lege ejusdem comparatum adhuc fuerat. Audi
igitur quid dicat Psalmus Memenlo mirabilium ejus
: «

» quae fecit, prodigia ejus, ct judicia oris ejus. Semen Abra-

» ham servi ejus filii, Jacob electi ejus. Ipse Dominus Deus
;

» noster; in universa terra judicia ejus. Memor iuit in saj-

» culum testamenli sui, verhi quod mandavit io mille ge-

» neraliones, quod disposuit ad Abraham, et juramenti sui
» ad Isaac; et statuit illud ad Jacob in prneceptum et ad
» Israel in teslamentum aelernum, dicens : Tibi dabo ter-
» ram Chanaan funiculum hajreditatis vestiae : ct trans-
» ierunt dc gentc in gentem, et dc regno ad populum ai~
 DEMONSTRATIONIS EVANGELICE LIB. IV. 2^1

» terum : non permisit homineni uocere eis, et corripuit

» pro eis reges. Nolite tangere christos meos, et in prophe-
» ticis meis nolite malignari *. » Hactenus quidcm David.
Moses vero, etiam quos reges corripuerit narrat, dicens :

« Et castigavit Dominus Pharaonem plagis maximis, et do-

» mum illius,propter Saram uxorcm Abraham 5 »Et rursus .

de eo rege qui regnabat in Geraris scribit : « Et venitDeus

» ad Abimelech in somnis noctu, et dixit : En morieris tu,
» propter mulierem quam tulisti; » (haec autem erat uxor
Abraham. ) Porro deinde sermone progressus, de eodem
ait : « Nunc autem redde viro suo uxorem, quoniam pro-
3
» pheta est, et orabit pro te . » Vides ut hoc loco veteres
Dei amicos et prophetas David, ac potius per illius divi-

nus Spiritus, christos appellaverit nullo terreslri unguento

unctos : qui enim Moses poslerioribus temporibus id ins-
tituerit ? Cacterum, audi nunc Esaiam quoque ita de Chri-
sto manifestissime canentem, tanquam de eo qui et redem-
ptor et Salvator a Deo sit mittendus ad homines, quique
venturus ut captivas animas gerentibus liberationem, men-
tcs vero obcaecatas visus recuperationem nuntiet. Hunc
enim rursus Propheta non comparato unguento, sed eo
quod Paternae divinitatis sit proprium et sola intelligentia
capiatur, Deumque ipsum maxime deccat, Christum exti-
tisse docet, qui non ab hominibus, sed ab ipso Patre unc-
tus sit. Dicit ergo ex illius persona : « Spiritus Domini su-
» per me, propter quod unxit me; evangclizare pauperibus
» misit me, sanarc contritos corde, pracdicare captivis re-
» missionem et caecis visum *. » Primum igitur hoc tenea-
tur, Esaiam sicut David, quem venturum dixerit ad homi-
nes et praedicaturum caplivis remissionem ac caecis visum,
hunc non comparato unguento, sed eo quod ingenitae Pa-

ternaequc atque omni bonitale reicrtae virtutis sit proprium,

* Ps. civ, 5 :t scqq. — 2 Gfn. xn 17. -
'
I<i. u, ii, 7. — 5
Isai. i.xi, 1.
20* Ll.-MiRlI PAMPIULi

CJin>tum extiUsse, valicinari. Ex quadam vero prophetica

consuetudine, quod futurum esl Prophela quasi praeteri-
tum enunliat, et tanquam de scipso valicinanle significat.
Hactenus igilur eos qui ab ipso Deo et non ab hominibus,
et Spiritu divino, non confeclo oleo imgerentur, revera
christos nominari didicimns : sed jum tempus est ut \idea-

mus quemadmodum divina quadam virtule, et praeslantiore

quam natura hominis fert, verum Dei Christum existere
Hebraica ratio doceal. Audi ergo rursus David, qui acter-
num quemdam Sacerdotem vidisse se ait, atqub hunc Do-
minum suum appellat, et sedere eumdem cum Deo Patre
confitetur, in Psalmo nono et cenlesimo ubi sic ait : « Di-
» xitDominus Domino meo. Sede a dextris meis, donec
» ponam inimicos tuos scabellum pedum tuorum. Virgam
» virtutis emitlet tibiDominus ex Sion, et dominaberis in
» medio inimicorum tuorum tecum principium in die vir- :

» tulis tuac, in splendoribus sanctorum tuorum ex utero :

» cnte Luciferum genui te. Juravit Dominus, et non pceni-

a tebit : tu es sacerdos in seternum, secundum ordinem
s Melchisedech *. » Et sane inspice quemadmodum in his

verbis David, qui totius Hebraicae gentis rex erat, et prae-

ler regalem dignitatem etiam divino Spiritu ornatus, ag-
noverit qnemdam ita maguum atque ita supra moduui ad-
mirabilem, eum utique de quo ipse loquitur et quem in
spiritu viderat, ut Dominum illum suum appellet. « Dixit

» enim, inquit, Domino meo. » Quinetiam pontificem ae-

ternum eumdem inlelligit, et sacerdotem Dei altissimi, et

confessorem Dei Patris, ef prolem ejusdem : aiqui sine uuc-

tione fieri sacerdos Dei apud Hebrasos nemo prorsus po
terat : quocirca illos omnes nomiuare christos iidem li-

benter consueverunt. Chrisius crgo, etiam is utique de quo

loquitur Psalmus, sacerdos erit. Quomodo enim testimonio
1
P -: CiX, .
 DliMONSTBATIOKVs CVAXGELICJB LIB. IV. if55

Prophetae sacerdos et>se diceretur, nisi ideni prius christus

cxtilisset? Sed etiam in aelernum Sacerdos essc dicitur :

porro hoc amplius naturae humanae accommodari non po-

test; neque enim hoininis aclernum durare, quoniam mor-
tale et fragile plane noslrum est genus. Exccllcntior ergo
quispiam ut intra hominis naturam consistat is qui in vcr-
bis signiiicatur, Dei sacerdos erit, qui cum jurisjurandi af-
firmatione perpetuo duralurum alque infinitum sacerdo-
tium a Deo acceperit, « Juravil eoim, inquit, Dominus, et
» non pcenitebit eum : lu es Sacerdos in aciernum, secun-
» dum ordincm Melchisedech : » quoniam cnim Meichise-
dech Moses sacerdoiem Dei altissimi fnisse conscrihit, nullo

aitiiicioso unguenlo inunctum,el multo ante leges ab ipso

scriptas eo munere funcium, ac virtulc longe praestantio-
rcm illo tam dec anlalo ALraham (sic enim ait : « Et Mel-
» chiscdech rex Salem, sacerdos Dei altissimi, benedixit
» Abraham : planeque sine omni coutrovet sii;, Apostolus
» aii s quod inierius sit a supcriore benedici *
: ) » quoniam
igitur hic Melchisedech, quicumque ille fuerit, ila induc-
tus esl ut nulio arliucioso unguenio unctus intelligalur,

sed altissimo Deo consecralus; merito etiam is dc quo va-

ticinatur David, secundum ordinem Mclchisedech magnus
quidaui esse et natura omnihus superior dicitur, utpole qui
el supremi Dei sacerdos, increata? polestatisconsessor, et ip-

tius Prophetne ac regis Dominus et sacerdos, non simpli-

ciler, sed in aHernum sit Patris. Dicit autem diviniis quo-

que Aposlolus, explorans ea quae ad hos locos perlinent :

« In quo, itujuit, abundantius volens Deus ostendere hae-

» redibus immobilitalem consilii sui, interposuit jusjuran-
» dum, ut per dnas res immobiles, quibus impossibiie est
;> mentiri Dcum, fortissimum solatium hobeamus : » et rur-

5iis : « Aiii quidem sine jurejurando sacerdotes facti sunt,

1
llebr. vi i ,
~.
i04 EUSliBll PAMPHILI

» hic autem cum jurcjurando, per euin qui dixit ad illum,

» Juravit Dominus ct non poznitebit eum ; tu cs sacerdus
>> in atcrnum sccundum ordincm Mclchisedcck : et alii

» quidem plures iacti sunt sacerdotes, idcirco quod morle

prohiberentur pennanere; hic aulem eo quod maneat in
» aeternurn, senipiternum habet sacerdotium : unde et sal-

» vare in perpetuum potest accedentes per ipsum ad Deum,

» semper vivens ad interpellandum pro nobis '
: » sane per
hax commendatur quadatn quae est in iis quae sunt, et
quae consistit in iis quae sola intelligentia capiuntur, divi-
na virtus, quae Deo universi (ut in oraculis Hebraorum le-
gimus) consecrata est : neque vero terreno atque humano
unguento, sed alterius generis quod Deum deceat, divina-
que virtute ac potestate ad munus sacerdolis obeundum,
Deoque Palri praestandum, conflrmata consistit : eum igi-

tur de quo Psalmus vaticinatur, apparet prorsus sacerdc-

tem quemdam esse sempiternum, altissimique Dei Filium,
tanquam ab ipso altissimo Deo genilum, et illius regni con-

sessorem : est etiam ostensum, ut qui per Esaiam signifi-

catur Ghristus, non ab hominibus factus sit, sed ab ipso

Patre per Spiritum divinum sit unctus, et ad homines qui
caplivi tenerentur redimendos missus. Hunc igitur divino

spiritu intuilus Moses, dum imagines ac notas ipsius, ut in

hominibus , constituit; comparato unguento interim divini

spirifcus loco, quem in hominibus praetulerat sacerdotem

icunxit, christumque eum et unctum, relationc ad eum
qui vcrus est, appellavit. Quod aulem haec ita se habeant,

quis, cui fides habeatur, testis ipso Mose dignior? in iis

enim quae ab ipso scripta sunt respondentem sibi Deum ac

Dominum, palam sibi imperasse docet ul, secundum exhi-
bitam sibi inlelligibilem ac coelestem illius visionem, cor-
porea specie adoralionem in tcrra constitueret, qux rerum
1

1
Ilcbr. vi, l- et ittqq.
 :

DEMONSTRATIONIS EVANGELIC.E LIB. IV. 2^5

iutelligibilium alque iiicorporcaruin imagincm complccte-

rclur. Itaque coelcstium Angelorum divinarumque potes-
latum ordines adumbralione ac figura quadam diciturdc-
scripsisse, cum ipsi utique oraculum dixissct : « Facics om-
!> nia ad cxemplar quod tibi demonstratum est in monte 1 . »

Ergo quemadmodum reliqua, ita et pontificem induxit,

qucm terrestri unguenlo ungeret itaque umbratilcm :

quemdam ac simulatum, non autem verum Christum et

Pontificem, illins tamen coeleslis Ghristi ct Pontificis ins-

tar, expressit. Gaelerum, ut proprie quidem Christus non

homo fuerit Dei Filius, qui dextra Palernne divinitatis sit

dccoratus, et mullo pracslantior non solum mortali huma-

naquc nalura, scd etiam omni intelligibili in rebus creatis
csscntia intelligatur, planc me arbitror demonslrasse, prae-
tcrunum illud, quod ad ca quoe anlehac dicta sunt adden-
dum esse arbilror, ab eodem utique David in quadragesimo
quarto Psalmo, insciiptionc praeposita illa quae est pro Dile-
cto et iis qui immulabunlur , Deum simul etregem et Chri-

stum unum et eumdemquemdam appellari,hisquidem ver-

bis : « Eructavit cor meum verbum bonum, dico cgo opera
» mea regi : linguamea calamus scribae velociter scribentis
» speciosus forma prae filiis hominum; » quibus dcinceps
adjungit : « Sedes lua, Deus, in saeculum saeculi : virga di-
» rectionis, virga regni lui : dilexisti justitiam, et odisti ini-

» quitatem : proplcrea unxit te Deus Dcus tuus oleo exulta-

2
» lionis, praj parlicipibus tuis . » Considera ergo diligentius
quemadmodum, secundum Psalmi inscriptionem, lum pro
Dilecto se verba facerc inilio stalim ostendat, tum eliam, ut
ad intelligenliam eorum quse diccnda sint auditorcm com-
moveat, significat praeterea quaenam sit hujus oralionis ita

disponcndae causa, cum nit in finem pro iis qui immutabun-

lur, ad intelligentiam, pro Dileclo : porro quosnam alios
3
Exocl. xxv, 4o. — 2
Psal. xmv, 2 et s«.
qq.
dixeris immutandos, pro quibushtc Psalmussit dictus, uisi

os qui uiutandi sinl a priore vita ac moribus transfercndi-

. ei «\ aliis alii futuri per eum de quo iilem Psalmus
vnticinalur? hic aulein est Dilectus Dei, pro quo in ipsa
Prophetia intelligentia esse opus, Psalmus ipse initio nobis
pracscribit. Quod si dubites quis hic tandem sit Dilectus de
(juo in hoc Psalmo tale habcatur vaticinium, e vestigio iibi

ipsa oratio declarabit, quae initio slalim ita ail : « Ernctavit

» cor meum verbum bonum. » Dixerit autem quispiam, ip-

i iilud significari in principio apud Deum Verbum, de

quo thcologice scribens magous Evangelista Joannes, sic

loquitur : i In principio erat Verbum, et Verbum erat apud

» Deum, Vcrbum *. » Illud vero « Eruclavit
et Deus erat :

cor meum verbum bonum

2
» » si quidem ex persona Patris ,

< t Dei universi dicatur, unicum genilum Dei \erhum sig-

nifieaveril, tanqucm Filium, qui de Patre extiterit non pro-
jectione aliqua, aut divisione, aul sectione, aut diminulionc,
aut alia quapiam ejusmodi ralione cujusmodi in corporibus
ngnoscere consuevimus, impia enim illa et omnino procui
abducla, longcque semola ab illa generatione inefFabili.

Caelerum, secundum ea quae prius a nobis excogilala sunt,

rtiom haec oportet assumere, quod quemadmodum quidem,
ubi de utero Dei et ante Luciferum genilus dicitur, figu-
rale nos talla intelligcre oportct,et secnndum consideratio-
nem illam duntaxal quae de iis rebus habetur quae sola in-
tclligenlia capiuntur, ita etiam illud accipere debemus :

« Eruclavit cor meum verbum bonum : »quod quidem divi-

nus Spiritus secundum solam intelligeritiam enarrat,* qui-

bus sane nos verbum illud pro clausula addere possumus
satis commode, quod et consuevimus in omnibus diceie
qnac de illo theologice feruntur et omni pietate rcferlum
vA : i Generationem ejus quis rnarrabit ?» quamvis morta
'
Joai
 :

DE1H0.\STHAT10MS EVANGELICiE LIII. IV.

iibus humanisquc vocibus consucvcrint nohis Litterae divinne

etiam illius ortuiu exponcre, et uleri vocabuluin ineo usur-

pare : ha3C eniin sola contemplatione secundum intcliigen-

tiam capiuntur, nec aliler quidcm quam si legibus allegoriac

quae permulatio dicilur subjecla fuerint; qua quidem ratione
etiam illud, Eruct<iiit cor meum vcrbiim bonum, de primi
Vcrbi constitutione illiusquc propagatione dictum esscquis-
piam airirtnaverit, quando non aliter cor, secundum illud

cor dunlaxat quocl apud nos inlelligitur, in Deo Paire acc!

pcre fas esl. Et sic quidem alius quispiam Verbum quod
crat in principio apud Deum, id dixcrit habendum de quo
Psalmus loquitur, quod ctiam bono mcrilo dictum sit, tan-

quam de Palre optiino genilum : nos aulem \n Psalmo m

longius paulo progrediemur, hunc de quo lalo vaticiuium
fertur, hunc, inquam, ipsum Dileclum Dei uuctum fuissc

rursus, non sicuti a Mose aut ab alio quopiam homine, sed

ab ipso ingcnito et omnia infra scipsum habentc Dqo, atouc
ejus ipsius Palrc, invcniemus. Progrcssus igitur deinceps
sic aii : « Proplerea unxit te Deus Deus tuus oleo exullatio-

» nis prae participibus tuis

1
: » eum igiturqui hujus quOqiie
Psalmi lestimonio unctus esse dioitur, quonam alio nominc
quis appcllaverit, quam ChristULQ? Habcmus igitur jam
nunc in his verbis, duas hujus qui lali vaticinio praedica-

tur denominationes, Ghristi et Dilecti, cum ipse unclionis

ouctor unus el idem sit dictus : quocirca unctus esse dici-
tur is de quo sermo est oieo exuitalionis, ut ea causa in-
telligatur quae percurrenti tibi pauca, vei polius omncm
talium vcrborum scnsum dispicienti, constabil. Profert ig:-

lur Psalmus ipsum plane de quo interim valicinatur, ;p~

sum, inquam, Dei Dileclum, alloquens ea verba qtue paulo

ante exposita sunt, in quibus dictum est : « Sedes ttia,

» Deus, in saecnlum saecuSi : virga direelionis, virga regni tui

1
;v ;! '. xi v v.
 LUSKBII r\MPHILI

i» dilexisti justiliam, cl odisli iniquilatem : proplcrea un

» xit tc Deus Deus luus olco cxultalionis pra? parlicipibus
1
» luis . ilnsptce igilurDeumne in hisalloqualur planissiuic,
an non? neinpe, Tu, inquit, Dtus, pro co quod est,ODeus,
scdcs tua in sacculum sxculi cxtat : et virga directionis,

virga rcgni lui : ct quoniam tu ipse Dcus dilexisti justiliam

ct odisli iniquitatem, proplerea unxil te Dcus Deus luus, ct

Christum te prae onmibus conslituit. Sed longe his clarius

Scriptura Ilebrncorum idem demonslrat, quam Aquila ac-

curatissime inlerprctans his vcrbis cdidit : o Scdcs tua, o
» Deus, in srcculum et ultra : sccptum dircctionis, sceplrum
» regni tui : dilexisti quod justum est, et odisti impielalcm :

i supcr hoc, unxit tc, o Dcus, Deus tuus oleo la?liliae ab

» amicis tuis. » Pro co igitur quod cst, Deus Deus tuus,

Hebraicus ipsc conlextus habct, O Deus, Deus luus; ut lo-

lum sit : Dilexisli, o Dcus, quod justum csl, et odisli im-

pielatem; proplcrca, ob hanc ipsam causam, unxit te, o

Deus, ille qui tuus quoque est Deus; ul sit et qui ungitur
Deus el qui ungit : qui quidem sit omnium Deus (4). Hoc
aulem ei qui Hebraicam linguam diligenlius atlenderit,

plane admodum constabit : nam in prima dcnominalionc,

ubi Aquila, Sedes tua, o Dcus, interpretatus est ; qui plane
pro eo quod est Deus, o Deus enunliavit; ipsum Hebrai-
cum habet Eloim. Porro hic itidem in illo, Propterea unxit
te, o Deus, ipsum Eloim intelligilur; quod vocativum ca-

sum, o Deus, significat. Pro recto vcro nominis casu, ubi

dictum est, Proplerea unxlt le Deus Dcus tuus, ipsum He-
braicum habet Eloach, admodum accurate atque exquisile,

ut sit ipsum quidem Eloim, vocativo casu, significans o

Dcus; ipsum vero Eloaclt, Dcus tuus, rccto casu : ut haec

-it exquisitissima inlerprelatio quac habel :

' Propterea unxil
» le, o Dcus, Deustuus. Glarissime igitur in his Deum
1
Psal. XLW, 2.
 .

ni-MOXSTRATIOMS EVANGELICjE LIB. IV. 20(J

loquens, Oraculum ait ipsum uncluni cssc a Dco oleo cxul

tationis, prae omnibus qui unquam cjusdem cum ipso par-

ticipes fucrint appcllationis. Ilabes igitur in his planissimc,

Deum qui ungilur et Christus efficitur, non unguento com-

posilo neque ab hominibus ad id dignitatis provectum, ac
ne cadem quidem cum caeleris hominibus ralione. Porro
hic idem est et Dilcctus Dei, et ejusdcm Prolcs, et Sacerdos
aeternus, et conscssor Palris dictus. Sed quis hic tandcm
erit, nisi primum genitum Dei \erbum, qui in principio
apud Deum Deus eratPqui pcr lotam divinam Scripturam
praedicatur ut Deus? quemadmodum deinceps orationc lon-

gius progressus, pluribus verbis ostendam. Cum hacc igilur

a nobis hactenus considerata sint dc Christi propagalionc,
dcque ejusdem appellatione, agedum propositum argumen-
tum repelamus, et quam mullis Prophclicis praedicalioni-
bus Christus nominatim sit antea nuntiatus, conlcmplemur.

CAPUT DECIMUM SEXTUM.

§ I. A PSALMO II.

Quam nudtis Scripturis Chrislus nominalim, qui a regibus et principibus

et et populis circumvenitur, et ab ipso Deo gignilur, et Filius
gentibus
hominis appellatur, gentiumque etjinium terrce sorlem accipit a Patre,
antea sit enuntiatus

« Quare fremuerunt gcntes, ct populi meditati sunt in-

» ania? astiterunt rcges terrae, et principes convenerunt in

» unum adversus Dominum et adversus Chrisium ejus : »

quibus deinceps adjungit : t Ego aulem conslitutus sum rex

» ab eo super Sion monte sancto ejus, nunlians praeceplum
» Domini : Dominus dixit ad me, Filius meus es iu, c^o
» hodie genui te : postula a mc, el dabo tibi genles haeredi-
9 latcm tuam, ct possessioncm tuam terminos terrae *. ^Pia-
nissimc cliam his divinus Spiritus Christum appcllat, Dci-
que eumdein Filium vocat, sicut nos docuerunt ea quae su-

perius dicta sunt simulquc ct circumvcntionem quamdam

futuram contra illuin significat, et gentium pcr eumdem
iuturam vocationcm anlc denuntint : qunc quidem re ipsa

palam in Salvalore nostro Jesu Christo ipse rcrum eventus

tlociaravit nccdum igitur gentes et populi ct rcges et prin-
:

cipes desistunt, tum adversus illum, tum adversus ejusdem

doclrinam convenire. Quod si ha?c Judaei ad futurum refe-
ranl lempus, jam illos fateri oporleat eum quem ipsi cxpcc-
tant Christum, rursus circumvcniendum, sicut praescns ha-
betOraculum,quodait aAstiterunt regcs : terra3,ct principcs

» convcnerunt in unum, adversus Dominum ct adversus

» Chrislum ejus; » quod sane daturi nusquam sint, quippe

qui maguum quemdam principem regemque oeternum, Re-
demplorcmque suum fore eum qui venturus sit Christurn
expcctent : nam si et ille cum venerit eadem patialur quae

jam passus esl qui venit, quid causae sit cur illi potius quam
huic credendum, aut non crcdendum? Quodsi inde exclusi,
ad David sive ad quempiam ex iliius nepotibus Judaicae gen-
tis regcm, oraculum referant, jam erit demonslrandaiii
quod neque David, neque alius quispiam eorum qui un-
quam apud Hebroeos illuslres fueriut, mcmoratur, qui aut
Filius Dei sit aliquo oraculo diclus, aut ab ipso Dco genitus,

sicutille de quo Psalmus vaticinatur. ncque imperans cunc-

tis gentibus el regibus et principibus et populis, qui sit iu-

sidiis circumventus : sin autem illorum nullus lalis oslen-

ditur, et re ipsa cuncta haec confinuantur, tum quidem

quod olim ilia sustinuerit, Lum vero quod adhuc atque ho-
die quoque a regibus et principibus el gcnlibus et populis
Christus Dei oppugnetur; quid jam impediat ne ips<; sit de
1
1\. :';.::. 1
 »

DEMONSTRATIONIS LVANGELICE LID. IV. ^4 l

quo oracuium illud vaticinatur, quod ait : « Astiterunt rc-

» ges terrae et principes convenerunt in unum, advcrsus
» Dominum et adversus Ghristum ejus; » uni etiam eidem
quae in eodem Psalmo sequuntur convcniant, in quibus dic-
tum est » Dominus dixit ad mc, Filius meus es lu, cgo ho-
:

» die genui te; postula a me, et dabo tibi gentes haeredita-

» tem tuam, et possessionem tuam lermiuos terrne? »Etenim

hoec quoque iudubitatum in uno illo eventum Prophetioe

nacla sunt, quando illius Discipulorum « in omnem terram
1
» exivit sonus, et in fines orbis tcme vcrba corum »Plane .

autem Ghristum nominat quoe antecedit oratio, tanquam ex

ipsius persona docens illum esse Filium Dei, ubi ait : « Do-
» minus dixit ad me, Filius meus es tu, ego hodie genui te. »

Gui adjunges etiam illud quod in Proverbiis ex persona

ejusdem prolatum esl, ad hunc modum se habens : « Ante-
» quam montesfirmarenturetantc oranescollesgignitme 2
;

et quod in nono ac centesimo Psalmo a Patre ad illum dic-

tum est hoc modo : « Ex utero anle luciferum genui te
3
. »

Sed atlende quemadmodum ununi et eumdem nominatim

Ghristum simul et Filium Dei, qui ab hominibus sit circum-
veniendus, et sortem gentes acceplurus, et fines tcrrae pos-
sessurus, sacrae Lilterae futurum canant, duobus signis

illius inler homines dispensationem significantes, et con-

spiratione adversus illum futura, ct gentium sub eumdem
subjectione.

§11. —A PSALMO XIX.

Christus nominatim qucccumc/ue jtostulet a Palre impetrans.

« Impleat Dominus onmes petitioncs luas : nunc cognovi

» quod salvum fecit Dominus Ghristum suum, exaudiet il-

» lum de coelo santo suo \ » Quouiam nunc proposilum cst

'Tsal, xvim, 5. — 2 Prcv. vm, 22, iT*. — 3

Ts. ci^\,
r
'. — ''
Ps. xix ;
G. 7.

XXI. lf)
a^ BfSHIlI r-AHPHILI

demonstraro in quam mullis locis uominatim Christus apud

Prophelas sit dictus, inerilo adjungam hajc cjuoque in qui-
bus planissime Cliristus nunliatur. Caeterum totus Psalmu^
x persona saoclorum virorum preces emittit in ipsius Chri
sti persooam. Cum enim propter nos et pro nobis factus

homo omnes aceeperit contumelias, una cum illo suppli-

cante et Palrem pro nobis deprecanle, ipsi quoque doce-
mur orare, tanquam cum eo qui bella auversum nos, sive

visibilia illa sinl, sive eliam invisibilin, propulset. Quare

a Psalmo verba illa accipienles, ad illum dicere solcmus
quac sic habent : <i Exaudiat te Dominus in die tribulationis

i luac. Protegat te nomen Dei Jacob : mittat tibi auxilium

1
» de sancto, et de Sion suscipiat te . » Deinde quoniam ilii

proprium est, lanquam ei qui magous sit Pontifex, spiritua-

lia in glorificalionibus ac pra^diealionibus de Deo sacrificin

pro nobis coniicere, quoniamque ut sacerdos et scmetipsum

ipse, et quem assumpsit dc
hominem, pro nobis per- terra
fectum atque iotegrum sacrificium Deo et Palri obtulii,
idcirco ad illuui dicimus : « Memor sit omois sacrtficii lui,
2
i et holocaustum tuum piogue faciat . »Et quia onmia quac-
cumque dehberal salutaria suot atque utilia mundo, jure
et merito sic illuni alloquimur : «Tribuat libi Dominus se-
»cundum cor luum, et onme consilium tuuin impleat". »

Ad ha?c deinceps ejus a morle reditum ad vitam coufiteoles,

4
dicimus : « Exultabiiuus iu salutari iuo . » Etenim Chrisli

salutare quodnam aiiud intelligatur lauflem, nisi iliius a

mortuis ad vivos rcditio, per quam onmes qui cecideranl

in prislinum stalum restituit? ex quo etiam iliud dicimus :

« Et io nomine Dei nostri maguificabiiour : el impIeatDo-

» minus omnes petiliones tuas 5
. s Posl haec omnia doceimir
illud quoque dicere : « Nunc cognovi quod salvum fccil Do-
1
Psalm. xix, i, a. — 2 Ibidcin, 3, —3 Ibitk 4«
5. 6.
 DEMONSYflATifONlS i- VANGI-LIC.-E LID. IV. i>45

1
» minus Ghristum suum : » quippc ijui non prius hoc inlel-

iexerimus quam ubi salutarcejus agnovimus el resurreclio-

nis illius virlulem perspeximus.

§ III. — AB PSALMO XXVII.

Chfistns twminatim Donunuin Patrem et protectorem adeplvti

Dominus confirmalio populi sui, et protector salvatio-

«

» num Christi sui est. » Hic quoquc Psalmus qui nunc est in
manibus, ad Christum referri solet; quippe qui eam pre-
ccm contincat quam Christus quo tcmpore passurus erat
precalus est. Proinde inilio Psahnus Iiojc ImLel : « Ad te,

» Domine, clamavi : Deus mcus, nc sileas a me, ct similis

d fiara descendentibus m lacum 2

. »In fine vero illius rcsur-

rectionem a morluis cahil, dicens : « Bcnedictus Dominus,

» quoniam exaudivit vocem deprecalionis meae. Dominus
» adjutor meusetprotector meus : inillospcravit cormenii),
» et adjutus sum, et refloruit caro mea : ct cx vohmtate
3
» mea confitebor ei . » Quibus divinus ct propheticus Spi-
ritus adjungit : « Dominus confirmalio populi sui, prolcctor
» salvationum Cbrisli sui est*; » qui nos inslruit quemad
modum omnia quoc in divinis Lilteris habentadmirationem,
et Christi nominc inscripta sunt, et ad salutem hominum
gesta, sive praecepta, sive negotia, sive ad rcsurrectionem

illius a morluis pertinenlia mysleria, cujusmodi ea sunt de

quibus nunc agitur, nutu ac virtule Patris gesta sunt, qui
in cunctis admirabilibus ac salutaribus et verbis el faclis

suum Ghristum prolegit.

§ IV. A PSALMO LXXXIII.

Vhrisbas nominatim lutorem sibt Demh a>ci b.ens unusque : i

illius diesj et tina dornui Dei, Kcclesia ipsius.

c. Proleclor nostcr, aspicc Deus, et rcspice in facfetfll

ps ,| X1X , 6. — » Psal. xxvu, !.—'« Ibid. 6, 7. — « IhH, S.

!6
 2^4 I l IMII PAMPIIILI

. Christi lui, Quia mclior est dies una in atriis luis super
» millia, elegi abjeclum esse in domo Dei inci mngis, quam
4
i habitare ine in labernaculis peccatorum . i Qui norunt
Christum Dei esse Yerbum, et snpientiam, et lucem veram,
et eumdem factumesse hominem intelligunt,
vitam, deinde
admiranlur hoc quod oninem Gdem superat propositum,
adeo quidem ut in vcrba illa prorumpnnt : «Et vidimus il-

» lum, et non hnbuit speciem neque pulchritudinem : sed

j> fuit species ejus sine honore, et deficiens prae filiis homi-
» num homo cum
: in plaga csset et sciret ferre languorem,
i quoniam avertit faciem sunm, contemptus est. » Itaque
merito Deum precantur ut rcspiciat in facicm Cliristi,

quae propter nos et ignominias et contumelias passa esl, et

propter illum nobis fiat propilius, quando is pcccata nostra
1
tulit, et pro nobis in dolorc cst : » haac autem supplices
petunt propemodum cupientes atque in votis hnbentes fa-

ciem gloriae Christi videre, et diem lucis illius contemplari :

porro hic fuit cum a morte ad vitam reversus est, quem

sane, cum is unus sit et solus revera proprius ac dominicus,
meliorem esse aiunt aliis innumerabilibus diebus, sive qui
communiter intelligantur, sive qui a Mose in solemnibus et

noviluniis et sabbatis lege sanciti sint, quos utique non dies,

sed dierum umbras esse divinus Aposlolus docet. Hic au-

tem solus et unus dominicus Salvatoris nostri dies in omni
loco lucere, sed in solis atriis Domini dictus est : tuee vero

atria erunt per totum orbem terrarum Chrisli Ecclesias,

quae unius domus Dei locum obtinent; in quibus optat at-

que eligit se potius abjectum esse, qui talia novit. longe-

que meliorem in iis habitationem enuntiat, quam in pec-

catorum tabernaculis : nisi forte Judaeorum, qui Chrislum
Dei negant, aut aliorum diversa opinanlium nullumque
deum colentium, reliquarumque a fide abhorrenlium ua-
* Psalm. lxxxiii. io., 11. — 2
I»al. un t t.
 DIiMONSTRATIONlS LVANGELICE LiB. IV. 2^5

tionum conventus, mullo meliores esse quam Christi Ec~

clesias, quicumque hasce eligit profitctur.

§ V. A PSALMO LXXXVIII.

Christus nominatim despectus, atgue onuiia probra passurus : commula-

tioque ejus, populus ejusdeiu qui ab inimicis exprobratur.

c Tu vero repulisli et despexisti, distulisti Ghrislum

» luuni ; cvertisli testamcnlum scrvi tui, profanasti in ter-
1
» ra snnctuarium ejus ; » et qua) sequunlur, quibus ad-
jungit : « Memor csto, Doinine, opprobrii servorum tuo-
» rum, quod continui in sinu meomultarum genlium, quod
» exprobraverunt iuimici tui,Domine, quodexprobravcrunt
2
» commulationcm Christi tui . » Perspicue vero etiain in
his Christi nominatim mcntio fit, ct futura in passione ejus-

dem aillictio mcmoratur. Ubi vero plus otii nacli erimus,

totum Psalmum exploranles demonstrabimus nulli prorsus
alii nisi Salvatori ac Domino noslro accommodari posse
quae in eo proposita sunt. Sed enim ubi Christus iterum
nominatur, quis tandcm alius si^gnificelur nisi illc ipse cu-
jus commutationem, hoc est, Ecciesiam, et exprobrave-
runt ct adhuc exprobrant qui dicuntur Christi inimici?
siquidem Salvatoris nostri cruciatus, quos ipsos pro nobis
susccpit, ac praecipue mortem et crucem, quicumque Chri-
sli doctrinam oppugnat exprobrare nobis consuevit.

§ VI. A PSALMO CXXXI.

ChrisLus nominatim de semine David surgens, qui cornu David nomina-

tur, qui Judazos inimicos conjudil, qui sancti/icationem Palris renovat.

« Juravit Dominus ipsi David veritatem, et irritam non

» faciet eam ; de fructu ventris tui ponam super sedem
» tuam 3
. » Tum progressus inferius sic ait ; « Illic produ-
1
Psal. lxxxviii, 3y, 4o. — 2 Ibid. 5i. — 3
Psal. cxxxi, n.
 3EBU PlHPfllLI

m cornu ipsi David, paravi liicernam ChristO mco : ini-

inicos ejus induam confusione, super ipsuni aulem cillo-

1
rebil sanctificatio niea • llic quoquc dc eo qui ex se- .

mine David oriaiur jural Dominus, quod quidem semen

ejusdem cornu noininai : et cum iterum nominatim CJiri-
stum appellet, lucernam dicit se ilii paravisse, propheticum
ulique, ut verisimile est, verbum, quod ipsum Christum
antecessit, qui solus, instar soiaris huninis, omnibus qui
totum orbem terrarum incolunl hominibus exorlus est. Sic
ipse quoque David ul Christi lucerna paratus ante illum
fiiit, ulpote qui soli periecloquc lumini comparalus, lucer-
nae locum oblineat. « lllic vero, inquit, producam cornu; »

locum videiicet indicans ubi significat Ghristum oriturum.

Cum enim precatus esset David ubi sibi spirilu liceret

ante contemplari illius nalalem locum, dixisselque verba

ilia : « Si introiero in tabernaculum domus meac, si asccn-
3 dcro in lectum slrali mei, si dedero somnum oculis meis
» et palpebris meis dormitationem et requiem temporibus
3 meis, donec inveniam locum Domino, tabernaculum Deo
3
» Jacob , » divinus Spiritu© ei locum qui est in Bethlehem
occuttum detegit : ilaque subjungit diceiis : « Ecce audivi-
» mus eam in Ephrala ; » (porro haec est ipsa Bclhlehem;)
« invenimus eam in campis sylvae ; rntroibimus in taber-
» naculum ejus, adorabimus in ioco ubi sleterunt pedes
m ejus*. » Quare merito postquam hasc aperuit aique indi-
cavit, adjungit : « lllic producam cornu ipsi David, paravi
• lucern.nm Christo meo *. » Fortasse etiam ipsum in Belh-
lehem a Christo assuL«oplum corpus, alium quodam inlel-

leclu his verbis significans; quando per corpus lanquam

per teslaceum vas inhabilans iu illo divina virlus, quasi pcr
lucernam, divini iliius et ralionalis luminis radios in omnes
emisit homines.
- V . - *lbid. 3,i. — l
ILid. -. - [I
;
 DEMONSTRATIONIS EVA.NGliMCE LIB. IV. S>4?

§ VII. AB AMOS.

Christus nominntim a Deo denwitiatia', ci ab omnibus ttominibus

agnoseitzir j Judccorurn ve.ro gentem repudiat

« Parare ad invocandum Dcum lsrael, quoniam ecce con-

n solidans tonitru, el creans spiritum, et denuntians homi-
» nibus Ghristum suum,faciens mane el uebulam, ct ascen-
s dens supra celsa terra*. DominusDeus omnipotens nomen
» ei : audilc verbuxn Domini, quod ego capio super vos, la-

» menlalionem. Dominuslsrael cecidit, non ultra adjicict ut

» resurgat. Virgo Israel lapsa esl in lerra sua; non ost qui

> erigat eam . » Jam setipmo loco Christum nominalim de-

nuntians hominibus Deus, consoiidiire tonilru et creare spiri

tum Evangelicae praedicationis dicitur, quae tonitru nominc,

propterea quod exaudicnda sit ab omuibus hominibus, ap-
pcllalur; nam simili modo eliam spiritus quo Chrislus Apo-
stolos suos alllavil signilicatur : quod quidcm perspicue in

Saivatoris nostri adventu complclum est, in quo facturus

Deus mane simul ct nebulam canitur, iis quidem qui salu-
tarc luinen susceperint manc, iis vero, Judoeis, qui in ipsum
non crediderint, conlra. INam ad illos extremam quoque
denuntiationem Oraculum apportat, dum iamcnlationem
Judaicae gcntis adjungit, quae ad ipsos statim pervenit post
nefarium adversus Salvatorem nostrum Jesum Chrislum
bcelus. Ex illo enim, vcl ad hunc usque diem domus Israel

Lccidil,et visioncm semei Dkjus ac deuuuliationem protulii,

de casura illorum domo in Hierusaiem, adversus omuem
iJIoruuQ muititudinem, veluti corum qui non amplius eri-

-endi sint, eo quod non adsit qui ad iilos erigat : a Non i

» itujuit, qui erigat eam. » Postquam cnim Chrislum, qiu

.;( ilios veneral, non susceperunl, merito iilos ct dcseruil

n omncs transtulit nalioncs, qui etiam tuci prius ruinr

1
\raos, it, i5 ct si q<[.
 EUSKBII 1'AMI'UILI

causani illos edocuit, ubi prope cum lamentatione se excu

savit dicens : « Ilierusalem, Ilierusalem, quae occidis Pro-
» phetas et lapidas eos qui ad le missi sunt, soepe volui con-
» gregare filios tuos, quomodo gallina pullos suos sub alas ;

» et noluistis. Ecce relinquitur domus vestra deserta 1

. »

§ VIII. AB HABACUC.

Christus nommatim a Domino Patre strrann; ei christos suos servat.

« Egressus es in salutem populi tui, ul servares christos

2
» tuos : jecisti in capita iniquorum mortem . » Aquila :

« Egressus es in salutem populi tui, in salutem tuam cum

» Christo tuo. » Quoniam Aquila in plurali edidit singulare,

quippe qui cum Christo dixerit salutem populo fecisse Deum

universi, jure ipsa verba apposuimus, quae perspicue quod
hic propositum est tuentur. Erunt autcm ex interpretalione
ipsorum Sepluoginta plures ab illo et per illum qui christi
appellentur, de quibus dictum cst : « Nolite tangere christos
a
» meos, et in prophetis meis nolite malignari : » qui qui-
dem et in illum crediderunt, et sancta regenerationis in

Christo unctione digni habiti sunt, et una cum sancto Apo-

stolo dicere possunt, « Participes Christi facti sumus. »

§ IX. AB HIEREMLE LAMENTATIONIBUS.

Chrislus nominatim ab Judceis circwm>enitur} et a gentibus agnoscilur.

« Spiritus vultus nostri Christus Dominus, comprehensus

» est in corruptionibus eorum, de quo diximus, In umbra
» ipsius vivemus in gentibus 4 . » Admirabiles ilii Dei Pro-
phelae, cum divino spiritu intuerentur quod futurum erat,

victuros quidem seipsos, verba autem sua, quasi ipsorum

\ivcntium, non futura otiosa, non apud Israel, sed apud
1
Matth. xxin, i5 ct seqq. — 2 Ilabac. ui, t5, — 3
Psalm, civ, i5. —
Thrtn. iv ao.
 »

HF-.ViOXSTR ATIOMS EVANCLLIC-Tv LIB. IV. i>4<)

gcntes, cancbant : Christum aulcin rursus nominalim, quasi

illum Christum a quo propheticus ipsis suppcditarctur spi-
ritus,comprchendendum dicebant in corruplionibus ipso-
rum; quorum ? nempe Judaeorum, qui illum insidiis cireum-
vcnerunt. Altende vero hic quoque ut Oraculum Chrislum
prccdicitcomprehendcndum, quod sane Christi secundo
adventui accommodari non possit, qucm gloriosum et cum
rcgno divino futurum prophelica oracula cnuntiant. Qua-
propter necesse est Judaeos abcrrare, qui ca quaj ad secun-
dum illius adventum pertinent quasi de primo solent acci-
pere, cum id nusquam ratio conccdat; quippe cura fieri
nullo modo possit ut et paritcr et secundum idem illum et
gloriosum et abjcctum fingamus, "prcelerea cum honore et
rcgno, et contra non habenlem neque speciem neque decus,
sed contcmptum prae filils hominum; rursus Salvatorem et
Rcdemptorem Israel, et contra circumventum ab illis, et
quasi ovem ductum ad occisionem, et ab antiquis qui inter
eosdem sint traditum ad mortem. Cum autem com-
satis

mode ex nostris rationibus, quemadmodum ipsa rerum in-

spectio declarat, valicinia de Christo in duo genera dividan-
tur, ea quidem quae ad humanam illius naturam spectant,
tristioraque sunt, in priore illius adventu completa essc
confilemur; quae vero majorem gloriam habent ac diviniora
sunt, adhuc usque ad secundum illius adventum expectan-
tur. Prioris autem demonstratio evidcnlissima, Dei utiquc
pcr illum in omncs gentes progressa et reipsa declarata
cognilio, quam variis diversisque modis innumerabiles ca-
nunt Propheticac voces, sicut vel ea quam proxime citavi-

mus, in qua verba illa continebantur, de quo diximus, « Iu

;> umbra ipsius vivemus in gcntibus.
 5F.BJ1 P.UfPIHU

§ X. — A 1 RKGUM.

aominalim a Dotn.no Patre exaltautr.

<• Dominus ascrndit in ccolos ct lonuit, ipsc judicabit c\-

trema terrac, qui dai fortitudinem regibus nostris, ct exal-
1
i labit cornu Cfaristi sui . »Rcslitulion.em in ccelum rursus
nominalim Ghristi aul cliam Dei, Oraculum inteHigit, cjus-

domquc doctrinam, quae instar tonilru ab omnibus cxau-

dienda sil; itcm quod postca futurum cst ejusdem conlra
omncs judicium. Post Ikcc autcm ipso Dominus daturus ro-

bur dicitur regibus nostris. Ili vero erunt Aposloli Cbristi,

de quibus habes in sexageshno scplimo Psalmo illud : « Do-
1
» mtnus dabil verbum cvangelizanlibus virtute multa . » In
boc quoquc nominalim de Christo mentionem facit, qui ut
homo Salvator nostcr intelligalur, cujus ait cornu exlollen-
dum esse, dum virtutcm m illo invisibilem ct regnuin illius
significat. Consueverunt ergo divinae Littcra3 ipsum regnum
cornu appellare. Idcm vcro posilum cst etiam in oclogc-
>imo octavo Psalmo : « Et rn nominc, inquit, mco cxalta-
2
» bitur cornu ejus . »

§ XI. — ab EQDi-M.

<.'hnsius nominatim domum jfidelem u Putrc accipit Eoclesiam suam, ei

sacerdotemftdelem in omne tempus, qui Ecclesice sucv Det eognitione

icsit.
l>;

« Ecce dies veniunt, et perdam scmen tuum, oi semCn

i domus natris tui : et non crit senex in domo tua
3
, » Haec
postquam ad Heli dixit Oraculum, praeter alia nonnulla h.xc

ctiam adjungit, clicens : « Et suscitabo mihi ij>si sacerdotcm

fidelem, qui omnia juxta cor meum et animam m<
i faciet; et aediGcabo illi domum fideiem, ct ingredietur
1 i Reg. i!, 10. - * Pual. i.xrn, . Psal. i
;
 1

DEMONSTRATIONIS liVANGELICTE LIll. IV. 2,5

coram Christo meo omncs dies » Cum mutationem ac

1
.
»

rejcctfonem iis qui non recta ratione operenlur divinuin

minetur Oraculum, aliuin ex alio gcnere constitulurum sc
s.icerdotem pollicetur, qucm etiam dicit ingressurum in
conspectu Christi sui, vel inambutaturum infacicm uncli

sui, quemadmodum Aquila inlerprctatus est; vel, ut Sym-

uinc\u\s,versuturumante Christumsuum. Scd quis tandem
hic erit? omnis niruirum quicumquc ad sacerdolium Chrisli

Dei cum pietate accesserit, cui quidem Ecelesinc domum,

tanquam sapiens architectus atque acdificator ipse universi

Deus, se aedificaturum poilicelur, non aliam utiquc domum

significans quam cam quaj nominatim Christo pcr totum
orbem tcrrarum erecta est, EccLesiam : ubi sane omnis qui-
cumque per Christum Dei cousccratus est, secundum spi-

rilualia ministeria, quac placila sint et ex animo ac senten-

lia Dci dicitur iaclurus; quando ii qui per sanguinem
taurorum alque hircorum, juxla vetercm in figura ritum,
sacra perliciehan!, in odium Dei incidisse, per Esaiain pro-

phelam, sine conlroversia dicuntur. Hactenus ea in quibus

nominatim Christus praedictus fuerat; verumtamen quia
plurihus verhis quae Christo adversa ac trislia conligerunt
iliius appellationi annexa sunt, mcessc est quae antea dicla

sunt de illius divinitate repelere, de qua in quadragesimo

quarto Psalmo, qui inscriptus pro Dilecto, tractari supra
Vlemonslravimus, ubi Oraculum imprimis de illo tanquam
de rege tractans, post alia nonnulla haec de Christi divini-
tale adjungit : « Sedes tua, Deus, in saeculum saeculi : virga
j> directionis, virga regni tui : dilexisti justitiam, et odisti

» iniquitatem; propterea unxit le Deus Dcus tuus oleo exul-

2
» talionis, prac participibus luis . «Plane cnim in his, ut jam
aniea demonslravimus, cum unus ipse quoque sit is de qup
Pgjtur, Deus esse dicilur, qui justiliam diicxerit, oderilquo
-
Rqg. ii, 55. — 3
Psal. xuv, 7 ,
'6.
 BUSBBIl PAHPHILl

iniquitatem, atque hujus rci gratia ab ipso Doo ac Palre suo

unctus sit olco praestantiori atque excellentiori quam esset
figuratum, oo, inquam, olco quod exullationis vocatur. At
enim qnicumque hujuscemodi olco non ab hominibus ne-
que per homines, scd ab ipso Dco Palrc sit unctus, quid
aliud mcrilo quam Christus sit nominandus? ergo eumdem
oliam Deum simul nominari jam constat, quemadmodum
quidcm suis locis anlea demonslralum est. Verum qua3
apudEsaiam scripta olim citavimus, hic quoque rcpetenda
sunt, ubi ille ait : i Spiritus Domini super me, cujus causa
» unxit me, evangelizare pauperibus misit me, sanare con-
tritos cordc, praedicare captivis remissionem et caxis vi-

» sum 1
. » In his quoque demonstravimus quod qui quondam
saccrdotcs cx hominibus ad rei divinae cultum accedant, hi
ungucnto artificiose comparato ungcbantur : at qucm Pro-
phctia significat, is virtute divina unctus esse dicitur, et
hoc loluni ad Salvatorem noslrum Jesum, qui solus verus
Ghristus est Dei, relerebatur : qui quidem Salvator in con-

vcntu Juda3orum quondam, cum prophetiam accepisset, et

locum expositum legendo percurrisset, in seipso completum
csse quod lectum erat edocuit; scriptum est enim, ut« cum
» legisset librum ac plicuisset, ministroque reddidisset, de-
» inde sederit, utque omnium oculi in conventu in illum

» essent intenti, atque ut deinde coeperit dicere ad illos,

» Quod hodie coinpleta est scriptura haec in auribus ves-

» tris
2
. » Hisce omnibus ad extremum illa rursus quae apud

Mosem legimus addenda censemus, qui cum ad exemplar

sibi demonstrandum Aaron fratrem suum pontificem consti-
tuisset, sicut oracuium ipsi prasccperat, quod dixit, « Facies
3
» omnia ad exemplar demonstratum tibi in monte , »plane
signiiicavit quod mentis oculis divinoque spiritu magnum
universi Ponlificem viderit, verum utique Christum Dei,
1
Isai. lxi, i et seqq. — 2
Luc. iv, 20 ct scqq. — s
Exod. xxv, 40.
 DEAIONSTRATIONIS EVANGEUC/E LIB. IY. 25,")

cuius dum imagincm cum alia corporali flguratuque adora

tionc dcscribit cum qui sibi sit demonstratus, allcrius vcri

Christi appellationc adornavit. Ipsum hoc divinus quoque

Apostolus comprobat, ubi de Mosis legibus dicit iilud : « Qui
» exemplari atque umbrae deserviunt supercoeleslium *. »Et
2
rursus Umbram enim babens Lex futurorum bonorum »
: « .

Et rursus « Ncmo igitur vos judicet in cibo aut polu, aul

:

» in parte diei festi, aut neomeniae, aut sabbalorum, quae

» sunt umbra futurorum 3
. » Nam si qunc ad ciborum indif-

ferentiam pertinent, et quae dc diebus fcstis et sabbatis lcge

sancita sunt, quasi umbram babcntia, picturam aliarum ct
verarum et occultarum rerumconservabant, non immerilo
sis dicturus, PontHicem quoque alterius pontificis inslar as-

sumptum fuisse, eumdemque Gbristum denominalum, ad

alterius ct solius et veri Christi imaginem. Qui tamcn a vero
tantispcr relinquitur, dum verus quidem Christus ab uni-
versi Deo audit : « Sede a dextris meis, donec ponam inimi-
» cos luos scabellum pedum tuorum ; » ct illud : « Ex utero
» anle Luciferum genui te ; » et illud : « Juravit Dominus, et

» non pcenitebit eum. Tu es Sacerdos in aeternum sccun-

4
» dum ordincm Melchisedech . » Per quae plane cum sobo-
les Dei ac Filius anle Luciferum atque ante omne opificium
extilerit, Pontifex aeternus est declaratus. Mosis vero chri-
stus, lanquam in scenica actione ad breve adornatus, si-

mulatusque tempus inter mortales positus, computatusquc

est alteri, qui solus est verus, tradita veritate. Et verus qui-
dcm Christus, neque Mosaicae unctionis, nequc olci artifi-

ciose confccti, terrestrive alicujus materiae indigens., lamen

virtute appellationcque sua totum terrarum orbem imple-
vit; quippe qui denominatum a seipso in omnibus gentibus
Christianorum instituerit gcnus. Mosis vero christus, ne in

hominibus quidem quod unquam nomcn habuerit perspi-

J
Ilebr. viii, 5. — 2 ld. x, 2. — 3
CoIljss. 11, 16. — h
Psal. cix, 1 ct seqff.
 fllLI

cuura fuil. nisi qualenus ipsius Mosis scripta prodidennh

Bl liic quideiu sero tandcni post exilum de /Egypto, vasis
(juibusdam puris cruenlisquc socrificiis purgatus, olco uno-
tus est comparalo, ipsum Mosem sorlilus unclorcm. HIo
verc omuis ibrmae prinecps eL vcrus, ab initio in iniinitum
usque aevum, totus per totum, ipscque sibi in omnibus si-

milis, nusquam quidquam mutationis accipiens, Chrislus

semper iuit, etiam prius quam ad homines venerit, atque
itidem postea, non quidcm ab homine, ncque ulla ma-
ilie

tcria qua3 inter homines reperialur, sed a supremo Deo in-

gcnila divinitate unclus : et quoniam de illius appellalione
in praesentia disserimus, ouinibus quaj dicta sunt quasi si-

gnum imprimatur, illud quod apud sapienlissimum Salo-

monem cxlat oraculum, sic se habens in Cantico Canlico-

rum : « Inguentum evacuatum nomen tuuin 1

. » Natti hic

quoque divina sapientia donatus, et dignus habitus qui quac

sccretiora sunt de Chrislo et de ejus Ecclesia conteniplare-
lur; idemque cum unius quidem tanquam sponsi supercce-
ieslis, allerius tanquam illius spohsae menlioncm leeissel, et

quccrcrelur quodnam ipsi sponso nomen esset, vocem emil-

tit quasi ad illum dicens : Nomen tuum, Sponse, unguen-
tum est, et ungucnium non simpliciter, verum evacuatum.
Porro autem quodnam tandem aliudsil nomen ungucntum
evacuatum significans, nisi ipsum Christi nomen? nam alio-

qui neque ficri neque nominari possit Christus, si ungucn-

tum infusum non sit. Quale vero hoc esset unguentum quo
unctus is de quo agilur Chrislus esl declaratus, in iis qune

superius habes, a nobis ostensum est. Cum igitur de Chrisli

appellalione hactenus tam molta loculi sumus, agedu

-Jesu quoque disscramus.
1
Cant ., v.
 DEMONSTRJTIOXIS KVAXGELICE LI2. IV.

CAPUT SEPTIMUM DECIMUM.

Quod etiam Jesu nomen apud priscos Deifamiliares in pretio fuerit,

§ I.
— a frtruERis.

Primus rursum Moses, cum ad suum succcssorem alia

ulcrctur appcllalione, Josum eum denominavil, scriptum
est enim : « Hacc sunt nomina virorum quos misil Moses ad
» inspiciendam lcrram ; et denominavit Moses Nauscm 11-
2
» lium Nave Jesum, et misit eos . » Gorisidera, quaeso,

parumper ul Propbqta, qui non parum doclus naluram

noniinum eral, scd plurimum hac quoque in parle philo-

sophalus, ut ex iis sanctis viris constat quos ipse denomi-

navit, el ex causis propter quas denominavit : quippe qui
inducat Abram, qui prnemium virtutis a Dco accipit, suam
ipsius Abraham integram appcllationcm ; quod sane quid-
nam sibi velit non esl nunc demonstrandi locus ; et eadem iv«-
lione Saram denominct Sarram,et.Isaac eum qui anteqnam
nascerelurllisus diclus fuerat, et Jacob eumqui praemioluc-
t33 ex cognomine Israel decoratus cumque idem alia innu-
:

mcrabilia dc vi et uatura nominum, diviniore quam ut ea

liomini convcniat Spirituque Dei afllafa sapientia ac scien-
tia percepta ct cognita habcret, nec alius quisquam ab ini-

tio ante ipsum Jcsu nomine usus essetj, primus, divino Spi-
rilumoderante,quem sibi in populi principalu successorcm
erat declaraturus, alio prius nomine vocatum, ipse rmmu
tans, Jesum nominaverit, utpote qui appellationem illi a

majoribus dum nasceretur adjunctam non satis idoneam

fore censueril; siquidem Nauscm illum parenies vocave-*
 EUSBBll PAIIPHILI

rant, at vero ipse Dei Prophela, immutato natali nomine,

\

rirnm illtim, cli '

n «
> Spiritu annuento, Jesum vocat : non
aliler illum post mortem snam omni populo praeesse opor-
tere ralus, cum ulique futurum videret, quas leges ipse po-
suisset, ut ea3 aliquando mutarentur Qnemque acciperent,
et eadem cum ipso Mose ratione quodammodo interircnt,

nempe alium qnempiam quamunum Jesum ipsius Dei Chri-

slum, alteri reipubiicae quai priore longe melior longeque

prrestantior foret, prasiuturum. Ilaque Moses quidem, om-
nium Prophelarum maxime admirandus, cum utramquc
Salvatoris uostri Jesu Christi appellationem divino Spiritu
instruenle distinctam cognitamque haheret, utraque quasi
duohus regiis diademalis eos qui apud se omnium essent
principum praestantissimi decoravit : itaque cum duohus
principihus, duohusque ducihus populi, pontiQci ipsi ac suo
ipsius successori, Jesum appellationes pro me-
Chrislum et

ritis trihuisset; ipsum quidem Aaron Christum, Nausem

vero, quasi eum qui post mortem sihi esset successurus,

Jesum nominavit. Hoc igitur modo ipsius Mosis Scriptura

Salvatoris nostri Jesu Christi nominihus insignita est.

§ II. — AB EXODO.

QuemadmoJum Jl/osis successor Jesus, qui Angelus est vocatus, etpopuli

dux futurus erat, reddentis oraculum Christi nomen ferre dictus est.

« Ecce ego mitto Angelum meum ante faciem iuam, ut

» custodiat te in via, ut introducat tc in lerram quam prae-

» paravi tihi ?
ohserva ejm et ausculta illi; n.e fueris adver-

» sus illum conlumax, non euim verehitur te, nomen enim

» tneum est in ipso
l
. » Mco (inquit ip^e Dominus) qui ha:c
tibi respondeo, nomine inscriptus est qui populum iulro-
ducturus esl in tcrram promissionis : quod si Jesus fuit,

1
Exo I. xxur, jn.
 »

DEM0NST1\ATI0N13 KTANGBLIC-fl LIB. IV. 25"]

non alius, conslat jam tum Dominum hic diccre nomen

suum illi esse imposilum. Non igitur mirum est si Angelum
quoque ipsum vocat, quando etiam de Joanne, qui homo
fuit, plane dictum esl illud : « Ecce mitto Angelum meum
» ante faciem tuam, qui procparabit viam tuam ante te.

§ III. A ZACHARIA.

Quod etiam Jcsusftlius Josedech, sacerdos magnus, imaginem acjigurwn

gessit Saivalorisnoslri, </ui leiereni, quce jani tum imaluerat, lauua-
narum animarum servitutem ad Deum convertit.

« Et ostendit mihi Dominus Jesum sacerdotcm magnum,

> stantem ante faciem Angeli Domini : et Diabolus slabat a
» dextris ejus, ut adversaretur ei. Et dixit Dominus ad Dia-
» bolum Increpet Dominus in lc, Diabole, et increpet Do-
:

» minus in te, qui elegit liierusalem nonne ecce hoc, quasi :

» torris erutus ex igne? El erat Jesus indutus veslibus sor-

» didis, et stabat ante faciem Angeli Domini, et respondit,
» et ait ad stanles anle faciem, dicens : Auferte vestimenta
» sordida ab eo; et dixit ad eum Ecce : abstuli a te iniqui-
» tates tuas; et induile eum tunica talari, et imponite cida-
» rim mundam super caput ejus : et induerunt illum vesti-
» menta acdeinde adjungit Audi jam nunc, Jesu sacerdos
: :

» magne, tu et proximi tui sedentes ante faciem tuam, quo-

» niam viri prodigiorum inspectores sunt, quoniam ego ad-
» duco servum meum, Orientem \ » Et post paulum, his
quae dicta sunt adjungit, dicens : « Et factum est verbum
» Domini ad me dicens : Sume ea quae sunt ex transmigra-
» tione a principibus et oraculis ejus, et ab iis qui cognove-
» runt eam; et ingredieris in die illa in domum Sophonirc
» venientis de Babylonc,et accipies argentum atque aurum,
» et facies coronas, et impones super c-aput Jesu filii Jose-
» dech, sacerdotis magni, et diccs ad eum : Haec dicit D>-
4
Zach. iii, l fct »<:qq.

XXI. 1
7
 EtJSEBll PAITPHILI

» minus omnipotens : Ecce vir, Oricns nomeo ei,- ct sublcr

» eum orichir, ct aedificabit domum Domini, et ipsc accipiet

\ irtutem, el sedebit, el principatum oblincbit in scde sun :

et crit sacerdos a dextris ejus, ct consiiium pacificnm erit

> inlcr utrumque \ » Hoi quoquc in loco propheta magnus

sacerdos qui dicitur Jesus, apertissimam imngiucm ct no-
tnni evidentissimam servare mihi videtur Snlvntoris noslri
U su Christi, qaando ct illius nominc dccoratur, et populi

de Babylone redeunlis, qui caplivus illic fucrnt, ductor exi»

lit ; nnm Salvator quoque nostcr Jesus Christus per Esninm

prophclam dicilur missus ut nuntiel captivis remissionem

ct cxcis visum, consoleturque omnes qui in luctu sint, del-

que lugentibus Sion glorinm pro cincrc ntquc unctioncm

Lrlilia?. Habes igilur jam duos magnos pontifices, Chrislum

quidem apud Mosem, Jesum aulem eum de quo nunc ngi-

tur, qui vcritntis circum Salvatorcm ac Dominum nostrum

Jesum Christum nolas et signa in seipsis pcrtulerint. Sed-

enim Aaron, qui apudMosem christus cst, cum /Egyptiacn
servitute populum libernverit, et ad libertntem et curnm

profeclionis nb /Egypto illorum duxfuerit, probe servnbit

imnginem ejus qui verus est Dominus : nnm hic planc nos
omnes, qui de gentibus nssumpli sumus, ab .Egyptinco si

mulacrorum cultu liberavit. At vcro qui npud Prophelam

cst Jesus sncerdos mngnus, redeuntibus dc Bnbylone in

Hicrusnlem prnefuit, signnm ipse quoquc fcrens Jesu Snlvn-

loris noslri, qucm habemus Snccrdotem magnum, qui qui-
dem ccelos ipsos pcnelraverit, a quo nos etinm ipsi qunsi de
Babylone, hoc est dc confusione ac servitutc vitae praesenlis

liberaii, ad cmlestem vcramque Hierusnlem contendere in

structi sumus : porro nutcm merito qui veritntis imagincm

in seipso fcrcbat Jcsus, sordidis indutus vcstibus fucrat,
Diabolusque a dextris illios stctisse cidemque adversatus
 DEM0X9TRATI0MS EVANGELIC/E MB. IV. 25o,

esse dicitur; nam vcrus ilem Saivalor ac Dominus Jesus>

cum ad nostram usque descenderit servitulem, pcccata nos-
tra sustulit, atque humanas sordes abstersil ; et quae illi in

passione probra illata sunl ex mansueludinc charitateque

erga nos sua sustinuit; quapropler Esaias sic ait : « Jlic pec-
» cata nostra fert, et pro nobis est in dolore, et nos existi-
» mavimus eum esse in labore et in plaga et in afllictione :

» ipse autem vulneralus est propter peccata nostra, et in-

» firmatus est proptsr iniquitates nostras \ » Quin etiam

Joannes Baptista, cum Dominum vidisset, ait : « Ecce Ag-
2
» uus Dei, qui tollit peccata mundi . » Paulus quoque his
similia scribens de illo inquit : « Eum qui peccatum nec no-
» vit, pro nobis peccatum fecit, ut nos efficeremur justitia
3
» Dei in ipso . » Item : « Christus nos redemit de maledicto
» Legis, factus pro nobis maledictum \ » Ifaec igitur universa
dum canit Prophetia, apertius ea ipsa signiflcat, ubi ait :

« Et Jesus erat indutus vestibus sordidis \ «Verumtamen,

iis deposilis quo tempore in ccelum ascendit, ac de servi-
tute nostra ad ea quae ipsius propria sunt reversus est, lum
vero Paternae divinitatis diademate est coronatus,et Paterni
luminis splendidissimum vestimentum indutus, cidarique
divina atque aliis pontificiis ornamentis decoratus. Non est
autem difficile etiam ea quae ad Diabolum spectant inter-
pretari, qui quidem etiam nunc dum Ghrisli doctrina? ad-

versatur, atque illi Ecclesiae quae a Christo per totum ler-

rarum orbem erecta est, ipsi Salvatori nostro advcrsatur,

utpote qui antea quoque contra illum stelerit, dum is adest

nos a servitute quam sub hoc ferebamus liberaturus : nempe
illum hic tentavit et semel prius, et iterum postea, cum sub
ipsam passionem illi insidias comparavit, ad extremum ille

cum et ipsum Diabolum et eos qui sub ipso degunt univer-

sos, et inimicos et hosles visum nostrum efFugientes, in fu-
1
Isai. liii, 1 2 et scqq. - 2 Joan, 1, 29. — 3
2 Cor. v, > 1 . — \ Galat. 111,

10. — 5
Zach. 111, 5. 1«
 RUSEBII VAMPUILI

gam verlisset, nos qui caplivi tcucbamur suos efficit domcs-

iicos, atquc de nobis ipsis, lanquani de vivis lapidibus,

domum Dci ipsamque pielalis rempublicam slruxit, ut jurc

ac merito illi oraculum sit accommodandum quod ait :

« Ecce vir, Oriens nomcn ci, et subter ipsum orietur, ct

9 aediflcabit domum Domini, et ipse accipiet virtutem, et
» scdebit, et principatum lenebit in sede sua*. » Attendc
igitur diligcnter quemadmodum bic quidem spirituali quo-
dam more de antiquo loquens Jesu, qui imaginem veri fcrc-
bat, sic dicat : « Ecce vir, Oriens nomen ei; » paulum vcro
progressus, quasi de alio quid sit Oriens, ipsi illi qui lunc
aderat Jesu dixerit : « Audi jam nunc, o Jesu, sacerdos
d magne, et tu et proximi tui, quoniam viri prodigiorum
» inspectores sunt : ecce ego adduco servum meum Orien-
2
» tem . » Si igitur sermo erat de alio qui venturus esset,
ac verius quam ille qui tunc aderat Oriens nominandus,
ccrte imago venturi Orientis ille erat; utpote qui in imagine
non solum Jesus, sed etiam Oriens diceretur, siquidem tan-
quam ad ipsum praesentem verba illa, « Ecce vir, Oriens
» nomen ei,»ad illum dicta sunt. Merilo igitur, imaginis
gratia, hic quoque Salvatoris nostri appellatione dignus ba-
bitus est, nimirum quemadmodum etiam Orientis. Nam ip-

sum Jesu nomen in nostram linguam conversum, salutare

Dei significat : etenim Josua apud Hebrasos salus; filius au-
tem Mave apud eosdem Josue nominatur : Josue vero est
Jao, salus; hoc est, Dei salutare. Itaque merito, sicubi Dci
salutare in nostris codicibus lectum fuerit, nibil aliud pror-
sus quam Jesum Hebraica lingua significari pro comperto
habeas. Gum haec haclenus de Salvatoris nostri appella-
tione a nobis dicta sint, ab alio rursus principio orationem
rcnovanles, ad pcrfcctiores de eodem Propheticas dcmons
trationes trauseamus.

* Zach. vi, i 2, i3. — 2 Idcm, rn, 8.

 DliMOftSTlUTlONlS KV Ai\'UKUC£. iiGl

LIBER QUINTUS.
©©'*>«

PROOEMIUM.
Quisnam modus fuerit quo apud Hcbrccos Prophetce simul ct qucc
futura essent cancbant, et solam veram theologiam illustrabant.

Cum quibus modis de Salvatore nostro Jesu Ghrislo

tractemus, ii duo nobis in proximo Evangelicae Demonstra-
tionis volumine ostensi sinl : unus quidem eorum natura
nostra superior est, utraque illam excurrit. Hocsane modo
affirmamus illum esse unicum Dei Filium, sive Dei essen-
tiam referens Verbum, universique hujus auclorem, sive
essentiam intelligentem, ac Dei primogenitain virtutem at-
que naturam, viinque divinam, quaa omnem habeat virtu-
tem et omnia quae facta sint antecedat, sive ingenitae natura^

intelligentem imaginem. Alter vero modus nobis magis cog-

natus magisque familiaris agnoscitur : hoc enim definimus
illum esse Dei Verbum, quod in homine Paternam pietatem
denunliet : quo quidem modo quondam ille apud priora
soecula in hominis habitu iis qui cum Abraham,iis, inquam,
qui cum ipso illo principe genlium apud Dei amicos tanto-
pere celebrato vixere, apparuit : qui tum rursus apud ho-
mines visendus expectabatur, et qui jam anle per hominis
ortum et nostro corpori simile corpus omnia probra pas-
surus dicebatur. Itaque nobis de illo Prophetica exposituris
testimonia, recta via rectoque ordine procedet oratio, si

jam nunc imprimis, quemadmodum quac promissa sunt

postulant,id quod primum est explorciniKset qua: in Evan-
 BUSBBU PAlll-HlU

geliis d«' illo extal theologia, hanc a veterum Prophetarum

lestimonio comprobemus. Sed ante necesse est considera-
re quisnam fuerit modus quo Prophetae apud Hebraeos Dei
Spiritu implerentur, a quibus uliquc etiam quae praedicta
sunt antehac cdocli sumus.
Loca in quibus et vaticinia et oracula accipereut, in orbe
terrarum passim instituta fuisse, tam Graeci quam barbari
profitentur : porro haec aiunt, providentia ipsius Opificis,
ad usum atque utilitatem hominumproditaesseetconcassa;
itaque prophelis Hebraeorum nihil excellentius contigisse
quam reliquarum gentium oraculis; ut enim Hebraeis per
ejusmodi prophetas, sic reliquis gentibus per diversorum
locorum oracula, supremum Deum respondere et conduci-
bilia monere solitum non enim tantummodo Judasorum
:

esse, sed reliquorum quoque omuium hominum Deum; ne-

que hos magis quam illos curare, sed omnibus aeque provi-
dere sic enim ne solem quidem suuin invidere cuiquam,
:

sed omnibus abunde largiri, non Hebraeis solis, annuosque

rerum necessarium proventus suppeditare, atque omnibus
simile corpus construere, unumque nascendi modum omni-
bus, unam omnibus animae rationalis naturam : itaque ea-
dem ratione providendi quoque cognoscendique futura scien-
tiam omnibus hominibus abuude sufllcere, aliis quidem per
viros prophetas, aliis vero per oraculorum responsa, et aliis

per avium volatus, aut per extorum in sacrificiis inspectio-

nem, aut per somniorum immissiones, aut per ea quae di-

cuntur omina, aut per concussioues ac tremores, aut per

aiia quaedamejus generis signa; haec enim aiunt providen-
tia divina cunclis hominibus esse donata, itaque nihil am-
plius habere videri Hebraeorum prophetas. Haec sane illo-

rum est ratio : nos vero illius sic obviam ituri sumus. Si
ulla quidem ratio convincit re vcra deos, seu divinas po-
tcslatcs, sive bonos aliquos daemones praeesse eorum de qui-
 ;

MMCNSTRATIOfilS KVAXGELIC.E LID. V. 265

bus dictum est oraculis, vel auguriis, vel cajteris quae antca
dixinius; possumus sane aliquem locum illis tribuere, tan-

quam illo quoque supreinus Deus iis qui lalia usurpent lar-

gitus sit : si vero perfcclis demonstrationibus, ct ipsorum

Graecorum confessionibus jam antea, daemones csse non il-

los quidem bonos, sed omnis perniciei nequitioeque auclorcs

convicimus, qui fieri potest ut Dei prophelae habeantur?

elenim illos esse malos, per Evangelican Praeparalionem
ratio deprehendit, ex eo sane quod priscis temporibus in
omni loco et civilatc ac rogione, humauae illis viclimac sa-

crificarentur; ilem ex co quod rerum futurarum ignora-

lionc sciscitantes deciperent, et quod in mendacio millies

ac millies deprchensi sint, modo quidem apertc ac palam,

modo vero ipsorum oraculorum ambiguo sermone, per
quem eos qui ad sc confugissent plurimis saepissime malis
atquo incommodis involvisse convicti sunt; necnon quod
jam antea demonstralum sit illorum genus foedum immun-
dumqueesse, ex co quod obscenis ac lascivis quae de ipsis

feranlur canticis gauderc consueverint, item hymnis ac fa-

bulosis narrationibus historiisque inhoncstis ac perniciosis
quas quod conlra seipsos ralas habuerint, et lanquam veras
comprobaverinl, jam plane redarguli sunt. Deniqucillorum
inertis irabecillaeque nalurae maximum argumenlum, quod
exlincta sint oracula neque amplius ut olim respondeant
et extiucta non alias quam sub advenlum Salvaloris nostri
Jesu Christi : ex quo enim illius in omnes genles Evange-
licae doclrinae penetravit verbum, ex illo item oracula dc-
fecerunt, et daemonum mortes memoranlur. Omnia igitur

ha?c, et innumerabilia alia his similia fuerunt, ex quibus il-

los de quibus nunc agimus malos esse daemones Evangelica

Prseparatio demonstravit. Quod si tales illos esse jam con-
slat, quae ratio unquam oblinebit ut supremi Dei illas fuissc

divinationes censeamus, quae darmonum sorles perhibentur?

 } ISIIUI 9 MPHILI

aut qutB de illis feruntur, Dei Prophelarum vaticiniis esse

compa ranrfa ? Caeleruui quanti landem illorum praedicatio-
nes iuciendae, quas, cum stare videbantur, schdtantibus
respondebant? nonne de inhonestis atque humilibus et
nullius pretii viris, pugilibus, exempli gratia, aut aliis tali

bus reddi solitas novimus? quos quidem homines sacrificiis

honestari jabebant? qualia porro quae de humanis victimis

ferunlur, censenda ? caput enim hoc omnium eorum quae

dicta sunt : num igitur ulla re prava locum novae absurdi-

tati reliquerunt? Quod si isti hominum conservatores, et
dii et boni daemones, qui ad se suppliciter et cum pielate

confugiebant, eos quaecumque charissima haberent quasi

reliquis similia pecora mactare imperabant, plane quod hu-
mani sanguinis supra omnem ferinam naturam sitibundi,

neque quidquam aliud quam potores sanguinis et devoralo-

res hominum pcrdilionisque amici essent, ipsimet declara-

bant : aut dicat mihi sanc quivis num de illis possit honesti
quidpiam aut quod cum virtute conjunctum sit ostendere,
aut divinationes ac praedicliones quae ad omne hominum
genus spectaverint, aut Ieges institutionesque civiles quae

quomodo omnes homines vivere oporteat praeceperint, aut

philosophiae decreta ac disciplinas quae philosophiae amalo-
ribus ab ipsis diis unquam proposita fuerint : atqui nemo
unquam quidquam vel celeber-
esl qui possit affirmare tale

rimoruni oraculorum beneficio vitae hominum contigisse;

nam si talia fuissent, nunquam homines, quibus a diis
leges traditae sunt, diversis usi essent atque inter se pug-
nanlibus legibus : nam qui dii essent et dii boni, qui ileri

posset ut non aequis institutionibus uterentur, quare au-

lem non modestissimis ac justissimis legibus? quis ergo
aut Salomonis, aut Draconis, aut aliorum qui vel Graecis
vel barbaris leges descripserint, usus fuisset, cum ifl proxi-
mo adessent dii qui oraculis possent quae honesla ct ne-
 ])E*10NSTRATI0?(IS liVANGBLlC.P. LIB. V. &65

ccssaria viderent praxipere ? Quod si quis dicat, planc

illos ipsos non alios fuisse, qui per singulas gentes homi-
nibus leges dedcrint; dicat eliam, qureso, ecquis ilie aut
cujusmodi fuerit dcus qui Scythns, exempli gratia, devo-
rare homines docuerit, aut qui nonnullis aliis leges de-

dcrit ut matribus ac iiliahus miscerentur, aut qui eos qui

consenuissent canibus projicere quasi rem bonam impera-

verit, aut qui sorores habere in matrimonio permiserit, aut
mares maribus commisceri. Et quid mc oportct narratio-
nes a legibus et omni jure alienas dc iis quaj aut apucl Grae-
cos aut apud barbaros fierent numerare, ut auctores illos

oraculorum mirabiles, apud utrosque non deos, sed pra-

vos ac sceleratos daemones fuisse demonstrem? quippe qui
infelicissimum mortalium genus et in absurditates ab omni
natura alienas conjccerint; quando ne dii quidem illi et va-

tes qui apud Graecos fama celebranlur, ut conducibile quid-

nam et suo pretio aestimandum, ad animae ulilitatem iis tra-

diderint qui ad oracula accederent, demonslrari possint?

cur enim unquam Grseci homines, relicto illorum usu, bar-
baram terram petere soliti sunt, ut mercatorum instar dis-

ciplinas extrinsecus aliunde conquirerent, cum in proximo

essent dii quibus magistris uterentur? Si enim dii aut
ctiam boni daemones respondissent, et alias quidem divi-

nalionibus aliisque miraculis ostendissent vim suam, alias

vero ex constanti et necessaria disciplinarum veritate veram
docuissent sapientiam, quid tandem impedimento fuisset ne
ab illis philosophorum fdii instituerentur; ut ita illis insti-

tutis, nusquam aliae ab aliis opiniones, aliae sentenliae, alia

decreta traderentur, neque vero ex longa diversitale variae

philosophorum sectae nascerentur? Quod si illos popularis
turba non atlendebat, at saltem piis religiosisque homini-
bus qui illos consuierent, constantem quamdam doctrinam
bcneficio illorum suppeditari oportebat. Sed qui sunt hi
t66 i.iM.liii r-.vHPIlll.l

tandem J
. nam quoscumque dixeris lales, cos ul crranles re-
darguunl quicuinque diversa aut contraria scnliunt : caete-

rum, iit par cst, dsemonuin crant oracula, quae usquc ad

furis compilationem, aut suppellectilis interitum, aut aliud
quidpiam ejusdem generis vim suam porrigerent; quarum
sane rerum haud incredibile est iiios, utpote qui in hoc
aere qui terram ambit vagari consueverint, habuisse scien-
tiam. Honeslae autcm ct cum sapientia conjunctae rei sivc
scnlenliac atque artis inventores fuisse, nunquam oslendes,
non reipublicae, non legis a recta rationc profectae, non in-

stituti cujuspiam laudabilis; imo vero si aliquanto liberius

dicerc oportet, illos omniummalorum auclores et principes
cxtitisse affirmare necesse est, qui de seipsis adulleria et
impudicos marium abusus, et cum matribjis et sororibus
nuptias concubitusque nefarios, et alia innumerabilia quae
deorum naturae adversantur, inimicitiasque et bella deo-
rum adversus deos, in ipsorum hominum canticis atquc
hvmnis et narrationibus et sacrorum arcanis ritibus, ferri

non recusarent, ac potius libentissime audirent^ Certe nun-

quam eorum quisquam se contra homines indignatione
correptum osteudit, quod qualia dicla a nobis sunt, talia

ipsis, aut cogitando, aut diccndo, quasi nequitia plena ne-

que ulla modestia referta tribuerent. Et quid me oportet
oratione progredi longius, cum plane de uno omnium ex-
emplorum maximo, liceat et crudelitatem et immanitatcm
et tctrum revera inslitutum illorum intueri ? dico autem
de mactandorum hominum rilu. Quod enim non solum
brutorum animalium sacrificiis gauderent, verum etiam
hominum ipsorum interitu, cujus tandem crudelitatis ex-

ccssum non superaverit ? haec enim erant, ut dixi in Pra>

paratione, quae et philosophi et historici apud Graecos me-

moriae prodiderint : cx quibus maximc quam perniciosi sint

dacmones, ijuamquc mulliplicibus machinis, modo quidcm

 DKMONSTRATIONIS EV ANGliLlC.E LIB. V. 267

oraculorum, modo vero auspiciorum aut signorum, aut

hostiarum, aut aliorum similium, hominum pervertant al-

que implicent genus, demonstrabantur : quare affirman-

dum nequaquam supremum Deum auc-
illorum oraculum
torem habuisse. Neque igitur illa Prophetis Hebraeorum
comparare fas est, quorum primus initiator ac theologus
extitit Moses. Qui quidem quantorum qualiumque bono-

rum in vita auctor fuerit, jam hinc facile contemplari po-

tcs. Primum senlenlias opinionesque Evangelicas ac veras
protulit, de omnium rerum auctore atquc opifice Deo; tum

de ejusdem Filio rationaJium intelligentiumque naturarum

auclore, earum ulique quae post ipsum existere inlelligun-
tur : ilem dc mundi atque hominis creatione Scripturam
sacram exaravit atque edidit. Praeterea cum historias reli-

giosorum hominum, et qui olim Deo grati apud Ilebraeos vi-

xerinl, quasi quaedam virtutum exemplaria expresserit, eos

qui sibi dictanli parerent, ad imitationem virorum bonorum
excitavit. Legi vero divinae, atque iis qui tunc uterentur
accommodatae, primus orationis splendorem adhibuit, ad-
orationemque religiosam ac veram introduxit. Postremo
iis qui post se multis saeculis futuri erant praedictiones
enuntiavit, sicut paulo post a nobis commemorabitur. Et
hic quidem talis : ad eumdem vero modum etiam Prophe-
lae qui post illum extiterunt. Caeterum exlra propositum
existimetur, sicubi eorum quidpiam quae in diem quaeri
solent ipsi respondissent sciscitantibus : summa autcm om-
nis illorum propheliae in rebus magnis consumebatur; non
enim in divinatione rerum quae in diem aut in praesens

tempus quaererentur, neque parvis aut humilibus negotiis,

suum quod Deo acceperant munus dignum putabant;

a

sed super omni gcncre hominum divini in illis Spiritus il-

luslralio ingens amplexa erat argumenlum, non illa qui-

dem ut dc aegrotantis hominis corporc, ncquc de tempora-

 Usi.iiil PAMPIULI

ria hac ct omnibus morbis obnoxia vila, divinationcm profi-

leretur; nccalioqui tlc quibusdam mediis alquc indilleren-
libus, qiue ncque si adsint ad profectum animae conducibi-
lia, ncque si non adsint daumum aliquod aut perniciem
aflerant, tametsi nonnunquam haec quoque praedicabant,
non primaria quadum ratione, sed quod rerum graviorum
perceptionem comitarentur, eisque essent adjuncta. At
uto quae in causis diviui ab illis accipiendi Spiritus ad va-
ticinandum principem locum obtinerent, ea majus quod-
dam continebant argumentum, quam ut ad ea qua3 dicta
sunt perlinerc possent. Quod si quis totum quasi corpus
corum quae a Mose et aliis post Mosem prophetis scripta
sunt diligentissime exploret, profecto ea nihil aliud com-
plexa inveniat, quam adhorlationem atque doctrinam di-
vini cultus, qui Deo universi, ipsi ulique opifici rerum
omuium, sit exhibendus; cognitionemqueac theologiam su-
premam de r ilio, qui una cum Patre ipse quoque rerum sit

uuctor; praeterea dehorlationem alque eversionem a fallaci

multorum deorum cullu; ad haec velerum sanctorum viro-
rum qui primi talem religionem observaverint, memoriam,
praedictionesque et responsa de iis qui inullis post saeculis
ad illorum vitae regulam suani ipsi vitam direcluri eraut,
per adventum Dei ad homines atque praesentiam, ipsius,
iuquam, Filii : et ipse ejusdem docenda) pietatis munere
iuncturus, et ad salutem vitas hominum afferendam ventu-
rus, in responsis dicebatur, cujus beneficio ilii cunctis gen-
libus et Grnecis simul et barbaris, eumdem divini cultus

morem, quein veteres Hebraeorum religionis amatores ser-

vaveranl, prodendum esse canebant. Haec Moses, haec re-
liqui item Prophetae, qui omnes in uno ore quod erat futu-

rum nunliabant : atque haec erat causa cur divinus Spiritus

uillaret homines et corriperet, ut videlicet Dei cognitionem
ipsos supremamque de Palre ac Filio theologiam doccret,
 DI.MONSTIUTIONIS EVANGELIC.E LIB. V. 'iG(j

iisdemquc Iradcret verae morcm, ct ad me-

illius pictalis

moriam redigeret eos qui quondam omncs honeslalis par-

tes coinplevissent, necnon eos qui postcrioribus lcmpori-

bus e pietate rituque majorum suorum excidissent, cosque

longa oratione reprehcnderct; itcm cancret adventum Sal-
vatoris ac doctoris universi humani gcneris, ct per illum

io cunclas gentes antiquae Hebraeorum rcligionis propaga-

tioncm futurara nuntiaret. Haec sunt quac ab initio et litulis

ct libris sacris Prophelarum, concordi voce enuntiala fue-

runt; ipsa, inquam, hacc quas cliam nos post longissimum
tempus hodierno ipso die compleri oculis nostris intuemur.

lli vero omnes uno ore divino Spirilu afflati, cunctis homi-
nibus lumen verae pietatis aperiebant, atque animac et cor-
poris castilatem perfectamque mentis purgationem com-
mendabant : quam cum ipsi prius exercuissent, iis qui sibi
auscullarent proponebant, et ab omni minus honesta ac-
tione eos qui ad se accederent prohibebanl, deterrebantque
ne studia illa nefaria imitarentur, quac ab errore colendi
multos deos profecta fuerant; tum praecipiti quodam cursu
docebant ut fugerent omnem daemonicam tradilionem,
priscasque illas omni sludio celebratas hominura mactatio-
nes, obscenasque de diis et nefandas narrationes : a quibus
cum homines prohiberent, unum universi opificem Deum,
quasi praesidem ac judicemomnium quaeabhominibusagan-
tur, ut attenderent hortabantur; atque interim ne ignora-
rent eum qui venturus erat ad homines, Christus utique Dei,
Salvalorem universi humani generis, ac doctorem non mi-
nus barbaris quam Graecis verae pietatis deslinatum. Haec
sane erat difTerentia inter eos qui Spiritum Dei receperant,
et eos qui daemonico instinclu divinationem profitebantur.
Deindepravum quidem unumquodque daemonum, tanquam
tenebrarum amicum, animam lenebris ct caligine invol-
vcns, accessu suo quemcumque sibi subjecerat, naturaii
 LUSfiHlI PAMnilLI

nsii rationis dcturbatum, quasi mortuum distcndcbat : ita-

que illc lanquam omni sensu spolialus, iactusque amens,

(juid a sc vcl diccretur vcl ageretur neutiquam intclligentia

consequebatur. Ex qua re merito istiusmodi alienationi no-

men imposucrunt quod, cum divinationem significet, a fu-
rore videturesse deduclum. Verus aulem divinusque Spiri-
tus,cum lucidissimus.acpotiusipsaluxsit, ad quamcumque
animam novum ac splendidissi-
accesserat, in ea continuo
mum lucis diem comparabat, eamdemque et nitidam et-ad
contemplandum idoneam, multo amplius nunc quam prius
esse consuevisset, reddebat itaque cummaxime et sobrii
:

erant, et vigilabant, et prae aliis omnibus quae canebant ipsl

intuebantur et comparabant. Ex quo mihi bene vereque vi-

demur eos qui tales extiterint vocare prophetas, quod divi-

nus in eis Spiritus ante ostendere,et lumine suo anticipare,

non praesentium modo, verum etiam futurorum veram cer-
tamquecognitionemconsueverit. Caeterum,contemplamini,
quaiso, longene melior haec et verior oratio, quae ait divi-
num Spiritum in animas expurgalas, et ad suscipiendam
divinitatem intelligentia et ratione nitida comparatas, in-
gredi solitum; an eorum qui in materia inanima et tenebri-
cosis secessibus divinum quod sit includunt, atque in foe-
minarum virorumque impurisanimis,necnon incorvisatque
accipitribus avibusque caeteris, praeterea in capris et reli-
quis animalibus, quin etiam in aquarum collectionibus, in

extispiciis, in cruoribus odiosarum ac deformium bellua-

rum, in venenatarum serpentium corporibus, ut draconum
et muslelarum ct aliorum ejusdem gcneris, per quae futu-
rarum rerum cognitionem a supremo Deo indicari et prodi

admirabiles isti et egregii auctores contra quos dicimus pu-

laverunt. Porro istuc hominum fuit nullam divinae naturai

rationem habcntium, ncque vero quaenam sit divini Spiri-

lus vis considerantimn. quae nullo modo inanima brulaque

 DEMONSTRATIONIS EVA.XG1SI.1CjE LJB. V. 1~ \

mimalia incolcrc gaudct, ac nc ralionalia quidem cuncta.

scd ca lantum in quoruni animis virlus insit perfccta, qun
lcs paulo ante prophclas Ilebraeoruin oratio noslra descrip-
sit, quos diximus magnarum rerum causa diyino Spirilu
dignos cssc habitos, utpote qui orbis universi hominibus ea
prodercnt quoc ad ipsorum in virlute profectum conduce-
rcnt : quod si quando illos, inslar umbrae, etiam rerum pra>
scntium ac mediarum atquc indifferentium cognitio comi-
tata est, usque adco ut sciscitantibus qune ignorarcnt ad
lcmpus quoque praedicercnt, etiam hoc ipsum necessario
illis qui ad ipsos accedcrenl prx-bebant, nimirum ne isti

curiosi ac perquam avidi divinalionum, jure ad extrema

aliarum nalionum oracula, penuria domesticorum prophc-
tarum, soccdere viderenlur. Sed haec haclenus dicta sint,

ad aliam vim divinam demonstrandam quae in prophetis He

braeorum inerat : tempus igitur jam cst ut illi, tanquam ii

qui viri divini sapientcsque, non humano more, exlilerunt,

sed alllati divino Spiritu quae crcdenda essent docuerint,
sua ipsorum decreta et cum pietate conjunctas incorruptas-
que theologias, sine omni prorsus ambiguitate nos doccant,
ut videamus num usquam quidquam a virtutc ac vcritate

aiienum importent : agedum igitur jam deinceps, novo quo-

dam dicendi inilio assumpto, quae in Evangeliis de Salva-
tore nostro Jesu Ghrislo theologia continetur, eam Prophe-
ticis quoque teslimoniis comprobemus. Evangclica igitur

tcstificalio talem de Ghristo profert thcologiam ; « In prin-

» cipio crat Verbum, ct Vcrbum erat apud Dcuin : omnia
1
» per ipsum facta sunt, ct sine ipso factum cst nihil . » Vc-
cat porro illum lucem intelligentem, vocat etiam Oominum,
sicut inlerim Dcum quoquc. Divinus autcm Paulus, tanquam
Ghristi Discipuius ct Apostolus, eidem theologiae concor-
dat, ubi de illo hnec narrat : « Qui est imago Dei invisibilis,
1
Joan. i, i
 BV8JBB1I PAMrillU

.) primogenilus omnis crealune, quoniam io ipso condila

» sunt universa, in ccelo et in terra, visibilia et invisibilia,

» sive Throni, sive Dominationes, sive Principalus, sive Po-

» testales : omnia per ipsum et in ipso creata sunt, et ipse

» est ante omnia, et omnia per ipsum constant 1 . » Vocalur

autem et Dci Yirtus et Dei Sapientia. Hacc ipsa igitur hoc
tempore de Prophcticis Hebraeorum monumentis, quasi de
variis floribus colligenda nobis proposita sunt, ut per utrius-
que parlis consensionem demonstralio constet veritatis.

Caeterum, ignorare neutiquam oporlet quemadmodum di-

vina oracula cum multum, quod tum in verbis tum in sen-

tentiis mirifice excellal, Hebraica lingua contineant, va-

riam diversamque in Graeca lingua interpretationem, ob
diflicultatem contemplandi, sortita sint : sed cum olim viri

Hebraei multi simul convenerint, et una eademque voce

illa omnia ccnverlerint, eos maxime sequemur, quandoqui-
dem Ghrisli quoque Ecclesiae iisdem uti placuit. Sicubi
autem usu venerit, ne juniorum quidem interpretum novas
ediliones, quas eliam nunc Judaei libenter usurpant, recu-
sabimus; ut ea quae ad nostram hanc Demonstrationem
perlinent, ex omni parle stabilius firmiusque consislant.

Cum haec hactenus praefati sumus, reliquum jam est ut in

ipsas divinas voces insistamus.

CAPUT PRIMUM.
Quemadmodum apud Hebraios sapicntissimus Salomon, in Pro-
vcrbiis, nofit quamdam primogenitam Dei virlutcm, quam et
Sapientiam Dci ct cjusdcm Sobolcm appcllat, sicut interim nos
quoque camdcm glorificamus,

a Ego Sapicntia habitavi consilium, et cognitioncm ct

"
:
Coloss. i, i5 rt seqq.
 8

DEMONSTRATIONIS KVANGELICE I.IB. V. 27O

» cogitationem ego invocavi. Timor Doraini odit injusti-

» tiam, contumeliamque et superbiam et vias pravorum;
» odi vero ego perversas vias malorum : meum est consi-

» lium et stabilitas; mea est prudentia, mea aulem forti-

» tudo : me reges regnant, et potentcs scribunt jusli-

per
» tiam; pcr me magni viri magnificantur, et tyranni per
» me obtinent terram ego amantes me diligo, et qui quac-
:

» runt me invenient gratiam divitiae et gloria mihi adsunl,

:

et possessio multorum justitia. Melius est frui me, quam

» auro et lapide prelioso multo ; mei vcro foetus, meliores

» argento electo. In viis justitiae ambulo, et intcr vias ve-

» ritatis versor, ut dividam diligentibus me substantiam, et
» thesauros eorum impleam bonis. Si annuntiavero vobis
» quae quolidie fiunt, memoravero quae a saeculo sunt ad nu-
» merandum. Dominus creavit me initium viarum suarum
» in opera sua ; antc saeculum fundavit me; in principio an-

» tequam terram faceret, et antcquam abyssos faceret, an-

» tequam prodirent fontes aquarum, antequam monles suis
» sedibus firmarentur, anlc omnes colles gignit me. Domi-
» nus fecit rcgiones, et eas quae non habilantur, et vcrtices

» qui habitantur, ejus quae sub ccelo est : quando parabat

» coelum simul cum eo aderam, quando segregabat sedem
» suam super ventos, qnando fortes faciebat superiores nu-

» bes, et ut stabiles ponebat fonles ejus quae sub coelo est,

» dum poneret mari consummationem suam, et aquae non
» praeleribunt os ejus; quando fortia faciebat fundamenta
» lerrae,eram apud illum componens : ego eram apud quam
» gaudebat, quolidie vero laetabar in vultu illius in omni
»tempore; quando laelabatur quod orbem tcrrarum per-
» fecisset, et laelabatur in filiis hominum \ » Divinam et om-
nem in se habens virtutem, quae cunctis rebus genitis an~
tiquior est essentia, quae inlelligcns et primogenita ingcnilae
1
Prov. viii, la cl seqq.

XXI. 1
 -
i
: pamphiu
lurae inaago eat« fogiiimni atque unicus niaximi Dei Fi-
lius, qui nniltis nominibus dicitur, de quo ut de Deo plu-
ribus appellationibus loquimur, hoc in loco Sapientiaj dig-

nilatem atque appellationem, honoris et amplitudinis gralij

accepit; ^ erbum aulem Dci eumdem, et Lucem, et Vi-
lam, et \ eritalem, et postrcmo Christum Dei virtutem,
el Dei Sapienliam appellare jam didicimus : jam igitur in
his quae nunc in manibus sunt, ipse de seipso, tanquam
Dei vivens Sapientia, et quae per ipsam consistat, per sa-
pientissimum Salomonem verba facit, dum dicit : « Ego Sa~
» pienlia habitavi consilium, et cognitionem et cogilali*)-
» nem ego invocavi; » et quae his adjuncta sunt. Sed etiara
uuasi is qui ipsius universi administrationem et providen-
tiam acccpcrit, adjungit : a Per me reges regnant, et pc-
i tcntcs scribunt justiliam; per me magni viri magnifican-
» tur. memoraturum quae a saeculo
» Deinde ubi dixit se

sunt, adjungit diccns « Dominus creavit me initium via-

:

» rum suarum in opera sua, ante saeculum fundavit me; »

cjuibus vcrbis inlerim seipsum genitum, neque eumdem

cum ingenito docet esse, eum sane qui ante omne aevum
essentiam acceperit, et in motlum fundamenti cunctis ^c-
nilis rebus praemissus sit. Ex quo divinum Apostolum ar-
•rnmcnlum accepisse credibile est ut de iilo dicerel, « qiti

» est imago Dei invisibilis, primogcnitus omnis crealurac,

» quoniam in ipso condita sunt uuiversa, in ccelo et in ter-

» ra : » siquidem primogenitus omnis creaturae dictus est in

illo : « Dominus creavil me initium viarum suarum in opera

» sua. » Jurc autcm imago Dei inleiiigetur, utpote qui geni-
tura sit ingenitae naturae. Hoc igitur in his quae in manibus
sunt confitelur, ubi Antequam montcs suis sedibus
ait : «

» lirmarentur, et ante omnes colles, gignit me. o Inde iilcim

Filium unicum, et primum gcnitum Dei Vcrbum appelia-

mus, qu: quidem idem sil cum ea Sapienlia de qua dictum
 DEMONSTRATIONIS evangklic.k lib. v. 276

est. Quomodo autem gcnituram illum esse Dci dicamus,

alius erit et proprius indagandi locus; quoniam nequc sc-
cundum projectionem, neque secundum diductionem, au$
divisionem, aut diminutionero, aut sectionem, aut omnino
secundum aliquid eorum quae in genitura mortali exigi so-
lent, incflabilem illius procreationem cogitamus : nequc fas

est ullis genitis rebus illius aut genituram aut propagatio-

nem, quae quidem nullis neque verbis neque nominibus com-
prehendi potest, similem arbitrari, iieque vero aliquam illi

eorum quce temporaria et mortalia sunt comparare imagi-

nem: quoniam nequc secuudum eas animalium procreatio-
nes quae apud nos visuntur, essentiam de essentia, eamque
divisibilem aut separabilem, Filium dc Patre, patiendo aut
dividendo, prodiisse pie dicere possumus; partes enini nul-
las habet insecabileque est quod divinum est, non secatur,
non dividitur, non extcnditur, non corripitur, non diminui-
tur; non majus, non pejus, non melius fit; non habet in

seipso aliquid quod a seipso sit aliud, ut illud po^sit abji-

cere : quidquid enim in aliquo est, aut est tanquam acci-

dens, ut album in corpore; aut tanquam aliud in alio,

ut in praegnante foetus quem in utero gestat; aut tanquam

pars in toto, ut in corpore manus, vel pes, vel digitus,

quae totius sunt partes, quarum si abcissionem, aut sec-

tionem aliquam, aut divisionem patiantur corpora, imper-
fectum ac mulilum ipsum totum, veluti summa parte am-
putata, relinquitur : at enim in ingenita maximi Dei natura
et in unici ejusdem primoque geniti Filii procreatione ta-

lem usurpare imaginem aut similitudinem, omnium quae

impia sunt maxime impium sit. Non igitur tanquam aliud
in alio, ex infinitis et principio carentibus saeculis erat
Filius ingenitus in Patre, qui pars illius quscdam esset,
qua? quidem posterius commutata et ejecta exlra illum se-
cesserit; jara eaira istud conversionis proprium foret, ct
\>;fi BUSEftll r.UIPHILI

sic snnc duo esscnt ingenila, unum quod projecisset,

id

nllcrum quod projectum esset. Et quinam, quncso, stalus

melior? num is qui anle conversionem fuit, quo pcr pro-
jcclioncm diductio facta est? ergo quasi pnrs vel membrum
anlea semper ingenitc adhnerens, deinde diductum et seor-
sum nbiens a tolo, sic Filius a Patre cogitari poterit : sed
cnim infnnda et prorsus impia hnec, quae mnterinc quidem
corporum conveniunt ct adhaerent ut propria, ab incor-

porea vero ct mnterine expcrte nntura abhorrent alienaquc

sunt. Quocirca merito quispiam hoc in loco et opportune
rursus illud proferet : « Generationem ejus quis enarra-
1
» bit ? » siquidem in conlrariam abire partem, et simplici-
ter sicenuntiare,exnihilogenitum esse Filium eadem ratio-

ne qua reliqua qune facta sunt, non absque pericr.lo sit; alia

est enim Filii generalio, et alia per Filium aliarum rerum

crealio : quare cum divina Scriptura modo quidem primo-
genitum omnis creatura? Filium appellet, ex ipsius personn

sic dicens : « Dominus creavit me inilium viarum suarum, »

modo aulem genituram Patris dicat, ubi ait : « Et ante om-

» nes colles gignit me : »hanc item nos sequi sani judicii

sit, confiterique anle omnia saecula esse Verbum Dci crea-

toris administrum, esseque una cum Palre, et unicum esse

maximi Dei Filium, qui Pntri det opcrnm,ejusque sitsocius,

dum omnia quae sunt facit ut sint, eademque disponit. Et-

enim si item aliud quidpiam quod neque dici neque compre-

hendi a nobis possit, in natura universi remansit (sunt au-
tem innumerabilia hujuscemodi) quale ulique hnbelur quod ,

Dei amicis proraissum est : a Quod oculus non vidit, nec au-
» ris audivit,nec in cor horainis ascendit (ut sanctus ait Apo-
2
» slolus ,
) » raulto prius supra oranera cogitalioncm fcran-
tur ac ncque dici, neque denominnri, neque inlelligi, nec
nnimo concipi possint, qune nd primnm unici Dci Fiiii gc-
1
Isai. Llll, S. — 2 j Cor. ii, ().
 DliMONSTRATIOMS EFANGBLKLE LIB. V. 277

nerationem pertinent, de quo sane nihil liabemus amplius

quod dicamus aut cogitemus, quam illud : « Generationem
» ejus quis enarrabit? »Quod si quis hoc ulterius progre-

diens eo provehatur audaciae ut quae nulla prorsus inlelli-

geutia comprehendi possunt, ea visibilibus et corporeis
exemplis assimilet, ibrsitan dicat, ingeniti Patris naturae at-

que ineflabilis essenliae quasi fragrantiam quamdam ac lu-

cis splendorem, ipsum Filium ex infinitis saxulis, ac potius
ante omnia saecula extitisse, dumque existit simul esse, ne-
que Palrem unquam rclinquere, sicut nec unguentum bo-
nus odor nec lucem splcndor relinquit verum exempla haec :

non omnimodo integram praestant similitudinem, sed quo-

modo jam anlea dictum est; nam corpora inanimata ipsum
accidcus in qualitatibus retinent. Splendor enim cum ipsam
lucis naturam comitctur, nec ipsam unquamlucis essenliam
relinquat, exlra id ipsum in quo est stare non potest : at

vero ipsum Dei Verbum pcr seipsum et essentiam oblinet

ct consistit, nec absque gignendi ratione cum Palre exislit
simul, sed tanquam unicus Filius qui solus ante omnia sae-

cula ex Patre Bonus item odor, cum subjecli

sit genitus.
corporis emanantia quaedam sit, ipsa quoque corporea, ne-
que seorsim a prima causa per seipsum impleat id quod ipsi

proximum est, nihilominus etiam ipse a natura corporea

non recedit : non sic igitur a nobis ea quae ad primam Sal-
vatoris nostri propagatiouem pertinent intelligcnda sunt;
neque enim ex natura ejus qui ingcnitus est, partiendo aii-

quid aut dividendo, naturam est nactus; neque vero absque

principio cum Patre simul existit, quando ille quidcm in-
genitus, hic vero genilus est, et ille Pater, hic Filius. At
veroPatrem exislere, et naturam suam obtinerenon a Filio,

uniusquisque facile confitebilur : eadem porro ratione imago

Dei erit, ita quidem ut rursus nullis ncque rationibus quo-
modo sit comp^chendcrc possimus, quippc cum vivcnlis
 ;

Eljlilill P UiPHlI.l

Dci vivens ipsa sit el per MMpsnm consisiens, sine inaleria,

sinc eorpore, nihii prorsus habens adinixtum contrarii
ncque vero cujusruodi ulla sit apud nos imago, quae et aliud

ntiai suhjectum haheat et aliani speeiom, sed quac tola

ipsa sit species, et ipsa essentia similitudinem referens Pa-
tris : sic aulem Patris quoque fragrantia crit, qusc efiica-
cissimaia largiendae vilaj vim haheat. Sed ita rursus ne-
quc dici a nohis neque rationihus colligi possit; siquidem
omnia quscumque de illo vera sunt, ineffabilia sunt ho-
minum vocihus et mortalium cogitationibus secundum ex-
quisitam rationem incogitahilia : sed enim quoquo modo
audire nos juvat, itidem sacra nos erudiunt Oracula. An
non Christi honum odorem ipse seipsum et sui similcs

sanclus Apostolus, propterea quod Spiritus Christi parti-

ceps essct, appellavit ? nonne unguentum evacuatum ipse

cceleslis Sponsus in Canlicis dictus est, idcirco quod cum

illam ipsius evacuationem, cum omnihus tam visihilibus

quam invisibilibus, tam corporeis quam incorporcis, tam

r, tionalihus quam hrutis communicaverit, tum ea secun-
dum proportionem digna eflecla sunt quae in partem acci-
perentur, et divini Ycrhi liberalitate quadam fruerentur?
llujus quidem divini afllatus susceptionem, iis qui rationa-
les sensus diminutos non habent, universus impertit mun -

dus, usque adeo ul quae terrena et corruptioni obnoxia

sunt corpora, omnis materias expertem incorruptamque
fragrantiani redoleant, dum quidem superne, instar fontis,

nianat Deus universi, qui cum unici Verbi sui sit Pater,

idem primum revera bonum, quod boni

sit gignendi vim
haheat; dumque genituram obtinet, et quasi a primo et in-

genito Patre sufficitur Filius, qui ctiam soJus paternaj es-

senliae fragiantia quaedam diclus cst a nohis, qui oracuio
obsequiniur talem dc illo dcctrinam tradenti : « Vapor est

» inquit, virtutis Dei, et eraanatio glorioe Omnipotentis sin-

 DliMOASTRATlGISlS EVftNGELlCE LIB. 7. 'iJCj

» cera, et splendor lucis aeternac, et speculum sinc macula

1
» Dei cfficacia3,et imago bonitatis ejus . » Verumlamcn haec

quo loco quis velit, ibi utiqu^e ponat; nobis aulem satis su-

pcrque verum illud ac pium rursus verbum repeterc quo

sit

etiam eorum de quibus quaesitum fuerit diflicultates dissol

vcmus, ipsum, inquam, illud quod anlea saepius eflali sum.us::m frT"!
2
« Generationem ejus quis enarrabit ?» Revera enim non --^

solum a nullis hominibus, sed ne ab ullis qukjcm potlsta'^"'

'* \'
tibus quae ultra omnem naturam evaserint, uin\i4Je4. Filii J*
*
gcneratio potest comprehcndi, sane non aliter ql^ni ipajjL -
Salvator ac Dominus noster hisce ipsis rebus suos initiTrrr*

Discipulos : « Nemo, i?iifuit, novit Patrem nisi Filius. » Et

adjungit protinus : « Et nemo novit Filium, nisi Pater 3
. »

Cum crgo theologia de Patre et Filio aeque omnibus, prae-

ier unos ipsos, incognita sit, quasi in arcanis, in illis Salo-
monis verbis quse superius apposuimus, Sapientiam audire
oportet dicentem : « Aniequam montes suis sedibus firma-

» rentur, et informaretur terra, et ante omnes colles, gignit

» me. » Ait praeterea se una cum Palre fuisse cum ccelum

inslitueret : « Quando, inquil, parabat coelum, una cum co
» aderam. » Deinde aelernam ab infinitis saeculis cum Patrc
mansionem significat, ubi adjungit : « Eram cum illo com-
» ponens, ego eram apud quam gaudebat, quotidie vero lae-

» tabar in vultu ejus. » Porro autem abyssos et fontes aqua

riim, et montes et colles, et alia quajcumque communibus
verbis hoc in loco denominala sunt, aut de mundi consti-
tutione, ita accipcre oportet ut a parte lotum intelligatur;
aut alio genere figurae interpretari, transferendo significata
eorum ad intelligibiles essenlias, potestatesquc divinas :

quas omnes ortu suo anlecedit Sapientia, quibusquc omni-

bus antiquius extitit unicum primoque genitum Dei Ver-
bum. quem nos Ghristum appellarc consucvimus, edbcti a
1
Sap, vitj 25, 26. — 2 Isai, liit, 8. — 3
Matth. xi, 27.
aSo BBiBBll rwiPllJLl

BMgistro Aposlolo dicente : « Chrislus Dei virtus et Dei sa-

!
v pientia . 1 Sed hic appellalione Sapienlix merito vocatus
est (sicut solius sapientis Patris, sapientissimas et scientiae

parentes universoruni contemplationes

Reliqua desunt.

W« % X "» » »"»,»» N.-»-»»-»-»».»--» X. •» X XXX _ » » %/*/» %^» X X X X X X X X. X X.X X X X X X %"»

§J CAPUT SECUNDUM.
ne principio.

In secundo autem, sceptri regalis honore donat; in tertio

vcro perfectae virtutis illi dat testimonium : postea ipsum
hunc super iis et Deum et regem a supremo Deo unctum
esse docet, et ea ratione Christum extitisse : quid enim aliud
quispiam nominet eum qui non ab hominibus, sed ab ipso
supremo Deo sit unctus ? de hoc igitur ait : «0 Deus (ad eum
rt qui unctus est sermonem dirigens), dilexisti justitiam, et
» odisti iniquitatem : propterea enim unxit te, Deus, Deus
> tuus -. » L t si diceret : Deus Pater unxit te oleo exultalionis
prae participibus tuis. Ila neque commune et terrenum est

hoc de quo agilur unguentum, neque ilii simile quod apud

Moseni lege sancitum est, et ex corruptioni obnoxia mate-
ria comparatum, quo sane moris fuerat veteres Hebraeoset
sacerdotes et reges inungere : inde nobis merito et Deus si-

mul et Christus appellatus est, tanquam is qui solus, non

per homines neque ab hominibus, ab ipso vero universi
Auctore, divinae laetitiae atque exultationis, incorporeo et
Dei majestate digno unguento sit unctus : quapropter juste
solus, sine malitia solus, bene et proprie, prae iis qui ipsius

participes nominantur, Christus appelletur. Participes vero

1
1 C )J . I, l\. — 2 Psal. SLIV, 8.
 1:

JU-MONSTRATIONIS EVANGELICE LIB. V. 28

oju9 quinam, quaeso, sint, nisi ii qui dicere possunt: « Par-

» ticipes enim facli sumus Christi ' ? » De quibus diclum
e*t : « Nolite tangere christos meos, et in prophetis meis
» nolite nialignari
2
. » Jam igitur cum in his plane Chri-
stus apparuerit, et Dilectus, et Deus, et Rex, tempus de
iilo ut quaeramus quomodo qui tam grandis sit inimicos
habere dicatur, et quosnam islos, et propter quam cau-
sam, adversus quos suas sagittas suumque gladium exa-
cuit, et quo pacto nullis armis instructa acie, sed propler
veritalem et mansuetudinem et justitiam, innumerabiles
^ibi ipsi subegerit populos. Qui igitur haec diligentius quae-
rit, hunc oporlet ea transferre ad Salvatorem ac Dominum
nostrum Jesum, qui est Ghrislus Dei, et ad ea recurrere
cjuae de illius ad homines advenlu a nobis exposita sunt
ubi cum hostiles et visum nostrum efTugienles flagilioso-
rum ac noxiorum daemonum, pravorumque atque iinpuro-
rum spirituum potestatcs dare terga coegcrit, perquam in-

numerabiles sibi ipsi ex omnibus nationibus populos com-

paravit; quem indc cliam verum Dei Christum appellare
conveniat, quippe qui non communi oleo, ut prisei consue-

vcrant, sit unctus (nequeeliam tale quidquam de illo me-

moriae proditum est), sed praestantiori quc-dam divinoque
unguenlo, ex quo utique etiam per Esaiam sic ait : « Spiri-

» tus Domini super me, propter quod unxil me 3

. » Quocirca
inter omnespotissimum quicumque unquam apud Jlebraeos

corporalius uncli sunt, solus in toto orbe terrarum apud

universos Chrisli nomine celebratur; et Christianorum ab
ipso deducta appellaiione, totam quae habitatur terram im-
pievit : qucmodo autem illum unctum esse dicamus* et quid

hoc sit unguentum, et quisnam unctionis modus, abunde

satis libro priore tractavimus. Porro in hujus labiis atque
doclrina tanta effusa est gratia, ut brevi tempore ca quae
4
Hebr, ur, z^. — 2
Psal. civ, j j. — 3
Isai. lxj, 1.
 ;::;ii pammmu
,ib ipso dentmltaU t-st , sanciimonia et pietale omnem lo-

cum impleverit : itaque jam nunc in omnibusgcntihus apttd

! qui doclrinam ipsius accipiunt, comprobata ejus Pro-
pheliae qu\T nunc in manibus est veritate, et rcgis et Dei

gioriam adeptus est,et apud omne hominum genus Ghristus

appellatur. Sunt autem ejus quoque inimici manifesti, non
modo qui prius extiterant, sed etiam qui semper ipsius verbo
advcrsantur, sive illi in hominibus , sive in effugientibus
\isum nostrum potestatihus sint; quos ille invisihili occul-
taque virtute ex omnibus gentibus auferens ct subvertens,
omnis generis populos sibi ipsi auscultantes effecit. Quoe
vero in eodem Psalmo sequuntur : « Myrrha, ct gulta, et cas-

» sia a vestimentis tuis, » et crctcra deinceps quae dicunlur

quasi de regina et filia quae paternam domum reliquerit,

quaeque ei Christo et regi et Deo de quo dictum esl despon-

sata sit, Dominumque illum appellet; ad eam quae de gen-
libus collecta est Ecclesiam, a patrio daemonicoque errore
aversam expurgatamque, ac divini Verhi communicatione
connexam et compositam referri poterunt, uhi per otium
accommodalam sihi interpretationem macta fuerint.

CAPUT TERTIUM.
Quod idcm Prophcta cliam ccntesimo nono Dominum Psalmo bis

(vidcntcr conjitctur, scmcl, cum dc co loquitur qui ct Dcus cl Pa-

tcr cst, iterum cum de eo qucm ipsc suum nuncupat Dominum ;

tt quod hunc Dominum ipse quoque novit genitum csse antc mundi

conslitutioncm , et quod aztcrnum Patris Saccrdotcm , et suprcnu

Dci consessorem, similcm utique opinioncm in hoc noslrcc fidci
dc Christo prce se ferens.

« Domjnus Domino meo, Sede a dextris nieis, do-

Dixit

nec ponam inimicos tuos scabellum pedum tuorum vir- :

 DBMOrCSTR A,TI<)NIS J. V '.V.NUIil 1C M M». V. 285

» ggw virtutis einittit libi Dominus ex Sion, ct duminaberis

i in inedio inimicorum luorum lccum principium in dic :

)» virtutis tuae, in splendoribus sanclorum tuorum : ex utcro

» ante Luciferum genui te : juravit Dominus et non poeni-
» tcbit eum, tu es Sacerdos in aeternum secundum ordincm
1
» Melchisedech : Dominus a dextris tuis . » Salvatorem ac
Dominum nostrum, ipsum primogenitum onmis creaturae
Dci Verbum, sapientiam qua3 est ante aevum, inilium via-
rum Dei, primogenitum et unicum Patris germen, eum qui
C.hristi appellatione honoratur, pracsens quoque Psalmus
Dominum eum esse consessorem simul et
vocal, docclque
Filium supremi Dei, rerumque omnium Domini, aeternum-
que Patris Sacerdotem. Primum ergo sic habeto, quemad-
modum progenies illa secunda Dei nominata est, et quo-
niam divino quoque spiritu iila Prophetiae verba fidei nostra?,
coinmissa sunt; vide num et ille Spiritus sanctus in Prophc-
ta suimetipsius Dominum secundum post eum qui Dominus
cst universorum, vocet; « Dixit enim, inqu.it 9 Dominus
» Domino meo, Sedc a dextris; » sicuti rerum etiam uni-
versim omnium Dominum Hebraei inenarrabili et ex qua-
tuor elementis composita dictione vocaverunt, nec jam ara-
plius eum simili ratione secundum, sed proprie Dominum
appellaverunt. Merito igitur Salvator ac Dominus noslcr
ipsc Jesus, qui Christus est Dei , interrogans aliquando
Pharisajos : « Quid vobis videtur de Ghristo? cujus est

» Filius ? a cum respondissent, «Davidis, » subdit : «Quomo-

» do igitur David in spiritu Dominum eum vocat, dicens :

» Dixit Dominus Domino meo, Sede a dextris meis ' ; » pro-

pcmodum interpretans dictionem, quae non modo Davidis,

veram etiam Spiritus in Propheta existentis Dominum aj>
peliat. Si vero Spiritum illum Prophcticum, illum certe
qui fide nosira crcditus est, Spiritum sanctum, annuit csse
1
Psalm. cix, i et seqq. — 2
Matth. xxn, 43.
 B ,
liVSliJHl PAMPIllLi

Domiuum, quem consessorem Patris essc profilelur, nec

absolute, verum sui ipsius Dominum secundum id quod
ut plurimum et magis dicerent ralionales facullales post
Spiritum sanctum, atque omne opiiicium aspectabile cor-
poreis et incorporeis constans, cujus totus jure merito
dcmonstraretur Dominus unus Patris consessor, per quem
cuncta facta sunt; quia nimirum, secundum admirabilem
Apostolum, in ipso creata sunt omnia, tam quae sunt in eoe-

lis quam quae sunt supra lerram, sive visibilia, sive invisi-
bilia : aequum igitur est solum eum Palemae similitudinis
habere dominium, sicut et solum esse Patris consessorem
declaratum est. Patet igitur nulli creaturarum fas esse sor-
tiri dexteram omnipotentis principatus et imperii, nisi ei

uni soli quem ex proemissis varie et theologice demonstra-

vimus. Attende igitur quemadmodum hic unum et eum-
dum supremus et omnia sub se habens Dominus, voce illa

donat : Sede a dextris meis ; et illa : Ante Luciferum ge-

nui te. Deindecum jurisjurandiconfirmatione inconcussum
atque immutabilem in infinitum aevum permansuri sacer-
dotii honorem, ei largitur : o Juravit Dominus, et non poe-

» nitebit eum; tu es Sacerdos in aelernum. » At enim quis

hic tandem intelligatur? nempe non vir mortalis ullus, ac
ne Angelicae quidem naturae quispiam, qui a Deo quidem
sit factus, in aeternum vero sacerdos constitulus; sed solus

ille qui in iis quae anlea citavimus oraculis dixit : « Creavit

» .me initium viarum suarum iu opera sua. Ante saeculum fun-
» davitme; in principio antequam montes stabilirentur, et

» ante omnes colles gignit me 1

. » Adhibe vero animum di-

ligenter, et cogitationem inlende, tum ad praesentem Psal-

mum, tum ad eas quae antehac expositae sunt voces. In hoc
enim ingenitus Deus eum qui ab ipso est, ctnoster Dominus
est, sedere secum una jubet, dicens : Sede a dextris meis,
1 1'lOT. VIII, 2 2.
 MiiTONSTRATIOIVIS EYANQELIC.42 LIB. V. 28")

In altoro vero quem ante hunc ipsum exposuimus, sedem in

saeculumsaeculi manere oraculumaflirmabat,Deum interim

illum appellans in illis verbis, ubi ait : « Sedes tua, Deus, in
1
» saeculum saeculi . » Rursus in eo qui nunc intermanus versa-
tur, « Virgam inquit, virlutis emittet tibi Dominus ex Sion ; »

2
in illo autem, « Virga directionis, virga regni tui . » Et rur-
sus hic quidem ait : « Sede a dextris meis, donec ponam
» inimicos tuos scabellum pedum tuoruin, et dominaberis
» in medio inimicorum tuorum. » Ille vero : « Sagittae tuae
3
» acutae, potentes in corde inimicorum regis . » Ergo etiam
ea quae ad ejus de quo agimus inimicos pertinent, in utro-
que sibi ipsa consentiunt. Quis ergo modo suis oculis cer-

nens in mediis urbibus, in vicis ac regionibus, in loto orbe

florentes Salvatoris nostri Ecclesias, et eos in quibus do-

minatur populos, et innumerabili virorum multitudine re-

fertos conventus qui illi consecrati sunt, quique undique

tum ab iis qui inter homines cernuntur, tum ab effugienli-
bus visum nostrum et occultis inimicis atque hostibus ejus

doclrinai quae a Christo tradila est circumsessi, non admi-

retur praesens oraculum, quod ad ejus personam enuntia-
tum est de quo hic canitur? illud utique : « Dominare in

» medio inimicorum luorum? » Deinde quoniam in eo qui

antecessit dictum est illum unctum esse oleo exultationis

pra3 participibus suis, et sacerdotum id erat proprium apud

Hebraeos ut ungerenlur merito in eo ; quem nunc tractamus ,

jam clarius et certius illum consecrat Sacerdotem, plura

etiam de illius doctrina proponens, per quam ipsum solum
prae hominibus qui unquam aut fuerint aut futuri sint, aeter-

num Sacerdotem esse demonstrat, quod sane nusquam ut

ulli naturae hominis accommodetur fieri poterit. Secundum

ordinem Melchisedech sacerdotem constitui illum ait, ut ab

eo differat qui sccundum Mosis constitutionein erat sacer-

1
Psai. xmv, 7. — 2
Ibid. — 5
lbid, G.
 '2 80 . BC6KBI1 1' AMPIIII.I

dos, qiii quidcm aut Anron sit nccipicndus, aut nlius quis-
piam ex iis qui ab illo oriundi sint : quorum quisquc cum
priui sacerdos non esset, poslerius aliquando per homincs
unguento quodam artificiose confecto ungebatur, et sic fi-

gurate, ut ita dicam, et per signa quaedam, adumbratus

quidam et imaginarius Ghristus eiTiciebalur : praeterea tan-

quam is qui mortalis esset, haud ita multo post sacerdo-

tium deponebat. Adde quod apud unum Judacorum po-
pulum sacerdotio fungebatur, non autem apud alias item
nationes. Neque vero cum jurejurando Dei ad talem func-
tionem accedebat, sed judicio hominum electus : itaquc

nonnunquam etiam aliquis ex illis inventus esttali minis-

terio non diguus, qualis Ileli planc descriptus est. Ad haec,

vetus ille sacerdos qui a Mose institutus fuerat, ex sola

tribu Levi eligi poterat; et oportebat omnino illum genus
quoque trahere de successione ipsius Aaron, sacrificiis-

que brutorum animalium et cruoribus corporalique adora-

tione rei divinae inservire. At vero, qui Melchisedech est
nominatus, quod nomen in nostram linguam conversum
Regem justitiae signiflcat, et qui fuit rex Salem, quod ip-

suin ilem sit rexpacis, sine patre, sine matre, sine gencris
serie, non habens in historia neque initium dierum nc-
que vitae finem, ac ne referens quidem cum Aaron sacer-
dotii ritu commune quidquam, invenitur nam neque :

ab hominibus electus fuerat, neque oleo composito unc-

tus, neque de genere illorum editus qui nondum extite-
rant; et quod omnium maxime admirabiie est, ne corpore
quidem erat circumcisus, et Abraham bene-
tamen ipsi

dicit, tauquam is qui illo sit longe praestanlior. Adde quod

neque sacrificiis ncque libalionibus altissimo Dco opcra-
batur, neque vero in templo quod Hicrosolymis esset
suum munus obibat : qui enim in co, quod nondum eral ?

- l mcrito sane , quando ne nostro quidem Salvntori Ghrislo

 DEMOWSTR 1TI0NI8 liVA>(a-MC.E LIR. V. 287

evenlnrum quidquam erat ipsi Aarou simile. Nam neque

qui prius non fuisset postcrius est aliquando sacerdos dccla-
ratus, nequc is qui extitisset sacerdos, sed qui esl. Diligen-
lor enim atlcndcndum est illud : a Tu es Sacerdos in xler-
» uum. »Non cnim eris, ait, qui olim non fueris, ac ne fuisli

quidem anlea ; nuuc autem non es, scd ab eo qui dixit, Ego
sum qui sum,tu cs et Sacordos in oeternum peruianes. Quo-
niam igitur neque a tempore saccrdotii initium accepit,
noque de tribu sacerdotum exortus est Ghristus, neque ar-

tificiose inslructo corporalique olco inunctus, ne fincm

quidom ullum sacerdotii est habiturus, neque item solis

Judaeis, scd omnibus genlibus constituendus; propter hnec

omnia merito illum a ministerio Aaron liberat, quod figu-

ram gcrebat, et secundum ordinem Melchisedech sacerdo-

tem futurum aflirmat. Et sane oraculi exitus admirabilis ci
qui contempletur quemadmodum Salvator noster Jesus,
qui est Ghristus Dei, ipsius Melchisedech ritu, ea quoe ad
sucerdolium in hominibus gerendum spectant, per suos mi-
nistros perficiat. Nam quemadmodum ille qui sacerdos gen-
tium erat nusquam videtur sacrificiis corporalibus functus,
sed vino solo et pane, durn ipsi Abraham bencdicit; ita sano
primus ipse Salvator ac Dominus noster, deinde qui ab ipso
profecti sunt sacerdoles in omnibus gentibus, spirituale sc-

cundum Ecclesiasticas sanctiones sacerdotii munus obeun-

los, vino ac pane et corporis illius et salutaris sanguinis
mysleria reproesentant ; quoe sane mysteria Melchisedcch
tanto ante spiritu divino cognoverat, et rerurn futurorum
imaginibus usus fuerat, sicut etiam Mosis scriplura testifi-

catur ubi ait : « Et Melchisedech rex Salem protulit panes

» et vinum. Erat autem saccrdos Dei altissimij et benedixit

)> Abraham 1
. »Merito ip;itur et cum jurisjurandi adjectione

uni ei de quo hic agimus talia promissa sunt : « Juravit, m-

1
6en. xiv, 18
 ;

•,>S8 Rusr.im p.ympiiili

o quit, Dominus Deus, et non poonitebit cum; tu cs Saccr-

9 dos in aelernum secundum ordinem Melchisedech. » Audi
vero qualia sint quae de iisdem rebus etiam Apostolus di-
cat : « In quo abundantius volens Deus ostendere haeredi-
» bus regni immutabilitatem consilii sui, interposuit jusju-

» randum,utper duas res immutabiles,in quibus impossibilc

» est mentiri Deum, fortissimum solatium habeamus, qui

» confugimus ad obtinendam propositam spem. »Et adjun-
git : « Et alii quidem plures facti sunt sacerdotes, idcirco
» quod morte prohiberentur permanere hic autem eo quod :

» ipse maneat, sempiternum habet sacerdotium; cx quo

» etiam servare in perpetuum potest accedentes per ipsum
» ad Deum, semper vivens ad intercedendum pro illis. Ta-
» lis enim decebat nos Pontifex, sanctus, innocens, impol-
» lutus, segregatus a peccatoribus, et excelsior ccelis fac-

» tus. »Deinde adjungit : « Caput autem super iis qune dicta

» sunt. Talem habemus Pontiiicem, qui sedet in dextera
i majestatis in excelsis, sanctorum minister, et tabernaculi
i veri, quod fixit Deus et non homo 1
. » Haec quidem Apo-
slolus; Psalmus vero, inferius progressus, etiam ea quae pas-

surus erat is de quo valicinatur aperte significat, dicens :

« De torrente in via bibet, propterea exaltabit caput. »Tor-

rentem porro tentationum tempus intelligendum alius indi-

cat Psalmus, dicens : « Torrentem pcrtransivit anima nostra

2
» forsitan perlransiit anima nostra aquam intolerabilem . »

In torrente igitur bibet, inquit, calicem videlicet quem

ipse sub ipsum passionis tempus significavit, dicens : « Pa-
» ter, si possibile est, transeat calix iste a me \ » Et rursus :

« Si non possibile est illum transire nisi illum bibam, fiat

» voluntas tua\ » Cum igitur hunc calicem bibisset, tum

cxaitavit caput. Et sicut ait Apostolus, quoniam « factus c^t

1
Hebr. vi, i- et ?cqq. — 2 Psalm, cxtiu, 5. — 3
Matth. xxvi, ?.g. —
4
lbid. 4?..
 DEMONSTRATiOKIS EVitfCJBlIcA ,.,]!. y. fe.
. obediens Patri usque ad mortem, ra0
rtem autem crucis
. idcirco, inquit, exaltavit illum
Deus, suscitans ilium a
» mortuis';etsedere illum fecil in dextera sua, supra omnem
» Pnncipatum, et Potestatem, et Virtutcm,
et Dominatio-
» nem, et omnc nomcn quod nominetur
non solum i„ hoc
. sajculo, sed etiam in futuro.
Et omnia subjccit, inquit
. sub ped.bus eju S \ , secundum eam qus ad ipsum
facla
est promissionem, quam in Psalmo declarat,
dicens «Sede :

» a dextns me.s, donec ponam

inimicos tuos scabellum
pe-
. dum tuorum dominare in medio
:
inimicorum luorum »
Constat vero planissime quemadinodum hodie quoque Sal-
vatons nostri virtus, ac doctrin*
illius verbum, in medio
mumcorum hostium suorum, omnibus
et
quicumque in ip-
sum credunt dominatur.

*^V»*i^.^, ^^^ '

CAPUT QUARTUM.
r
VS? y
"iBecdque
Fihum
aiaS
'J
affirmat
r °P he' amm >""*»>»", Planc no.it Deum essc
sicut ctiam nos qui Patrcm in Filio ct
in Patrc glorificamus.

«Ego Dominus feci terram, et

homines super ea eko •

» manu mea consolidavi coelum, ego

omnibus astris man-
davi, ego suscitavi Regem
» cum juslitia, et onrnes via: eius
» rect* hic a:dificabit civitatem
:
rae am, et captivitalem
» popuh convertet, nonpretio neque
muneribus, dixit Do
» mmus Sabaoth*. »In.erim quidem bec
universi conditor
Deus, de quodam Rege ac Salvatore q„i
a^dificaturus sit
rempubhcam pietatis, et
condi.ionem qua homines
a dr
momco errore captivi lcnebantur dissoluturus,
pcr Pronhr
tam rcspondet i„ ii s vero quaB
:
seqmin(ur oxl ,Jnm
"' ''•"' S " !! "

XXI,
-'iE fa W
-'.^»- ! ' W.« 1 .v, 12fl _ ! !

19
 BUSI-.BII PAMPMLl
quoquc nationum obscquium, (|uo ei sunt obseculUNB qui
veuturus canilur, Propheticus signilicat spirilus; necnon
qucmadmodum illum tanquam Deum adorabunt illi qui ita

ad obsequium venerint; ct quod Deum adorabunt in ipso,

\ ropterea quod in eo ipse habitet Deus supremus, vidclicet

Pater, universique Deus. Locus aulem sic sc habet ad ver-
bum ; sic dicit Dominus : « Laboravit iEgyptus, el negolialio

» iEthiopum, ct Sabaim viri excelsi ad te transibunt, et tui

» eruut servi, et a tergo te sequentur vincti manicis; et ad-
» orabunt juvenes, ct in te orabunt : quoniam in tc Deus
» est, et non est Deus praeler te; tu enim es Deus, et non no-
• veramus, Deus Israel salvator. Erubescent et confunden-
1
» turomnes qui adversantur ei,et ambulabunt in pudorc . »

llactenus ipsa Proj hetia. Gaeterum, neutiquam arbitror

qucmpiam contra id quod tam aperte et perspicue dicatur,
vel oculos dirccturuin, quamvis admodum sit ingratus, ubi
ita evidenler et plane inducitur Deus Jsrael salvator, et in
illo Deus : « Adorabunt te, inquit, justi, et in te orabunt,
» quoniamin teest Deus,et non est Deus prader te : tu enim
» es Deus, et nesciebamus, Deus Israel salvalor. » Porro il-

lud, nescitbamus, quod ex persona eorum qui prius illum

non agnoverunt apud solos Sepluaginla diclum est, iu Hc-
braico aliler habet : quod sane Aquila convertens, sic ail :

« Deus ergo tbrtis occultus, Deus Israel qui salvos iacit; »

Theodotion vero : « Propterea ibrtis absconditus Deus ser-

r> vans. o Lbi sane valde mirabilitcr absconditum Deum Lhri-
stum nominat; nccnon causam quoqueplanissimedocet pro-
pter quam unum ipsum, quatenus inter ea quae genita sunt

nominatur,Dcum vocat,ob Patris videlicet in ipso habitatio-

ncm. In ipso enim, ut divinus docet Apostolus, complacuil
omnem plenitudinem divinitatis habitare; hoc ipsum verba
dccl arant, qnaj sic se habent : « l^uoniam in te Deus est, et

1
I»ai. \\\ . i
[ e| M-qq.
 DEUONSTftATIONIS HVANGELIC/F. Lin. V. '/ Q 1

» non est Deus procter le. » Pro illo vero quod est, prwler
te, Theodotion prwler ipsum inlerpretalus uthocmodo
cst,

verba se habeanl :Non est Deus prtvicr ipsum, eum videli-

cet a quo es, per quem tu quoque id habes ut Filius sis.

Sed Aquila ila interpretatus est : « Verumtamen in te for-

» tis, et non est amplius apud te. Deus ergo fortis et lr-

» lens, Deus salvos faciens. » Symmachus vcro solus sic :

« In te Deus, et non est amplius ncque adest Deus : vere

» ta Deus absconditus, Deus Israel servans. » Ubi quod Deus
sit Ghristus Dei, verba ipsa plnne declarant : nam propter-
ea quod in te, inquit, est Deus, tu sane Deus fortis et abs-
conditus. Ergo ex his, Deus unus erit, qui hujus appella •

lionis est Dominus. Filius autem, quoniam Pater ei seipsum

communicat, de communicatione veritatis illius dignitatem
accepit; quippc qui neque a soipso sit, neque ab eo qui ip-

sum genuit Patre deseratur (5), sed hoc ipsum totum quod
est, quod vivit, quod subsistit, ab eo a quo est Patre obti-

neat; qui nequc Palrcm deserit, ct ab illo gignitur, et tum

ut sil, tum ut Filius sit, non a seipso, sed a Patre habet.

Quocirca, honore hunc quoque ut Deum prosequi edocli

sumus, quemadmodum quae nunc tractantur Prophetiae de-
clurant. Ut enim alicujus regis imago veneratione affici so-

let, propter illum cujus lineamenta expressa et similitudi-

nem fert (caeterum, quamyis et imago regis ct ipse rex
honorc afliciatur, unus tamen erit qui honoretur, non duo ;

non enim duo reges, unus primus et verus, aller qui ipsa

imaginc sit expressus; sed unus in utroque non modo intel-

ligitur, verum etiam nominatur atque honoratur) : sic sane

unigenitus quoque Filius, cuni solus sit imago Dei invisibilis,

mcrito.. propter eum cujus fert similitudinem, et imago ap-

pellatur Dei invisibilis, et ab ipso Patre eflicitur; quippc
qui lali existat et natura et esscntia, indeque exquo primum
extitit, non acquisitnm sed naturalem Palris imagincm refe-

'9-
 LVSl-UJl rAMPIUI.l

rat< Quarc idem nalura Deus, cl idem unigenitus Filius

exislit, non autem ut illi exlrinsccus assumunlur adoptalus,

quiquc advenlitium divinne appcllationis honorem possident.

At enim elsi nalura unigenitus Filius Deusque noster celc-
bratur, non tamen a seipso Deus, sed ex Deo Palre unige-
nitus Filius, et idcirco Deus.Tolumque hoc sane causa erit
cur ipse quoque sit Deus, quod solus sit natura Dci Filius,
el Unigenilus appelletur, et quod usquequaque conservet

cjus qui solus est Deus animatam et vivam et inlelligentem

imaginem, et in omnibus ipsi Patri assimilatam, et eam qunc
Dei ipsius substantiae similitudinem prae se ferat. Hac crgo
de causa ipsum quoque, tanquam eum qui solns Filius et
solus Dei imogo sit, et ingeniti ac principio carentis Patris

esscntioe virlutes secundum exemplum assimilationis in-

dulus, et ab hominum artificiosissimo et scientissimo «ilas

dcsignatorc et auctorc Patre ad amussim et ad cerlam cx-

quisitamque assimilationcm expressus, Dcum merito divina
appellant Oracula, ut una cum caeteris ad hanc quoque ap-
pcllalionis dignitalem a Patre provectus sit,eamque accepc-
rit, non aulem ex proprio jure possidendam habuerit. Nanv
que ille quidem dat, hic vero accipil : ilaque suo jure unus
ille est Deus qui non ab altero accepit. Hic autem a Palre

habet ut Deus sit, tanquam Dei imago; utpote cum una in

ambobus, juxta exemplum, divinitas intelligatur, et unus

sit Deus qui per seipsum sine principio et sine generatione
existat, per Filium aulem tanquam per speculum et imagi-

nem consideretur (6). Hoc est scilicet quod spirituale docet

Oraculum, quod non alias diciteum de quo sermo esl Deum

esse adorandum, propter inhabilantem in ipso Patrem. « In

» te enim, inqu.it, crabunt, quoniam in te Deus est. Sed tu

» quoque, ipse cum Deus sis, salvator Israel existis. Proinde

» fortis et absconditus Deus es; quoniam in le Deus, et non
» est amplius praeter ipsum. » Pro eo vero quod est, (abo
 DEMO.NSTIIATIONIS EVANGELICjC LIB. V. '21JO

ravlt /Egyptus, Ilebraicum habet, cl reliqui omues inter-

pretes reddiderunt, labor jEgypti, ut id quod dicitur talc

sit : « Te adorabunt, el tui crunt servi, labor /Egypti, ct nc-

b gotiatio iEthiopum, et Seboim : » quibus verbis barbaras
cgo arbitror et ignotas quasdam nationes significari, ct om-
ncs quaecumque antea quondam docmonica superstitionc
vexabantur. Nam propterca quod ^Egyptii visi sunt omnium
nationum superstitiosissimi esse, primiquc errori quo simu-
lacra colerenlur portas aperuisse ; merilo eos prinios col-
iocat qui Christo sint subjiciendi : deinde per eos qute ad
rcliquos simulacrorum cultorcs pcrlinenl, ut apcrta sint
efficil. Et hxc quidem in Salvatorc ac Domino nostro cx-
pcctatum exitum nacta sunt; jam enim innumerabiies per
orbcm lerrarum nationum conveutus, in omnibus gentibus
illum adorant illique serviunt. /Ethiopas vero ac Seboim
eos qui hic adoraturi Christum canuntur, septuagesimo
primo quoque Psalmo significari puto, ubi dictum est :

« Coram illo procident /Elhiopes, et rcges Arabum ct Saba

» dona adducent; et adorabunt eum 1
. » Constat vero ex ipso
contextu, Chrislum esse adoraturos eum, qui in illis quoquc
ul vcnturus canitur a Prophctis.

CAPUT QUINTUM.
A PSALMO XXXII.

Quod Dei V crbum suam habens cssentiam jussu Patris, David (.e<\uc
ac tios Opificcm universi novit $ ct </uod idcni Dci Kcrbum iclem
Prophela ad hominum medelam csse missum d Patrc testificatut .-

et quod brevi tempore utui>crsani tcnam sua doclrina implclurum

canit.

« Vcrbo Domini coeli firmati sunt, spiritu oris ejus omui;-

1
Psal. i.xxr, <j v io.
 »»

l(j ,
LUSl-nil PAMPIIILI

b virtus conim l
. » In ccutesimo vcro scxto Psalmo sic diclum
esl : « Misil Verbum suum, ct sanavit eos, et cripuit cos de
2
» interruptionibus corum . b Et rursus ccnlcsimo quadra-
gesimo seplimo : « Qui emiltit eloquium suum terrce,veloci-
3
» ler currit sermo ejus . » At cnim ei qui nuncin mauibus
cst Psalmo dicenli : « Verbo Domini coeli firmati sunt,
concordat sacrum quoque Evangelium palam dicens : « In
» principio erat Verbum, et Verbum erat apud Deum, et

» Deus erat Verbum hoc : erat in principio apud Deum : om

» nia per ipsum facta sunt, et sine ipso iactum est nihil \
Sanc merito Evangelium Deum illum nominat; quando
ctiam per ea quac prius dicta sunt, idem hoc quod nunc
nl Deus celebratur Verbum, etSapientia, et germen Dei, et

Saccrdos, et Christus, et Rex, et Dominus, et Deus imago

Dei appellatum est. Porro, ul qui et alius sit quam Paler,
et ejusdem administer fueril, adeo ut jussu illius ipse om-
nia condiderit, in pracsenli deinceps Psalmo adjungit : « Ti-
a meat, inqu.it, Dominum omnis lerra; ab eo aulemcommo-
i vcantur omnes inhabitantcs orbem : quoniam ipse dixit,
5
» et facla sunt; ipse mandavit, et creata sunt . » Constat
enim quod qui dicit, ad alterum dicit; ct qui mandat, al-

teri prasler se mandal. Perspicue vcro post ipsam Salvato-

ris noslri humanae natura? assumptionem, conventus ex
omni lerra, hoc est, ex omnibus quac terram incolunt na-
lionibus, innumerobiles, non ilidem ut antea ullos daemo-
nes, sed ipsum Dominum Jesum limuerunt, et omnes habi-
tonles orbem commoli sunt, in ipso Christi nomine, sicut

pracsens oraculum canit : « Timeat, inquit, Dominuin om-

» nis terra ; ab eo aulem commovcantur omnes inhabitan-
* les orbem. » Hactcnns quae de secundo tricesimo Psalmo
accepta sunt : consimilia vero his ct consona in ccntcsimo

>].xxxii,6. — * Ps.-.i. ':»:. in. — "

Pa I.'cslVii, i j- — s
Jaan. i, i.

— ' Psalm . xxxn, 8 p! o.

 DKHONSTRA.TIONIS KV ANGLLlCfi LI15. V. 2(j5

quoquc quadragesimo octavo Psalmo invenics, qui docet

non ea modo quae ad terram duntaxat, sed eliam ca quac
ad co3lum et breviter ad universam creaturam perlinent,
ipso Deo universi jubente, extitisse. Dicit igitur : « Laudate
» Dominum de coelis, laudale euni in excelsis. Laudale eum
» omnes Angeli ejus, laudate eum omnes virtutes ejus. Lau-
» date eum sol el luna, laudate eum omnes slcllae et lumen :

n quoniam ipse dixit, et facla sunt; ipse mandavit, et creata

» sunt\]»Quod si ipse rnandavil,quisnam, quaeso, usque ad-
eo magnus ut mandatum de lanlis rebus susciperet, praeter
DeiVerbum ? quod varie in praesenti opere a nobis lanquam
Deus celebratur, Verbum Dei appellalur merilo illud qui- :

dem, proplerea quod omnium rerum artiiiciosas alque cili

caces raliones Omnipotens in ipsum conjecerit; quippe qui
ratione atque ordine univcrsa illi et dispensanda et gubcr-
nanda tradiderit. Nemo igilur pulel humanae, quae ex sylla-

bis constal, et ex nominibus et verbis componitur, articulalae

alque enunliabili oralioni, Dei Verbum simile esse : quo-
niam nostra haec oralio in vocibus et syllabis, et iis quae per
Ikcc significantur, quidquid ipsa est oblinet; ulpote quae per
linguam, et arterias, ct iauces,ct os proferalur : scmpilernae
vcro atque incorporeae nalurae Verbum omni omnino ra-
tione quae a nobis proferri solent verba praetergressum, ni-
hil humanae rationis prae se feral, sed solam cum humano
vcrbo communem appellationem possideat; quando neque
vocem,quae ex aeris pulsu conslet,nequedictiones ullas, ne-

que syllabas, neque linguam, neque os, neque omnino quid-

piam humani sive morlalis, in Deo universi accipere sive in~
lelligere fas esl. Id enim verbum animne esset, quod nnllo
modo per seipsum ab anima seorsum posset esse aul consis -

terc : tale enirn humanum est verbum, quod privatim qui-

dem nullam neque essentiam neque substanliam habel, sed

1
Vsal. cxlyiii, i ct seqq.
2f)C) LVStBII PIMMUL!
lotiini libera quaedam motio est et cfficientia cogitationis.

Cacterum, ipsum Dei Verbum non tale, sed per seipsum

habens propriam substantiam, usquequaque divinam atque
intelligentem, quae privatim quidem subsistit, privatimquc
idem efficit quidquid efficit, verum materiae omnis est e\-
pers, et incorporea, et omui ratione primi et ingeniti et
solius Dei naturae assimilata, earum omnium rerum quae
factae sunt rationes, et earum quae sub visum cadunt incor-
poreas et invisibiles species in seipsa ferens : quare illam
et Sapientiam et Dei Verbum divina Oracula appellant.

CAPUT SEXTUM.
Quod Esaias similitcr ut David duos Patrem et Filium conjitctur,
et eorum altcrum unwersi Opificcm, quemadmodum ipsi quoquc
crcdimus.

" Audi me, Jacob, et Israel quem ego voco,* ego sum pri-

» mus, et ego sum in manus mea fundavit ter-

aeternum, et
» ram, et dextera mea consolidavit ccelos. Vocabo eos, et
» stabunt simul et congregabuntur omnes, et audient quis
» eis annuntiavit haec. Dominus, qui diligit te, fecit volun-
» tatem tuam in Babylone, ut tolleret semen Chaldaeorum :

» ego iocutus sum, et ego vocavi : duxi eum, et direxi viam

» ejus : adducite ad me, et audite haec. Non ab initio in oc-

» culto locutus sum : quando fiebat, illic eram : et nunc Do-

» minus Domiuus misit me, et spiritus ejus*. » Gonsidera,
quaeso, hic quonam modo qui dixit : Ego sum primus, et

ego sum in aeternum, qui et terram et coelum condidit, ita

plane se missum esse fatetur a Domino Domino. Sic enim

Patrem consuevit bis Dominum appellare. Itaque habes
hoc (juoque indubitatum de eo de quo quaeritur testimo-
I*ai xlvh, : 2 et seqq.
 DLMOJSSTRATlOiMS EV&NGLLICE LIB. V. 297

nium. Primum vcro illum hic dicit esse Propheta, quem iu

iis quae genita sunt pia colit : nam quae sinc principio est,

qnaeque genita non est, essentia, eam attrihuit Palri; pri-

mum enim in aliquo majore numero antecedit, et honore

alque ordine praeponi solet. Quod quidem neutiquam Patri
conveniat; non enim eorum quae genita sunt primus est
6upremus Deus, quoniam ne principium quidem illius ul-
lum excogitari potest sed est ultra primum, utpote qui
:

primum ipse genuerit, atque ut esset fecerit, quaudoquidem

solum divinum Verhum omnium eorum quae gcnita sunt
primum jure nuncupatur. Cum ergo quocreretur in illo :

1
« Ipse dixit et facta sunt, ipse mandavit et creata sunt , »

cuinamcreandarum rcrum mandaverit opificium, nunc per-

spicue demonstratum est quod videlicet ei qui dixit « Ma- :

d nus mea fundavit terram, et dextra mea consolidavit coe-

» lum : » qui etiam se a Patre missum esse confitetur ubi
ait Nunc Dominus Dominus misit me, et spiritus ejus. »
: «

Erat autem Deus Verhum qui hoec dicat, quando Verbo Do-
mini cozii firmati sunt 2 , ex eo Psalmi loco quem supra ap-
posuimus sed enim cum ipsum quoque Dei Verhum Dc-
:

mini appellatione ut Deus celebretur, tamen ipsius Patrem

Dominum maxima cum reverentia ac pietate bis Dominum
appellat, ut in eo diversitate nominis utatur. « Nunc enim,
» inquit, Dominus Dominus misit me, » utpotc cum Pater
ct Deus sit, et tam sui unigeniti Verbi quam eorum omnium
quae illo posterius facta sunt, quorum cum potestatem ac
dominum a Patre ipsum Dei Verbum acceperit, tanquam
is qui et legitimus et unicus Fiiius sit, merito cliam ipse nh
iis qui et pie et religiose colcre Deum volunt appellahilur
Dominus.
J
Psal. ixx», 9. — 2
Psal. xxxn. d
 il^ ElJSEUll PAMMULi

CAPUT SEPTIMUM.
A GENESI.

Quod ctiam maximus Dci sctvus Moscs iu mwu/i fabricationc cog-

noi'it Patrcm Dcumquc univcrsi cuni a/tcro communicanlcm dc

hominis opi/icio; hoc porro dwiniun cssc Kcrbum antc didicimus.

« Et dixit Deus, Faciamus hominem ad imaginem acsi-

» militudinem noslram ; » et rursus : « Et dixit Deus, Non est
» bonum esse hominem solum, faciamus illi adjutorium se-
» cundum ipsum. » Ac, ne quispiam suspicelur haec ad An-

gvlos dicta fuissc, conlinuo declarat eum cui imperatum

siL jion esse AngclumDei, dicens : « Et fecit Dcus homi-
1
» Jicm, ad imaginem Dci fccit illum . »

CAPUT OCTAVUM.
AB EADEM.

Quod idcm Moscs bis p/anissimc Domiiaim, sinc ullis invblucris,

thco/ogicc commcndat.

n Sol ortus est super terram, et Lol ingrcssus csl in Se-

» gor, et pluit Dominus super Sodoma sulphur et ignem a

» Domino » Piane bis Dominum nonjinat, et huic doccl ab

2
.

iJlo mandatum esse ut impios debilo supplicio aiTjcial et- :

enijji iicet non semel Dominum aperle dicamus, non tamen

siuiili ubique ulimur theologia; sed pia quadam ac reiigiosa
dislinctione uteutes, iilum quidem et Dcum ct Dominum,
hujus cliam Palrem csso cdocli sumus, hunc vero ipsum,
J
Gcucs. j, 2<~> el stqq. — 2 Id. xix, *4-
 DliMONSTIUTIONIS KVA.NGULIC/E LIB. V. 2Q()

quoui cl Verbi el Domini appeiialione signihcare consuc-

vinius, corum quidcm qui post ipsum ct sub ipso sunt cssc
Dominum, ejus aulcm qui uuum cum ipso cst, ncutiquam
simililer : neque enim Patris Dominus, neque Patris Deus
is qui est Deus Verbum, sed iilius quidem imago, ct Ver-
bum, eorum vero quac post ipsum
et sapientia, el virtus,

collocantur dominium habens, et Dominus el Deus iilc vero, :

cum et Dominus et Deus sit, etiam Pater cst hujus, sicut

liic illius est Fiiius : quare cum hi duo unum sint, merito
ea quac ad rcligiosam thcologiam perlineut, in unum prin-
cipium nobis rccidunJ, et in uno Deo consislunt.

CAPUT NONUM.
AB EADEM.

Qaod idcm Dcum Vcrbum signifcat Dcum ac Dominum prius no-

minatum; ct quod in hominis forma et fgura cl visum csse ct

antiquis responsa dedisse conscribit.

« Apparuit autem Dominus Abrahac, et dixit ei : Semini

» luo dabo lerram hanc*. »Et rursus : « EralAbraham an-
)vno'rum nonagiula novem, ct apparuit Dominus Abrahae,
» ct dixil ei : Ego sum Deus : bcne piacitus sis coram mc,
» et esto inculpabiiis, et ponam testamentum meuni inler

» le et me, et muilipiicabo tc vaide \ » Et rursus : « Appa-

» ruit autemDeus ei apud quercum Mambre, dum scderet
» in ostio labernaculi sui, ipso meridie : cum vero oculis
» suis reepexisset, vidit, et ecce tres viri slelerant supra
» eum; et cum vidisset, accurrit obviam illis, ab ostio ta-
3
» bernacuii, et adoravit . » Ac deinceps post visionem ad-
jungit : « Dominus aulera dixit, Non cclabo ego Abraham
J
Gcne». xv, 18. — 2
Id. xvo, n.!\. — 3
Id. xvm, i et seqq.
DOO EUSEBII 1»AMN!ILI

puerum moum quac ihcio. Abraham vcro oum sit, crit iu

» gentem magnam ct multam, ei benedicentur in eo omucs
1
> gentes lerrae . » Atquc his rursus adjungit tanquam de al-

lero : « Novi enim quod conslituet filiis suis et domui suac,

» et custodient vias Domini, facere justitiam et judicium, ut

» inducat Dominus super Abraham quae loculus est ad il-
2
» lum . » His plane scriptum est cum Dominum qui Abrahae
respondebat, haec dicerc, ubi videlicet Dominuin confitetur
Patrem suum et conditorem universi : ipse tamen Abraham,
veluli propheta. exploratam et certam ejus qui respondebat
cogitationem habens, deincepscum vencrationeeosquiantc
expositi sunt orat, dicens : « Ne perdas justum simul cum
» impio, et erit justus quasi impius. Si sint quinquaginta
» justi in civitale,perdes eos? nonnc dimittes omnem locum
» proplcr quinquaginta justos? Nequaquam tu facies vcr-
» bum hoc, ut interficias justum cum impio, et erit justus
» quasi impius : nequa^uam, qui judicas univcrsam terram,
3
» nonfacies judicium . » Porro haec ad Angelosautadquem-
piam ex Dei ministris dicta esse, cousentanee dici non ar-
bitror; non enim cujuslibet sit judicare terram universam :

sed nec Angelus quidein cst nominatus, quem superior

Scriptura significat, verum alius quispiarn, Angelo praestan-
Deus utique ac Dominus, qui cum duobus Angelis in
tior,

forma hominis ad supra scriptam quercum est visus. Prae-

terea ne Patrem quidem Deum hunc fuissc putandum cst,

qui hujuscemodi verbis indicatur : dicerc enim id mutari

quod divinum est, et figurari in speciem ac formam homi-
nis, neuliquam pium est. Superest igitur ut confileamur il-

lum fuissc Dei Verbum, quod a nobis in iis quae antehac

scripla habes, Dei nomine celebratum est : quo dc causa

hodic quoque a vicinis ct in proximo habitantibus, quasi
divinus colitur atque obscrvatur is locus, honoris illorum
1
G< 11. x\ pir. 17 et ^eq. — 2
Ii>id. 19. — !
Ibid, 23 tt seqq.
 DEMONSTRATIONIS EVANGELfC/E LIR. V. 001

;ralia qui Abrahac in illo visi sunt; atquc ctiam nunc ibi-

dcmpermancnslerebinthus conspicilur. Qui enim ad Abra-

ham hospitio suscepti sunt, ut habet Scriptura, rccumbcn-
!cs erant duo quidem utrinque, medius aulem cxcellentior
et qui reliquos anteiret. Hic vero sit plane is de quo dixi-
mns, ipse ulique Dominus ac Salvator noster, quem cliam
pertinaces et increduli, divina oracula confirmanlcs, venc-
rantur : hic ipse igitur ex illo, pietatis jaciens ad homines
semina, humanam speciem ac flguram indutus, Dei amico
alque antiquo patri Abrahae seipsum quisnam cssct oslendit,
Patrisque sui tradidit sententiam.

»•*.%.•%"%. v-» •* •

CAPUT DECIMUM.
AB EADEM.

Qiwd idcm Propheta in Jacob manifcslius cum dc quo agitur iudi-

cat Dominum qucm sanc ct Dcum ct Angclum supvcmum Dci
,

vocat.

« Et proicctus est in Charran, et venit in locum, et dor-

» mivit illic; occiderat enim sol; et accepit lapides, et po-

» suit sub capite suo, et dcrmivit in loco illo, ct somniavit :

» el ecce scala terrae infixa, cujus caput perveniebat usquc

» ad ccelum, et Angeli Dei ascendebant et descendebant
» per eam; et Dominus innitebatur ei, et dixit : Ego Do-
» minus Deus Abraham patris tui, et Deus Isaac, ne timeas :

» terra in qua tu dormis in ipsa, tibi dabo eam et semini

» tuo : et erit semen tuum sicut arena maris, et dilatabitur

» ad mare et orientem, et ad Borcam ct Africum. Et be-

» nedicentur in te omnes tribus lcrrai, ct in scmine tuo :

j> vX rccc cgo sum tccum, cuslodicns tq in omni via qua-

 :

509 IlShDII PAMPniLI

d cumque itcr feccris, ct convertam tc in tcrrnm lumc :

» quoniam non te rclinquam, doncc faciam oinnia quaecum-

» que locutus sum tibi. Et experreclus est Jacob a somno,
• et ait : Dominus est in loco lioc, ego autem nesciebam;
• ct limuit, ct ait : Quam terribilis est locus hic ! non cst
» hoc aliud nisi domus Dei, et haec porta coeli. blt surrexit
• Jacob mane, et accepit lapidem qucm supposuit capili
» suo, et erexit illum pro tituio, et efTudit oleum in sum-
» mum illius: et vocavil Jacob nomen Ioci illius, Domuiu
» Dei 1
. » Eum qui hoc loco tam muliis verbis respondcl,
Dominum et Deum, Angelum quoquc Dei deinceps pro-
gressus invenies, ubi ad mulieres ait ipse Jacob : « Et di-
» xit mihi Angelus Dei in somnis : Jacob ! cgo aulcm dixi

» Quid est? » Et deinceps : « Vidi, inquit, omnia quaecum-

» que Laban Ego Dcus, qui apparui tibi in loco
libi facit.
2
» ubi erexisli mihi tilulum ct vovisti mihi votum » Ergo .

qui supra dixerat « Ego Dominus Deus Abraham patris

:

» tui, et Deus Isaac, » cui et titulum erexit Dei amicus,

Deus quidem erat et Dominus (ipsi enim dicenli creden-
dum) ; non tamen is qui Pater est et a nullo est, sed qui ea
quae ad Palrem pcrlinent hominibus subminibtrat et nun~
liat (7). Quocirca etiam Angelum ipsuni in praesenti vocat
Jacob, ubi ait : « Dixit mihi Angelcs Dei in somnis verba
» hoec : Ego sum Deus, qui apparui tibi in locc. » Ergo idem
el Angelus Domini, et Dcus, et Dominus, plane in his ap-

pcllalus est. Et apud Esaiam prophctam magni consilii

shigelus, intcrimquc el Deus> et Princeps, et Potcstater.i
liabens nominatur, ubi ortus illius inter homincs canilur,
•i dicenle, « quod puerulus natus est nobis, et filius datus
» est nobis, cujus principalus supcr humcrum ejus; et vo-
» calur nomen ejus magni consilii Angelus, Princeps pacis,
3
» Deus fortis, Potentiam haben?, Pater futuri saeculi . »

1
G< n. xxviii, 10 ct soqq — 2
Id. xxx!, 1 1 ct seqq. — 3
Is. ix, <i ct seqq'.
 DF.MOXSTRATfONfS K VANGF.I IC/E I.IIl. V. 000

CAPUT UNDECIMUM.
Quoel etiam Jeicob cum ele cjuo proximc eliclum cst, ct Dcum ct Do-
minum, prcetcrca Angelum simi/iter, ut Abreiham in hominis
forma conlcmplatur, in ea historia qua sic se habet.

« Surgens aulem noctc illa, accepit duas uxores, ac duas

» fainulas, et undecim puerulos suos, et transivit vadum
* Jaboch; ct accepit eos, et Iraduxit omnia sua : et relic-
» tus cst ipse Jacob soJus, et lu< tabatur cum eo homo us-
» que mane; vidit autem quod non posset adversus illum,
» et altigit latitudinem foemoris cjus, el torpuit latitudo
» fosmoris Jacob dum luctaretur hic cum illo. Et dixit ei :

» Dimitte me, ascendit enim aurora. Hic vero dixit :Non

» le dimittam nisi mihi benedixeris. Dixit autem ei : Quod
» est nomen tuum ? At hic dixit ei : Jacob. Et dixit ei Non:

» amplius Jacob vocabitur nomen tuum ;

sed Israel erit
» nomen tuum; quoniam invaluisti cum Deo, etiam cum
» hominibus potens eris. Inierrogavit vero Jacob et ail :

» Indica mihi nomen tuum. Et ait : Quid ita quaeris nomen

» ineum ? Et benedixit ei in illo loco, et vocavit Jacob no-
» men loci illius, Speciem Dei. Aspexi cnim facie ad faciem,
» et servata est anima mea. Ortus est autem illi sol, cum
1
» transiisset Speciem Dei . » Et Mosi quidem dictum est,

NitUus videbit facienx meam et vivet. Hic autcm Jacob

vidit Deum non simpliciter, sed facie ad faciem : et cum
servatus esset, non corporc, sed animo, ad appellationis
Israel dignitatem assumptus est ; quac sane appellatio ani-
marum cognominis est, siquidem ipsnm Isracl noraen, si

inlerpreteris, vidcnlem Deum significat. Non igitur Patrem

Deum vidit, sed Deum Fiiium, cujus etiam curiosius appel-
1
Cfiw^s. xxxu, a?. etscqq.
5o4 bumbii r.\MrniLi

lalionem quarcnli Jacob, nondum crat cnunliandi tcmpus»

Quod si quempiam ex Angclis, aut ex iis qui coelum inco
lunt difinis spiritibus cum qui sanctis oracula minislrabat
aliquis suspicelur esse, plane decipitur : hoc ex ipso proba-
tur, quod hic ipse de quo loquimur, et Domini et Dei ap-
pellatione nuncupatur; etenim et Deum ipsum divina Scri-
ptura plane vocitat, et Dominum ilem appellat, ejus no-
minis honorem illi tribuens quod opud Hebraeos quatuor
litteris notatur, quod sane in una ineffabili atque inenun-
tiabili Dei appellatione ponere pueri Hebraeorum consue-
verunt : probatur etiam ex eo quod ubicumque Scriplura
Angelos appellare vult, aperte hoc facit, Angelosque dis-
tincte signiiicat. Sicut eos qui in Sodomis erant, cum im-
pii essent, is qui Abrahae respcnderat Deus ac Dominus,
suo adventu neuliquam dignos cfficit, qucmadmodum rur-
sus dicit Scriptura divina Dominus quidcm abiit, post-
: «

» quam desiit loqui cum Abraham. Duo vcro Augeli Sodo

» ma abierunt vcsperi \ » Ilem ipsi Jacob obviam vcncrunt

Angeli Dei a Et cum vidisset, dixit

: Castra Dci haec; et :

2
i vocavit uomen loci illius, Castra » Sic sane Dei ami- .

cus visiones discernebat proiude nunc quidcm nomen loci :

Castra appellat, ex eo quod iliic Angelorum castra viderit :

ubi autem cum ipso Deo loquitur, vocat nomen loci Spe-
ciem Dei, his verbis : « ^ idi enim Deum facie ad faciem. »

Quin et Mosi quoties apparet Angelus, hoc ipsum divina

Scriptura significat, dicens : « Apparuit vero illi Angelus
3
Domini in flamma ignis rubi . » Quoties vero is qui jus
et potestatem habct, ipse utique oraculorum et rcsponso-
rum auctor, ila hoc planum facit, ut illum Dominum cl
Deum, nusquam verum Angelum nominct. Simili rationc
ctiam iu mari Rubro plane Angelum Dominumquc dis«
tinguit, ubi ait « Sustulitquc sc Angclus Dci qui ambu
:
-

J
Gen. wiii. r^3; \i\. Ii]. xxxii, 2. -
 DEMOXSTRATIONIS KVAXGELIC^K LIIJ. V. 3o5
l
» labat ante castra filiorimi Israel, et abiit pcst cos . »

Sustulit autem se eliam columna nubis a facie eorum.

Quemadmodum in superioribus Dominus forma hominis
respondens antiquis inducitur, sic hoc loco per nubem :

itaque deinceps verba sic habent Factum est aulem in

: «

» vigilia matutina, et respexit Dominus in castra /Egyptio-

2
» rum in columna nubis ; » et per totam deserti regionem
in columna per nubem Deus Mosi respondet. Plane igitur

quoties Angeli naluram oratio significare vult, neque Deum

neque Dominum, sed absque ulla obscuritale Angelum no-
minat : quolies vero Dominum et Deum eum qui apparet
inlelligit, his ipsis palam ulitur loculionibus. Quod vero
Dominum Deumque non eum significet qui Paterest, ipsae

Scripturae divinoe locutionis in superioribus evidenlissia;e

ostendunt, ubiAngelum Dei appellant eum qui, cum de
Jacob sermo esset, Dominus et Deus est nominatus. Su-
perest igitur ut quaeramus quisnam sit, in iis quae sunt Deus
et Dominus, praeter Pairem omnium,
regem Deumq.ie el

universi : erit autem hic Verbum Dei, quod est ante sac-
cula, superior quidem omni Angelica natura, profectus au-
tem ab eo qui Pater est (8).

CAPUT DUODECIMUM.
Quod rursus in Jacob genitum Deum,planc ipsa oratio pra> sefcrt.

« Dixit aulem Deus ad Jacob : Surge et ascende in lo-

» cum Bethel, et habita illic, et fac altare Deo, qui tibi ap-
» paruitcum fugercs a facie Esaii fralris tui. Et dixit Jacob
» domui suae el omnibus qui cum ipso erant : ToIIite deos

» alienos de medio vestri, purgamini, et mutate habitus vcs-

1
Exod. xiv, 19. — 2 lbid. 24.

XXI. 20
 i,o>, et surgamus usccndamusqiic in Bcthel ; et faciamiu
» illic altare Domino, cjui exaudivit me in die tribulatiouis

» qui fuit mecumet scrvavit me in via qua profectus snm 1

lloc loco Deus ipsc universi, qui solus neque factus neque
genitiss, ct suprernus omnium cst, non visus sed invisibi

liter dans responsa ipsi Jacob, ct virtute ineftabili seip-

sum movens, de Filio verba facit planissinie. Dixit ergo illi

Deus : « Fac altare Deo qui apparuit tibi. • Quis autem liir.

sit qui scriptus est supra illi apparuisse, paulo anle oxpn
suimus, ubi Deum \ crbum esse demonstravimus.

CAPIT DECIMUM TERTIIM.

AB I-XODO.

Quod Deus Patcr, cum Mosi responderit pcr Angclum sc patrilms

apparuissc, non amplius pcr sfngclum, sed pcr Filiiun docct.

« Et Moses erat pascens oves Jothor soceri sui; el venil

» ad montem Dei in Choreb; el apparuil ei Angelus Domini
• in flamma ignis rubi. i Et post alia : « Et ut vidit quod
» accederet ad videndum, vocavit illum de medio rubi di-
» cens : Moses, Moses, ne propius huc accesseris. Solve cul-
» ceamentum pedum luorum, locus enim in quo stas terra

» sancta est. » Dominus ad illum

Et post pauca : « Et dixit :

» Ego sum qui sum '. » Et rursus « Locutus est Dominus :

» ad Mosem, et dixit ad illum Ego Dominus visus sum ab :

i Abraham, et Isaac, et Jacob, cum eorum sim Deus; et

» nomen meum non indicavi illis, et constilui testamentum
» meum ad illos
5
; »quemadmodum apud Prophetas in ho-

minibus versantes, verbi gratia, Esaiam, et Hieremiam, et

^imiles, homo quidem erat id quod videbatur, Deus autem
!
(itn. \x\v. i t ;t srqq. — 2 f\oH. iil, 1 et ^rqa. — * Id. vi
 DJiMONgTKATIOHIS liVANGliLlCE LIJJ. v. 5 '7

qui per id quod apparebat tanquam per instrumentum

lo-
quebatur, et modo Christi persona, modo sancli Spirilus,
modo supremi Dei erat, quae per Prophelam responsa da-
bat; sic utique etiam nunc Mosi, qui inlroducitur, supre-
mus omnia sub se habens Deus, per eum qui
et
apparet
Angelum, ea quac proposita sunt canil. Quorum
ha-c sen-
tentia sit sane Tibi quidem, o Prophela,
:
tanquam ei qui
adhuc eruditur et qui nihil visione Angelica amplius ca-
pit, Angelum meum exhiberi videndum volui
interim
; sed
meum nomen tibi soli nolum facio, dum doceo le
me eum
esse qui sum, et nomen meum esse Dominum : tuis vero
patribus non hoc solum indicavi, sed etiam
hoc ipso am
plius largitus sum nam ab
; illis sum visus. Quis vero sit qni
patribus visus sit, et quod non Pater Deus, antea demon-
stratum est, ubi Deum et Dominum Angelum Dei nomi-
natum esse demonstravimus. Csterum, quonam modo hic,
ille qui Pater sit Deus et omnia sub se habeat, dicat se a
patribus visum, merito aliquis qua^rat.
Explicabitur porro
id de quo quaeritur si divinas
Scripturaj diligenliam allen-
damus : nam cum apud Septuaginta ita dictiim sil : « Et
> visus sum ab Abraham, ct Jsaac, et Jacob, cum eorum
» sim Deus; Aquila quidem sic ait
>,
: « Et visus sum ab
• Abraham, et ab Isaac
et ab Jacob in Deo salis multo;
*
quibus verbis planissime indicat non ipsum
illum qui Pa-
ter est per seipsum apparuisse;
neque vero sicut :,;osi, ila
etiam patribus per Angelum, aut per rubum
aut ignem,sed
in Deo satis multo oracula praebuisse. Quare etiam
patribus
per Filium visus est Paler, quemadmodum in Evangeliis ab
ipso dictum habetur « Qni vidit me,
:
vidit Patrem : » i„
ipso enim et per ipsum Palris cognilio
prodcbatur. Sed
cum hominibus salularis appareret,tum pcr Fiiii humanam
iormam videbatur a Dei amicis, alque inler
homines futu-
ram ipsius sahitem, omnibus praasenlcm, ex illo quasi ar-
3<>8 EUSfiMU PAMPHIM

rbam el pignus cxhibcbat. Gum vcro impiorum ultor et &•

gyptiorum castigator futurus esset, nou amplius in Dco sa-
tis multo, sed in Angelo supplicii ministro, et in specie
ignis, et flamma?, qune cito instar agrestisac senlicosnc ma-
leria: illos erat devoraturn, npparebat. Dicunt igitur per
rubnm quidem significari /Egvptioruin agrestem, et immi-
tem, et feram pravitatem; per ignem vero, vim illam ulcis-

cenleni et castigantcm quae illos invasit.

CAPUT QUARTUM DECIMUM.

Quod qucmadmodum patribushumana forma, sic in specic nuhis

Mosi el cuncto populo Dcus Vcrbum apparuit.

a Dixit autem Dominus ad Mosem : Ecce ego venio ad te

» in columua nubis, ut audiat populus me loquentcm ad te,

i et libi credant* ; »et quoe sequuntur : « Deus autem ante-

» cedebat eos die in columna nubis in via, noctu vero in
2
» columna ignis, ut luceret eis . » Et rursus : cDescendit
» Dominus in columna nubis. » Et rursus : « Gum autcm in-

» £ressus csset Moses in tabernaculum, desccndit columna

» nubis, et stetit in foribus tabernacuii, et ioquebatur cum
» Mose; et cernebat omnis populus columnam nubis stan-
» lcm in foribus tabernaculi, et stanlem omnis populus
» adoraverunt, unusquisque a foribus sui labernaculi \ »

Populus quidcm cernebnt columnnm nubis boc loco, cuni

Mose vero loquebatur. Quis porro loquebatur? columr.a
nubis videlicet, cum idcm Dens anlea palribus in bominis
forma apparuisset. Supra vero jam demonslratum est qucd
non Pater Deus hic esset, sed nlter quem nos, cum Dci sit

Verbum, Cbristum nuncupamus; qui tunc proplcr multi-

1
Exod. xi \. o. — 2 Id aiii, at. — 5
Id. xxxin, 9, 10.
 DJBBONSTRATIOKIS LVAXGLLKLE Llli. V. 00Q

ludinem vulgarcm et ipsi Mosi et populo in columna nubis

cernebatur, propterea quod non itidem ut patres videre il-

lum in ibrma houiinis idonei essent. Perfectorum enim lioc

erat, posse illius adventum providere qui olim in homini-

bus, corpore humano assumpto, futurus erat; quem sane
cum ne tunc quidem universus populus possct capere, me-
rilo aliasquidemeisperignem,lerrendicohibendiquecausa,
alias per nubeuij quasi adumbrale atque involute dans illis

leges, cernebatur, eademque ratione Mosi quoque propter

illos.

CAPUT QUINTUM DECIMUM.

Quod Angelica non fuerit natura qua? Mosi dabat responsa, sed
praistantior quam ut ad Angelwn rcferri possit.

« Dixit Dominus : Ecce ego mitto Angelum meum ante-

)> faciem tuam, ut custodiat te in via, ut iniroducat te in

» terram quam paravi tibi; observa cum, et audi cum, nec
» sis adversus illum contumax; non enitn dimittet le, no-
» men enim meum est in illo
1
. » Et in alio loco : « Dixit

» autem Dominus ad Mosem : Vade et dux esto hujus po-

» puli ad locum quem dixi tibi; ecce Angelus meus ante-
2
i) cedit te . » Et rursus : « Et dixit Dominus ad Mosem : Abi
» et ascende hinc tu et populus; » et caelera. « Et una mit-
» tam anle faciem tuam Angelum meum » Hae sane voces, 3
.

quod non Angeli, sed solius Dei sint, unicuique facile con-
stare potest. Cujus porro Dei? ni»i ejus qui priscis patribus
srt quem Angelum Dei
visus ? plane appellavit Jacob. Hoc
autem nobis Dei Verbum fuit, utpote cum et Dei Filius, et
Deus, et Dominus ipse sit nominatus.
1
Exod. xxhi, 20 et seqq. — 2 Id. xxxn, 3-f.
— 3
IJ. xxxui, 1 et seq*Ts
5 10 BUSBBII PWIPIIIU

CAPUT SEXTUM DECIMl M.

A DECEM PR/ECEPTIS LEGIS.

Quod idciii Dominus de ali<> docel, scilicel Filio.

«. Ego suin Dominus Deus tuus, qui cduxi te de terra

> .Egypti, de domo servitutis : non erunt libi dii alii praeter

» me ; » et caetera. Ego enim sum Dominus Deus tuus aemu-

«

» lator; » et adjungit « Non sumes nomen Domini Dei tui

:

1
» in vanimi . » Hoc etiam loco ipse Dominus ea qua3 ex-
posita sunt de alio docet. Siquidem cum Ego sum
dixerit,

Dominus Dcus tuus, adjungit : Non sumes nomen Domini

Dei tui; quippe cum de Patre et Deo universi, is qui ab
illo est Dominus suum servum sacris initiet. Alia pra?terea
innumerabilia invenies per totam Scripturam sacram, qua?
eadem ratione qua haec enuntiata sunt, ubi Pater tanquam
de alia persona, et ipse Dominus tanquam de alio quodam,
oracula reddebat.

CAPUT SEPTIMUM DECIMUM

Quod is rursus Dominus qui Mosi responsa dabat, alium a quo
crat agnoscens, Patrem utique hunc ipsum suum Deum vocabat.

« Et dixit Dominus ad Mosem : Et hoc tibi verbum quod

» dixisti faciam; invenisti enim gratiam coram me, et novi
» te prrcter omnes. Et dixit Moses : Ostende mihi tuam glo-
» riam; et dixit : Ego ante ibo prior te, gloria mea, et vo-

» cabo in nomine meo Dominum coram te, et miserebor

1
Exod. xx, i ct scqq.
 DEMQNSTRATIONIS EVANGELICjE LIB. \. 5 1 1

eujuscumque misereor, et clemens ero erga quemcumque

; Mim clemens. » Et post alia adjungit, alque ail : « Et
» desccndit Dominus in nubc, et astitit ei illic, et vocavit
» in nominc Domini : et transtvit Dominus in nominc ipsius,

» ct vocavit : Domine,Domine Deus, clemens et misericors,

» longaminis ct multae miserationis, et verax, et justiliam

» servans, faciens misericordiam in millia, aufercns iniqui-
» talcs ct injuslilias ct peccata; el purgatione non purgabit
)) reum; inducens peccata palrum in filios et filios fdiorum,
» in lertiam et quartam generationem. Et cum festinasset

» Moses, curvalus in terram adoravit \ » Conlcmplamini,

quacso, quonam modo etiam nunc ipse Dominus, qui in nubc
descendit, et Mosi astitit in nomine Domini, vocaverit alium
practer seipsum, qui solitus sit ex conduplicatione bis Domi-
nus appellari, lanquam euin a quo ipse sit, reliquorum om-
nium jus potestatemque habens, Dei nomine celebretur,
suum utique Patrem; atquc ut in his non Moses, sicut for-
sitan quispiam suspicetur, sed ipse Dominus alium suum
Patrem vocat : ante enim is qui Mosi respondit ait : « Ego
» transibo prior te, gloria mea, et vocabo in nomine Do-
» mini. » Ubi igitur hoc dixit, Scriptura deinccps inslar nar-
ralionis adjungit : « Et desccndit Dominus in nube, et asti-

» tit ei illic, et vocavit in nominc Domini. » Igitur ipsc

Dominus dum est quod promiserat praestiturus, dcsccndit,

el, qucmadmodum verba ipsa significant, progreditur antc

faciem Mosis; ipsc autcm Dominus vocat dicens : « Domine
» Deus, clemens, ct misericors,» et quae sequuntur. Quibus
verbis plane ipse Dominus suum servum, et seipsum quis-
nam esset, et ingeniti Domini notitiam, quasi sacris initians

docet : hoc vero ipsum tibi planissime demonstrabit ipse

Aloscs, ubi orans pro populo supra expositas Domini voces
commemorat; illic cnim inlelliges Dominum haec dixisse,,
1
Exod. ixxui, 17 ct 5<:qq.
 ;»

019 EUSBBII PA.MIMIILI

uoo ipsum Moscm, cum dicit : i Et nuoc exlollalur manus

» tua,Domine,qucmadmoduin dixisti, dicens : Dominuslon-
ganimis, et multae misericordiae, et verax, auferens iniqui-
» tates et injuslilias et peccala ; et purgatione non purgabit
1
rcura ; qui reddis peccata palrum in filios, usque in ter-
» liam et quartam generationem. » Observa autem quonam
modo in his ipseDominus ubi Patrcm Longanimem et muLtce
misericordicv appellavit, tum adjungit ipsum esse veracem
quod sane cum eo concordat quod in Evangeliis dictum est

ab uno et eodem Salvatore nostro : ut cognoscant te solum

verum Dcum* : solum igilur verum Deum admodum pie

ac religiose Patrem vocat, ut sic naturae ingenitae conve-

nientem honorem et cultum atlribuat, cujus naturae et ip-

sum imaginem esse et sobolem divina docent Oracula.

CAPUT OCTAVUM DECDimL

A NBHEBI9.

Quod Deum ipsi Israel visibilem esse divina docet Scriptura,

qua ipsum Dei f^crbum significat.

In Numeris Moses orans ait Dominus

: « Quoniam tu es
» in populo hoc, qui oculis ad oculos videris, tu Domine
1
:

pro quo sane Aquila reddidit « Quoniam tu es Dominus in

:

» visceribus populi hujus, qui oculum in oculis videris, tu

» Domine: » Symmachusautem: «Quoniam tues,Domine.»

Et in Exodo dictum est « Et ascendit Moses et Aaron, et

:

» Nadab et Abiud, et septuaginta ex senioribus Israel, et vi-

2
» derunt locum ubi steterat Deus Israel » Pro quo Aquila . :

« Et viderunt, inquit, Deum Israel : » Symmachus autem :

4
Joon, xvir, i5. — 2 Nuni. xiv, l^. — 3
Exod. xxiv, g. 10.
 DEMONSTRATIONIS EVANGELICJE LIB. V. 10

« Et viderunt visionc Deum Israel. » Caclerum, propter il-

lnd : « Deum nemo vidit unquam,» fortasse verba quae hoc

loco posita sunt, salutari Verbo contraria esse quispiam sus-
picelur; utpote cum visibilem illum faciant qui natura in-
visibilis est : sed si haec de Verbo Dei acceperis, qui mulli-
fariam multisque modis a patribus est visus, sicut nos in iis

quae supra oslensa sunt accepimus, neuliquam in contraria

videberis tibi recidere. Qui enim hic Deus Israel cernitur,

ipsum illum esse docent qui et ab Israel visus est, quando
homo luclatus est cum ipso; quinetiam primus illius no-
men mutavit ex Jacob in Israel, dicens « Quoniam inva- :

» luisti cum Deo » quo temporc divinam illius virtutem

*
;

sentiens Jacob, vocavit locum illum Speciem Dei, cum di-

xit : « Vidi enim Deum facie ad faciem, et servata est anima
»mea »
2
: quem sane Deum non alium esse quam Dei Ver-
bum, suo tempore demonstravimus.

CAPUT UNDEVICESIMUM.
A. JESU NAVE.

Quod Dei V^erbum, quod Mosi non secus atque antiquis patribus
dabat rcsponsa, ctiam Jesu, Mosis successori, in hominis forma
visus est.

« Et factum est, ubi fuit Jesus in Jericho, et respiciens

» vidit hominem stantem coram se, et gladius vagina exu-
» tus in manu ejus et accedens Jesus dixit Noster es, an
: :

» adversariorum ? et dixit ei Ego Prineeps imperatorum :

» exercitus Domini, nunc veni : et Jesus cecidit facie in

» lerram, et dixit ei : Domine, quid imperas servo tuo ? et

» ait Princeps imperatorum Domini Jesu, solve calceamen- :

1
Gcu. xxxn, 28. — 2 Ibid. 00.
5 1
-i
1
1 sf.mi pA.viPiin.i

)> tuin pcdum luoruin, locus enitn in quo slas torra saneta
i
>t \ » Eadetnsane haec Mosi quoque inilio visionis in pu

bo, ab ipso Doniino dicta sunt, sicut Scriplura indicat : h Ut

» vcro vidit Dominus quotl accederet ad vivendum. vocavit
» eum Dominus de medio rubi, dicens : Moses, nc propius
» accesseris huc : solve calceamentum pedem tuorum, lo-
2
n cus eniui in quo tu stas iti ipso, terra sancta est . » Unus
ergo atque idem Aiit Deus qui ambobus rcspondit, quemad-
modum ex ipso praecepto constat ; sed nunc quidem per
Principem imperatorum exercitus ejus, Mosi vero per eum
Angelum qui visus fuerat, Oraculum exhibet. Militiae vero
coelum sub se habentis, et exercitus ipso mundo superioris,

ct spirituum invisibllium, divinorumque Angelorum atque

Archangelorum regi, perfectoque universi Deo inservien-
tium (sicuti apud Danielem dictum est : « Millc millia mi-
» uistrabant ei, et centies mille millia assistebant coram
» co
3
)
omnium, inquam, talium supremus quis tandem sit
;

alius, quam Dei Verbum, et primogenita Sapientia, et So-

boles divina? merito ergo Princeps imperatorum exercitus
Domini hoc in loco diclus est, utpote qui alibi et magni con-
silii Angelus, ct consessor Patris, et aslernus ac maguus Sa-
cerdos esse, sit demonstratus. Sed illud quoque oslensum
cst, quod idem et Dominus, et Deus, et Christus sit, qui a
Patre oleo exultationis est unctus. Abraha) igiturapudquer-
eum visus, in hominis forma quieta habituquc pacifico seip-
sum ostendit, cum ex illo usque tempore salularem suum
ad homines adventum exordiretur; ipsi vero Jacob, tan-
quam exercilabundo ac certatori qui adversus hostes ct
iuctaturus ct praeliaturus esset, veluti homo. Sed Mosem et

populum in specie nubis alque ignis ducebat, terribilem in-

lerim atquc adumbralum seipsum ostendens. At quoniam

Mosis successor Jesus contra hostcs crat instrucndus qui
.
\ . '
', • i m qq, — 2 Exod. ;n. i ct »cqq. - ' Dan. \( ;
ro.
 PliJIONSTR ATIONIS BVANGELICjE I.IIJ. V. Ql3
anlehac terram Pulncstinam incoluerant, c.vicrnas utique
maximcque impias nationes, merito cum gladio vagina exuto,
<i contra hostes acumen pra2 se ferenle demonstratur; lali

prepemodum visione sigmficans quemadmodum ipse divina

virtute, tanquam invisibili gladio, cum suis interim sinrui
militans, eisque opem assidue ferens, erat impios ulturus :

quare etiam opportune seipsum Principem imperatorum

Domini appellavit.

CAPUT VICESIMUM.
AB JOB.

Quod similitcr ipsi-Job, quemadniodwn pairibus, ipsc opifcx uni-

i'crsi Deus f^crbum ct rcspondisse ct oculis visus csse dicitur.

« Dixit autem Dominus ad Job de turbine et nubibus :

» Ubi eras dum ego fundarem terram ? responde jam mihi,

» ulrum noveris intellectum, quis posuerit mensnras ejus
» si nosti ; » et caetera : « Cum facta sunt, inquit, astra,

» laudaverunt me voce magna omnes Angeli mei. Obstruxi

» autem mare porlis; » ac deinceps quod sequitur : « Num
» eras tu quando conslitui lumen matutinum? Luciferau-
» tem despexit suum ordinem. » Et rursus : « Num tu, ac-

» ceplo terrae luto, fecisti animal ; et ad loquendum ido-

» neum posuisti in lerra ? abstulisti vero ab impiis lumen ;

» brachium autem superborum contrivisti ; venisti autem

» ad fonlem maris? et in vcsligiis abyssi deambulasti ?ape-
» riunturque tibi timore porla^ mortis ? et janitores infc
1
» rorum videntes te territi sunt ?» Dcindc in (inc tolius

oraculi, respondet Job Domino, diccns : « Audi jam me,

1
Jpb, xxxvnr, i ct s(;qq.
5 I D Ll &EBH PAAIPHILI

vmine, ul eliam ego loquar; et interrogabo lc, ct lu me

» doceto. Auditu quidem auris audivi ie prius, nunc au-
» lein oculus meus vidit te. Quocirca vilem habui meip-
» sum, et liquelactus sum, et putavi meipsum lerram et ci-
» nerem 1
. » Domini igitur rerum opiiicis exposilas modo
esse voces, non solum ex iis quse proposita sunt, verum
etiam ex iis quae tibi ipsi videantur, diguoscere facile est :

illud vero, i \ enisli ad fontem maris, et in vestigiis abyssi

» deambulasti ? » et illud : « Aperiuntur vero libi limore

» portae mortis? et janitores inferorum videnles te territi

» sunt ? » Salvatoris noslri descensum ad inferos signifi-

care, suo tempore dcmonstrabimus, modo hoc loco id si

unum notaverimus, Deo \erbo, magis quam Deo Patri,

quae ad hunc locum pertinent esse tribuenda. Job igitur

sicut etiam reliqui palres, ipsum hunc ab initio de turbi-

ne et nubibus respondentem sibi Dominum, coram intui-

tum esse teslificatur, dicens : « Audi vero me, Domine, ut

» etiam ego loquar; et inlerrogabo te, et tu me docelo :

» auditu quidem auris audivi te prius, nunc autem oculus

» meus vidit te. Quocirca vilem habui meipsum, et lique-

» factus sum, et putavi meipsum terram et cinerem. » Qui

autem fieri potest ut supreraum Deum, et eum qui est
ultra omnia, immutabilem utique ct ingenitam essentiam,
anima induta corpore et oculi mortalium intuiti sint, nisi

plane hoc etiam loco egredi de propria magnitudine Dei

Verbum, ipsum qui Dominus esse variis esse demonstra-

tur modis, eoque modo exhibere se videndum dixerimus?

quemadmodum licet vel ex ipsis oraculis discere,in quibus
rursus ipse Dominus ad Job ea quae ad Diabolum pertinent,
tanquam de draeone enarrans, instabat « Non times quo- :

• niam paratus est mihi » cui enim Domino draconem pa- :

ratum esse arbitrari convenit, nisi Deo \erbo et Salvatorl

1
JoL), xlii, 4 el ^t-qq.
 DLUONSTRATIONIS EVASGliLICE LIB. V. 3 I
7

noslro ? qui principem hujus eaeculi jampridem genus ho-

iiiinum depopulantem sustulit, dissolutis morlis doloribus;
quod quidem ipsum ipse quoque dicat dicens : « Venisti

» vero ad fontem maris, in vestigiis abyssi deambulasti ?

» aperiuntur autem tibi liinorc portac mortis? et janitores

» inferorum videntes le territi sunl?» Haec sane merito ad
Job Ioquitur post magnam tentationem, postque magnum
certamen quod sustinuit, docens eum quod pro parte cer-
taverit, cum interim majus fortiusquc bellum et certamen
ipsi Domino reservetur, sub tempus sui ad mortem advenlu^.

CAPUT PIUMUM VICESIMUM.

A. NONAGESIMO PSALMO.

Quod cluas personas ctiam propositus agnoscil Psalmus.

« Quoniam tu, Domine, spes mea, altissimum posuisti

» refugium tuum: non accedent ad te mala,et flagellum non

» appropinquabit tabernaculo tuo : quoniam Angclis suis

» mandavit de te, in manibus tollent te, ne quando offendas

» ad lapidem pcdem tuum : super aspidem et regulum as-
1
» cendes, et conculcabis Ieonem et draconem . » His sane
utitur vocibus Diabolus in tentatione adversus Salvatorem

nostrum. Contemplare hic igitur quonam modo Psalmus ad

ipsum Dominum ait : « Quoniam tu, Domine, spes mca, al-

» lissimum posuisti refugium tuum. » Tu enim ipse (inquil)

mea spes, o Domine, illum a quo ipse es, Dcum ipsum al-

tissimum supremum et luum Patrem, refugium posuis-

et

ti 9 propter quod non accedant ad te mala ; ad te, inquam,

meum Dominum; et flagellum non appropinquabit la-

1
Psal. xc, 9 r t seqrr.
 8 n

5 1 - b 1 1 i>axi>iiili

bcrnaculo tuo : nam clsi nefarii homines conabuntnr le

hominem lactum flagellis caedere, etsi morte tradere, ncu>

tiquam lamen flagellum quod a Deo est tuo appropinqua-
bit labernaculo, hoc est tuo corpori, quo videlicet propter
uos homo factus iudulus es. Ad eumdem modum accom-
modabis ei quae iu toto Psalmo dicuntur, quae sane nos quo-
que suo tempore disquiremus et contemplabimur.

CAPUT VICESIMUM SECUNDUM.

AB OSEK.

De Deo Verbo ctPatrc, sicut de Domino.

«Non derelinquam ut deleam Jacob, quoniam Dcus ego

n sum, et non homo in te sanctus, et non ingrediar in civi-
» tatem : Dominum ambulabo
post '. » Haec et alia his si-

milia Deus Verbum homo factus, ad eos dicit qui virum

quidern ipsum sanclum, non autem Dcum esse eonfitentur.
u Deu< ego sum, inquit, et non homo in te sanctus. » De-

ir.de ubi Deum seipsum dixit, Dominum ac Deum et Pa-

trem suum indicat, adjungens, Post Dominum ambidabo :

illud autem, ISon ingrcdiar in civilatcm, abneganlis sane

fuerit communem ac popularem hominum rempublicam,
a qua etiam suos Discipulos avertens, ait : « In viam gen-
» tium ne abieritis, et in civitatem Samaritanorum ne inlra-
2
» veritis . »
 T)i:MO.\vTR\TIOMS EVANGfiLICE LIB. V. -lii;

CAPUT TERTIUM YICESIMUM.

A\\ AMOS.

Dc Salvalorc iwstro sicut de Dornino, ct dc Palrc sicut de l)c<> ; et

dc Judccorurri gcntis evcrsionc.

« Everli vos sicut everlit Deus Sodoma et Gomorrha; et

n facti estis quasi torris ereptus ex igne. Et ne sic quidcm

» conversi estis ad me, dicit Dominus 1
. <> Etiam hoc loco
ipse Dominus Deum quemdam Sodomorum eversionis
ail

auctorem fuisse, cum alius sit ipse Filius quam is de quo

loquitur porro in ipsa Sodomorum eversione duo appa-
:

rent, quando pluit Dominus ignem a Domino super So-

doma et Gomorrha qualem igitur, inquit, Sodoma ob

:

turpes atque absurdas impietates, eversionem perpessa

sunt, talia vos quoque patiemini, ac ne sic quidem conversi
estis ad me. Gonsuevit autem Scriptura tempus fulurum
quasi prseteritum ponere : quare pra^sentia quoque eadem
ralione oportet accipere, ut videlicet pro eo quod evertam,
fuluri temporis dictum sit, evcrti praeteriti, et pro eo quod
est convertimini, conversi estis. Haec vero sunt ad Judae-
orum gentem directe prolata, quae quidem non alias quatd
post faclas adversus Salvatorem nostrum insidias, in ipsos
completa sunt. Elenim sacer ipsorum et prius sanctus lo-

cus ad id redactus est, ut nulla in parte a Sodomorum ever-

sione discrepet. Yerumtamen, et si ea passi sunt quae in
vaticinio sibi praedicla aperte pcrspiciunt, nccdum in hunc
usque diem ad Christum Dei, propter quem talia perlulere,
seipsos converlerunt : itaqiie merito ab ea quae nunc in
VJO EUSliMI PAMnili.l

manibus cst Prophetia, id divinilus dicium est; i Et ne sic

» quiriem convcrsi estis ad mc, riicit Dominus. »

CAPUT QUARTUM VICESIMUM.

AB ABDIA.

Dc duobiUy Patre scilicet et Filio, et gcntium vocationc.

« Yisio Abdiae : Haec d-icit Dominus ad Idumaeam : Au-

ditum audivi a Domino, et mutationem in nationes emi-
r> sit
1
. » Dominus Deus auditum audivit a Domino. Is vefo
auditus fuit de gentium vocatione.

CAPUT QUINTUM VICESIMUM.

A ZACHARIA.

Quemadmodum Deus Vcrbum, cum sit Dominus, missum se a

Patre confitctur.

« Haec dicit Dominus omnipotens : Post gloriam misit mc

» ad gentes quae depraedatae sunt vos. » Deinde adjungit post
pauca, dicens : « Et cognoscetis quod Dominus omnipo-
» tens misit me 2
. » Quod si Dominus qui mittit Dominus est

omnipotens, et qui dicit se missum esse itidem : duo igi-

tur; siquidem plane qui missus est, Dominus omnipotens,

inquit, ad gentes misit me.
1 Abd. 1, i. — 2 Zach. u, 8 et seqq.
 ;

DK.MONSTRATIOIVIS EVANOr.UC.K LI15. V. 2 1

CAPIIT SEXTUM VIGESLMUM.

Idem > iterum de vocattone genluc/i.

« Gaude el laetaie, filia Sion, quia ecce ego venio, et ha-

» bitabo in medio tui, dicit Dominus; et confugient gentes

» multac ad Dominura in die iila, et eruut illi in populum,

» et habitabo in medio tui, et cognosces quod Dominus om-
» nipotens misit me ad te, etc. »Quibus post alia adjungit
« Et corroborabo eos in Domino Deo ipsorum,et in nomine
1
» ejus gloriabunlur,dicit Dominus . » Ha3C quoque prioribus
similia sunt, quae Christi ad homines advenlum, et saluta-

rem futuram gentibus per ipsura vocationem, palam enun

tiant. Ego igitur ipse Dominus veniam, inquit, et in raeo

adventu non araplius ille antiquus Israel, ac ne una quidesu

in terra gens, sed multai gentes confugient ad praestantio-
rem et magnum Dorainum, qui et meus ipsius et universi
est Deus,adquem confugientes nationes tantumconsequen-

tur beneficiura, ut et appellentur et sint populus Dei, et ha-

bitent in raedio ejus quaevocatur filia oion. (Sicenira Dei
in terra Ecclesiam, quasi filiam quaradam ejus quae in coelo
est, sacrae Litterae vocare consueverunt.) Hauc etiara veluti
bono nuntio gaudere jubet oraculum, dicens : a Gaude ei

» laetare, filia Sion, ecce ego venio, et habitabo in medio

» tui. *In medio enim Ecclesia^ Deum Verbum habitare cre-
dimus queraadmodum
; ipse pollicitus est, cum dixit « Ecc? :
1

» ego vobiscum sum omnes dies, usque ad consummatio-

2
» nem saeculi ; et : tibi duo aut tres congregati sunt in no-

» mine meo, illic sura in medio eorum\ »Gum autem e«*o

inquit ipse Dominus, venero, ct habitabo in medio lui, ma-

1
Z. ch. ix, (j tt srqtj. — - Mnlth. x ti.i, 20. - 5
Id. xvm, ao.

XXI. 2 l
 lsUSLBll PAMPRILI

jorcm tuui cognitionem de Deo omnipolcnte accipies; dum

ego Dominus causam cur ad homines missus sim, Patri, qui
misil me, attribuam : cognosces autem quod Dominus om-
nipotens misit me ad te. Ac deinccps in hunc sane modum
ipse Dominus loquilur « Et corroborabo eos in Domino
:

» Deo ipsorum,cl in nomine ipsius gloriabuutur, dicitDomi-

i nus. » Sed qui tandem sunt qui in Domino gloriantu ?

CAPUT SEPTIMUM VICESIMUM.

(Juod rursus Dominus de alio quodam, constat autem quod de
Patre suo loquitur.

« Et ostendit mihi Dominus Jesum sacerdotem magnum,

» stantem ante iaciem An<<eli Domini ; et Diabolus stabot a

n dextris ejus, ut adversarelur ei. Et Dominus ad Dia-

dixit

» bolum : Increpet Dominus in te, Diabole, et increpet Do-

» minus in te, qui elegit Hierusalem K » Rursus hoc loco
Dominus alium quemdam objurgaturum ait ipsum Diabo-
lum, ubi sane non ipse qui loquitur Dominus increpat, sed
alterum memorat : quibus verbis plane constare arbilror
demonslrationem de duabus personis, uno Patre, altero eo
qui a Patre omnium quas facta sunt potestalem ac dominn-
tionem acceperit.
1
Zach. iii, i rt M'qq<
 DLMONSTRATIONIS EVANGr-.LIC^ LIB. VI. 02^

CAPUT OCTAVUM VICESIMUM.

A MALACIIIA.

Quod Angeliim testamcnti Christum, et eumdem Dominum

omnipotens Deus vocat.

« Ecce ego mitto Angeium meum, et prospiciet viam

» ante faciem meam; et repente veniet ad templum Dominus,
» quem vos quaeritis ; et Angelus testamenti, quem vos vul-
» tis : ecce vonit, dicit Dominus omnipotens, et quis susti-
1
» nebit diem ingressus ejus ? » Etiam haec prioribus similia

sunt. Ipse enim Dominus Deus omnipotens Dominum ven-

turum ait intemplum suum, interim de alio loquens sig :

nificat porro Deum Verbum, quem postea Angelum testa

menti nominat, quemqne etiam ipse Dominus omnipotens
docet se mittere ante faciem suam, dicens : «Ecce ego mitto
»Angelum meum ante faciem meam. » Atqui eumdemhunc
quem Angelum rneum vocavit, rursus deinceps Dominum
appellat, ubi adjungit illud : « Et repente veniet Dominus,
» et Angelus testamenti. » Unum vero et eumdem cum pro-

duxerit, tum addit : « Ecce venit, et quis sustinebit diem

» ingressus ejus ? » quibus verbis secundum et gloriosum il-

lius adventum significat. Sed qui omnia haec canit, Domi-

nus est omnipotens universi Deus.

CAPUT UNDETRICESIMUM.
Quod Solemjustitice Christum ipse universi Deus nominat.

« Et orietur timentibus nomen meum Sol justitiae, et sa~

* Malach. nt, i et seqq.

2 1.
 ,

2.', EUSfclill PA.MPUILI

» natio eril io alis ejus*. » Qui saepe nominatus est et Do-

miouSj et Deus, et Angelus, et Princeps imperatorum, el
Christus, et Sacerdos, et Verbum, et Sapientia Dei, et
Imago; nunc idem Sol justitic dicitur. Hunc ipsum igitur

is qui genuit Pater non omnibus oriturum promittit, sed so-

lis nomen suum timentibus, ut sic iilis timoris erga se prae-

mium Solis justitiae det lumen. Erit autem hic Deus Ver-
bum, a quo illud dictum est : i Ego sum lux mundi, quae
» erat lux illuminans omnem bominem venientem in hunc
d mundum 2
. » Hanc ilaque lucem, non autem illum sensi-
bilem et manifestum et rationalibus et brutis solem , sed
divinum atque intelligentem, et omnis virtutis ac justiliai

auctorem, solis ipsum limentibus oriturum in praesenti ait

Deus, illum iis interim occultans qui illo indigui sint, de

quibus etiam alibi dicit : « Et occidet Sol super prophela*
qui decipiunt popuium meuui\ »

CAPUT TRICESIMUM.
AB niCREMIA.

Qucmadmodum Dcus Verbum ad Patrcm dcprecationcm emitlit

gcntium convcrsioncm futuram signifcans.

«( Domine forlitudo mea, et auxilium meum, et refugium

» meum io die tribulationis, ad le gentes venient ab extremo
terrae, et dicent : Vere falsa possederunt patres noslri si-

» mulacra, et non est in eis utilitas. Si faciet sibi homo

» deos, et hi non suut dii. Idcirco ecce ego ostendam eis io
» tempore hoc, et notam iaciam eis manum meam, et vir-
4
tutem meam, et cognoscent quod ego Dominus . lo his
1
Malarh, iv, a. — loan. l, 9- — 5
Mach. in, 6. — * Jruni. xvi, uj < 1

seqq.
 DEMONSTRATIONIS EVANGKMC.E LIB. V. 5'if>

verbis Dominus alium precatur, Patrem videlieet ae Deum

universi, illic sane ubi incipiens ait, Domine forlitudo mca,
et caelera. Perspicue vero gentium ab errabundo simula-
crorum cullu ad pietatem religionemque erga Dcum com-
mulalionem futuram, significat : et haec inlerim Prophetia

post Salvaloris nostri Jesu Christi ad homines adventum

evidentissime completa monstratur. At enim poslquam
hactenus ex totis Iriginta Prophelicis capitibus, Deum Sal-

vatorem ac Dominum nostrum Dei Verbum esse didicimus,

ad alterum ejus quae ad euradem pertinet dispcnsalionis
argumentum deinceps transeamus (9),ethuncipsum Deum
ad homines venlurum fuisse, ex iisdem sacris Hcbracorum
libris comprobemus.
5l>(> liLSEBll P.VMPIIILI

LIBER SEXTUS.

PROOEMIUM
Quod de Patre ac Filio dicendimi fuit, id plane jain in
quintoEvangelicaeDemonstrationis voluminedefinitumest;
et Patrem quidem Deum esse unum esse constitit, alteram
autem praeter illum et cum personam (10) esse, quae
illo

omnia quae facta sunt antecedat, demonstratum est quam :

et Sapientiam Dei primogenitam et unicum Filium, Deum-

que de Deo, et magni consilii Angelum, et coelestis militiae

Principem, et Patris Adminislrum, ad haec et Dominum

universi, et Dei Verbum, et Dei Virtutem, divina prius ap-
pellabant Oracula. Si ergo hoc tempore Prophetica etiam
testimonia Deum ad hominesfuisse venturum praedixisse os-

tenderimus, tum unicuique planum fuerit ad quem referre

oporteat id quod significavimus, cum per ea maxime quae
antea dicta sunt demonstravimus Deum Verbum, habitu
quidem formaque hominis, nomine vero Domini ac Dei, et

ipsi Abrahae et caeteris Dei amicis viris qui Abrahae tem-

pestate floruerint, seipsum videndum praebuisse. Jam nunc

igitur tempus est ut videamus qua ratione nunc Dominum,
nunc Deum ad homines descensurum, et rursus ascensu-

rum, tam evidenter Hebraeorum oracula prius denuntiave-

rint, et quaenam hujusce descensus causae fuerint : tametsi
illud tibi notandum est, alia quidem obscurius, alia autem
apertius dicta inveniri. Atque ego quidem arbitror, occul-
tiora illa propter Judaeos ita involute atque implicite red-
 DKMONSTRATIOMS L V A KC KLICjE LIK. VI- i>27

ilita esse, quod videhcet trislia quaedam in illis eontra ipsos

canerentur, ob qua3 verisimile fuit ipsos aholituros perdi-
turosque fuisse Scripturani, si apertc extremum ipsorum
inleritum significasset : sic sane etiam Prophetis infeslos
fuisse memoriae proditum est, propterea quod ab illis re-
prehenderentur. Quae vero apertius loquuntur Propheliae,
ab iis utique gentium vocatio nullis involuta obscurititibus
continetur ; eaedemque bonorum quae a pietatc proficis-
cuntur promissiones, non uni Judaicae genti, sed omnibus
per totum terraruni orbem hominibus, dcnuntiant : quae
cum sic se res habeant, jam nunc Oracula quoque divina
audire lempus fuerit.

CAPUT PRIMUM.
A PSALMO XVII.

Deiad homines adventus ostenditur, item vocaiio gentium.

« Et inclinavit ccelos et descendit, et caligo sub pedibus

» ejus : et ascendit super Cherubim, et volavit; volavit su-
» per pennas ventorum: et posuit tenebras latibuluni suum,
1
» in circuitu ejus tabernaculum ejus . » Arbitror ex his
planissime Dei de coelo descensum oslendi : postquam enim
multas theologias enuntiavit, tum ea quae exposita sunt ad~
jungit. Porro dum dicit inclinasse illum ccelos, et sic de-

scendisse, contradictionem divinae gloriae significat, quani

divinus Apostolus declarans ait : « Qui cum in forma Dei
» esset, non rapinam arbitratus est esse se aequalem Deo;
» sed seipsum exinanivit, formam servi accipiens
2
. » Illud
autem : Ascendit super Cherubim, et volavit, significaie
1
Psa!. x. v 1 1 . 10 et scqq, — 2 Philip. n, G.
 ? KUSKBil PAMIMIILI

mihi vkletur quod gloriac Dei essct reslituendus, atquc in-

terim Angelieis divinisque copiis conslipandus ; quod ilem
niibi declarare illud videtur, V olavit super pennas vento-
rum quod aulcm tenebras latibulum suum posuerit, et
:

caligincm sub pedibus cjus dixerit, nimirum hoc sit occul-

tam ct ineffubilem dispensationem indicaulis, secundum
quam universa haec ab ipso periccta sunt : quod autem in
circuitu ejus tabernaculum cjus dicium sit, nihil ego aliud
intelligi oporlere arbilror, quam sanctam ipsius el calho-

licam Ecclesiam, sive eam quae in lerris, sive eam quae in

ccclo versatur accipias. Dcinceps vero in eodem Psalmo ubi
oratio terminatur, simul et rejectionem prioris populi, et
vocationcm gentium praediviuat, his verbis : « Eripies me
» de contradictionibus populi, conslitues me in caput gen-
» tium. Populus quem non cognovi servit mihi, in auditu
» auris obedivit mihi : filii alieni mentiti sunt mihi, iilii

1
» alieni inveterati sunt, et claudicaverunt a semilis suis . »

llaec autem quonam sensu accipienda sint, suo tempore in-

quirendum a nobis erit.

CAPUT SECUNDUM.
A PSALMO XLVI.

Aseensus Dei, qui prius descenderat; ac deinceps vocatio cuncta-

rum gcntium, qucc unum et solum Deum crant cogniturce.

b Omnesgentes, plaudite manibus, jubilate Deo in voce

» exult-Uionis, quoniam Dominus altissimus, terribilis, Rex
» magnus super omnem lerram. Subjecit populos nobis, ct

» gentes sub pcdibus nostris : elegit nobis haereditalem sibi,

r> spcciem Jacob quam dilexit. Ascendit Deus in jubilo, Do-

1
Pb. xvh, 44 d seqq.
 »

DBMQKSTBATI09IS BVARGELICiS LllS. VI. 02Q

i minus in voce tuboe. Psailile Deo nosiro, psaliile; psaliite

» llogi nostro, psallite; quoniam Rex omnis terrae Deus,

» psallite sapienter. Regnavit Deus super gentes, Deus sedel
• super sedcin sanctam suani. Principes populorum congrc-
i gati sunt cum Deo Abraham, quoniam ipsius Dei fortes a
1
» lerra vehementer elevali sunt . » Quid tandem aliud prae
se ferre vult is Domini ac Dei ascensus qui hisce verbis ex-

positus est,quam anlea descendisse eum qui nunc ascen-

dat? post quem sane asccnsum protinus gentium cunctarum
vocatio canitur, hilaritatisque ac Isetitiae signa, post eam
quac expectatur Dei cognitionem, nationibus universis nun-
liatur : quandoquidem ipsum Dominum altissimum, quem
solum Deum ac Regem universae lerrae confessus est, sub-
jecturum nobis populos dicit; nobis autem quibus? his
sane qui haec ipsa vaticinati sunt : quod ipsum quidem jam
nunc completum plane inlueri licet, quando gentcs quae in

Christi fidem venerunt omnes oraculis Prophetarum ab-

dictae sunt. Haec (amen cadem eliam ex Apostolorum Sal-

vatoris nostri persona dici possunt, qui quidem id ita enun-
tient : « Elegit nobis haeredilatem suam : »caeterum quara
tandem haereditalem accipere oporlet, nisi vocationem gen-
tium universarum? quam ipse Christus Dei cum significare

\ellet, ita ait : a Dominus dixit ad me, Filius meus es tu,

» cgo hodie genui te : postula a me, el dabo tibi genleshae-

2
n reditatem tuam, ct possessionem tuam terminos terrae .

Quae igilur ipsa a Patre data est hoereditas, hanc Apostolis

suis dum quicumque ipsi cre-
alque Prophetis subjecit,
dunt, horum praeceptis ac legibus parent, quemadmodum
exposita vaticinia praescribunt haec vero cuncta, cum Deus :

Verbum sub adventum suum ad homines compleverit ac

perfecerit, de quo Deo Verbo jain plura tractavimus, tum
ascendit injubilo ; quod quidcm cum Apostolus interpre-
1
VaaL xi. vi, i et seqq. — s
Psal. n, 7 ct s«'qq.
 1 L-l.iill P kMPHlLI

taretur, ita ait : u Ouod aulem ascenderit, quid est nisi qtiod

» et descenderit, primum in infimas parles terrae ? qui de-

» scendit, ipse est et qui ascendit supra omnes coelos
1
. » In
jubilo autem illum dicit ascendisse, ob divinas et sacras

erga ipsum voces, ipsum dum ascenderet constipantium

Angelorum, qui etiam illud dicebant : « Tollite portas, prin-
» cipes, vestras, et elevamini portae aeternse, et introibit Rex
2
» gloriae . » Vocem aulem tubae non admodum aberraveris,
si praedicationem dixeris Evangelicam, quae in totum exau-
dita est terrarum orbem : cum enim tuba omni alio instru-

mento musico vocalior sit, satis accommodata convenien-

lique figura dictum fuerit illud, ad demonstrandum quod
omnibus aliis quae a condito asvo extiterint robustior et

vocalior cunctis hominibus denunliata sit Ghristi doc~

trina, per quam veluti per tubam usque adeo sanclus cla-
mat et vociferatur Spiritus, ut ab omnibus exaudiri possit
hominibus; clamat vero ea quae eodem Psalmo sequun- in

tur, in quibus dicitur « Psallite Deo nostro, psallite psal- : ;

» lite Regi nostro, psallite quoniam Rex i non amplius unius ;

Judaicae gentis, a sed omnis, inquit, terrae Deus, psallite sa-

» pienter. » Non enim amplius, inquit, illi qui prius daeino-
nes, neque circum terram versantes facilesque spiritus,sed
ipse Deus regnavit super omnes gentes, ipse, inquam, Deus,
qui sedtt super secie sancta sua. Caeterum jam antea Dei
Verbi sedem super qua Pater ipsum sedere jusserat, illis

verbis : « Sede a dextris meis, donec ponam inimicos tuos

» scabeilum pedum tuorum 3
, »eo qui hunc antecedit libro
pro viribus declaravimus. Illud autem : «Priucipes populo-
» rum congregati sunt cum Deo Abraham, »adhuc apertius

demonstrat commutatos esse in sortem veterum religioso-

rum Dei Prophetarum, assumptos de gentibus Ecclcsia'
Christi principes, qui etiam virtute Salvatoris nostri corro
1
Ephcs. r •• '. 1 1 seqq. — 2 Tsal. xxm, 7. — 1'sal. cix, 1.
 DEMOWSTRjCtlOIflS BVAWGHLlC.fi LIH. VI. 55l

borati in sublime admodum cvecti sunt, quippc ([uos nemo

e\ pmnibus hominibus dejicere aut prosternerc potuerit,
ob eam qui ipsos extollit fortesque facit summi Dei dex-
tram. Caelerum haecmajusotiumnacti, absolutiusaliquando
enarrabimus.

CAPUT TERTIUM.
A PSALMO XLIX.

Quod manifcste ad homines venturus dicitur Dcus, et omnc genus

hominum ad seipsum revocaturus.

« Deus Deorum Dominus locutus est, et vocavit terram

» a solis ortu usque ad occasum. Ex Sion species decoris
» ejus : Deus manifeste veniet, Deus nosler, et non silebit. »

Et post nonnulla alia : « Audi, inqu.it, populus meus, et io-

» quar libi; Israel, et testificabor tibi Deus Deus tuussum

:

» ego. 3Non in sacrificiis tuis arguam te holocausta autcm

:

» tua in conspectu meo sunt semper. Nonaccipiam de domo

» tua vitulos, neque in gregibus tuis hircos, quoniam mcac
» sunt omnes fera3 sylvarum, jumenta in montibus, et bo-
» ves : cognovi omnia volatilia coeli,et pulchritudo agri me-
» cum est. Si esuriero, meus est enim or-
non dicam tibi;

» bis terrae, et plenitudo ejus. Numquid manducabo carnes

» taurorum ? aut sanguinem hircorum potabo ? immola Deo

» sacrificium laudis, et redde Altissimo vota tua, et invoca
1
» me in die tribulationis . » Etiam hoc loco divina praedic-
tio plane Deum manifeste ventururn canit, quae quidem non
alium quam ipsum Dei Verbum significat, Illius vero ad-
ventus causam manifestissime indicat, ac gentium rursus
quae in tota terra continentur vocationem futuram denun-
* Psal. xi.ix, 1 et scqq.
 55» EV5BB1I PYMPHIl.I

liitt. itaque « vocavit, inquit, terram,ab ortti solis usque ad

» occasum. » Miro autcm quodam ordine, post adventum il-

lius, et post gentium vocalionem, rejiciendam csse veterem

iltam corpori magis inservienlem quam spiritui, ex lege Mc-
sis adorationem docet, quae ipsa quoque suum contigit ii-

nem, post Dei Verbi ad homincs adventum. Ex illo enim

ad hunc usque diem vocati jam sunt omnes de ioto orbe
lerrarum homines, omnesque ab ortu solis usque ad occa-
sum gentes. Cessavit autem subiatusque est Judaeoruin ri-

tus, ubi ex novo Evangelicae praedicalionis Testamento, non

autem ex lege Mosis, omnes homines Deum colere et cum
pietale vivere admoniti edoctique sunt. Attamen eadem haec
ad secundum gloriosumque Salvatoris adventum referri

ilem possunt.

CAPUT QUARTUM.
A PSALMO LXXXIII.

Ouod vidcndus in terra diceretur Deus, per Chrisli ad homincs

adi'cntum.

t Videbitur Dcus deorum in Sion. Domine Deus virlu-

» lum exaudi orationem meam,auribus percipe, Deus Jacob.

,

> Protector noster aspice, Deus, respice in faciem Ghristi

» tui*. » Postquam Deum deorum videndum prajdixit, tum
orat adventum ejus quam celerrime adesse, modum quo vi-

dendus sit interim docens illis verbis : « Respice in faciem

b Ghristi tui, » non aliter quam planius dixisset : Post fa-
ciem Christi tui praebe te ipsum videndum. Proplerea enim
quod qui vidil Filium vidit Palrcm qui misit illum ; ine-
1
Psal. nxxin, vS et s<qq.
 DKMOSSTRATIOISIS BVAlStJKLICjB UU. VI. 00)

rito per faciem Christi, eum qui in Ghrislo habilat Deum

deorum videndum denuntiat.

CAPUT QUINTUM.
A PSALMO XCV.

A(h'cntus Domini in terram, regnumque ejus inter gcntes, et novum

Canticum non ipsi Israel', sed gentibus exhibendum.

« Cantate Domino canticum novum, cantnte Domino,

» omnis terra, cantate Domino, benedicite nomini ejus, an-

» nuntiate de die in diem salutare ejus, annuntiate inter

» gentes gloriam ejus, in omnibus populis mirabilia ejus :

» quoniam magnus Dominus et laudabilis nimis, terribilis

» est super omncs deos. » Et rursus : « AfTerte Domino, pa-

» triae gentium. » Et rursus : a Dicite in genlibus quod Do-
» minus regnavit. » Ad extremum veroadjungit : «Tunc ex-

» altabunt omnia ligna sylvaruin a fucie Domini, quoniam

» venit : quoniam venit judicarc terram, judicabit orbem
1
» terra3 in justitia, et populos in veritate sua . » Hoc item
loco venturus ad homines promittitur Dominus, novumque
in adventu ejus canendum esse canticum, novum videlicet

Testamentum, non ab una Judaica gente, sed ab omni ter-

ra, Evangelioque illustrandum non amplius ipsum Israel,

sed omnes gentes; quandoquidem fore ipsorum Regem ait

eum qui venturus sit Dominus. Quis porro hic sit alius,
quam DeusVerbum? qui justitia orbem terrac, et veritate,
humanitalem judicaturus, ex aequo omnibus qui in orbe
terrae essent hominibus vocationem suain, et post vocatio-

nem salutem a Deo impertiendam esse putavit.

l'sal. xcv, i t t scqq.
 :

OdQ liUSEDH PAMrilll.I

>- •*.-* WQfc V* %.^ -^-**-%^*

CAPUT SEXTUM.
A PSALMO XCVII.

Canticum novum gcntiumque cognitio justitice, vcnturusquc ipsc

Judcx unii'crsi.

a Cantatc Domino canticum novum, quoniam mirabilia

» fecit; » et caetera. « Notum fecit Dominus salutarc suum

» in conspeclu gentium, revelavit justitiam suam. » Et rur-

sus : « Viderunt omnes termini terrae salutare Dei nostri
» jubilate Domino, omnis terra. » Et ad extremum : « Montes
» exultabunt a conspectu Domini, quoniam venit; quoniam
» venit judicare terram, judicabit orbem terra3 in justitia,
1
» et populos in aequilate . » Multorum bonorum effectoiem
Domini adventum gentibus contigisse, haec verba praedi-
cunt quae quidem bona per eumdem Salvatoris noslri ad-
:

ventum exitum accepisse monstrantur. Non prius enim, sed

ex illo duntaxat, novum novi Testamenti canticum apud

omnes homines canitur, et mirabilia ejus per Scripturam

Evangeliorum nota fiunt, et exaudiuntur ab omnibus. Quin

etiam salutare, quod secundum reditum illius in vitam per-
cipitur, omnibus patefactum est gentibus, et cum eo vera
justitia, per quam evidenter oslensum est quod non Ju-
daeorum solum sit Deus, sed aliarum quoque gentium;
quandoquidem, « unus Deus, unus sanctus, ait Apostolus,
» qui justificabit circumcisionem ex fide, et praeputium per
2
^) fidem , » illud alterum illius adventum significare poterit,
1
P«al. xcvm, 1 * t *< qq. — 2 Rom. m, 5o.
 Dl-MONSTUATIONIS KVANGEHCE LIB. VI. ODO

CAPUT SEPTIMUM.
A PSALMO CVT.

Verhum Dci ad homines missum ad medelam et salutcm animarum

qiuv quondam vcxalai oppressaique erant in malis.

« Confiteantur Domino misericordiae ejus, ct mirabilia

» ejus filiis hominum quia ; contrivit portas aereas, et vectes
» ferreos confregit; suscepit eos de via iniquitatis eorum,
» nam propter injustilias suashumiliati sunt :omnem escam
» abominata est anima eorum, et appropinquaverunt usque
» ad portas mortis, et clamaverunt ad Dominum cum tr;-

» bularentur; et de necessitatibus eorum liberavit eos : mi-

» sit Verbum suum et sanavit eos, et eripuit eos de interi-
» tionibus eorum. » Et post alia : « Exaltent eum (in Eccle-

» sia populi, et in cathedris seniorum laudent eum) : posuit

» flumina in desertum, et exitus aquarum in sitim, terram
» fructiferam in salsuginem, a malitia inhabitantium in ea :

» posuit desertum in stagna aquarum, et terram sine aqua in

» cxitus aquarum, et collocavit illic esurientes, et constitue-
4
» runt civilatem habitationis . » Plane haec quoque nomina-
tim Dei Yerbi de ccelo descensum annuntians, prosperosque
ejusdem adventus successus «Misit, inquit, Verbumsuum,
:

» et sanavit eos. » Verbum autem Dei nos plane hoc dicimus,

quod salutis causa ad omnes homines a Palre missum est,

quodque ex sacris Evangeliis celebrare ut Deum edocti su-

mus. Significatpraeterea illius usque ad mortem descensum,
quo propter eos qui ad hanc ante ipsum venerant usus est :

etiam adventus ipsius causam docet, utiquc ut eos libera-

ret qui per ipsum servandi crant; nam eos qui ante ipsum
1
Psni. rvi, i5 ct seq«J.
 556 i.isEiiii PA.urniLi

usque ad portas mortis pervenerant, ipse solus servavit,

alque eosdem sanitati rcstituens, de interilionibus ipsorum
eripuit; neque hoc aliler perfecit, quam eas mortis portas
conlerens quae aereae dicuntur, et vectes confringens (jui

ferrei : ac deinceps post hacc certo ordine divinat eos esse

in solitudinem redigendos qui ipsum venientem non susce-
perint; « Posuit cnim, inquit, flumina in desertum, et e\i-
» tus aquarum in sitim, lerram fructifcram in salsuginem
» malitia inhabitontium in ea. »Qune quidem plane cognila
habebis, si percurreris illam Judaicae genlis antiquitus ce-
lebratam Hierusalem, ejusque gloriam, ac divinae frugis
proventum, eorum utique sanctorum hominumDeiqueami-
corum qui in ea vixerint, quam ulique in praescnti omnihus
his rebus privatam spoliatamque invenies. Nam post Christi
adventum facta est vcre infructuosa et sine aqua, et om-
nino deserta, et, ut ait Prophetia, in salsugincm a malitia
inhabitantium in ca. llis anncctit deinceps, atque admo-
dum cerlo ordine et prophetico more proponit, ejus quae
olim deserta et siliculosa erat, sive hanc uniuscujusque
houiinis animum, sive de genlibus collectam Ecclesiam di-
xeris, ejus,inquam, commutationem in sanctos mores, nec-
non in divinis sermonibus proventum; quaj eliam planius
innuit dicens : Posuit dcsertum in stagna aquarum, etc.
quae utique inlelligentia consequi ejus unius esse potest qui
apud Deum sit sapiens, sicut ea inductio habet quae in fine

Psahm ait : « Quis sapiens, et cuslodiet haec ? etc. »

 t 7

DEMONSTKATIONIS EVANGELICE LIB. VI. 00

CAPUT OCTAVl M.

A PSALM. CXVl ET CXVII.

Gcntium vocaiio, Deusque manifcstc apparens, et benedictus qui

venit in nomine Domi/ii.

« Laudate Dominum, omnes gentes, el collaudate eum,

» omnes populi : quoniam conlirmala est super nos mise-
» cordia ejus
1
, » et crelera. « O Domine, salvum fac jam
» nunc; o Domine, da profectum jain nunc benedictus :

» qui venit in nomine Domini Deus Dominus, et illuxit !

» nobis
2
. » Enimvero de hac ipsa re, qucmadmodum suum
iinem conligerit, etiam sacra Evangelii scriptura mentio-
nem facit, quo tempore Salvator ac Dominus noster ipse
Christus Hierosolyma ingressus est, atque ingens mulli-
tudo virorum et pueroram i psum anlecedebat, cum lsetitia

clamantium : « Hosanna filio David ! beuedictus qui venil

3
» in nomine Domini! liosanna in excelsis ! » Pro eo enim
quod iri Psalmo posilum est : « O Domine, salvum fac jam
» nunc, »illud, Ilosanna, Hebraico more acclamabant; id

autem salvum fac dum reddi solet. Illud

in nostra lingua,

vero « Benedictus qui venit in nomine Domini, » ipsum

:

declarat oraculum, quod deinceps ait « Deus Dominus, i ?j :

» et illuxit nobis. » Unus igitur idcmque fuit qui seipsum no-

bls oslendit Deus ac Dominus, Dei videlicet Verbum quod :

etiam idcirco est benedictum, quoniam in nomine Domini,

qui ipsum misit, Patris, suum ad homines adventum exhi-
buit, Itaque eos arguens qui ipsi de circumcisione non cre-
debant, dicebat ad eos : « Ego venio in nominc Palris mei,
» et non accipitis me. Aiius si veniet in nomine proprio, il-

1
Psal. cxvi, 1, 2. — 2
Psal. cxvn, a5, ?.G. — s
Matlh. xxi, 9.

XXI. '2 2
 ;
I SJiBII PaUPHILI

Iuni accipietis '. » Mcrito crgo Spiritas sanctus non am-

plius ad Judaicum populum, sed ad omnes gentes, ea quae
iu principio Psalini leguntur cnuntiat.

CAPUT NONUM.
A PSALMO CXLIII.

Dominus de coelo desccndcns salutis hominum gratia ; canticu/nqiit

noi'um supcr hac rc cancndum, novi vidclicct Tcstamcnti.

« homo, quod innnotuisti ei; aut filius

Domine, quid est

» hominis, quod reputas eum ? Domine, inclina ccelos, et

i descende : tange montes, et fumigabunt. »Et progressus,
2
adjungit ; « Deus, canticum novum cantabo tibi . » Ha?c
quoque cum proposito argumento conjuncta sane ego pu-
taverim : cognitionem enim hominibus traditam Dei Verbi
admirans, ipsam clementiam obstupescit, propter quam in-

fra divinam suam naturam descendens, seque ipsum nalu-

rali minorem efficiens, propria ipsius co-
sua magnitudine
gnitione humanum genus dignum existimavit itaque hoc :

ioco orat dicens « Domine, inclina coelos et descendc. »

:

At enim in decimo septimo Psalmo dictum cst : « Et incli-

» navit coelos et descendit, et caligo sub pedibus ejus : et

» ascendit super Cherubim, et vocavit; volavit super pen-

3
» nas ventorum . » In quibus verbis ea quae ad ascensum
spectant quo de lerra ad ccelum se sustulit, divinat : quod
autem descensum atque ascensum Dei Verbi, non quosdam
ejus per locum transitus accipere oporteat, quandoquidem
in hunc modum Scriptura divina tales ejus dispensationes
appellare consuevit, suo loco otiosius demonstrabimus
1
joan. >, i">. — 2 PsaL c.m.iii, .")
ot scqq. — s
Psal. xvn, 10, i).
 DI.MONSTRATIOKIS BTANGELFCJE LIH. \T. 35q

Oportet autcm in his etiani novi Teslamenti menlionem fa-

cere, quod hominibus erat Christi adventus conciliaturus :

hoc sane novum Testamenlum illud est quod a Christo post

vetus alterum omnibus gentibus traditum est. Proinde ora-
culum quod nunc in manibus est, sic ait : « Deus, canticum
» novum cum cantabo tibi. » Ulud aulem, Tanse monlcs tt

fumigabunt, arbitror significare quod omnium siraulaero-

rum cultus sit inccndendus ac debendus , qui apud anti-
quos in montibus maxime frequenlabatur; denique etiam
ipsi Judaji reprehendebantur quod in omni monte excelso,
ad imitationem externarum gentium, simulacra colerent.

CAPUT DECIMUM.
A PSALMO CXLVIL

Dei Verbuni in terram missum, et brevi tempore pcrcurrcns

unwersos homines.

« Lauda, Hierusalem, Doniinum; lauda Deum tuum,

» Sion. »Deinde paululum progressus ait : « Qui emittit elo-

»quium suum terrse, velociter currit sermo ejus »constat *

:

autem eum qui mittit, ab eo qui mittitur esse diversum.

Habes igitur etiam hoc loco eum quidem qui mitlit supre-
mum Deum; eum vero qui mittitur, Sermonem : qui cum
multa habeat nomina, nunc Sapientia, nunc Sermo, et in-

terdum Deus, et alias Dominus in divinis oraculis nuncupa-

tur : quod si attenderis quemadmodum brevissimo tempore
omnem terrarum orbem sermo doctrinae illius impleverit,
profecto vaticinii obstupesces eventum dicentis : « Velociter
» currit serrao ejus. »

* Psal. cxlvii, 1 et .si.-qq.

22.
 EWSEBU PWIPHIl.l

CAPUT UNDECIMUM.
A II REGNORIM.

Dommus dc ccc/o dcsccndcns, qui gcntium qucc prius ilhim non co-
gnosceoani aux existit, ct a Judaica gcntc scipsum est aversnrus.

« Et locutus cst David Domino verba carminis hujas. »

Deinde progressus, ila ait : « Et inclinavit coclos et descen-

» dit, et caligo sub pedibus ejus : et ascendit super Cheru-
» bim, et volavit; volavit super pennas ventorum,et posuit
;> lenebras iatibulum suum; » tum in fine ejusdem carminis:
a Libera me, inquit, de conlradictionibus populi ; consti-
» tues me in caput gentium : populus quem non cognovi
» servivit mihi, in audilu auris obedivit mihi ; filii alieni re-
1
» jicientur . » Qui inclinavit ccclos et descendit Deus, qui
assumptum sibi hominem insceudit (quem sane hominem
nunc oraculum Cherubim nominat), volavit cum eo sur-
sum comitantibus stipantibusque ipsum divinis spiritibus,
qui nunc ipsi quoque ventorum pennac appellantur ; ob-
scure vero ha3C et in abscondito facta esse, per quacdam
arcana et latentia verba siguificat, ubi ait : « Et posuit tene-
» bras latibulum suum. » Quae vero sequuntur deinceps, as-

sumplaca Christo hominis nalurae consentanea sunt, et con-

tradiclionem qune adversus illum facta est Judaici populi

pra^cinunt, necnon doctrinae Christi gentes esse ausculla-

turas. Iisdem porro veri)is similia invcnies in Psalmo de-

cimo septimo, in quac quod nobis visum est ante jain (hxi-

mus.
1
3 \\ '+. \\i : . i j cl s-fjq. J
 DBM0NSTRATIO5IS iiVANGELIC/E LIB. VI. 5^1

CAPUT DUODECIMUM.
A III RKGNORUM.

Deus cle coelo descendens, cl cum hominilms in tcrra habilans.

« Et nunc, Dominc Deus Israel, confirmetur jam vcrbum

» tuum quod locutus es pucro tuo David patri meo. Quo-
» niam si vere habitabit Dcus cum hominibus in terra, si coe-

» lum et coelum cceli non capient te\ » Posita sunt eadem

2
haec ad verbum item in Paralipomenis ; siquidem ipsi Da-
vid pollicitus fuerat Deus excitalurum se de ventre ipsius

regem, cujus patrem fore se ipse Deus dixerat, usqueadeo

ut is qui nasceretur de semine David esset Filius Dei norai-
nandus, et solium regni aeternum habiturus. Etenim haec
in secundo Regnorum per Nathan prophetam responsa sunt
ipsi David in hunc modum : « Et erit cum compleli fuerint
» dies tui, et dormieris cum patribus tuis, et suscitabo se-
» men tuum post le, et quod erit ex ventre tuo, et parabo
» regnum ejus. Ipsc aedificabit mihi domum in nomine meo,
» et erigam sedem ejus usque ad sempiternum. Et ero illi

» in palrem, el ipse erit mihi in fdiuin s

. » Eadem vero etiam
in Paralipomenis simili modo dicta sunt *. In Psalmo autem
octogesimo octavo dictum est : « Ipse invocabit me : Pater
n meus es tu, Deus raeus, et susceptor salutis meae; et ego
» primogenilum ponam illum, excelsum prae regibus terrae :

» inaelernum servabo illi misericordiam meam,et testaiflen-

» tum meum iidele ipsi: et ponam in saeculum saeculi semeu

» ejus, et sedem ejus sicut dies coeli. » Et rursus : « Juravi Da
» vid servo meo, Usque in saeculum praiparabo semtm luum,
1
T> !!(<;, vni, ?.6, 27. — 2
1 Paral. xvn, n et sv({(\. — 3
1 Rcg. vn, ia,
1 \- — k
1 Paral. xvn, 1 1 et scqcj.
 :

BUSBBtl 1'AUPUILI

• i aedificabo in generationem et generationem sedem

» tuain. » Et rursus : « Semel juravi in sancto meo, si David
» mentiur : Semen ejus in saeculum munet, et sedes ejus sicut
» sol in conspectu meo, etsicut luna perfectainsaeculum 1 . »

Porro cum eadem haec etiam cenlesimus tricesimus primus

Psalmus commemoret, ad Christum refert ea quae dictat.
Audi igitur hunc quoque «Memento, Domine, David, et :

» omnis mansuetudinis ejus; sicut juravit Domino, votum

» Deo Jucob. » Quibus post aiiu deinceps adjungit
vovit
« Juruvit Dominus Duvid veritatem, et non frustrubitur
» cum De fructu ventris tui ponum super sedem tuum. »
:

Et puulum progressus deinceps eum qui sit de fructu ven-

tris David suscitundus, plunius nominat dicens : «Illicpro-
» ducum cornu David, paruvi lucernam Ghristo meo; inimi-
» cos ejus induum confusione, super ipsum uutem efflorebit
2
» sunctificutio meu .»Ituque haec Sulomon sapientissimus,
quae patri suo responsa fuerant, cum intellexisset uon ita

parva esse, sed majora quum ut nuturae hominis convenire

possent, Deoque potius uccommodundu quum sibi, cum
esset quoque filius Duvid, vidissetque eum qui u Deo pri-

mogenitus nominuretur, quippe plune Filius Dei diceretur

futurus; vulde talibus promissis guvisus est, et simul exop-
tuvit confirmuri eu quae ad hoc vaticinium pertinerent, nec-
non vonturum illum de quo Prophetiu loqueretur, primo-
genitum ac Dei 'Filium interim illum appellans. Quocirca
sic ait : « Et nunc.. Domine Deus Israel, confirmetur verbum
» tuum quod locutus es puero tuo David patri meo : quo-
» niam si vere hubitabit Deus cum hominibus super ter-
» ram, si coelum et ccelum cceli non capient te. »

1
P^ii. i.wxvii;, •>- et scqq. — 2
Psa!. cxxxi, 1 et seqq.
 :

DEttONSTR YTIOMS KVANCKLIC/E LIB. VI. 345

CAPUT TERTIUM DECIMUM.

A MlCHiEA.

Dc dcsccnsu dc cozlo ad homines, ac defutura in advcntu ejus Ju-

daicai gcntis rcjcctionc, ct rcliquarum omnium gentium adoplionc.

« Auditc, populi omnes, et attendat terra ct omncs qui

» in ea sunt; et erit Dominus Deus vestcr in testimonium,
» Dominus de domo sancta sua : quoniam ecce Dominus
» egreditur ex loco suo,et descendet super altitudines ter-
» rac ; et commovebuntur montes subter eo, et valles liques-
» cent ut cera a facie ignis, et sicut aqua quae deierlur in
» descensum propter impietatem Jacob omnia
: haec, el pro-
1
» pler peccatum domus Israel . »Nunc quoque aperte Do-
minus Deus de coelo descendens, deque loco suo egrediens,
in iis quae proposita sunt nuntiatur : erit autem hoc Dei
Verbum, quod in iis quae prius dicta sunt, cum genitum sil,

eum esse Deum

Dominum ct omnia ac sub se habentem
demonstravimus. Locum autem ejus non aberres, si coele-

ste regnum esse dicas, gloriosamque divinitatis ejus sedem,

quam theologice extollens Prophela psallebat, ac dicebal
2
« Sedes tua, Deus, in saeculum saeculi : »super qua ipsum
sedere tanquam unicum Filium jussit Pater iliis verbis :

« Sedea dextris meis

3
Nam haec plane jam antca ad unum
. »

Salvatorem nostrum Deum Verbum referenda esse planum

fecimus : hunc igitur ipsum praesens oraculum canit egre-
dientem de loco suo, descensurumque super altitudines
terrae. Porro autem quaenam hae sint, nisi id quod ipsa verba

sonant, montes Israel et colles de quibus innumerabilcs

Prophetiae vaticinantur ? ipsaquc Hierusalem, et cum ea
1
Mich. i, 2 ct soqq. — 2
Psal. xliv, -. — •'
PsaL »xi, l.
5^4 laSKDll PAMPIULI

roons Sion, in quo pluriiDum difersatus est Salvator ac Do-

minus nosler? nara ibrc 'aiium altitudinem pcrditioncm
aique intcritum,eanit in ipso Christi dcscensu; et sane con-
<tat, post Salvatoris nostri adventum, postque ea quaj ad-
versus illum sunt ausi, universa illa quae nuper dicta sunt
depopulata fuissc ct ad extremam solitudincm redacta esse:
verumtamen Judaicae quoque gentis principes, et quod
prius penes ipsos regnum stabat, necnon saccrdotium, et

prima docentum scdes qui nunc fontes figurate nominan-

lur, commovenda esse dici possunt in ipsoDomini de coelo
adventu; et hoc ipsum quidem finem suum contigisse quis
non tandem faleatur, post Salvatoris nostri Jesu Chrisli
tempora, eum omnia illa videre possit, non solum com-
mota, sed eliam sublata de medio? Valles autem adhuc li-

quescentes erunt qui pro Hierusalem proque monte Sion

per omnem orbem constituti sunt eorum conventus, ploran-
tes ac lugentes, et quasi cera a facie ignis liquescentcs, pro-
pler mceroris ac luctus excessum, et propter loci patrii
solitudinem, et longam atuue annosam servitutem. Alio
praeterea intellectu divini Vcrbi super altitudines descensus
accipi potest, quod utique non in hiatibus et convallibus,

neque in abjectis atque in humum spectantibus animis et

cogitationibus, sed in altius sublatis et sursum erectis ver-

sari vellet : tali igitur figura dictum est ipsum Dominum

super aliitudines terraj descensurum. Qui vero concutian-
tur subter eo montes, ipsi illi utique erunt adquos« adduc-
» tus est a spiritu ut tentaretur a Diabolo, quo tempore as-

» sumpsit illum Diabolus in montem excelsum valde,eterat

» cum feris
1
. » Puirsus etiam figuratius montes accipiemus,
illum simulacrorum cultum qui prius in montibus frequen-
tabatur, et in iis eflicaciam suam ostendcnies invisibiles

principalus ac potestates, quas non leviler Salvatoris nostii

'. lh. iv, i
(• seqq.
 Dl-MONSTRATIONIS F.VANGliLIC.E LII5. VI. 5^5

concussit commovitque doctrina : talium eniui longam ct

veterem conlrahomines potcntiam latenter dclevit divinum
illius verbum, et mirifica et omnem in efliciendo fidem su-
perans vis. Eadem vero ratione ctiam liquescentes ut cera
a facie ignis valles, daemones erunt inferni et circum ter-

ram versantes; adversum quos ignem qui nequitiam ipso-

rum combureret dimisit, diceos : « Ignem veni mittere in
1
» terram; et quid volo, si jam accensus est ? » quo igne
correpti ilii, cum invisibilis flamma) tormenta fcrre non pos-
sent, de humanis corporibus recedebant, illudque ipsum
quo interim cohibebantur atque impellebantur prae se fe-

rebant magna vocc clamantes : ( Elia ! quid nobis et tibi,

» Fili Dci? veniste ante tempus torquere nos? novimus te

2
» quis sis, Sanctus Dei . » Hos igitur maxime verberabat,
horumque principcs aufcrabat; quoniam non satis habentes
quod reliquas naliones corrupissent, corruptasque in erro-
rem compulissent quo deos plures colerent, antiquo etiam
illi Dei populo qui circumcisionis usum servabat insidiari
cceperant, huncque avertentes a Deo, omnis generis im-
pietatibus implicaverant : quare etiam maxime de coelo
descendit Dominus, ex quo ait deinceps : « Propter impie-
» tatem Jacob omnia haec, et propter peccatum domus
» Israel. » Ad haec, Verbi etiam de ccelo descensus causam
deinceps exponit, ubi ipsius Judaici populi impietates con-
numerat, et ubi post impietates eum qui ipsos invase-
ral interituui, ac gentium per totum orbem vocationem,
enuntiat; propterea enim de coelo in terram Dei Verbum
profectum est : sed verba audi : « Propter impietatem Ja-
» cob omnia haec, el propter peccalum domus Israel. Quae
» impietas Jacob ? nonne Samaria ? et quod peccatum Ju
» da ? nonne Hierusalem ? Et ponam Samariam in pomo-
» rum cuslodiam in agro, et in plantationem vineoe; et de-
1
Luc. \;i, 4o- — 2
Matth. vm, ?.o. '
 BUSKBII PAMPHILI
i traham in profundum lapides ejus, et fundamenta ejus
1
i Bperiam Et adjungit . i : Descenderunt mala a Domi-
no super portas Hierusalem, sonitus
•
curruum et equitan-
i tium 2 » Et rursus « Gloria filiae
. :
Hierusalem, rade et
» tonde super filios dclicatos tuos, dilata viduitatem tuam
i sicut aquila, quoniam
captivi ducti sunt ex te \ » Ad
haec Sion quasi ager arabitur, et Hierusalem
: «
quasi po-
» morum custodia erit, et mons
domus in lucum sylvce\ »
Porro haec Sion et Hierusalem, et quod
vocalur mons do-
mus, illa ipsa sunt quac prius significata sunt
illis verbis :

« Et commovebuntur montes subter eo, et

valles liques-
» cent sicut cera a facie ignis, propter
impietatem Ja-
5
» cob ; » et caetera. Nam propter impietates quas contra
ipsum gesserunt, illico neque sane multo post, et montes
et qui in habitabant depopulati sunt, incendiumque at-
illis

que extremam solitudinem mons Sion pertulit

et factus ;

est mons domus Dei in lucum sylvs. Hsec enim in Domini

dc coelo descensu ad illos ventura, praesens quoque Prophe-
tia significat,
quae etiam evidentem exitum consecuta sunt
post Salvatoris nostri Jesu Ghristi adventum
quod si quid- :

quam nostra quoque historia valet, nostris ipsorum tem-

poribus, illam antiquitus celebratam Sion junctis
bobus a
Romanis viris arari oculis nostris inspeximus, et ipsam Hie-
rusalem (quemadmodum ipsum hoc ait oraculum), in-
star pomorurn custodiae desertae, ad cxtreraam redactam
soliludinem : quoe quidem ob nihil aliud eis quam propter
lmpietates ipsorum evenere, propter quas etiam coelestc
^erbum de suo ioco progressum est. Ob alias vero causas
Dei^erbum de coelo et descendisse et super altitudines
terrae pervenisse prius jam dictum est, ulique ut qui olim
extollcbantur et in sublime erigebanlur adversus cognitio-

1
Mich. i, 5d srqq. _ 2 I!,id. 12. - '
Ibid. i5, 16. — '
Id. 111, 12, —
5
Ideii). 1, 4-
 DEMONSTliATlONIS EVANGELIC/E Llit. VI. 5^7

ncm Dci, montes commovercntur subtcr eo, contrariac vi-

delicet potestales quae ante ejus adventum una cum re-

liquis hominibus ctiam gentem Hebraicam ct impietatis

ct simulacrorum cultus operationibus addixerant; utque

pravi daemones, qui valles appellantur proplerea quod in

hiatibus tenebricosis et corporum cavis diversantur, quasi

cera a facie ignis liquescentes, ob verbi diviui vim, de
hominibus fugerent. Et alia vero praeter eas esse potest
causa, illa quidem non vulgaris, cur Dominus de coelo as-
cenderit,quam Oraculum juxta significat, ut omnes in orbo

tcrrarum genles, daemonibus pulsis, et spiritibus qui prin-

cipatum habebant concussis, ab antiqua sub illis et aspera

et immobili tyrannide respirantes, agnitionem supremi Dei

reciperent. Quin eliam ipsa haec in hunc modum ejusdem
Prophetiae voces deinceps eadem ratione sub unam sensus
copulationem enuntiant : « Et erit in novissimis diebus ma-
» nifestus mons Domini, paratus in summitatibus montium ;

» et extolletur super colles, et festinabunt ad eum populi.

» Et ibunt gentes multae, et dicent : Venite ascendamus
» in montem Domini, et in domum Dei Jacob ; et oslen-

» dent nobis viam ejus, et ambulabimus in semitis ejus.

» De Sion enim exibit lex,et Verbum Domini de Hierusa-
1
» lem, et judicabit inter gentes . » Talia sane de vocatione
gentium dicta sunt : quae quidem quo sensu accipienda
sinl, et quo pacto ipsa quoque post Salvatoris noslri ad-
ventum finem acccperint, per otium quis liberius discere
polerit : cum iis tamen concordans quae jam exposita sunt,
in ipso Prophetiae exordio idem oraculum, non secus ac si

ad salutem non Judaicae gcntis solum, sed universarum

gentium. Domini ad homines desccnsus futurus csset, ad
omnes populos, ad omnia quae sunt in tcrra clamat dicens :

« Audite, populi omnes, et attendat terra et omnes qui iu

1
Mich. iv, 1 et seqq.
 EUSfiBH 1'AMPHll.I

ea snnt. s Testimonium vero quod contra ipsum Dominum

dictum est cum essct passurus, ita significat : « El erit Do-
minus Deus vesler in trstimonium. » Tum deinceps idem
Propheta oratione progressus, tanquam is qui ante jam do-
cuisset ea quae ad substantiam Dei Verbi ejusque de coelo
descensum pertinorent, et tajiquam si ejus ad homines ad-
ventuscausas praedixisset, ordine deinceps futurumejusdem
inter homines orlum, planeqne etiam ipsum locum in quo
iuturum erat ut nasceretur, indicat dicens : « Et tu, Bethle-
» hem, domusEphrata,minimaes ut sis in millibus Juda; ex
» le mihi egredietur qui praesit ut sit in principem in Israel;
1
» et exitus ejus ab initio ex diebus saeculi . » Attende vero
diligenter quemadmodum ejus qui in Bethlehcm sit conspi-
ciendus (est autem Bethlehem Judacae locus) exitus dicat
desuper et a sseculo existere; utpote qui Principis de Beth-
lehem progressuri divinam indicare velit subslantiae antc-
ccssionem, propagationemque personai. Si quis igitur est
qui oraculum referre possit ad alium quempiam, ne cunc-
tetur : prodat sane hunc quisnam sit. Sed si alius praeter

Salvatorem nostrum Jesum Christum inveniri non potest

qui solus post talem prophetiam inde profectus celebratur,
quid tandem impedimenti superest ne una cum ipsa Pro-
phetia veritatem fateamur quae in unum illum suam dirigit

praedictionem? nam solus ille omnium qui unquam extite-

rint ex eo Bethlehem loco, de quo jam dictum est, mani-

leste post ejus Prophetiae tempora, humanam subiens for-
mam, progressus est; alque illico una cum ejus adventu ea
quae jam praedicla fuerant complcta sunt : itaque e vestigio,
sine mora, quaecumque tristia et infesta Judaicae genii prae-
dicta fuerant evenerunt, ac rursus caeteris gentibus oraculis
consentanea ; ^tquc ipse hic Salvator et Dominus nosler ex
Belhlehcm j)rogressus, ejus Israel pjrinccps <mi ad intelli
1
Mich. v, 2.
 HEMONSTfiATlONIS EVAXfJKLIC .E 1.115. VI. 549
genliam refertur declaralus est, quippe cum eo nominepo-
ptilus omnis quicumquc Deum el videre et pie colere as-

suetus sit, appclletur. Et sane inspice qucmadmodum suaj

divinae untccedentisque subslanliae exitus ab initio et ex die-

bus saeculi babere dieatur, quod quidem neutiquam hominis
naturaG conveniat. Post hacc paululum progressa Prophetica
oratio, etiam nunc rursus vcteris legalis ritus circumscrip-

lionem atque abolitionem suboslendit ex persona populi,

dicens : « In quo comprehendi Dominum ? tenebo Deuivi
i meum altissimum ? num comprehendam cum in integris
)> sacrificiis, in vitulis anniculis? num dabo primogenita ven-
b tris mei pro peccato animae meae Ex persona autem Dei
? »

sic eis respondens, ait : « Si indicaverit tibi, o homo, quid

» sit bonum, et quid Dominus requirat a te, nonne ut facias

» judicium et diligas misericordiam, et paratus sis ambulare

» post Dominum Deum tuum 1
?» Habes igitur hic quoque
in eo de quo Prophctae loquuntur Domini de coelo ad ho-
mines descensu, plurima quae simul in eodem significantur,

Judaeorumrejectionem, exprobrationes scelerum eorum, in-

leritum regise ipsorum civitatis, ritusque Mosaici, qui apud

eos olim prius servakttur. abrogationem ; et e conlrario ad
gentes pollicitaliones bonas, agnitionem Dei, novum cullus
divini rilum, novamque legem ac verbum quod de regione
Judaeorum sit progressurum et in omnes genles disseini-
nandum quae quidem cujusmodi fincm, et cujusmodi cra-
:

tionis exitum post Salvatoris nostri Jesu Chrisli advenlum

ostendcrint, libi contcmplandum relinquo.

1
Mich. vi, G et scqq.
 »

0*0 BUftEBII PAMPHILI

CAPUT QUARTUM DECIMUM.

AB IIABACUC.

Qubd vcnicns Dci Vcrbum, vcnturum nequc moraturiun

canerctur a Prophctis.

« Et respondit mihi Dominus, et dixit : Scribe visionem

d manifeste in tabella, ut persequatur qui legit ea; quoniam
» adhuc visio ad tempus, et orietur ad vesperam, et non in

» vanum. Si tardius veniet, expecta illum; quoniam veniens

» veniet, et non mopabitur. Si subtraxerit se, non bene sibi

» placet anima mea in eo ; justus autem ex fide mea vivet

1
.

Etiam hoc loco palam eum qui venit, de quo Prophetas lo-
quuntur, venturum canit. Sed quis tandem hic sit, nisi qui
supra innotuit, in illis verbis : « Benedictus qui venit in no-
2
» mine Domini, Deus Domiuus, et illuxit nobis ?» Hunc
vero, tanquam eum qui ipsum lumen sit, ad vesperam ori-
turum ait, in consummatione videlicet saeculorum. Cui con-

cordat etiam Zacharias, dicens : « Ecce vir, Oriens nomen

3
» ei,et subtereum orietur . » Idem veroProphetaetiamtem-
pussignificat, dumadjungit illud : « Advesperameritlumen;
» si tardius veniet, expecta illum :
»
pro quo Aquila sic reddi-

dit : « Si ^ero cunctabitur, accipe illum : quoniam veniens

» veniet, et non tardabit. » De hoc autem meminit etiam ad
Hebraeos Epistola, ubi ait : o Nolite igitur abjicere confi-
» dentiam vestram, quas magnam habet remunerationem.
» Patientia enim vobis necessaria est, ut, voluntalem Dei
» iacientes, reportetis promissionem. Adhuc enim modi-
:) cum, aliquantulumque, qui venturus est veniet, et non
n lardabit : justus autem ex fide mea vivet; quod si sublra-
1
Habac. ii, 2 rt se(|(|. — 2 Psal. cwm. 27. — 3
Zach. vi. 12.
 DliMOISSTRATIOiMS EV AMGIiLIC.-E LIB. VI. OJl

i xcrit se, non bene sibi placet anima mea in eo*. » Et sane
spccta qucmadmodum quod a Propbela obscurius positum
est, propterea quod per trajectionem prolatum sit, Epistola

in sensum planiorem transtulerit ; vcrba enim Prophetiae

sic habent : « Veniens veniet, et non morabitur. » Et adjun-
git : a Si subtraxerit se, non bene sibi placet anima mea in

» eo. »Quod quidem dum ita conjungitur, facile rcferendum

esse videatur ad eum qui venturus est et non morabitur at :

id perquam absurdum; qui enim fieri potest ut illi

quidern
accommodetur quod dicitur, non placere sibi in eo animam
suam, si de Deo sit sermo ? Sed distinctio quae apposila est,
cum verborum structuram mutaverit, sensum conservavit;
nam post illud : « Adhuc modicum aliquantulumque, qui
p venturus est veniet, et non tardabit,» continuo adjunxit
illud : « Juslus autem ex fide vivet. » Deinde illud quod in

Prophetia primum positum est, secundo loco subjecit, ubi

ait : « Quod si subtraxcrit se, non bene sibi placet anima
» mea in eo. » Gum enim semel oraculum per ipsam Pro-
phetiam cecinerit lucem omnibus promissam gentibus per
Christi adventum aliquando tandem et ad vesperum oritu-
ram, et non frustraturam (sic enim pro eo quod est, et?io?i

in vanum, Aquila est interpretatus) ; deinde quod sero ct

ad vesperum futurus esset ejus de quo Prophetia loquitur
adventus : ideo illis verbis : « Si tardius veniet, expecta il-

» lum; » vel, « si cunctabitur, accipe illum, quoniam veniens

» veniet, et non tardabit, » ad patientiam vocans auditc-
rem, ut vaticinio fidem adhibeat horlatur, dicens eum qui
his rebus crediderit, ubi ex sua ipsius fide justus declaratus

fuerit, vitam quae Deo placeat victurum; sicut e contrario

qui non crediderit, ubi subtraxerit se, non confidens neque
credens his quae dicta sunt, futurum ut non bene sibi pla-

ceat anima in eo. Ergo nos quoque ipsa haec sequentes, si

1
Flebr. x, 55 ct scqq.
 '

lasi-nii pamphiu
ronimulaverimus iu ut quod prius cst posterius, quod vero
posteriufl cst translalum prius faciamus, scnsum verborum
inle^rum conscrvabimus : sic enim post illud, a Quoniam
\eniens veniet et non morabitur, » statim subjungemus il-

lud, «Justus aulem meusex lide vivet; » et huicipsi connec-

temus illud : « Si subtraxerit se, non bene sibi placet anima
i mea in eo. » Cum hoc vero sensu etiam Aquila concordat
dicens : « Si cunctabitur, accipe illum ; quoniam veniens ve-

i niel, et non tardabit : ecce si tardus sit, non recta anima

» mea in eo, et justus ex fide ipsius vivet. »

CAPUT QUINTUM DECIMUM.

AB T.ODEM.

Quod tcrribilis sit audilus desceusus Domini de ccelo, ct facta iHius

(iim admiratwnc ; quodque cum ipsc vcncrit, unwcrsa terra ip-
m'us laude complcbitur, et novi ipsius Tcstamcnti vcrbum ad om-
ncs homines penetrabit.

« Domine, audivi auditionem tuam, et timui; intellexi

t> opera tua,et obstupui : in medio duarum vitarum cognos-

» ceris, dum anni appropinquabunt notus fies, dum aderit

s tempus declaraberis. Dum perturbata fuerit anima mea

» in ira, misericordiae memor eris. Deus de Thaeman veniet,

» et Sanctus de monte umbroso denso : cooperuit coelos vir-

» tus ejus, et laude ejus plena est terra, et splendor ejus ut

» lumen erit. Cornua in mauibus ejus, et posuit dileclionem

» fortem roboris sui : ante faciem ejus ibit Verbum, et egrc-

» dietur in campos '. » Cum enim ipse seipsum audisset Pro-

pheta sanctus, ac polius divinum qui ipsum alllabat quiqur
in ipso canebat Spiritum de eo de quo ipsa Prophelia I<>-

1
liabac. iii, i et ?<qq.
 DBMONSTRATIOMS BVANGELICJB LlH. VI. 555

quitur dicentem : aQuod veniens veniet et non morabitur,

o justus aulem ex fide mea vivet; » cumquc crtHlidisset il-

lum esse justum oraculo, in his verbis quae nunc in mani-

bus sunt, ila ait : « Domine, audivi audilionem tuam et ti-

» mui ; » et quae scquuntur : in quibus manifestissime Deum

ad homincs venlurum denuntiat. Quis vero alius hic sit

qui olim cognosceretur, et post aliquando dum anni ap-

propinquabunt esset agnoscendus, et per id tempus de quo
Prophetia loquitur declarandus; quis, inquam, hic sit, nisi

iile ipse qui antea dictus est universi Dominus? qui etiam
hoc comprobalo vaticinio, in consummatione sacculorum
ita nuntialus est ac praedicatus, ut omnes homines exau-
dierint. Hujusce igilur ea quae palam in sacris Evangeliis
descripta sunt facta, corporis videlicet quod assumpsit do
virginc generationem, item quemadmodum « cum esset in

» forma Dei, non rapinam arbitratus est esse se aequalem

» Deo, sed seipsum exinanivit formam servi accipiens 1 ;»
praeterea quae miracula in hominibus degens ediderit, nec-
non quaecumque contra ipsum ausa cst Judaica gens : om-
nia, inquam, haec, et alia similia his, cum animae oculis
providisset, quaeque eventura in poslerum expectabantur,
divino spiritu docente, purgatissima intelligentia percepis-
set, ex iis quae hoc modo audierat se obstupuisse ac timuisse
fatetur Propheta, dicens : « Domine, audivi auditionem
» tuam,et timui Domine, : inteilexi opera tua, et obstupui. »

Salvator autem ac Dominus noster, ipsum ulique hoc Dei

Verbum, in medio duarum vitarum cosmitus est non cnim :

duorum animalium est legendum, sed duarum vitarum.

Duarum ergo vitarum, inquit, medium cognosceris. Cum
enim una secundum Deum sit vita, etalterasecundum ho-
minem; et illa quidem mortalis, hasc vero sempiterna me- :

rito cum utramque cxpertus esset Dominus, atquc eo modo

».Phil. it, 6.

xxi. 23
 EUSBBII PAIIPHILI

tenisset, in medio duarum vitarum esse cognitus dicilur, cx

interprelatione qunm Septuaginta ediderunt. Nnm ex ea
quam Aquiln edidit non item,sed slc : « Duni appropinquant
anni, vivilicn illud. » Sed quidnam est illud, nisi quodait,
aopus tuum? Thcodotion vero ita ait : In medio annorum
» vivificn ipsum. »Et Symmachus, « Inlra nnnos reviviscere
• facipsum,» interprelatus cst. Cum igitur omnes vivijica
ipsum dixerint, plane non de quibusdam veluti brulis, aut
etiam ratione praeditis animalibus, sermonem esse declara-
runl. Quapropter cum apud Septuaginta sil dictum, in mc-
dio duarum vitarum cognosccris, non ex sentenlia eorum
qui nos antecesserunt hoc accepimus, sed duas ejus de quo
Prophctia loquitur vitas sigaificari diximus, unam quidem
divinam, alleram vero humanam. His quae dicta sunt Pro-
phela deinceps adjungit : « Dum perturbata fuerit anima
» niea in ira, miscricordia? memor eris : » sic interim docens
quod, cum spiritu tempus illud providisset quo passurus
ernt is de quo ipsn Prophetia texitur, periurbatus sit. Ve-
rumtnmen in hoc ipso lempore, inquit, in quo nnimo per-
turbatus sum, propterea quod nlins nusquam talis homini-
bus ira impenderit, propler facinora adversus Dominum
perpetrata, misericordia? ipse clementisshnusDominus» non
ira? recordatus est, utpote qui boni Palris sit Filius. Proinde
extremum illius supplicium salutis secundum Deum et mi-
sericordia? loti mundo causa extitit. Sequitur illud : « Deus
» de Tha?man vtniet. » Dictio autem illa Tfueman si in nos-

tram linguam convertalur, consummalio est; ut nihil inter-

sit si clare dictum fuerit, Deus in consummatione veniet.

Nam in consummatione sasculi, et in hisce extremis diebus

per Salvatorem nostrum, summi Dei nobis illuxit benefi-
centia. Fortasse etiam secundum ejusdem gloriosumque in
his verbis adventum canit, ul allero initio facto legenda sint
verba ab illo loco : « Deus de Thaeman veniot, » tanquam si
 :

DLMONSTRATIONIS EVA.NGr.LICE LI15. VI. 355

in consummatione saeculi ipse venturus sitab iis qui ad aus-

trales coali parles speclanl ; accipilur enim Thaeman pro eo
quod est auster. Quocirca Theodction ad hunc interprcta-
lus est modum : « Deus ab austro vcniet. » Quod autem sc-

quitur, « Et Sanclus de monte umbroso denso,» poleris in-

telligere, si quae in Zacharia sic se haLcnt apposueris voces

v Vidi per noctem, el ccce vir ascendens super equurn ru-
1
» fuin, et hic slabat inter monlcs umbrosos .» llunc igitur
qui ascendit super equum rufum, et insistit inler montcs
umbrosos, ipsum illum puto esse qui in pracsenti Prophetia
significatur, quae ait « Sanctum venturum de monte umbroso
» denso. » Certe ulrobique montes umbrosi habentur, et ar-
bilror esse eos in Paradiso Dei, quem plantavit in Edem ad
orientem; aut eliam apud coelestem Hierusalem, « montes
» enim in circuitu ejus, et Dominus in circuitu populi sui.»

Iii erge montes, eo quod divinis potestatibus et sanctis spi-

ritibus referli sint, quasi consili et large his exuberantcs,

umbrosi dicunlur. Et in Zacharia quidem planc vir cernitur

qui equo rufo invehilur, cum sit interim Salvatoris nostri

et humana assumpta nalura, et corpus quo quasi vehiculo
utebatur declarelur : at hic Deus et Sanctus nominatus est.

Tanquam enim is qui a Deo ad homines descensurus esset,

et tanquam de divinioribus locis profecturus, dicilur Deus

de Thaeman venturus et Sanctus de monte umbroso denso.
Deinceps adjungit : « Gooperuit ccelos virtus ejus, et laudis
2
» ejus plena est terra, et splendor ejus ut lumen erit . »

Quibus utique verbis, simul et gloriosum ejus in coeio reg-

num ostendilur, et quae poslhac futura est longiusque du-

ralura, atque in omnem terram penctratura, doctrinae quae
de illo fertur laudatio. Illud autem, « Cornua in manibus
» ejus,» regni ejus insignia et notas significat, quibus cor-
nibus invisibiles atque adversantes potestates repeliens, et
1
Zach. i. 8. — 2
Habac. iu, 5 et Sfiqq.

LlBRARH
 -)<}(> nUSKDII PAMPHILI

victas oblipens abigil. Ordinc his deinceps adjungit : « Et

» posuil dilectionem fortcm roboris sui. » Et sanc vehemen-
tis afleclionis ejus nc dilcctionis erga homines indicium ma-
ximutn fucrit, quod nnlc fncicm cjus inccsserit Vcrbum il-

lud, vidclicct snlutare nlque Evangclicum, quod ctinm

egressum percurrerit carapos; ndeo ut brevi temporc to-
tum orbem terrarum cn quae per ipsum omnibus hominibus
concilinta sil, salute implcvcrit, comprobatn ejus Propheliae
veritate quac ait : « Ante fnciem ejus ibit Verbum, et egrc-

» dielur in cnmpos. » In secundo autem ejusdem advenlu,

amplius quoque ac magis prcprie Vcrbum cjus ct his quac

dicta sunt ct iis quae deinceps scquunlur finem imponet,

quibus nunc explorandis ntque indngandis tempus non
ndest.

CAPUT SEXTUM DECIMUM.

A ZACHAIUA.

Qucmadmodum Dominus omnipotens confitctur sc missum ut

aufcrat ca qucc vitiosa sint.

« Haec dicit Dominus omnipotens : Post gloriam uiisit me

» ad gentes quae spoliaverunt vos; quoniam qui langit vos,
» quasi is qui tangit pupillam oculi ejus : quia ecce affero
» manum mi-am super ipsos; et erunt spolia iis qui servie-
» rint eis, et cognoscetis quod Dominus omnipotens misit

» me 1
. » Ipse Dominus omnipotens in his seipsum missum
esse ait, et quisnam is sit qui miserit docet, ubi ait : « Et
» cognoscetis quod Dominus omnipotens misit me. » Igitur

etiam hoc loco duos perspicue habes qui eadem utantur

appellalione, unum cum qui misit Dominum omnipoten-
1
Zai h. i
, el sr-qq.

-. •
fl
i
 DLMOiMSTRATIONlJi EVAKGEL1CJ2 LIB. VI. O&J

tem, alterum cum qui millitur, ejusdem cum co qui niisit

nomiuis. Qucm porro alium dixeris eum qui mittitur, nisi

eum quem ante nos pluribus appcllaviinus Deum Vcrbum,
qui a Patre inissum se confitetur? et qui manifeste dixit :

* Post gloriam misit me, n illud intcrim significans, quod

qui anlea fuerit in gloria apud Patrem, postca & missus sit

» ad genles qua3 spoliavcrint vos. » Gum cnim ad cas gentes

qua3 prius populo Dei adversac inimicajquc eraut missuni
sit Dei Verbum, has ipsas sibi ipsj subjecit, easdem per
suos Discipulos depraedatus, qui porlio quaedam erant illius

populi qui ad circumcisioncm pcrtinet, quem quondam in

scrvitutem redegerunt gentes quac ipsum illum suo simula-

crorum cultu depraedatae fuerunt. Haec igilur passuras dicit
^,cntes quas disposuit : sicut enim illae populum Dei a patria

pielate ac rcligione avertentcs, spolia propriis daimonibus

factae sunt; ila quandoque etiam ipsoe palrio simulacroruin
cultu ab iis qui ipsis anlea serviunt spoliabuntur, ct sub
jugum Hebraicae religionis traduccntur. IIoc aulem futu
rum ait Dominus per seipsum, qui ad tale munus praestan-
dum a Patre mittendus sit. Caelerum, dixcril aliquis eliam
inlelligibilcs quasdam ct invisibiles potestates gentcs nunc
nominari, quai spoliaverint captivasque honiinum animas
quarum animarum lalcm se curam gerere ait cle-
cgerint,
mcntissimum Dei Verbum qualem unusquisque oculi sui
pupilhe geril ; cujus sedulitatis alquc amoris erga homi-
num genus signum illud erit, quod cum Dci Vcrbum esset,
et sua gloria apud Patreui frucrelur, non pigucrit ipsum
vcniendi ad homines, atquc iutcr cos vcrsandi curam dis-

pensationcmquc suscipcrc.
558 EUSEBIl PAKPHILI

CAPUT SEPTIMUM DECIMUM.

AB EODEM.

Quod ipsc Dommus venturum se de cce/o ct intcr homincs habitatu-

rum, gentesque ad ipsum confuguuras, canit; ct quod missum se
cssc a Domino omnipotcntc confitclur.

« Gaude et lsetare, filia Sion, quoniam ecce ego venio,

» et habilabo in medio tui, dicit Dominus; et confugient

» gentes mullae ad Dominum in die illa, et erunt ei in po -

» pulum; et liabilabo in medio tui, et cognosces quod Do-

» minus omnipotens misit me ad te *. » Quia nunc propo-
silum csl Filium, auctorem rerum, apud homines in terra
versaturum ex Prophelis oslenderc, arhitror hujusce rei

demonslrandae cilicaciam habere pra3sentem Prophetiam,

adeo quidem ut ob ipsius rei perspicuitatem nulla ampliore
explanalione sit opus : eliam illud observabis, quod causam
rursus sli adventus significal, ubi ait : « Et confugient gen-
» tes mitltae ad Dominum in die illa, et erunt ipsi in popu-
» lum. » Haec autem ipsi filioe Sion nuntiat Oraculum, sic

interim Dei Ecclesiam appellans, propterea quod coelestis

Hierusalem filia esse videatur, quae, ut sanctus ait Aposto-

lus, maler sanclorum cst. Aut eliam aliler filia Sion Chri-
sli Ecclesia dici potest, tanquam ea quai ex priore eorum
qui ad circumcisionem pertinent conventu, per Apostolos
alque Evangelislas id quod est acceperil, qui etiam filii

erant ejus matris quae ob scelera sua abjccta est, quaeque

vidua facta cst eo quod expulerit virum, qui per Prophetas
dc ipsa conquestus est atque ait : « Non tanquam virum mc
2
» vocasli, patrem et duccm virginilalis luoe ; » qui ctiam
1
Zacb. ix, 9 ei soqr{. — •
2 Jcreni. m, 4«
 DEMONSTRA.TIONIS EVANGLLIC/E LIT.. VI.
35(J

iis qui de ipsa nati sunt mores malris exprobrans ac vilupe-

rans, ail : « Quis est hic liber repudii matris veslrae, in quo
» cmisi eam *
? » et rursus : « Judicamini adyersus malrcm
» veslram, judicamini; quoniam ha;c non uxor mca, ct cgo
2
» non vir cjus . » Merilo sanc tanquam iismatrem ab-
qui
negaverint flliam Domini, ipsius Domini adventum praesenjs
Prophetia nuntial. Erit aulcm haec Ecclesia de genlibus,
quae loco prioris flliae per noslri Salvaloris Aposlolos ha-
bita csl.

CAPUT OCTAVUM DECIMUM.

AB EODJSH.

De Dcmini adventu, et de iis quce in passione cjus eventura erant.

« Ecce dies veniunt Domini, et dividcntur spolia tua in

» te, et congregabo omnes gentcs in Ilicrusalcui acl bel-

» lum : et capietur civitas, et diripientur domus, et mulie-

» rcs fcedabuntur, et egredietur dimidium civitatis in cap-

» tivitate : reliqui vero dc populo meo non pcribunt. Et
» egrediotur Dominus, et parabitur ad praelium in geulibus
» iliis, sicut dics praciii ejus in die bclli : et stabunt pedcs
» ejus in die iiia super monte Olivarum, qui csl contra llie-

» rusalem ab oricnte,* et scindctur moiis Olivarum, diini-

» diuiii ejus ad orientcm, ct dimidium ejus ad mar< j
- : pro-
» funditasmagna vehementer: etinclinab.it uimidiummontis
» ad Boream, et dimidium cjus ad Auslrum : ct obturabi-

» tur vallis monlium meorum, ct conglutinabitur convaliis

» monlium usque Asael; et obturabitur, quemadmodum

» obturala est a (acic lerrae motus, in dicbus Ozicc regis
» Juda. (Et advcniet Dominus Deus meus, ct omnes sancli
1
Isai. l, i. — 2 Ose. n, 2.
36o BUSBBU PAMPHILI
» cum eo : ) et eril iii die illa, non crit lumen, sed frigus et
» glacies erit die uno : et dies ille notus Doinino, et non dies
v neque nox, ad vesperam erit lux. Eterit in die illa, egre-
» dietur aqua viva de Hierusalem, dimidium ejus ad mare
» primum, et dimidium ejus ad mare ultimum : in aestale

9 et in vere erit sic : el erit Dominus in regem in omnem

v terram. In die illa erit Dominus unus, et nomen ejus
» unum, circumdans omnem terram et omncm solitudi-
» nem l » Post primam obsidionem llierusalem, extremam
.

que illius ruinam et soliludinem, qua3 sub Babyloniis ac-

cidit; poslque reditum ab bostili terra ad patriam, qui sub
Cyro Pcrsarum rege conligit, cum paulo ante Hierusalem
instaurata esset, renovatumque sanctuarium et quod apud
illud erat altare ; sub Dario Persa praesens canit Propheta, et
poslhac alleram obsidionem llierusalem futuram significat,
quam passa est a Romanis non alias quam post scclera quae
ejus habitatores contra Salvatorem nostrum Jesum Chri-
stum ausi sunt. Manifestissime igitur etiam hoc in loco Sal-

vatoris nostri, qui Dei Verbum est, adventus, et quae illius

tempore acciderint, siguificantur : sunt vcro haec partim

quae quo tempore ille passus est gesta sunt, parlim quae il-

lico Ilebraicam nalionem oppressit obsidio, et ipsius Hie-

rusalem expugnatio; ct post ipsa hoec vocatio gentium,
uniusque ac solius Dei apud omne genus hominum cogni-
tio. Caelcrum divino Spirilu aiilalus Propheta, cum quadam
commiseratione, lanquam is qui suos ad circumcisionem
pertinentes deploret, ab exclamatione contra illos suae pro-

pheliae initium facit : dies igitur Domini, sicut in aliis lo-

cis, hoc quoque in loco nominat, ut sic tempus Chrisli ad

homines advenlus significet; eodem ostendit

planeque in

quemadmodum ipse Dominus, tanquam lumen verum, pro-

priorum aliquando auctor fiet dierum, ct omnibus qui in
 DEM0NSTRAT10NIS KVANGEL1CA2 Lia. VI. DU 1

terra sunt hominibus illucescet, quo temporc ct ipsum ct

luminis ipsius radios universae gentes suscipient; qua? qui-

dem dum illuminabuntur, juxla iilud : « Posui le in luincn
1
» genlium, in testamentum generis , » interea Juduica
gens, proptcr infldelitalem adversus illuin, in extrema in-
cidet infortunia. Tale igitur est illud : « Ecce dies venit
» Domini, ct dividentur spolia tua in te, et congregabo om-
» nes gentes in Hierusalera ad bellum, el capietur civitas,
» et dirfpienlur domus, et muliercs fcedabuntur, et egre-
» dietur dimidium civitatis in captivitate. » Post vero ipsius
Hierusalem obsidionem, et eam quae illico secuta est Ju-
daicae gentis servitulem, deinceps bona omnibus adjungit
communia, sic canens : « Et erit Dominus in regem in om-
;> nem lerram. » Et rursus : « Erit Dominus unus, ct nomen
» illius unum, ambiens omnem terram ct solitudinem. » Sed
enim cum vaticinium enuntiet Judaicam genlem esse talia
perpessuram in diebusDomini, quis non exitum vaticiniiad-
miretur? nam siraul ac Jesus Salvator ac Dominus nostcr
advenit, quique ad circumcisionem pertinent ncfaria adver-
sus illum facinora perpetrarunt, omnia illis qua3 praedicta
fuerant, quinquagesimo ab ipsa praedictione aiino. acerva-
tim eyenerunt, finemque sortila sunt; cum videlicet ab ipso

Pilato usque ad Neronem, et Titum ac Vespasianum qui ci-

vitatem obsederunt, nusquara illos omnisgeneris et alias su-

per alias ingruentes calamitates defecerint, quemadmodum
facile est ex ea historia quam Flavius Josephus scripsit col-
ligere : tunc sane credibile est dimidium civilatis periisse

obsidione, ut ait Prophetia. Haud vero ita multo post, cum

Adrianus imperaret, Judaico rursus exorto tumultu, quae
reliqua fuerat pars dimidia civitatis rursus obsessa expelli-
tur, adeo quidem ut ab illo tempore usque in hodiernum
diem pcnitus instabilis omnis illis faclus sit locus. Quod si

•.-ii. xi.ii, G.
 »

EUSKBll PAM14HLI

quis dicat sub Antiocho Epiphane haec complela fuisse,

etiam atque etiaui consideret ulrum possit reliqua item

quae ex hac PropJietia supersunt ad Antiochi tempora re-
lerre, cujusmodi quod populus servitutem sit pas-
illud esl

sus, quod pedes Domini in monte Olivarum stelerint, et

utrum Dominus in die illa in regem fuerit in omnem ter-
ram, et utrum nomen Domini ambierit omnem terram et
solitudinem quo lempore Syriam Antiochus obtinuit; ct
quae reliqua sunt de eodem oraculo, quem tunc finem sor-

tita sint, aliquo modo conetur ostendere. At si quis ncslram

rationem sequatur, vel ad verbum haec evenisse demons-
trabit, atque in alium itcm sensum eadem accipere pote-
rit : nam post Salvatoris nostri Jesu Christi adventum, ci-

vitas illorum, ipsaque Hierusalem, atque omnis conventus

inslitutioque civilis quae ad ritum religionemque Mosaicae
legis pertinet, eversa sublalaque sunt; e vestigioque eam
quae ad intelligentiam spectat servitutem, adjuncta etiam
ea quae corporum est, perpessi sunt, quippc qui Salvato-
rem ac Liberatorem humanarum animarum non suscepe-
rint, eum qui venerat ut iis qui malorum daemonum servi
facti essent liberationem nuntiaret, iis vcro qui mentis ocu-
lis capti, visus recuperationem. tiaec iiaquc cum iili ob in-

credulitalem suam pcrlulissent, alii omnes quicumque suum

Liberatorcm agnoverunt, domesticique iiiius famiiiares ef-

fccli sunt, Discipuli utique et Apostoli, et Evangelistae;

compluresque alii qui de circumcisione profecti in ipsum
crediderunt, de quibus ait Aposlolus : « Sic eliam nunc re-
:
» liquia) secundum electionem gratiae factae sunt ; » et illud :

« INi-iDominusSabaothreliquisset nobissemen, quasi Sodo-

» ma lacti cssemus, et quasi Gom :>rrha similesfuissemus 2 ,
illius obsidionis, quam nos ad intelligentiam referimus, iin-

munes oxpertesque sunt servati; neque hujus solum, sed

Rom. xi, j. — 2 Isai. i, 9.
 DEMONSTRATIONIS EVANGELICjE LIB. VI. 3G5

cliam illius quae ad vcrbum inlelligilur : nam ipsi Aposloli

ac Discipuli Salvatoris nostri, et omnes qui ex Judaeis acl

ipsum credentes accesserant, cdm procul ab Judaea tcrra

abessent, et reliquis essent immixti gentibus, omnem eo-

rum qui civifalem incolebant perditionem atque inleritum
effugere per illud lempus facile potucrunt. Quod ipsum sane
etiam Prophelia anticipans cecinerat, illis verbis : « Qui au-
» tem reliqui fuerint de populo meo, non pcribunt; «quibus
dcinceps adjungit : « Et egredietur Dominus ct comparabi-
» tur ad praelium in gentibus illis, quemadmodum dics prae-
1
» lii ejus in die bclli . » At vero in quibus tandem gentibus
Dominus praeliabitur, si non in iis quae Hierusalem obside
bunl ? Indicat vero ipsum Oraculum quemadmodum ipse

Dominus auxilium feret obsidentibus, eritque interim in il-

lis, et cum illis ad praelium comparabilur, quasi quidam im-

peralor, propugnatorque illorum et adversus Hierusalem
militabit. Non enim dicit oratio Dominum contra »;entes
praeliaturum : quibus ergo et conlra quos? nempe contra
Hierusalem etcontra ejus habitalores,de quibus sermoerat.
Illud autem : « Et stabunt pedes ejus in die illa super monte
2
» Olivarum, qui est contra Hierusalem ad orientem , » quid-
nam aliud significet, quam Domini Dei, ipsius, inquam,Dei
Yerbi, in sua Eeclesia stationem el confirmationem ? quam
in pr:esenti monte Olivaruin per llguram quas pcrmutatio
dicilur nominat. Ut enim vinea exlilit Dilecto, et fuit vi-

nea Domini Sabaoth figurale demus Israel, et vitis Juda

novella dilecta; sic eadem ralione dixeris quod etiam olive-
tum facta sit Domino collecta de genlibus Ecclesia ipsius,
quae sane Ecclesia cum antea esset oliva quaedam agrestis,
plantata fuil a Domino, qui eani posl insevit in Apostolicis
bonae olivae radicibus, post priorum ramorum excisionem,
quemadmodum Apostolus docel 3
: « Et planlavit, inquit,
1
Zach. xiv, 2 et seqq. — 2
Ibid. — 3
Rom. xi, 17 et seqq.
 BUSftBU PAHPHILl

eam Doininus »propemodum per Prophetiam dl-

sibi ipsi,

cens « Olivam speciosain umbrosam vocavit Dominus no-

:

» mcn tuum
1
» Postquam cuim prior vinea, cuui deberct
.

iacere uvam, fecit spinas, neque jusliliam sed clamorem;

mcrito, tanquam ejus quae infructuosa esset, sepem aufe-
rens ac parieiem Deus, tradensque eam inimicis ad diri-
piendum et conculcandum, sicut in Esaiae prophetia dic-
tum esl, alium ipse sibi agrum conslituit in praesenti quod
Oiivetum nominatur, quasi eum qui oleum et misericor-
diam a Deo sit consecutus, et a Ghristo plantis semper vi-
rentibus consitus, hoc est, sanctis lucisque altricibus ani-
mis, quibus iiceat dicere Ego aulem sicut oliva fructifera
: «

i in domo Dei
2
»llic vero Olivarum mons contra Hierusa-
.

lcm cssc dicitur, quoniam in locum veleris ac terretfae Hie«

rusalem, ac religionis quae iu illa seVvabatur, successit, et a
Dco constitutus est post ruinam Hierusalem : cum supra
igitur oraculum dixerit de Hierusalem, quod « civitas capie-

» tur, quodque hostiles atque iniinicae gentes convenient

» adversus eam, et spolia ejus dividentur; » merito non in
Hierusatem pedes Domini staturos dicit : qui enim id fieri

potuisset cum ea semel sublata esset? Sed migrantibus ab

ea in inontem qui est coutra Hierusalem, qui Olivarum vo-
catur, ibi staturos docet quod ctiam Propheta Jezechiel,
;

divino anle Spirilu edocius, contemplalur, dicit enim « Et :

» clevaverunt Ghcrubimalas suas, et rotae quae eis adhaere-

» bant, ct gloria Dei Isracl erat super cis; ct ascendit gloria

» Domini de medio civitatis, et stelit in monte qui est con-
» tra civitalem
3
. sQuod quidem aliter quoque licet inlueri

completum ad verbum, quando hodie quoque omnes qui-

cumque Christi religionem cum fide susceperint, ex omni-
bus terrae partibus concurrunt, non ut quondam festne cu-
jusdam laelitiae gratia quae in Hierusalem celebrclur, ncquc
'

l6. — * Psal. u, 10. — 3

Ezecb. xt, 22.
 «

DEMONSTBATIONIS EVANGELIC/E LIB. VI. 565

ut adorcnt in co qr.od olim in Hierusalem constilutum fuc-

rat sancluario, scd ut diversentur cuui ad sciscitanduin dc
expugnatione et solitudine Hierusalem, quam Propbclia
procdixerat. tum ut in inontc 01ivarum,qui cst contra Hic-
rusalcm, adorent, ubi gloria Domini commutata cst post-
quam delevit priorcm civilatem : verc autcm ct secundum
expositam atquc ad verbum acceptam enarrationem, pedcs
Domini et Salvatoris nostri, ipsius utique Dci Vcrbi, per id
quod assumpsit bumanum corpus in monte Olivarum slctc-

runt ad speluncam quae ibi oslcndi solet, ct quo tempore

oravit, et cum suis Discipulis in ejus montis cacumine mys-
teria de consummalione tradidit : ex eodem praeterea monlc
in ccelum ascendit, quemadmodum Lucas in Actis Aposto-
lorum docet, cum ait, illum (in monte Olivarum) Aposto-
» lis suis et praesentibus et intuentibus, sublimem abiisse,

» nubeque ab oculis eorum sublatum fuisse, ipsosque inten-

» tis oculis, illo in coeium abeunte, mansisse. Et eccc, in-

» quit, duo viri astiterunt eis in vestibus albis, qui etiam
» dixerunt : Viri Galilaei, quid statis aspicientcs in ccelum?
» hic Jesus, qui assumptus est a vobis in ccelum, sic veniet
» quemadmodum vidistis eum euntcm in ccelum. » Quibus
etiam adjungit vcrba haec : « Tunc reversi sunt in Hieru-

» salem a monte qui vocatur Oliveti, qui est contra Hierusa-

» lem \ »Est igitur, etiam si quis ad verbum Scripturam ve-
lit accipere, contra Hierusalem et ab illa ad orientem spec-
tans, mons is, de quo dictum est, Olivarum : verumtamen
si sententiam non verba sequi volumus, sancta Christi Ec-
clesia, et mons in quo fundata est, de quo loquitur Salva-
tor, dicens : « Non potest abscondi civitas supra montem
2
» posita , rpro ea quae cecidit neque amplius surrexit Hieru-
salem structa atque erecta, dignaque habita in qua pedes
Domini insistant^ non solum est contra Hierusaiem, sed
4
Act. i, 9 et seqq. — ' Mat*!i. v, 4-
5Gf) KUSKIUI PAMPIIILI

etiam ab ea ad orientem vergens, quippc qua> ejus luminis

quo Deum pie eolimus radips excipiat, et imillo ipsa Hie-

rusalem anlerior facta sit, ipsique justiliae Soli propinquior,

de quo dictum est : « Timentibus uutem me orictur Sol jus-
b titiee : » quia vero dicit deinceps quod « scindetur mons
» Olivarum, dimidium ejus ad orienlem et mare : profun-
» magna vehementer et ineliuabit diinidium cjus ad
dilas :

» Boream, et dimidium ejus ad Auslrum » potest hoc qui-

* ;

dem Ecclesiae pcr lotum orbem, qui ab hominibus incoli-

tur, dilatationem signiiicare, quae parles ad orienlem solem

spectantes ipsasque aurorae orientisque gentes ac nationes
complevit, porrigitur vero etiam usque ad mare quod est
ad occidentem, et ad insulas quae in ipso sunt : porro ad
Auslrum quoque ac Meridiem pervenit, item ad Aquilonem
et Septenlrionem; ad otnnes enim partes et ubique gen-
tium, quod figurate signiiicatur Domini olivetum, quae cst
ejus Ecclesia, plantalum est. Potest etiam alio sensu, quae
antehac factae sint, quaeque etiam nunc fiunt in Ecclesia
Christi scissiones et seclas, moralesque in vita, ubi scissa
divisaque est, lapsus sigaifioare : dicit enim montem esse
dilapsurum, dimidium ejus ad orientem, et dimidium ejus
ad mare, profunditalem magnam vehementer; et inclinabit

dimidium montis ad Aquilonem, et dimidium ejus ad Aus-

trum; ut sic in quatuor partes scindi videatur, duas quidem
graviores ac praestanliores, duas autem contrarias : et sane

vide ne forte in his verbis, illud quod dicitur ad orientem

et Auslrum, duos ordines significet, eorum qui successu ac

profectu in divino cultu instincti sunl, unum quidem eo-

rum qui in cognitione ac verbo et reliquis divini Spiritus

donis proficiunt, alterum eorum qui in moribus quidem et

vita probe recteque degunt, sed tamen in suis s?ligendis

rationibus delinentur. Reliquae vero duoe partes quae a prio-

* Zach, x v, 4.
 DEMONSTIUTIOIVIS KVANG11LIC\E Llll. VI. 5C>7

ribus divisac sunt,*id mare cl Aquiloncm, ambae crunt quaj

jani nd malitiara pcrtinont : « A facic, inquit, Aquilonis ac-

» ccudcnlur mala supcr omnes habilantes terram 1

; » et

Draco in mari diversari dicilur. Quapropter merito hic quo-

quc duo rursus genera intelliguntur eorum qui ab Ecclcsia
declinant, unum corum qui in vita ct moribus peccant, al-

terum eorum qui a sana et rccta sentcntia labuntur; ut jam

Oiivcli hujus montis, de quo sermo est, hae duae sint quae

a Prophetia significantur separationes. His deinde adjun-

eit: «Et obturabitur montium meorum. et congluti-

vallis

» nabitur convallis monlium usque ad Asael et obturabitur :

» quemadmodum oblurata est a facie lerraemotus in die-

2
» bus Ozise regis Juda . » At euim in his vcrbis, quae tandem
esse potcsl vallis monlium Dei, nisi quae olim antea cele-
brabalur cx lege Mosis in Hierusalem,corporalis et Judaica
adoratio? quamquidem occlusumiri, quasi obturationequa-
dam, praesens oraculum canit, dicens : « Et obturabitur val-

» lis montium meorum, ct conglutinabitur convallis mon-

» lium usque ad Asael, et obturabitur. » Pro quibus verbis
Symmachus reddidil haec : « Et obturahitur vallis montium
» meorum,etpraeterea appropinquabit convallis moutium,»
ad id quod appositum est ct obturabilur, ubi sune causam
indicat cur obturata sit convallis. Quae porro haec alia, quam
eam appropinquare et vicinam fieri ei quod ipsi appositum
est? hic aulem est mons Domini, qui Olivarum aulea est ap-
pellatus, quique Asael dictus ab ipsis Septuagiota. Significat

vero apud Hebraeos ea vox, opus Dei : sic vero, inquit, ve-

tus convallis monti appropinquans et Ghristi Ecclcsiae, atque

opcri Dei, « obturabituret occludetur, quemadmodum ob-

» turata est a facie terraemotus in diebus Oziae regis Juda. »

Gum vero diu apud meipsum quaesierim, et divinas Scrip-

1
Jcrcm. i, \\. — 2 Zac h. xiv,8.
508 i.bu paMpiuu

tnrns pcrcurrcriin, ul invcnircm si quanuV ca convallis dc

qua hic scrmo cst in dicbus Ozine obturata sit a facie lcrrae-
motus, in Regnorum historiis nihil saoeiuveni : nam nequc
tcrrnemotum illis temporibus ullum c\ iis qui tcrris ct rcgio-
nibus solent accidere, neque aliud quidpiam tale de conval-
le aliqua faclum esse in illis scriptum cst : narratur nutem
qucmadmodum Oziasinilio juslus fuerit, deinde, animosub-
latus, per seipsum Deo sacrificare ausus sit; quare dc illius

iaciclepramellloruisse. Iloc quidem inRegnorum libris con-

tinelur; at Josephus, practer ea quae in sacris Libris scripta

sunt, etiam ca quae inlrinsccus, quasi sccundo loco, apud

Judajos habenlur, summa diligentia persecutus, utpole qui

Hebrams ab Ilebraeis existeret, quae illius regis temporibus

commemoret jam auclirc potcs narrat enim quem-
evenisse :

admodum « urgentibus Oziam sacerdotibus ul de templo

» exiret neque adversus Deum peccaret, ille iratus sit, illis-

y> que mortem minatus nisi quiescerent; interea vero motus

» quidam lcrram concusserit, discissoque templo splcndor
» ingens illuxerit, qui etiam regis faciem invaserit; et sic e
» vesligio illum in lepram incidisse : ante urbem vero, ad
» locum qui dicitur Eroge, abscissam esse de monte dimi-
» diam partem quae ad occidentem versa erat, convoiutam-
» que per qualuor stadia, ad montem stetisse qui orientem
» spcclabat, ilaque et adilus et hoptos regios obturasse. »

Haec sane ego in libris Judaicae Antiquitatis posita, apud

Joscphum deprehendi. Apud prophetam vero Amos, initio

illius prophetiac inveni quemadmodum ipse vaticinari cce-

perit in diebus Oziae regis Juda, duobus ante terraemolum

annis : quem vero terraemotum intelligat, nusquam perspi-
cue subjungit. Sed arbitror eumdem Prophetam longius
progressum hunc terraemotum describere, ubi ait : « ^ idi

» Dominum stantcm super altare, et dixit : Percute super

 DUMONSTRATIOMS F.VANGLLICE Llli. VI. 3Go,

» a!tare, ct commovcbuntur vcstibula; cl caede in capila

1
» omnium, etqui rcliqui fuerinlexea in gladio interliciam .»

Quibus illum verbis censeo cancre lcrrncmotum, rcrumque

Judaicae genlis et gloria?, necnon ritus qui ab illis iii Ilie-

rusalem celebrabatur, eversionem; prcclcrca intcrilum qui

illos post Salvatoris nostri adventum invaserit, quo vidclicet
lemporc, rccusantibus illis Christum Dci, eum qui verus est
Sacerdos, Icpra animis illorum oborla est, sicuteliam Ozi.'c

temporibus, quando vi quadam invisibili Dominus altare

insistcns illorum, pofestatem fecit percuticnti, diccns :

« Percute altare. » Certe sua ipsius potestalc hoc ipsum

declaravit, dicens : « Relinquitur vobis domus vestra deser-
» ta
2
. » Prolinus namque dum ille paleretur, velum Tem-
pli scissum est a summo usque ad imum, quemadtnodum
Josephus narrat contigisse Oziae regis tcmporibus : tum
primum quidem commota sunt vcstibula, cum terra mota
cst passionis illius tomporc. Deinde haud mullo post exlre-
mum quoque pertulit casum, acceptaque potestate pcrcu-
omnium hoc igitur tcmpore vallis
tiens cecidit in capita :

montium Dei obturata est, quemadmodum Ozine tempori-

bus evenit. Quod si dictum quidein ac verba sequimur,
factum sane i(i fuerit in ipsa obsidione llomanorum, si>

cundum quam puto quoedam lalia accidisse : si vcro sen -

lcntiam, quo tempore corporalis illa et humum spectans

Mosaicae Icgis adoratio exclusa esl, ut non amplius celebrc-
tur, propter lcrrncmotum ex illo prophetice praedictum,
qui Judaioam gcntom invasit, ac proptcr cuetera qiue palam
memoriac prodita sunt. Post ha^c ad Domiui advcntum rc-
vertens oraculum, in ipsum planius denunliat, dicens : « El
» adveniel Dominus Deus meus., et onines sancli cumeo 3
; »

ubi dum sanctos nominat, vei Apostolos ejus inlelligit ae

Discipulos, vcl polestates quasdam invisibiles et spirilus
1
Anios, ix, 1 . — 2
Matlb. xxm, 58. — 3
Zatii. xiv, ;'>.

XXI. y/,
S^O EUSBBII PAUPUILI

administros, de quibus dictum ost : « Et acccsscrunt An-

geli, ac ministrabant ei *. i Deinde : « In advenlu Domini,
)> inquit, erit dies; el non erit lu\, sed frigus et glacics orit
uno die *, » Pro quo Symmachus interpretatus est : « Et
» in die illa non erit lux, sed frigus et glacies erit uno die,
» qui cognitus est Domino; non dies neque nox, sed crit

» ad vesperam lux. » Et sane vides quemadmodum in his

verbis planissime diem quo Salvator noster supplicio esl
afiectus significet, in quo die illud quidem, non crit lux,

completum est, quando « a sexta hora tenebroc factoe sunt

» in universam terram, usque ad horam nonam 3

. » Illud
autem, seci frigus et glacies, quo lempcre, ut Lucas scri-

bit, « comprehendentes Jesum, duxerunt ad domum prin-

» cipis sacerdotum. Petrus aulem sequebatur eum a lon
4
» ge : » * accenso autem igne in medio alrii, sedebat, ut
» ait Marcus, cum reliquis, calefaciens se
6
. » Joannes vero
plane etiam frigus commemoravit, ubi ait : « Stabant servi
» et ministri ad prunas, quia frigus erat, et calefaciebant

» se \ » « Coguitus autem, inquit, est hic dies Domino, et

» non erit dies neque erit nox : » non quidem dies, prop-
tereaquod dictum est ante, non erit lux ; quod sane etiam
completum est, quando a sexla hora tenebrac factae sunt
super universam terram usque ad horam nonam nequc :

item nox, proplerca quod additum est, ad vesperam erit

lux ; quod etiam ipsum exilum invenit, quando post no-
nam horam rursus consuetum lumen recepit dies. Praeter-
ea sententiam quoque si sequimur, haec completa erunt in

universo quidem super Judaica gente, postquam adversus

Christum illud immane facinus ausa est, et tenebrae, et gla-

cies, et frigus facta sunt, quippe cum illorum mens ob

tenebrata sit, adeo ut Evangelii lumen radios in corda
1
Ifattb. iv, 1 1. — 2 Zarh xxiv, 6.— $
Matih. xun. \ 5. -- ' Luc. xxn,
54. — ' Marc. xiv, 54. — 6 Joan. xvm, i3.
 DEMONSTRATIONIS EVAKGKLIC.K IJB. VI. Sjl

jllorum immittere ncquicrit, et charitas erga Dcum sit refri-

gerata. E contrario autem ad vespcram lumen cognitionis

Christi ortum est, adeo ut ii qui olim in tenebris et umbra
mortis sedebant, lumen viderint, sicut apud Esaiam pro-
phetam scriptum est : « In ipso igiturDomini hujuscemodi
l
» die, egrcdietur, inquit, aqua vivens de Hierusalem . »

Hasc autem est rationalis et ad bibendum suavis, et vitam

suppeditans, et salutaris Ghristi doctrinae potio, de qua ipse
in Evangelio quod Joannes scripsit Samaritanam illam mu-
lierem instruens loquebatur, dicens : « Si scires quis est qui
» dicit tibi, Da mihi bibere, tu peliisses ab eo, et dedissct libi
2
» aquam vivam . » Ipsa igitur haec salutaris potio de Hie-
rusalem profluxit : inde illius profectum est Evangelium,
et illius nuntii et praecones totum terrarum orbem imple-
verunt; quod quidem declaratur per id quod dicitur, « in
» mare primum et in mare ultimum vivenlem aquam exitu-
» ram ; » quibus verbis universae terrae fines significantur, et

ii videlicet qui ad Oceanum orientis spectant, qui primum

mare nominantur, et qui ad occidentem solem, qui per ul-

timum mare significantur : quos utique fines salutaris Ev-

angelicaeque doctrinae aqua vivens implevit, de qua rursus
dabat praecepla,cum dicebat : « Quicumque biberit ex aqua
5
» quam ego illi dabo, non sitiet in aeternum . » Et rursus :

« Flumina, inquit, de ventrc ejus fluent aquae vivac salien-

» tis in viiam aeternam \ » Et sursus : « Si quis sitit, veniat

» ad me et bibat
5
. » Post hanc igitur de Hicrusalem irri-

gantem influentemque super omne genus hominum, sa-

lutarem rationalemque aquam, quae quidem planius alio

quodam in loco indicatur illis verbis : « Ex Sion enim exi-

» bit lex, et Verbum Domini de Hierusalem, et judicabit

6
» inter gentes : Erit, inquit y Dominus in regem . » Non
erit autem in Hierusalem, neque super genle Judaeorum.
1
Zach. xiv, S. — 2 Joan. iv, 10. — 3
lbid, i3. — * Id. vn, 38. —
5
Ibid. 3;. — 6
Zach. xiv, 9. 2^.
07* EUSliBll PAMPIIILI

sed io omnem termm in die illa. « Et crit Dominus unus,

» et nomen ejus unum, ambiens omnem terram. » Quac
ipsa quoque concordant cum illis quae a Psalmis nccepla
sunt, et hic apposita, ubi dicebatur : « Regnavit Dominus
l
» super gentes ; » et rursus : « Dicite in gcntibus, Dominus
2
» regnavit . » Ilaec autem uno tempore omnia in diebus Do-
mini futura esse, Prophetia significat : nam totius Prophetiaj
initio : « Ecce dies, inqiiit, veniunt Domini, et erunt haic»
Qua3 porro haec alia, nisi obsidio Hierusalem, el ipsius Do-
mini translatio super montem Olivarum? juxta illud, Ad-
veniet Dominus ; et quae acciderunt eo die quo ipse passus
cst? et aqua vivens, qua3 in lotum lerrarum orbem eflluxit?

et denique regnum Domini omnium gentium obtinens prin-

cipatum, nomenque ejus unum complens universam ler-
ram? quae oninia quem quidem exitum sorlita sint, jam ut

in compendio exposuimus. Gonstat vcro etiam iilud,quem-

admodum ab appellalione Ghrisli Dei derivatum Ghristia-
norum nomen totum terrarum orbem impleverit, quod ip-
sum sane oraculum quoque declarat cum dicit « Et nomen :

» ejus unum, ambiens omnem terram et solitudinem. »Tibi

vero per otium licebit, rum singula verba exploraveris, la-

tius quae intellexeris contemplari.

CAPUT UNDEVICESIMUM.
A BARUCH.

Qucmadmodum ipse Prophetarum Deus, cum omncm viam scicn-

tia>, pcr cam lcgcm qum a Moysc data cst , iis qui ad circumci-
sioncm pertincnt ordinassct,posterioribus in terra olim conspicicn-
dus, atque intcr homines versaturus canitur.

« Quis ascendit in ccclum, et acccpit eam (dicit autcm

» Sapicntiam), et deduxit eam de nubibus? quis transfrc -

1
Psal. xr.vi. o. — 2 p s0 \ xcv> Kl|
 DI.MONSTRATIONIS KVANGF.LICjE LIB. VI. 3;5
. lavit mare, et invenit eam, et feret eum super aurum eieo
» tum? Non est qui cognoscat viam ejus, nequc qui excogi-
» tet semitam ejus. Sed qui scit universa novit eam, reperit
7> eam prudcntia sua : qui inslruxit eam in scmpilernum
» tempus, implevit eam jumentis quadrupedibus : qui emit*
» tit lumen, et vadit; vocavit illud, et obcdivit ei cum tre-
» more : et stellae splenduerunt in custodiis suis et laetalae

» sunt; vocavit eas, et dixerunt, Adsumus; splenduerunt

» cum laetitia ci qui fecit ipsas. Ilic est Deus noster, non re-

» putabitur alius ad ipsum : rcperit omnem viam scicnlia3,et

» dedit cam Jacob puero suo, et Israel dileclo suo. Post haec
1
» in terra visus est . » Nihil adjungere oporlet divinis voci-
bus, quae evidentissime propositum noslrum confirmant.

-v -». x ^. ^ ^^.» ^,-V^» W«>

CAPUT VICESIMUM.
AB ESAIA.

Qucmadmodum Christus in JEgyptum iturus canehatur, ct quai-

cumquc in adventu ejus futurafuerant.

« Visio /Egypti. Ecce Dominus sedct super nube lcvi, et

» veniet in /Egyplum, commovebuntur manufacta iEgy-

et

» pti a facie ejus, et cor eorum superabitur in eis, et exci-

» tabuntur ^Egyplii contra iEgyplios, et bellum geret homo
» contra fralrem suum, ct homo conlra proximum suum,
» civitas adversus civilalem, et lex advcrsus legem; et con-
» lurbabitur spiritus ^Egyptiorum in eis, ct consilium eo-
» rum dissipabo : et inlerrogabunt deos suos et simulacra
» sua, et eos qui de lerra vocem emiltunt, et pythones; et
» tradam ^Egyptum in manus hominum, dominorum aspe-
2
» rorum, et reges asperi doniinabunlur eis ;» el quae sc
1
Baruc 1
!, iii, 29 et seq<j — 2 Isai. xix, 1 ct seqq.
5;4 BUBEBIl PAMPIULI

quunlur. Eliam nunc Deum et Dominum, ipsum utique

Dei Yerbum, ilurum in /Egyptum praesens prophetia sig-
nificat; et iturum non obscure neque invisibiliter, ncque
sinfl corporali aliquo indumento, sed levi nube vectum, ac
potius super crassiludinc levi : sic enim habere aiunt He-
braicam vocem. Dicant ergo Ilebraei quando, post Esaiae
tcmpora, Dominus apud /Egyptios sit versatus, et quis Do-
minus; unus est enim supremus Deus; et quouam paclo
super crassitudine levi hic inveclusesse dicatur, et particu-
larem aliquem locum terrae ascendisse. Interpretentur prae-

terea crassitudinem levem, quid tandem ea sit et quam ob

rem non sine hac dicatur Dominus versari in /Egypto; et

quando memoriae proditum sit ea quae in hac prophetia

continentur finem contigisse, commota esse, inquam,simu
lacra manufacla iEgypti, et /Egyptios cum iEgyptiis pug-
nasse, propter Domini ad homines advenlum ; et dcos illo—

rum, daemones videlicet, qui multum prius valebant, nihil

amplius posse, neque respondere sciscitantibus,propter Do-
mini timorem; et in quorum dominorum manus, qui asperi
extiterint, quommve regum, post eum qui hic caniturDo-

mini adventum, tradita sit iEgyptus; et quam ob rem, Do-

mino praesente, principibus asperis tradantur. Et reliqua
eadem ratione cum iis quae dicta sunt, qui velit, interpre-

tetur : nos enim non alias haec dicimus extitisse, quam sub
unum duntaxat Salvatoris nostri Jesu Ghristi ad homines
adventum. Ilic enim cum Dei Verbum sit et Dei virtus, lam
si ad sensum quam si ad verbum accipias, vcrsatus in re-

gione /Egyptiorum per nubem levem, complevit ea quae

praedicta fueranl. Nubem vero levem figurate nominat com-
morationem ejus inter homines, qua per corpus quod dc
Virgine el Spiritu sancto assumpsit usus est ; nimirum quem-
admodum Hebraeorum habet Scriptura, ct Aquila planius
significavit cum dixit « Eccc Dominus ascendit supcr cras-
:
 ;

DEMONSTRATIONIS EVAXCELIC/E LIH. VI. Sjt)

situdinem levem, cL venit in /Egyptum ; » crassitudincm

levem corpus de Spiritu sancto conceptum appellans. Igi-

tur etiam ipsa ha3C Propheliae particula ad verbum exitum

sortita est quo tempore Angelus Domini in somnis visus
ipsi Joseph dixit : « Surgens accipe Puerum et Matrem ejus,

» et fugs in /Egyptum; et esto ibi doncc dicam tibi '. »

Tunc Dominus Deus Verbum pucrilem aelatem

igitur ipse

ingressus, et suo corpori, quod ex sancta Yirgine accepe-

rat, conjunctus (quod sane corpus crassum quidem erat ob

corporeae materia2 duriorem naturam; at rursus ieve, eo

quod praeslantius esset quam ea qua? ad nos pertinent : ex
quo eliam levis nubes nominatur, propterea quod non ex
voluptaria corruptione, sed deSpiritu sancto constabat), in
terra /Egyptiorum diversatur, Causa aulem cur illud acces-

serit rationem hanc habet. Quoniam enim in ^Egylo ini-

tium accepisse ea quae ad errorem colendi simulacra perti-

nent memorantur, et videbantur omnium hominum super-
stiliosissimi esse /Egyptii, inimicique atque hostcs populi
Dei longissimeque
, a Prophetis abesse ; merito primum apud
illos Dei virtus commorata est : quapropter plusapud /Egyp-
tios quam apud omnes alios homines, Evangelicas iliius doc-
trinae verbum invaluit, ex quo ipsum Dominum ad illos ac-

ccssurum et cum illis moraturum praesens prophctia divinat.

At non/Egyptios in terram Judaeorum venturos, neque SJie-

rosolyma, ut ibi illum adorent, neque vero ibidem inlcr

Judaeos ex iis quae a Mose instilula sunt peregrinaluros, ne-

que sacrificaturos in eo quod est in Hierusalem allari : sed

horum quidem nihil prorsus ait futurum, at ipsum Domi-
num aditurum ./Egyptios, et suo adventu homines digna-
jurum, magnorumque bonorum ipsis nuctorem fulurum
directuram siquidem pcrfecturamque illius inter illos com-
morationem ea quae jam rc ipsa post Salvatoris nostri Jesu
1
Matth. u, i5.
3^6 KCSMH PAMPJMl.I

Chrisli adventum completa cernunlur : qoas porro haccsiot,

inspiciamus. li qui prius incolebant .'Egvpiom, viliosi pravi-
que damiones, per niulta saecula in simulacris lalilantes,
animasque /Egyptiorum omni supcrstitionis errori addieen-
tcs ac suLjicicnles, cum scnsisscnt novam quamdam divi-

namque virtutem ad se accessissc, illico commoli sunt, et

iluctuationem ac pertnrbationem ua seipsis pertulerunt,
corque ipsorum et vis inlelligendi inlrinsecus iu ipsis con-
\icta sunt, cesseruntque ac fugata sunt ab ea virtute qua3

visum eflugiens illos compcllebat, et ignis instar ineilabili

quadam ratione adurebat. Et lunc quidem invisibililcr da>

mones talia passi sunt, cum Sahator noster Jesus Ghristus
in iEgyplum cum visibili corpore pervenit. At vero post-

quam plane jam ipsius Evangeliuin ad /Egvptios sicut ad

reliquas genles pcrlatum est r et invisibilis ejus virtus una
cnm ejus Apostolis affuit, quae latentcr iilos adjuvaret ct
una cum iliis rem negotiunique gereret, ac per eos religio-
sampiamque ipsius docirinam denuntiaret, unumque solum
ac verum Deum colere adhortarelur, ct eos a damionibus
averteret qui prius deccpti fuerant hic jam tum .Egvptiis :

sicut eliam reliquis gentibus seditio bellumque intestinum

exortum est, cum alii quidem ab errore colcndi pluresdeos
recederent, etad Chrisli Dei verbum concurrerent; alii vero
e conlrar!o hos ipsos oppugnarent, atque ad hujusmodi fa-

cinus a domesticis daemonibus furore quodam concitaren-

tur, adeo ut fratres a fralribus disjungerentur, et doctrinae
Cbristi causa etiam charissiinos sibi gladiis transfigerent :

ait enim Oraculum : « Etexcitabuntur.Egyplii contra.Egyp-

j> tios, ct homo conlra fratrem suum, el homo
bellum geret
l
» contra proximum suum » Coniinnat aulem prophcticam
.

prajdictionein eliam ipse Salvator nosler in Evangeliis, di-

cens : « Tradel fraler fratrem in mortcm, et pater fi!ium,cl
 »

DJiMONSTRATIOKIS LVANGhUCL LIB. VI. 377

J J

1
)> consurgcnt filii adversus parenlcs, ct interficicnt cos . »

Et rursus : « Nolile pulare quod vcncrim paccm mittere in

» lerram, non dico vobis, sed separationem ; erunl cnim cx

» hoc quinque in domo una, tres divisi advcrsus duos, ct
» duo adversus tres. Scparabunlur, patcr contra filium et
» filius contra palrem, mater contra filiam et filia conlra
2
» malrem, socrus conlra nurum et nurus conlra socrum .

Ilaec enim ra quo tandem a voce Proplielica diflerunt quae,

quo tempore Dominus in /Egyplum adveniet, ait surrectu-
ros /Egyptios contra ^Egyplios, et bellum gesturum liomi-
nem conlra fralrem suum ? Tunc vcro novi Testamenti lex,
cujus Chrislus auclor, contra Iegem superslilionis, in qua
phires dii colebantur, surrexit, cum videlicet gentium si-

mulacra adoranlium lex, Christi doctrinam oppugnans, et

eivitas ac respublica ejus Ecclesiae qua3 in Chrislo consistil,

adversus ritus atque insliluta non credentium nalionum

sascitata est : ex quo illud dictum est : « Civitas adversus ci-
3
» vitatem,etlex adversuslegem . »DeindcIicetplane/Egyp-
tios et omnes simulacrorum cullores, eumquc qui in ipsis
viin suamexercetsuperslilionisspiritum,intueri eliam nunc
perlurbalos, et multum quidem consultantes et comminis-
cenlcs conlra Chrisli doctrinam, ut eam exlinguant alque
cxhominibusdeleant; dispergi autem ac dissipari a Deo,qui
ait in ipsa Prophetia : « Et conturbabitur spirilus /Egyptio-
» rum in eis, et consilium eorum dissipabo
4
. » Gumque in-

numerabilia sint qua? interrogent ac sciscitenlur in oraculis

ac divinalionibus, adversum nos, quoties deos suos, et lati-

lantes in simulacris dasmonas, et eos qui prius in ipsis mul-

tum poterant pythonas adeunt : nihil tamen amplius ex illis

habent. Quapropter Oraculum ait : « El interrogabunt deos

5
» stios, et simulacra sua, cl pythonas : » scd enim, inquit,
nullum plane obtijiebunl auxilium quicumquc ad eos qui
1
Malth. x, 21. — 2 Ibid. 54. —3 i
-

sa lt X1X) 2 __ /,
jijjj, 5, _ 5 Jbid^
VS BU8KBH rv.MPiin.i

ipsorum dii csse sidcanlur, quique ipsos anlea dcccpcriut,

confugicnt ; lunc utiquc maxiiue cos ipsos dominis ac regt-

bus aspcris tradcnte Domino, cum daemonibus suis auscul-

tantes, et ab illis instincti, insectationes advcrsus Dei Ecclc-

siam concitabunt. Hic mihi animum advertas diligenter,
velim, quonam pacto usque ad Salvatoris nostri Jesu Ghristi
adventum suis rcgibus seorsum ac per sc tota /Egyptus ute-
rctur, et in suo ipsorum jure ac libertate degercnt /Egyptii,
potcstasquc illorum ab inilio quam longa et quam multa fama
feratur fuisse, et quemadmodum ex illo cum primus Roma-
uorum Augustus (cujus temporibus Dominus noster natus
est) /Egyptum subegisset,et novissima Ptolemseorum Glec-
patra capta esset, in Romanorum potcstatem devenerint, et
sub illorum leges atque edicta missi sint, suoque ipsorum
proprio jure suaque libertate privati; ut propheticum Ora-
culumetiam in hoc plane veritatem suam demonstret, quod
quidem de iis qui ad loca procurandi gratia mittcndi es-
scnt, deque praeloribus ac reliquis per singulas parles ma-
gistratibus, ita loquitur : « Et tradam /Egyptum in manus
»hominum dominorum asperorum, ' ; » de iis vero qui totum
imperium obirent, summumque jus obtinerent, id quod se-

quitur, pro quo Aquila ait : « Et rex corroboratus potesta-

2
» tem obtinebit in eis ; » Symmachus autem : « Et rex fortis

» jus in illos habebit. » Sic autem ipse regnum Romanorum

urbitror vocatum csse, quo tanquam freno ac vinculo impc-
diti, non solum /Egyptii omnium hominum superstitiosis-

simi, sed reliqui quoque universi homines, nihil possunt

jam audentve contra Salvatoris nostri Ecclesiam oblatrarc.
Post hoec, in eadem prophetia ordine sequuntur obscurioia
qunedam et nodis ac difficultatibus iraplicita, quae longioris

atque altioris, ob figuram qua enuntiata sunt, inlerprctatio-

nis iudigeant; quibus quidem nos per otium, cum tempus
1
i-;»i. xix, [. — 2
Ibid.
 DEMONSTRATIONIS JiVASGISLIC.li LID. VI. ^7<j

adcrit, aplam exposilionis lucem adhibere 11011 gravabimur,

ubi Deo favente divinarum promissionum rationcni absol-
verimus.

CAPUT PRIMUM VICESIMUM.

AB LODF.M.

lionorum promissio ad eam , quai prius dcscrta crat , cx gentibus

collectam Ecclcsiam , ct ad afflictas vexatasque animas manijes-
tus Dei advcntus, ct salutarcs miraculorum prodigiorumque os-
tcntationcs.

« Laetare deserta siliens, exultct deserta et floreat ut li-

» lium : et efilorebunt et cxultabunt deserta Jordanis. Et

» gloria Libani data est ei, et honor Carmcli : et populus
» meus videbit gloriam Domini et altitudinem Dei. Gonva-
» lescite, manus remissae, et genua dissoluta : consolamini,
» pusillanimes inlellectu; convalescitc, ne timele. Eccc
» Deus noster judicium reddit, et reddet : ipse vcniet, ct

» salvos faciet nos. Tunc aperientur oculi caecorum, et aurcs

» surdorum audient : tunc saliet ut cervus claudus, et plana
» erit lingua mutorum. Quoniam erupit in descrlo aqua, ct
» convallis in terra silienti : et erit qua3 carct aqua in stag-

» na, ct in lerram sitientem fons aquae erit '. » Hoc etiam in

loco palam salutaris Dei canitur adventus, qui multa bona

sit allaturus; surdis enim auditum et cajcis visum, praeterea
claudis et linguam impeditam habentibus medelam praedi-

cilur redditurus : quae omnia non aiias exitum invenerunt,

nisi postquam Salvator noster Jesus Christus advenit, a

quo et caecorum oculi apcrti sunt, et surdi auditum recc-

pcrunt. Quid vero diccrc opus cst quam multi per illius

J
Isai, xxxv. l et seqq.
 BUSSBII rvMPHlLI

Discipulos, et solula membra habentes, et muli ct claudi,

nalurales sanationes recuperaverint? quamque alii innu-
merabiles, qui variis a?gfitudinuin languorumque generibus
\cxarentur, ab illo et curatione et salute digni judicali,
ulrumque consecuti sint bonum? cui rei et divina Prophe-
liaj praediclio, el ab omui mendacio alienissimum sacrorum
Lvangeliorum testimonium, indubilatam fidem facit. De-
serlum vero in his verbis Oraculum significat eam quae de
gentibus collecla est Ecclesiam, quoc cum antea sine Deo
t.'ssct, per eos de quibus nunc agilur Evangelium accipit.
Prasterea ideni oraewlum ait, huic desertae dandam esse glo-
riam Libani : Libanum autem figurate Hierusalem appel-
lari consuetum est, sicut suo tempore per eas demonslra-
liones quas de divina Scriptura conficiam, probaturus sum :

in ipsius Dei ad homines advenlu, illi desertae, de qua dic-

tum est, Eccic?ia2, inquam, quae de gentibus collecla es!,

gloriam Libani da-ndam esse propositum docet oraculum.

Pro eo autem quod dictum est, et honor Carmeli> Aquila
quidem converlit : « Splendor Carmeli et Saron, ipsi vi-

» debunt gloriamDomini ; » Symmachus vero : « DecorCar-

» meli et campi, ipsi videbunt gloriam Domini; » Theodotion
autem : « Species, inquil 3 Carmeli el Saron, ipsi videbunt
» gloriam Domini. » Quibus verbis significare arbitror Pro-

phetiam, non ipsam Ilierusalem nequc Judaeam, sed ip-

sarum gentium terram, cui divina cognitio exhibenda sit :

Carmelus enim, et qui vocatur Saron, externarum gentium

loca erant. Et ha?c quidem ad verbum, ad sensum vero in-
terprelantibus dicendum erit, quod ii qui prius animis ex-
ceecali erant, adeo ut ligna et lapides et reliquam animas
expertem materiam, necnon da?monas circum terram ver-
santes, aliosque spiritus depravatos, loco summi Dei cole-
rcnt ; quique auribus intelligentiae obsurduerant, et clau-

dicantes solutique omni viia erant, his omnibus malis aliisque

 TA MONSTRATiOMS KVANGR LIC.E LIB. VI. 58 1

ct pcrlurbationum ct agriludinum generibus, pcr Salvato-

ris nostri Jcsu Christi doctrinam etiam nunc libcrantur, ct

multo pr&slantiorem quam ea est quae ad corpus pertinet,

salulem opemque rccipiunt, et Dei Verbi ad homincs ad-

vcntus divinam ct plus quam humanam virtutem detegunt
ac demonstrant.

CAPUT SECUNDUM VICESIMUM.

AB KODEH.

Qucmadmodum primum scmpitcrnumque Dci Vcrbum, ipscunwersi

Opifex, a Domino Patrc ctiam nunc sc missum esse confitetur.

« Audi me, Jacob, et Israel quem ego voco : sum

ego
» primus, et cgo sum in sempiternum : et manus mea
» fundavit terram, dextera mea firmavit cadum. » Et ad-
jungit paulo post : o Et nunc Dominus misit me et spiritus
» ejus
1
. » Habes igitur hic quoque Dominum qui mitlilur
et qui mittit, Patrem vidclicet ac Deum universi, qui con-

suevit bis Dominus nominari.

CAPUT TERTIUM VICESIMUM.

AB EODEM.

Qucmadmodum ipsc Dominus Judazorum gcntcm rcdarguit, co quod

vcnturum ipsum susccpturi non sint, ncque vocanti sibi ausculta-
turijct qua? passurus sit ab cis.

« Sic dicit Dominus : Qualis est hic liber repudii malrls

» veslrse, quo dimisi eara? aut cui dcbitori vendidi vos ?

b ecce peccatis veslris vcnditi cslis, ct iniquitatibus vestris

1
Isai. XLYIH, 12, l5.
 EUSEBI1 r.VMPMII.I

cmisi matrem veslrain : quoniam veni, et non crat homo;

vocavi, et non erat qui audiret. Numquid non potcst ma-
nus mca liberare? aut numquid non possum eripere? »

Dcinde in cadcm prophetia paululum progressus : « Ego

» vero, inquit, non contumax sum, neque contradico : tcr-

» gum mcum dedi in flagella, et maxiilas meas in alapas :

» faciem vero meam non averti a probro sputorum l

, » Ipse
Dominus cum in his verbis suum ad homines advcntum fa-

teatur, redarguit populum Judaeorum quod venientem cum

suscepturi non sint, neque vocanti auscultaturi ; et hanc,
quasi seipsum defendens, causam illorum ipsorum rejectio-

nis docet fuisse : nam i quoniam veni, inquit, et non erat

» in vobis homo; vocavique, et nullus erat qui audiret: id-
2
» circo, inquit, peccatis vestris venditi estis ; » tanquam
ipsi per vos ipsos rneae vocationis repudiatores extiterilis,

neque vero ipse vobis libellum repudii dederim. Haec aulcm

evidentissime ad eum populum qui ad circumcisionem per-
tinet directa sunt, et simul ea quae 111 i contra ipsum in pas-
sione ausi sunt significat, dicens : « Tergum meum dedi
3
» in ilagella, et maxillas meas in alapas ; » et quae sequun-
lur. Haec quoque per otium a nobis justa interpretatione
explanabuntur.

CAPUT QUARTUM VICESIMUM.

AB EODEM.

Qucmadmodum ipse qui, in Prophctis olim cancbat Dominus, ven-

turus ad homincs, ct ipsis oculis inspicicndus, ct a gentibus cog-
nosccndus, cxpcctaretur.

Haec dicit Dominus : Propter vos nomen meum blas-

1
J^ai. l, i et seqq. — 2
Ibid. — 3
Ibid.
 DliMONSTRATlOMS ]-:V.i.\c;iiLlC.E LIB. VI. 383

» phemalur in genlibus : idcirco cognoscet populus meus

» in dic illa quod ego sum; ipsc qui loquor adsum, ut for-

d mositas in montibus, ut pedcs evangelizantis audilum pa

n cis, ul qui nunliat bona, quoniam auditam faciet salutem
» luam dicens : Sion, Rex tuus erit Deus. Vox custodien-
» tiuin te exallala est, et cum voce simul laelabuntur, quo-
» niam oculis ad ocuios videbunt quando misercbitur Do-
» minus Sion erumpant : lsetitiam simul dcserta Hierusalcm,
» quoniam miseratus est Dominus ipsam, ct liberavit Hie

» rusalem, et revclabit brachium sanctum suum in con-

» spectu omnium gentium,et videbunt omnia extrcma terrae

» salutem a Deo nostro '. » liis ipsis deinceps adnexa est,

sub uno et codem contextu, de passione Ghristi prophetia,
quam itcm pcr olium expositurus sum. Cum vero unus ct
idem sit Dominus, qui ait in particula ante hanc proximc
exposila, ad ipsum Judaicum populum : « Pcccatis vestris
» venditi estis, et iniquitatibus vestris dimisi matrem ves
» tram; quoniam veni, et non erat homo; vocavi, et non
2
» erat qui audiret , » in his de quibus nunc agilur verbis,
ad eosdem ait : « Propter vos nomen meum blasphematur
3
» in genlibus . » Deinde quasi habens alium praeter illos po-
pulum, adjungit : « Idcirco cognoscet populus meus no-
» men meum *. » Deinde docet quod non alius, sed ipse qui

in Prophetis loquebatur Dominus, versabitur olim in hac

vita, his verbis : « Ego sum, ipse qui loquor, adsum 5
. » II

lud autem : « Ut formositas in montibus, ut pedes evangeli-

» zantisauditum pacis, ut qui nuntiat bona, auditam faciam
» salutem tuam, dicens Sion, Rex tuus erit Deus 6 » mani- : ,

festius reliqui converterunt interpretes : Aquila quidem in

hunc modum : « Qui speciosifacti sunt super montes, pedcs

» evangelizantis? ejus qui audire facit pacem? ejus qui nun-

1
lsai. lii, 4 ct seqq. — 2
Iden), l, i, 2. — J
Id. r.ir, 5. — * Ibid. 6. —
5
Ibid.— loicl. 7.
3 3
j
11 SBBII PABPBILl

. lial bonum, qui iudire facit salulem, dicentis ipsi Sion :

» Rognavit Deus tuus? » Symmachus vcro : t Cur dcccnlcs

» in monlibus pcdcs evangclizantis ? auditam facicntis pa-

> cem, evangelizantis bona, auditam facienlis salutem ? di-

» centis tpsi Sion Regnavit Dcus tuus? »Pro co vcro quod
:

cst Vox custodientium te cxaltata est, et cum voce simul

: i

» hclabuntur, quoniam oculis ad oculos videbunt, » Sym-

machus quidem sic interpretatus est « Vox speculatorum :

» tuorum, extulerunt vocem; in id ipsum laudabunt, palam

» enim oculis videbunt. »Dici porro in his speculatorcs vi-

denlur sacrosancti Salvatoris nostri Apostoli, qui palam

oculis intuiti eum de quo Prophctae loqucbantur, extulerunt
vocem suam in totum terrarum orbem, illum ipsum praedi-

cantes. Ipsam vero Sion ac Ilierusalem, qua3 in locis evan-

gelizatur, in coelo agnovit ipse Apostolus, iilis vcrbis : « Su-
» pcrior autcm Hierusalem libora est, quae cst matcr noslra ;

» et acccssistis ad Sion montem, et ad civitatem Dei vivenlis

» Hierusalcm coelestem, et multorum miilium Angelorum
l
» frequentiam « » Dici vcro Sion poterit etiam ea quac in

omnem terrae locum per Christum conslituta cst Ecclesia,

quemadmodum Hierusalem omne pium ac religiosum civile
institutum, quod cum apud solos veteres Judaeos olim exis-

terct, in solitudinem propteripsorum impictates conversum

est, deinde rursus renovationem in melius consecutum cst
por Christi Salvatoris nostri adventum; quapropter ait Pro-
phetia : « Erumpant laclitiam simul deserta Hierusalem;
» quoniam miscratus Dominus ipsam, et liberavit Hic-
est
2
» rusalem . » Cacterum, nusquam sane aberres si uniuscu-
jusque viri sancti Dcoqae amici anini3m, quatenus quidetn
supra hanc vitam clata cst, quippe cum in ccelo suum jus
civitatis habeat, contcmpleturque ea quae ipso mundo si;nt
superiora, Sion nomincs (nam ex interpretatione spccula-
1
Galat. iv. 26. — 2 Isai, i.ii, <j. — s
ibid. 10.
 DKMONSTflATIONIS KVANGKLICJ2 LIB. VI. 585

lorJuni significat); quatenus autem in bono statu et quiele

perlurbationum conslituta est, llierusalcm canidem appcl-

enim nomen conversum, visionem pacis significal.
les: illud

Ordine poslhac Dei ad vcram religionem vocatio gentium,

evideniissime declaratur illis verbis : « Et revelabit Dominus
» Deus hrachium sanctum suum in conspectu omnium gen-
» tium, et videbunt omnes fincs terrae salutem a Deo nos-
1
» tro .» Porro brachium Dei neuliquam aliud essc arbilre-
ris, quam Verbum et Sapientiam, et ipsum Dominum, qui
est Christus Dei : hoc enim ex multis ostendcre facile esL
Ilabes prrelerea in Exodo, Israel ab /Egypliaca servitute li-

beratuni brachio Dei : ipsum igitur illud brachium Dei,

quod veicri populo salutem manifestissime atlulit, omnibus
gentibus aperiendum ac detegendum, (anquam id quod prius

occultum esset, praesens prophetia significat. Salutem vero

quani dicit visuros omncs lerrac fmes, et quam supcrius in-
dicavit cum dixit : « Auditam faciam salutem tuam,» scito

apud Ilebracos ipso Jesu nomine appellari.

CAPUT QUINTUM VICESIMUM.

" AB EODEM.

Quod rursus Dominus, ipsum plane Dei Verbtim, vcnturus ct

gcntes congregaiurus cancrctur.

« Ecce Dominus ut ignis vcniet, et sicut tempcslas currus

» ejus ; » et quoe sequuntur : « Dixit Dominus : Et ego opera

» corum et cogitalionem eorum scio, et ego venio congrc-
» gare omnes gcntes cl linguas; et venient, et vidcbunt glo-
» riam meam, ct rclinquam cis signum, et emittam ex iis

» qui salvali fucrint ad gentes, in Tharsis, ct Phud, et Lud,

1
Isr.i. lii, 10.

XXI. 2)
 »»

U p.oir,

Mosooh, al fhobel, et in Gr&deiam,et ad iasulas remo-

tas, ad eosqui nonaudierunl nomen nieum neque videruut
meam gtoriam» el nuntiabunt mea opera in gentibus*.
Planissime eliam in lus Domini adventusad homines indica
tur, el quoniam hic dictum est illum ut ignem venturum,
inerito Salvalor noster ait : « Iirnem veni miltere in terram,
cl quid volo si jam accensus esl ?»Currus vero ejus, sti-

pantes ipsum divinas potestates, inservienlesque ipsi sanc-

los Angelos commode dixeris, de quibus illud dictum cst :

3
« Et aceesserunl Angeli, et ministrabanl ei ; » sanclos ilem
ejusdem Aposlolos ac Discipulos, quibus invectum divina
atque invisibili virlute Dei verbum, omnem pcrmeavit ler-

rarum orbem. Polest etiam aliler dici ad verbum, ignem et

currus una cum ejus adventu dcnunliari, propter eam quic
Hierusalem oppressit obsidionem post Salvaloris nostri ad-
ventum, post quem haud multo Templum quidem ipsum
igne incensum est et exlrcmam pertulit vastalionem, urbs

vero circumdata est curribus et exercilibus bellicis : post

((iiem casum eliam ea qune de cunctis genlibus pracdicta fuc-
rant,huic prophetiae conscnlaneum finem sorlitasunt. Gaele-
rum, quis non admiretur audiens Domiuum per Prophelam
4
dicentem : i \ enio congregare omnes gentes et liuguas ;

cum videat in omni qua?cumque ab hominibus habilalur

terra, per Salvatoris noslri Jesu Christi adventum ac voca-
tionem, convenlus gcntium in Christi nomine celebrari ?

linguasque omnium nationum omni gencre sermonis unum

Deum ac Dominum invocanlcs? Denique post omnia haec,
quis inspicicns omnes quicumque in Christi fidem venerunf,
salulari signo pro annuli nota ulentes, non merito ob-
stuposcat, si audiat tanto ante ipsum Dominum dixisse :

« Et venient, et videbunt gloriam meam, et relinquam in

1
i- i. lxvi, i5 el -< ] \ — Luc. mi. {g, — Matth. iv, 1 1 .
— * Isai
LXVl,
 DEMONSTRATIONIS BVAKGBLICJE LID. VI. JS87

» eis signum ?» Jam indc

1
igitur, saltcm in parte, secundum
prioreni Salvatoris nostri ad homines advcnlum, ipsis oculis

intueraur divinorum oraculorum evcnta. Caetcrum cadem

hsec plenius absolvcntur in secundo et glorioso ejusdem ad-
ventu, quando omnes gcntcs videbunt gloriam ejus, venien-
temque ipsum de coelo cum potestate et gloria multa. Re-
ferri vero ad illud tempus etiam reliqua poterunt quae in
ipso oraculo praedicta sunt, quemadmodum quidem nos
proprio atque huic rei dicato opere ostcnsuri sumus. Gum
igitur ad hunc usquc locum haec tam multa collegerimus
de eo qui olim canebatur futurus Dei ad homines adventu,
sequitur ut his adjungamus quisnam modus in iisdem ora-
culis praedicetur, futurus prioris ejusdem ad humanam vi-

tam accessus.
1
Isai. lxvi, 18.

25.
 s ^ I.ISPBII PYUPIIU.I

LIBER SEPTIMUS.
• j w ! 3 mti

PROOEMIUM.
Cuiti proximo libro Dcum ad homincs venlurum, cl cum
hominibus in tcrra vcrsaturum, duoquc ha^c maxima signa
illius advcntus futura, gcntium per totum orbem ad acci-
piendam veram Dci nolitiam vocationem, el Judaicae genlis

propter incrcdulitatem in illum ruinam ac soliludincm, cx

Prophelicis vocibus didiccrimus, ibidemque inspexerimus
quem tandem exitum invenerint ea qune praedicta fucrant;
ipso deinceps ordine, in hoc seplimo Evangelicae Demons-
trationis volumine, modum contcmplari conabimur sccun-
dum qucm ait se ad homincs commigrasse. Jam inde igitur

videamus quisnam modus Dci ad homines migrntionis ca-

neretur futurus, et ubinam gentium oriturus praedicerclur,
ct do quo genere profecturus sanctorum hominum vocibus
ferrelur.

CAPUT PRIMUM.
Quisnam modus acccssus Domini acl homines.

§ I. AB ESAIA.

Prcedictio JudcBOrum incredulitatis erga Christum, et signum cis

a Doinino datum.

Fuit autcm illud : Virgo gcnerans Deum, sub cujus gcnc-

ralionc universalis Judrcoruui nationis purgalio canebatur;
 DSKONSTBATIOIIIS EVANG£L1C£ Llli. VII. 089

el j>icut externi et hostes regionem illorum occupabunt; et

qucmadmodum cjua3 antea desertum fuit, agriculturam sor-

tita divinam fcecunda erit; Ecclesia ex gcnlibus collecta
hunc ostendente modum quemadmodum
: divinus Evange-
lista Joannes, plus quam humana voce de Salvatore ac Do-
mino nostro, de ipso, inquam, Dei Verbodisserens, sacram-
que iliius scripluram narrationemque aggrediens, una cum
ipsa de illa theologia ejusdem ad homines accessum, per
assumptum corpus exponit, sic dicens : « In principio erat
» Verbum, ct Verbum erat apud Deum, et Deus erat Ver-
» bum. Hoc erat in principio apud Dcum : omnia per ipsum
» facla sunt : » atque his deinceps adjungens : « Et Verbum
» curo faclum est, et habitabit in nobis *. » Jta divino Spiritu

aillatus cum Deum de Virgine genitum esset nun-

Propheta,
tiaturus, visionem antea quamdam illius gloriae conlempla-
tur, talemque theologiam describit « Vidi Dominum Sa- :

» baoth sedentcm super solio excelso et sublimi, ct plena

» erat domus gloria ejus; et Seraphim slabant circuin eum,

» sex alae uni, et sex alae alteri ; et duabus quidem tegebant
» faciem, duabusautem velabant pedes,etduabus volabant;
» et clamabant alter ad alterum, et diccbant : Sanctus, Sanc-
» tus, Sanctus Dominus Sabaolh, plena est omnis terra glo-
» ria ejus. » Et deinceps adjungit : « Et audivi vocem Domini
» dicenlis : Quem mittam, et quis ibit ad populum hunc?
» et dixi : Ecce ego, mitle me. Et dixit ad me : Vade, et dic

» populo huic : Auditu audietis, et non intelligelis ; et in -

» tuentes intucbimini, ct non vibebitis : crassum enim fac-

» lum est cor populi hujus, cl auribus suis graviler audic-

» runt, et oculos suos clauserunt, ne quando videant ocuiis,

» ct cordc mtelligant, et convcrlanlur, et sanem eos. Et

» dixi : Quousque, Domine? Et dixit : Donec desertai sint

» civitates, eo quod non sit qui inhabitet; et domus, eo quod

1
Joan. 1, 1 el scqq.
 »

Sgo i:rsi:ijn PAiwriuu

» non sint homines '. » At enim quem tandem Dominum fas

est dicere visum fuisse a Prophela, prajler eum quem et
Abrahaj et reliquis Abraho; similibus priscis patribus visum
fuisse, et cum iisdem locutum esse, in prioribus libris os^.
tendimus ? hunc enini paritcr et Deuni et Dominum, et item
Angelum esse, et primum Imperalorem copiarum Domini,
antea didicimus. Gum ergo praesens oraculum esset illius ad
homines commigrationem praedicturum, divinum antea il-

lius regnum conlemplatur, ubi ait se vidisse illum sedentem

in solio excelso et sublimi. Hoc autem illius solium illud
esse existimandum est, quod in Psalmo de Dilecto ostensum
2
est, in illis verbis : « Sedes tua, Deus, in saeculum saeculi ,

super quam supremus et universi condilor Deus, et ipsius

Pater, ipsum lanquam unicum ac dileclum sedere jubebat,

dicens : <c Sede a dextris meis, donec ponam inimicos tuos
» scabellum pedum tuorum 3
.» Gonfirmat vero hanc nos-
tram in hos locos interpretationem Joannes Evangelista,
qui postquam citavit proxime expositas Esaiae voces, in qui-

bus dictum est : « Crassum enim factum est cor populi hu-
> jus, et oculos- suos clauserunt, » adjungit de Chrislo, et
dicit : « Haec dixit Esaias quando vidit gloriam ejus, et
» testificatus est de eo \ » Cum ergo vidisset Propheta Sai-
vatoris nostri super Palerna divina3 majestatis ac regni
sede collocationem, divinoque ipse esset spiritu instinc-
tus, essetque deinceps ejusdem ad homines accessum or-
tumque de Virgine descripturus, prius testificatur eam,
quae in omnem terram perventura erat, cognitionem et glo-
riae praedicationem, ipsa Seraphim inducens quae circum
illum starent ac dicerent : « Sanctus, Sanctus, Sanctus
6
»Dominus Sabaoth; plena est omnis terra gloria ejus » .

Sed quaenam existimanda sunt haec Seraphim, Christum Dei

1
Isai. vi, i rt scqq.— 2 Psi.il. xi.iv, ;. — s
Ps. cix, 1.— u
Joan. xn, \i.
— 5
lsai. vi, 5.
 DEMONSTRATIONIS ;.\ \M, l.I.i; i: LIB. TU. 0§l

stipauliu ? niim forsitan Angclorum ac divinarum potes-

talinn chori ? an vero Prophetarum atque Aposloloruini'
nam Seraphim si inlerprcleris, initium oris ipsorum audias.
Tales vero et Prophetae ct Aposloli, per quormn os, inslar

primiliarum, initiuui salutaris pracdicationis factuin cst; cx

quo appellationem hanc sorlili sunl : sicut etiam sancti
spiritus potestates, quae alne nominnlae sunt, primas quidcni
atque extremas de Deo Verbo notitiae partes occultant,
tanquam eas quae suaple natura neque dici ncque compre-
hendi possint; qune vero ipsius de illo dispensationis mediae
sunt, eas ostendunt, proplerca quod sola hnec nalur.e ho-

minum cognoscibilia, cum ca qune supra hacc et posl hnec

riliqua sunt in arcanis habita silcantur. Praelerea divinaeac

ccelestes potestates poterunt idem vocabulo Scraphim in-

lelligi, quatenus alia quadam rationc Seraphim ex interpre-
talione inccndia signiiicant, cx quo iiiud dictum est : « Qui
» facit Angelos suos spiritus, ct ministros suos ignis flam-
» mam 1
. » Clamant porro hi, et vociferantur altcr ad alte-

rum pro suis quisque viribus, sanctitatcm ejus dc quo ut

de Deo loquitur Propheta commendAiites, et quod omniuni
admiratione dignissimum est, thcologice declarantes quod
non modo coelum ct quae in coelo sunt univcrsa plcna sunt

majeslate et gloria ejus, sed etiam omnis terra ejusdem fa-

cultatis ac virtutis est particeps, proplcr ejus qui canilur de

coelo ad homines descensum, de quo dcinceps longius pro-
gressum Oraculum vaticinatur, necnon et ortum de Virgi-
ne, et per hunc latius in omnem terram disseminatam glo-
riae ejus celebrationcm denuntiat. Dominus autem Sabaoth,
ex interprelalione, est Dominus exerciluum : is autem erit

primus Imperator exercituum Doniini, quem in tcrtio ac vi-

ccsimo Psahno Dominum Sabaoth divinne rursus potestates

appcllant,ubiejusdem de tcrra adcoelumascensumdivinant,

1
PsaL cw, 4-
 i.i SEBll PAMPHILI

«•i canuot > eibis illis : i Tollite portas, principes, vcstras r

et elevamini, porta? ajteruae, et introibit Rex gloriae. Quis

» est iste Rex glorioe ? Doininus exerciluum, ipse est R.ex
1
gloriae . • Hebraicus enim contextus lioc loco rursus Do-
minum Sabaoth illum vocat; et quoniam ipse est Rexglo-
ria?, et proptcrejus atlventum futurum erat ut omnis lerra
impleretur gloria ejus, merito quod iuturum erat et in Pro-
pheta et in Psalmo dictum est : in Prophcla quidem in illis

2
verbis : « Pleua est omnis terra gloria ejus ; » in Psalmo
autem initio statim ubi ait : « Domini est terra et plenitudo
3
» ejus, orbis terrarum et omnes qui habitant in eo . » His
autem vaticiuio comprehensis, deinceps progrcssus Prophe-
ta testificatur quod, licet omnis terra futura sit plena gloria
ejus, attamen illum Judaica gens acceptura non sit : ita-

que ait : « Et dixit Dominus (ille videlicet qui visus fuerat

s Dominus Sabaoth ) Quem mitlam, et quis vadet ad po- :

» pulum hunc? Et dixi Ecce ego sum, mitte me. Et dixit : :

n \ ade, et dic populo huic, Auditu audietis et non intelli-

• getis, et intuentes intuebimini et non videbitis : crassum

» enimfactum est cor populi hujus, et auribus suis graviter

» audierunt, et oculos i«uos clauserunt, ne quando videant

• oculis suis, et auribus suis audiant, et corde inlelligant,
4
» et converlantur, et sanem eos . » Quibus verbis manifes-
tissime canit futurom adversum se accusationem Judac-
orum, quod inluebuntur quidem ipsum, non tamen ani-
et

madvertent quis sit; quodque loquentem inter ipsos et

docentem audient, non tamen etiam iutelligent quisnam is

sit qui cum ipsis loquatur, neque item quaenam ea sint novaj
doctrinae praecepta quae ipse illis tradet. Comprobat vero
hujus oraculi eventum Evangelista Joannes, qui de Salva-
tore nostro sic ait : « Gum
autem tam multa signa fecisset
» coram eis, non crediderunt in eum, ut sermo Esaiae pro-
- Psal. ixiifj 7. — 2
Isai. vi, 5. — •>
Ps. xxin, 1. — u
IsaL vi ;
8et scqq.
 T T
DliMONSTRATIOMS EVANGELICE LIB. VII. 0(j0

» phetae impleretur, quem dixit : Domine, quis credidit au-

» dilui noslro, et bracliium Domini cui revelalum est? pro-
» plerea non poterant crederc, quia iterum dixit Esaias :

» Excoecavit oculos eorum, ct induravit cor eorum, ne vi-

» deant oculis, et corde intelligant, et convertantur, ct sa-
1
» nem eos . » rkec dixit Esaias, quando vidit gloriam ejiii

et lcstificatus est de eo. Ergo absque controversia visionem

illam Dci ad Christum retulit Evangelista Joanncs,et ad Ju-
daicum populum, qui visum a Prophcta Dominum, quein-
admodum ab illo ipso pracdictum est, non susccpit. Nam
cum Dominum Sabaoth Propheta vidisset, rcfert Oraculum
(jtiemadmodum ipsi praceperit ut ad Juda^os dicerel, quod
ipsi illum quidem aliquando videbunt, sed non intclligent

quis sit; et audicnt illum loqucntem intcr ipsos et docen-

tem, sed non percipient, propterea quod induratum erit

cor eoruin. Gum ha3C igitur Esaias his quae apposuimus

verbis canat, in historiae modum hostium adversus Achaz
impctum, qui nunc Judaici populi regnum obtinucrat, dc-
scribit, et a visibilibus quidcm hostibus ruinam brevi ne-

que haud mullo post futuram signiflcat. Quorum vero si-

gna quaedain duntaxat atlulit (hi porro sunt intclligibiles

atque invisibiles quidam hostes, daemones utique ac sub vi-

sum non cadentes potcslales, de quibus initio tolius operis

disseruimus, quod non solam Judaicam genlem, sed omne
prorsus humanum genus in omne malilia? genus, ac dcni-
que in ipsum omni religioni conlrarium simulacrorum cul-
tum compulerint), hos non aliter vinci posse demonslrat,
quam per unum qui canitur Dei Verbi ad homines acces-
sum; quod quidem Dei Vcrbum esset ex innupta Virgine
humanum corpus assumplurum. Scd hujus illi quisnam
usus fuerit, jam lempus esse videtur ut lalius inquiramus.
Quia per hominem mors inlravit in mundum,ait Aposto-
J
Joan. xji, 5t et seqq.
 Sg I
RCSEBIl V kMPUILI

lus, idcirco adversus mortem victoriain obtineri pcr eum-

dem hominem oportuit, ct quod morlis fuerat corpus vila-
corpus declarari ; el peccali regnum, quod prius in corporc
morlali vim suam exercebat, deleri usque adeo ul non am-
plius illi peccalum,sed justilia dominaretur : et quoniam ex
peccalis corporis antca cunclis hominibus ruina facta est,
merito rursus per omnis peccali expers corpus, omnique
prorsus malilia inlactum, tropai adversus hostes erigenda
fuerunt. Sed quos tandem hostes, nisi eos qui olim per cor-
poreas voluplaleshumanum genus prosternebant ? Praelcrea
cum Dci ^ erbum esset cum hominibus collocuturum, et cor-
poris auribus praecepta de pictaLe Lraditurum, prodigiaque
et miracula oculis hominum, Deique virlutem evidenlcr al-

queaperLedemonslralurum; non alilerquam per consuetum

nobisque familiare inslrumenlum hoc facere ipsum opor-
tuil, quoniam nihil quidem amplius quam quae corpora sunt
morlalibus oculis ul cerneremus fieri poleraL, neque uL au-
ribus perciperemus, quam sonum qui lingua proferri con-
suevit. LL igiLur corporeis quoque sensibus intelligibilium

incorporearumque rerum notiones caperemus, cum qui no-

bis et cognatus eL iamiliaris esset ipse Deus ^ erbum assum-
psil,omniaqueper illum qua^cumque salutaria essent iis qui
ipsi audiebant ipsique fldcbant, lam quae in divinis ipsius

verbis quam quae in factis consislerent, exposuit. Atque haec

omnia administravit, nusquam ut nos simili ratione corpo-

ris nccessitatibus illigalus, neque ipse quidquam aut dcte-

rius aut amplius sua ipsius divinitate perpetiens; neque
vero ut anima hominis, ita ipse tali corpore imncditus, ut
divina inlerim munera obire non posset, aut ubique ad-

esse, qui Dei Verbum est omniaque implet, per omnia pc-

netrat; neque item aut sordibus ullis, aut corruptione, aut

fecditatc, cx eo corporc quod assumpsit inquinalus, prop-
terea quod cum ipse natura sit expcrs ct corporis, et car-
 DEMONSTRATIOMS EVANGELICE LIH. VII. 0().)

nis, ct omnis materiae, tanquam Dci Vcrbum, divina qua-

dam virtule rationibusquc ineflabilibus omncm sustinuit
dispensationem, quae sua essent imperticns, non autcm con-
tra sibi vendicans aut usurpans quae aliena. Ergo cur ita

hanc iliius in corpore dispensalionem formidare opus est?

quando ncque foedatus is qui ibedari non potcst, nequc ex
carne assumpta inquinalus qui non potest inquinari, ncquc
vero propria corporis natura corruptus, cum ipsum sit Dei
Verbum ab omni patiendi natura prorsus alienum ? quando
ne solis quidem radii dum cadavcra et omnis generis cor-
pora altingunt, quidquam omnino pali dicuntur? ab ipso
autem divino Verbo etiam contra, quod corruptibilc erat
in melius commutatum est, sanctumque atque immortalc,
qucmadmodum ipsius voluntas fuit, eiTectum est; quin
etiam divinis sui Patris consiliis atque actionibus ipse in-

Totum igitur hoc hominum ainanlissi-

terim inserviebat.
mus Deus, Deique Verbum pro cunctorum hominum me-
dela et salute, vocibus interim Prophetarum consentanea
gerens efFecit, qui quidem Prophetoe tanlo anle a priscis
usque temporibus admirabilem ipsius de Virgine ortum
tcslificati fuerant. Porro aulem admodum necessario huic
Christi ortui de Virginc Prophcta anteponit id quod red-
dat altentum, inclamans ad cos qui ipsa haec audiant, il-

lud : « Si non credideritis, non inlelligetis; » cui deinceps

adjungit ea quae in hunc modum se habent : « Si non crc-
» dideritis, non intelligetis. Et adjecit Dominus loqui ad
» Achaz, dicens : Pete Domino Deo tuo in
libi signum a

» profundum aut in excelsum. Et dixit Achaz Non petam, :

» neque tentabo Dominum. Et dixit Audite jain, domus :

» David num parum vobis est hominibus exhibere cerla-

:

» men?et cur Domino exhibctis certamen ? propter hoc

» dabit Dominus ipsc vobis signum ecce Virgo in utcro
:

» capiet, et pariet filium, ct vocabis nomcn cjus Emma-

 BUSKBII PAMPHIIJ

v nuel; butyrum ct mel commedet , priusquam cognoscat

ipM aul oligal mala, ut scligat boiuim : quia prius quam
ogooscat puer bouum aut malum non ost obcdiens ma-
iiluc, ut seligat bouum. Et cornprehendetur terra, quam
iacie duorum regum
1
» tu tinies, a » Et quae quidem ad .

Prophetiam pertinent, in huiic modum se habeut; diligen-

tius vero atteudere par est ipsius oraculi exordium, quod
legentes admouet, si non crediderint, ne intellecluros qui-
dem esse : et sane anuotare necesse fuit, atque ostende-
re, quod non solum intellectu, sed etiam fide iis qui lec-
turi sunt opus sit; et vicissim non soluin fide, sed etiani
intellectu. Ex quo Jud:ei, qui in Christum Dei non credi-
derant, etiam nunc ha?c audientes, nondum tamen quis
*it de quo Propheta loquitur inteiiexerunt; ut in ipsis pri-

mis veritatem suam probaverit vaticinium : auditu enim

tola die Prophetias de Chiisto audientes, auribus intelli-

genliae non audiunt. Atque ipsorum iguorantiae alia nulla

est causa quam incredulitas, cum ipsum hoc absque men-

dacio et de ipsis et ad ipsos vaticinium plane enuntiave-
ril : « Si enim non creuideritis, inquit, ne iotelligetis qui-
2
» dem . » Quod si dixerint non virginem, sed puellam apud
Scripturam nominatam esse enim aiunt apud ipsos ha- (sic

beri), cujusmodi tandem signum hoc iuturum dicemus,

cfuod divina promissione sit dignum, si usitate, quemad-
modum caeterae omnes mulieres, ubi ex viri conjunctione
}>ra?gnans evaserit, puella quaepiam iuit paritura? quo-
modo praeterea Deus erit qui ex illa nascatur, neque sim-
pliciter Deus, sed nobiscum Deus? hoc enim significat vox
Emmanuel, quo nomine ait esse vocandum illum qui nas-
cetur : « Ecce enim, inquit, \ irgo in utero capiet, et pa-

» riet iilium, el vocabis nomen ejus Emmanuel, quod est, si

» quis interprctetur, Nobiscum Deu^. i Cujusmodi autcm

1
laai. vii, cj » t scqq. — * -:ji«J. — J
Ii)id.
 DEMONSTBATIONIS EVANfiEUC.E Lin. VII. O97

ccrlamcn Deo, aut quis landcm labor, quacve diflicullas

objecla, si dc more paritura fuit mulier? In nostris cnim

excmplaribus, quae quicumque intcrprctati sunt ii et ge-
nerc ab Ilebraeis oriundi fucrunt, et patriae ipsorum lin-
guae peritissimi, et in ea eruditione probatissimi, sic babc-
tur : « Num parum vobis est, certamen exhibere homini-
» bus ? ct cur Domino exhibctis ccrlamcn ? propler hoc dabit
» Dominus ipse vobis signum : Ecce Virgo in utero capicl,

» et pariet filium, qui vocalur Nobiscum Deus.

Hoc eniui »

sibi vuJt, quemadmodum dixi, ipsa vox Emmanucl. In ip-

sis autem Judaeorum excmplaribus, quae sccundum Aquilae

conversionem ferunlur (adventitius autcm Aquila fuit, non

natura Judaeus), sed tamen etiam secundum hunc, hoc
sane scriptum est modo « Numquid parum est a vobis fa-
:

» tigari viros? quod laborem exhibetis etiam Deo meo?

» propter hoc dabit ipse vobis signum : Ecce puella in ulc-

» ro concipit, et parit (iiium, ct vocabis nomen ejus Emma-

» Apud Symmachum vero hnec
nuel. » ita sc habent (porro
Symmachus dicilur Ebionaeus fuisse : secla autem haec fuit

Judaeorum qui eo nomine vocabantur, ct in Ghristum crc-

dere dicebantur, ex quibus Symmachus fuit); apud ipsum
hunc igitur h;ec ita se domus David
habcnt : « Audilc, :

» numquid non satis vobis est fatigare homines, quod fati-

» galis Deum meum ? propter hoc dabit Dominus ipse vobis

» signum : Ecce puclla concipit ct parit filiuni, et vocabis

» nomcn ejus Emmanucl. » Quibus enim Judaicae genlis

mores asperrimi, ct a pietate admodum abhorrcntes, sudo-
rem laborcmque, ac fatigationem non vulgarem, atquc ccr-
tamen, antiquis illis Dco amicis Prophctis cxhibebant, id-
circo « Non satis est, inquit, vobis Dci Prophetas aflligerc,
» hominibusquc cxhiberc certamen, nisi jam eliam Deuin
» mcum fatigetis, eiquc cxhibeatis certamen ? ncc Deo sim-
» pliciler, sed Deo mco? » Sic cnim Thcodolion quoqiic
 l.USi.Hll 1' vMl^IlJLl

converlit. Prophita igilui »uum peculiariter Deum et non

eorum ad quos sermo dirigobatur, eum qui vexaretur et in
cerlamen daretur appellavit, qui quidem nunquam Deum
moum eum qui apud Judaeos supremus habetur,
dixisset

apud quos quem a patribus rerum omnium conditoris Dci

cultum ipsi acceperanl, is diligentissime servabatur. Sed
quod tandem esse polest certamen, quis labor, quae faligatio
ejus Dei de quo Propheta loquitur, nisi illud adhominum
generationem accedere? et tum secundum nos, tum secun-
dum Septuaginta interpretationem de Virgine nasci; secun-
dum vero eam quae apud juniores fertur Judaeos, de puella ?

Caeterum apud Mosem quoque invenies eam quae absque

controversia sit Virgo, puellam appellari; siquidem eam
quae alii desponsata sit, alia vero repudiata, hac appella-
tione vocavit. Is praeterea qui de lali foemina sit edendus,
nomine Emmanuel, majore fertur potentia quam omnium
aliorumhominum; quippequi eligat bonumpriusquam cog-
noverit mala, et malitiae non obtemperet boni eligendi gra-
tia, eo magis quod haec praestet non in virili jam, sed in
puerili adhuc aetate constitutus : ex quo illud dictum est :

i Priusquam noverit puer bonum aut malum, non paret

r) malitiae, ut eligat bonum 1
: » quibus verbis prorsus, quod
ille de quo agitur nullam malitiam attigerit, demonstratur.
Sed excellenliorem quoque denominationem quam hominis
ulla esse possit appellatio, nanciscitur is qui Nobiscum est

Deus; quare signum item quod de illo datur, profundilatem

simul habere dicitur et simul altitudinem : profunditatem
quidem propter descensum ad homines, aut etiam usquo
ad mortem accessum ; altitudinem vero propter divinitatis
a profunditate restitutionem, aut etiam propter divinae ejus
substantiae, quae omni natura prior est, theologiam. Quis
vero alius sit nebiscum Deus, quam is quem superioribus
1
lsai. vii, )h.
 DEMONSTIIATIOSIS KVANGELf&A LIB. VII. ?><){}

iibris Dcum Dominumque oslendimusPquique itcm Abrahoe

quondam non alia quam hominis forma visus est ? Quod si

Judaei haec ad Ezcciam rcferant filium Achaz, et dicant

hunc csse qui patri suo futurus oraculo promiltatur, vide-

anlquomodo nobiscum Deus fucrit Ezccias, aut quodnam
signum sua majestate dignum Deus in illo oslendcrit sed :

neque certamOn ullum neque labor in illius ortu Dco cxhi-

bitus cst : praeterea plane a Prophctia excluditur rationc tem-
porum Ezecias; haec enim ipso jam tum patre Achaz rcg-

nonle futura cancbantur, Ezeciam vero antequam rcgnum

accepcrit Achaz genitum esse constat. Quod si ad hunc ca
quae ad propositum oraculum pcrtinent, minime referri pos-
sunt, mullo minus ad alium quempiam eorum qui apud Ju-
daeos post Prophetiae tempora extiterint, praeterquam ad
ortum ejus qui verus est Emmanuel, hoc cst ejus qui exli-

terit vere nobiscum Deus, et ad unum Salvatoris nostri Dci

Verbi ad homincs acccssum : duobus enimsublatis regibus,
dcserla et sola rclicta est Judacorum terra, sicut Oraculum
oit futurum, diccns : « Relinquctur terra a facic duorum rc-
» gum 4
: » quod quidem ipsum etiam plane ad verbum sic

dcmonstrabitur. Temporibus enim regis Achaz, et Esaia^

filii Amos, quibus prophetia illa edita est, rex Syriae qui
Damasci, el rex Israel, non is qui in Hierusalem, sed is qui
[Samariae rcgnabat] et multitudini Judaeorum qui a divina
lege defeccrant imperabat, foedere inter se icto, eos quibus
Davidis successores imperabant obsidere coeperunt : hosce
igiturambos cum Prophetia tollendos atque evcrlendos ca-
nat, ipsos quidem illius temporis Juda^os et externos, qui
adversus populum Dei sibi dexlras inter se dederant, e vcs-
tigio dissolvendos, ct discessuros a bello proedicit; regnum
lamen illud ac succcssionem oorum prorsus dissolutum ex-
linctumquc iri, sub illius de quo Prophclia loquitur, nobis-
1
Isai. vii, iG.
(
oo EUSEBII PAMPHIL1

oum Dei, orlum. Attende igitur diligenter quo tcmpore Da-

lnasccnorum siinul ac Judaeorum dissolutum cst regnum,
ct quando tandcm relicla est lcrra Judaeoruui sine rege ;

necnon ipsa quae prius mullum polerat, magna manu quon-

dam Syriae universae impcritans, Damascenorum regio :

nainque sub horum evcrsionem alque intcritum ipsum Em-

manuel prorsus orilurum iuisse par est, et eum de quo
Prophetia loquitur venturum. Si igitur horum ipsorum de
quibus dictum est rcgna adhuc starc intucri liceret, nihil

amplius quaerere opus essct, sed etiam nunc in futurum

lempus spcm omncm intendere : sin autem reipsa constat
ca de quibus dictumest eversa sublataque esse, usque adeo
ut nequc in Damasco neque in Judaea nostris temporibus
regem intucri liccat; quid amplius dubitandum est Oracu-
lum suum fincm accepisse ? quod ait « Et relinquetur terra :

» a facie duorum rcguni, quos tu times a facie ipsorum. »

Quibus in vcrbis regcs pro rcgnis nominati sunt; siquidem

Symmachus ita ait : « Rclinquetur terra, a qua tu mala pa-
» leris, a facie duorum regum ipsius; » Aquila vero : « Re-
» linquetur tcrra, quam tu faslidis, a
duorum regum facie

» ipsius. » Thcodotion quoque eodein inlerpretatus est mo-

do « Rclinquelur, inquil a tcrra, quam tu abominaris, a fa-

:

» cie duorum regum ipsius. » Cernis ut vaticinctur tcrram

relinquendam esse sinc regc? sed quam tandem lcrram,

nisi Damascenorum atque Israel? horum enim duo regcs

crant, de quibus hic sermo est, quorum terram Achaz fasli-

diebat sive abominabatur laborans, sive mala patiens ab ea.

Quando igitur, quaeso, hoc factum est? his enim confectis,

neccsse est prorsus eam Prophetiae partcm dc qua hic dic-

tum est, ad exilum pervenisse, hoc cst Virginem nobiscum
Deum pepcrissc. Et sane constat apud eos qui non indiii-

grnlcr historias exploraverint, qucmadmodum usque ad

teoipora Salvatoris noslri Jcsu Christi rcges Damasci a m'\-
 DISMONSTRATIONIS EVANGJiLICiE LU5. VII. 4 01

joribus suis accoptum imperium tcuucriut : nam sanctus

quoque Aposlolus Aretu? Damasccnoruni regis meminit, et
JudaicoD genlis ad iilud usque tempus, quamvis inordina-
lum et pracler Icges regnum manebat; non cnim a genero
Davidaut Ilerodes, aut qui post Uerodeni Salvaloris noslri
temporibus extiterunt, regni successorem fercbant. At vcro
post ejus adventum, postque de Virgine nati Evangclicam
inomnes homines pracdicationem, tcrra continuo a facie
duorum regum rclicla est nam ex illo cum Romani om-
:

nium gentium imperium oblinuisscnt, solutus quidem est

omnis per singula loca, tam geniium quam civitalum prin-
cipalus, finemque una cum multis aliis, etiam ea quae ad
pracsentem prophetiam perlinent, sortita sunt. Et ha?c qui-
dem ad verbum inlerpretantibus dicta sint ; ad scnsum vero
in hunc modum dicalur hujus prophetine verba omnis
:

auimae qua3 Deum hunc natum, ipsum, inquam, Emmanuel

susceperit, stabilcs, tranquillos, paciQcos significare mores.
Uno enim Chrislo, et eo quod ab ipso nuntiatum est verbo,

humanae animac impeiium obtinenle, priores ejus hostes

duo impietatis modi fugali sunt : unus, is qui et simulacrc-
rum cultum, el in multimodis opinionibus diversitatem
hominibus suggerebat; alter, is qui in moribus perversita-
tem propagabat, Nam ii qui dicti sunt corporalcs reges, ho-
vum notas et signa gestabant; e quibus unus Damascenis
imperans, erroris quo in simulacris colendis gcntcs tcne-
bantur, crat imago; alter vcro eorum qui ab Ilicrusalcm
defecerant, qui videlicet a Dei legitima adorationc decide-
rant, figurate personam gerere videbalur. Quod vero hacc

ad sensum ex figura accipere oporteat, poterit quispiam

etiam cx iis quac sequunlur addiscere, ubi in diebus Emma-
nuel muscas quasdam atquc apes Judaicam gcntem invasu-
ras Oraculum canit, alias quidcm ab /Egypto, aiias aulem
ab Assyriis; caput ac pedes et barbain Dominum abrasu-
xxi. 26
 EtSKBU r.v»riui.r

riHD, hominem \ero juvencam boum ct duas ovcs nulrilu

t uin : et alia quaedam sub unum atque idem tempus futura,
quae nullo modo ad verbum inlelligi possunt, sed ad sen-
sum dunlaxat accipienda sunt : et haec quidem in bunc mo-
dum se habent. Quod autem ea quae sic scripta sunt, Sal-
\aloris nostri Jesu Christi modum nasccndi significaverinl,
ipse Evangelista boc pacto teslificatur scribens : « Jesu Ghri-
» sli autem generatio sic erat : cum esset desponsata maler
» ejus Maria Joseph, antequam convenirent, invcnta esl in

» ulero babens de Spirilu sancto. Joseph autem vir ejus,

» cum cssct justus, et nollet eam traducere, voluit occulte
» dimitlere eam. H.tc autem eo cogitanle, ecce Angelus Dc-
mini in somnis apparet ei dicens : Joseph, fdi David, ooli
» limere accipere Mariain conjugem tuam ; quod enim in ea

» genilum est, de Spirilu sanclo est. Pariet autem filium,

» el nomen ejus Jesum ipse enim salvuin faciet

vocabis :

» populum suum a peccatis ipsorum. Hoc autem totum fec-

» tum est ut impleretur quod dictum est a Domino per Pro-
» plietam dicentem : Eccc \ irgo in utero habebit, et parict

» lilium, et vocabis nomen

Emmanuel, quod est inter-
ejus
1
» prelalum, JNobiscum Deus .» Sic sane secundum nos ea
quae ad divinam praedictionem pertinent, ex ipso rerum
eventu comprobantur; quippe cum alia ratione nunquam
prae se verilatem Prophetia latura esse videatur. Post hoc
aulem, quaenam et quot fulura esse dicantur, vel bona vel

mala, in die illa ; hoc cst, quo tempore adveniet Ennna-

ntiel, hinc jam consideremus : « Sibilabit, inquit, Domi-
» nus muscis quac dominantur in parte fluminis ^Egypli,
» el api quae est in terra Assyriorum; et venient et quies

» ceut in convallibus regionis, et in foraminibus pelra-

» rum, et in speluncis, et in omni scissura, et in onmi
» ligno. In die illa radet Dominus in novacula magna, quaj
1
Matth. i, l8d srqq.
 ;

DESONSTRATIpNIS KVANGELICjG Uli. VII. 4°^

» mercedc conducla est, ultra fluvium regia Assyriorum,
» caput et pilos pedum, eL barbam aufcret; et crit in die
» ilJa, nulrict bomo juvcncam boum ct duas ovcs; et erit ex
» eo quod plurimum faciet lac, comedel bulyrum : quoniam
» butyrum et mcl comcdct omnisqui relictus fucril in lerra.

» Et critin die illa, omnis locus ubicumquc furrint mille vi-

» tes pro mille siclis, in terram incultam erunt ct in spinam

» cum sagitta et arcu ingrcdientur iiluc, quoniam tcrra in-
» culta et spina erit omnis terra, et omnis mons qm aratu?
» arabitur. Non accedet illuc terror, erit enim a lerra in-
1
» cultaetspina in pascua ovis,et in conculcationem bovis .»

Hacc tam multa futura in die Emmanuel praesems prophetia

complexa est, quae quali contemplatione scrulanda sint jam
experiri lempus est, ipsam interim sententiam dividentes :

« Sibilabit, intfuit, Dominus muscis in die illa, qune domi-

» nantur in parle fluminis yEgypti, et api qune est in terra

» Assyriorum ; » ubi virorum prius simulacra adoranlium

animas, aut eliam quasdam et immundas et infestas polesta-

tes, muscas arbitror nominari, et muscas /Egypliacas, quae

sacrificiis et cruoribus simulacrorum gaudent. Apis vero
est animal aculeo armatum, et quod regnandi ac sub rege
degendibellandique scientiam habet, et ulcisci acvulnerarc
adversantes idoneum est. locum unum con-
Hasce igitur in

venientes, aiias quidem de regione eorum qui simulacra

adorant, alias vcro de terra gubernantium ( Assyrii cnim ex
interpretalione nominis gubernantes inlclligunlur), jussu et
quasi sibilatione Domini et Dei rerum omnium, Judncae uni-

versae imperaluras, propter ipsius in Ghristum incredulila-

tem ait, in die Emmanuel. His autem verbis significat gcn-

les externas et militares habilaluras Hierusalem et Judaeam

terram : quod quidem ipsum evidentibus verbis Salvator

noster cecinit, ubi ait : « Et Hierusalem conculcabitur a gen-

1
Isai. vii, iS ct scqq.
26.
 i:rsr.nii pampiiim

i tibus; »quod ornculum haud ila multo posl illas Salvaloris

noslfi voces exilum iuvcuit, Romanis ipsam urbcm expug-
nantibus, illicquc divcrsi gcncris viros collocanlibus ct in
loco slatucntibus. Rursus idcm Dominus abrasurus dicilur

in rogis Assyriorum novacula, hoc est, casligaloria vi prin-

cipis sacculi htijus, caput et pcdes et barbam, non altcrius

cujuspiam quam rursus Judnicae gentis; hoc cst, ornamen-
tum et gloriam ahlalurus pereorum qui universo imperant
principalum. Hos aulem non alios quiun
Romanos esse in-
nuit nomine enim Assyriorum, quodcumque per singuia
:

lcmpora gentibus impositum cst regnum significari arbi-

Iror, proptcrea quod ex Hebraica lingua intcrpretanlibus
Assyrii gubernantes signiflcant : ilaque nunc gubernantcs
llomani sunt. Narn re vcra Deus universi Romanorum no
vacula, hoc est, civili ac bellica vi, omnem Judaicae genlis
gloriam in qua prius superbiebat, omnemquc ipsorum for-
litudinem, quae per barbam ct pilos pedum significatur, ab-
stuli». Neque cnim alio unquam temporc prius quam posl

Salvaloris nostri, hoc est, post ipsius Emmanuel orlum,

omne illis ornamenlum abstulit Deus per principatum Ro-
manorum. Scd pro « rege Assyriorum, » Aquila quidem, « in

» regno Assyriorum; » Theodotion autcm, « in rcge Assy-

» riorum » convertit ; ilemque Symmachus : qui quidem sic

oslendunt quod non regis Assyriorum caput abradendum

esse minelur Oraculum, sed regis ejus uovacula, atque in

co ipso rcgc Assyriorum iis quae in hac prophetia conlinen-

tur aiTieicndam cssc Judaicam gentem. Hocc autcm ctiam

ipsocvenlu comprobantur. Per otium vcro unusquisquc alia

complura, si observaverit, apud Prophelas inveniet quasi

dc persona Assyriorum dicla, qurc nullo modo accommo-
dari Assyriis possunt, scd regno quod pcr singula lempora
universis gcntibus dominclur : elenim jam cliam Persas
apud Hebraeos invcnimus Assyrios nominari. Quocirca nunc
 DEllONSTRATIONIS EVA.NGEL1C.E LIB. VII. l\00

quoquc pulavimus principatum Romanorum hoc oraculo

significari; gubcrnarc enim ipsum hunc, ct cumdctn gu-
bernari a Deo, posl Salvatoris noslri advenlum ccrnimus.
Nemo iamen suspicelur omnia nos diccrc quaecumque in

divinis libris de Assyriis lcgunlur, ad Romanos essc refe-

rcnda ; fatuum enim id atquc impudenliac obnoxium; scd

quasdam esse Prophelicas voccs teslimoniis quae dc Chrislo
fcruntur implicitas, quas dicimus de Romanis per Assyrio-
rum appellationem accipiendas ex nominis interpretatione,
quod semper regnum illud quod per singula lempora gen-
tibus impositum quemadmodum suo tem-
ost repraesenlat,

j>ore demonslrabimus. Atque ego quidem, dum hujus ex-

posilionis rationem mecum inquiro, arbilror ob nihil aliud

oracula Prophelica non commemorare nominatim Roma-
nos, quam quod Romanis regnantibus Salvatoris nostri
doctrina in omnes homines suum lumen erat missura, et
scriplurae Propheticae in ipsa Romanorum urbc et in om-
nibus gcntibus Romano imperio subjectis publicandac : ne
igitur iis qui imperium oblinebant ulla oriretur offcnsio si

de ipsis apertissime scriptum esset, scrmonis adhibita est

in oraculis obscuritas, cum quidem in aliis pluribus, tum
vcro in Danielis visionibus; quemadmodum in hac quoquc
quae nunc in manibusest prophetia, quae cum Assyrios ap-
pellet, gubernantes inlelligit. Horum ergo novacula uni-

vcrsum Judaicae gentis ornamentum post ipsius Emmanuel

orlum, abradendum, hoc est,abo!endum canit. Praeterea in

oa dic de qua diclum csl, ipsius, inquam, Emmanuel, qua3

est dies adventus Ghristi, « Nulriet, inquit, homo juven-
» cam boum et duas ovcs; et erit ex eo quod plurimum
» faciet lac, bulyrum ct mel comcdet omnis qui reliclus

» fueril in terra \ » In quibus verbis sanc dixerit aliquis

Judaici populi famcm pauperlatcmquc iinmensam signifl-

1
Isai. VII, 2 1, 22.
4o() EUSIiUII PAWPIIILI

cnri, quippe qui neque triticeo naturalique cibo sit abua-

dalurus, ex eo quod neque lerram arabit, neque semina-
bit, neque metet, neque greges ovium neque boum armen-
ta possessurus, sed habiturus duas oves et juvencam unam,
quibus lac sibiipsi suppedilet : aut aliler, figurate loquens,
eum qui in terra relictus sit significare dixerit ex Judaeis
qui in Salvatorem ac Dominum nostrum crediderint, Apo-
slolorum atque Evangelistarum chorum, e quibus unus-
quisque, cum secundum electionem gratiae relictus sit, et
ob id relictus in terra nominatus, juvencam boum et duas
oves dicitur nutriturus, ternos videlicet per singulas Ec-
clesias ordines, unum quidem eorum qui praesint, duos au-
tem eorum qui subjecti sint, cum Ecclesiae Christi populus
in duos ordines sit divisus, in eorum qui credunt, et eorum
qui nondum ad lavacri regenerationem assumpli sint; ad
quos eliam divinus Apostolus ait : « Lac vobis potum dedi
1
» non escam . » Eos vero qui jam tum in habitu perfec-

tiore constiterint, juvencam boum merito appellat, quippe

qui perfecliorum boum fostus sint ; cujusmodi ipse fuit Apo-
stolus, qui de seipso atque iis qui simili modo ut ipse labo-
rant ita ait : « Numquid de bobus cura Deo ? an propler
est

» vos omnino dicit ? »Erit autem omnis quoque ordo eorum

qui Ecclesiae praesunt, quibusque arandi et colendi animas
hominum cura mandata est, juvencae boum nomine signi-

ficatus, quippe qui Apostolicorum rituum ac praeceptorum

foetus existat, quique etiam in virtute usque adeo incre-
mentum accepturus dicitur, ut ex foetus multiplicitate, tan-
tum genitalis ralionalisque lactis introductoriis doctrinis

sit suflecturus, ut ex eo innumerabiles alii nutriendi sint.

Porro cum haec iis qui in terra rclicti fuerint fulura tum
essent, aliud quiddam in die illa, tempore videlicet adven-

tus Emmanuel, cventurum prsedicit. Quod autem hoc?

1
l Cor. iii, ?..
 DliMONSTRATIOSIS KVASGi; LICE LIB. VII. 4°/

« Omnis, inquit, locus Judaici populi, in quo erant millc

» vitcs pro mille siclis, in terram incultam erit, et in spi-

» nam. Nani cum sngitta et arcu ingrcdientur illuc (conslat

» vcro hoc dici de hoslibus), quoniam terra inculta et spina

» erit omnis terra 1

. » Et sane specta quam mulla in die

Emmanuel, dico autem quo lempore rationale lumeu est

oriturum, quod per Salvatorem nostrum in omnes Iiomi-
nes emicabit, Judaicce genti eventura oraculum canat. Im
mundas enim atque hostiles polestales quae quondam inter
suam excrcebant, et in
genles efficaciam ./Egypto et in re-
gione Assyriorum, Domino sibilante et quasi impellenlc
atque adhorlante eas, regionem ipsorum invasuras ait, pro-
plerca quod talibus digna cvaserit; easdemque potestates
quieturas in convallibus, et foraminibus petrarum, et in
spcluncis, et in omni scissura ipsorum, ad sensum quidcm
in animis ipsorum, et in ipsis corporis sensibus, et cogita-

tionibus, et discissis ipsorum mentibus ; ad verbum au-

lem, quod quidem in promptu est, per totam ipsorum re
gioncm, quod ipsum sane quis non admiretur, cum oculis

cernat inimicos ipsorum omnem Judseoe locum occupasse,

ct exlernos simulacrorumque cultores homincs in cunc-
tis ipsorum civitatibus et regionibus quicvisse? Non igitur

his solis eos esse afficiendos ait Oraculum, sed etiam no-
vacula ejus Assyriorum regis queni nos intelligimus, et
caput eorum, et pilos pedum, et barbam, omnem videli-

cct quo ipsi quondam affecti erant ornatum , abraden-

dum. Sub eamdem vero diem hanc, et sub idem tempus ad
extremam ipsos diviliarum Dei pcnuriam minatur esse re-
digendos, usque adeo ut et pane rationali et solido, spiri-

tualique cibo sint carituri, satisque habituri si Iacte, hoc

cst, puerili introductorioquc scrmone nulriantur : ad haec,
vites ipsorum in terram incultam forc. Postquam enim (ul
1
Isai. vn, 23, 24.
4o8 BVSEBII 1'AUI'HILI

ipse Prophela ait) agricola idem et eorum Dominus expec-

tavit dum
uvam ferret, eaque
viuea prolulit spinas
1
, ct
vociferalionem quamdam, non autem justitiam (quocirca
rlinm sepem ejus auferens, et parietem everlens, ad terram
incultam vineam redacturum se affirmat, et eam inimicis
traditurum, quos cum sagitta et arcu illuc ingressuros, ubi
a Deo, qui eos non injuria sed jure oplimo tradiderit, ac-
ceperint potestatem, eo quod terra inculta et spina om-
nis ipsorum terra facta sit, propterea, inquam, quod ad
terram incultam et spinam ipsi seipsos redegerunt); « ingre-
j> dientur, inquii, illuc cum sagitta et arcu, qui contra ip-
?
» sos potestalem acceperint . » Caelerum noli, quaeso, mi-
rari si haec quoque adumbrale et per figuras obscurissi-

mas reddita sunt; jam enim prius dispensationis hujusmodi

causa dicta est, quod ulique Oraculum voluerit extremum
Judaicae gentis occultare interitum, ut apud eam Scriptura
ad noslrum ipsarum gentium profectum ulilitatemque ser-

vnrelur : nam si ipsis quidem palam interilum, gentibus

nutem bona Prophetioe pollicitae essent ac praedixissent,
nemo apud Judaeos earum studiosus fuisset, sed eas tan-
quam ipsis contrarias alque inimicas delevissent, alque ila
nobis, qui de genlibus profecti sumus, neutiquam licuisset

Prophetarum de Salvatore nostro et de nobis ipsis testi-

moniis uti. Caelerum cum tam multa in die Emmanuel Ju-

daicae genti, secundum alteram interpretalionem, eventura
essent, eorum qui ex ipsis relinquendi sint paucitas quoe-
<lnm futura dicitur, de qua ait Apostolus : « Reliquiae secun-
3
» dum electionem gratiae factae sunl . » Ex hac autem pau-
citatc qui fuerit, « nutriet, inquit, juvencam boum et duas
• oves, et ex eo quod plurimum faciet lac, butyrum et mel
4
i comedet . » Talis autem a nobis in secunda exposilione
omuis Aposlolicus Discipulorum Salvatoris nostri Jesu
J
Isai. v, ?.. _ 2 1,1 . VJ1) 2o. — 3
Roin. xi, 5. — u
Jsai. vn, 21 . 22.
 DEMONSTRATIONIS L VANf.KLICE LIB. VII. 4°9
(ihrisli chorus dcmonslralus esl : sed qucmadmodum liic

qui reliclus sit talis futurus ex Prophclia declaratur, ita

postquam universa Judaicoc gentis regio, et vinea ejusdem,

iu terram incullam et spinam commulata fucrit, et prop-
lcrea hoslibus tradita, rursus ex altera parle omnis mons
qui aratur arandus esse ab eadem Prophetia prasdicitur.

Arbilror aulem Salvatoris nostri Jesu Christi Ecclesiam

co inodo significari, de qua ipse ait : « Non potest civitas
» abscondi supra monlem posila ' : » quod enim in Eccle-
sia publicis actionibus elatum et sublime et ad superna
tcndens sil, montem arbitror his verbis appellari : hunc
igilur montem, qui aratur, aratum iri ait, ita quidem ut

illuc terror accessurus non sit; quin potius, usque adeo a

priore solitudine et tcrra inculta et spina commutandum,
ut idoneus futurus sit qui evadal in puscua ovis et concul-
cationem bovis. Et sane ralione colligere possumus quem-
admodum Ghristi Ecclesia, quoe oliui erat lerra inculta et
spina, ad tantam commulationcm per ipsius gratiam per-
venerit, ut herbam rationalis fertilitatis et pabulum oppor-
tunum usque adeo protulerit, ut et ovibus similes et sim-
pliciores ea frui possint, et qui ad habitum perfectiorem
pcrvenerint, qui boves oppellanlur, eamdem ararc et co-
lere, eo sane modo quo divinum Apostolum docenlem os-
tcndimus, ubi ait « Numquid de bobus cura est Dco?an
:

» propter vos omnino dicit ? propter vos enim scripta sunt,

» quoniam debet qui arat in spe arare, et qui trilurat in spe
2
» participarc . » lta quae olim deserta incultaque erat terra,
post Christi adventum commutata est, ut quos eo modo
boves inlelleximus, iis convenieniis aptaeque agricolationis
usum idoneum praebeat. Allende vero quonam modo sub
uno eodemque eensu ortus de Virgine canilur ct paritcr, :

inquit Oraculum, quae olim ferlilis tcrra, ct quac prius millc

1
Mattli. v, i4. — 2 i Cor. ix, 9, 10.
4»0 EWSliBII PAMPIIIM

Biclorum oral, in terram incultam erit et in spinam; emniV

que eoruni lerra, propteroa quod lutura sit in spinam el
tcrram incullam, tradelur iis qui cum sagitta ct arcu ac
cedent. Contrarium vero patietur omnis mons : nam a
priore inculta terra et spina mutabitur in pascua ovis el
conculcationem bovis : itaque ipse qui aratur arabitur,
neque illuc lerror adveniet. Quibus verbis plane arbitror
significari Salvatoris nostri ortum de Virgine, el quoe post
iilum simul atque acervatim et Judoeis ct reliquis genli-
bus eventura erant; siquidem ulriusque ordinis mutalio-
nem in contrarium Prophetia demonstrat, Judaicae qui-
dem gentis a meliore in pejus, collectae autem de gentibus
Ecelesiae a priore sterilitatc ac solitudine in fertilitatem
secundum Deum; quoe quidem dum sub unum et idem
tempus quo Emmanuel adveniet absolvenda canuntur, Ora-
culi veritalem eventus comprobavit. Non enim alias quam
post Salvatcris nostri adventum, finem accepisse demon-
strantur, lum ex iis rebus quoe plane de Judaeis dictac

sunt, tum ex ipsa quoe de gentibus collecta est Ecclesia :

nam si post adventum Salvatoris nostri, ipsius, inquam,

Jesu Christi, regnum ac principatus apud Judaeos et apud
Damascenos esse non desiisset, et nisi ante oculos nostros
ncbis ipsis intueri liceret relictam ab illis terram, et ab ex-
ternis ac simulacrorum cultricibus nationibus habitatam;
praetcrca, si non in terram incultam et spinam, omne quod-
cumque olim venerabilissimum sacri apud illos sanctuarii
decus habebatur commutatum esset, et nisi cultores simu-
lacrorum, impurissimi homines, illorumque hostes cum sa-

gitta et arca invadentes, et ab ipso Domino impulsi ab ex-

ternis regionibus venissent, et in ipsorum terris quievissent,

omnemque locum omnemque civitatem ipsorum ocupas-

senl; et rursus. nisi a terra inculta et spina, et ab ea quae
prius crat colendi negligentia, pcr Salvatoris nostri doctri-
 DEMON9TRATI0NIS LVANGELICitf LIR. VII. 4' 1

nom commutataj omnes quaecumque in ipsum crediderunt

gentes, religiosam et secundum Deum rationalem fcrtilita-
tem cultumque accepissent; ad haec, nisi oculis Ghristum
inluiti non credidissent, et nisi docentem audivissent, au-
ditumquerespuissent, et nisi reliqua quae in eadem prophe-
tia continentur, post tempora Jesu Salvatoris nostri exitum
sortita esse ostenderentur : sane non ipse esset habendus
quem Prophetae intelligunl. Sed si cuivis vel cacco, ut aiunt,

perspicua oraculorum eventa existunt, quae quidem non

alias quam post tempora adventus illius completa sunt;
quid amplius opus est de illius ortu ex Yirgine dubitare?
ac non potius benigna quadam ratiocinatione, ex iis quac
adhuc cernuntur rerum quoque ipsarum initio fidem face-
re ? hacc vero ipsa quae adhuc cernuntur, quae tandem sunt,
nisi Judseorum in illum incredulitas (quae planissime secun-
dum ipsum oraculum completur, quod ait : « Audilu audie-
» tis, et non intelligetis; et intuentes intuebimini, et non
1
» videbitis : crassum enim factum est cor populi hujus )?»
et ipsius Hierusalem obsidio? et prisci illius sanctuarii ex-

Irema solitudo? et externarum gentium, quae stimulis, hoc

est asperioribus imperiis ipsos in servitutem redigunt, in

ipsorum terra habilatio (hoc enim significabant muscarum

atque apum exempla) ? et denique ipsarum gentium a priore

solitudine ad culturam secundum Deum commutalio? Hasc

igitur, quae oculis cernuntur, quis non admiretur atque ob-
slupescat ? quis porro non vere divinum fateatur vaticinium,
cum audiat ante totos miile annos apud majores haec in
libris ipsorum contineri et versari, quae tarnen non alias ad
finem pervenerint, quam post Salvatoris nostri adventum?
Quod si admirabilis est praedictio, itemque admirabilior et
supra omnem rationem ipsius praedictionis eventus; quid
amplius dubitare opus est utrum primus ejus de quo Pro-
* Isai. vi, 9, 10.
 1

( 1
EusLnii PAnrai&i

pheta loquunlur acccssus, admirabilem ct supra omnem

hominis naturam sui ortus constitulionem sortilus sil ?

(jiiando rcliquorum (juoque miraculorum evidentia, quac

illius ortu haudquaquam minor cst , cogit cliam aliorum,
(jiix circa illuni gesla sunt, accipere testimonium ? Gacle-
rum, ordine deinceps his quac dicla sunt post illud, in
pascua ovis el concutcationcm bovis, annexa est allera

quacdam praedictio, cognata cjus quae cxposita cst, quae qui-

dcm ab co loco incipit : « Et dixit Dominus ad me : Sume

i tibi libruin ; » quam etiam ipsam lempus jam est ut expo-
namus et conlcmplemur.

§ II. — AB EODEM.

lii nova Scriplura, novo scilicet Tcstamciilo, Piophctissa ex Spiriiu san-

clo conceplura cl parilura JiLiutn dicitur, c/ni cuin inimicos et hostes vi-
cerit, non credetur (/ualeni a Jiuheis, genlilais auteiu erit salutaris.
Ouaba etiam patietur Judaica natio post increduLitateni in cum, ]>er
idem decLaraiur.

u Et dixit Dominus ad me : Accipe tibi ipsi librum no

» vum grandem, et scribe in eo stylo hominis, ut celerilcr

» direptionem facias spoliorum ; adcst enim; et lestes mihi

» facito fidcles homines, Uriam sacerdotem, ct Zachariam
» filium Barachioe. Et accessi ad Prophetissam, et in ulero

» accepit, et peperit fdium; et dixit Dominus ad me Voca :

» iiomcn ejus, Accc!era,spolia dclrahcre,cito praedare; quia

» antequam sciat puer vocare patrcm aut matrem, accipicl
» potestatem Damasci, et spolia Samariac coram rege Assy-
» riorum 1
. » Gonlinuatur cum superiorc prophctia haec :

quae enim illic \irgo Nobiscum Deum parere dicitur, Pro

phetissa in prajsenli nominala esl. Scd cum quaestio orire-

tur undenam esset conceptura qua: virum experta non cs

sel, ipsum hoc, de quo quacrilur, nunc Oraculum docet :

3
Isai vin, 1 el =tqq.
 UKMONSTRATIONIS E V ANT, E I.IC.E LIB. VII. 4 ' 3

Et accessi, int/nil, ad Prophelissam, ot in utero acccpit,

» et pcperit filium *. » Est autcin intclligcndum dc Spirilu
saucto, a quo alllatus Prophcta divinabat : ipsc cnim sanc-
tus Spiritus se accessisse ad Prophetissam fatetur; quod
quidein ipsum planc completum est in Salvatoris nostri Jesu
Christi ortu, quo lempore « Missus est Angelus Gahriel a
» Deo nomcn Nazarclh, ad virsri-
in civitatem Galilaeoe, cui

» nem desponsatam viro cui nomen Joseph, de domo ct fa-

» milia David; ad quam dixit Ave, gralia plena, Dominus :

» tecuin, bencdicta tu in mulicrihus. » Et rursus « Ne ti- :

» meas, invenisti enim graliam apud Deum, ct ecce conci-

» pies in utero, et paries filium, et vocahis nomen ejus Je-

» sum. » Et cum dixisset Maria : « Quomodo erit istud,

» quoniam virum non cognosco ? »respondit : « Spiritus san-

» ctus superveniet in le, ct virtus Altissimi obumbrahit tibi.

2
» Ideoque quod glguiiur, sanclum, vocabitur Filius Dei . »

Et in superiore quidem prophetia, in ortu ipsius Emma-

nuel, priusquam sciret puer malum, dicebatur bonum aut
relinquendam esse terram ab obsidcnlibus eamduobus re~
gibus, uno quidem Samariae, allero autem Damasci; in
praesenti vero, priusquam sciat vocare patrem aut malrcm,
puerum accepturum potestatem Damasci et spolia Sama-
riae, quarum prius abolendos essc reges in ortu ipsius Em- .

manirel cccinit. Et ad verbum quidem in diebus Achaz rc-

gis Juda, et ipsius prophelae Esaiac, duo reges ex coinposiio
eos qui successionibus David parebant obsederunt, sicut
eliam prius ostensum cst : alter quidem Damasci gentium
simulacra adoranlium rex ; alter vero Judaicae multiludinis

in ea Palaestinae civilale quae tunc quidem vocabatur Sama-

ria,nunc aulem a nostris Sebaste nominatur de quibus :

Dcus pcr Prophelam ad Achaz dixit « Ne timcas, nequc :

» anima lua langucal a duohus liguis, a toiTJbus his fumi-

1
Isai. viif, o. — 2
[juc . i, ?.() ct scqq.
 ^i^ EIJSBBtl PAMFIIILI

» gnntibus '; » ct cum inleritum virorum conlinuo neque

multo post futurum dixisset, deinceps canit quemadmodum
in Nobiscum futuri Dei orlu penitus amborum exlinguetur
et dissolveturregnum. Ostendimus autem ab hisloria quem-
admodum usque ad tempora adventus Salvatoris noslri
Jesu Christi, utrumque et Judaeorum et Damasccuorum
permanserit regnum : postquam vero ille ad omues homi-
nes advenit, sicut Oraculum ipsum praedixerat, defecerunt,
quo tempore imperium Romanorum una cum Salvatoris
nostri publicatione invaluit. Et haec ad verbum cum ceci-
nisset Oraculum, transivit ad sensum et inlelligenliam, et

ad universalem majoris spiritus in contemplando exposi-

tionem; et cum duos ordines hoslium atque inimicorum
invisibilium, hoc est, malorum daemonum, instituisset, qui

omne hominum genus variis modis oppugnant, unum qui-

dem eorum qui et undique et semper inter homines cultus
simulacrorum et in opinionibus falsas sententias generant
atque efficiunt, alterum vero eorum qui in moribus anima-
rum perditionem atque interitum moliunlur; cumque er-
roris in simulacris colendis imaginem ferre ostendisset eum
qui Damasci imperaret, ejus vero per quem homines a lem-
peranli sanoque victu deducuntur figuram esse eum qui
Samariae : non prius ait terram ab hisce liberandam ( sic

utique vocans homines in terra habitantes), quam in lerra

conspiciatur Emmanuel Deus ; ubi autem hic illuxerit, et

in hominis anima regnaverit, neminem posthac superfutu-

rum eorum qui antca ipsum possidebant : sic sane eliam
hoc in loco dictum esse illud, Accipiet potestatcm Da-
masci ct spolia Samarice, utpote cum Salvatoris nostri
Jesu Christi vis acervatim eversura esset cunctos invisibiles
nobis hostes, qui jampridem his quae superius dictae sunt,
a Dco alienis et noxiis operationibus, universos hominesoc-
1
Isai. vii, 4.
 5

DfiMONSTRAtlONIS EVAMIEI.IC.E LIB. VII. l\ 1

.
idebant. Nccnon rursus si ad verbum intcrprctcris, vidcas
protinus in ortu atquc advcntus Salvatoris nostri Damasci
polentiam evcrsam, et spolia Samariae sublala; hoc est,

earuin regna quae usque ad tempora de quibus dictum est

duravcrint, ex illo ad hunc usquc diem, ut ab oraculis prx-
dictum est, defecerunt. Quidam vero etiaui aliter dicunt,

Magos qui ab oricnlc vcnerunt et Ghrislum, qui puer adhuc

crat, adoraverunt, hos ipsos cssc potestatcm Damasci : po-
tes etiam magis in universum dicere, omnes quicumque
alienam a Dco mullitudinique deorum addictam simula-
crorum culluram aspernali sunt, et Ghristi verbo seipsos
addixerunt, prseserlim si in verbo et sapientia saeculi hujus
polentcs sint, cos ipsos essc qui Damasci potentia nomi-
nentur. Eodcm sensu etiam spolia Samariae accipies de Ju-
daica genlc assumptos Salvatoris nostri Discipulos et Apostc-
los,quos quasi de hostibus ad circumcisionem spectantibus,
qui adversum se militaverint, pracdae instar sibi ipsi subji-
cicns, contra Assyriorum regem armavit; quandoquidem
sic rursus per figuram saeculi hujus princeps significatur.
At vero quoniam illud antc rcgem Assyriorum manifestius
Aquila rcddidit, ubi sic ait, in facicm rcgis Assyriorum ;

vide ne forte in his verbis Romanorum imperium significct,

siquidem ex iis quae paulo ante a nobis exposita sunt, As-

syrii, sermone noslro, et qui dirigunt et qui diriguntur in-

telligi solent : quoniam igilur oraculo quod nunc de Salva-

lore noslro redditur, eliam rex Assyriorum implicitus est,
merilo hic quoque a nobis Romanorum imperium acccptum
cst,* quippe quod ab subjiciendas gentcs ab ipso Deo diriga-
tur. Ergo qui nascitur puer, accepturus potentiam Damasci
et spolia Samariae, et traditurus in faciem Assyriorum,et in
oculis eorum qui a Deo diriguntur, canitur : atque haec ipsa
in ortu suo facturus vi quadain divina atque ineftabili, qui

quidem adhuc in puerili corporc conslitutus tanta inler ho-

^,(i LUSEIHI PAMPIIILI

inincs dispensalione fungetur. Omnia vcro haec Prophcla in

novo ct grandi libro stylo ct scripturae bominis Iradcre ju-
bclur :hoc enim sermoncnovumsignificaturTcslamentuni.
Assumit autem eorum quac dicla sunt testes sacerdotem et

prophctam, Oraculo docente fore opus in demonstrationi-

bus de Chrislo tum a saccrdolio, quod in Lege continclur,
tum a Prophctis, qui poslea fuerunt, acciperc tcstimonia :

et alioqui iideles vult esse testes eos qui pueri de quo agi-

tur inspecturi sint ortum, ut ea quac in ipsa Prophctia con-

tinentur intelligere possint. Supra enim diccbatur, « Si non
» crcdideritis, non inlelligetis *, »et allerum quidem lumcn
Dei habere ; id enim Urias ex inlcrpretatione significat : ai-

tcrum vero, qui bencdiclionis sit filius, Dei in seipso me-

moriam fcrrc; id enim sibi vult Barachiae Zacharias. Liacc
igitur nos in figuras conjecimus : si quis autem ex Judajis

hoc noiit sic se habere, is, qua^so, nobis ostendat quis un-
quam apud ipsos Emmanuel fuerit, et quomodo Prophcla
ad Prophctissam accesserit, et quae landem ea sit, et quo-
modo e vesligio conceperit, et quisnam iste ex Prophetissa
natus filius cui nomen ipse Dominus imposuerit, Ceieriler
delrahe spolia, cito praedare; et quamam sit causa hujusce
ejus qui natus sit appeliationis : ostendant praeterea illud
quid sit, prius quam sciat puer vocare patrem et matrcm,
poleslatem accepisse Damasci et spolia Samariae coram rcgc
Assyriorum. Nos cnim ista, et ad verbum et figurate acci-

picnlcs, jam nunc completa esse demonstramus in ortu Sal-

vatoris nostri; quippequi illud ilem ostenderimus alias qui-

demadverbura,etsecundumeamsententiamqua?inpromplu
sit, alias vero figurate oportere in ipsas Prophetias incum-
berc : conlinuo namquc post eas quae antca diclnc sunt vo
ces per obscuriores quasdam figuras adjungilur : « Et adje-
» cit Dominus ioqui ad me adhuc, co quod noiit populus
1
l^ii. vii, 9.
 DBMONSTRAtlOKlS EVANGBLlCE LIB. VII. 4'7
>> iste aquam Siloam, quae vadit cum silentio, sed velit ha-
» bere Rhaasim et filium Rhomeliae. Idcirco ecce Dominus
o adducet super vos aquam fluminis fbrtem et inultam, re-
» gem Assyriorum et gloriam ejus el ascendet super om- :

» nem convallem vestram, et ambulabit super omnem mu-

» rum vestrum, et auferet de Judaea hominem qui possit
» caput lollere, aut qui idoneus sit consummare aliquid : et

» erunt castra ejus ita ut impleant lalitudinem regionis tua?,

» nobiscum Deus. Cognoscite, gentes, et vincemini; exau-

1
» dite usque ad extremum terrae . » PJanissime enim ha?c
nulla alia ratione quam ex figura et immutatione, conver-
sionequc sermonis, sententiam servant : significant namquc
per aquam Siloam, quae vadit ctnn silenlio, Evangelicam
salularis verbi doctrinam; nam ex interpretaticne Siloam
dicitur missus. Porro hic quisnam alius sit, nisi qui a Patre

ad nos missus Deus Verbum ? de quo etiam Moses ait : « Ncn

» deficiet princeps du Juda, neque dux de femoribus ejus,
» donec veniat cui reposilum cst; et ipse erit expeclatio
2
» gentium . » Pro illo enim, cul reposilum est, iu Hebraico
habetur Siloam; eum videlicet qui hic habetur Siloam,

hoc est, missum, etiam iilic significanle Oraculo. Porro

Rhaasim rex fuit earum gentium quae simulacra Damasci

coiebant, sicut Pihoineliae fiiius ejus Judaicae genlis quae in
Samaria polriam religionem deseruerat. Minatur ergo Deus
iis qui Siloam, hoc est, missum Eumianuel, et eutn qui ex
muliere Prophelica natus sit filium, potabileque ac fcecun

dum ejus verbum non susceperint, sed illud, quamvis man~

suete et cum silentio feratur, recusaverint, et contra
seipsos aut gentium simulacra colcntium, aut popuii Dei
defeclionis principem optavcrint, se inducturum aquam
fluminis fortem et multam; quam sane aquam ipsum Pro-
phetiae Oraculum interpretatur dicens, ipsum esse regem
1

Isai. vui, 5 v{ s»'cjfj. — 2 Gen. m.ix, io.

XXI. 27
 ^ HMIill ff \MPHILI

V»>vriorum. Sic enim rursus secundum sentenliam, aut

sienificat principem saeculi hujus, aut, quod nunc rerum
potitur, Romanorum imperium, cui imperio traditi sunt
qui eam, de qua dictum est, aquam Siloam, quae cum si-

lentio vadit, recusaverunt, adversariis autem atque hoslibus

rectne ralionis sententiis atque opinionibus seipsos subjece-

runt : e vestigio enim, neque ita post multum lempus, in

eos qui Salvaloris nostri Evangclium non susceperanl, sed

potum Siloam, qui labitur cum silentio, recusnverant, Ro-
manorum ab ipso Deo directus exercitus, facto impetu, po-
omnem convallem
netravit in ipsorum, el ambulavit supor
omnem murum ipsorum, et abstulit de Judsea hominem
qui posset caput tollere, aut qui idoneus esset consummare
aliquid : et facla sunt ejus castra adeo magna, ul universae
Judaene letitudinem impleverint. Et hoc quidcm cur ita ad
verbum contra illos completum sit, si vis discere, audi jam:
nempe quoniam ille Deus Emmnnuel, qui de Virgine natus
est, nobiscum fuit, non cum illis; nam si illum habuissent,

nunquam tnlia passi essent. Quapropter jam deinceps Ora-

culum ad gentes inclnmat ipsum Emmanuel, dicens : i No-
l
» biscum Deus, cognoscite gentes et vinceraini . i Et hnec
quidem nos hoc modo interpretati sumus, ut ostenderemus
quemadmodum nunc quidem ad verbum, nunc autem per
obscuriores figurns maximam Prophetiarum partem intelli-

gert oportet : cneterum jam inde abeuntes, convenit etiam

id quod de eadcm prophetia superest, simili ratione con-
templari. Quod si etiam nunc Juda?i haec alio quodam tem-
pore fulura esse dicant, utpote cum ea ex scripto duntuxnl,

ataue ad verbum, de eo qui ab ipfctt adhuc cxpectalur Christo

accipere soleant, inlerrognndi sunt protinus quomodo qui

venlurus est, ut ipsi aiunt, polestatem Damasci et spolia

Samarine accipiet coram PPge Assyriorum, cum in prnosenti

'-

J -,ii. VIII. Qj 1 o.
 DEM0NSTRATI0K18 EVASGKLIC.E LIB. VII. ^j q

Lcnipore Samaria sublata neque amplius existat, et ea

sit

quae potestas Oamasci nominatur nusquam appareat, neque

ilem potentia Assyriorum, quam quidem cum JYIedi ac Persje
locum jampridem successerunt
everlissent, in ejus
qua; :

simul omnia cum sui ipsorum hoc ipso lempore vix

exi-
guum quoddam vestigium demonstrent quo possimus ea
fuisse aliquando conjicere, qui tandem fieri potest
ut in fu-
turum tempus eorum expectetur eversio? atqui ne anlea
quidem ullo unquam tempore facta esse ea quae in hujus-
modi prophelia conlinentur, diccre ullo modo possunt.
Nullus certe unquam apud
Hebraeos, ex Prophelica matrc
et Esaiapropheta natus, spolia Samarineet potestatem Da-
masci, exercitu contra regem Assyriorum comparato
(ut
eam sentcntiam sequamur quae a verbis non recedit), acce-
pissememoratur omni ilaque ratione fateri coo-imur ca
:

tantummodo secundum superius redditam a nobis senten-

tiam completa esse, hoc est, nusquam alias quam post ad-
vcntum Jesu Salvatoris nostri, quo tempore demonstravi-
mus ea quae hoc modo praedicta sunt finem accepisse. Ero-o
in hujus adventu, sicut in ipsa Prophelia continetur,
scrip-
tus est novus Iiber, novi utique Tesiamenli verba
complec
tens; et in his ortus Propheticae mulieris filii, qui, secun-
dum verba Prophetiae, et Damasci et Syriae universae rep-alem
potenlium, et quae nos interprelati sumus spolia
Samaria?,
ineffabili quadam divinaque virlule in manus
reguniRoma-
norum tradidit. Verumtamen sententiam quoquesequenti-
bus, suos idem de Judaeis Discipulos, quasi spolia
quaedam
adeptus, intelligibilibus rationalibusque armis munitos,
in
fiicem ejus de quo dictum cst, regis Assyriorum, consti-
tuit, atque hos tanquam suos proprios scutalos milites com-
paravit -: altamen eos qui fcecundam vitalernque doclrin.e
suae aquam, quae cum silentio labilur, recusaverint , ct
hostiles Dcoque inimicas partes elcgerint, rcgi Assvrionim
 KUSliBII PAMPMLI
Iradidit, cui quidem oliam nunc addicti serviunt. Asccn
dit igitur hic super omnera convallem ipsorum , et super
omnem miirum ipsorum, et abstulit de Judaea omnem
principem et regem, qui hoc in loco caput nominalur,
et omnem potentem qui aliquid conficeret : itaque ex illo

in hunc usque diem illi neque ullum caput habent, neque

aliquem in divinis potentem, qualis quondam erat, qui illis

ornamenlum decusque addebat, sive propheta, sive alioqui

justus Deoque amicus vir. Constat autem illud quoque,
qucmadmodum omnis ipsorum regio inimicis hostibusque
ipsorum subjecta, in hunc usque diem vexetur, et haec uni-

versa in ipsius Emmanuel adventu suum finem sortita sint.

Iloc ipsum sane Hebraeorum scripta continent, quae prope-

modum significant ipsum Emmanuel, cui credere nolue-
runt Judaei, auctorem illis tantarum calamitatum extitisse,

nobis autem gentibus, quae illi credidimus, et salutem et

Doi notitiam. ut jam demonstratum est, attulisse. Quare
deinceps adjungitur, « Nobiscum Deus, cognoscite gentes
1
» et vincimini . » Siquidem nos ex gentibus vicli sumus
revera, qui ipsi veritati et stantis nobiscum Dei virtuti ce-
dentes, in illum credidimus, cedentesque eidem paruimus
omnes pariter, quicumque usque ad extrema terrae habita-

mus; ut in Prophetia scriptum est, quae ait :« Exaudite us-

que ad extremum terrae, »et nos quidem et victi sumus et

vocanti obtcmperavimus. Ad eos vero qui de ipsis gentibus

non crediderint, ea dirigit quae sequuntur, dicens : « Qui
» fortes fuistis, vincimini. Sienim rursus fortes fueritis, rur-

» sus vincemini,et quamcumquerationem inieritis, nonma-

2
» nebit in vobis, quoniam nobiscum Deus . » Sic dicit Domi-
nus forti manui non credentibus : quibus verbis Oraculum
ad eos qui jugum delrectant, et doctrinae Christi resislunt,
el potenti ipsius manui non credunt, planissime vaticinalur
1
Is; i. viii, o, 10. — 2 Ihid.
 DEMONSTRATIOMS EV ANGELIC B LIB. VII. 42 l

quod fulurum sit ut nc valeant quidem oppugnare nobis

cuin Deum, quamvis experiantur; et quod omne quod-
cumque adversum nos comminisccntur, ipsis non consla
turum sit, propterea quod nobiscum sit Emmanucl ct :

hanc quideni sententiam facilc est ut ii atlendanl, eique

assentiaotur, qui minas adversum nos et principum per

singula tcmpora insolentias atque impclus animadvcrtcrint,
atque ut incassum cis omnium minarum cvcnta ,
propter

nobLscum Dcum, evaserint.

§ III. — AB EODLM.

Qucmadmodum natus ex [>rcedicia sivc V^irgine si\>c Prophetissa Fdiuss

Deus magni consilii ylngelus aLiis<pie inopmatis nomuiibus
sintul ct ,

appellatus estj et quemadmodum orius ejus luminis pielaUs cuusa ad-

ju\ ans eentibus constituelur.

<* lloc primum, bibe, cito fac, regio Zabulon, et terra

» Ncphthalim, et reliqui qui maritimam habitant trans Jor-
» danem, Galilasa gentium, populus sedens in tcnebris; vi-

» dclc lucem magnam, scdcntibus in regione ct umbra

» mortis lux exorta est eis; »et quaa scquuntur, quibus ad
jungit Quoniam omnem vcstcm congrcgatam dolo, et
: «

» indumentum cum conciliatione soluturi sunt, et volent

,

» si fucrint igne combusti : quoniam puerulus nalus cst no

» bis, ct filius datus est nobis, cujus impcrium super hu-
» mcrum ipsius, et vocatur nomen ejus magni consilii An-
» gclus, admirabilis Gonsiliarius, Deus fortis, Potenliam
» habens, Princeps pacis, Pater futuri saeculi. Adducam
» enim pacem super principes, et sanitatem ei : maguuin
» imperium ejus, et pacis ejus non est flnis; super solium

» David et regnum cjus, ut dirigal illud ct suscipiat in ju-

» dicio et justilia cx hoc temporc ct usquc in saxuluin. Zc

1
» ius Domini Sabaoth faeiet hacc . » Jam nunc tertio pue~
J lsai. ix, 1 ci seqq.
 IUSEBII tAMPfllU

rum luinc Prophelia commemorat, quae eamdcm rcm va-

ims inodis significat. Qnoniam igHur nunc proposilum no-
bis cst advenlus Dei ad homines modum ostendore, vide,
qiKTso, hic quam multis modis demonstrelur. Primo qui-
dem dictus est Eromanuel Deus qui de Virgine nascerelur ;

secundo, ex prophelica muliere el Spiritu sanclo puerulus,

qui non alius estquam is de quo jam diximus; terlio is de
quo nunc agimus, qui cum priorihus unus est atque idem :

huic igitur esse nomen dicilur, ut lcgitur apud Septua-

ginta, magni consilii Angelus, et, ut quidam codices ha-
bent, « admisrabilis Consiliarius , Deus forlis Potentiam
,

» habens, Princeps pacis, Pater futuri saeculi. » Ut vero est

in Hebraico, sicut Aquila teslificatur : « Quoniam pueru-
» lus natus est nobis, filius datus est nobis et facta est
» mensura super humerum ejus, et vocalum est nomen
» ejus, AdmirabLIis Consiliarius, Forlis, Potens, Pater,
» etiam Princeps pacis, et pacis ejus non est finis. » Si-
cnt autem Symmachus : i Adolescentulus enim datus est
nobis, filius datus est nobis, et erit disciplina ejus su-
per humerum ejus, et vocabitur nomen ejus Admira-
» bilitas, Consiliarius, Fortis, Potens, Pater sacculi, Prin-
;> ceps pacis, et pacis ejus non est flnis. » Ergo non sim-
pliciter Angelus secundum ipsos Septuaginta, sed magni
consilii Angelus, et admirabilis Consiliarius, et Deus fortis,
et Potentiam habens, et Princeps pacis, et Pater futuri
saeculi orilurus aliquando, et puerulus futurus, lis verbis

canebatur. Habes eliam in iis quae prius dicta sunt, Dei

Verbum, et Deum, Dominum diversis mcdis appella
et -

ium, et pariter eumdem Angelum Patris nominatum et

primum Imperatorem copiarum Domini; sed quis tnndem
hic sil? secundum Aquilam quidem et secundum oa quae
tiain nunc apud Hcbiveos feruntur lcstimonia, qui inler

homines uascetur, el pucrulus exislet, admirabilisque Con-

 :

DEMONSTR YTIONIS lVANGKLM; E LIB. VII. l\\l~

siliarius, et Forlis, et Potcns. et Pater eliam, et Princeps

nunquam ait futurum finem secundum
pacis, cujus pacis ;

Symmachumautem, Admirabililas, Consiliarius, Forlis,Po-

lens, Pater sajculi, Princops pacis, et pacis infinilae atque
interminatae; at, sicut Theodotion voluit, admirabililer
Consulens, Fortis, Potens, Patcr, Princeps pacis, ad multi-
plicandam disciplinam, cujus pacis non est fmis. Gaeterum,
quae sequuntur tibi ipsi contemplanda relinquo, hoc unum
duntaxat annotasse contentus, quod ipse hic, qui dicitur
Pater sseculi, et infinitoe pacis Princeps, magnique consilii
Angelus, oriturus aliquando et puerulus futurus Prophetia
doclaratur, et in ortu suo inler homines volet olim esse
igne combustos eos qui in ea salute gentium, cujus ipse
auctor eril, odiosi futuri sunt, sive ii mali quidam daemo-
nes, sive eliam impii homines intelligantur, de quibus ait
« Quod omnem vestem collectam dolo, et vestimentum,
» cum concilialione solvent \ » Sed qui tandem hi fue-
rint, nisi de quibus alibi ex ipsius Salvatoris nostri persona
dictum est : « Partiti sunt vestimenla mea sibi, et super
» vestem meam miscrunt sortem 2
? » quicumque ejus-
et

dem impietatis ac sceleris parlicipes fuerunt? Qui quidem

dum seipsos adextremum condemnalos videbunt, optabunt
se ante talcm impielatem igne fuisse combustos, potius
quam magni consilii Angelum a seipsis violatum fuisse. Tu
vero tecum ipse considera, num omnem humanam aalu-
ram transiliat, quodpax nullum fmein habilura esse
illius

dicatur, et quod Paler saeculi nominetur; praeterea quod

non simpliciler Angelus vocetur, sed magni consilii Ange-
lus, et Deus forlis, et quoecumque una cum his annumerata

sunt. Item ait per illum regnum David esse dirigendum,

qued ipsum sane hoc intelliges modo : plurima quidem ea
sunt quae ipsi David promisit Deus, in quibus etiam illa :

1
Isai. ix, 5. — 2
Fsal. xxi 5
ly.
 11 5RBII T \MPH1LI

I ponam in mari manum cjus, el in Quminibus dexte-

rem ejus; ipse invocabit me, Pater mcus ei tu, Deus
i nieus, et susceptor salulis meae : et ego primogcnitum
penam illum, exceisum prae regibus terrae, in aeternum
i vabo illi misericordiani meam, et testamentum meum
• fidcle ipsi : el ponam in sarculum saeculi semen ejus, et
thronum ejus sicut dies coeli. » Et rursus : t Semel juravi
» in sanclo meo, si David mentiar, semen ejus in neternum
» manebit, et thronus ejus sicut sol in conspectu meo, et
» sicut luna perfecta inaeternum 1
. Cum in Psalmis Deus
ipsi David tam multa promiserit, contraria tamen iis quae-

promissa sunt illius successoribus evenisse constat pronter

ipsorum impietates : etcnim cum ex semine David reges
usque ad Jechoniam et usque ad Jabylonicam templi ob-
sidionem permanserint, ubi hoc ipsum aceidit, tum vero
dissolutum est regnum, adeo quidem ut ex illo tempore non
amplius sedes David, npque de semine ejus quisquam apud
Judaicam gentem regnavcrit, et hanc quidem earum rerum
qua? (ut proxime posita Psalmi particula demonstrat) ipsi
David promissaesunt jacturam, Spiritus divinus in huncmo-
dum canit : i Tu vero repulisti et despexisti, distulisti Chri-

i stum tuum, evertisti testamentum servi tui, profanasti in

» terra sanctuarium ejus, destruxisti omnes sepes ejus. §

Et p^st pauca : « Sedem ejus in terram collisisti, minuisti

» dies temporis ejus, perfudisti eum confusione 2
. Qua?
oninia cum iam perfici incueperint, ab eo tempore quo
populus in Babylonem captivus ductus est, usque ad Ro-
manorum et Tiberii imperium prolata proveclaque sunt.

Nullus enim ex genere David hoc toto intermedio tempore

in Hebraicae gentis regia sede videtur sedisse, usque ad
Christi adventum. Lbi vero Dominus et Salvator noster
fesus Christus, qui de semine David ortus est, in totum
Psalm. lxxxviii, 2G t;t si-qq. — 2 ibi(i. "9 Pt i'-<\<\
 DlMONSTRATIOjriS EVANGBLICjE LIB. VII. /\2J

orbom rcx denuntialus est, tanquam ea quae dc lerra el

ruina instaurata sit, ipsa ilia sedes David per divinum Sal-
valoris nostri regnum erecta est, et permanebit in aeter-
nuffl, veluti sol in conspectu Dei, illius lucis radiis quam
doctrina illius prae se fert totum orbem tcrrarum illustrans :

quod quidem et Psalmi proximo teslimonio consentaneum

estj et huic Prophelae de quo nunc agimus, qui de pucro
orituro ait, ipsum « in sede David, » aelerna videlicet ac
pcrmanente, quae etiam ipsi David promissa est, « sessu-
» rum in regno ipsius, ut dirigat illud et suscipiat in judi-
1
» cio et justitia ab hoc ipso lempore usque in saeculum . »

Porro autem quomodo hacc ipsa completa sint, satis abunde

docerc nos potcst Augelus Gabriel, in ea allocutione qua
ad \ irginem usus est sic dicens : « Ne timeas, Maria, inve-
» nisti enim gratiam apud Deum : ecce concipies in utero

» et paries filium, et vocabis nomen ejus Jesum; hic erit

» m.ngnus, et Filius AUissimi vocabitur; et dabit ei Domi-

» nus Deus sedem David patris ejus, et regnabit in domo
2
» Jacob in aeternum, et regni sjus non erit finis . » Ipsum
hunc in Psalmo superiore etiam Propheta expectans Ghri-
sti ortum, et moram ejus dilationemque quasi ruinae sedis
David causam inspiciens, taedio ingenti aflicitur, et ait :

« Tu vero repulisti et despexisti, distulisti Ghristum luum 3

.»

Deindc quasi timens ac suspicans, Deum ipsum orat, ut

(juam celerrime ea quse promissa sunt exhibeantur, di-
ccns : « Ubi sunt misericordine tuae antiquae, Domine, quas
k
» jurasti David in veritale tua ? » quae quidem ipsa, ipsa,

inquam, hoec planissime complenda esse in ortu magni

consilii Angeli vaticinatur : « In quo volent, » inquit, ii de
quibus antea dictum est, « si fuissent ignc combusti. Quo-
» niam puerulus natus est nobis, et filius datus est nobis,

1
Jsai. ix, 7. — 2
Luc 1, .")(>
et seqq. — ;
1'balui lxxvui, 19 — ^ Jbi-
'f-ii' 5o.
/,•'<> BC6EBII PAIIPRILl
1
i inagni consilii Angelus . » Quibus autcm nobis? nisi iis

qui in ipsum credidimus? qni in Galitaa genlium sumus?

quibus auclor faclus est luminis ct laetitiae, el recentis no-
viquc potus, novi Tcslanienli mysterii, ul ipsa quoque Pro-
pbetia ait : « Primum bibe, cilo fac : regio Zabulon, el
» lerra Nephlhalim, et reliqui marilimam incolentes ultra
» Jordanem, Galilaca genlium, populus sedens in lenebris,

» videte lucem magnam; et sedentibus in tenebris ct um-

2
» bra mortis, lux orta esl eis . » Suut vero ii qui in his ver-
bis significantur et quicumque ex genlibus in Ghristum Dei
crediderunt, et Salvaloris nostri Discipuli atque Apostoli,
quos de lerra Zabulon et Nephthaliin evocatos praicones
Evangelii sui elegit : hisce enim magni consilii Angelus Fi-
lius datus est auctor salutis; iis vero qui in ipsum non cre-
diderint, ignis videlicet atque incendii. Universae aulem
hujusce dispensalionis causam fuisse ail zelum Domini, sic

dicens : « Zelus Domini Sabaolh faciet haec\ » Sed quis

tandem hic sit zelus, nisi is cujus meminit Moses, ubi ait :

ci Ipsi mihi zelum injecerunt in eo qui non erat Deus, et

» irrilaverunt me in simulacris suis : et ego zelum injiciam
4
» eis in ea quae non est gens, in gente stulta irritabo illos . »

Sed quoniam favente Deo jam nunc ea quae ad ejus adven-

tum ad homines pertinent de quo apud Prophetas agitur,
nccnon ejusdem advenlus modus, ex Prophelicis leslimo-
niis demonstrata sunt; tempus jam esse videlur ut iuspi-

ciamus ubi terrarum oriturus, et ex quo genere venturus,

ilem ex qua Hebrseorum Iribu profecturus nunliaretur :

quae quidern ipsa si placet, obsecro, scrutemur.

* lsai. ix, G. — 2 Ibid. 1 et seqq. — 3
ld. xxxvn, 32.— 4 Dcut. xxxn, 21.
 DEMONSTEATIOKIS EVANGEUCJE l.lli. \lf. 4
,}
-

CAPUT SECUNDUM.
Dc loco ubi csset oriturus is Dcus quem Prophclce tmntiarunt ct ;

qucmadmodum dc Bcthlchem regione Palaislina proccdct a scc-

culo prcecxistcns piorum gcnlis Princcps, ct qucmadmodum illc
Dominus duclurus dicinatur cos qui ab ultimis usquc tcrrai juu-
bus ui cum crcdidcrint.

§ I. A MJCILEA.

« Et tu Bethlehem, domus Ephrata, minima es ut sis m

» millibus Juda;ex le mihiegredietur qui praesit, ut sit prin-

» oeps in Israel; et exitus ejus ab inilio ex diebus saeculi.

» Idcirco dabit eos usque ad tempus parientis : pariel, et

» reliqui fratrum ipsorum convertentur ad fdios Israel; et

» consistet, et videbit, et pascet gregem suum in robore Do-

» miuus; et in gloria nominis Domini Dei ipsorum existent,
» quoniam nunc magniiicabunlur usque ad exlrema lerroe,

» et crit haec pax 1

. » Quod quidem ipse Emmanuel, qui ex
inlerpretatione est Nobiscum Deus, de Virgine nascalur, et

quod puer fiat magni consilii Angelus, planissime ex iis quae

anle proposita sunl demonstralum esl. Caeterum, oporlebat
cliam locum in quo ille oriturus esset significari. Divinitus
ergo prsedicilur do Belhlehem quidam egressurus princeps
in Israel, exitus ab initio ex diebus saeculi habens. Hoc au-
lem ipsum nunquam humanoe nalurae accommodari pote-
ril, sed soli Emmanuel, ct magni consilii Angelo. Quod
enim ab aetcrno existal, cui tandcm sit accomuiodandum
nisi soli Dco ? Igilur dc Belhlehem (est autem hic Judaeae
locus, non procul ab ipsa Hicrusnlem situs) dicitur quidam
ab oclerno exislens progressurus. Nullum vero nisi unum
1
iMich. v, 2 ct scqq.
/,-... N i.r si.ii u paupuili

David invcnimus gloria praeditum ac celebreui, qui inde sit

exorlus; et post ipsum David alterum duntaxat, uostrum

utique Salvalorem Jesum, qui Cliristus est Dei : praeler hos
autem nullum alium prorsus. At vero ipse quidem David
hujusce propheliae tempora antccessit, etplurimis aule hoc
oraculum annis mortuus est : praelerea ne a diebus quidem
saeculi exitus suos fccit David. Superest igitur ut in eo qui
posthac de Bethlehem proficiscitur, rc vera Emmanucl,
quippe omnia quae creata sunt antecedit, et Deus Verbum,
el Nobiscum Deus appellatur, quae hic scripta sunt complc-
anlur : quoniam ipsc quoque illius in Bethlehem ortus, pla-

nissime Dei adventum significavit, exiisadmirabilibusrebus

quae apud ipsam illam Bethlehem evenerunt. Siquidem Lu-
cas in hunc modum enarrans describit: « Factum est autem
iu dicbus illis, cxiit edictum a Caesare Augusto, ut descri-
» berclur universus orbis : haec descriptio prima facta est
» praeside Syriae Cyrinio. Et ibant omnes ut profiterentur,
i singuli in suam civitatem. Ascendit autcm et Joseph a Ga-
» lilaea de civitate Nazareth, in Judaeam, in civitatem David
» qua? vocatur Bethlehem, eo quod esset de domo et fami-

» lia David, ut profiteretur cum Maria desponsata sibi uxorc

» praeghante. Factum est autem, cum essent ibi, impleli sunt
» dies ut pareret, et peperit filium suum primogenitum, et

» pannis eum involvit, et reclinavit eum in praesepio, quia

» non crat eis locus in diversorio. Et pastores erant in re-

» gione eadem vigilantes, et custodientes vigilias noctis su-

» per gregem suum : et Angelus Domini stetit super eos, et

» gloria Dei circumfulsit illos, et timuerunt timore magno.
» Et dixit illis Angelus : Nolite timere, ecce enim evangelizo
» vobis gaudium magnum quod omni populo, quoniam
erit

» nalus cst vobis hodie Salvator, qui est Christus Dominus,

» in civilate David : et hoc vobis signum : Invenielis infan-

» lem pannis involutum, et pot>itum in praesepio. El subilo

 :

DtHO.NSTRATlONJS KV *>'(', EMC.E LIB. VII. 4 yrJ

» facta est cnni Angelo mulliludo mililine ccelestis, laudan-

» lium Deum ct dicentium : Gloria in allissimis Deo, ct in
» terra pax, in hominibus bona voluntas. Et factum cst, ut

» discesserunt ab iis in ccelum Angcli, pastorcs dixcrunt ad

» se invicem : Transeamus usquc Bclhlchem, ct vidcamus
» hoc verbuin quod factum est, quod Dominus ostendit 110-

» bis : et venerunt festinanles, et invencrunt Mariam ct Jo-

» seph, et infanlem positum in praesepio. Vidcnles aulem,

» cognoverunt de verbo quod dictum crat illis de puero hoc
» et omnes qui audierunt mirati sunt de iis quae dicta erant
» a pastoribus ad ipsos \ » Haec quidem Lucas. Matthaeus
autem ubi ca qua3 ad ortum Salvatoris nostri cxponit, scri -

bit in hunc modum : « Cum autem natus esset Jesus in Bclh-

» lehem Judacae in dicbus Herodis regis, ecce Magi ab orientc

» venerunt in Hierusalcm, dicentes : Ubi estqui natus est rex
» Judaeorum? \idimus enim stellam in Orienle, et venimus
» ut adoremus eum. Audiens autem Herodes rex turbatus
» est, et omnis Hierosolyma cum illo : et congregans ornnes
» principes sacerdotum et Sribas populi, sciscitabatur ab eis
» ubi Ghrislus nasceretur ; at illi dixerunt ei : In Bethlchcm
» Judacae, sic enim scriptum est per Prophetam Et : tu, Bclh-
» lehem, domus Ephrata, nequaquam miniina es in principi-

» bus Juda; extcenimexibit duxqui pascet populum meum

» Israel. TuncHerodes, clam vocatisMagis, diligenterdidicit

» ab eis tcnipus stellaequae apparuileis, et mittens eos in Beih-

» lehcm, dixit : Ite el interrogate diligenter de puero, et cura
» invcncritis, renuntiale mihi, ut et ego veniens adorcm
» eum. Qui cum audissent regcm, abierunt : ct ecce slclla

» quam viderant in Orienle anlcccdebat eos, donec veniens

» starct supra ubi crat Puer. Vidcnles autcm stellam gavisi

» magno valde; et inlrantes domum vidcrunt

sunt gaudio
» PuerumcumMaria malreejus,ct procidcntesadoraverunt
'
Luc. ii, i ct soqq.
A5o BUSKBII PAMPIIlLl

i (iiii), ct apertis thesauris suis obtulerunt ei muncra, au-

» runi ct thus ct myrrhaai; et responso acceplo in somnis
•

ne redirent ad Hcrodem, per aliam viam revcrsi sunt in

1
j> regionem suam . » Haec autem universa exposui, ut de-
monslrarcm ca quae in ortu Salvatoris noslri in Bethlehem
gesta sunt, cerlissima pracbere argumenta illum esse de quo
loquitur Prophetia. Atque hodie quoque, qui locum illum
incolunt, tanquam a patribus ipsorum accepta memoria, iis

qui visendi loci gratia Bethlehem petere consueverunt, tei--

limonium suum afTerunt, veritati fidem facicntes, agrumque

dcmonstrantes ubi Virgo enixa infantem deposuit : qua de
re ipsa Prophetia sic ait : «Idcirco dabis eos usque ad tem-
» pus parientis : pariet, et reliqui fratrum ipsorum convcr-
» lcntur. » Consenlanee autem hic quoque parienlem inlcl-

ligit eam qune in superioribns oraculis \ irgo nomlnata cst,

et Prophetica mulier quoe ipsum Emmanuel et magni consi-

lii Angelum erit paritura. Nam usque ad hujusce tempora,

cjusque qui dc ipsa erat oriturus, qune ad priorem populum
pertinent steterunt, quippe cum eis praescriptio temporis
data esset usque ad tempus parientis, hoc est, usque ad mi-
rabilem ortum ejus qui de Virgine nasceretur; post quem
sublatum quidem est ipsorum regnum : qui vero reliqui
fratrum ipsorum dicunlur, ii sunl accipiendi qui in Chri-
slum Dei cradiderunt, Aposloli et Discipuli et Evangelistoc

Salvatoris noslri; quos conversos ipse Dominus pascere di-

citnr, non sicut prius per Angelos aut per adaiinislros ho-
mines, sed ipse pcr seipsum, usque adeo ut propter hoc
magnificari eos conligerit usque ad exlremum terrae : mag-
nifcati enim sunt, quo tempore « in omnem terram exivit
» sonus corum, leme verba eorum. » Con-
et in fines orbis

stat \ero ctiam illud, quam magnus grex per univers. m

tcrram ut ralionalibus humanisque ovibus ipsi Domino pcr
1
Mallli. 11, 1 el srqq.
 ,

DEU0NSTRAT10NI9 EVANGELtC/E LIB. VII. ^7>\

Aposlolos suos collcclus sit : ((iiein sune gregem ipsc Do-

minus per scipsum, qui ejus pastor siinul ct Dominus es!

visurus pasturusque in robore dicitur, adeo quidem ut in

manu lorli et brachio excelso a Doinino ct pastorc conser-
vataj oves nihil mali patiantur ab insidiantibus asperis et
immitibus feris. Et ea quidem qune ad ortum in Belhlehem,
quacquc ad progressum ex eo pertinent, ejus Dei quem Pro-
phetae nuntiabant, in hunc modum se habent. Adventum
autem ipsius Domini et pastoris de coelo ad homines jam-
pridem cx codem Propheta qui nunc in manibus est propo-
sui, ubi sic aiebat : « Audite, populi omnes, et attendat terra
» el omnes qui sunt in ea, ct erit Dominus vobis in lesli-
» monium Domiuus : ex domo sancta sua, quia ecce Domi-
» nus Dominus egrediclur de Joco suo, et dcscendet; » et

caetera, quibus adjungit : «Propter impietatem Jacob omnia

» Ab iis autem
1
» peccatum domus Israel
haec, et propter .

qunc sequuntur apud eumdem Prophetam eliam illud pla-

num est, quod non solum propler impietates Judaicae gen-
lis Dominus de ceelo desccndit, scd etiam propter salutem

ct vocationem gentium cunctarum. Adjungit igitur dein-

ceps : « Et erit in novissimis diebus manifestus mons Do-

» mini, et festinabunt ad ipsum populi mulli, et ibunt gen-
» les multae, et dicent : Veuite, ascendamus in monlem
» Doinini
2
. » Quarc poslhac ubi eum qui esl ante saecula dc

Bethlehem egressurum nuntiavit, non soli Jsrael amplius,

sed confertim omnibus gentibus usque ad extrema terrae il-

lum impcraturuin afliruiat. Dicit igitur : « Et stabit, et vidc-

» bit,ct pascet gregem suum in fortitudine Dominus; et in

» gloria nominis Domini Dei ipsorum existent. Quoniam

» nunc magnificabunlur usqne ad exlrema terrne : et erit
3
» hacc pax . » Gui porro erit Iktc pax, nisi terrae in qua
magniiicabunlur greges Domini ? id ipsum aulem, quem
1
Mich. i, 2 ct scqq. — 2
Ld. iv, 1 ct seqq. — 3
td. v, ^, 5.
 llui rAurinu

tinem sortitum sit posl Salvatoris nostri Jesu Christi adven-

luin, nemini obscurum esse potest; nam cum ante hunc
adventum principum esset mullitudo, et universae gentes

aut sub tyrannis aut in statu populari essent constitutae, ut

nullum inler se commercium homines haberent, sed priva-
tim, exempli gratia, apud .Egyptios suus princeps regnaret,
apud Arabas item suus, apud Idumaeos, Phcenicas, Syros,
aliasque ilem gentes; cumque gentes adversus gentes, et
civilales adversus civitates consurgerent, obsidionesque in-
numerabiles et captivitales per omnem locum ac regionem
tierent : tum vero ubi Salvalor noster ac Dominus ailuit,

una cum illius ad homines adventu, jam tum primo Roma-

norum Augusto imperium in orbis nationes obtinente, solu-

tus illico est ille multiplex principatus, et pax univcrsam

terram accepit, ei prophetiae quae nunc tractatur concor-
dans, apertissime de Christi Discipulis dicenti : « Quoniam
» nunc magnificabuntur usque ad extremum terrae : et erit
1
» haec pax » Cui consentaneum est quod in Psalmis
. legitur

de Christo oraculum, dicens : aOrietur in diebus ejus jus-

2
titia et abundantia pacis . » Ex quo mihi videtur Princeps
pacis in ea quae prcxime exposita est prophetia nominari.
Animadverte tamen, quaeso, quonam pacto is de quo nunc
agimus Propheta Domiuum de coelo egressurum initio ait,

ac non prius erga homines pastoris officio functurum,quam

uascetur is qui a Prophetis canitur iu Bethlehem : quo-
modo vero haec in Salvatore ac Domino terminala sint, tes-

timonio suo planum fecit Evangelista in iis verbis quae ab

illo nuper accipiens proposui. Pastor autem et dux ipsius

Israel deciarandus dicitur Christus, cum liaec sacrarum Lil-

terarum sit consuetudo, ut sententiam sequentibus verum

Israel nominent omnem eum qui contemplari facile possit
et ^ratam Deo \ itam sequatur : sicut e ccnlrario Judacos
:
Alich. i . \. 5. — 2
Psal. uKXi, ~.
 . :

DEMONSTRATIOXIS L\ ANCKLICH LIH. VII. /j53

post peccatum, Chananaeos, et semen non Juda, sed Cha

naan , et principes Sodomorum et populum Goinorrhae,
ad mores illorum alludentes, vocare solitae sunt; alioqui
vero etiam ad verbum interpretanlibus, omnis Salvatoris
nostri vitae consuetudo apud Judaicam gentein fuit, et mul-
torum ex Israel dux extitit, eorum videlicet qui ipsum ag-
noveruut atque ex circumcisione in ipsum crediderunt : et

id quidem quod ad exposilum oraculum pertinet, talem exi-

tum invenit ; quae autem sequuntur, altero assumpto initio,

legendu sunt, quae sic quidem se habent : « Assyrius cum

» venerit in terram vestram, et cum ascenderit in regionem
» vestram, excitabuntur in illum septem pastores, et octo
» morsus hominum'; » et reliqua, quse quo sensu sint ac-

cipienda non est nunc enarrandi iocus. Dixerit autem quis-

piam post Assyriorum in Judaeam adventum, quo Judaica
gens ab illis capta est, tam multas inversiones atque inso-
lentias contra illos extitisse, quam multae septem pastoribus
et octo morsibus indicantur; haec autem sciri posse ab iis

qui res Assyriorum memoriae prodiderint, quorum post fl-

nem eum de quo Prophetae loquuntur de Bethlehem exti-

tisse, post septem videlicet pastores, et post octo morsus
qui Assyrios invaserint, temporibus quae illorum in Judaeam
accessum subsecuta sunt. Caelerum, haec plurimam postu-
lantia indagationem, non est nunc curiosius explorandi
tempus.

§ II. A PSALMO CXXXI.

Qiuerenti David quisnam essel locus Ephrata, in qua Deus prtvnuntialu.-,

a Pioplictis nasceretur, ipsa autem csi Bethlehem, pev Spiriium sanctum
manifestatur

a Memento, Domine, David et omnis mansueludinis ejus

» sicut juravit Domino, votum vovit Deo Jaeob : Si introiero
* Mich. v, 5.

XXI. 28
43 |
I MEBII PAMPIIILI

» in tabernaculum domus meae,si ascendero in leclumstrali

» mei: si dedero somnum oculis meis,el palpebris meis dor-

» mitationem (et requiem lemporibus meis), donec inve-
i niam locum Domino, tabernaculum Deo Jacob. Ecce au-
» divimus eam in Epbrala, invcnimus eam in campis sylvae :

» introibimus in tabernacula ejus, adorabimus in loco ubi

» steterunt pedes ejus. » Tum deinccps adjungit : « Propter
i David servum tuum, ne averlas faciem Christi tui. Juravit
i Dominus David veritatem, et nou frustrabilur eum : De
» fructu ventris tui ponam super sedem tuam. » Et adjun-
git his ilem dicens : « llluc producam cornu David, paravi
» lucernam Cliristo meo : inimicos ejus induam confusione,
1
» super ipsum autem elllorebit sanctificatio mea . » Etiam
haec Prophetia cum superiore concordat, quae illum Deum
qui nuntiatur venturus, de Belhlehem progrcssuruin sig-

nificat. Ipsum hoc igitur David quoque, prius quidem ig-

norans, optat discere ab ipso Deo; tum vero ubi optavit

votoque poposcit, id ipsum docetur : postquam enim ora-
culum accepit quod ad ipsum in Psalmo ait « De fructu :

» ventris tui ponam super sedem tuam

2
o et rursus « 11- ; :

* luc producam cornu David, paravi lucernam Christo

» meo 3
, » merito procumbit ipsi Deo, atque ita haerens solo
supplicat et precalur; longius autem conslantiusque in

oratione perseverans, jurat Deo non prius se ingressurum

in tabernaculum domus suae, neque daturum oculis suis

somnum, et palpebris suis dormitationem, neque asccn-

surum in lectum strati sui, humi stratum soloque adhae-
rentem, eoque modo adorantem ac supplicantem mansu-
rum, donec inveniat loct:m Domino, ct tabernaculum Deo
Jacob, hoc est, donec discat, Domino sibi indicante, ipsius
Christi ortum : cum autem voto id postulassct, et talia cog-
noscere cxpetivisset, haud ita multo post quac futura eranl,
1
Ptnl. cxzzi, i et ^''(jq- — 2 Ibid. n. — 3
Ibid. ij.
 DKMONSTBATIONIS EVANGJXIOIS LIB. VII. 435

divino indicante Spiritu, contemplatur; quij)pe cum suis

Deus pollicitus sit sc amplius loquenlcs exauditurum. Ila-

que illi in liunc modum exaudito, oraculum rcdditur, quo
ipsa Bethlehem inclamaiur, tanquam illic locus Dominoet
tabernaculurn Deo Jacob constituenda sint. Haecigitur ubi
divinus Spiritus apud seipsum cecinit, ipse seipsum exau-
1
diensadjungit : «Ecce audivimuseamin Ephrata . «Ephrala
vero eadem est et Bethlehem; sicut in Genesi constat, ubi
de Rachel diclum est: « Et sepelierunt cam in hippodromo
2
» Ephrata, haec est Bethlehem . » Et superior prophetia ha-
3
bebat illud : « Et tu, Bethlehem, domus Ephrata . » « Ecce,
» inquit, audivimus eam : » conslat autem quod per illud
eam Ghrisli originem intelligit, et ipsius Dci Jacob habita-
tionem. Sed quaa tandem haec fuerit habilatio Dei Jacob,
nisi ipsius Chrisli corpus, quod in Bethlehem natum est,

in quo, tanquam in tabernaculo, unici Filii divinitas habi-

lavit? Ca3terum non simpliciter Dei, sed cum additione,
Dei Jacob, iabernaculum esse dicitur, proplerea quod non
aliud sit quidquam quod in illo habitet, quam is Deus qui
ipsi Jacob in hominis specie ac figura sit visus. Cujussanc
gratia illo etiam cognomine Israel dignus est habilus, tan-
quam is qui Deum viderit; nam id nomen si interpreteris,
eum qui Deum videat habebis quod vero non alius sit quam :

Deus Verbum, qui ipsi Jacob visus sil, in hujusce operis

primordiis demonslravimus. Precanli crgo David, et videre
cupienti locum ac tabernaculum Domini Deique Jacob,
ipse Belhlehem locus ostensus est : quapropter cum dixis-

set : « Ecce audivimus eam in Ephrata, » adjungit dicens :

« Adorabimus in loco ubi steterunt pedes ejus. » Planissime

igitur in liis quoque verbis, in Ephrata, quae cst Bethlehem,
ipse Dominus ac Deus Jacob locum sibi ac tabernaculum
constituturus canilur; quod ipsum cum Michaeae prophelia
1
Psal. cxxxi, G. — 2
Gen. xxv, 19. — 3
Mich. v, 2.

28.
 50 liUSKBH PAMPlill.I

eoncordat diccnle : i El tu, Belhlehem, domus Kphrata, cx

» tc milii ogredietur dux : cl egressus cjus ab initio ex die-
i bus saeculi *; »quae cum proxime scrutaremur, ostendimus
nd nulluin alium esso referenda, quam ad unum Salvato-
rem ac Dominum nostrum Jcsum, qui Christus est Dci,

quique in Bethlchom, sicut Prophetiae praedixerant, natus

est. Nullum enim alium quispiam unquam ostcndet, qui
inde cum gloria post ipsius Prophelioe tempora prodierit :

nulius enim neque rex, neque propheta, neque alius quis-

piam eorum qui apud Ilebraeos Deo amici fuerint, praeler

unum Salvatorcm ac Dominum nostrum, qui Christus cst

Dei, utrumque habuisse demonstratur, et quod de semino
David et quod in co loco Tempus igitur jam est
sit natus.

ut illum ipsum esse non alium quempiam fateamur, qui in

his Prophclicis verbis significatur, evidenterque in iis quae
scquuntur eumdcm Psalmum, dum nominatim Christum
nppellat, hoc ipsum ostendere, ubi ait : « Propter David
2
» servum tuum, ne avertas faciom Christi tui . »Et rursus :

« Illuc producam cornu David : paravi lucernam Christo

» mco. Inimicos ejus induam confusione, super ipsum au-
» tem elllorebit sanctificatio mea 3
. » Sed ubi tandem ait sc

producturum cornu David, nisi in Bcthlehem alque in

Ephrata ? inde enim cornu David Christus, quatenus ad na-

turam pertinet humanam, quasi ingens lumen exortum est.

llic itcm Christi lucerna ab ipso Deo universi praeparata

cst : fueritaulem hac lucerna quasi inlelligibilis lucis, hu-
manum corpus, per quod instar testacei vasis, tanquam pcr
iucernam, proprii luminis radios in omnes quicumquc ig-

norantia Dei et profundis tenebris premebantur, cmisit.

Etcnim in his quoque demonstrari planissime arbilror
Deum Jacob, qui ab initio et ex diebus sasculi exislit, ad
liomines venturum, ct oriturum non alibi tcrrarum quam
1
Mi !i. v. i. — 2
Ibtd. 10. — J I biJ . 17, 18.
 DLMONSTR YTIOMS EV.YNGIiLlC.E LIB. VII. 4'^/

jg Bothlehem Ioco, qui non procul ab Ilierosolymis hodie

quoque visitur, ubi sane non alius post Prophelarum tem-
pora illuslris, et apud omnes homines gloria cclebris, quam
unus Jesus Ghristus, ab omnibus ejus loci incolis (qui qui-

dem sic cum Evangelicis vocibus concordant) natus esse

perhibelur. Est autemBethlehemex inlcrpretalione,domus
j>anis; quae sic quidem ejusdem est nominis cum eo qui de
ipsa profectus est, Salvatore ncstro, qui Verbum cum sit Dei
et ratio, animaliura rationalium est alimentum quam rem :

ipse quoque demonslrat, ubi ait « Ego sum panis qui de :

» Verum quoniam haec eadem ipsius Da-

1
» coelo descendi .

vid palria fuit, merilo qui ratione huinanae naturae David fi-

lius fuit, ex hoc ipso loco profeclus est, in eo sane cum Pro-
phelicis concordans oraculis : ilaque obscura esse amplius
causa non potest cur sibi Belhlehem patriam ascripserit.

Caetcrum eliam in Nazaris educalus esse dicitur; et sic Na-

zaraeus vocandus. Scire igitur oporlet quod nomen est He-
braicum Nazirceum in Levilico, in ejus christi unctione
quem ipsi habebant. Porro hic erat principatum obtinens
secundum imaginem magni et veri Pontificis Christi Dei,

adumbratura videlicel quemdam et figuratum Christum re-

pra^sentans. Ubi vero Septuaginla de Pontifice ila inlerpre-
lati sunt, « Et non polluet quod sanctificatum est Dei sui,
2
» quoniam sanctum oleum unctionis Dei sui , » in He-
braico Jegilur, « quoniam Nazer oleum : » Aquila aulem sic
converlit: Quoniam segregatio, oleum unctionis Dei sui
«

» superipsum; » Symmachus autem, « Quoniam intactum

» oleum unclionis Dei sui superipsum; » Theodotion vero,
« Quoniam Nazer oleum unctionis a Deo suo super ip-
)> sum. » Quare Nazer ipsos quidem Septuaginta sequenti-
bus sanctum erit; ipsum vcro Aquilam, separatio; Symma-
chum autcm, inlactum : itaque ex his Naziraeum nomcn
1
Joan vi, 4 i • — 2 Lcvit. xxi, 12.
4-58 i I 11 III r IMPHILI

significabit, aut sanclum, ant segregalum, aut intactum.

At vero prisci quidem sacerdotes, cum oleo comparato,
ijuod ipud Mosem Nazer appellalur, ungerentur, ex deri-
vatione a Nazer vocabantur Nazhraei : sed Salvator et Do-
minus noster, suapte natura io se habeos et sanctum, et
intactum, et separatom, neque alicujus indigens humanae
enctionis, tamen Naziraei appellationem apud homines ob-
tinuit; non quod ab oleo quod Nazer vocarelur Naziraeus
extiterit, scd quod quamvis nalora quidem talis esset, ta-

men a civitate Nazareth apud homines Naziraeus vocatus

sit, ubi apud buos, qua homo erat, parenles puerilem edu-
calionem obtinuit. Ez quo apud Matthaeum dictum cst :

'. Responso autem in somnis accepto ( ipse videlicet Jo-

» seph), secessit in partes Galilaeoe, et veniens habitavit in
j> civitnle quae dicitur Nazara ; ut implerctur quod dictum
per rrophelam, quod Nazaraeus vocabitur
1
* csl . » Opor-
tebat enim usquequaque cum ipse suaple natura et revera

Naziraeus csset, hoc est sanclus, intactus, segregatus,illum

ab hominibus hac appcllalione vocari : scd quoniam non a

Nazeroleo hanc oblinuit appeilationem, quippe qui huma-

nae nullius unctionis indigeret, a lcco Nazareth denomina-
tionem accepit. Cum igitur haec in huuc modum ostensa
sinta tempus jam esse videtur inspicere et ex quo genere
et ev qua Hebraeorum tribu animarum nostrarum Salvator
Christus Dei, proditurus nuntiaretur. Caeterum hac de re
primum verba citabo Lvangelica ; deinde tanquam notas
atque impressiones maxime accommodatas, Prophetica illis

adiungam lestimonia, Matthaeus ergo Christi genus (qua-

tenus ad humanam ejus naturam pertinet) in huncmodum
describit : « Liber generationis Jesu Christi, filii David, fi-

-
lii Abraham. Abraham genuit Isaac. Isaac autem genuit
i Jacob. Jacob aulem genuil Judam*, i el rjuae sequuntur.
1
MatUi. ii. 22. — 2
Id. i, i e! st qq.
 Dr.MGNSTRATlONIS EVANGELIC.E LIB. VII. 4^<J

jfuJc vero Aposlolus quoque concordat, qui dicil, « scgre-

» galum se esse in Evangclium Dei, quod ante promiserat
» pcr Prophetas suos in Scripturis sanctis de Filio suo, qui
» factus est cx seminc David sccundum carnem '. » Fue-
rint voro haec consentanea iis quae ila se habcnt oraculis.

CAPUT TERTIUM.
JZx qua genie et ex qua Judceorum tribu progressurus Chrislus
prcedicebatur.

§ I. A I PARALIPOMENON.

Dominus per Nathan prophelam baec David praedicil, in

primo Paralipomenon : « Et erit, cum completi fuerint dies
» tui, et dormieris cum patribus tuis,suscilabosemen luum
» post te, quod erit ex venlre tuo; et parabo regnum ejus.
» Ipse aedificabit mihi domum in nomine meo, et erigam
» scdem ejus usque in sempiternum. Ego ero illi in patrem,
2
» et ipse erit mihi in filium . »In octavo aulem et ocloge-
simo Psalmo de eodem lanquain de David dicla haec sunt :

« Ipse invocabit me, Paler meus es tu, Deus meus suscep-

» tor salulis meae. Et ego primogenitum ponam illum, ex-
» cclsum prae rcgibus lerrae : in aetcrnum scrvabo illimiseri-
» cordiam mcam, et testamentum mcum fulele ipsi
3
. » Et
rursus : « Juravi David servo meo : In saeculum parabo se-
» mcn tuum, et aedificabo in generalionem et gcncrationem
» sedem tuam \ » Et rursus : « Semcl juravi in sancto meo,
» si David mentiar : Scmen cjus in aeternum mancbil, ct
» thronus cjus sicut sol in conspcctu mco, ct sicut luna
1
Rom. i, 1,2. — 2
i Paralip. xvu, ii vi scqq. — 3
Psal. i.xxxvm, 27,
28, 29 — 4
Ibid. 4? 5.
 4^0 KDBBBIl PAMPIUM

» perfecla in aclcrnum *. » Et rursus : « Et ponam in saccu-

2
lnm s.Tculi semen ejus . » Fuerint voro his similia cliam
illa in quibus dictum est : a Juravit Dominus David verita-
» tem, et non fruslrabitur eum : De fructu venlris tui po-
» nam supcr sedem tuam s
. » Salomon quidem cum esset
lilius David, eidcm palam in rcgno successit : hic eliam
Hierosolymis primus Deo lemplum aedificavit : hunc itaque
suspicari Judaeos illum esse de quo Prophetiae loquunlur,
verisimile est. Sed videant, quaeso, Judaei num ad Salomo-
nem referre oraculum possint quod ita ait « Et erigam : sc-

» dem ejus usque in sempiternum, »et rursus quod cum ju-

risjurandi aflirmatione pollicitum esse Deum in sanclo suo

inducit, futuram sedem ejus quem venturum Prophetae ca-
nunt, sicut solem ct sicut dies coeli nam si quis regni Sa-
:

lomonis tempus inquirat, quadraginta non amplius annos

inveniet; eorum qui illi successerint in summam
quod si

redigat, uc totos quidcm quingentos annos illos omnes reg-

nasse comperiet. Sed concedamus eos usque ad extremam
Judaicae gentis obsidionem, qua Romani illos expugnave-
runt, rcgnum conservasse, quid islud tandem ad Prophe-
tiam, quae ait in cBternum, et quae ut solem atque ut dies
coeli pcrmansuram illam sedem canit? Illud vero, « Et ego
4
» ero illi in patrem, et ipse erit mihi in filium , » qui fieri

potest ul Salomoni conveniat? quando palam in historia

quae de illo extat, aljhorrcnlia longissimeque remota ab

adoptione Dei de illo prodit. Audi igitur quam illius accu-
salionem complexa sit : « Et Salomon fuit mulierum ama-
D tor, et accepit externas foeminas mullaSj et filiam Pharao-
» nis, et Moabitidas,et Ammanitidas, et Idumaeas, etSyras,
» ct Cheltaeas, et Amorrhaeas,ex gentibus quas interdixitDo-
5
b minus Deus flliis Israel non ingredi ad cas . »Et adjungil .

1
Psal. ixxxviii, 36, 3j, 5S. — 2
Ibid. 5o. — 3
Vs. cx^xi, n. — 4
i Pa-
i ;i!i}). xvii, i5. — s
3 Rcg. i ei st q<{
 »

DEMOXSTR YTIOXIS EV \ NGKUr E LIB. VII. 44 l

« Et non erat cor ejus reciuin cm;i Domino Deo suo, sicut
» cor David palris ejus : et abiit Salomon post Aslarlem,
» nboininationem Sidoniorum, ct posl regem eorum, simu-
» lacrum filiorum Ammon; el iecil Salomon malum in con-
l
» spectu Domini . » Et rursus addit iu iis quae sequunlur :

2
« Et suscilavitDominus Satan Salomoni, Aderlduinreum .

Eum igilur qui in taiibus et tanlis accusetur, qiue unqunm

ratio dictabil palrem sibi audere Deum ascriberc, ipsum-
que supremum Deum Filium liunc suum primogenilum ap-

pcllare ? Quam autem ob causam haec alias quidem quasi

de ipso dicuntur David, alias vero quasi de illius setnine?
atqui ipsa hrcc ipsi quidem David nunquam accommodari
poterunt, quemadmodum tibi diligenter observanti fiet ma-
nifestum : igitur alium ex semine David surrecturum, de
quo haec oracula loquantur, quaerere oportet. At enim ex
illo quatenus aut monumenla lilterarum prodiderinl, aut in

memoria hominum resideat, nullus alius talis extitit, nisi

unus Salvatoret Dominus noster Jesus,qui Christus est Dei,

qui quidem unus ex omnibus qui unquam de semine David

regnaverint, in tolo orbe lerrarum filius David appellatur;
hocque secundum illius ortum, qui ad humanam naturam
perlinel, omnes confitentur atque hujus regnum et manet
:

nunc et permansurum est posthac in infinitum aevum per-

severans, neque innumerabiles adversus illud insidiae pro-
ficient, sed divina sua et plusquam humana virlule, quod
divinilus afllatum atque insuperabile habuit Prophclia qua;

de ipso extat, palam omni teinpore demonslrabit. Ubi vero

Deum suum juranlem audis, Patrem accipe
per Sanctum
jurantem per Deum Verbum, qui omnia sajcida antecedit,
sanctum utique atque unicum sumn Filium, quem varie ut
Deum anlc a nobis exposili scrmones celebraverunt, per
quem jurat Deus et Paler ipsius tanquam per dileclum, so
4
3 Reg. .,4, 5, 6. — 2
Ibid. 14.
.,.',-> l.lM.llll PAMPHILI

eum qui de semine David oriatur m infinitum sacculum glo-

rificaturum : qubd ipsum eiiam cst faclum quo tempore
Yorbum caro effectum est, ct ctira qui dc semine David
oriebatur assumpsH Deumque efficit. Quocirca filium quo-
quc eumdem appellal dicens : « Ego ero illi in patrcm, et
1
» ipse erit mihi in filium . » Et rursus : « Et ego primoge-
» nitum ponam illum 2
. n Planissime igitur in his vcrbis Fi-
lius Dei primogenitus dc scmine David fulurus dictus est,
adco quidcm ul unus atque idem sit fdius David cum Filio

Dei, ct Filius Dci cum fllio David ; in quibus cvidcntissime

primogenitus omnis creaturac ipse Filius Dei, filius hominis
futuras canebatur. IIoc autem oraculum scriplura Evan-
gelica quasi signo impresso confirmat, ubi ait Gabriel cum
astitisset, Virgini dixissc de Salvalore nostro : « Hic erit

» magnus et Filius Allissimi vocabilur; ct dabit ei Dominus

» Dcus scdem David palris ejus, et regnabit in domo Jacob

» in aeternum, ct regni ejus non erit finis '. » Et post pauca

in eodem Evangelio, Zacharias, Joannis paler, haec de Ghri-

slo divroat «Bencdictus Dominus Dcus Israel, quia visi-

:

» tavit el fecit rcdemplionem populo suo, et erexit cornu sa-

» lulis io nobis in domo David pueri sui; sicut Ioculus est

» pcr os sanctorum qni a sacculo sunt, prophctarum ejus \»
Quod vcro promissam ipsi David aclernam scdem Salvalor
et Dominus nostcr Jcsus, qui Ghrislus est Dei, neque alius
cx hominum gencre quispiam acceperit, salis ea quae supe-
rius posita sunt tcslimonia comprobaverint, necnon ipsius
Gabricl et Zachariac, in quibus etiam illud confirmatur, quod,
quatenus ad humanam ejus naluram pertinet, de semine

David natus est. Caclerum, qua ralione ipsius Joseph genus

sancti Evangelislac describant, quamvis Salvalor nostcr ex
eo nalus non sil, sed dc Spiritu sancto et sancta Virgine,

1
i Paralip. \vn, i3. — B Psal. txxxvm, 28. — 3
Luc. i, 02 cl seqq. —
' Ibid. 68 ct seqq.
 »

DEMONSTRAYIONIS E VANGELIC.E LIB. VII. 44^

quoque modo haec ipsius Domini maler rlc gcnere ex scmine

David fuisse ostendatur, in primo et quaestionum ct solutio-

num quae ad generis Salvatoris nostri seriem atque enarra-

tionem pertinent, explicavimus : ad illa igitur eos qui discere

cupiuntremittimus,quando ad aliud scribendi argumentum

praesens nos tempus revocat atque impellit.

§11. A PSALMO LXXI.

De Salomone et eo qui ex semine efus procedet.

« Deus, judicium tuum regi da, et jusliliam tuam filio

» regis. » Ac deinceps adjungit : « Et pcrmancbil cum sole

» et anlc lunam, generutiones gencrationum; descendet si-

» cut pluvia in vellus, et sicut stillicidia stillantia super ter-

» rain; orietur in diebus ejus justitia, et abundanlia pacis,
» donec auferatur luna; et dominabitur a mari usque ad
» mare, et a flumine usque ad terminos orbis terroe. » Et
post pauca, sic ait : « Superextolletur super Libanum fruc-

» nomen ejus benedictum in soecula, ante

tus ejus, erit
» solem permanebit nomen ejus, et benedicentur in ipso

» omnes tribus terrse, omnes genles beatificabunt eum *.

Quando ergo in Salomonem scriptus est Psalmus, primus

Psalmi versiculus ad illum referatur; quoe vero sequuntur
omnia ad filium Salomonis, non Piobonm, qui post illum
regnavit in Hierusalem, sed ad eum qui de ejus seminc ra-
tione humance nalurae profectus cst, Christum Dei. Quod
enim neque ad Salomonem neque ad ejus successorem re-
ferri possint ea quae in Psalmo continentur, propter ea qucc
de illo cognita habentur, quicumque divinarum Scriptura-
rum imperitus non est, facile confitebitur : elenim qui fieri

potest ut de Salomone aut de ejus filio Roboam accipiantur

quae per totum Psalmum feruntur ? quale cst illud : « Do-
1
Psalm. Lxxr, l ct soqq.
 ;

EUSKBll PAftPHlLI

i niinnhilur n mnri usque ad innrc, ot a llumine usque ad

tcrminos orbis terrae*; » cl illud : i Pcrmanebit cum solc
» et antc lunam, gonerationes generationum 2
, »cl qunecum-
que alia his ipsis similia adjunguntur. Quapropter siue
mulia admodum exploralione, quae quidem vcrba inilio

Psalmi habentur, « Deus, judicium tuum regi da 3

,» sane ad
illum ipsum Snlomonem referantur; quae vero sequuntur,
« ct justiliam tunm fdio regis, » ad Salomonis lllium, non
illum primogenitum qui illi in regno successit ( nam ille,

ciim soli Judaicae genti ne lotos quidem seplemdecim an-

nos praefuisset, pessime usus cst imperio), sed ncc ad alium
nraelerea quempiam eorum qui post Roboam in regno Sa-
lomonis successerint; sed ad solum a David oriendum, nui
ila Salomonis fdius ut ipsius David dictus est. Hic autem
fuit Salvator et Dominus noster Jesus Christus hujus enim :

unius, ncc nltcrius cujuspinm eorum qui unqunm fuerint,

divini regni atquc imperii sedes permansura est cum sole

et hic idem nec alius quispinm ex hominum genere, nnte

lunnm et anle mundi constitutionem, tanquam is qui Dei sil

Verbum, ab initio fuit; atque hic solus coelitus in omnem

lcrram roris instar stillavit : dictum quoque est illum ad
omnes homines exortum esse, in iis quae paulo ante a nobis
exposita sunt, et justitiam permanenlem usque ad vilae con-
summationcm, quae lunae sublatio nominata est. Evidenter
vero Salvatoris nostri virtus dominalur alque imperat ab
Eoo mari usque ad solem occidcntem, quae quidem virlus
actionum suarum initium fecit a flumine, quod est aut la-
vacri mystcrio, aut a Jordane, ubi cum primum se viden-

dum praebuerit, hominibus coepit esse beneficus. Ex illo

ergo profectum illius inter homines regnum, universnm ter-

rntn perngrav it. Cum vero per Libnnum Hicrusnlcm intelli-

gatur, ut ex quamplurimis Prophetiis apparet, proplcr an-

5
P»al. lui, 8. — 2 Jbid. 5. — 3
Ibid. i.
 DEHONSTRATIONIS GVANGELIC/E UB. VII. 44'*

tiquum iu illa saucluariuui et altare, cl quae iu co ad hono-

rcm Dco thuris inslar oflcrebanltir, Christi fruclus, qnae

est cx gentibus Ecclcsia, supcr Libauum extollendus cani-

lur. Caelcrum studiosior quispiam disceudi, ubi per olium
apud seipsum per singula verba euindem Psalmuni explora-
verit, uui Domiuo nostro convenirc quae in eo continenlur
facile confllebitur; Salomoni aulem, aut alii cuipiam eo-

rum rcgum qui post Salomouem paucis anuis non amplius

uni Judaicae genti, non alibi quam in uua Judaea terra im-
peraverint, nequaquam.

§ III. — AIJ I-SAIA.

Dr Jesse el eo qiii ex semine ejnsnascetur.

« Et egredictur virga de radice Jesse, el flos de radicc

cjus asccndet, et requiescet super eum Spiritus Dei, Spi-
ritus sapienliae et intcllectus, Spiritus consilii et fortitu-

dinis, Spiritus scientiae et pietalis : replcbit eum Spiritus

timoris Dei : non secundum opinionem judicabit, nequc
secundum loquelam rcdarguct; sed judicabit humili ju-
dicium, et redarguet humiles teme : et erit justilia cin -

gulum lumborum cjus, et veritas indumentum laterum

ejus; et pascetur simul lupus cum agno, et bardus simul
quiescct cum haedo, et vitulus et leo simul pasccntur : ct

erit radix Jesse, et qui surgit imperare gentibus, in eo

1
gentes sperabuni, et erit requies ejus honor . » Hic Jesse,
qui hoc in loco indicatur, pater fuit David. Quemadmodum
enim in iis Prophetiis quae ipsam hanc antecesserunt, do
fructu et seminc David proditurus dicebatur, alquc itcm
de sernine Salomonis ; codem modo ctiam hic plurimis an-
nis post mortcm non solum David, scd etiam Salomonis,
de radice Jesse, hoc est de radice Dovid proditurus quidam
1
Isai. xi, i c: srqq.
',.,(» RUfrEBtl PVMPlill.I

pr.Tclicitur. Pracsens auteni ratio ea dissolvet quac ili su-

perioribus apud Judaeos de Salomone credebanlur, cuni
illius mortis tempus constet, et hasc eadem Esaias de quo-
dam alio valicinetur qui sit de radice Jesse et de semine
David proditurus. Quod vero non ad alium quam ad nos-
trumSalvatoremChristum Dei, qui de radice David et Jesse
ortus est, referenda sint quae proxime citavimus, dubilalu-
rum arbitror neminem, qui et promissum Oraculi atlenderit
quod ait : a Et erit radix Jessc, et qui surgit ut imperet gen-
» tibus, in eo gentes rerum eventa quae de
sperabunt * ; » et

Salvatore nostro demonstrautur. Solus euim hic ubi a

morte surrexit, propter quod etiam illum surgenteni voca-
tum esse arbitror, non Judaico populo, sed universis gen-

tibus imperavit, adeo quidem ut ne ulla quidem interpre-

tatione indigere videatur oraculum, cum planissime constet
in illo finem acoepisse una cum aliis illud quoque : i In eo
2
» gentes sperabunt . » Quce vero tanquam de animalibus et

feris mansuefaciendis, et agrestes mores atque indomitos

deposituris, in ejus adventu de quo loquitur Prophetia di-

cuntur, per figuram referri poterunt ad mores immites at-

que agrestes, et ad victus hominum feros qui per Christi

doclrinam immanitatem priorem ac feritatem abjecerint.

Planissime aulem horuin figuratus sensus aperielur, si

quis radicem Jesse, quae in Prophetia continelur, et vir-

<;am et florem ad sensum convertens interpreletur, expo-
natque qua ratione intelligatur justitia lalera cinxisse, et ve-

rilale lumbos induisse. Sicut enim haec non aliter possumus

quam per figuratam expositionem interpretari, ita sequitur

ut ea quoque accipere oporteat qua3 variis in locis sub

animalium nominibus proferuntur.
1
Isai. xi, 10. — 2 Ibid.
 DEMONSTRATIONIS F.VAXGIiUC.E" LIR. Vir. 447

§ IV. — AB HIiiRliMlA.

( cx semine Dcwid exurgcns, ethomlnum idem Rex, novaque

)rtus justits
constuuenua appsllatio iis qui sub eo regnabunt, iteinqut priorum pet*
catoruiu solutto.

« Eccc dies veniunt, dicit Dominus, et suscitabo ipsi Da-

» vid Orlum justum ; et regnabit Rex, et intelliget, et facict

» judicium et justitiam in terra. In diebus ejus servabitur

» Judas, et Israel habitabit confidens; el hoc nomen quo

» vocabit ipsum Dominus, Josedecim inter Prophetas 1
. In
» die Dominus, conleram jugum de collo eorum,
illa, dixit

» et vincula eorum frangam, et non operabuntur amplius

» diis alienis, sed operabuntur Domino Deo ipsorum, et
2
» Regem David suscilabo eis . » Longo admodum tempore

post mortem non solum David, sed etiam Salomonis, haec

Hieremias de eo Rege qui de semine David esset oriturus,
divinat :quem primo quidem Ortum vocat, neque simpli-
citer Ortum, sed Ortum justum, tanquam eum qui ex Sole
justilice sit constitucndus, de quo sane disseruimus in iis

quoe antea de Deo Verbo demonstravimus, in quibus Dei

Verbum, quod antea erat innumerabilibus appellalum no-

minibus, etiam Solem nominari planum fecimus,

justitioe

ubi Prophetiam quae ila ait « Iis autem qui me timent :

3
» orietur Sol justitiec , » citavimus. Sicutergo Solem jusli-
tiae, ita etiam Ortum justum praesens oracuium surrectu-

rum ipsi David vaticinatur : porro eumdem Regem intelli-

gentem et facienlem judicium et justitiam in terra appellat.

Deinde eumdem vocat uno et eodem nomine cum eo qui
multo ante decessit, David : attende enim diligenter cum
illud superius : « Et suscitabo ipsi David Ortum justum h
; »

tum illud quod ad extremum additum cst : « Et David Re-

1
Jercm. xxu/, 5 et s<qq. — 2 Id. xxx, S, r .
— z
1'saJ. i,xxr, 7. — l
>
J<-.

rem. xxiu, 5.
 448 i.isi;nn pamimiili

.) gem suum suscitabo eiV » Gui ?ero ei, nisi ipsi David ?

huic eoim dixit sc soscitaturum Ortum justum. Zacharias

ilcin de eodcm vnticinans, Ortum illud similitcr vocat :

Ecce vir, Ortus nomen ei, et eum orictur justi-

subter
2
9 tin . » Et rursus : « Vocnbo servum meum, Ortum »
3
.

Sed enim nullus post Hieremise tempom, nc ne post Zachn-

riae quidem, apud Judoeos talis extilit, ut Oriens justus vo
carctur et intelligens Rex, et faciens judicium et justiliam
in tcrra. Quod si quis dicat in his Jcsum filium Josedech

significari, dicendum erit quod ratio haec illi constare non

potcst : nam hic neque de genere Dnvid fuit, neque tnn-
quam rex regnnvit quomodo autem illi potest accommo-
:

dari illud? Et David Re^em suscitabo ei*?» cum et ex

tribu Levi et ex ordine pontificio fuerit, et genere a David
alienus, neque rex ullo modo extitissememoretur? Qunre
si nullus nlius invenitur tnlis, tempus jam fuerit eum de quo
in his oraculis mentio fnctn est, et de quo illa praecipue lo-
quuntur, fateri unum esse Salvatorem ac Dominum nos-
truin, qui alibi et lux mundi et lumen gentium vocatur.
Ipse igitur etiam hoc loco fuerit de quo Propheta loquitur,
et sane nbsque mendncio constitit vaticinium, Solus enim
de semine David qui eodem nomine cum prisco suo parente
ad sensum sit dictus, quando ex interprelalione ille est ma-
nu potens, judicium et justitiam per suam ipsius doctrinam
omnibus qui essent in lerra nuntiavil, et solus omnium eo
rum qui unqunm fuerint non in parte nliqua orbis regnnvit,

sed in omni prorsus terrn, et solus ut exoriretur juslitia

auctor fuit, quemadmodum de ipso in Psalmo dictum est :

<t Orietur in diebus ejus justitia et abundantia pacis. » Ju-

das aulem atque Israel, qui in diebus illius servandi sunt,
omnes sunt qui illius pietatem ac cultum ex Judaico po-
pulo acceperint, Aposloli ejusdem et Discipuli et Evange-
1
Jcr. xxx. <j — a Zach. vi, 12. — 3
Id. iii, S. — ' Jcr. xxx, 9,
 ,

DEMONSTRATIONIS EVANGEUC.E T.ITS. VII. 449

listae, aut etiani omnes qui iu occullo Judaeum vcnimquc
Israel conserveut, emn utiquo qui secundum senlentiam
Dcum videat. « Non cnim qui in apcrto Judaeus cst, inquit
» Apostolas, neque quae in apcrlo in carne est circumcisio,
» sed qui in occulto Judaeus, et circumcisio cordis in spiritu
» non in littcra, cujus laus non cx hominibus, sed cx Dco
» est '. » IIos igitur ex Christi vocationc Judaeum in occullo

et verum Isracl refercnles, alio nomine csse vocandos dicit,

non ulique Judaeos aut Isracl,scd novoquodain praelerhaec.
« Hoc enim, inqu.it, nomen quo vocabit eos Dominus Jo-
» scdecim, » quod ex intcrpretationc cst, qui jusli sunt Dei.
Considera autem num forsitan a Josuc factum sit nouien,
et Josedecim discipuli Jesu appcllcntur apud Deum, qui
apud homincs quidem Graeco quodam morc a Christo dcnc-
minenlur, Hebraica aulem lingua tam apudipsos quam apud
Prophetas, ab ipso Jesu tanquam per illum servati Josede-
cim. Ex quo illud dictum est « Et hoc nomen quo vocabit^ :

2
» eos Domiuus Josedecim inter Prophetas » iNam qui ejirs .
'
t
7*x
de quo Prophetia loquitur, inquit, populus fulurus est, cum
ad sensum acceptus Judas sit alque Israel, ab Josue nomi-
nabitur Josedecim, atque hac, inquit, appeliatione vocabun-
tur non apud homines, sed apud Deum et apud Prophetas
ejus. Attende enim diligenter ipsum oraculum, dum ait :

a Et hoc nomen quo vocabit eos Dominus, Josedecim in-

3
» ter Prophelas , »quod nomcn, ut dixi,in nostram linguam
conversum juslos Dei signihcat. Cum autem hi sic servandi

sint, antiquum et grave acerbisshnorum daemonum se con~

triturum jugum, ctquibus antea tenebantur impietatis vin-
culis, ea se perfraclurum pollicetur Deus. Quocirca non
amplius alienis inservient, sed uni ipsi fruclum gratissimum
afferent. Huc adde illud quod in secundo Psalmo de ad-
ventu Christi vocationcque gentium dicit Oraculum *
« Dis-
1
Rom. ii, 28 et seqq. — 2
Jercm. xxui, G. — 3
Ibid.

xxi. 29
 :

,.")») 1 I SBBIl 1MMIMIU.I

rumpamus vincula eorum, cl projiciamus a jugum

nobis
&
ipsorum , cui cogoatum cl similc csse arbitror quod
uunc m manibus est, dicens : «ln die illa, dixit Dominus,
• conteram jogum de collo eorum, ct vincula eorum con-
tringam, neque operabuntur amplius diis alicnis, sed opc-
2
» rabunlur Domino Deo suo CaHerum, quod de fructu
. »

tjuidem ventris David, ei de semine Salomonis, deque ra-

dicc Jcsse Christus Dei orilurus sit dictus, quod etiam ip-

som Pactum est, quando cum innumerabilibus aliis appel-

lationibus, etiam David ipsum divina vocant oracula, satis

abundeprobavcrint ea quac jam dicta sunt. Quod veroeliam

de tribu Juda dicatur proditurus, ne quaereudum quideni
fuerit, cum ex alia nulla tribu quam cx hac ipsa ortus sit

ipse David. Porro idem hoc plenioris cujusdam fidei gralia

oraculum quoque illud ostenderit, quod apud Moscm in

lninc modum se habet

<>\

CAPUT QUINTUM.
A GEM2SI.

Qucmadmodum ex tribu Juda nascetur qui Christus est Dei,

idcmquc gentium expcctatio constituetur.

« Juda, le laudabunt iVatres tui, manus tuoe in lergo ini

micorum luorum, adorabunt te filii patris tui. Catulus

i leonis Juda; de germine mihi, fili, ascendisti, recumbens
» dormivisli ut leo et ut catulus, quis excitabil eum? Non
» deficict princeps de Juda, neqUe dux dc icemoribus ejus,
» donec veniat cui repositum est, et ipse erit expeclalio
» gcnlium 3
. » Cum duodecim apud Jlebracos tribus cssent,
1
Psal. w, 7>. — ' Jererid. \vx, 8, <». — 3
Geiies. xux, S ct seqq.
 DBMONSTHATIONIS JiVANGIiLIC.E LIB. VII. tf$ 1

»\ quibus gens univorsa conslabal, unius haruni pritnus

parens ac princeps exlii.it Judus, ad queni ea quae modo ci-

tavimus ab Oraculo directa sunt, qure de illo ipso Ghristum

proditurum significent. Quod si eodem congesseris, et huic
quam nunc tractamus cas ilem quaa in superioribus positoc
sunt Prophetias apposueris, invenics simili ratione ad quod-
dam signum commune, unum atque eumdcm nuntiari. llla

quidem de eo dicebat « qui de radice Jesse esset surreclu-

1
» rus . Et erit qui surgil imperare gentibus, in ipso gentes
2
» sperabunt . » Alia vcro de filio Salomonis : « Et domina-
» bitur a mari usque ad mar^e, el a fluniine usque ad fines
» orbis terrae
s
. Et benedicentur in co omnes genles Ea
*. »

vcro quam nunc tractandam assumpsimus,itidem : « Donec

» veniat, inquik, cui repositum est, et ipse erit expectalio
» Quod si ha;c dc gentibus oracula concordant,
gentium 6
. »

et oslensum est quemadmodum ea quoque quae haec ipsa

antecesserunt ad Salvatorcm nostrum spectant, nihil am-

plius fueril impedimento quin hoc ipsum quoque quod nunc
tractamus, eumdem illum respiciat; quandoquidem jam
concessum est consentanea inler se ab omnibus illis divi-

nari, prajserlini cum usque ad tempora aJventus ^alvatoris

nostri Judaica^ gentis principes, ejusdemque duces, ex ma-
jorum suorum successione permanserint, una vero cum ejus
adventu defecerint, genliumque pariter expectatio finem
ipsius Jacob vaticinio imposuerit. fgitur hoc ctiam in loco

Chrislus, qui ipse non alius de tribu Juda proditurus sig-

niGcatur, quique ex David et Salomone, atque ex radice
Jesse exiturus fercbatur, ex cadem tribu profectus oslendi-
tur : nam Jessc quidem filius fuit David, ipsius autem Da-
vid Salomon, qui de tribu Juda oriundi sunt. Erit ergo cx

eadem Salvator ac Dominus noslcr : sicut etiam divinus

1
Isai. xi, l. — 3
id. xiv, 52. — 2 Psalin. i.xi, S. — 4
G<-n. xxn, iS. —
5
Id. xlix, 10.

29.
 r
,. i. BUSBBII PUIPIIILI

Evangelista Matthaeus in ejus genere narrando testificatur,

dicens : « Liber generationis Jesu Ghristi, filii David, filii

» Abraham. Abraham genuit Isaac : Isaac autem genuit Ja-

» coL : Jacobautemgenuit Judam 1

, »etcaetera. Sedquando
harum rerum propriam demonstrationem explicavimus,
tempus jam fuerit intueri quibus temporibus ea quae Pro-
phelae praedixerant completa sint.
1
ftfatth. j, i et scqq.
 DBMONSTBATIONIS EV.VNGBLIC.B LIB'. VIII. 4 01

LIBER OCTAVUS.

PROOEMIUM.
Cuin antea denionstraverimus in quam multis Scriptuta;
Jiv' locis D* 1 '
VerLum ad homines venturum caneretur,
uqi et quomodo iis qui in terra versarentur vi-

dei icis apud Hebraeos vocibus nuntiaretur; et

qu dius, sed ipse ille esset Dei Filius, qui omnia
sae t, quemque in aliis et Deum, et Dominum,
et teratorem, et magui consilii Angelum, et

D< esse antea didicimus : sequitur ut post illa

01 erius explicata sunt, ejusdemadventus tem-

pc ursus Propheticis praedictionibus ac testi-
m tremus, indeque initium hujusce rei capia-

mu n enim quibus Chrisli adventus futurus esset

si haec fore, sacrae Litterae nuntiant. Gum tria

ii jrent apud Hebraios magistratuum genera,

a quibus» ^e. ipsa nomen et decus obtinebat, unum re-

gium, alterum propheticum, tertium pontificium, horum

simul omnium dissipationem alque extremam eversionem
significare adventu Ghristi adesse vaticinantur; argumenta
vero atque indicia eorumdem esse temporum, cum Mo-
saico ritui finem injectum, tum ipsius Hierusalem tem-
plique quod in sacra erat solitudine, tum etiam universae
Judaicae genti ab inimicis atque hostibus jugum servitulis

impositum. Sed alia praeterea eorumdem subjiciunt signa

temporum,abundaiitiam pacis, principatuum rerumque pu-
,.'
j
RVSEBH PAMlUlll.I

blicarum cjna^ a condito ncvo fuisscnt pcr siogtilas gentes al-

que urbes interitum, a simulncrorum cultu quo pluros sive

dii sivc dajmones colebantur aversionem, unius supremi

epificis Dei cognitionem ac venerationem. Hacc igitur uni-
versa, quorum nihil quondam temporibus Prophetarum
erat, sub ipsius Chrisli adventum futura divina oracula prae-
dicabant; quaj eliam cum ipsis oraculis concordantia suum
finem attigisse, haud ita multo post demonstrabuntur. Cae-
terumcur non prius.scd nunc duntaxat hisce exlremis tem-
poribus post longum muhumque aevum Ghristus videndum
seipsum in vita praebuerit, causac quidem antea quoque dic-

tac verumtamen etiam nunc paucis atque in summa

sunt,
rcpetentur. Gum multus esset quondam, qui humanas ani-
mas obtenebraret, impietatis et ainentiae squalor, et gravis
quaedam a Deo alienatio omnem vitam hominum subegissct
atque occupasset, adeo ut ab agrestibus et immitibus feris

bihil difTerre homines viderentur> tum illi neque civitates

nequc respublicas neque leges, neque honestuf ^dquam

aut vitce conducibile noverant, neque vero sci ^as ullas

aut artes animo complectebantur, virtutis autem ic philoso-

phiae ne minimam quidem notionem tenebam; sed in solis

desertis locis, in montibus ac speluncis et vicis degentes

versabantur, et latronum instar eos qui propius accessis-
sent invadebant, nec ahunde sibi victum quaerebant quam
exeorum oppressione quos imbecilliorcs nacti essent ii- :

dem porro neque supremum Deum, neque ullum religionis

vcroe modum noverant, sed quibusdam naturalibus no-
solis

lionibus instincti, existere quidem in rebus divinam quam-

dam vim, Deumque esse ac nominari, et eam salutarem ac
beneficam sentire appellalionem, nalurali quadam doctrina
fatcbantur; utvero non aliud quidqnam putarentquam eum
qui est supra omnem quae cernitur naturam, nequaquam
adduci polcrant. « Proinde nonnulli quidcm eorum cultuni
 DEMONSTRATIONIS EVANGELIC/E LIB. VIII. 4^
» suiim tribucrunl, ac servicrunt creaturac potius quam
» Crcatori : aiii vero cvanuerunt in cogilationibus suis, et
» obscuratum est insipiens cor eorum, adeo quidem ut niu-
» laverint gloriam incorruptibilis Dci in similitudinem ima-
» ginis corruptibilis hominis,ct volucrum, etquadrupcdum,
» et serpentium 1
. » Itaque morluorum virorum quorumdam
potentium, aut etiam tyrannorum qui antiquitus fuissent,
cum imagincs pro simulacris erexissent, hisque divinum tri-

buissent cultum, tum deformia alque impudica corumdem

facta quasi deorum gesta pulcherrima vcncrari theologicis
quibusdam ritibus instilucrunl. Qui igitur fieri poluisset ut

in tali statu viioe degentibus, atque in tanta profunditalc

malitiae versantibus, omnem virtutem
sapientissimum atquc
in se continens Christi Verbum, dum summam pcrfectam-
que nuntiat philosophiam, accommodaretur? quapropter
illos divina omniaque curans justitia, quasi agrestem et
nocentissimam sylvam atlondens atque amputans, nunc
quidcm diluviis, nunc autem incendiis casligabat; inler-
dum vero eosdem mutuis bellis et caedibus et obsidionibus
assiduis tradebat, quippe quos ipsi daemones, ipsi, inquam,
illi quos deos suos censebant, in furores bellorum, quibus
contra se invicem grassarentur, inflammarcnt. Ex quo fle

bat ut nullos inter se aditus haberent finitimi, sed impei

mixla incommunicabilisque hominum esset illis temporibus
vita : paucos autem quosdam, ut in ejusmodi statu, et facilc

numerabilcs, quorum sacra apud Ilebraeos oracula memine

runt, Dei studiosos amicosque nacta, hos ipsos ct responsis
alloquebatur, et ad divinas visioncs admitlcbat, cosdemquc
inlerim quasi manu captans curabat, et legibus quas Moses
(ixerat cultiores reddebat. Scd ubi jam ex legibus quae his

ipsis datae fuerant, atque ex Prophcticis posthac discipli

nis, in omnes homines fragrantiae cujusdam inslar profusi
1
Hom. i, 20 ct seqq.
456 EUSEBII PYMPHILI

(juod supererat multorum animi mansuetiores evaserant,

niultisque gentibus et civiles mores et legum instilutiones
eonstabant, virtutisque ac philosophioe nomen apud multos
cTiidicbalur, quasi prisca illa feritale desinente, et agresti

immanique victu iu mitiorem jam commutato ; ipse jam

tum temporis opportunitatem nactus, ipse, inquam, per-
fectorumque institutorum disciplinarumque perfectus coe-

lestisque magister, veraeque Dei notitiae introductor, Deus

Verbum seipsum exhibuit, ad praescriptum humanae a se

assnmendae naturae tempus; unamque gentibus universis

tam Graecis quam barbaris, omni utique humano generi,
Patris sui clementiam pietalemque nuntiare tum coepit, et

ad unam cunclos homines in Deo adhortari salutem, ip-

samque veritatem, veraeque religionis lumen, necnon coe-

leste regnum ac sempilernae vitae promissionem omnibus

ipse prior spondere ac parare. Hactenus igitur haec dicta

sint de lemporibus, quam

causam non jam diu, utique ob
sed nunc demum Ghristus Dei in omnes homines suum lu-
men emiserit caeterum ad superiora redeuntes, temporum
:

adventus illius particulatim quae signa extiterint conside-

remus, Evangelicasque imprimis de ortu ejus voces anno-
temus. Matthaeus igitur tempus quoille in corpore humano
videri coepit, in hunc modum narrat : « Gum esset, inquit,

» natus Jesus in Bethlehem Judaeae, in diebus Herodis re-

» gis*. » Et paulo post : « Audiens, inquitj quod Archelaiis
2
» regnaret in Judaea pro Herode patre suo . » Lucas autem
quo tempore ille et docere et seipsum ostendere coeperit
demonstrat, ubi ait : « Anoo quinto decimo imperii Tibe-
» rii Caesaris, procuranle Pontio Pilato Judaeam, tetrarcha
» autem Galilaeae Herode, Philippo autem fratre ejus letrar-

» cha Itruriac el Trachonilidis regionis, et Lisania Abilinae

3
» telrarcha,sub principibus sacerdotum Anna et Caipha . »

1
Matth. n, l. — 2 Ibid. 22. — 3
Luc. iii, i et ?eqq.
 -

DEMONSTRATIONIS EVANGELIC.E Llli. VIII. 4 0/

llis igilur si Jacob prophetiam quae est apud Moscm appo-

namus, operae praelium fcceriinus; quae in hunc nioduin se

liabet :

CAPUT PRIMUM.
A GENESI.

Quibus tcmporibus Chrisfus ad homincs advcncrit, quemadmoduin

quibus tcmporibus regnum apud Hcbrazos dcfcccrit, iisdcm gen-
tium instabit cxpcctatio : quod sanc ctiam faclum cst sub ipsum
Sah>atoris nostri advcnlum.

« Vocavit aulem Jacob filios suos, et dixit : Congrega-

» mini ut annuntiem vobis quid eventurum sit vobis in die-
» bus novissimis : congregamini et audite, filii Jacob, audite
1
» Israel patrem vestrum . » Deindc ubi prioribus filiis alia

aliis crimina objecit, tanquam iis qui ob suam ipsorum cul-

pam eo quod nunc dicendum est oraculo indigni evasissent,

quarto eorum, lanquam ei qui reliquos fratres probitale
vila1 anteiret, haec futura praedicit : « Juda, te laudabunt
» fratres tui : manus tuae in tergo inimicorum tuorum : ad-
» orabunt te filii patris tui. Catulus leonis Juda : de ger-
v miue, fili mi, ascendisti; recumbens dormivisti ut leo et
» ut catulus. Quis excitabit ipsum? Non deficiet princeps

» dc Juda, neque dux de femoribus ejus, donec veniant

2
» quae ipsi reposita sunt; et ipse expectatio gentium . »

Considera, quaeso, primum quaenam ea esse dicat quae ipsi

reposita sunt; et vide num ea sint quae ad Abraham et ad
vcteres eidem similes patres dc vocalione gentium Deus
oliin canens responderit. Scriptum igitur est quemadmo-
dum ad Abraham Deus dixerit : « Et eris bcncdictus, et be
1 Cfii. xlix, l et scqq. — 2 Ibid, 8 et seqq.
 :

liUSl-BII PAUPHfLl

i nedicam benedieenlibus tiLi, et malcdicentibtis tibi malc-

i dicam, ct benedicenlur in te omnes tribus tcrrac
1
. » Et
rursus : « Abraham vero, inquit, fulurus cst in gentem
» magnam et inullam, et omnes gcn- bencdicenlur in ipso
2
» tcs terrae » Sed eliam ipsi Isaac similia in hunc modum
.

respondet Oraculum « Et mulliplicabo semen tuum sicul :

» slcllas coeli, et benediccntur in semine tuo omnes gentes

3
» terrae » Ipsi item Jacob olim talia dicla sunt
. « Ego :

» Dominus Deus Abraham patris tui, et Deus Isaac ne li- :

» meas; » et caetera : « Et benedicentur in te omncs tribus

4
» terrae . » Et alias dixit ad ipsum Deus : « Ego Deus tuus,
» crescc et multiplicarc ; gentes et congregationes gentium
5
» egredientur de te, et reges de lumbis tuis egredientur . »

Cum tam multa de vocatione gentium oracula Jacob antea

percepisset, et libcros mares duodecim numero genuisset;
omnibus illis extremo suo tempore convocatis, circumspi-
ciebat de cujus illorum propagalione divina oracula finem
suum essent acceptura; deinde cum tribus primis crimina
propria objecisset, docuit deinceps quemadmodum, prop-
ter scelera quoc ipsi ausi fuerant, non in ipsis complenda
essent quae in prioribus oraculis eventa continebantur :

cum autem tum vero

venisset ad quartum, qui Judas fuit,

oraculum quod ipsi olim responsum fuerat, reges de lum-

6
bis tuis egredientur ex hujus posteritate suum finem ac- ,

cepturum planissime cecinit; constat enim quemadmodum

de tribu Juda r?gium genus extiterit, et simul Dei responsa
genliumque promissa quibus instarent temporibus ostendit
atque ex eo proditurum esse docuit eum qui esset omnibus
gentibus cunctisque tribubus terrae similis ipsi Abraham be~
ncdictionis auctor futurus. Ilaec igitur universa fuerunt quaj
ipsi Juda rcposila crant, ea videlicct quae dc ipsis genlibu-

1
Gfenes. xii, 7>. — - Id. X vni, 18. — J <J. jtxv'1,4.— u
Id. xxvm, i3el
scqq.- 5
Id. xxxv, 11. — °
Ibidom.
 DEUONSTRATIONIS EVAXGELIC.E LIR. VIII. /\di)

olim rcspcnsn fucrnnt : cl illud, « licgcs dc lumbis tuis egre-

1
» dienlur , » quare eliaui rcliquis frntribus nntcpositus rc-
giam ipsnm caetcrisque illuslriorcm tribum sorlitus cst?

Continuo cnim in totius populi ordinntionc ipsius Mosis

tcmporibus reliquis tribubus hunc praeesse impcrat Deus;
scriplum est enim : « Et locutus cst Dominus nd Mosem et

» Anron dicens, Singuli per turmas, signa atque vexilla et

» domus cognationum suarum castramctcntur filii Israel

» in conspeclu Domini per gyrum tabernnculi teslimonii,

» et cnstrnmetnntes primi nd orientcm ncies castrorum fi-

» liorum Juda cum copiis suis

2
. » Ac deinceps in iis quae acl

innovationem tabernaculi referuntur : « Dixit Dominus acl

» Mosem : Princeps unus per singulos dies ofFeret munera

» sua : et fuit ofFerens primo die munus suum Naasson, fi-

3
» lius Aminadnb, princeps de tribu Judn . » Et in libro

Jesu Nave cum terra Promissionis sorte caeteris tribubus

distributa esset, sine sorte, omniumque prima, tribus Juda
propriam terrae pnrtem accepit. Sed etinm post mortem
Jcsu rognverunt filii Israel in Domino, dicentes : « Quis
» nscendet nnte nos contrn Chananaeum, et erit dux belli

» in eum? Et dixit Dominus : Judns nsccndet; eccc dedi

4
» lerrnm in manus ejus . » Plane igitur omni Israel prae-
esse tribum Juda Deus in his verbis jubet. Quocircn dein-
ccps scriplum est : « Et nscendit Judns, trndidit Dominus
» Chnnnnaeum et Pherezaeum in mnnus ejus
5
. » Et rursus :

« Et bellnverunt fili Judn in Hierusalem et comprehende-

» runt eam ; et desccnderunt filii Juda in Chananaeum 6 . »

7
Et rursus : « Et abiit cum Symeon frntre suo » Et
Judas .

deinceps : « Et fuit Dominus cum Judn, et possessit mon -

» tem. » Et post haec : « Et asccnderunt filii Joseph ipsi

» quoquc in Belhcl, ct Judas cum ipsis

3
. » Itnquc cum 111

1
Cen. xxxv, 1 1. — 2
Num. Ii, 2 et scqq. — 3
td. vn, 11,12. — ''
Jud.
1, 1, 2. — s
Ibid. 4. - " Ibid. 8. — 7
Ibid. 17. — '

Ibid. 22.
/,C)0 KUSLBII TAMPIIILl

libro Judicum diversis temporibus (tamctsi diversarum tri-

buum esse videbantur) judices populo prajessent, tribus ta-

mcn Juda in universum totium gentis dux erat; id ipsum
vero temporibus David successorumque ejus mullo magis,
quippe cum plane de tribu Juda illi extiterint, et regnum
usque ad Babylonicam ipsorum cladem produxerint, post
quaua cladem iis qui de illa servitute in patriam tcrram re-
versi sunt rursus praefuit Zorobabel, Salathiel filius de tri-

bu Juda. Iude etiam Scriptura quae Paralipomenon dicitur,

duodecim tribuum Israel seriem generis enarrans, ab ea
quae est ipsius Juda fecit initium : ergo ipso ordine sequitur
ut etiam posterioribus temporibus fateamur eamdem tri-

bum reliquis praefuisse, quamvis in parte aliqua varii diver-

sique populo praeficerentur, quorum sigillatim genus solita

diligentia enarrare nequaquam nos possumus, propterea
quod nullus amplius fcrtur divinus liber qui ex illo usque
ad tempora Salvatoris nostri narrationem continuaverit.
Verumtamen et fama et ralio dictabit durasse tam diu tri-

bum Juda, quamdiu tota gens libertate et suis legibus utens,

sub domesticis principibus ducibusque vitam egerit. Porro
hoc illis contigit ab initio usque ad lempora Augusti, in qui-

bus cum Salvator nosler Jesus hominibus se vivendum prae-

buerit, tum veroinservitutemRomonisuniversa gens cessit;

el pro patriis ac legitimis ducibus primus Herodes externus

illis praefuit, et rex Augustus. Quamdiu igitur non defecit

princeps de Juda, neque dux de foemoribus ejus, Prophe-

tiarum tempora appositis principum gentis nominibus nota-
bantur : enim Esaias sub regibus Ozia, Joathan, Achaz
sic

et Ezechia, qui in Judaea regnarunt, prophetiam suam con-

texit; simililer Osee Amos vero
: in diebus Oziae regis Juda,
ct in diebus Jesu fiiii Joas regis Israel ; et Sophonias in die-

bus Josuae filii Amon regis Juda : similiter Hieremias. Sed

ubi defccit princeps dc Juda, ct dux de foemoribus ejus,
 DEMONSTRA.TIONIS EVANGELICjE LIB. VIII. /\G l

cum expcctalio gentium, dc qua Prophetac loculi fuerant,

jamjam pcr Christum vitam esset illustratura, non amplius
reges Juda censeri neque duces Israel cocpere; sed his ipsis,
quemadmoduni Propheliae significaverant, suo certo et fi-

nito tempore deficientibus, primus quidcm Auguslus, se-

cundus autem Tiberius, et aliarum et Judaicae geniis nun-
cupati sunt reges ; necnon alii secundum hos ipsos Judoeae

procuratores atque tetrarchac, quibus annumeretur Hero-

des, a Judoeorum genere, ut jam antea dixi, alienus, qui

etiam ipse a Romanis Judaeorum principatum accepit. Cum

hactenus haec observaverimus, tempus jam fuerit ipsius Pro-
phetiae conlemplationem attingere, « Juda, telaudabunt fra-

» tres tui * ; » cum duodccim omnino essent filii Jacob, eo-

rum quartus fuit Juda, quemadmodum antea diximus, unus

etiam ipse dc principibus tribuum genlis Hebraicae : sed quod

non ipsum illum respicerent ea quae quasi ad ipsum a patre

dicta sunt, ii planissime intellexerint qui verba divinae Scri-

pturae diligenler attenderint, et imprimis ea quae in ser-
mone Jacob continentur, ad filios dicentis : « Vocavit autem
» Jacob fllios suos et dixit : Congregamini, et annuntiabo
» vobis quid eventurum sit vobis in diebus novissimis; con-
» gregamini et audite, filii Jacob, audite Israel patrem ves-
2
» trum . » Plane enim in his pollicetur se praedicturum eis

quae ipsis eventura sint longo post tempore, et, ut ipsc ait,

in novissimis diebus. Praaterea illa ipsa quae quasi ad Judam

modo in primo viro accommodaripossunt:
dicta sunt, nullo

non enim fratres sui Judam illum laudaverunt; etenim pro

quibus tandem praeclare gestis debuerunt hoc facere ? sed
ne adorarunt quidem illum filii patris sui. Longc autem ma-
gis Oraculum conveniret si ipsi Jcseph dictum esset, quan-
doquidem hunc ipse Judas una cum reliquis fratribus acl-

orasse perhibetur, tametsi id ipsum anle hujus Prophetiae

1
Gon. xmx, (S. — 2 Ibid. i, 2.
 ,

11 SKBIl PAMPHILI

rerba : posthac enhn ne ipstquidein Joseph lalo quidquam

conligisse, ac mulloeliam minus ipsi Juda, hisioria signiii-

oat, Et illnd : Recumbcns autem donnivisli ut lco ct ut

o

oatulus
l
, » majorcm sanc poslulaverit coutemplationem
quam ca sit quae Judam respiciat. Quin ctiam illud quod
antca dictuni est : « Non deficiet princeps de Juda, ncque
i) du\ de fcmoribus ejus, donec vcniant quae ipsi rcposita
» sunt, et ipsc expectatio gcutium '-,
» tempora mihi signifi-

care videtur ejus dc quo Prophelia loquitur advenlus : hoc

cuim, inquit, non erit doncc illud cvcniat; ncque cnim
prius desinent in Judaica gcnte principes ac duccs, quam
gentium vcniat expeclatio, et quae reposita sunt ei de quo
Propheta loquilur. Hasc autem iulerpretans Theodotion, ah
ipsis Septuaginta non diftei t. Aquila vero iu hunc modum
exposuit : « Non suscitabitur sceptrum de Juda, et qui ex-
» quisite cognoscat de medio pedum ejus, donec veniat ct

i ipsi congrcgaliopopulorum. » L bi cum dicatur, Non dcfi-

ciet princeps dc Juda, hoc item non de ipso iilo primo Juda
oportct accipere, sicut nec illud, « Juda, tc laudabunt fra-
). tres tui, »ct quoe sequuntur, ad eumdcm illum referri pos-
suol : multis cnim sneculis principes ac duces in Judaica
gente extiterunt, qui de illius viri genere profecli non sunt.
Primusnamque ipscMosesdux populi fuit,quiuon de Juda,
sed de Levi natus est : deinde Jesu ds tribu Ephraem, post
quem praefuit Debbora de tribu item Ephraein, et Barac de
Iribu Nephlhalim, post quem Gcdeon de tribu Manasse, dc-

inde fdius Gedeon, ct post hunc Thola de eadem tribu,

postea Esebon ex Bethlehem, et post hunc Ailon de tribu

Zabulon; hunc secutus est Labdon de tribu Ephraem, de-

inde Sampson de tribu Dan ; poslea cum sine principe
essenl, prafuit ipsis Eli sacerdos dc tribu Levi : hi cuncli

judiccs qui judicabant Israel non dc gcncre ipsius Jud.i,

]
(]( ncs. \ux. (). — 2 Ibid. Ki.
 MONSTllATiONIS J- VA Xf.EUC.K Lltt. VIII. 4"^

sed cx diversis iribubus ex alia alius oriundi; et qui post

lios primus apud eos regiam diguitatcm accepit Saiil, dc
Iribu iuit Benjamin. Quomodo igitur illud : « Non defi-
1
» ciet princeps de Juda, neque dux de femoribus ejus »

( ut quispiam forlasse putaverit ), ad principes de tribu

Juda ac duces relerelur, quando videntur, ex quo lem-
porc mortuus cst Jacob, totis propemodum mille annis,

non ex una tribu ipsius Juda profecti, sed ex alia aiius us-

que ad lempora David? Quod si post tam multos el David,

cl qui ipsi David in rcgno apud Judaicam gentcm succes-

serunl, de tribu Juda nali sunt, sciendum tamen libi est

quod hi ipsi ne lotos quidem quingentos annos totius gentis

regnttm oblinere poluerunt, sed trium dunlaxat tribuum,
ac ne harum quidcrn solidarum, quippe cum iisdem tempo-
ribus alii quidam in parte genlis ampliore et in totis novem
tribubus regnaverint nam post mortcm Salomonis, cum
:

lota gens ab Juda divisa fuerit, ipsius David successores

trium, ut dicebam, tribuum, ac ne harum quitlcm solida-
rum in Hierusalem reges fuerunt usque ad Babylonicam
cladcm. lisdem vcro tcmporibus in civitate quae vocatur Sa-
maria, novem tribuum duces non de tribu Juda, sed ex aliis
alii extiterunt quorum primus Hieroboam fuit, de tribu
:

Ephracm, acdeinccps huncsecuti sunt; ut nemcdiisquidem

lemporibus a David usque ad tempus quo in Babylonem
captivi ducli sunt, ulli de tribu Juda universae genti prae-
fuerinl. Porro autem quid dicendum est, quemadmodum
post redilum de Babyloue rursus quingentis annis amplius
usque ad Christi orlum vixerint, eo stalu civilalis utenles

in quo soli optimates rem adminisiraverint? pontificibus

ulique toti genti imperantibus, quorum nullus plane dc
Iribu Juda oriebatur? ul jam ex his omnibus pcrspici pos-
sit, non ad primum illum Judam nequc ad illius successo-
1
Geaes. xux, 10.
 EUSBBIl PiyPUILl

rca referendum c>se oraciilam illud, dicens : i Non deflcicl

1
» princeps de Juda, neque dux de femoribus cjus ; » sed ea
qua? ad hunc loeum perlinenl uno dnntazat modo constare
posse, si secundum ea quae prius a nobis de tola tribu ex-
posita snnt, haec ipsa intelligenda esse dixerimus. Haec enini
tribus ab initio et ab ipsius usque Mosis temporibus uni-
versae gentis dux fuit : itaque secundum hujus principalum,
utpote quam Deus caeteris ab initio praefecerit, et ipsa regio

etiam nunc ab ea ipsa tribu Judaeae vocabulum oblinet, et

omnis illorum conventus Judreorum appellalur. Sic igitur

inlelligamus quod dictum est, tanquam si manifestius dixis-

Non
set, desinet toli genti praeesse tribus Juda ; ex quo Sym-
machus : i Non auferetur, inqu.it, potestas de Juda ; » sic

utique juris cujusdam amplioris et principatus auctoritatem

ejus quae postea iutura esset tribus Juda, nobis intelligen-
dam proponens. Hujus enim neque sceptrum, ut Aquila
inquit (regii porro principatus signum hoc erat), neque
poteslatem, ut Symmachus, sublatum iri vaticinatur, do-

nec veniat, inquit, cui repositum est, atque ipsum fore ex-
pectationem gentium. Sed quam tandem expectationem,
nisi de qua olim et ipsi Abraham et iis qui Abraham secuti

sunt patribus oracula reddita sunt? Primum igitur admirari

operae praetium fuerit, quid ita, cum duodecim Hebraeorum
tribus essent, a nulla alia, nisi ab una ipsius Juda, gentis
etiam nunc appellatio usurpetur? quod ego quidem non ob
aliud contigisse arbitror, quam ob ipsius Prophetiae oracu-

lum, quod uni tribui Juda principatus dignitatem attribuit.

Quinetiam patria ipsorum terra eadem de causa Judaeae ap-

pellationem sortita est. Cur enirn.. quaeso, cum duodecim
fuerinl, non ab eorum primo Rnben gens eorumdera ap-
pellata c;<t, cum piassertim natu maximi potiores in lege di-
vina haberentur ? cur non item a Le.vi, qui ct ajtate et sacrae
ILIX, lo.
 DKMONSTRATIONIS liVANGliUCE LIB. VIII. 465
iunctionis honorcJudam anleibat? Giun vero ipsi Joscph
quondam non modo iEgypti uniTersae, scd ctiam suorum
impenum obtigerit, cumque ab illo oriundi multis post sce-
culis diu admodum totis ejus gentis novcm tribubus prre-
fucrint; cur non ab co polissimum lota gcns ipsaque rcgio
nomcn accepit, quandoquidem ob eos ipsos quos ab Joseph
oriundos diximus, longe honestius probabiliusquo
erat to-
tam genlem totamque regionem a primo illo ipsorum pa-
rente denominari Denique prajler hos
? omnes, quis non
concedat merito illos a Benjamin fuisse denominandos, cu-
jus posteritati ac tribui celeberrima ipsorum civitas, qua;
rcgum apud ipsos domicilium fuit, et quod in ea sanclissi-
mum Dei templum erectum est, in sortem concessit? At-
tamen ncque ab harum aliqua, ncque a reliquarum, sed
ab una ipsius Juda tribu totius gentis ac regionis appella-
tio ducla est, sicut Prophctia prasdixerat. Sic sane illud,
Non deficlet princeps de Juda, ad ipsam tribum a nobis
relatum est, et hoc uno duntaxal modo oraculi
veritas lo-
cum habet. Namque a Mosis usque temporibus deinceps
non defecerunt particulares quidem ipsorum
principes,
qui ex diversis, ut dictum est, tribubus
genti prasfuerint,
in universum autem tribus Juda,
quae totius gentis princi-
patum tenuerit. Exemplo autem id quod nunc
dictum est
tibi apertius Iiquebit. Ut enim
iu Romano imperio singu-
larum genlium procuratores et praesides,'
pra3toresque° et
castrorum praefecti, et qui omnes dignitate anteeunt rc-
ges, non omnino omnes de ipsa Romana urbe capiuutur,
neque de Remi sive Romuli genere, sed ex
innumerabili-
bus, alius aliunde, nationibus; omnes tamen
et reges, et
qui post ipsos secundo loco principes
prsesidesque haben-
tur, Romanorum appellatione notantur; et Romanorum
denominatur imperium, et eamdem denominationem
in
universum omnes magistratus attingunt sic eliam : in re-
XXI.
g
4G0 Eisi;nn PAMPniLt

bus llebraeoruin conslilucrc inlelligereque oporlet, lan-

quam una quidcm iu universum tribus Juda tolam gen-
tem de suo nomine illuslrem reddiderit, particulares vcro
duces ac reges ex diversis exliterint tribubus, qui tameu
communi illa Judae appellatione honorem acceporint. Non
alio ergo quam ad totam tribum referatur illud quod a Pro-
l
pheta dictum est : « Juda, le laudabunt iratres tui . » Nove-
wral enim illam, lanquam praerogativae niunus conseculam,
honore caeteris tribubus esse anteponeudam; et quoniam
princeps iuit in bellis, et sola in apparatibus praeliorum ad-
versus liostes genti suae-universae praefuit, merito deinceps
ad eamdcni illud quoque dicitur : « Manus tuae in tergo ini-
2
» micorum tuorum . » Deinde propter principatum prop-
terque regiam dignilatem, catutus iconis esse dicitur. Glo-
riae igitur sibi tribucns hic lum generis princeps, tum etiam
Propheta hujusce tribus dignilatem, adjungil quod sequi-
tur Dc germine, fili mi, ascendisti. » Illud aulem, « Re
: «

» cumbens dormivisti ut leo et ut catulus leonis »ejusdem 3

,

tribus magnificuni animi ingcnium et confidens ostcndit,

quodque nullis extrinsecus ingruentibus rebus concutiatur,

et quod tum inlrepidum se praebeat, tum contemptui ha-
bcat inimicos. Illum vero hoc modo se habenlcm, acpotius
ipsam tribum quac hujusmodi sit, quis, inquit, excilabit?
ubi cum magnum quemdam et admirabilem et rarum et

spectalu diflicilem iorc significaverit cum qui sil hujusce-

modi tribuin de sede excitaturus, deque principatus gradu
ac dignitale exturbaturus, lum demum quisnam hic sit nos
admonet, docetque hunc illum esse qui expectatio genlium
sit futurus, qui videlicet a Propheta non prius inter homi-
nes videndus praedicitur quam et princeps deficiat, et dux
amoveatur, et de principatu cxturbetur tribus Juda. Caele-
rum quisnam, quaeso, alius sit, quam Salvalor et Dominus
i
Gcnes. mx, H. — 2 n/ :! |. — 1 lbi,l. 9,
 DJ-MONSTRATFONIS EVANCr.MCiE LIB. VIII. /jfiy

nosler Jesus Chrislus, in cujus orlu, sicut proximc cxposila

Prophetia volebat.ex Judaeisquidejn dcfecerunt principes ac
duces qui genti praesiderent, ipsa vero trihus Juda una cum
tota gente, principalu ac rcgno quod ah initio ohtinucr.it
spoliata, Romanis ctiam nunc dominanlihus cx illo ad hunc
usque dicm famulalur, qui una cum reliquis genlibus etiam

Judaeos subegere. A quihus item Ilerodes primus cxterno

genere ortus, et imperaloris Augusti et Pioniani senatus
auctoritate rex declaratus est. Fuit igitur Antipatri filius
hic Herodes : ipse vero Anlipater Ascalonila, ab eorum
nescio quo ortus qui, in lemplo Apollinis vcrsantes, sacri
servi appellahantur; qui cum uxorem duxisset quamdam
cui nomen quidem Cyprinae, genus vero ex Arahia, Hero-
dem creavit. Hic igitur primus tali genere natus, Hyrca-
num, qui ultimus ex succcssione ac serie pontificum Judaeis
praefuit, et in quo domesticus Judaicae gentis principatus
defecit,necalum tollit de medio isque primus, ut diccharu,
:

externo generc Jrtus, oudoeorum rex est appellatus. Hujus

ergo temporihus cum Jesus Christus esset natus, Judae tri-

bus dignitas suhlata est : sublatum est Judaeorum et impe-

rium et regnum, completa est proxime exposita Prophetia,
« Non deficiet princeps de Juda, neque dux de femorihus
» ejus, donec veniant quae reposita sunt ei
1
. » Hunc autem
dicit futurum non Judaicae gcntis, sed gentium expeclatio-
nem. Quoniam igitur reposita erat illa gentium vocationis
expectatio, quae ex oraculo ipsi Abrahae promissa est, cum
ex Judaica gente jam defecissent et principes et duces,
translatumque ab ea esset imperium in Romanos et in il-

lum Herodem de quo dictum est : merito tempora quibus

Judaeorum principes defecisscnt Lucas Evangelista signifi-

cans, initium doctrinae Christi narrat factum esse in anno

quinto decimo imperii Tiberii Caesaris, procurante Pontio
1
G«n. xi. ix, 10.

00.
 408 BUSBBIl PAllPfllLl

PilaloJudxam. Matlhaeus quoque eamdem rem iunuens

notat; naui ortu Domini ac Salvatoris noslri descripto, dc-
inceps adjungit « Cuni aulcm Jesus nalus essct in Betli-
:

» lehem Juda\T, in dicbus Hcrodis rcgis, ecce Magi ab

» Oriente vencrunt Hierosolymam, diccntes : Ubi est qui
1
» natus est Rex Judaeorum ? » in quo plane ostendit et

externi hominis in illos imperium, et cxternarum ab Orien-

te gentium a Deo vocationem : eodem enim tempore et
externi Judaeis impcrabant, et Christum Dei, de quo Pro-
phetaelocuti fuerant, externi ab Orientis partibus profecti,
et cognoverunt et adoraverunt. Ergo plane in his finem
suum contingens prophelia Jacob, apparet quemadmodum
completa sit, cum ad extremum sui stalus Judaica gens ve-
nisset, sicut ipse quoque ad suos filios cecinit, cum dixit :

« Congregamini ut annuntiem vobis quid eventurum sit vo-

2
b bis in extremo dierum . » ISos enim extremos inlelligi-

mus dies, extrema status Judaicae gentis tempora. Caete-

rum, quid tandem illi eventurum fuit? nempe defeclus
honoris Judae, et universae ejus gentis sublatio, quies et
terminatio ducum ejusdem, tribus ipsius principatus, re-
giaeque dignitatis dissipatio, Christi imperium et regnum,
non quod in Israel , sed quod in omnibus gentibus domina-
3
retur, juxta illud : « Et ipse expectatio gentium . » Sed quis
non plane fateatur, omnia haec in Salvatoris nostri advenlu
completa esse? siquidem qui ante Christi orlum domesti-
cis principibus ac ducibus, et solertibus divinarum lectio-
num auditoribus, suis item propriis regibus et pontificibus
et prophetis gloriabantur, quaeque olim regolis cum csset,

tum suos hostes atque inimicos superabat, tum suae gcntis

universae princeps et duxexistebat, tribus Juda; postremo,

quicumque inter illos quondam excellebant, ex illo ad hunc
usque diem Piomanis tributarii facti, parent ac serviunt.
1
Matth. ii, i ct seqq. — 2 Gen. xr.ix, l. — 3
Ibid. 10.
 DEMONSTBATIONIS BVANGULIC.fi LIB. VIII. 4^9
Planc cnim Christus Dei vidcndum se praebuit, atque ex
illo, quoe dicebatur expectatio gentium, omnibus gentibus
palam nunliata est. Aut dicat mihi aliquis, utrum in ad-

ventu Jesu Salvatoris nostri quaecumque apud Hebraeosma-

jeslatem aliquam haberent, necnon mater ipsorum civitas
una cum lemplo, et eo quod in templo celcbrabatur sacri-
ficio, cumque domesticis ducibus ac principibus, non de-
fecerint; et utrum quoe in spe posita erant, genliumque quae
in tolo orbe essent expcctatio, ex illo tempore apparuerint,
quando etiam ea quae Domino reposita erant venerunt. Sed
quae iandem haec habcnda sunt, nisi ca quoe continet ora-
culum illud ? « Juda, tc laudabunt fratres tui, manus tuaein
» lcrgo inimicorum tuorum : catulus Iconis Juda; de ger-
» mine, lili mi, ascendisti, recumbens dormivisti ut leo et
» ut calulus leonis; quis excilabit eum 1
? » haec cnim alio

sensu ea sunt quce illi reposila erant, quae ipsa quoque jam
tempus est ut contcmplcmur, si hoc primum altenderimus
diligenter, variis diversisquc Christum nominibus divina
oracula appellare consuevisse. Nam modo illum vocant Ja-
cob « : Jacob puer meus, suscipiam cum; Israel eleclus

» meus, suscepit eum anima mea : judicium gentibus pro-

2
» feret , »et quae sequuntur, quibus ad extremum illud ad-
ditur, « donec ponat in terra judicium, et in nomine ejus
» gentes sperabunt; » modo eumdem Salomonem et David
nominant Salomonem quidem, ut in primo et septuage-
:

simo Psalmo, qui in Salomonem quidem inscriptus est,

plane autem quae ad Ghrislum referenda sunt continet ; il-

lud cnim : « Et dominabitur a mari usquc ad mare, et a flu-

» mine usque ad fines orbis terrae,et omnes gentes servient

3
» ei , »et quaecumque post ipsa hocc deinceps Psahnus con-
tinet, uni utique Ghristo sunt accommodanda. David vero
rursus appellatus est Christusin Psalmo octogesimo octavo,
1
Gcn. xlix, 8 ct scqq. — 2 isai. xlii, i. — 3
Psal. lxxi, 8.
 :

f
-0 M SBBll P.VMPIlII.f

qtmndoquidtun nusquam ipsi David,sed uui illi, quaeinhoc

item dicuntur convenire possunt, veluli illud : « Ipse voca-
» bit me, Pater meus es tu; et ego priniogenitum ponam
» eum, excelsum prae regibus terrae; in aeternum servabo
d illi misericordiam meam 1
. » Et rursus : « Semen ejus iu
t> aelernum manet, et sedes ejus ut sol in conspectu meo, et
» ut luna perfecta in aeternum 2
. o Sic igitur una cum aliis

innumerabilibus Christi appellationibus quibus illumdivina

orncula significnnt, eadem ratione ut Judas quoque in iis

quae modo exponebamus, sit appellatus, fieri potest, cum

de tribu Judae sit natus : constat enim ex Aposlolo, Salvato-
rem ac Dominum nostrum de tribu Judae ortum esse. Huic
igitur Judae, si secundum sententiam interpretemur, rc-
nosita erant illa quae in Prophetia continentur. Sed quae-
nam hasc fuerunt? primum quidem, quod a fratribus suis
essct laudandus; deinde, quod manus in tergum inimico-
rum suorum esset injeclurus; postremo, quod adorandus
a filiis patris sui : quae etiam suum finem consecuta sunt
quo lempore, dum admirabiles virtutes et prodigiosa mi-
racula ederet, admirationi erat, et laudabatur, et adoraba-
lur a suis Discipulis et Apostolis, quos etiam fratres vocare
non gravatus est, dum in Psalmo sic dicit : i Annuntiabo
» nomeo tuum fratribus meis, in medio ecclesia? laudabo
» te
3
. »Dum autem Mariae et reliquis mulieribus imperat ut
quae bona viderint nuntient,quasi fratribus nuntiariimperat
« Nunliate, inquit, fralribus meis quod ascendo ad Patrem
j> meum et patrem vestrum, Deum meum et Deum ves-
» trum. » Sic sane illum fratres, miraculorum gratia, tan-
quam admirabilem virum duntaxat ab initio laudabant,
quippe qui unum aliquem de Prophetis, ut verisimile est,

illumessc suspicarenlur : sed ubi intcrim admirabilesetom-

nem fidem superanles illius actiones intuerentur, et queni-
* P»al. Lxxxvm, 27, 28. — - Ibid. 3-, 58. — • Psal. K», ao.
 1>J MOIVSTRATIOMS l.\A.\ II.IC.i: LIB. VIII. /| 7 i

admodum inimicura et ultorcm, morlenu|uc sajculi hujus

dominam, una cum reliquis invisihilibiis et inimicis potcs-

tum vcro Deum illum essc credcntes,

laiilms sustinuisset,

adoraverunt. Manus autem Salvaloris nostri in tergo ini-

micorum suorum fuere, quo tempore videlicet omnes ac-
tiones suas et virtutes, et gesta prodigiosa, ad delendos da>
mones et malignos spiritus intendebat. Quineliam cum
manus suas expandisset in cruce, lum quoque manus ejus,

fugientibus inimicis et eidcm terga dantibus, in tergo inimi-

corum fucrunt; magisque etiam cum Patri rcddito spirilu,

cl sua3 carnis expers, et eo quod assumpserat corporc nuda-

tus, qui ipsa vita erat, ad loca inimicorum descendit, ut et
mortem et reliquas quae adversus ipsum surrexerant po-
testates dissiparet : quas quidem verisimile est communem
quemdam hominum ac reliquis similem ratas esse illum,
ilaque circum eumdem stetisse, et quasi unum de multis
adorlas, atque ubi praestantiorem agnoverint quam ut homo
existimari posset, ac diviniori natura prseditum, et conver-
sas csse et terga illi dedisse, contra quas immissis manibus,
divinis suis et acutis sagillis, fugienles exegit, ut proplerea

diclum sit Manus tuae in tergo inimicorum tuorum »

: «
1
.

Quod si etiam nunc innumerabiles Salvaloris nostri inimici

Ecclesiam ejus variis occasionibus oppugnare conantur, at-

tamen hos quoque invisibili quadam manu et sua divina vir-

tute in fugam vertit, ut de his item dictum sit illud : « Ma-

2
» nus tuae in tergo inimicorum tuorum . » Ubi vero jam,
quod reliquum fuit, insignia illius victoriae praeclara de hos-
tibus recepit, tum vero iliud completum est « Adorabunt :

J
» le filii patris tui , » omnes videlicet qui in coelo sunt An-
geli, spiritusque inservientes, oc divinae potestates, necnon
degentes in terra Apostoli et Evangelistae, post quos qui-
cumque per ipsum uni et soli vero Patri Deo seipsos addi-
MJcn. xmx,8. — 2
Ibid. — 3
Ibid.
 ii>j;bii PAHPHILI

xeruut, qui quidem ubi Deum Yerbuni Christum esse di-

dicere, tum se illuni ut Deum adorare confessi sunt sed :

quoniam et ortus ejusdem et morlis mysleria eadem pro-

phelia complecti oportebat, merilo post illa quae jam dicla
sunt valicinans Jacob.. adjungit : « Catulus leonis Juda; de
» germine, fili mi, ascendisli, recumhens dormivisti ut leo
» et ut catulus ,•
quis excitahit eum *
? » Calulum itaque leo-
nis ipsum nominat, propterea quorl de regia trihu sit natus.
De seniine igitur David fuit ralione corporis; « De germine
» autem, inquit 3 fili mi, ascendisli, » quoniam de semine et

radice ejus qui haec praedicebat Jacoh pullulavit, cum prius

quidem esset Deus Verhum, poslea vero etiam filius homi-
nis sit factus, propter cam quam pro nobis assumpsit dis-
pensalionem. Potest etiam morlem ejusdem significare il-
Ind : « Piecumhens dormivisti ut leo et ut catulus, » ex
quadam ipsius Scripturae consuetudine, quae sua quadam
propria considctalione etiam inille aliis in locis mortem
dormitionem somnumque appellat. Illud autem : « Quis
» excilahit ipsum? » de reditu ejus a morle ad vitam cum
admiratione dictum est; siquidem excitandum ad vitam
illum plane novit qui ait : Ouis cxchabil ipsum? cum ad-
miratione vero interro^at quisnam hoc faclurus sit atque il

lum excitaturus, ut sic nos ad quaerendum invilet quisnam

hic sit qui Dominum nostrum post susceptam pro nohis
morlem a morte sit revocaturus ad vitam. Quis porro hic
sit aiius, quam universi Deus et illius ipsius Pater?cui soli

trihuenda est Salvatoris nostri in vitam restitutio, sicut

Scriptura testificatur, quae ait, « quem Paler suscitavit a
» morluis. » Pro illo autem : « Gatulus leonis Juda; de ger-
» mine, fili mi, ascendisti, recumbens dormivisti, » signi-

ficanlius Aquila convertit : « Catnlus leonis Juda; de cap-

a tura, fili mi, ascendi-ti, cum flexisses cubuisli; » Symma-
1 Genes. w ix, 9.
 DEMONSTRATIONIS BVANGELlCiE LIB. VIII. l\JO

chus autcm : « Galulus, inquit, lconis Juda; de ferarum

» captura, fili mi, ascendisti, genibus flexis confirmatus
» es. » Ex quibus verbis planissime apparet ipsa de morte
ad vitam restitutio, et ab infernis veluti a quadam ferarum
caplura Salvatoris nostri cvasio : quod vero illum dixerit

et genua flexisse et confirmatum csse, non aulem cecidisse,

in eo quidem quod genua flexerit, mortem interim demon-

stravit; quod auleui sil confirmatus, non raptatum esse
more aliarum animarum. Haec igitur omnia Chrislo prius
reposita erant, quae tamen quamdiu finem suum consecula
non sunt, tamdiu Judaica gens stetit, Judaeorumque prin-
cipes ac duces, cxquisitique ac sapienles divinorum de
Christo oraculorum interpretes apud ipsos floruerunt. Post-
quam autem venerunt quae ipsi Judae reposita erant, tum
is in terra est visus qui a Prophelis dictus erat de semine ac
slirpe ejus qui haec divinaverat oriturus, recumbensque ac
sopitus, vcl, ut ait Syminachus, gcnibus flexis confirmatus
est et surrexit, manibus in lergum invisibilium atque intelli-

gibilium hostium injeclis; ejusque fralres ac discipuli antea

illum laudanles atque admirantcs, post ubi Deum esse con-

fessi sunt, eliam ut Deum adoraverunt : liuri vero illa ipsa

completa sunt quae ipsi reposita erant, ut propter hoc illud

redditum sit oraculum,Donec veniant quae reposita sunt
«

» ipsi '. » Cum enim ex illo ad hunc usque diem ea quae ipsi
reposila erant ad finem pervenerint, defccerunt quidem
principes ac duces Judaeorum, eisque supra caput genlium
principes collocati sunt. E contrario autem ipsae gentes, ubi
Christum Dei agnoverunt, illum sibi et Salvatorem et ex-
pectationem ascripserunt. Posl hajc omnia illud adjungitur :

« Ligans ad vilem pullum suum, et ad capreolum vitis pul-

» lum asinae suae; lavabit in vino stolam suam,et insanguine

» uvae pallium suum; gratiosi oculi ejus a vino, et albi dcn~.
1
Gcncs. m.ix, io.
 j
-., i.i SEBJI P IMPUlLt
1
» Lesejus utlac . » lii his aulcm signiiicari arbitror per puK
lum quidem ipsura Aposloloruni ac Discipulorura Salvalo-

ris nostri chorura; per vitcra autem ad quani pullus est al-
ligalus, divinam invisibilemque ejus vim, quam ipsc dum
oslcndcret docebat his verbis : « Ego sum vitis vera, et Pa-
» ter meus agricola est. » Ejusdera porro vitis capreolus
Dei Verbi doctrina fuerit, ad quem pullum asinac suae alli-
gavit ; qui quidem pullus novum de gentibus populura,
quasi genituram quaradara Apostolorura ejus et prolem,
Possumus item vel ad verbum dicere hacc
significaverit.

suuni iinem conligisse quo terapore, ut apud Matthaeuni

legilur, Dominus dixit ad suos Discipuios « Ite in castel- :

» lum quod contra vos est, et slatim invenietis asinam alli-

» galara et pullura cum ea ; solvile et adducite raihi

2
. » Et
saue si quis verba diligenler altenderit, quin Prophetaj prae-
diclioneni adrairetur facere non poterit, qui divino Spiritu

aillalus tanto ante cognoverit eum de quo ipse valicinaba-

lur, non ut aliquem illustrera apud homines rcgera in cur-

ribus et equis esse vehendum, sed super asina et pullo

sedenlem, quasi unum de raullis et vulgarem quemdam
hominera alque inopera. Idipsum alius quoque Propheta
esl adrairatus, ubi ait : « Gaude veheraenter, filia Sion,
» ecce Rex tuus venit libi raansuetus, sedens super jumento
3
» ct pullo adolescente . » Illud autem : « Lavabit in vino
» stolam suam, et in sanguine uvse pallium suum 4
, » vide,
quaoso, tu quoque ne quando, ut in arcanis, mysticara illius

passionem significet, in qua stolam suam et indumeotum

abiuerit, tanquam in lavacro : ubi sane eorum qui iu ipsum
crediderint sordes anliquas abluisse declaratur. Per vinura
enim, quae sanguinis illius nota est, eos qui in raorte illius

baptizentur, quique in sanguinem ejusdem credant, a ve-

leribus raalis expurgat, utpote qui abluat et extcrgat anti-

Grt-n. xlix, 11. — 2

Matih. xxr, 2. — 3
Is. lxm, h. — u
(Jen. xlix, 1 1
 ;

DJiMONSTUATlONlS liVANGELIC/E Llli. VIII. l\ ~ 5

qiiara eorum slolam et pallium. Itaque pretioso sanguine

divinae illius et de spirilu natae uvae, ejusque vilis vino de
qua dictura est supra redempti, velerera quidem hominem
CLim ejus actionibus exuerunt, novum autem et ad cogni-
tionem secundum imaginem ejus qui creavit instauratum,
induerunt. At illud : « Gratiosi oculi ejus a vino; » et il-
!
lud : « Albi dentes ejus ut lac , » rursus tanquam in arca-
nis posita novi Testamenti raysteria comprenhendere ar-
bilror, loetitiam videlicet mystici illius vini quod suis ipsc

Discipulis porrexit Salvator, cum dixit : « Accipite, bibite;

» hic est meus sanguis, qui pro vobis funditur in remissio-
• nera peccatorum. Hoc facile in meam commemoratio-
» ncm 2
; » siquidem iliud : « Gratiosi oculi ejus a vino, et
3
» albi denles ejus ut lac , » splendorem purilalemque mys-
tici illius alimenti mihi significare videtur. Rursus enim
ipse dispensationis divinoe notas suis Discipulis tradidit,
dum hortatur ut sui ipsius corporis imaginem repraesen-
tent :cum enim non amplius cruenta saerificia, neque ea
quae apud Mosem in lcge diversorum animalium mactatio-
nibus sancita erant, grata esset habiturus, sed ut pane sui
corporisnota uterentur instituturus ; meritoPropheta splen-
dorem ac puritatem illius alimenli significavit, cuin dixit :

« Et albi denles ejus ut lac. » Hanc rem alius quoque Pro-

pheta commemorat his verbis : « Sacrificiura et oblationem
4
» noluisti, corpus autem perfecisti mihi . » Gaeterum haec,
cuni majore indagatione et longiore quadam interpretalio-
ne indigeant, per otium quispiam diligenlius exploraverit
quandoquidcm hoc tempus plura dici non postulat, ut plane
appareat, una cum aliis, lempora quoque Salvatoris nostri
adventus a prioribus Prophetis antiquitus cognita, divinae

cvidenter comraendata esse Scripturae.

1
(Jcncs. xlix, 11. — 2 Luc. xxn, 19. — 3
Gcncs. xux, 11. — !i
Psatnu
xxxix, 7.
4j6 ITOllII PAMPIULI

CAPUT SECUNDUM.
A DAMLLL.

Qucmadmodum post annorum spatium scptics scptuaginta, quai

summa cj/icitur ccccxc annorum, cum Christus hominibus sc
vidcndum prcvbucrit , Proplicliai quce apud Judcvos exlabant, ct

quod antca apud cosdcmcclcbrc clarumquc cral saccrdotium dis-

soh'ctur, ct ipsi
quidcm dilupii cujusdam instar assiduis obsidio-
mbus captiW ficnt, sacrum autcm ipsorum tcmplum cxtrcmam
vastationcm patictur.

Et cudi adhuc loquerer et orarem, et nuntiareai pec

» cata mea et peccala populi mei Israel, et profunderem
p commiserationem meam coram Domino Deo meo pro
» monle sanclo Dei mci, ct cum adhuc loquerer in oratione,
» ecce vir Gabriel, quem videram in visione ah initio, vo-

lans tetigit me circiler horam sacrificii vespertini, et do-

» cuit me, et locutus est mecum, et dixit : Daniel, nunc
» egressus sum ut afferam tibi intelligenliam : ab inilio pre-

» cum tuarum egressus est sermo, et ego veni ut indicarem

» tihi quod vir desideriorum tu es ; et animadverle in verbo
» et intellige in visione, quod vir desideriorum es tu. Sep-
» hehdomades compendium accepere super popu-
tuaginta
9 lum tuum et super civiialem sanctam, ut consummetur
» peccatum, et signentur quasi annulo peccata, et deleantur
» iniquitates, ct expientur injustiliae, et adducalur justilia

» sempiterna, et quasi signo impresso claudatur visio et

» Propheta, et ungatur Sanctus sanctorum; et cogucsces et
» intelliges ab exitu sermonis ut respondeatur, ct aedificeUir

3 Uierusalem usque ad Chrislum ducem. Hebdomadcs sep-

i tem, et hebdomades sexaginta duoc,et revertelur, ct acdi-
 DEUONSTBATIONIS EVANGELlCiE UU. VIII. 4/7
» ficabitur platea et murus, ct cvacuabunlur lcmpora : et

» post hcbdomadas sexaginta duas pcribit unclio, et judi-

» cium non est in ea; et civitalcm ct sanctum dispcrdct
» cum ducc venturo, ct excidentur in diluvio, el usque ad
» finem compendium redacli inlernecionibus et
belli in ;

» confirmabit pactum multis hebdomada una, et in medio

» hebdomadis aufcretur sacrificium et libatio, ct super tem-
» plum abominatio desolalionum, et uscjuc ad consumma-
» tionem lemporis consummutio dabilur in desolalionem 1 .»
Cum Judai'ca3 gentis septuagenaria apud Babylonios servi-
tus jam ad finem tendcret, Danieli oranti unus ex sanclis
Dei ministris visus Gabriel Archangelus, renovationem ur-
bis Hierusalcm primo quoque tempore mora futu- et sine

ram canit, ct tempus usque ad eam renovationem numero

annorum detcrminat; praedicitque ut post definitum illud
temporis spatium rursus evertelur, utque post secundam
expugnalionem atque obsidionem non ultra Deo lutore gau-
debit, sed sola ac deserta, secum una Mosaicae legis ritu su-
blalo, permanebit, quippe cum in ejus ritus locum in vitam
hominum alterum sit introducendum Testamentum, quod
Novum dicatur. Et hacc, ut in oraculis mos est, latenter se
ipsi Prophetse indicare Gabriel profitetur. Ait igitur ad il-

lura : Nunc egressus sum ut afferam tibi intelligentiam

« :

» ab initio precum tuarum egressus est sermo, et ego veni

» ut indicarem tibi quod vir desideriorum tu es; et animad-
2
» verte in verbo, et intellige in visione . » Quibus verbis
planeillum excitat ut profundius animadvertat profundius-
que intelligat ea quae in verbis ab ipso proferendis contem-
platione digna sunt; siquidem illa visionem appcdlat, prop-
terea quodprofundiorem quemdam scnsum attingunt, nequc
vulgari quadam prudentia indigent quamobrem ipsi quoque
:

eum invocantes qui dat hominibus sapientiam, rogantesque

1
Dan. ix, 20 et seqq. — 2 Ibid. 22, 23.
 ::

Eusfirfii r.\MpniLi

ul mentii oculos nobis itluminet, coufidenter aggrediamur

quac ad horum locorum inlerpretationem pertinent. « Sep-
s tuaginta, i?iquit, hebdomades compendium accepere su-
» per populum tuum et super civitatem sanctam, ut con-
» summetur peccalum et quasi anuulo signentur peccata,
» et deleantur iniquilates, et expientur injustitiae, et addu-
d catur justitia sempiterna, et quasi signo impresso clauda-
1
» tur visio et prophetia, et ungatur Sanctus sanctorum .»

Quod is;itur septuaginta hebdomadarum spatium, si in an-

nos resolvatur, nonaginta supra quadringentos summam

conficiat,nemini,puto,dubium est : lantum igitur temporis
compendium accepit super populum tuum, ubi sane omnem
Judaicse gentis terminalionem concludit : nec tamen illos in

liis amplius Dei populum vocat,sed alloquens ipsum Daniel,

popuUun, inquit, tuum ; namque alias quoque, tanquam
eum qui impie egisset et simulacris se addixisset, non am-
plius suunipopulum Deus, sed Mosis appellavit, cum dixit
<iVade, descende, peccavit enim populus tuus 2 » Nunc igi' .

tur eodem modo causam cur iilud temporis spatium contra

illos pra?finierit docet : hoc aulem est, eos non amplius dig-

nos esse qui populus Dei appellentur. Deinde adjungit il-

lud, et super civitatem sanctam ; ubi illud tuam rursus a

superiori subaudivimus, ut ita dictum esse videatur, super
populum tuum et super civitatem sanclam tuam, non secus
ac si dixisset, quae a te sancta existimatur : nam et Hebrai-

cus contextus et reliqui interpretes uno ore, non solum ad

populum tuum, sed etiam ad civitatem illud tuam ad-
illud

jungunt. Aquila igitur « Super populum, inquit, tuum, et

:

» super civitatem sanctificatam tuam; » Symmachus autem

o Adversus popuium tuum et civitatem sanctam tuam. »

Quocirca in bonis quoque Septuaginta interpretum codici-

bus, illud tuam stellula apposita adjeclum est : nam cum

1
Dau. ix, 2^. — 2 Exod. xxxn, 7.
 :

DMIONSTRATIONIS ETANGELIC— L!R. VIIT.

^~(J

orans Danicl in illis snac snpplicationis vcrbis, ssepius popu-

lum Dei ptjpulum uominasset, civitafis autem locum sanc-
( tim Dci locum, vcrlens in diversum qui respondebat, nc-
quc civitatem sanctam Dei nequc populum Dei esse fatelur,
sed tuum, inquit, qui oras et qui talia de populo et de loco
civilalis dixisli. Verba ipsius Daniel hoc modo se habent :

« Avertutur furor luus el ira tua a civilate lua Hierusalem

£
o et montc sancto tuo . » Itcm : « Populus tuus factus est in
2
» opprobrium omnibus in circuitu noslro . » Et rursus : « Os-
» tende faciem tuam super sanctuarium tuum, quod deser-
» tum est\ » Et rursus « Vide interitum civitatis tuae, su-
:

» perquam invocalum cst nomen tuum *. » Ac deinceps :

« Quia nomen luum invocalum cst super civilatem tuam

» et super populum tuum .» Talibus cum orasset, adjunxit

5

« Et cum adhuc loquerer et orarem, ecce Gabriel quem

6
» videram in visione mea, volans tetigit me, et dixit ,» ea

utique quac superius descripta habes. Plane igitur in his Pro-

phela non simpliciler civitatem, sed Dei civitatem nomi-
navit, et populum Deipo-
sanctuarium Dei sanctuarium, et

pulum, ita videlicet animo erga illurn populum aifectus at :

vero Gabriel non item ut ipse ea quae jam dictajsunt vocat,

scd ex contrario, superpoputum tuum 3 inquit, et super
civitatem sanctam tuam ; ubi propemodum el civitatem et
populum et sancluarium illa Dei appellationc indigna cssc
demonstrat. Tantum igitur temporis spalium primum con-
tra populum, deinde contra civitatem praefmitum esse do-

cet ; et quod tantum sit, ostendit ex renovatione Hierusa-

lem. Id porro continetur a Dario Persarum rege usque ad

Augusti dominatum in Romanos, et Herodem Judaeorum
regem, qui alieno genere natus cst; quorum temporibusea
quae ad ortum Salvatoris nostri pertinent enarranlur, qucm-
admodum longius progressa oratio demonstrabit. Ordinc
* Dan. .x, 16. — 2 II». - 3
I!). 17, — < Ib. 1«. _ 5 [b. 19. — G
II). 2».
/4 8o ROSMil r.vMrniLi

deinceps sequitur : i Ll consummctur peccatum, ct quasi

» anuulo signentur pcccata, ct delcantur iniquitates, et ex-

i pientur injustilia3, et inducatur justitia sempiterna, et

» quasi signo impresso claudalur visio et prophelia, et un-
1
» gatur Sanctus sanctorum . » Pro eo autem cpiod est, « ut
» consummctur peccalum, et quasi annulo signenlur pcc-
»cata,» Aquila consummandam prnevaricatio-
verlit, « ad
» nem, et finem imponendum peccato. » Illud cnim « Im- :

plete mensuram patrum vestrorum

2
» » quod a Salvatore ,

nostro ad Juda^os dictum esl, etiam in his arbilror contineri

ac signiflcari : nam dum insidias illi Judaica gens molitur
et conficit, peccatum suum consummavit; et ejusdem, ut
Aquila verlit, adversus Deum pra3varicatio finem accepit.

Jampridem enim illos, quamvis innumerabilia peccata per-

petrantes, ante Salvatoris nostri adventum, Dei tamen cle-

mentia ferebat, quemadmodum videlicet Prophetica ipsa

verba demonstrant : verumtamen sicut de illis qui, genere

ab Hebra^is differenles, terram Promissionis iucolebant, ad

Abraham dictum est, « Nondum enim completa sunt peccata
» Amorrha3orum ; » quamdiu completa non fuere de terra
et

ipsorum patria expulsi non sunt, ubi autem completa sunt,

tum vero omnes in interilum inciderunt; qua3 sane clades
illos excepit temporibus illius Jesu qui Mosi successit : ita

etiam de priore libi intelligendum est populo; quamdiu enim

illorum peccata complela non sunt, Dei illos patientia et be-

nignitas tulit, et per Prophetas undique ad conversionem in-

vitavit : postquam autem, ut Salvator ad ipsos dixit, imple-
verunt mensuram patrum suorum, tum vero in eumdem
locum coacta omnia, exlremum illis maluraverunt interi-

tum sane quemadmodum item Dominus noster nos docct,

;

ubiait: «Omnemsanguinemeffusuma conslitutionemundi,

» a sanguine Abel justi usque ad sanguinem Zachariae, ven-
1
Dan. ix, 54. — 2
Matth. xxm, 3a.
 DEMONSTRATK)MS EVANGELIC/E LIB. VJII. 4^1

» turum supcr generationem islam *. » Cum igitur ad extre-

nium mamis injicere Filio Dei ausi sunt, consummaverunt
praevaricationem, et finem peccato suo imposuerunt, sicut
Aquila interpretatus esl; ac sicut Septuaginta, eorum pec-
catum alligatum signalumque est : sed quoniam non solum
in ruinam, verum etiam in reparalionem multorum venit
in Israel, sicut de ipso dixit Simeon : « Ecce hic positus est
2
» in ruinam et in resurrectionem multorum in~Israel ; » mc-
rito Daniel ad ea qune dicta sunt adjungit : « Et ut delean-
» tur peccala et expienlur injustitiac
5
. » Cum enim sanguis
taurorum et hircorum auferre peccata non posset, et omne
hominum genus expialione viva veraque indigeret (cujus
figuram gerebat id quod apud Mosem constructum vocatur
propiliatorium )
, nulla autem propitiatio viva veraque esset,

nisi Salvator et Dominus noster, ille Agnus Dei, de quo

4
dictum est : « Ecce Agnus Dei, qui tollit peccata mundi » ;

« Num rursus idem propitiatio est pro peccalis nostris,nec

» pro nostris tantum ipse est prelium ac redemptio, sed
» etiam pro totius mundi 5 ,» utait Aposlolus: «Qui faclusesl,
» inquit, sapienlia nobis a Deo, justitiaque et sanctificalio
6
» el redemptio : » merito ejus adventum simul complemen-
tum perfeclionemque peccati esse docet eorum qui contra
ipsum impii fuerunt, simul abstersionem et purgalionem
peccatorum, et injustiliarum expiationem eorum qui in ip-

sum crediderunt : nam cum Aquila, « ad consummandam

» praevaricationem, et finem peccato imponendum » dixe-
rit, tum illud adjecit, « et ad expiandam iniquitalcm; » sic

planc illum omnis iniquitatis, quaj olim pcr ignorantiam ad-

missa sit, expialionem esse pro concesso sumens. Post ipsa
7
haec illud sequitur : « Ut inducatur justilia scmpiterna . »

Esl sane ipse Dei Verbum juslitia sempiterna, « qui factus

1
Matlh. xxin, 35. 2 Luc. n, 54- — s Dan. ix,
24. — •
— h Joan. 1, 2y. —
5
1 Joan. 11, 2. 6 —
Cor. 1, 00.
1 Dan. ix, 24. — "'

xxi. 3i
 ,

EHSSIU tiMPMILl

:m ioniia a i)eo, jusliiiaquu et snnciificalio ct

> redemptio', i iH ait Aposlolus; vcrumtainen advcnlu suo

omnibus hominibus oonciliavil juslitiam, re ipaa ostendens
jiiod non solum Juda?orum est Dcus, scd ctiam genlium :

o Qunndoquidem unus cst Dcus qui justificnbit circuinci-

:
» sioneni ex fide, et Ex quo eos qui
pneputium per fidcm . i

cum Goraeho adcranl, quique jam Spirilum saoctum acci-

^rrc meruerant, admirans Petrus, « Vcrc, hiquit, novi quod
» non cst acceptor personarum Deus, sed omni gente qui
in

» Quin
J
» lintct illum et cxercet juslitiam acceptus est illi .

Paulus quoque Evangelium justitiac affirmat esse, ubi ail :

t Virtus enim Dei cst ad salulem omni credenti, - Juda?o

» primum ei Graeco : justitia cnim Dei in eo revelatur*. »

in Psalmis quoque de Christo dictum est : « Orietur in die-

» bus ejus juslitia et abundantia pacis '. »Et sane illius opus
revcra Dci justiliam demouslravit, utpotc quod omne genus
hominum pari vocntione dignum reddiderit. At quee per
Mosem edita sunl, nequaquam talia, sed uni soli Judaicne
. li donata : quocirca ad tempus dunlaxat prodita praelcr-
ierunt. At enim quos per Salvatorem noslrum justitia de-

nuntiato est, iu perpeluum permanens, merito aeterna jus-

titi.i nuncupnta esl, quemadmodum dixit Gabriel, « Et ut
6
n ndducntur justiiia sempiterna : » pro co autem quod esl
7
« El quasi signo imprcsso claudnlur visio et propheta ,
»

magis aliquanto |>ro[>rie mihi videlur Aquila reddidisse, «ct

» ad consummaiidum visionis munus el prophetam : » non
enitn ut ciauderet et quasi annulo signaret prophelicas vi-

sion^s, Salvalor ac Dominus noster advenit, qui etiam illas

quae anlea obscurac et quasi signo impresso clausa* erant,

ct aperuit et latius explicavit, quo lempore suis Discipulis

sensum divinarum Scripturarum exposuit. Ex quo, « Eec<>,

1
i C.at i. i>o. — 2
Rom. m , 5o. — 3
Act. x, 5 \ <t stqq. — h
Rom. i,

16.17. Psal. 1
111, -. — •'
Dan. i\, 24. — 7
I!'id.
 DKMONSTlUriOMS BVANGELlCiC IAV>. VII?. /j85

» inquit, vicit lec de Iribu Juda : et ipse aperuil sigilla li-

» bro apposila
1
, » ut apud Joannem icgimus iu Apocalypsi.
Caeterum quae tandem sigilla, riisi Propholarum ohscurila -

tes? quas cum plane benc notas hobcroi eliam Esaias, di-
2
xit : « J'jt erunt vcrba hrr-c tanquam vcrba I bri signal.i . »

Non crgo ul clauderet visioneui ct prnphelam venit Chris-

tus Dei, sed ut aperirct polius et in lucem proferret. Qnarc
magis mihi proprie videtur Aquila dixisso, tad eonsumman-
» dum visionis munus et prophelam » ; qtiod sane cum illo

concordal : « Non ireni solvcre Legem aul Prophctas, scd

b complerc, » quod a nostro Salvatorc diclum agnoscimus.
Finis enim Legis Christus, et omties de illo prophetiae ina-
nes alque iinperfeelae manserunt donec illc seipsum osten-
dens, omnibus quae dc ipso n Prophclis praedicta fueranl.
fuiem imposuit. Polcstetiam ex interpretalione Seplunginta
talcm Inbere scnsum illud quod diclum cst, « ut quasi si-
3
» gno impresso claudalur visio et prophcla : » cum Lcx et

Prophclaci usque ad Joannem permanscrinl, et ex ilSo dcfc-

cerinl qui prius Spiritu divino aillali divinabant, et vatici-

nia de Christo omnibus palam prodcbant, quique in sacris

responsis visiones puras ct sinceras contemplabantur, tan-

quam si ipsis divina gratia cl clausn cl quasi signis impres-
sis colligata csscl; mcrito evenit ut ab illo de quo dictum
cst lempore, non amplius apud illos munere suo fungeretur
Propheta, neque qui al> illis videns nominabatur, sed oainia
haec usque ad nostram aelatem sublala evanuerint. Dein-
ceps sequitur, et ungatur Sanctus sanctorum; hoc item
nobis eodcm argumcnto constabit : nam usque ad tempora
Salvatoris nostri,qui Sancti sanctorum pontificeserantapud
Hebraeos, ii caeremoniis, quas ex Mosaica legc aoceptas ser-
vabant, ungebantur; sed hi quoque post haec, sicut Prophc-
1
Apocal v, .">. — 2 j sa ; xxix, 11. — J
D;in. ix, i\.

5l.
tfi£ lusebii iiwom
tia prsdixerat, defecere : itaque quod ab Jacob ad Judam
oraculum enuntiatum est, secundum ea quae prius a nobis
exposita sunt, Judaicae gentis ducum principumque defec-
tum divinabat. Sed quoniam prophetarum et saccrdotum,
qui populo praeerant, jampridem honor dilatus fuerat, or-

dine deinceps sermo, ubi interitum Judaicoe gentis ducum

et principum sub ipsum Christi adventum, per eam quse
prius citabatur Prophetiam, praedixit, per eam quae nunc
in manibus est et prophelarum et sacerdotum, qui olim
apud illos florebant, defectum plane significat, tanquam hi
quoque ubi Ghristus advenisset defecturi essent quod qui-
:

dem vaticinium Salvatoris nostri adventus rcipsa compro-

bavit. Quia vero Aquila «ad ungendum Sanctificatum sanc-
» tificatorum » interpretalus est, ex eo aliquis suspicabitur
veterem Judaeorum ponlificem designari; quippe cum multi
quidem illo ipso inferiores sacerdotcs sancti appellarentur,

solus autem pontifex, qui omnes dignilate anteibat, sanctus

sanctorum. Siquidem hoc vel eo sensu acceptum quod uni-
cuique in promptu sit, verum esl : nam usquc ad tempora
Salvaloris nostri , qui a prima origine per successionem

erant pontifices, iidem etiam toti populo praeerant, et quae

ad cultum Dei pertinent, ritum illum sectantes qui in lege

Mosis sancitus fuerat, abunde satis administrabant; ex quo

autem Salvator noster advenit, primum quidem eorum quo-
que ordo confusus est, non multo autem post etiara penitus
extinctus. Caeterum, cum ego quidem nusquam in sacris
Litleris invenerim Juda2orum pontificcm sanctum sancto-
rum nominari, arbitror in unicum duntaxat Dei Filium
Verbum et proprie designari, et vere dignum tali appella-
tione constitui, Iis enim qui cxhominibus profecti sint, et

ad eum virtutis gradum pervenerint quem natura mortalis

conlingere potcst, satis superquc fuerit si quando in par-
 :

DEMONSTRATIOZVIS EVANGELIC.E UR. VIII. 4^5

lcm et coinmunicationem quamdam assumpticjusquidixit,

1
« Sancli eritis, quoniam sanctus ego Dominus » sancti ap- ,

pellentur ; Sanctus autem sanctorum quis landem sit apud

iiomines nominandus, praeter unum Sancti dilectum Pue-
rum, qui ut Rex regum, et dominorum Dominus, ila etiam
sanctorum Sanctus est appellatus ? Uni igitur ei, utpote qui

praestanliori quodam modo sit unctus quam omnes qui un-

quam terreno illo atque elaborato Mosis oleo uncti fuerint,
dictum est illud : « Dilexisli juslitiam, et odisti iniquitatem

» propterea unxit te Deus Deus tuus oleo exultatiouis prae

2
» participibus tuis . » Quo quidem oleo unclus ex propria
persona apud Esaiam ipse ait : « Spiritus Domini super me,
» propter quod unxit me 3
. » Quoniam igitur excellenti et

spirituali ac potius ipsius divinitatis unguento,solus praeter

omnes qui unquam fuerint, Salvalor nosler unctus esse perhi.
betur, merito Sanclus sanctorum, tanquam si diceretur porr-
tifexpontificum,est uominatus,autetiamSanctificatussanc-
tificatorum, ut est in Gabrielis oraculo. Uoec porro omnia
completis hebdomadibus septuaginta fmem suum contigere-,
non quam quo tempore Salvator noster homini-
alias sane
bus se videndum exhibuit. Ergo cum haec sic forte Angelus
is de quo dictum est summatim ipsi Prophetce cecinerit,

rursus sermonem de septuaginta hebdomadibus renovat,ex-

quisitissime partes singulas perdocens, unde incipere opor-
leat numerare tempora, et quidnam talibus temporibus
eventurum sit : « Et cognosces et intelliges ab cxitu sermo-
» nis, ut respondeatur et ccdificctur Hierusaleni, hebdoma-
» des septem, et hebdomadcs sexaginta dua3; et revertetur
» et aedificabitur platea et murus \ » Quae sane verba ut red-
dam planiora, pulchre mihi oflicio functus esse videbor, si

commentationem in cjusmodi locos 3Jus viri qui ante nos

idem studium coluerit non occultavero, sed eam quoque ap-
1
Levit. xi, 45. — 2 Psal. xuv, 8» — 3
Isai. lxi ; 1. — k Dan. ix, 25»
486 lisi-.r.n PAMNI1L1

posucro, ut acconnuodatu iis qui lecluri siul luec. Pulchre

enim illud dici selet, qua? amicorum sunl, ca esse commu-
nia : et quia uli quidem quasi cemmunibus convenit iis qune
alii probe dixerint, sed ila nt ngnoscamus auctores, neque
aut sua soboie palres, aut eos qui primi conseverinl, pro-
priis seininibus defraudemus, illius verba non gravahor ap-
ponoi e. Ea feruntur Alricani in quinto eorum quae de Tero-
poriljus scripsit, quae quidem in hunc modum se habent :

« Ipsa quidem parlicula, inquit, quae fere sic se habet,

» tum mulla tum admirabilia significat : altamen nuuc de
» iis duntaxat quae nobis ad rationem temporum, el eorum
» quae ad lempora pertinent conductura sint, verba facic-
» mus. Quod igitur haec de adventu Chrisli dicantur, qui
» post hebdom^das septuaginta ab hominibus esset viden-

» dus, neutiquam dubium est : tempore enim Salvatoris

» noslri aut ex illo ipso, et antiquanlur delicta et pcccata

» consummantur ; per remissionem autem, iniquilates cum

» injuslitiis expiatione dclentur, justitiaque sempiterna de-
» nwntiatur, prseter eam quae ex lege acquirebatur. Visiones
» aulem et prophetiae usque ad Joannem, et Sanctus sanc-
» torum ungilur: nam cum ante Salvatoris nostri adventum
» haec non essent, expeclabanlur lamen. Numeri vero ini-

» tium accipere, hoc est septuaginla hebdomadarum, qui

» sunt anni quadringenti nonaginta, Angelus praecipit ab
» exitu sermonis, ut respondeatur et aedificetur Hierusalem.
» Porro haec contigerunt regni Artaxerxis, qui Persarum rex
»fuit, anno vicesimo : hujus enim pincerna Neemias cum
» eum ipsum rogasset, responsum accepit ut aedificaretur

» Hierusalem. Et sermo exivit quo ipsum hoc jubebatur;

» nam ad illud usque tempus civitas deserta mansrrat. Cum
» enim Cvrus post sepluagenariam servitulem volentcm
» unumquemque voluntarie emisissel, qui cum Jesu magno
» saccrdote et Zorobabel, quique post hos ipsos cum Esdra
 ih;.\io.\sti\vtio.ms i;\ a.\(;luc.k lib. ¥111. /|(S*;

• rlescenderant, acdificarc lcmplum, cl inunnn civiluli eir-

>/ ciuiidare initio prohibebanlur, tanquain hoc iuipcralum

» nou esset. Munsit igitur usque ad Neemiuin et reguum
» Artaxerxis, annumque imperii Persarum conlesiinum et
* quiulum decimuni cum vero a capta Hicrusalein auuus
:

» ccntcsimus atque octogcsimus ageretur, tum rex Arta-

» xerxes jussit aedificari civilntem, eL Neeinias, uuus eorum
» qui cmissi fuerant, operi praefuit; el plnleu et muri aiii-

» bllus aedificata suut, sicut iuturum Prophclia significave-

» ral. Inde igilur uobis numerure iucipienLibus, septunginla
» hchdomades in Chrislum termiuaulur: nain si ab illo quo-
» vis tempore numeraudi inilium fecerimus, neque lempus
» ipsum conveniet,et multa incommoda subire necesse eril.

» Sive enim a Gyro, primaque emissione, seplunginla heb-

» domadas nunierare coeperimus, anni cenlum et amplius
» supererunt; sive ab eo die quo Angeius ipsi Daniel orncu-
» lum reddidit, etinm ninjor fiet unnorum numerus; multo
» nulcm major, si ab initio caplac urbis. Invenimus enim
» regnuin Persarum intra annos ducentos atque triginta
» contiueri; deinde Macedonum nd nnnorum numerum con-
» tinuari trecenlorum et septuaginta; inde vero ad Tiberii
» Cacsaris annum sexlumdecimum, annos sexnginla. Ab Ar-
» laxerxe autem septuaginta hebdomndesnd Christi tempus
» perveniunt, si Judaeorum numeros sequimur; siquidem a
» iNecmia, qui ut aedificaret Hierusalem est missus, anuo
» regni Persarum centesimo et quinlodecimo, qui fuit ipsius

» regni Artaxerxis vicesimus, atque idem octogesimae lertiae

» olympiadis quartus, ad illud teinpus qui fuit olympiadis

» ducentesimae secundae annus secundus, imperii autem Ti-
» berii Caesaris sextusdecimus, anni numerantur quadrin-
n genti septunginta quinque, qui Hebraica ratione fiunt qua-

» dringenti nonaginta : ulpole cum illi ad cursum lunae

» annos computare consueverint, ut hac ralione annus sit.
488 BU8MII 1'AMPllILI

» quod dictu facile cst, dicrum treccntorum quinquagiula

» quatuor; cum tamen solaris cursus dies coniiciat trccen-

» los sexaginta quinque eum unius diei parte quarla : ex

» quoapparetlunares cursus duodeciui,ab uno solari cursu r
» undecim diebus et quarta unius diei superari. Idcirco et

» Gra^ci et Judaei ternos inlercalares menses octavo euique

» anno adjiciunt etenim : si undenos cum unius parte quarta
» octies repeliveris^trium mensium spatium conficies. Qua-
» dringenti igitur septuaginta quinque anni, ©ctennia red-
» dunt quinquaginta novem et annos praeterea tres : cum
» vero octavo cuique anno tcrni intercalentur menses, con-
» ficiturannorum quindecim summa, paucis detractis die-
» bus. Quos si ad quadringentos septuaginta quinque addi-
» deris, hebdomadas septuaginta conficies. »

Hactenus quidem Africanus. Quod si nos quoque opor-

tet in ejusmodi Iocos propriam commemorationem in me -

dium afFerre, dico, non frustra neque temere divisionem al>

oraculo esse factam septuaginta hebdomadarum. Nam cum

eas diviserit in primas septem, ac deinde in alias sexaginta
duas, et post plurima quae media iirlerponuntur unam reli-

quam adjecerit, eo modo numerum septuaginta hebdoma-

dum complevit. Dicit igitur : a Et cognosces et intelliges ab
» exitu sermonis, ut respondeatur et aedificetur Hierusalem
» usque ad Ghristum ducem, hebde-inades seplem, et heb-
» domades sexaginta duae. » Deinde aliis quibusdam inter-

positis rebus, novissimam adjungit, his verbis : « Et confir-

» mabit pactum multis hebdomada una *. » Quod autem
hacc non frustra neque absque divino afllatu temere eflusa
eorum qui haec tanquam Dei verba acceperint, nega-
sint,

turum arbilror neminem. Hoc igitur primum commode no-

bis visum est annotari oportere, legentibusque ut hujusce
quncstionis exquisitam solutionem invenianl, locum relin-
1
D.in. ix., 2S, 27.
 lU-MONSTRATIONIS L V ANGKLIC/E LIB. VIII. 4^9
quere. Attamen si ne nos quidem quod in menlem venit

occullare oportet, dico alio quodam sensu Christum du-

cem, qui in proxime exposita Scriptura significatur esse
accipiendum, in illis ulique verbis : « Ab exitu sermonis, ut

» respondeatur et acdificctur Hierusalem usque ad Christum

» ducem; » nihilque aliud intelligendum quam seriem suc-
cessionemque pontificum qui post illam ipsam prophetiam
reditumque de Babylone populo Judaico prajfuerint, quos
christqs nominare sacrae Litterae consueverunt. Hos enim
duntaxat genti praefuisse initio facto ab Josedech sacerdole
magno, post reditum de Babylone usque ad tempora adven-
tus Salvatoris nostri accepimus. Arbilror igitur inlerme-
dium lempus quo illi praefuerunt significari illis verbis :

« Ab exitu sermonis, ut respondealur et aedificetur Hieru-

» salem usque ad Christum ducem, hebdomades septem et
» hebdomades sexaginta duae; »anuorum vero hebdomadas
si redigantur in annos, quadringentos octoginla tres, a re-
gno Cyri usque ad Romanorum imperium propagari, quo
lempore Pompeius, Romanorum imperator, Hierosolyma
aggressus, obsidione quidem urbem ipsam cepit, lotam vero
gentem Romanis servire coegit, usque adeo ut ex illo tem-
pore et tributa pendens et Romanorum jussibus obtempe-
rans fuerit. Ad hoc igitur tempus quadringentorum octo-
ginta trium annorum numerus ducitur, in quo desierunt
qui secundum Mosaicam legem ex majorum successione ac
serie totius gentis principatum et sacerdotium capiebant,
quos christum ducem a Scriptura divina hoc in loco no-
minari suspicor. Quod si opus est enumeratione quoque
uli, et quinam illo intermedio tempore de quo loquimur,
quibus successerint, locumque illum tutali sint exponere,
ne hoc quidem faceregravabimur, ut eorum qua3 dicta sunt
veritalem ostendamus. Primum igitur post ipsius Daniel

propheliam, Cyro apud Persas reguante, post reditum de

.,<)<» I.IM.UI l'AMl'UIU

Babylonc, Jesus Glius Josrdech, ^|ui snccrdos uiagnus cst

diclus, una curu Zorobabel de Bnbylouicn scrvitule revcr-
lilur, ct sic fundamenta templi jaciunlur : sed diiui a vicinis
impeditur opus, seplem primae nnnorum hebdomades, quas
Prophetn dicit, nbierunt, cjuibus lempli a^dificalio inchoala
renuinsil; qua de causa divinum Oraculum primas septem
hebdomadas a reliqua sunmia disjungit, dum dicit iicbdo-
madcs seplem, ac deinde ex intervallo adjungit, ct hebdo-
madcs sexaginta ducv. Seplem igitur a Cyro ad tenipli
ocdificationem absolutam annorum hebdomades reperiun-
lur : inde animos sumentes Judcei, ad Salvatorem noslrum
dicebant : « Quadraginla et sex annis ajdificaium est lem-
» plum hoc, ct tu in tribus diebus excilabis illud* ? » Al
illi quidem quadraginta et sex annis aedificatum esse lem-

plum dixere; tol enim a regno Gyri prioris, qui primus

Judacorum quibusque volenlibus concessit de Babylone in

palriaui terram reverti, ad sextum Darii regni annum colli-

guntur, sub quo omnis aedificalio finem accepit. Sed Jose-

phus auclor Mebraeus alios tres annos adjungit, ad ea quaj
tcmplo exlrinsecus accedunt ornamenla absolvenda ; ut

proplerea merilo seplem primas hebdomadas, quae summam

quadraginla novem annorum conficiunt, a caeteris Oracu-
lum prophelicum separaverit, et reliquas sexaginla duas a
Darii rrgno numerare contingal : sub quo rursum Jesus
filius Josedech, et ZorobaLel filius Salathiel, cum adhuc
viverent, ambo instauratione lempli praefuerunt, prophetiai
inunus interim exercentibus Aggaeo et Zacharia, post quos
Esdras et INeemias de Babylone itidem reversi, murum cir-

cumdederunt civitati. Tunc aulem ponlificatum adminis-

trabat Joacim, qui Jesu fdii Josedech filius fuerat, post
quem Deinde Jodae, quem secutus est
successit Eliasib.
Jonalhas; hunc excepit Jaddus. Horum etiam apud Esdram
1 .!,.:
JGUIJ. r
 :

1.1 MONSTR ATiOMS EV ANGF.I.IC.E LIB. VIII.

4<J
l

fit mentio, his vcrbis : « Et Jesus genuit Joacim, et Joacim

» genuit Eliasib, et Eliasib genuit Jodae, et Jodae genuit
» Jonalhan, el Jonalhan genuit Jaddu *
: » lempore autem
jiiijws Jaddu Alexander Macedo Alexandriam condidit, ut
Josephus scriptiim reiiquit, el Hierosolyma ingressus Deum
adoravit. Mortuus est aulem Alcxander ineuntc centesima
el quarla decima olympiade, post Cyrum ducenlis triginta

sex annis, qui apud Persas regnare coepit ineunte olympiade

quinla supra quadragesimam. Post mortem vero Alexandri
Maccdonis, et postquem proximc diximus ponliliccm, Onias
ipse quoque, pontificatns honore suscepto, genti praefuit

cujus lcmporibus cum Selcucus Babylonem ccpisset, Asioe

sibi diadcina circumdedit, anno post Alexandri morlem duo-
ciecimo; quem a Cyro incipientibus omnis temporis
ad
suinma annorum ducentorum quadraginta oclo colligitur.
Ab hoc ipso lempore Graecorum regnum numerare incipit
Maohabajorum historia. Cseterum, post Oniam, Judaeorum
suscepit principatum ponlifex Eleazarus, sub quo Septua-
ginla viri divinas interpretati Scripturas Alexandrinis bi-
hliolhecis dedicarunt. Post hunc secutus est alter Onias :

cui snccessit Simeon ; cujus tempcstate Jesus filius Sirach

fama celebris fuit, qui Sapienliam titulo omnia virtutum
gcncra profitenlem composuit. Post quem alius eodem cum
prioiibus nomine Onias praefuit : hujus pontifieis tempore
Antiochus, cum Judaeos obsidione fatigasset, Grrecorum
rilibus uti coegil. Hunc secutus Judas cognomenlo Macha-
ba?;is, dum rebus Judajorum praeest, regionem ab impiis et
profanisexpurgalam Iiberavit. Cui succedit frater Jonathas,
deinde Simon : sub cujus mortem regni quod apud Syros
viguit, annus numeratur septimus et septuagcsimus supra
centesimum : ad quod sane teinpus primus qui Machabae-
orum vocatur liber historiam deducit, ac deduclam relin-
1
2 La.il'. XII, MJ I J .
4ga liusEiui rAMPiiiLi

quit. Itaque a priino anno Cyri, regnique Persarum, ad ex-

tremum historiae Machabaeorum fineui, Simonisque pontifi-
cis morlein, anni colligunlur quadringenti viginli quinquc.
Poslhac vero Jonathas, ut scribit Josephus, ponliiicatum
exceptum pcr annos viginti novem administrat. Huuc secu-
tus Aristobulus, annum unum praeest : hic primus post re-
ditum de Babylone ad pontificiam dignitalem amplius re-
L.iiini diadema additum sibi imposuit. liuic succedit et rex
idem et pontifex Alexander, qui et ipse annos scptem el vi-

ginti rebus Judaeorum praeest. Ad cujus principatum a primo

rcgis Cyri anno, et Judai'cae genlis redilus de Babylone, om-
nis summa annorum coliigitur quadringentorum octoginta
duorum, quo toto lempore pontifices praefuerunt, quos ego
quidem Ghrisli ducis appellatione a Prophetia significari
arbitror : post quos, ipsorum novissimo Alexandro dece-
dente, res Judaeorum sine principe, sine duce, neminem
qui praeesset habentes, relinquuntur. Faclum itaque est ut
corum regnum in foeminam tandem recideril cujus : filii duo,
Aristobulus atque Hyrcanus, dum inter se de principatu con-
tendunt, Pompeius interea Romanorum imperalor, Hiero-
solyma aggressus, cum obsidione urbem capit, tum usque
ad penetralia Templi progressus, quae sancta in illis dice-
bantur profanat. Et haec Judaeis accidunt eentesimae septua-
gesimae nonae olympiadis anno prinio, qui fuit annus a Cyri
regno quadringentesimus nonagesimus quintus, cujus regni
initium quiuquagesima quinla olympiade factum est. Per
id igitur temporis Pompeius vi captis Hierosolymis, et vinc-
tum Arislobulum Romam mittit, et hujus fratris Hyrcano
sacerdotium tradit; atque ex ilio lempore universa Judae-
orum natio Romanis tributaria facta est. Posl Hyrcanum
Ilcrodes Antipatri filius, ipso interfecto Hyrcano, largicnle
Romano senatu, Judaeorum oblinet regnum. Hic primus
alieno ortus genere, perturbato pontificum ordinc, qui Mo-
 Dr.MONSTRATIONIS r.VANGF.LlCE LIB. VIII. 4<)5

saica lege sancitus fueral, iu illa genle regnat : lex cniiu

tlivina jubcbat ut inaximus pontifex quamdiu vivcret sacer-

dolio fungeretur; at Herodes non iis qui lcgitimo generc
orti essent, neque iis qui id juris habercnt, sed supposititiis
quibusdam atquc a serie ac successione pontificum alienis
id muneris attribuit, ac ne iis quidem in perpetuum, sed
ad breve quoddam determinatumque tempus gratificans,
atque alio tempore aliis ejusmodi honorem imperliens. Ut
hac ratione primae quidem hebdomades septem a Cyro ad
Darium, reliquae vero sexaginla duac, a Dario ad imperalo-
rem Piomanorum Pompeium contineantur. At si tertiam
prajlerea contemplationem velis insislere, atque alia qua-
dam ralione tempora septem et sexaginta duarum hebdo-
madum numerare, qua? annos continent quadringentos oc-
toginta tres, invenias idem temporis spatium ad Augustum
usque atque Herodem, qui primi externi generis regnarunt,
quorumque temporibus Salvatoris nostri Jesu Christi ortus
fuisse memoratur, propagari; si modo hunc quem dixi nu-
merum sumpio initio a Dario Templique absolutione recol-
ligas. Ad secundum enim Darii annum tempus solitudinis

urbis Hierusalem, quod septuagenarium fuit, pervenisse

propheta Zacharias indicat his verbis : « In die vicesimo
» quarto undecimi mensis (is est sabat) in anno secundo
» Darii, factum est Vcrbum Domini ad Zachariam filium
1
» Barachiae . » Deinde progressus adjungil : « Et respondit
» Angelus Domini el dixit : Domine omnipotcns, quousque
» misereberis Hierusalem et urbium Juda, quas despexisli
2
» hunc septuagesimum annum ? » Hoc igitur ipsum tempus
Daniel cum divino Spiritu aJllatus vidisset, his vcrbis nota-
vit : « Ego Daniel intcllexi in iibris numerum annorum dc
» quo factus est sermo Domini ad Hieremiam proohetam,
» utcomplercntur dcsolationisHierusalem scptuaginlaanni;
* Zach. i, i. — 2 ll)id. 12.
^<)4 KDfBBtl P WiPlIlLl

i el dedi iacicm meam ;>d Dominum Deum mcum, ul orarcr

1
;;c deprecarer . «Deinde posl deprecationem Angelns,qui
illi scipsum oslendit, ea divinat quae ad septuiginla hcbdo-
madas pertinent, et tempus unde numerandi initium capien-
dum est significat, diccns : « Et cognosces et intclligcs ab
» exitu sermonis ut respondealur et aedificetur Hierusalem
» usque ad Ghrislum duccm 2 . » Porro autem a Gyro pri-
mum responsum est ut aedificaretur Hierusalem, nec lamen
ipsum opus effectum est, cum id vicini undique prohibue-
rint. Postea vero cum Darius jusserit, eoq ;e regnanle ab-
solutum sit Templi aedificiurn, inde ab hoc ipso tempore
prophetae Daniel oraculum sui eventus initium sumit, cujus
verba illa sunt, « Ut respondeatur et aedificelur Hicrusa-
3
» lem ; » in quo eliam illud dictum est : « Ego Daniel intel-

» lexi in Iibris numerum annorum de quo factus est scrmo

» Domini ad Hieremiam prophelam, ut complerenlur deso-
» lationis Hierusalem sepluaginta anni \ » Anno igitur Darii

secundo apparet complelos esse annos iilos septuaginla, ut

nosomniratione oporteat septuaginta hebdomaduminilium
facere a sexagesima sexta olympiade, atque a Darii anno
secundo, in quo omnis illa urbis Hierusalem aediflcalio ab-
soluta est : inde igitur si tempora qua? sequuntur numeres,
invenias ad ipsum usque Herodem et monarcham Romano-
rum Augustum, sub quibus Salvatoris nostri ortus vitae ho-
minum iIIuxit,quadringentos octoginla tresannoscontineri,
qui septem et sexaginta duarum hebdomadum summam
secundum ipsius Daniel propheliam conficiunt. A sexage-
sima enim sexta olympiade ad centesimam octogesimam
scxtam intermediae olympiades colliguntur centum et vi-

ginti una : qui sunt anni quadringenti octoginta quatuor,

singulis utique olympiadibus quaternos annos continenti-
bus. Quo temporc Auguslus Romanorum rex quintumdc-
* Dan. .v, >, :-.— s
lbid. a5. — s
Ibirt. — k Ihid. .
 DKMOXSTRArtnNIS KVA1CGE!.H!.4! LIB. VIII. /j<)">

cimum sitj regni annum agens, et /Egyplum e.t reliqunm

orbsm torrarum impcrium oblinel : sub quo primus alieni
geueris Herodos Judacorum accipit regnum, et Salvalor Do-
minusque noster Jesus, qui Ghristus cst Dei, nuscilur, dum
videlicct et orlus illius tempus, et septem ac scxaginla dua-
rum hebdomadum finis de quibus loquitur propheta Da-
niel, in idem concurrunt; post quas segregelur, et Iongius

post plurima, ea vidclicct quae in medio prophelicc praedi-

cuntur, amandelur una quae rcliqua est hebdomada, caelora

omnia quaecumque inter mediam oraculi praedictionem dicla
sunt perficiuntur, quae in hunc modum ipsa quoque se ha-

benl : « rost hebdomadas seplem et sexaginla duasperibit

» unclio, el judicium non est in ea : et civitatem et san>

» tum disprrdet cum duce venluro; et excidetur in dilu-
» vio, et usque ad finem belli in compendium redacli, iivj

» tcrnccionihus 1
. »Elhncc quidem perspicuum exitum nacia
sunt Augusti Herodisque lemporibus : in quos eas de qui-
bus dicehatnus septem hebdomadas consummari affirma-
mus. Nam cum suum progressum alque ordinem ponlificia

ill i unclio usque ad Flerodem et Auguslum constanler scr-

vaverit, et velerum ponlificum successio in Alexandro Hyr-

cani palre terminetur, Herodes ipso Hyrcano interieclo,
non amplius iis qui a parentibus succedendi jus haberent
ministcrium illud conccssisse dicitur, sed ignobilibus qui-
busdam obscurisque hominibus. Sed eliam oraculum hanc
ipsam rem anticipans divinavit, his verbis « Et post hcb- :

» domadas seplem et sexaginta duas, peribit unctio, et ju-

2
» dicium non est in ea » quod quidem perspicue reliqui :

quoque posuerunt interprcles. Aquila quidem sic « Elpost :

» septem hebdomadas et sexaginia duas, peribit unctus, et

» non esi ei » Symmachus aulem sic

; « Et post hebdoma- :

» das septem cl sexaginla duas, excidetur chrislus, et non

* D.in. i\. a6i - 2 llmi.
 ig6 BC»BBU r.\MriiiLi

aderil ci. » Ex qtio maxime mihi conslara videtur, chri-

stum ducem esse eum quem expositio noslra declaravil.
Post eas igitur de quibus diximus completas hebdomadas,
t Peribit chnstus, i inquit. Sed quis tandem hic chrislus,
nisi dux qui legilime succedens ex pontificio genere, suae

genti praeesset ? Mansit igitur hic christus quamdiu hebdo

mades illac duraverunt; ubi autem illarum finis advenil,
excisus est qui de g?neris successione genli praeesset. Porro
hic fnit Hyrcanus,quem cum Herodes interfecisset, rcgnum
protinus quod ad ipsum nihil spectabat arripuit, primusquc
ipse praefuit ex alieno genere. Caeteruiu non solus Hyrca-
nus, qui cbristus erat, et priscorum pcntificum novissimus,
excisus est, sed etiam ea quae altius a majoribus longeque
superioribus pontificibus repetita fuerat successio, ipsaque
legilima unctio; quippe quae non ultra ex judicio facta sil,

sed inordinate el confuse, non secundum ea quae Moses iu

suis legibus sanxerat, concurrerunlque in unum omnia,
quemadmodum Prophetia praedixerat, illis verbis : « Peribit

i unctio, et judicium non est in ea. » Alque optimus hujusce

rei teslis est Hebraicus auclor Josephus, qui in xx Judaicae
Anliquitalis libro, quae ad illa tempora pertinent, in hunc
modum exponit : Herodes aulem regni administratione a

i Romanis accepta, nullos amplius ex Asamonaeo genere

» (hi autem eranl qui Machabnci vocantur) pontifices decia-

» rat, sed ignobiles quosdam et ab Hebraeis tanlummodo

oriundos, praeler unum Arislobulum, qui Ilyrcani filius
» fuit. Hunc enim cum ponlificem declarassel, sororem
> ejus Mariamnam duxit uxorem; quippe qui mulliludinis
> erga illum captaret benevolentiam, propler Hyrcani mc-
* morinm. Deinde veritus ne omnes ad Aristobulum des-
» ciscercnt, hominem de medio suslulit, dum esset in op-

» pido Hierichunle : illi enim nalanti, vique inlerim sub

» aqua detenlo, necem est machinatus, uti jam planum fc-

/
 DKM0NSTHA.T1OM8 EVANGELICjE I.IB. Mir. 497
» ciinus. Post hunc non amplius ex Asanionaei prole oriun-
» dis pontificatum commisit. Herodem imilatus est in con-
n stitutione pontificum ejus filius Arclielaiis, et post hunc
» ipsum Romani, qui Judaeorum regnum occuparunt. »

Rursus de iis alio in loco dicit haec : « Herodes aulem rex

» uhi turrim hanc in idoneo loco sitam magno sumplu in-
» struxit, Antoniam appellavit nomine : vestem praHerea
» pontificiam assumpsit, et eam quae deposita erat reiinuit.
i) Herodi similia patravit qui ah ipso rex declaratus est Ar-
» chelaus ipsius filius, a quo Piomani acceplo principatu,
n vestem ponlificis quac reposila erat suh signo in domo ex
» lapidc constructa obtinuerunt. » Ex his plane cuivis in-
lellectum esse arhitror quisnam fuerit eventus oraculi di-
centis : « Et post hehdomadas septem et sexaginta duas
1
;> pcrihit unctio, et judicium non est in ca . » Magis etiam
intueheris quo sensu diclum sit illud : « Et judicium non
» est in ea, » si nullo judicio creatos pontifices eos qui post
Herodem, quique temporibus Salvatoris nostri fuerunt,
consideraveris. Gum enim ex divina lege pontifex totum
suae vitae tempus sacrum munus obire, idemque legilimo
filio successori tradere juheretur, per ea lcmpora quae
modo explorahamus, post interitum sacrae unctionis, sicut

Prophctia significaverat, priuius quidem Herodes, post He-

rodem vero etiam Romani, ahsque judicio, nulla servala

legc, quos ipsi prohassent pontifices declarare instituerunt,

plcheiis quihusdam viris atque ignobilihus hunc honorcm
Iargientcs, idque nominis venale habere, et cauponum
more pro eo preliam accipere, modo hos modo illos an-
nua dignitate donantes. Quocirca sanctus Evangelista Lu-
cas, dum pracdicandao Salvatoris nostri doctrinae tempus
descrihit, hoc ipsum mihi notare videtur, cum ait : « In
) anno quinto decimo imperii Tiberii Gaesaris, procuranlc
1
Dan ix, 26.

XXI, 52
 I.ISIIBII PAMPHILI

Pontio Pilalo Judneam, letrarchiam vero oblincnlihus Ile-

rode, cl Philippo, et Lysania, sub principibus sacerdolum
» Anna ct Gaiphn '
: »namque hi duo quo tandem paclo eo-

tl< in tempore fuissent ponliiices, nisi Icgi qune de ponlifici-

bus sancila iueral vis illala fuissel? Haic cadein Josephus

quoque teslificans, sic scribil : « Valerius Gratus, Roina-
» norum impcrator, cum Anano pontifici sacrum munus
» abrogasset, Ismaelum Tupheba pontificem declaravil; cui
» item ipsi cum haud multo post honorem ademissct, Elca-
i zarum Anani pontificis filium ponliiicem creat. Deinde
» anno peracto hunc quoque rejicit, et Simoni Gathimi filio

» pontificatum tradit : huic quoque non plus annuo honorc

» perfuncto abiit tempus, et in locum ejus Josephus, qui
» eliam Gaiphas, sufTectus esl. » Haec necessario posui pro-
pler illud : « Peribil unclio, et judiciura non est in ea, » quoe
ego quidem arbitror indubilalam demonslrationem habere.
Jlis deinde addit Prophelia : « Et civitalem el sanctum dis-
2
a j)erdet cura duce venturo . » Ubi ego rursus et ipsum Hc-
rodem, et eos qui post Ilerodem ex alieno genere impera-
verint, puto intelligendos :nam quemadmodum superius
nominabal chrislos duces, cum in illis verbis pontiiices di-
rcvci usquc ad Ghristum ducein ; ila post eos, et post eo
rura abrogalionem, non alius fuerit venlurus quam is qui
dictus est ex alieno genere, caeterique quicumque posl illos

deinceps gcnli pra^fuerunt, quibus lanquam adjutoribus

ulens, una cum iisdem ipse honesli iniraicus bonoruraque
corruplor, et civilalcm et sanclum perdilurus dicitur. Et-
cnira vcre perdidit lolam gentem, modo quidem sacerdolii
ordinera prasler legein }>erturbans, modo vero cunctum po-
puium |)erverlens, el civilatem (sicenira cives iigurale

noiuiuanlur) evocans ad irapietatcni et nefas. Huic aulcm

(.ommenlalioni noslra) Aquila quoque concordat, qui inler-
1
Luc. iii, }, 2. — 2
Dan. ix, 26.
 DKMONSTRATIONIS EVANGELIC.E LIB. VIII. ^99
pretalus cst in hunc modum : « Et civitalem ct sanclum
» dispcrdet populus ducis venluri. » Non solum enim qui
vcnlurus fuit dux, quem nos supcriore expositione prodi-
dimus, corrupil civitalcm ct sanclum, sed eliain illius po-
pulus. PraHerea non forsitan quispiam a rccto abeiraverit
si dixerit etiam Romnnum ducem iisdem verbis designari,
ojusque ducis populum : per quae arbilror significari exer-
citus Romanorum principum, qui cx illo tempore genlis
impcrium tcnuere, quique civitatem ipsam Hierusaleui, et

in ea quondam venerabile ct sanclum templum corrupe-

runt; siquidcm ab iis etiam excisi sunt tanquam in diluvio,
ct usque ad finem belli ia compendium acti itineribus per-

vcnerc, usque adeo ul, quemadmodum Prophelia dixerat,

exlremam tum passi sint solitudinem, post ipsorum nefarias
conlra Salvatorem nostrum insidias : nam postquam id mo-
lili sunt,cxlrcmam saue obsidionem pertulere. Haec quoquo
ipsa ad amussim cxplorala habes in iis quas Josephus scrip-
sit hisloriis. Gaeterum cum luec de iis quac intermedio sep-
lem et sexaginta duarum hebdomadum tempore Judaicae
genti acciderunt, perProphetiam praedicta sint, ordine dein-
ccps novi per Salvalorem noslrum denuntiandi Testamenti
significalio canitur. Ergo ubi tam mulla in medio inter sep-

tem et sexaginta duas hebdomadas dicta sunt, tum adjun-

gitur : « Et confirmabit pactum mullis hebdomada una, et
» in medio hebdomadis auferetur sacrificium et libatio, et

» in templo abominalio desolationum erit, et usque ad con-

» summalioncm lemporis consummatio dabitur in dcsola-
» lioncm *< » Sed jam haec quonam pacto complela sint
exploremus. Sane proditum est memoriae omne doclrinae
erudilionisque miraculorum Salvaloris nostri lempus, trium
annorum et semis fuisse quod quidem esl hebdomadis unius
:

dimidium. IIoc ipsum quodam modo Joanncs Evangclisla

1
Dan. ix, >.-.

3 9.
.'). <> i i >i r.n i» \mpiiii.i

aiienlissimc ejus Evangolitim observantibus declarabit. Erit

igitur hebdomasannorum una omnc tempusquodcum Apo-
>to!is suis vcrsatus est, tum antequam passus est, tum posl-

(jiKini de morte ad vitam revenit nnm quod antequam sit :

passus per tres annos et semis omnibus ct Discipulis ct non

discipulis seipsum exhibuerit, palam ex iis qme scripta sunt

de ipso proditum est; quo tempore et documentis et admi-

ralione dignis curationibus, divinilatis suae vires omnibus
simpliciter tam Graecis quam Judaeis ostendit : ubi vero a
morle ad vitam est restitutus, quod idem temporis cum-
demque annorum numerum cum suis versatus sit, Discipu-

lis et Apostolis, rationi sane consentaneum est, « per dies

» quadraginta apparens eis, et consuescens, et de regno Dei
» loquens* ; » quemadmodum quidem in Apostolorum Actis
continctur, ut haec sit illa de qua Prophetia loquitur anno-
rum hebdomadas, in qua confirmavit pactum multis, muni-
tius vidclicet reddens novum Evangelicae praedicationis Tes-
tamentum. Sed quibus multis id confirmavit? nempe suis

Discipulis et Apoatolis, iisque omnibus quicumque ex Hc-

braeis in fidem ejus venerunt. Cacterum in hujusce unius
hcbdomadis medio, in qua illud ipsum de quo diximus
Teslamenlum multis confirmavit, sublatum est sacrificium

ct libatio, abominatioquc desolationis inchoata est; quan-

doquidem hac hebdomade jam ad medium sui spalium
ipsa

ducta, post trium annorum tempus et semis doctrinae illius,

quo tempore passus est, velum templi scissum est a summo
usque deorsum : ut ex illo jam vi quadam sublata fuerit ab

cis libatio et sacrificium, et abominatio desolationis in tem-

plo sederit, utpote cum cos virtus illa reliquerit solos, quac

ab initio ad illud usque tempus el tutelam et providentiam

ejus loci gerebat; nam ad illud usque tempus quo ille pro
salute nostra passus est, divinam quamdam vim fuisse quae

1
Art. i, r>.
 DEMONSTRATIOfflS BVANGELIC£ UB. VIII. OOl

H templum ct Sanclum sanctorum luerelur, exislimnre par

est : alioqui quid oportebat illum una cuui aliis multis se-

dere in teniplo, et cx legibus festos dies colebrare, si novis-

sct non amplius consistere locum illum, noquc Dei praesen-

tia dignum essePFuerunt igitur ad illud usque tcmporis
nonnulli tn lomplo divinantes, qualis Anna prophctica mu-
licr filia Phanuel, ct Simeon qui in ulnas ipsum adhucin-
fanlem accepit, qui etiam cecinerunt ea quae publicae me-
moriae prodila sunt. Sed nequc ipse Dominus nosler dixisset

leproso : « Abi,ostendc tesacerdoti,et oflersacrificium quod

1
» praecepit Moses in teslimonium cis , » si illo in loco non
ultraexislimassct quae ad ritus legesque pertinent, tanquam
in sanclo ct Dei praesenlia digno ioco, cclebrari oportere :

neque vendentes ct ementes ejiciens dixisset verba illa :

a Scriptum est, Domus mei domus orationis vocabitur, vos

» autem eam facitis speluncam latronum 2 ; » et rursus : « Au-
» ferte ista hinc, et nolite facere domum Patris mei domum
3
n negotiationis , » nisi adhuc plane censuisset vcnerabilem
csse locum putare oportere. At enim ubi illorum exlremum
scelus appropinquavit, tum omnia indicavit dicens « Ecce :

4
» relinquitur vobis domus veslra deserla » quod quidem ;

ipsum completum est quo tempore, dum ille cruci affixus

cst, velum templi medium loto penitus altitudinis suae spa-

lio scissum est, sublatumque est ex illo, vi quadam, Deo

gratum ex institutione legis sacrihcium et libatio, qua su-

blala abominatio desolationis, secundum eam quae nunc in

manibus est prophetiam, in loco illo secuta est. Quod si per

aliquod lempus permanere visa suntea quae ad functionem
illam in tali loco pertinent, non tamen eadem amplius grata
Deo fuerunt, quippe cum et sine judicio et praeter leges ce

lebrarentur. Sicut enim antea, unctione rbolita, et legili-

mis ex succedendi serie pontificibus post Hyrcani inleritum

1
Matlh. viu, 4- — 2 Id. xxi, 10. — J
Joan. 11, 16. — 4
Matth. xxm, 58.
 MSJ.IllI l» VMI*1IILI

.-sbrogotis, qui poslhnc sine ordinc et pivcter leges nd illnd

inunus ncccdebnnt, videbantnr iili quidem ali(|uid facere,

et tamea id nullo laudabili insliluto praestabant, proptcr

unos etiain dixit Prophetia : « Peribit unctio, et judiciuni
x non est in ea V» talibus inlerim verbis judiciorum legum-
que in illis contemplum accusans : ita etiani circa libatio-
neni et sacrificium contigisse affirmabis, quae recte quidem
et ex lcge anlequam Salvator noster sit passus celebraban-
tur, propter virtutem illam quae ad iliud usque tempus loci

sanctitatem luebatur. Caeterum et sublala est illico post il-

lius perfeclum Deoque conveniens sacrificium, quod ipse se

ipsum pro peccatis nostris obtutit, cum ipse essetillea Ag-

2
nus Dei qui tollit peccnln mundi : »quo quidem sacrificio

cunctis hominibus secundum nova novi Testamenti myste-

ria tradita, quae veteris propria erant sublata sunt. Eodem
enim tempore et oraculum illud completum est : « Et con-
3
;> firmabit pactum multis hebdomas una , »et qurc ad vetus
Testamentum spectant sublata sunt. Caeterum quando tan •

dem quae ad novum pertinent Testamentum sunt confirma-

ta, nisi cum Salvalor ac Dominus nostcr maguo illo sui ad
mortem accessus mysterio functurus, qua nocte tradeba-
tur, occultarum et ad ipsum spectantium novi Testamenli
rationumsigna et notas suisDiscipulis tradidit?eodem enim
tempore et haec perfccta sunt, et a Mose descriptum vctus
Testamentum sublalum est; quam rem plane declnravit vc-
lum templi quod per idem tempus scissum est. Sublato
igitur ex illo deinceps, et non minus revera quam vi solulo

sacrificio ac libatione, quae posthac exislimabanlur illic per-

fici sacrificia, sine gratia, rebus sacris aliena, in profano
loco a profanis et a re sacra alienis perficiebantur. Caite-
rum his de rebus etiam Josephi tcslimouium accipe :

« Ipso autem die Pentecostes noclu sacerdotes in lemplum

1
Dan. ix, ?.(i. — 2 Joan. ?, 29. — 3 Dan. ix. 27.
 DI2M0NST11ATI0NIS B VANGKLIC E LIB. VIII. 000

ingressi, sicut eis lnos oral, nd muncra obcunda, primum

» quidcm se molum quemdam strepitumque sensisse dixe-
» runt, deinde vero subitam voccm crcbro repetcnteni, Mi-
r> gremus hinc. » Haec autcm illc scribit facta esse post
Salvaloris noslri mortem. Rursus idem ait, « Pilalum prac-

» sidem, ipsum utique illum qui tempore Salvaloris noslri

» praefuit, noctu in lemplum contra fas imngines Cnesaris
» magnamque pcrturbalionem seditionis atque tu-
intulissc,

» multus Judaois injecisse. » Eadem haec etiam Philo con-

firmat, qui ait « regias imagines Pilatum noctu in tcmplo
» mutuarum inter ipsos
dicasse, initiumquc seditionum et
» calamilalum ex illo Judaeis accidisse. » Non desierunt

«Tgo posthac quae universam gentcm corumdemquc princi

pem civitatem invaderent, omnis generis mala, usquc ad ul
limum illud quod coulra illos gestum est bellum, extremam-
(juc illam obsidionem in qua omnis generis internecionibus,
ct famis, et pestilentiae, et gladii, cum pernicies adverstis
eos diluvii instar conflueret, omnes quicumque advcrsus
Salvatorem nostrum conspiraverant, cujuscumque csscnt
actalis, excisi sunt quo sane temporc cliam desolationis
:

illius abominatio in lemplo conslitit, quae quidem ad hunc

usque diem permansit, singulis diebus in detcriorem soli-

ludinem corruens. Par autem est eam itidem usque ad vitae

consummalionem duraturam, j uxta terminum quem Prophe

lia indicaverat, illis verbis : « Et usque ad consummationem
1
» lemporis consummatio dabitur in solitudinem ; » quam
vocem Salvator ac Dominus noster Jcsus Chrislus quasi
signo impresso confirmavit dicens : « Gum autem videritis

» abominationem desolationis, qua? dicta est per Danielem

» prophelam stantcm in loco sancto; nunc scitote quod ap-
2
» propinquavit dcsolatio cjus . » Quod si Judaci non crederc
se ista respondeant, arguendi sunt tanquam ii qui non so-
1
Dan. ix, 27. — 2 Malth, xxiv, i5.
5o4 llSKRlI r AMPHILI

lum impudenter rebus veris ac manifestis repugnent, sed

etiam vnticinia sua ut i'als*a, quantum in ipsis est, calum-
nientur, si illa quidem in septuaginla annorum hebdo-
madas universum tempus includunt, dum quae interme-
dio tempcre evenlura sunt divinanl; ipsi vero, cum jam ab
ipsaProphelia usque ad nos prope millesimus agatur annus,
nihil eorum qune scripta sunt factuin esse demonslrant,
tametsi ipsorum unctio, ut divinum praedixerat oraculum,
deleta est, et sanctum eorumdem una cum prioribus incolis

disperditum alque excisum in diluvio belli contracti inter-

necionibus, et in eo loco adhuc cernitur, id quod omnium

admirationem superat : dico autem abominationem deso-
lationis adhuc stare eo in loco, qui antea sanctus erat; qua
de re etiam Salvator ac Dominus noster exposita nuper
verba enuntiavit. Quae quidem res cum planissime sub ocu-
los nobis subjeclae sint, atque etiam nunc cernantur, Ju-
daeos admirari operae pretium est, non tam quod adversus
ea qunc ita perspicua sunt intendere oculos audeant, quam
quod ita eorumque mens ita involvatur tenebris,
caligent,
ut non videant ea quae tam clara tamque evidentia sunt di-
vinarum Scripturarum eventa, quod quidem eis secundum
illam Esaiae vocem, qu-e in hoc quoque adversus illos com-
pleta est accidit, ubi utitur illis verbis : « Auditu audietis,
» et non inlelligetis ; et intuentes intuebimini, et non vide-

» bitis : crassum enim factum est cor populi hujus; et au-

» ribus suis graviter audierunt, et oculos suos clauserunt,

» ne quando videant oculis, et auribus audiant, et corde
1
» intelligant, et convertantur, et sanem eos . » Sed quo-
niam de gentibus quae in fidem Christi Dei venerr^t olim
prius dictum fuerat, « quibus nuntiatum non est de illo, ii

2
» videbunt; qui non audierunt, ii intelligent : » nos item
illius alqueejusqui misit illumPatris beneficio,pro viribus,
1 Isai. x, 9 el soqq. — 2
Id. i.ii. i
".
 DKWONSTRATTONIS EVANGELICjE LIB. VIII. 5o5

quac visa sunt dicenda in hos locos jara diximus; necuon

qune Africano superioris actatis viro sunt visa, illi ipsi ac-

eepta referentes apposuimus, quae ipsa quoque diligenler

atquc accurate excogitata sunt; quare illis ut bene inven-

lis erit utendura.

CAPUT TERTIUM.
A MICHjEA.

Signa tcmporum dcsccnsus Domini ad homincs futura canit

hcec
PropJieta, extrcmum rituum atquc institutorum quai apud Judaios
cum vcneralione servabantur, intcritum agnitione cjus Dci qui a
Prophetis venturus denuntiabatur pacem omnium gcntium pro-
fundissimam.

« Audite, populi omnes, et altendat lerra et omnes qui

» Dominus vobis testimonium, Dominus
in ea sunt, et erit

» de domo sancta sua quoniam ecce Dominus egredietur

:

» de loco suo, et descendet et insistet super altiludines ter-

» rae; et commovebuntur montes subter eo, et valles Ii-

» quescent sicut cera a facie ignis, et sicut aqua quae de-

» fertur in praeceps. Propter impietatem Jacob omnia haec,
» et propter peccatum domus Israel
1
. » Deinde post alia

plurima quse in medio collocat, verba haec adjungit : « Au-

» dite jam haec, duces domus Jacob, qui reliqui estis do-
» mus Israel, qui abominamini judicium et omnia recta per-
» vertitis, qui aedillcatis Sion in sanguinibus et Hierusalem
» in injustitiis : duces ejus cum muneribus judicabant, et
» sacerdotes ejus cum mercede respondebant, et prophetae
» ejus cum argento divinabant, et super Dominum requies-
» cebant, dicentes : Nonne Dominus in nobis est? non ve-
1
Mich. i, 2 et seqq.
 R6SRHU PAMPIIII.I

» nicnl super nosmala. Jdcircopropler vos Sion ut agor ara

» Inlur, cl liicrusalcni ut pomorum cuslcdia crit, cl mons
» doinus Domini in lucnm.sylvae : el eril in novissimis die-

bufl manifeslus mons Domini.paratus supcr vcrlices mon •

» tium, et cxlollelur super colles ; et feslinabunl ad eum

» populi, et ibuut gcntes multae et dicent, Venile, ascenda-
» mus m moulem Domini ct in domum Dei Jacob ; et os-
» lcndent nobis viam ejus, et ambulabimus in semitis ejus :

» nam ex Sion exibit lex, et Verbum Domini de Uierusa-

» lem; et judicabit inlcr multas genles, et redarguel gen-
» tes fortes usque ad terram longinquam. Et concident
» gladios suos in vomeres, et haslas suas in falces; et non
» arripiet ullra gcns conlra gcnlem gladium, et non discent
» amplius bella gerere : et quiescet unusquisque sub vilc

» sua et sub ficu sua. Et non erit qui delerreat eos : quo-
1
» niam os Domini omnipotentis locutum est haec . » Jam
antca haec suo loco nos contemplali sumus; ubi ostendimus
quemadmodum non alias quam post advcnlum Salvatoris
noslri Jesu Ghristi ad homines, quo? olim apud Judaeos di-

gnilatem venerationemque habebanl, monlesque Sion ct

Uierusalem vocabantur, quaeque in iis aedificia erant, tem-
plum videlicet Sanctumquc sanclorum atque altare, at-
que alia quaecumque ibidem in Dei honorem dedicala fue-
rant, de mcdio sublata concussaquc sunt, sicut Oraculum
illud praedixeral : « Ecce Dominus Dominus egredielur de
» loco suo, el descendet super altitudines terrae, et concu-
2
» lientur montes subter eo ; » quibus concussis Judaeorum
animae, quae valles nominantur ob ipsarum humililatem,
corum quae nupcr dicta sunt interilum deplorantes, tan
quam cera a f;icie ignis liquescent,et quasi aqua quae defcr-
lur in praxeps, mullitndineiu coruin qui in illis quolidic a

mclioribus ad dcleriora labuntur. Et omnia hacc ait fulura

1
Micl) ui, .j ( t scqq. — 2
Ideni, i, ">, 4>
 DEMONSTBATIONIS EV AMJJil.IC.K L!B. VIII. S07

propter impietalcm domus Jacob, et propter peccalum do-

mus Israel : quacnam vcro sit haec impielas ct quod pecca-
lum, progressus longius adjungit : « Qui abominamini, in-

» auit, judicium, et omnia recta pervcrtitis : qui rcdificalis

1
» Sion in sanguinibus et llierusaicm iu injuslitiis : » in qui-

bus sanguinibus etiam ille fuit qui illis extremorum malo-

rum iniliuui causamque proebuit, propter quem impiain il-

lam vocem contra scipsos cmiscrunt, dicenles : « Sanguis

2
» cjus super nos et supcr filios noslros . » Itaque « propter
» ipsa haee, itKjuit, Sion quasi agcr arabitur, ct Hicrusalcm
» quasipomorum custodia eril
3
: » quajquidem nullo unquani
alio teinpore,quam post illa quae conlraSalvatoremnostrum
ausi sunt, veruin exiluni acceperc. Ex illo enin» ad hunc
usque diem, locis illis exlrema solitudine occupatis, mons
Sion, qui apud illos autea celeberrimus erat, loco antiquaj
illius meditationis atque exercitalionis quae in illo vigebal,
propheticorum divinorumque oraculorum quaeanlea viri Ile-

braei Deique familiares prophelae sacerdolesque et magistri

tolius gentis ^in eodem magno cum studio rcddebant, per

viros Romanos in nulla re a reliqua regione diflerens aratur

cl colitur, ut nos quoque ipsi inspexerimus boum opera lo-

cum et arari et seminari. Ipsa vero Hierusaidin tanquam

pomorum cuslodia, corrupto vetcre qui in ipsa crat fructu,
efFecta est, ac polius lapidum collcctio,, sicut in contcxtu

Hebraico legitur. Sic enim Aquiia convertit : « Idcirco pro-

» pler vos Sion terra arabitur, et dc Hierusalem lapidcs
» coliigentur. » Ab externis enim hominibus hahitata, ho-
die quoquc lapides iegentibus prajbet, cum omnes qui nos-
tris temporibus eam urbcm incoiunl, ruinoe iiiius lapidcs
colligant tam de privatis quam dc communibus et publicis

aedificiis : et licet oculis Irislissimum spectaculum intucri,

<;x ipso lcmpio ct cx ipsis quondam adilis, ct cx iis qtite

J
Mich. 111, ij. — 2 Matlh. xxvn, 25 .
— 5
Mich. 111, 12.
5o8 EVSEBIl PAMPHILI

Sanela vocabanlur, lapides pro simulacrorum fanis, pro-

que spectaculis quo omnes populi concurranl, aedificandis

assumi; qua3 cum adeo evidenter ab omnibus cernantur,
quod nova item lex, quodque novum novi a Salvatore nos-

tro Jesu Christo Testamenti verbum illinc omnino profec-

tum sit, sane constiterit; quandoquidem innumerabiles po-
pulorum conventus, omnisque generis nationes, rclictis

diis ipsorum patriis, relictoque vetere superstitionis erro-

re, unum supremum Deum invocant : quare etiam profun-

dissimae pacis compotes evaserunt, quando non amplius
multiplices principatus, neque regna per loca cernuntur,
neque gens adversus gentem gladium sumit, neque ut an-
lea mutuis inter se bellis student, sed agricola omnis « sub
1
» vite et sub ficu sua quiescit, nemine illos exterrente , »

sicut Prophetia praedixerat. Quae cum stc uunquam alias

adventum Salvatoris nostri,

ante a condito aevo, nisi post
Romanis imperium obtinentibus, ad hunc usque diem con-
tigerint, indubitala demonstralione ostensum esse arbi-
tror ejus quem Prophetae canebant Domini adventus ad
homines tempus.

CAPUT QUARTUM.
A ZACHIRIA.

Sigrta icmporum Dei ad homines adwenlus, ct vocatio gcntium,

extrcmaque urbis Hierusalem eversio.

« Gaude et laetare, filia Sion, quia ecce ego venio, et ha-

» bilabo in medio tui, dicit Dominus. Et confugient gentes
mullae ad Dominum in dic illa, et erunt ei in populum. Et
Reg. i\ , 25.
 DEMONSTRATIOWIS EVA.HGEL1CJ2 LIB. VIII. 5oi)

» habitabunt in mcdio tui : et cognosces quod Doininus om-

» nipotcns misit mc ad tc
1
. » Et post alia plurima quae in

mcdio ponit,adjuogit «Gaude vehementer,iilia Sion; pra?

:

» dica, fdia Ilierusalcm ecce Rcx tuus venit tibi juslus et

:

» Salvator, ipse mansuctus et impositus super jumcntuui ct

» pullum adolesccntem. Et perdet currus ex Ephrem, ct

» equum ex Hierusalcm: et perdetur arcusbellicus,et abun-

» dantia pacis ex gcnlibus. Et principatum obtiucbit a mari
2
» usque ad mare, et a fluminibus per cjectiones terrae . »

Haec ubi de Salvatoris nostri adventu hoc itcm loco Oracu-

lum cccinit, lum post alia quae interponil etiam de extrema
Hierusalcm desolalione, nunc occulle ac per obscuros sei-

mones, nunc explicite atque aperte verba facit : obscure

quidcm ac figurate ubi ait : « Aperi, Libane, portas tuas, ct
» comcdat ignis ccdros tuas. Ululet pinus, quoniam cecidit
» cedrus, quoniam magnopere magnifici afllicti sunt. Ulu-
» late, quercus Basanitidis, quoniam convulsus cst saltus

» consilus. Vox lamcntantium pastorum, quoniam afllicla

» est magnificcntia eorum; vox rugientium leonum, quo-

3
» niam aillicta est superbia Jordanis . »Et haec quidem per
aenigmata; sed eorum interpretationem aperle idem pro-
pheta adjungit, dicens « Ecce ego pono Hierusalein ut ves-
:

» libula quae quatiuntur omnibus populis in circuitu, et in

» Judaea : et erit ambitus in circuitu contra Ilierusalem. Et

» erit in die illa, ponam Hierusalem lapidem, qui conculcc-
» tur ab omnibus gcntibus : omnis qui conculcet eam illu-

» dens illudctur; et congregabuntur super eam omnes gen-

» tes terrae \ » Et post pauca adjungit : « Et respicient ad
» me, quem confixerunt, propterea quod insultaverunt; ct

» plangent super eo planctum, ut super dilecto; et dolorc,

» ut super primogenito. In die illa magnificabitur planctus

1
Zach. ii, T(i. 11. — 2 Id. i\, Q ct seqq. — 3
Id. .\i, i ct seqq. — •'*
Id,
xii, 2 ct seqq.
 ").() BVSBBll 1'AMl'IUM

Hietusalem, ut planclus Rhoonoa in campo ejus qui ex-

idilur. El planget leira tribulim domus David : tribus
b scorsum, ct mulicres corum seorsum; tribus domus Na-
» ihan seorsum,ct mulieres eorum seorsum Iribus domus :

» corum seorsum; tribus Simeon

Levi seorsum, et mulieres
» seorsum,et mulieres eorum seorsum omnes reliquae tri- :

» bns, tribus seorsuui, et mulicres eorum seorsum*. »Rur-

sus post alia, exlremam urbis Hierusalem obsidionem pla-
nius enuntiat, dicens : « Ecce dies veniunt Domini, et divi-
dentur spolia tua in tc, et congregabo omnes gentes ad
» llierusalem in bellum, et capietur civitas, et diripienlur
» domus, et mulieres polluentur, et egrcdielur dimidium ci-

i vitatis in captivilatem : reliqui aulem de populo meo non

» pcribunt de civitale. Etegredielur Dominus, et compara-
» bitur ad praelium in gentibus illis, sicut dies praclii ejus,
» in die belli; et stabunt pedes ejus in die illa in monle Oli-
2
» varum quod est contra Uierusalem . » Deinde postalia quas
in medio ponit, haec ait : « Et erit Dominus unus, et nomen
» unum, complectens omnem terram et desertum »
cjus 3
.

liursus post alia dum Propheliae libro terminum ponit, vo-

cationem gentium his verbis divinat: « El erit, quicumquc
» relicti fuerint ex omnibus gcntibus quae venerint in Hieru»
» salem, et ascendent singulis annis ut adorcnt Piegem Do-
» minum omnipotentem, ct cclcbrcnt diem festum Taberua-
» culorum. Et erit, quicumque non ascenderint ex omnibus
» tribubus tcrne in Hierusalem ut adorentRegem Dominum
» omnipotenlcm, ctiam hi illis addentur. Si autem tribus
» .Egypti non ascenderit, neque venerit illuc, etiam super
) his eril ruina qua percutiet Dominus omnes gentes teme
» quajcumquc non ascenderinl ad celebrandum soIemneTa-
» bernaculorum. Hoc cril peccatum /Egypti, et peccatum
» omnium genlium quaecumque non ascenderint ad ccle-
4
Zach. mi, 10 el >< qq. — 2
tdem, xn . i <' -^»
<\<i-
— 3
Ibicf. 9,
 »:

DKMONSTRYTIOKIS EVANCELIG^ EIH. VIII. &II

» hrandum diem fcslum Tabernaculorum 1

. • llaecsaneZa-
chartas posl rcdilum tlc Babyloite, Darto apud Persas rcg-
nanlc, vaticiualnr, quo lemporo urbs Hierusalem a priorc
dcsolalionc cxcilata instaurataquc nupcr fucrat, quac deso-
lalio iili a Babyloniis fucrat illata. Colligit autem omnc tcm-
pus a Dario Persarum, sub quo Zacharias prophcliae mu-
ncre fungitur, ad Augustum Romanorum regem, annoruni
hebdomadas seplcm et sexaginta duas, quae apud Daniclcm
fcruntur: quae summa annorum cfficitur quadringcnlorum
ocloginta trium, ut oslendimus in iis quac paulo anlc a no-
bis traclala sunt. Goeterum post imperium Macedonum ab
Alexandro usque ad Augustum, etiam si ipsius Augusti re-

gnum complcclare, nihil sane quod Prophetac verbis con-

cordetaut simile sit invenias csse completum : quando enim
pcr illa lcmpora is Dominus qucm Prophelae ut Deum ce-
lobruntcum hominihus versatus est?el gentes multae illum
agnoverunt, eumdomque solum Dcum confessae sunt, et ad
ipsum confugienlcs factae sunt ei in populum? vel quando
tandem toto Persarum aut Maccdonum tempore, is Rcx dc
quo Propheta IoquUur venit « impositus jumcnto ct pullo
2
» adolescenli ? » ct veniens Judaicae gentis, quae Ephrem
hoc loco dicitur, et ipsius Hierusalem rcgiam acicm, quac
curruum atque cqui vocabulo nominatur, pcrdidit? et ar-

matas Judaicac genlis copias delevit ? lloc enim significa-

bat Oraculum, illud dicens : « Ecce Rcx tuus venit tibi jus-

» tus et Salvator, ipsc mansuetus et impositus super jumen-

» lumetpullum adolescenlem : et perdetur arcusbcllicus 3 .

Haec de eversionc rcgiae dignitatis Judaicae gcntis praedicta

sunt, qua praedicta eversionc rursus ea quae ad paccm gen-
lium pertincnt, conscntanea iis quae prius exposila sunl,

adjunguntur hoc modo : « Et abundanlia pacis ex genli-

» bus *; » pro quo Aquila ct rcliqui inlcrprclcs rcddiderunt
1
Zach. xiv, iG d seqq. — 2
Id. ix, 9. — 3
Ibid, — ''
Ibitl. 10,
 12 BCSfcBli pAMPiin.r

l't loquctur pacem gcntibus; i quod quideni maxime ab

Augusti impcrio conslal vul ad vcrbuni essc coinplelum,
cum e\ illo omnis quidcm principum multitudo dispericrit,

pax autem plurimas orbis gentcs complexa sit. Quis porro

ante Romana tempora vel Persico vel Maccdonico stante
imperio, talis extitit rex Judaeorum, ut « dominatus sit a

» mari usque ad inare, et a fluminibus usque ad termincs

» orbis terrne *
? » Ilaque hoc significarunt reliqui interpre-
tcs, Aquila enim sic ait: «Et loquetur paccm genlibus, et po-

» testas ejus a mari usque ad mare, et a fluminibus usque ad

» terminos orbis terrne. » Cui concordat etiam illud quod in

scptuagesimo primo Psalmo de Chrislo cauitur, qui crat dc

semine Salomonis oriturus; quod quidem in hunc modum
se habet : « Orietur in diebus ejus justitia, et abundantia
» pacis, donec auferatur luna ; et dominabitur a mari usquc
2
» ad mare, et a flumine usque ad terminos orbis terrae . »

Haec enim de filio Salomonis dicta sunt, quae nihil differunt

ab iis qune apud Prophelam leguntur. Quando igitur haec,

vel quomodo, aut quibus tandem lemporibus extiterint, si

quis est qui possit, interpretetur; aut quonam alio tempore

post Babylonicam obsidionem, alterum perpessa sit inccn-

dium Hierusalem, et quod in ipsa templum crat dejeetum

sit quod eliam ipsum magnam alTert admirationem, quem-
:

admodum Propheta id significaverit, dicens : « Aperi, Li-

» bane, portas tuas, et comedat iguis cedros tuas
3
. » Nam
Libanum in his verbis more suo temphun ipsum nominal;
quoniam in aliis quoque Prophetiis ostensum est Libanum
ipsum tempium vccari. Id aulem ipsi quoque Judaei adhuc
confitentur, quandoquidem Esaias huic prophetae qui nunc
tractatur similia canens dixit : a Ecce Dominus Sabaoth
» conturbabit gloriosos cum robore, ct cxcelsi conlumelia
)> conterentur. Libanus autem cum excclsis cadet, et egrc-
1
Zach. i\. 10. — 7
Psal. ixxi. S. — 3
Zach. xu i.
 5

DEMONSTRATIONIS EVANGELICE LliJ. VIII. 5 1

» diclur virga de radicc Jesse, et flos de radice ascendet, et

» requiescct super eum Spiritus Dei 4
; » quibus adjungit:
« Et erit radix Jesse, et qui surgit ut imperet gentibus, in
2
» ipso gentes sperabunt . » Elenitn hic quoque una cum orlu
Cliristi de scmine Jessc ct David, Libani eversio et gentium
vocatio conjuncta est. Libanum aulem ipsam Ilierusalcm
intclligi, Ezechiel plane significat his verbis : « Aquila gran-
» dis magnarum alarum, quce habet aucloritatem ingre-
3
» diendi in Libanum, et evulsit tenera Cedri . » Et haec ipsa
deinceps explanans idcm proheta, adjungit : « Cum vsncrit
» Nabuchodonosor in Hierusalcm, et acceperit principes
» ejus',»et qua3 sequuntur. Ca3terum, Ezechiel quidem ha3C
de prima Hierusalem obsidione praedixit; post cujus obsi-
dionis Quando igitur
lempus Zacharias de secunda divinat.

posl Zachariae tempora, sub imperio Macedonum Templum

inccnsum est ? ccrte nunquam; siquidem post Babylonio-
rum depopulationcm atque incendium, nullam ignis alte-
ram vastationem unquam perpessa est urbs, nisi sub Ves-
pasiano ac Tito, Romanorum imperaloribus; ob quam sane
vaslalionein rursus obscure cl pcr figuras cos qui olim genti
imperabant, ad dcplorationes et lamenta invitat Oraculum,
dicens : « Ululet pinus, quoniam cecidit cedrus, quoniam
» magnopere magnifici afflicti sunt : ululale, quercus Basa-
» nitidis, quoniam convulsus est saltus consitus; voxlamen-
» tanlium pastorum, quoniam afflicta est magnificentia eo-
D
»rum » Tunc sane iacla
. est Hierusalem quasi vestibula
qu* quatiuntur omnibus populis in circuitu, et in Judaea
facta csl munitio ambiens, et ab eis sacrosanctjs existima-

tus locus usque in hodiernum diem lapis exislit, qui con-

culcatur ab omnibus gentibus, et quicumque illum conculcat
illudens illudelur, sicut Prophetia praedixerat. Quinetiam
1
Isai. x, 53, 54. — 2 Id. xi, 10. — 3 Ezccli. xvn, 3. — h
Ib. 12 et scqq.
— 5
Zach. xr, 2, r>,

xxi. 33
 :,

5 i . IUSBM1 pamphili

proploreaquod illi Domino,qui hxc cecinorat insultaverunf

non delecit eos neque planctus, neque luclus, neque lamen-
latio. Nunquam igitur alias nisi post Salvatoris noslri ad-
ventum usque ad hanc tempeslatem, omnes tribus Judaco-
rum quidquam lamentatione planctuve dignum passae sunl,
propter plagam quae ipsos Deo feriente deprehenderit, ex
qua etiam ipsorum mater civitas externis gentibus tradila
est, et templum eversum suffossumque est, ipsique de pro-
pria regione expulsi suut, in terra hostili inimicis servientes
quas ob res omnis ipsorum domus omnisque ipsorum aninia
in hunc usque diem lamentationibus alllicta esl. Quaprop-
ter Propheta sic ait : « Et plangentsingulae tribus per seip-
» sas : tribus domus David seorsum, et mulieres eorum seor-

sum * ; » et quae sequuntur. Sed qui tandem post Zachariae

tempora seculi sunt dies in quibus spolia Hierusalem divisa
sunt, et genles universae ad bellum contra eam coiverint,
et civitas capta sit, et domus direpta, et mulieres pollula?
atque in servitutem abactae ? et quando simul sub idem tem-
pus Dominus gentibus Hierusalem oppugnantibus subve
niens, comparavit se ad prslium cum illis ? aut quando slc

terunt pedes ejus in monte Oiivarum?aut quando extilit

Dominus io Regem per universam terram, ipseque usiis

Dominus apud omnes homines, et nomen ejus ambiens uni-

versam terram et solitudinem ? ha?c enim nunquam quis-

quam antea ad suum finem perducta demonstrare poterit,
nisi Romanorum temporibus, quibus post Babylonicum in-

cendium altero rursus incendio ipsorum lemplum vastatum

est, et civitas ex illo ad hunc usque diem ab externis gen-
tibus habitari ostenditur. Quo lempore etiam Dominus nos-
ter Jesus, Christus Dei, versari in Oliveto consuevit, quod
monte contra Hierusalem complelumque est oracu-
est in ;

lum quod ait « Et slabunt pedes ejus io monte OJivarum,

:

1
Zach. \M, 12.
 DEMO.NSTRATIOMS EVANGELIC.f LIU. VIII. 5lO

» qui est contra Hierusalem '

: » hoc est religioso pioque vi-

vendi instituto per orbem terrarum condito et erecto, om-

nes secundum Prophetiam diem festum Tabernaculorum
celebrarunt Deo Prophetarum; et ifcgyptii ex illo Deum
universi agnoscenles tabernacula sua in singulis civitatibus
et regionibus figent. Hae porro sint Christi in omni loco
conditas Ecclesiae ; has enim multo pracstantiores Mosaicis
tabernaculis Salvatoris nosti Jesu Ghristi potenlia, in omni
ab hominibus habitato orbe per omne hominum genus, pef
omnes gentes /ixit, ut Deo omnia sub se habenti celebrcnt
diem festum Tabernaculorum. Quando igitur haec quae jam
diu gentibus denuntiata fuerunt, nostris temporibus videmus
exitum sortita esse, et quae de lamento et planctu tanto anle
ad Judaicas tribus divinitus inclamata sunt, quaeque de vas-
tatione inceudioque templi exlremaque ipsorum solitudine
praedicta, ea ipsa nusquam ab oraculis discrepantia usque
ad hodiernum diem vel oculis possumus intueri; quid am-
plius superest, nisi ut Regem de quo Prophetae loquuntur,
eum qui Christus Dei est, venisse fateamur? cum utique
illius adventus signa in singulis quae de illo dicla sunt evi-

dentem exitum accepisse jam demonstraverimus.

CAPUT QUINTUM.
AB ESAIA.

Signa temporum adventus Domini : JEpyptiornm agnitio Domini

Prophetarwn.

« Ecce Dominus sedet super nube levi, et veniet in -^Egyp -

» tum, et commovebuntur raanufacta yEgypti a facie ejus,

1 Zacli. xiv, 4-

33.
5lt> EUSEBil PAMPHILI

» et cor corum vincetur in ipsis, et excitabuntur Mgffln

b contra /Egyptios, et bellum gerct homo conlra fratrom
» suiun et homo contra proximum suiun : excitabitur civi-
» tas in civitatem, et lex ia logem : et lurbabilur spiritus
» /Egypliorum in ipsis, et consilium eorum dissipabo, ot
» interrogabunt deos suos et simulacra sua et pvlhones, ct
» cos qui de terra vocem emillunt 1
. » Et deinccps postphi-
rima quac figurate et obscure dicta sunt, adjungilur : a In
» die illa erit Domino in terra /Egypli, et titulus juxla
allare

» terminum ejus Domino et erit in signum in acternum Do- :

» mino iii terra ^Egypli, quoniam clamabunt ad Dominum

» propler aflligentes se, ct millet cis Dominus hcminem qui
» salvabit eos ; judicans salvabit eos, et cognitus erit Domi-
» nus /Egypliis, et cognoscenl /Egypiii Doniiuum Deum in

» die illa, ct facient sacrificia, ct vovebunl vota Domino et

2
» reddcnl . » Haec nos quidem antea quoque citavimus, et
in parle saltcm planiora reddidlmus : quod si non patriis

diis relictis /Egyplios hoc ipso tempore videmus Propheta-

rum Deum invocantes; si per universam /Egyptum in omni
loco et civitale el regione altare ilii Deo erectum non est,

qui apud solos Hebrxos laudibus celebratur; si manufacta

/Egvpii commota non sunt, ct dnemonica vis quaecircum illa

versabatur non defccit, vctusque /Egyptioruun supcrstitio

cx animis eorum sublata non est; praelerea, si per singulas
civitales et per singulas domos bellum inlestinum apud
/Egvptios non grassatur, dum alii quidem Dominum et cul-
tum Dei Prophetarum accipiunt, erroremque quo ab inilio
deos mullos colebant aversanlur, alii vero propterea quod
patriis adhuc malis alTecti iis adhaerent, eos qui Dominum
acceperint oppugnant; si non hodie quoquc, dum suos deos
suaque simulacra, eosque qui de terra voces emitlunt ct

pylhones rogare conantur, infectum atque innne ad cuncla

1
Isai. xix, 1 et seqq. — 2
Ibid. iS Ct soqq-
 7

DEMONSTBA.TIONIS EVANGELICA? LIK. VIII. 5 1

hacc pcrfugium experiuntur, propterea quod non nmplius ul

antea itidem vim suam exercere daemones possunt; si non
universa haec reipsa finem suum invenisse ostcnduntur,sane
nondum quisquam mihi arhitretur Prophelicum esse com-
pletum oraculum, neque Dominum illum ipsum quem Pro-
phclae canunt, apud homines vixissc. Si vcro re ipsa, quae

verhis longe est evidentior, qui ^Egypturn incolunt cernun-

tur interim, pars quidem Prophetarum Deum agnovisse,
et propler illum patrios Deos reliquisse; alii vero contra
hos seditiones assidue concilare, et alii deos suos suaque si-

niulacra, eosquc qui de terra voces emillunt, invocantes

nihil posse proliccre; alii Domino Prophetarum in omni
/Egyplia rcgione altare per singulas Ecclesias erexisse, in-
que aillictionibus et sibi infcstis insectalionihusnon amplius
beliuas neque reptilia lerrce deos, neque agrcstes feras et
hruta animalia, parentum suorum instar, sed supremum
Deum invocare, solumque eum ejusque timorem in suis
mentihus conceplum tenere, vovereque eidem vota non au-
tem daemonibus ut prius, ct quae ipsi Deo conveniant pro-
missa reddere : cur non sequitur ut faleamur etiam ea quae
ipsos eventus antecesserunt, in opus jam processisse, nec
futura amplius in posterum, scd in praileritum abiisse?
Porro ipsa haec sunt ipsius Domini ad /Egyptios olim futu-
rus, non sine corpore advcntus, sed per nuhem levem, ac
potius pcr crassitudinem agilem : sic enim Hehraicus habct
contexlus, dum corporeum adventum obscurc signi-
illius

fical. Proinde hunc ipsum progressa longius oratio, homi-

nem Salvatorem vocavit, his verbis : « Et mittel eis Domi-
» nus hominem qui salvahit eos
1
. » Nam hic rursus in
Hebraico sic est : « Et mittet eis Dominus Salvatorem, qui
» salvabit eos. » Quae cum adeo evidentem demonslratio-
nem exhibeant, arbitror etiam constitissc quibus lempori-
1 Zach. xix, 2 j.
£)S EUSEBII l»AMPIIILI

hus ea futura canerentur quae adDomini adventum ad ho-

mincs pertincbant. Hacc sane paucis a nobis collecla sunt
do temporibus quibus Dominus fuit ad homines venlurus;
plura autem per otium quispiam inveniet, si reliquas item
Scripturas percurrerit : nos autem his contenti quoe hac-
tenus dicta sunt, jam nunc rcliquas quoque aggrediamur
Prophetias. Quare quae ab illo inter homines suo ordine sunt
administrata, ex divinis Oraculis colligamus.
 DEMONSTRATIONIS KVA.NGELIC.fi LIH. IX. I
9

LIBER NONUS.

PROOEMIUM.
Nihil sane posthac rcliquum esse video, nisi ul ca quae
polliciti sumns sequcntes, eam dispcnsationis parlcui per-
sequamur quie humanae a Dco Verbo assumptae naturae
propria est. Qua dc re ea quae superiorihus octo lihris con-
tinentur a nohis traclata sunt, modo qunc ad ejus rei theolo-
giam pcrtincnt scrutantibus, modo illius ad nos de coelo
dcsccnsum, simulque et modum et nppcllationem et lempus
illius advenlus cxploranlihus. Quihus demonslratis rehus,
tempus jam fuerit ea contemplari quac quo tempore ille in
apertum prodiit gesla sunt, quoquc modo ea singula apud
Hebraeos praedicta sint oslendere roraculorum tamen effica-
cia ac veritas, et sanclorum Evangelistarum testimonio, ct
ipso rerum quae ab illis proditae sunt eventu, declarahitur.
C^um igitur priraum omnium ea quae ad illius et orlum et

genus et trihum et semen pertinent demonstrata sint, nunc

jam quid de sidcre illo sit dicendum quod novuin et insoli-

tum praeter consueta et nohis cognila sidera in ortu illius

cmicuit, qureso, contcmplemur : nam hoc ipsum quoque

jamprideni ab antiquis usque et priuiis temporihus apud
Mosem celebratum invenitur, atquein hunc modum expo-
situm.
5-iO LISLBII IWMIMIILI

CAPUT PRIMUM.
V M MERIS.
Dc rcbus sccundum luunanam ab illo assumptam naturam gerendis,
ct dc stclla quce in ortu Sah>atoris nostri apparuit.

Moses in Numeris de slella quae in orlu Salvatoris nostri

visa est, hac ait : i Dixit Balaam filius Beor, dixit homo qui
» vere videt, qui audit verba Dei, qui novit scientiam Allis-
» simi,et qui visionem Dei vidit, iu somno aperli oculiejus :

» Ostendam illi, sed non nunc; beatum dico, sed non ap-
i propinquat : orielur stella ex Jacob, et surget homo ex Is-

i rael, et franget ductores Moab, et captivos ducet omnes

» filios Setli, et erit Edom ha>reditas,el erit haereditas Esaii
i inimicus ejus, et Israel fecit in robore, et excitabitur ex
» Jacob, et perdet eum qui servatur de civitale 1
. »Hoc va-

ticinio commotos ait successores Balaam (id enim inco-

lume extitisse adhuc, ut par est, apud illos, cum in coelo

ignotum quoddam sidus praeter cognita nobis et consueta,

supra verticem, ut sic dixerim et ad perpendiculum terrae

Judaeae constitutum inspexerunt) festinasse ut in Palaeslinam
terram pervenirent, utque sciscilarentur de Rege qui per
eam slellam quam ipsi viderant significabatur. Fidem his
facit Evangelisla Malthaeus, his verbis : « Cum autem Jesus
« natus esset in Bethlehem Judaeae in diebus Herodis regis,
» ecce Ma2;i ab Oriente venerunt in Hierusalem dicentes :

» Ubi est qui natus est Piex Judaeorum? vidimus enim stel-

» lam ejus in Oriente, et venimus adorarc eum. Quo tem-

i pore iidem missi in Belhlehcm abierunt, et ecce rursus
1
Nam. \xiv, j5 el scqq.
 DEMONSTRATIONIS E VANGELIC/E LIB. IX. 52 1

» cadcm slella quam vidcranl iu Oricnlc antcccdcbat cos,

» donec vcnicns slarct supra ubi crat Pucr. Vidcntes aulcm
» stellam, gavisi sunt gaudio magno valdc, ct ingressi do-
» mum cum Maria matre ejus, ct pro-
viderunt Puerulum
» cumbcnlcs adoraverunt eum » Ilactenus quidem Evange- 1
.

lium sanctum. At vero ipsius Prophetiae oraculum quid ait

landem fore aut in illius novi sideris eruptione, aut in Sal-

vatoris nostri Jesu Christi ortu, dignum quod cognoscatur?

nempe fractionem ductorum Moab, et direptioncm iiliorum
Seth, praelerca reliquorum Judaicne gentis hoslium haeredi-
talem, qui quidem hosles erant Edom et Esaii. Gaeterum,
quid aliud tandem significavit his verbis, quam, per duclo-
rcsMoab, invisibilium hostium cversionem? ipsorum, in-

quam, daemonum, qui olim apud Moabilas deorumloco fc-

rebantur? Atqui aliorum mentionem non fecit, propter

simulacrorum ipsius Israel cullum, quo in deserto usus est,

quo tempore populus iniliatus est Beelphegor. Erat porro

hic daemon, qui ut deus a rege Moab ipso Balac colebatur.
Quoniam igitur viclus est Israei illo temporc a principibus

Moab visum elFugienlibus, dico aulem ab iis qui apud Moa-

bilas pro diis colebantur (sane idcirco et simulacra colue-
runt, et adoraverunt sculptilia, ut ait Scriptura : « Et initiati
2
» sunt Beelphegor , » qui Beelphegor daemon erat apud Moa-
bitas, quo tempore iidem cum foeminis Moabitarum forni-

cati sunt) ; merito quod olim erat futurum, rerum utique

in contrarium mulationcm , in tempore divinat Balaam,
diccns : « Orietur stella cx Jacob, et surget homo ex Is-

» rael : et franget duces Moab 3

. » Tanquam si manifes-
tius diceret Moabitarum daemonas, qui nunc adversus Is-

rael gloriati sunt, in ortu ejus de quo ipse vaticinatur

fractionem tandem et ruinam passuros; quibus fractis,filios

Selh, et Edom, ct Esaii, et reliquas gentes, quas his nomi-

'Matth. ii, 1 et scqq. — 2 Num. xxv, 5. — 3
Ictcii), xxiv, 17.
 :

ITM-IUI PYMPIIILI

nibus sigoificari arbitror, 'ut olim dcemonico crrori addic

Ue erant, sic rejecla superstilione, familiares illius futuras
ijui venlurus canitur : i Et erit, inquit, Edom hreredilas, et
» erit haeredilas Esaii inimicus ejus '. » Veteres, inquit,
hostes Dei atque Israel erunt hafreditas ejus qui canitur
fulurus; ipse enim est cui diclum est a Deo et Patre suo
2
Postula a me, et dabo tibi gentes haereditatem luam . »

Quae cum in sortem sanclorum transierint, contraria ipsi

Israel fore divinat. Ait igilur : Et Israel fecit in robore,

fecit autem in rohore omnium maximum scelus; quoprop-
ter excitabilur et exurget. Quis tandem iste, nisi is qui a
Prophelis canitur Deus Yerbum ? qui etiam perdidit eum
qui servatur ex civitate? Quibus verbis ipsam Hierusalem
significari arbitror; ex qua periit omnis quicumque super-
stes mansit, et eliam omne ejus gentis civile institutum.
Haec autem quemnam exitum sorlita sint, cum genles prius
simulacra colentes una cum Salvatoris nostri inler homines
exortu in illorum sortem translalaj sint, Judaica vero gens
et Juda3orum mater civitas ea perpessa^ sint quas nunquam
antea, non longiori arbitror oratione indigere ut aperlius
oslendatur. Allamen quae ad consensum pertinent tum
Propheticae pra3dictionis,tum Evangelica3 consummationis,
talem sane habeant cxitum. Casterum quae tandem causa
extitit propter quam slella quae tum visa est illuxcrit, quae

quidem causa contemplatu digna sit? Moses quidem in

signa ait et tempora in firmamenlo a Deo posita fuisse si-

dera universa; at vero hoc et peregrinum etinsolitum, ne-

que idem ex multis unum, sed novum potius
et cognitis

quoddam neque antea visum sidus, quod vilas hominum

illuxit, recentis cujusdam luminaris signum, quod univer-
sum mundum illuslraret, indicabat quod quidem lumi- :

nare Christus Dei crat, ingens illud novumquc sidus, cujus

1
Ifum. xxiv, i;, iS. — 2 Paalm. n, S.
 :

DEMOrsSTRATlONIS EVAXCELIC.E LIB. I\. 523

iinoginem, ex comporatione ac similitudine quadam, illud

quod tunc ]\Iagis apparuit rcfereLat. Cum enim per totam
sacrosanctam et a divino Spiritu traditam Scripturam, si

quis eam ad sensum inlerpretetur, primum sit proposiium

ut myslica qua^dam divinaque doceat, servato tamen sal-

tem in parte etiam vulgari aperloque sensu eorum quae

historice gesta sunt; merito hoc quoque quod nunc tracta-

tur oraculum, in ejus sideris prophelia quod iu ortu Sal-

vatoris nostri oriturum denunliabatur, etiam ad verbum
completum est. Existunt quidem aliis quoque gloriosis et

illustribus viris insolitarum slellaruui ignes, ut earum qua)

a quibusdam crinitae vocantur, item quae trabes aut quae
barbae similitudinem ferentes, utique etiam quarumdam
aliarum his similium, quae magnis imminentibus rebus so-
lent existere. At enim quid tandem aut excellentius aut ma-
jus loti mundo unquam contigerit, quam quod per salu-
tarem adventum omnibus illuxit mortalibus intelligentiae
lumen ? quod et pietatis et verae agnilionis Dei perceptio-

nem animis rationalibus attulit? cujus gratia ingens signum

id, de quo antea dictum dum ingens
est, indicabat sidus,

et novum luminare quod totum iilustravit mundum, Ghri-

stum utique Dei omnibus significat. Eodem vero loco Pro-

phetia et hominem et sidus futurum divinat, his verbis
« Exorietur stella homo ex Israel
ex Jacob, et surget
» ' ;

utpote quae et cceleste luminare Deum Verbum esse sig-

nificet, et tamen eumdem hominem appellet. Varie porro

illum aliis quoque in locis et Ortum simul et Lumen et

Solem justitiae vocat, ut in prioribus libris ostendimus.
Caeterum quod quidem in illo divinius est, tanquam id quod
illuminet omnem hominem venientem in hunc mundum,
ortus vocabulo celebravit, in hunc modum : « Orictur slella
2
» ex Jacob . » Hominem vero eumdem propter afllictio-

1
Num. xxiv, 17. — 2 ILid.
 :

EUSEBU PAMPHILI

nein ac niortem quam pertulit, tanquam eum qui cecide-

rit, surreclurum divinat, quibus similia de eodem Esaias
canit : « Et erit radix Jesse, et qui surgit ut imperet gcnti-
» bus : in eo gentes sperabunt \ » Et manifestum quidem
cst quonam modo Salvatoris nostri lumen de Jacob exor-
lum, hoc est, de Judnico populo, non ipsi Jacob unde pro-
fcctum est, sed omnibus gentibus illuxerit. Hoc vero cum
cx aliis plurimis propheliis discere possumus, lanquam ad
ipsum Christum dicentibus: «Ecce posui tc in lcslamen-
2
» tum generis, in lumen gentium ; » tum eliam ipsius Ba-
laam verbis, quae sic habent : «Egrcdietur de semine ejus
3
» homo, et dominabitur gentibus multis . » Atqui de quo-
nam alio semine, quam de Israel? ut facile constat ex ip-
sius orationis conlextu. Proinde jam gentium dominatu
acceplo Salvatoris nostri Verbum, cum ipsa Prophetia con-
cordnns, omnes quaecumque illis quondnm imperabant, in-

visibiles et perniciosas potestates delevit, necnon spiritun-

lin malitiae, catervamque daemonicam, quae duclorcsMoab,

et Seth, et Edom, et Esaii, figuratius in iis quae nunc trac-
tamus denominatn sunt. Cum autem apud Septuaginta ob-
scurius positum sit illud : « Ostendam illi, sed non hunc;
y> beatum dico, sed non appropinquat, » idem illud apertius

Aquila edidit : «Videbo illum, sed non nunc; prospicio il-

» lum, sed non prope. » Symmachus autem candidius:

«Video, inquit, illum, sed non prope. » Dici vero haec vi-

dentur a Balaam, tanquam longis deinceps post ipsum

temporibus perficienda cssent ea quae ab ipso canebantur
nam duobus millibus annorum post illud vaticinium com-
pleta sunt haecquo videlicet lempore Salvator nosler cum
hominibus versatus est.

• Isai. \i, 10. — 3 1U. xlii, G. — 3

ffum. wiv, 19.
 DEMOYSTRATIONIS EVANGELICE LIB. IX. 525

CAPUT SECUNDUM.
AB ESAIA.

Qucmadtnodum Dominus insistens illud quod de sancta Virginc

assumpsit corpus, venturus in ALgyplum ct sccundum verba ct
secundum scntcntiam prcedictus cst , ommsquc in cjus advcntu
cvcrtcnda gcntium superstitio.

« Ecco Doniinus sedet super nube levi, et veniet in /Egy-

» ptum : et comrnovebuntur manufacta /Egypli a facie ejus,
» et cor eorum viucelur in ipsis » Gausa porro cur Doml- 1
!

nus ita in /Egyptum destinetur venturus, haec mihi esse vi-

detur. Primi siquidem omnium /Egyptii errori colendi

mullos deos ac daemonas inilium dedisse dicuntur, et reli-

quis universis mortalibus superstitionis auctorcs cxtitisse,

quin eliam omnium aliorum maxime daemonicis operatio-
nibus et curiositalibus studuisse : iidem praelerea ab ip>a
Scriptura divina hostes populi Dei finsse perhibentur : scd
antiquus quoque ipsorum rex fateri se non nossc Dominum
palam descriptus est, dum sic ait : « Non noviDominum,
» et Israel non emittam 2
. » Ergo ingcns quoddam divinae
Christi virtutis miraculum exhibere nobis volens Propheti-
ca oralio, Domini in /Egyptum canit adventum, sub quem
non levem futuram /Egyptiorum mutationem divinat dein-
ceps, sic dicens : « Et cognoscent ^Egyptii Dominum, »qui
videlicet non cognoscebant illum prius, « et vovcbunt Do-
3
» mino vola ; »ct quae his similia sequuniur. Supcriori qui-
dem proximo capitc haeredilas ojus qui venturus canitur,

Edom et Esaii dicebatur, quippe cum alieni ab lsracl eo

1
Isai. xix, i . — 2 Exod. v, 2. — 3
Isai. xix, 2 1 ct seqq.
 OiiG BVSBBII PAUPUltl

modo significarentur : hic vero et iEgyptus et /Egypti po-

pulus, non simulacrorum amplius futurus canitur, sed ejus
Domini qui apud Judaeorum Prophetas pro Deo celebratur.
Quae si oculis complcta non cernuntur, ne dicamus sane
adventum illum Domini, qui in /Egyptum futurus praedici
tur, fuisse adhuc. Sed si supra omnem rationem, rehus fi-

dem ipsa verilas facit, atque etiam rudissimis et sensu

omni carentibus evidenter ostendit, ipsos /Egyptios ab ea

superstitione recessisse, quam usque ab initio a patribus

suis accepefant, illique Deo adhaesisse qui a Prophetis haec

ipsa divinantibus colebatur, et unum hunc interim colere,

neque ullam mortem recusare pro cultu et pietate erga il-

lum : quid aliud jam superest, nisi ut fateamur, non aliter

ista contigisse quam per Domini in /Egyptum adventum,
sicut vaticiniumproxime expositum significabat? Et nihil
quidem impedit aliter quoque idem accipere oraculum, ut
videlicet figurale terrenum hunc mundum significet, in
quem verba ipsa Dominum super nube levi venturum vati-

cinentur, quippe quae hoc modo hominem ab illo de Vir-

gine et Spiritu sancto assumptum, intelligi velint ; manu
autem facta iEgypti commovenda ipsa gentium simulacra
et in illis habitantes daemonas, sicut rursus /Egyptios vic-
tos, omnes prioribus olim temporibus colendis simulacris
addictos. Attamen cum eliam ipso corpore Salvator noster
in terram ^Egyptiam vectus sit, quo tempore oraculo mo-

nitus Joseph surrexit, Mariamque una cum puerulo acce-

pit, et cum occulta sua virlute atque efficacia in ^gyptum
pervenit, malignas ibi prius habitantes potestates non me-
diocriter commotas maxime cum postea
fuisse par est, et

per illius doctrinam innumerabiles eorum qui yEgyptum

incolunt convenlus, ab errore ac fraude daemonum rece-
dentes, etiam nunc unum universi Deumse nossefateantur.
Quae vero dinceps sequuntur, cum obscurioribus figuris
 DLMONSTRATIONIS EVANGELICiE LIU. IX. 627
implicita sint, curasque ac diligentiae majoris indigeant,
alias seorsum, cum per otium licebit, interpretabimur.

CAPUT TERTIUM.
A NUMERIS.

Quemadmodum Christus in JEgyptutn vcnturus, alque illinc

rcversurus pradictus fucrit.

« Dixit Balaam filius Beor, dixit homo qui vere vi-

» det, dixit qui audit oracula Fortis, qui visionem Dei vi-
» dil, in somno aperli oculi ejus : Quam pulchras domus
» tua?, Jacob I tabernacula tua, Israel, ut saltus umbrosi,
» et quasi orlus juxta flumina ; et quasi tabernacula quac

» fixit Dominus, quasi cedrus juxta aquas. Egredietur ho-

» mo de semine ejus, et dominabitur gentibus multis, et ex-
» lolletur Gog regnum, et augebitur regnum ejus. Deus
» duxil illum ex /Egypto, quasi gloria rhinocerotis illi; de-
» vorabit gentes inimicorum suorum, et crassitudines eo-
» rum attenuabit, et jaculis suis feriet inimicum. Accubans
» quievit ut leo et at catulus, quis excitabit illum? Qui be-
» nedicunt tibi, ipsis benediclum esl; et qui maledicunt
1
» tibi, ipsis maledictum est . » Supcrius per eam Prophe-
liam quaj proxime exposita est, dum Oraculum venturum iu
/Egyptum Dominum affirmat, Salvatoris nostri Jesu Chri-
sti migrationem una cum parentibus suis in -^Egyptum iJli

ipsi ruturam indicabat : hic autem reditum ab /Egypto, ufc

ordo postulat, quo in terram Jsrael una cuni parentibcis

reversus est, canit his verbis : Dcus duxit illum ab /Egy-
2
» pto . » Solus autem extitit Salvator et Dominus noster
1
iNum. xxiv, 7) et seqq. — 2 Ibid. 8.
 5a8 r.usr.nn pampiiili

Jesus, qui Christus csl Dci, ncquc aiius praitcrea quisquam

ox semine Israel ct Judaica geulc profectus, qui mullis do-
miuatus sit gentibus ; ut absquc haesilatione falcri necesse
sit proesens valiciniuui in illo exitum suum invenissc, ut-
pote quod palam enuntiet de Judaica gente egrcssurum
quemdam hominem, dominalurum gentibus mullis aut
et :

quivis mihi dicat ulrum habeat, ex iis qui apud Hebrneos

unquam illustres fuerint, alium qucm proferat, qui mulla-
rum gentium dominatum acceperit. Alqui nemo unquam
isiud dixerit, quoniam ne factum quidem cst. At vero in

Salvatore noslro etiamsi nos nihil dicamus, ipsa tamcn

nihilominus verilas clamabit et vehementer vocifcrabitur,
planissime indicans quemadmodum divina illius virtus per

illum qui ab ipso de semine Israel rationc corporis assump-

tus est, hominem dominata est, atque ctiam nunc domina-
natur genlibus multis. Hic igitur ille ipse crat, non alius

quispiam, quem Prophetia praedixerat, cujus tempore cliam

Gog regnum in sublime adauctum est, cum eo simul Chrisli
virtute ac potenlia crescente. IIoc autem modo aiunt Ro-
manorum regnum secundum Hei raeos significari, cum quo
simul Chrisli doctrina robur atque incrementum accepit.
Meminit autem Gog etiam prophela Ezechiel, dum princi-
pcm Ros, Mosoeh et Thobel nominal; ubi per illdd qui-

dem Ros Romanorum, ut par est, civitaSem significat,

quandoquidem principatus et caput ea voce apud Hebraeos

intelligilur per Mosoch autem, Mysiam, et ei finitimas
:

gentes, quaccumque nunc sub Romanorum imperio sunt;

et per Thobel, Hiberiam Josephus intelligit, qui a Thobel
dicit factos esse Thobeelos, qui Hiberes dicuntur. Quibus
omnibus imperantem Gog in sublime adaugendum ait, sub
ejr.s quo Prophetse loquuntur advenfum, qucm
Christi de
Deus duxit ex yEgypto quo tempore, ut apud Malthneum
legitur, dum ipsi adhuc puero insidiatur Herodes, Joseph
 DliMONSTR.VT IOSIS KVANGKUC.E Lin. IX. 52Q

accepto oraculo, accepiL Pucrum et matrem ejus, et rcver-

sus est in terram Israel. Rhinocerotis vero gloria ipsi Chri-

slo afluit, propterea quod placuerit in eo habitare omnem
plenitudinem divinitatis, ut ait sanctus Apostolus : qua-
propter dum veluli cornu sibi universi Deum Patrem ad-
scribit, etiam Unicornis in aliis quibusdam Scripluris est

nominatus. Idem porroDei Verbum intelligibilibus rationa-

libusque suis sagittis, inimicum sibique adversantem Dia-

bolum, omnesque circa illum versantes invisibiles et ma-
lignas potestates, praestantiori sua et inexpugnabili virtule

confixit, atque etiam nuncgentibus multis dominatur, qua-

rum crassitudines et faslum corporeae massae extenuans ad
angustam aeternae vilae viam ingrediendam idoneas compa-
rat. Sed eliam recumbens idem hic homo ex Isarel profec-

tus, qui multis dominatus est gentibus, « Quievit, inquit, ut

» leo ' : »quibus verbis quam ille assumpsit dispensationem
significat, secundum quam quasi quidam regulus et quasi
fera qusedam auducior quievit, dum illius principatum ac
regnum movere loco nemo est qui possit. Omnes autem
qui Ghristo favent ac benedicunt, et tum oralione tum vita
virtuti pra?ceptoris addunt cultum ac reverentiam, favoris
benedictionisque divinae vicissim participes facti, auges-
cunt quotidie ac multiplicantur, utpote cum in ipsis divina

illa vox : « Crescite et multiplicamini, et replete terram 1

, »

et verius et Deo convenientius finem suum consequatur;

sicut e contrario, qui a prima adversus illum conspiratione
eliam nunc in suis illum conciliis execrantur, Dei in seip-
sos execrationem ex illo in hunc usque diem contraxerunt :

quapropter non regni solum, sed etiam sui illius, quod ho-
nore omni ac reverentia colebant, sanctuarii, extremam
solitudinem atque interitum in oculis habcre atque intueri
non desinunt. Non abs re autem fucrit hisce quae nunc
1
Num. xxiv, <).
— 2
Gencs. i, 28.

XXI. 54
 t
).i<> EUSEBH PAMPIIII.I

iraetamus, ipsius Jacob ad Judam prophcliam adjungcrc,

quam cliam ipsam evidentissime Salvalori noslro accom-
modari jam dcmonslravimus, conlemplariquc eam quaj in

utrisque est concordiam. Quemadmodum enim hic dictum

BBt, « Egredietur homo dc semine cjus 1
» ( ipsius vidclicct

Jacoh); ita eliam illic dictum est : « De gcrmine, fili mi, as-

» ccndisli
:
, »ab ipso Jacoh ad cum de quo ipsc vaticinalur.
Itque in praesenti dicitur illud : i Et dominabitur gentihus
» mullis
3
; » sic in illis quoque illud : « Et ipse eril expecla-
4
i) liogentium . d Et rursus hic quidem : «Devorahit, i?ujuit,
» genlcs inimicorum suorum, el jaculis suis feriet inimi-
6
» cum : » in illis autem simili ratione illud diclum esl :

6
Manus tuae in tcrgo inimicorum tuorum . » Item illud :

f( Catulus leonis Juda, » ct illud : i Recumhens dormivisli

» ut leo et ut catulus, quis excitahit illum ? » quod in illis

diclum est, nihil mihi differre videtur ab co quod nunc trac-

tamus oraculo, cujus illa sunt verha : « Recumbens quicvit
7
» ut leo et ut catulus, quis excita])it illum ? » Hacc aulem
non ah re unum in locum coegimus, ut quasi in ore duo-
rum testium, ejus quae in Propheliis spectalur concordiac
de Salvatore noslro Demonslratio firmiorem accipiat auc-
torilatcm. Sed omnia quaecumque in vaticinium Jacoh con-
templanda contulimus, huic item quod a Balaam dictum
estaccommodari poterunt, propter corum quae dicta sunt
similitudinem quod si illa in noslro Salvatore complcla
:

csse ampliori demonstratione tum constitit, sequitur jam

ul pracseutia quoquc faleamur.
1
Num. \xiv. ip. — 2 (icno>. \i ix. q. — 3
\um. xxiv, ip. — * Ocn. x> i\ ,

iu. — 5 Kmu. xxiv, 8. — £ Gcncs. xi i \. 18. — :

Nuni. xxiv. u.
 ;

DLMOXSTRATIONIS LVANOELIC/E LIU. IX. 55l

CAPUT QUARTUM.
AB OSEE.

Ttem dc illo quoddictum est , Ex iEgypto Tocavi Filium meuin

et dc Herode rcgc ct evcrsionc rcgni Judccorum.

« Et cxurget perdilio in populo tuo, et omnia munita tua

» pcribunt, ul princeps Salaman dc domo Hieroboam. In
» dicbus bclli malrem super filiis alliserunt : sic faciam vo-
» bis, domus Israel, a facie injuriarum veslrarum. Manc
» cjccti sunt : ejectus est rex Israel, quoniam infans Israel.
1
» Et ego dilexi cum, ct cx /Egyplo evocavi filios ejus . »

Sed Aquila Ilebraicae clocutioni inserviens, « Ex /Egypto vo-

» cavi Filium meum, »interprelatus esl.Ego aulem necessa-
rio ad vcrbum notavi locum, quoniam Matlhaeus quoque
posuit Propbeliam, ubi in /Egyplum commigrassc Jcsum
ct illinc rediisse in terram Israel indicavit : si quis autem
Salvaloris nostri iu /Egyplum profbctionem accuset, sciat
id lotum maxima cum ralionc factum fuisse. Neque enim
Herodis voluntariam malitiam cohibere par crat, neque rur-
sus Salvatorem puerum adhuc miracula exordiri jam tum,
alquc antc lempus divinam oslentare virtutem : quod sanc
factum fuisset, si mirabili quadam ratione insidiantem sibi
Herodem punivisset. neque ullo modo illam in /Egyptum
una cum parcnlibus seccssionem pcrtulissct. Ycrum cnim
praestanlioris cujusdam dispensalionis ac sapicntiae fuit, suo

atquc accommodalo tempore miraculorum quae ad divini-

latcm pcrlinent, initium facere eum cui in lota vita man-

sueludinis ct clcmcnlicC tcstimonium rcddilum, quique ad
proinerendum atquc ad communia officia fungenda propen-
1
Ose. x, i^, i5 ; xi, 1.

54.
 BUSEBII P WIPIIII.I

sns extilit, ncc aliqucni unquam corinn qui non ipsi auscul-
lavcrunt ultus est, ne tunc quidem cum ut ovis ad occisio-
oem ducebatur, atque ot agnus coram tondente se obmu-
tescebat. Qui autem, quaeso, convenisset eum qui talis erat,

puerum adhuc, Herodis malitiae non concedere, cui etiam

ad virilem a?tateni profecto concedendi et malignos decli-
nandi testimonium redditum est ? quique et se occultarc,
et in mhaculis edendis Iaudem efFu<rere consueverit ? nnm
quos ipse curasset, iis imperabat ut nemini dicerent. Qund
si quis Prophetiam hanc ad populum referat, dicatque hapc

de populo ex semine Israel oriundo dicta esse, is attendat

verborum ordinem in quibus haec futura dicuntur, post-
quam dictum est quasi ad ipsam Hierusalem, « Et exurget
»perditio in populo tuo, et omnia munita tua peribunt
1
; »

et quaa quidem princeps passus est in bello, in quo matrem

super filiis terrae alliserunt, eadem vobis quoque ipsis fa-

ciam propter malitias vestras. \ obis porro quibus tanclem

aliis, nisi qui vocamini Israelitae? qnique etiam rejecti estis

cum rege vestro? ubi Herodem obscurius indicat : a Et
s ha?c omnia passi estis, quoniam puer, iaquit, est Israel,

» et ego dilexi eum : et de .Egypto vocavi Filium meum 2

. »

Qui enim fieri potest ut eodem in loco eosdem et accuset

et laudet? Sed verus sensus est is qui hanc habet contem-

plationem. Israel enim in alia Prophetia dictus est Christus,
qaemadmodum in hac quoque quam nunc tractamus : Quo-
niam igitur hic, inquit, obediens mihi factus* formam servi
accepit, et factus est puer mihi dilectus, dum omnia quae-

cumque volo efficit, idcirco illum ex .^Egypto, ad quam ho-

minis forma assumpta descendit, dum ea voce terrenus lo-
cus significatur, aut etiam ex illa vulgatiore, tanquam
legitimum dilectumque filium evocavi : vos autem ipsos ad

quos sermo diiectus est, una cum regno vestro, interitus ct

. X. 1 \. — : Iil. XI. 1 .
 DKMONSTRITIONIS EVANGELICiE LIB. 1\. oOD

pcrditio comprehendet. Haec quidcm ipsa Prophctia. Con-

stat autem quemadmodum post Salvaloris nostri lempora,

cum obsessa fuisset ac vastata Hierusalem, suhlalus cst, ct

ad cxtremam pernicicm rejectus, qui usque ad illjd lempus
steterat Judaicas gentis legum usus omnisque principatus.
Vcrumtamen jam tertio, qua; ad /Egyptum pertinent, qua>
que ad iler quod in illam cst factum, diviuitus praedicta
sunt : quod modo fateatur ea nostro Salvatori
si quis nullo
convcnire, at saltem cum ea Matthacus apposucrit, de tcs-
limonio quod est apud Moscm ab illo accepla, ne negel,
quod paulo ante traclavimus, dum illud, « Deus duxil illum
» cx ^Egypto, » euarraremus, quando ne ipse quidem Evan-
gclisla se ah ipsius Oseac prophetia oraculum accepisse in-

dicavit, ut undecumque quaerentes possint illi uhicumquc

l^ositum sit invenire, ibi videlicet unde par est Evangelis-

tam illud protulisse.

CAPUT QUINTUM.
AB ESAIA.

De Joannis in desertis prcedicatione.

a Vox clamantis in deserto, Parate viam Domiui, rectas

» facile semitas ejus. Omnis vallis implebilur, et onmis
» mons et collis humiliabitur : et erunt prava in rcctam, et
» asperae in vias planas. Et videbitur gloria Domini : et vi-

» debit omnis caro salutareDei, quoniam Dominus loculus

1
«est . »Hoc quoque vaticinium oporlebat suh Salvatoris
nostri tempus suum finem contingcre quocirca, ut apud :

Lucam Evangclistam scriptum cst : «In anno quinlo decimr^

1
Isai. xi-, 5.
55^ IUSBBI1 IWMPIIILI

imperiiTiberii Cxsaris, procuranle Ponlio Pilato Judaeam,

eaeterisque imperautibus qui cum hoc connumeranlur,
» iaclum est verbum Dei ad Joannem, Zachariae filium, in
» deserto; et cum venisset in omnem terram quae est cir-

» cum Jordanem, praedicavit baptisma prcnilentiae in remis-

l
a sioncm peccatorum , » Hisce autem Evangelista adjicit
testimonium, dicens sicut scriptum est in libro sermonum
Esaiae prophetae : « Vox clamantis in dessrto, Parate viam
»Domini;»et quae sequuntur. Quid igitur tandem aliud
damabat Joannis illa in deserto praedicans vox ad turbas
exeuntes ut ab ipso baptizarentur, tanquam ad replilia de-
serti, quamconveniens accommodatumque illud «Germina :

2
» viperarum, quis ostendit vobis fugere a ventura ira ?»
Et rursus dum pravas animas in rectas, et asperas in vias
planas reparat, dicebat iisdem : « Facite igitur fructus dig-
3
» nospcenitiMitiae . » Et haecscilicet complebanturdum Joan-
nes praeparabat eos qui visuri erant gloriam Domini,etquod
vocatur salutare Dei; quod quidem nihil aliud est quam
Christus, sicut verbis illis testificabitur : « Ego quidem vos
» aqua baptizo; venit autem fortior me post me, cujus non
» sum dignus calceamenta gestare : ipse vos baptizabit in

» Spiritu sancto et igne*. » Qui etiam cum Jesum vidissct

venienlem, exclamavit : « Ecce Agnus Dei, qui tollit pecca-

» lum mundi. Hic est de quo ego dixi : Post rne vcnit vir qui
» ante me faclus est *. » Quod vero idem esset salulare Dei,
Simeon quoque testiiicatus est, qui acceplo in ulnas puero
Jesu dixit Nunc dimittis servum tuum, Domine, secun-
: «

» dum verbum tuum in pace. Quia viderunt oculi mei sa-

» lutare tuum, quod parasti ante faciem omnium populo-
6
» rum, lumen ad revelationem gentium . » Quibus etiam
Propheta consenlit, dum ait : « Et videbit omnis caro salu-
1
Luc. iii, i et seqq. — 2
Ibitl. -. — 3
Ibid. 8. — * Ibid. iu\ — 5
Joan.
i. 5o. — r
LUC. II. 2'; <jt geqq.
 DKX0NSTBATI0M1S EVANGfiLlCJE LIB. IX. 555

» lare Dei *. » Illud enim, omnis caro, pro omnibus gcnti-

bus dicluin est. Utaulem demonstretur quomodo ha3C suum
fiuem contigerint, et gentes Ghristum Dei agnoverint, mul-
lis non opus est verbis : et quae quidem ad verbum solcnt
considerari, in hunc completa sunt modum. Gseterum quid,
quaeso, fuit in causa ut non in urbibus, neque in ipsa llie-

rusalem, sed in deserto Joannes suggestum sibi ad praedi-

candum elegeril ? Ad hoc quispiam fortasse responderit,
illum hoc fecisse ut Prophetia compleretur. Sed qui exqui-
sitius ac diligentius sc doceri volucrit, illico inlerrogabil :

Atqui Prophetia haec quid tandem sibi volebat, cum deser-

tum ct ea quae ad id genus perlinent enuntiabat? cui res-

pondebimus quod hic quoque signum erat evertendae urbis

llierusalem, et ejus quod in ipsa erat altaris, ritusque illius

qui secundum Mosaicam legem servabalur, quando non

amplius per legitima sacrificia remissio illis peccatorum
conciliabatur, sed per purgalionem iavacri quod in olim si-

libunda ac deserta, dico aulem in collecta de gentibus Ec-

clcsia, tradebatur, in qua etiam illa quae facta est Prophe-
lica vox parare viam Domini jubet, dum malilias in imo
quodam fundo quasi in convalle positas animarum auferen-
das, et veteres urbis Hierusalem, atque eorum qui in illa
imperabant principum ac regum, qui montes et colles no-
miuantur, altitudines dejiciendas vaticinatur; quibus per-
2
fectis, « Omnis, inquit, caro videbit salutare Dei , » hoc
est, omnis qunccumque corpori inclusa in lerra versatur
anima, tam barbarorum quam Graecorum, hoc est, om-
nium omnino genlium : quaa quidem ipsi vaticinio con-

bentanea ad suum finem pervenisse demonslrantur. Dum

igitur mecum tacitus quaero, oborta mihi est dubitalio,
qui tandem illud esset in Joanne quo capta multiludo illa

admiraretur hominem, ct praedicanli baptisma poenitcutiac

1
Isai lii, 10. — 2 lbid.
 BUSBBU PAHPBILI

fidem haberet; quidque illud quo ducti omnes undique,

rebus propriis relictis, confluerent in desertum : cum proe-

sertim nulla illius gesta memoriae prodita sint; neque enim

quod aut mortuos excitaverit, aut alia miracula fecerit,
scriptum extat. Quid igitur illud erat quod admirabundos
omnes redderet? num forsitan novum et quod a multilu-

dine abhorrerct vitae illius genus? procedebat enim ex de-

omnemque communem
serto iniisitatum indutus habitum,

hominum consuetudinem declinans; nam neque in vicum

ullum, neque in urbem, neque in communem aliquem viro-

rum coetum commeabat : sed ne victu quidem communi

vescebalur, siquidem scriptum est, i quod a puerili aetale

» in solitudine versaretur ad illum usque diem quo ipsi

» Israel ostenderetur. Quin etiam ejus vestimentum ex pilis

i camelorum confectum erat, et cibus locuslae et mel syl-

» vestre
1
. » Numquid igitur cum capillo quidem Naziraeum
Dei viderent, qui quoe Deum facile deceat faciem ostenta-
ret, vestimenti aulem inusitatum genus indutum, repente
nescio unde e latebris solitudiuis prodeuntem, et post prae-
dicationem rursus in solitudinem el in latebras receden-
tem, sine potu , sine cibo, abhorrentem a multitudine,
merito obslupebant, et ne hominem quidem illum esse ar-
bitrabantur? quidni illum qui vel nullo cibo indigeret? quo-
circa eumdeni Angelum esse credebant, illum ipsum de
quo Propheta loquilur dum dicit : i Ecce ego mitto Ange-
» lum meum anle faciem tuam, tuam ante
qui parabit viam
)> te
2
. «Eumdem Scripturas locum Marcus quoque Evangc-
lista citavit. Quin etiam ipse Salvator huic rei teslimonium
exhibet, dicens : « Vcnit Joannes ad vos, neque comedens
3
» neque bibens, et dicitis, Daemonium habet . » Incredulos
enim et adversus veritalem difficiles et pervicaces credibilc
est, propter illud quo Joaunes utebatur vitae genus, talia in

1
LiH-. i. -.>
el seqq. — 2
Kalacb. m, i. — s Luc vn, !5", 54.
 DLUONSTR.mONIS BVAXGBLIC.E LIIJ. IX. 007

iilum probra jactasse; sicut e contrario qui virlutis illius

sensu afliciebantur, Angeluni existimasse. Hacc igitur arbi-

Iror ipsum Joannem intuentibus admirationem ac sluporem
erga hominem altulisse : quapropter ad eam aniniae purga-

lionem quae ab illo denuntiabatur undique concurrebant.

Meminit autem hujusce quae de illo fertur historiae etiam

Josephus in decimo octavo Jlidaicae Antiquitatis libro, in

hunc modum scribcns : « Nonnulli autem Judaeorum puta-

» bant ideo periisse Judaeorum exercitum, quod Deus justis-

» sime ulcisci voluerit supplicium Joannis, qui Baplista vo-

» cabatur : hunc enim occiderat Herodes virum bonum, et

» Judaeos adhortantem ut exercitatione virtutis, mutuaque

» inter seipsos justitia, atque erga Deum pielate utenles,ad
» baplismum accederent; sic namque ablutionem quoque
» ipsi videri acceptam. »

CAPUT SEXTUM.
ab eodlm.

Itcm clc solitudine, ipsoque nominatim Jordanc fluvio, apud qucm

Joannes baptizabat.

u Laetare, solitudo sitiens : exullet desertum, et floreat

» ut lilium ; et efllorebunt et exultabunt deserta Jordanis,
» et gloria Libani dala est ei, et honor Garmeli; et populus
» meus videbit gloriam Domini '. » Quibus adjungit : « Gon-
» valescite, manus remissae el genua solula : consolamini,
» pusillanimes intelleclu; confirmamini, ne timete : Ecce
» Deus noster judicium reddit, ct reddet. Ipse veniet et sal-
» vabit nos. Tunc apcrientur oculi caecorum, et aures sur-
1
Isai. xxxv, 1, 2.
 LlSEHIl IWMPIIIU

v dorum audienl; tunc salict ut ccrvus claudus, ct plana

erift lingua mutorum. Quoniam eropil in deserlo aqua,

» et scissura inundans in terra sitienti » IL-ec autem Sal-

1
.

vatoris nostri plane admirnbilibus gestis completa sunt,

post Joannis praedicationeni. Coutemplare igitur quemad-
modum solitudinem Evangelice instruit, neque id simplici-
tcr aut quamvis solitudiuem, sed defiuite illam et solam
quae est apud Jordanem fluvium quandoquidem juxta hanc :

versans Joannes baplizabat, ut Scriplura ipsa fidem facit,

dicens : « Erat Joannes in solitudine baptizans, et exibat ad

» illum omnis Judaea regio, et Hierosolymarum incolae om-
l
» nes, et baptizabantur ab illo in Jordane . » Hanc igitur so-

litudinem ejusquae quondam ab omnibus bonis deserta erat,

dico autem collectae de gentibus Ecclesiae, signum gestarc
arbitror; ipsum vero iluvium in solitudine, purgantem om-
nes qui in ipso obluerentur, purgationis cujusdam, qua3 se-
cundum senlentiam intelligatur, imaginem gerere : qua de
re loquuntur Scriptura? dicentes : « Fluminis impetus laelifi-
s
» cat civitatem Dei . » Significat porro hoc perpetuam influ-

xicnem divini Spiritus, qui desuper inundat et Dei civita-

tem irrigat : sic autem vocatur vitae genus ejus quae a Deo
dirigitur. Hic igitur Dei fluvius usque ad solitudiuem de
venit, collectam videlicet de gentibus Ecclesiam; et huic

quas in se ipso habet aquas vitales eliam nunc abunde lar-

gitur. Poslea idem vaticinium eidem solitudini canit datum

iri gloriam Libani et honorem Carmeli : sed quaenam est
gloria Carmeli, nisi is qui ex lege Mosis per sacrificia cele-
brabatur ritus? quem ubi repudiavit Deus per eam Prophe-
tiam quae ait : « Cur mihi thus de Saba aflertis ? et quid
» mihi multitudo sacrificiorum ve»lrorum *
? » in soliludinem

Joruani? transtulit gloriam IJierusalem, postquam ralio pie

1
Isat. xxxv, 5 et scqq. — 2 Marc. i, 4< — Psalm *lv, 5. —' Jerem
VI. 20.
 dlmonstrationis LVANGLLIC.E LIU. IX. 53()

rcligioseque vivendi non in Uicrusalem, scd in deserto con

summari ccepta est,quod vidclicet accidit post Joannis tem-

pora. Simili ralionc, etiam honor Legis, et eorum quaj in

Lege corporalius sancita sunt, Jordanis solitudini datus esl,

propter camdem causam, quoniam non amplius in Hierusa-

lcm confugiebant qui curationis indigebant ejus quae adani-
mum pertinet, sed in id quod nominatur desertum, proptcr
eam quae in illo praadicabatur remissionem peccatorum.
Puto etiam Saivatoris noslri ad baptismum accessum signi-

ficari illis verbis : a Et populusmeus videbit gloriam Domini

» et allitudinem Dei : » tunc enim visa est Salvatoris noslrt

gloria, « cum ascendit de aqua, et ei aperli sunt cceli, et vi-

» dit Spiritum Dei descendentem quasi columbam, et ma-

» ncntem super eo ; cum vox quoque de ccelo audita est,

» dicens : Hic est Filius meus dilectus, in quo mihi compla-

1
» cui . » Scd etiam quicumque legitime ad lavacri myste-
rium accedit, ubi theologiam de Chrislo acccperit, gloriam
cjus intuebitur, et cum Paulo dicere polerit : a Etsi cogno-
» vimus secundum carnem Ghristum, at nunc tameu non
2
» amplius cognoscimus . »

CAPUT SEPTIMUM.
A PSALMO XC

De Christi post baptismum tcntalione.

« Qui habitat in adjutorio A.!tissimi, in prolcctionc Dci

» cceli commorabilur. Dicet Domino: Susceptor meus es, ct

» refugium meumj Deus mcus adjulor mcus, et sperabo in

» cum : quoniam ipsc libcrabit mc de laquco vcnatorum,
1
Matth. iii, i(j, ij. — 2
2 Cor, v, 16.
 EUSEBll PAMfc»HILI

et ab oratione lurbulenta. In
scapulis suis obuinbrabil
tibi, et sub alis ejus sperabis. Scuto circuindabit le veri-
tas ejus, non timebis a timore nocturno, a sagilta volante
» m die, a negotio
perambulante in tenebris, ab incursu ct
dccinonio meridiano. Cadent a
latere tuo mille, et decem
millia a dextris tuis : ad te autem
non appropinquabit. Vc-
• rumtamen oculis tuis considerabis, et retributioncm
pec-
» catorum videbis : quoniam tu,Domine, spes
mea, allissi-
mum posuisli refugium tuum. Non accedent ad te mala,
» et flagellum non appropinquabit tabernaculo tuo quo- :

» mam Angelis suis mandavit de te, ut cuslodiant te in

om-
nibus viis tuis. In manibus portabunt te, ne forte ofTendas
» ad lapidem pedem tuum. Super aspidem
et basiliscum
> ambulabis, et conculcabis leonem et draconem 1
«Salva- .

tor et Dominus nosler Jesus, qui

Christus Dei est, dum qua-
tenus homo factus est consideratur, habitans dicitur
in ad-
jutorio Altissimi, ulpote cum in protectione Dei et Patris
commoretur. Hic igitur unum Patrem, nec alium
praterea
quempiam, quK> tempore a Diabolo tentatus est,
perfugium
nactus, liberatus est olim de laqueis
advcrsantium potesta-
tum, qu® venatorcs hoc loco appellantur, cum
inslar cu-
jusdam communis hominis duclus est in desertum ut ten-
taretur a Diabolo, et fuitin deserto quadraginta dies et
quadraginta noctes, et tentatus est a Satana fuitque,
ut :

Evangelista auctor est, cum bestiis. Sed quae

tandem hrc
bestiae, nisi quas commemorat is qui nunc tractalur Psal-

mus ad eum qui in adjutorio Altissimi habital, ubi ait :

«Supcr aspidem et basiliscum ambulabis, et conculcabis

» leonem et draconem?» Caeterum non ab his solum li-

bcratum iri eum dicit, sed etiam ab oratione turbulenta.

At vero quae tandem haec fuit oratio, nisi quam II II obje-
cit Tentalor, ut in sacro Evangelio scriptum est ? Oper.v
i
i> i
r*ai
,

- xc, 1 ci acqq.
 ,

DLMONSTRATIONIS liVANGELIC.E LIB. IX. 5/, 1

aulem pretium est contemplari quae causa fucrit ut Salva

tor noster, qui talis tanlusque est, tentationcm perpessus
sit. Cum igitur omnem ex hominibus aegritudincin omncui-
que languorem, infestosque spiritus atque impuros daemo-
uas, qui plurimis ante saeculis omnes qui in terra versa-
l>antur, per eam superstitionem qiKe multos dcos colit
subegerant, esset expulsurus, non ex abdito quasi latitans ad
ca quae dicta sunt accessit; sed conlra infestos prius, eos-
demque invisibiles principes, per eum quem assumpsit ho-
minem, militantium more profectus, et in ipsius Diaboli
medium omnisque daemonicae catervae progressus, ubi su-
per aspidem el basiliscum ambulavit, et conculcavitlconem
et draconem, mulloque prius regnantium inimicorum et
millia ct dena millia subvertit, principatus videlicet ac po-

lcstates, alias quidem a dextris, alias vero a sinistris hellan-

tes, iteuique eos qui mundi rectores harum tenebrarum
dicuntur, ac spiritualia malitiae; omnia, inquam, haec,ubi
nihil possc redarguit, ac denique ipsum malorum princi-
pem Diabolum verbo oris sui procul extrusit, percurrilquc
atque inambulavit, omnem adversantem potestatem, ac sc-

ipsum quidem adire ac tentare volenlibus exhibuit, nec

quisquam omnino adversus illum stare potuit tum demum :

ad hominum salutem accessit. Quocirca intuentes illum

daemones agnoscebant, propter eam de qua dictum est in

deserto commorationem, cum ad ipsuni dicerent : « Quid

» nohis et tibi, Jesu Fili Dei *
?» Haec igitur de his dicta
sunt. Quae vero deinceps in Psalmo sequuntur, ad ipsum
Christum enuntiantur ex illo : «In scapulis suis obumbra-
» bit libi (Altissimus videlicet), et sub alis cjus sperabis;
» scuto circumdabit te verilas ejus : » et quoniam diebus
quadraginta noctibusque totidem tentatus cst, de iis qui-
dem qui noctu illum invadebant diclum est ad ipsum : «Non
. * Matlh. vm, 28.
 LUSEBIl PAMPIULI

i limcbis n limorc noctnrno *

; » de iis vcro qui cumdem pcr
diem oppugnabant, illud : « A sagilta volanlc in dic
2
; »ilem
dc noclurnis illis, illud : « A negolio pcrambulantc in tenc-
3
» bris ? » de diurnis vero, illud : « Ab incursu et daemonio
» meridiano. » Ad haec, quoniam dum tentabantur malignae
polestales illum circumstabant, et quae quidem illius lalus

dextrum stipabant sinistris mullo plurcs erant, utpote cum

dextralonge sint valentiora,meriloadjungitur ad eumdem :

« Cadent a latere tuo mille, et decem millia a dextris luis,

5
» ad te aulem non appropinquabit ; » ubi a latcrc diclum
cst pro eo quod est a sinistro. Cum aulem nomen sinislri

merito praelermissum sit ac tacitum, ne adversi quidpiam

aut sinistri in illo reperiri videalur, cumque lota decem
millia, necnon ipsa mille, tum a latere ejus, tum a dextris

casura esse dicantur, jure oplimo post ipsa haec deinceps

dictum est illud : «Yerumtamen oculis luis considerabis,
6
» et retribulionem peccatorum videbis . » Et haec, inquil,
circum te erunt, qui es Christus Dei,« quoniam tu ipse,
7
» qui cs spes mea, altissimum posuisti refugium tuum . »

libi eliam diligenter observabis quonam pacto Propheta

ad ipsum Dominum dicat: «Quoniam tu,Domine,spesmea,
» altissimum posuisti refugium tuum » ubi exquisite alle- :

rum, qui privatim est Dominus, ab allero dislinguit qui ct

hujus ipsius est Pater, et praeterea Deus altissimus dicitur :

quapropter, cum illum ut Patrcm, ulque Deum altissimum,

refugium suum, Christus posuerit, dictum est ei illud :

« Non acccdent ad te mala, et flagellum non appropinqua-

» bit tabernaculo tuo. Quoniam Angelis suis mandabit de
» tc, utcustodiant te in omnibus viis tuis. Inmanibus porla-
8
» bunt tc.ne forte oflendas ad lapidcm pcdem tuum . » Et
sanc diligcnter observa quonam modo in illo : «Quoniam tq,

1
Psal. xc, 5. — 2 Ibid. G. — 3
lbid. — * Ibid. — 5
Ibid. 7. — 6 Ib. S.
— "
lbi<l. (). — '
Tbid. 10, 1 ) , 19..
 m:\IONSTRATIONIS KV \>f, KUC F LIB. IX. 5/,")

» Domine, spes moa, altissimum posuisti rcfugium tuum, »

illud, Dominc, per id nomcn quod qualuor litloris conslat

in Ilcbraico scriptum sil; quod cum incnunliabilc esse di-
Dco et Patre usurpare consueverunt
cant Hcbraci, prosolo :

nos autem idem nomen ubi de Verbi quoque divinitale agi-

tur, in plurimis posilum esse Scripturis antea demonstra-
vimus, ul ilem in eo Psalmo qui nunc in manibus cst, qui

ail in personam ipsiusDomini : «Quoniam tu, Domine,spes

» mea, allissimum posuisti refugium tuum, » tanquam si

diceret : Quoniam tu ipse, o Domine, qui mea spes es di-

vinanlis ha3c, illum a quo ipse es Deum altissimum,nosti, et
hunc ipsum posuisli refugium luum : ex quo etiam in prin-

cipio Psalmi de eodem dicebatur : « Qui habitat in adjulo-

» rio Altissimi, in proteclione Dei cceli commorabitur. Di-

» cet Domino, Susceptor meus es, et refugium meum Deus ;

» meus, adjutor meus, et sperabo in eum. » Quoniam igitur

tu, o Domine, altissimum posuisti rcfugium tuum, id-

circo, inquit : « Ipse allissimus liberabit te a laqueo vena-
» lorum et ab oratione turbulenta, et in scapulis suis ob-

» umbrabit tibi
2
. » Quapropter cum lali fultus sis Palerno
Allissimi auxilio, non limebis a timore nocturno, neque
omnino a quopiam eorum quae praedicta sunt, ac ne ab iis

quidcm quae deinceps adduntur : «Nam quoniam tu, Do-

» mine, altissimum posuisti refugium luum, idcirco non
» accedent ad le mala, ct flagellum non appropinquabit la-
3
» bernaculo tuo . » Flagelia porro eflicacias ipsorum doc-
monum eliam in Evangeliis nominari deprehendes, quas ne
appropinquare quidem audere idoneas esse ait tabernaculo
Ghrisli, hoc est corpori ejus : qui enim id potuisscnt, quan-
do solo verbo eas ex hominibus expellebat? De hoc aulcm
tabcrnQCuIo etiam David quodam in loco juravit Domino,
ct votum vovil Deo Jacob, his vcrbis : « Si asccndero in
1
Psulm. cx, <;. — 2
Ibid. 1 et seqq. () et sccjf[. — :;
Ibid. 9, 10.
544 EUSEHIl PAMPHILI

» lectum strati mei, si dedero souinuni oculis mcis, et pal-

» pebris meis dormitationem, et requiem temporibus meis,

» donec inveniam locum Domino, tabernaculum Deo Ja-
» cob l
. » Hujus igitur tabernaculi causa dicebatur : «Non
» limebis a timore nocturno, » et illud : « Ipse liberabit lc

» de laqueo venatorum, et ab oratione turbulenta, » et il-

lud : «Non accedent ad le mala, et flagellum non appro-

y pinquabit tabernaculo tuo, » et quaecumque ad hominem
magis speclanlia de illo dicta sunt, sicut etiam illud : « An-
» gelis suis mandabit de te, ut custodiant le, » et illud :

a In manibus portabunt te, ne forle offendas ad lapidem

» pedem tuum 2 , » Talia enim ad Deum dici nunquam con-
veniet; at vero ad tabernaculum ejus, quod propter nos as-

sumpsil, quo tempore Verbum caro factum est et habi-

tavit in nobis, conveniet. Caeterum non abs re mihi quidem
videbor facere, si quo exquisitius ac stabilius ea quae dicta

sunt contlrmentur,reliquorum quoque interpretum senten-

tias editionesque hoc loco posuero, quorum unus Aquila in

hunc modum reddidit : « Quoniam tu, Domine, spes mea,

» altissimum posuisti habitaculum tuum. Non traducentur
» ad te mala, et taclus non appropinquabit in protectione
» tua : quoniam Angelis suis mandabit ut custodiant te in

» omnibus viis tuis. » Sed Symmachus : « Tu enim, in-

» quit, Domine securitas mea, altissimam posuisti habita-

» tionem tuam. Non invalescet adversum te malum, ne-

» que tactus oppropinquabit tentorio tuo : quoniam An-
» gelis suis mandabit de te, ut custodiant te in omnibus
» viis. » Igitur hisce ipsis auctoribus ad Dominum tanquam
de Domino dictum est illud : « Angelis suis mandavit de
» te, ut custodiant te in omnibus viis tuis. In manibus por-
» tabunt te, videlicct tc Dominum, ne forte tu Dominus
» offendas ad lapidem pedem tuum. » Quin etiam Diabolus
J
Psal. cxxxr, o. — 2 Psal xc, 5, 1 >..
 DEVONSTAATtONIS EVANGELICE LIB. IX. 545
in tenlatione adversus Salvatorem nostrurn eisdem usus est
verbis, quando assumptum illum in sanclam civitatem con-
stituit supra pinnaculum lempli, et dixit ei : « Si Filius Dei
» es, mitle teipsum hinc deorsum; scriptum est enim f[uod
» Angelis suis mandabit de te, et in manibus portabunt te,

» ne forte ofFendas ad lapidem pedem tuum *. » Ad quem

Dominus noster respondens ait « Scriptum est, Non lenta- :

» bis Dominum Deum tuum

2
»Praeterea quoniamin tenta-.

tione cum feris, ut ipse Evangelista est auctor, versabatur,

cum quibus autem non descriptum est palam, eam rem ip-
sius Psalmi valicinium, dum genera ferarum commemorat,
manifestius eloquitur,his verbis : « Super aspidem etbasi-
» liscum ascendes, et conculcabis leonem et draconem : »

ubi aspidem et basiliscum, ipsum utique Diabolum et qui

ipsum sequuntur, principatus malasque potestates, concul-

caturum aflirmat. Iis autem qui similem ipsi virtutem nacti
sunt, Discipulis utique suis atque Apostolis, potestatem in-
cedendi super serpentes et scorpiones donavit, non permit-
tens eos tcntari supra quam ferre possent : ad illum enim
solum spectabat pejores in nequilia poteslates, necnon ip-
sum omnium principem saeculique hujus tyrannum, divina
sua virtute proslernere.

CAPUT OCTAVUM.
AB ESAIA.

Dc Galilcea gentium, in qua Sah>alor noster maximam suorum mi-

raculorum partem edidit; ct dc Apostolorum ipsius vocalionc.

« Hoc primum bibe, cito fac, regioZabulon, terra Neph-

» thalim, et reliqui marilimam incolentes, et trans Jorda-
i Matth. iv, 6. — 2 Ibid. 7. — * Psal. cx, i3.

xxi. „ 55
5^() EUSLBII PAMPUILI

» nem Galifaea gcntium, populus ambulans in tenebris ,

» videte lucem magnam, habitantes umbra in regione et

morlis, lux splendebit super vos. Plurimum populi quod
» deduxisti in laelitia tua et laetabuntur coram te, lanquam
:

qui laetantur in messe, et quemadmodum qui dividunt

» spolia quoniam auferetur jugum quod super ipsis posi-
:

i luiii est, et virga quae super collo ipsorum. Virgam enim

» repetentium dissipavit Dominus, sicut in die super Ma-

» diam, quoniam omnem vestem congregalam dolo, et ves-

» limentum cum permutatione persolvent, et volent si facli

)) fuerint igne combusti : quoniam puerulus natus est nobis,

» et filius datus est nobis, cujus principatus extitit super

» humerum ejus. Et vocabitur nomen ejus magni consilii

» Angelus, Princeps pacis, jus et potentiam habens, Dcus

» fortis, Pater futuri sa^culi '. » Pratcr alia omnia complela
sunt etiam ha?c in Salvatore ac Domino nostro Jesu, qui
Christus Dei est, quo lempore, ut divinus Evangelista auc-
tor est, «Audiens quod Joannes traditus esset, secessit iri

* Galilaeam, et relicta Nnzareth, veniens habilavit in Caper-

» naiim juxta mare in linibus Zabulon et Nephlhalim; ut
» impleretur quod dictum est per Esaiam prophetam dicen-
» lem : Terra Zabulon, et terra Nephthalim, viam maris,
» trans Jordanem Galilaea gentium; populus sedens in te-

» nebris vidit lucem magnam, et habitantibus in regione et

» umbra mortis, lux orta est eis. Ex illo igitur coepit Jesus

» praedicare et dicere : Poenitentiam agite, quoniam appro-

» pinquavit regnum coelorum. Praeteriens autem juxta mare
» Galilaeae vidit duos fratres, Simonem qui voeatur Pe-
» trus, et Andream fratrem ejus, mittentes rele in mare;
» erant enim piscatores ; et ait illis : Venite post me, et fa-

» ciam vos piscatores hominum. Ilii aulem statim relic-

> lis rctibus seculi sunt eum. Et profectus iude vidit alios

'
[sai. ix, i et •*<'({<].
 DI2M0NSTRATI0NIS LVANGELIC/E LlB. IX. 54'/

» duos fratres, Jacobum Zebeda?i, cl Joannem fratrem

» ejus, in navi cum Zebcdaeo palre ipsorum reficicntes
» rctia sua, et vocavit eos : illi autem continuo relicta

» navi et patre ipsorum, seculi sunt eum. Et circuibat

» Jesus totam Galilaeam docens in conventibus eorum,
» et pracdicans Evangelium regni, et sanans omnem aegri-

» tudinem et omnem languorem in populo. Et abiit opinio

» ejus in totam Syriam : et afferebant ei omnes male haben-

» tes, variis morbis et cruciatibus comprehensos, et daemo-
» nia habentes, el lunalicos, et paralyticos; et sanabat eos;
» et sequebantur eum lurbae multae a Galilaea
4
. »Sane haec
omnia propler Prophetiam exposui, quae in Gahlaea magnum
lumenfore pollicetur, etinregioneZabulon ac Nephthalim,
cum lamen neutra sit Galilaea genlium. Gur autem in Gali-
laea gentium plurimum diversatus est? nimirum ut omnium
gentium vocalionis exordia constitueret, etenim inde pro-
fectos Discipulos suos evocavit. Quocirca paulo post in eo-

dem Evangelio invenies Matthaeum de Galiloea vocatum

fuisse; et in alio rursus Levi. Philippus autcm, ut apud
Joannem legilur, de Bethsaida profectus est, civitate An-
dreae et Petri : atqui haec ipsa erat Galilaeae. Quin etiam
apud eumdem Evangelistam nuptiae faclae sunt in Cana Ga-
lilaeae, ubi cum Dominus admirabiliter aquam in vinum
commutasset, miraculorum ibidem initium fecit, quo tem-
pore declaravit gloriam suam et crediderunt in eum Dis-
cipuli. Gonsidera vero num hoc iosum primum Salvato-
ris nostri miraculum quod in Cana Galilaeae editum est,

dum aquavinum commutatur.. divinans in ipso Prophe-

in

tiae principio, ea quae nunc tractatur oratic significet illis

verbis « Hoc primum bibe> cito fac, rcgio Zabulon et terra

:

2
» Nephlhalim, Galilaea gentium . » Quod si lale miraculum
nola quaedam fuit arcanioris mixturae ex ea commutalaj
1
Matlli. iv, 12 cl scqq. — 2 Isai. ix,
i.

35.
 f>4& ROSJJBIl rAMPIHLl

qua ad corpus magis spectaret, in intclligenlem ac spirilua-

Jem IcTtitiam spectantis ad fidem novi Testamenti mixturas;
>ide ne hoc ipsuin quoque ad ea quae de Galilaca dicla sunt
accommodate signiiicaverit, canens qucmadmodum sub
Chrisli advcntum primi omnium ii qui Zabulon ac Neph-
tlialim habitarent, non autem qui Judaeam cl Ilicrusalem,
polus Evangelicas praedicationis parlicipcs futuri essent.
Porro his l^etiLine causam ait fuisse, ingentis lucis illustra-
lionem, qui quidem ante adventum in tcncbris scdenles,
in regione et umbra mortis sedcbant, cxorlo autem iilissa-

lutari lumine ila laelabuntur ut ii qui laetantur in messe,

utque ii qui dividunt spolia. Ilaec vero ipsa re completa sunt
cum, dc Galilaea vocatis Apostolis, mirabilia opera sua et

doclrinam Salvalor ac Dominus nostcr illis palam exhibuit :

hetaluros autem eos coram ipso Prophetia divinat, inslar

laelantium in messc. Sed in qua tandem messe, nisi in ea

de qua ipsc dicebat : « Attollite oculos vestros, et videte rc-

» giones, ut albae sunt ad messem jam nunc 1

? »His autem
verbis gentium congregationen significabat : de eisdem vero
2
dictum est, quod « la^tabuntur ut ii qui dividunt spolia . »

Cum ergo genlium inter se regiones et universam quae sub

sole est lerram Salvatoris noslri Discipuli atque Evange-
Jistae divisisscnt, innumerabiles saeculi hujus principes spo-
liaverunt, eos ulique qui prius gentibus imperabanl. Atta-

men aliam quoque causam propter quam laelitia sint alli-

ciendi commemorat, quod auferendum sit ab ipsis corporale

legis jugum jampridem ipsis impositum, quod neque ipsi

neque patres ipsorum potuerunt ferre. Creterum non modo

jugum sublalum est ab ipsis, sed etiam virga repetentium,
quae prius in collo ipsorum imposita erat. Declarat porro
qui sint repetentes alibi, dicens : « Populus meus, exactorcs
» vestri spicas vcstras coliigunt, et repetentes dominantur
1
Joan. iv, 5j. — 2 Jsai. ix, 3.
 DEMONSTRATIONIS EVAXGELICJE LIB. IX. D^Q

» vobis*. » Verum
quidcm Zabulou ct Ncplillialim oriun-
hi

di, qui ingens lumcn intuili sunt, I.Ttabuutur proptcr illa

qiLT jam anlea dicta sunt : qui vero ab ipsis rcpelebant, ab
iis repetetur usque ad ultimum quadrantem; iidemque ubi
omnem vestem omnequc veslimenlum persolverint, igne
combusti fient in ipso exaclionis tempore : omniaque h.TC

passuros ait propterea quod « Puerulus natus cst nobis, et

2
» Filius datus est nobis, ipse magni consilii Angelus . » At
vcro quibus tandcm nobis , nisi qui in ipsum crcdidi-
mus, et omni videlicet Galilaeac gentium, quibus magnum
lumen ortum cst ? Scd quodnara, quaeso, nisi ipse natus

Puerulus, et qui a Dco datus cst Filius, qui magni con-

silii Angelus, et Princeps pacis, et jus potentiamque ha-
bens, et Dcus fortis, et Pater fuluri saeculi nominatus est?
verum Iltc ipsa jam anlea ad unum referenda esse Salvato-
rem Dominumque noslrum, suo temporc demonslravimus.

CAPUT NONUM.
A PSALMO LXVII.

Dc Apostolorum vocationc.

« Visa sunt itinera tua, Deus, itinera Dei mei Piegis, qui
» cst in sancto. Prasvenerunt principcs conjuncti psallenti-

» bus in medio adolescentularum tympanistriarum. In Ec-

» clesiis benedicite Dco Domino de fontibus Israel. Illic

» Benjamin junior in mentis excessu, principes Zabulon,

3
» principes Nephthalim . »Hoc quoque in loco eos qui di-

cuntur principes Nephthalim non alios esse censeo quam

Aposlolos; inde enim eos Salvator ac Dominus noster cle-
1
Isai. ix, 4. — 2 Ibid. G. — 3
Psal. lxvii, 2 ) et scqq.
55o eusebii pampiiiu
1
^it, ut a Matthaco scriptum cst . Ingrcssum vcro ad homi-
ncs adventumque Dei Verbi cum corpore dum canit Scrip-
2
tura, sic ait : «t Visa sunt ilinera tua, Deus , » et cictera,

Hujusce porro ndventus cum quasi pra^cursorcs fuerint ve-

teres Deo amici Prophetae, ad psallerium et ad omnis generis
spiratilia instrumenta illum in choris prnedicantes et laudi-

hus celebrantes antevenerunt. in medio adolescentularum

lympanistriarum. Ubique enim in medios Judaeorum con-
ventus progressi divini Prophetae, Ghristi tanto ante denun-
tiabant adventum : quin etiam iidem divino Spiritu afllati

Salvatoris nostri Discipulos alloquebanlur dicentes : « In ec-

s
» clesiis benedicite Deo Domino de fontibus Israel . » Fon-
tes autem Israel verba fuerint quae ipsi Israel tradita sunt;
primis enim illis credita sunt Dei oracula, unde nos quoque
haurientes Christi Ecclesias irrigare oportebit. Adolescen-
tulas autem et tympanistrias dixit, ut eo modo animas olim
vitam suam ad Mosis legem dirigentes, et secundum corpus
plurimum degentes significaret ubi dum adolescentulas :

quidem vocat, earum rudius atque imperfectius propositum

notat; dum autem tympanistrias, earumdem corporalis ad-
orationis usum intelligi vult.

CAPUT DECIMUM.
AB ESAIA.

De Prophetica lectione quam ipse Dominus nostcr in corwentu

Judaiorum cxhibuit.

« Spiritus Domini super me, propter quod unxil rne :

» evangelizare pauperibus misit me, sanare conlritos cordc,

1
Matth. iv, xS. — * Psal. lxvji, 25. — 3 Ibid. 27.
 DEMONSTRATiONIS EVANGELlCvE LIR. IX. 55 I

» praedicare captivis remissionem et cajcis visum, vocare

» annum Domini acccptum et diem retribuliouis *. » Hoc
tjuoque vaticinium ipse Dominus nostcr in seipso comple-
lum esse confirmat, quo lempore cum vcnisset in Nazareth,
ubi fuerat educatus, ingressus est, ut solebat, quodam sab-
balorum die in conventum, siquidem surgenti illi porrcctus
est liber Esaiae prophetae, quem cum evolvisset, legit illud
quod in eo scriptum est : « Spiritus Domini super me, prop-
» ter quod unxit me : evangelizare pauperibus misit me,
» praedicare captivis remissionem et caecis visum, dimittere
» confractos in remissionem, vocare annum Domini accep-
» tum. Et cum plicuisset librum, reddidissetque minislro,
» tum sedit : et omnium oculi in convenlu erant inlenti in

» illum. Itaque ccepit ad illos dicere, quod illo die completa

2
» esset scriptura illa in auribus illorum . » Ergo Salvator ac
Dominus noster ex hac plane Scriplura videtur longe excel-
lentius ac melius quam illi socerdotes qui olim corporali
unctione ungebanlur, non oleo comparalo neque ab homi-
nibus, ut alii solebant, sed divino, hoc est, Dei Palrisque sui
spiritu unctus : a quo etiam ejus divinitatis quae facta non
est compos effeclus Deus ac Dominus in sacris dictus est

Libris. Huic Prophetiae quae nunc tractatur similia scribil

Matlhaeus, ubi illum pauperes evangelice instruentem in-

ducit, quo tempore « Videns turbas ascendit in montem,
» et cum sedisset, accesserunt ad illum Discipuli ejus, et
» aperiens os suum docebat eos, dicens : Beati pauperes
» spiritu, quoniam ipsorum est regnum coelorum 3
.» Nam
etiani illud scripto proditum est, quod caecis non paucis vi-

sum restituerit; non solumenim iis qui oculis corporis capti

erant visum largiebatur, sed eliam iis qui in altero genere
caliggbant, ut animo Deum universi intuerentur alque ag-
noscerent, auctorem sc exhibebat. Alioqui vero etiam iis

1
Isai. lxi, i et st qq. — 2 Luc. iv, 18 ct seqq. — 5
Matlh. v, 1 et seqq.
002 EUSEBII PAMPHILI

qui ab invisibili ac daemonica potestalc vincti esscnt cap-

tivique abducti ac malorum catenis impliciti, liberlalcm
dissolutionemque earum rerum a quibus tenebantur denun-
tiabal,si modo ipsi quoquc illius praedicationi fidem adlii-
bentes, ad illum tanquam ad redemptorem et Salvatorcm
accurrebant, et illius praeceplis obtemperabant. Caclerum,
quae ex hoc oraculo supersunt, suo tempore in iis quae de
promissionibus Iractanda sunt exquirentur.

CAPUT UNDECIMUM.
A DEUTERONOMIO.

De novcu Lcgis in Evangelio Christi sanctione.

« Prophetam de fralribus tuis suscitabit tibi Dominus

» Deus tuus sicut me, illum audietis in omnibus quaecum-
» que postulasli Domino Deo tuo in Choreb in die con-
a

» cionis dicentes Non ultra audiemus vocem Domini Dei

:

» nostri, et ignem hunc grandem non videbimus amplius,

» neque moriemur. Et dixit Dominus ad me Recte omnia :

» loculi sunt, Prophetam ex fratribus ipsorum suscitabo eis

» sicut te, et dabo verbum meum in os ejus, et loquetur

» eis secundum quodcumque praecepero illi; et quicumque
» homo non audierit omnia quaecumque loquetur Prophela
1
» illein nominemeo, ego ulciscar in eo .» Animadverte dili-

genter ut nullus plane apud Hebraeos Mosi similis propheta

surrexerit, hoc est, qui et legum auctor et pietatis apud
homines introductor extiterit, nisi unus Salvator noster
Christus Dei : ilaque in fine Deuteronomii legitur : «Non
» surrexit ultra propheta in Israel sicut Moses 2
. » Nam elsi

1
Dcul. xviii, i5 cl seqq. — 2 Idem, xxxiv, 10.
 DEMONSTRATIONIS EVANGEMCjB LIB. IX. 555

innumcrabiles prophelae pcst illum exliterunt, at non ta-

men sicut ille. Tolum vero hoc ipsa Dei pollicilatio com-
plexa est, quippe quas unum duntaxat, non multos, et eum-
dem similcm illi suscitandum promiltat. Signihcat aulcm
hunc ct legum auctorem et pietatis apud homines magis-
Irum fulurum, cujusmodi unus Salvator ac Dominus noster
Jesus Christus, nec alius praeterea quispiam fuisse demon-
stratur, et lcgum auctor videlicet, et idem sui Patris, qui

Deus est universi, Propheta. Et Moscs quidem unius dun-

taxat gentis dux fuit, et quae uni illi non autem caeteris

quoquc gcntibus accommodari possent, in legibus suis

sanxisse reperitur : at vero ipse Ghristus Dei, ubi a Patre

promissum illud acccpit : « Postula a mc, et dabo tibi gen-
1
» tes haereditatem tuam ; » utpote qui non solis Judaeis,
sed etiam universo hominum generi novus legum pietatis-
que auctor a Patre constitucretur, vocationi omnium gen-
tium, tum facilem, tum accommodatam legum disciplinam
exposuit. Cum ergo ampliori quam quae homincm deceat
auctoritate leges invenerit, diviniore etiam quam quae a
Mose praestari potuerit virtule, in toto orbe servandas sa-
crosanctas suas Icgcs per suos Evangelistas descripsit, dum
ita ad illos dicit : « Audislis quod dictum sit antiquis, Non
2
» occides; ego autem dico vobis ne irasci quidem temere ,»
et quaecumque his adjuncta in publice descriptis ipsius do-

cumentis circumferuntur; quae quidem ipse etiam Evange-

lislacommendat, quod utiquc obstupescerent omnes doc-
trinam illius, eo quod doceret eos tanquam polestatem
habens, non tanquam scribae ipsorum. Cum aulem totius

operis inilio, quis esset Salvaloris nostri, tum in doclrina,

tum in legibus sanciendis modus explanaverimus, ubi quid

esset Christianismus in medium protulimus, ad illa ipsa lc
gentes eliam nunc remiltimus : sed diligenliori quadam
1
Psalm. it, S. — 2
Matlh. v, 21.
S.")^ BUSBBIl PAMIMIILI

Boimadversione res digna csse videlur, cur ila Dominus

Prophetam illis se suscilalurum polliccatur. Quoniam igitur
Mosem ipse Dominus jusserat universum populum Iriduo
expiare, ut simul et spectatores illi et auditores divini ad-
ventus eflicerentur, illi autem infirmiores ad gratiam Dei
exislcbant, ut propterea cum jam et intueri et audire in-
ciperent, eam rem ipsi recusaverint, dicentes ad Mosem :

<< Tu loquere ad nos, neque loquatur ad nos Deus, ne mo-

i riamur 1
; » merito ob eam rem suscipit quidem illorum
pietatem ac reverentiam Dominus : idem vero ait : « Recte
» omnia quaecumque locuti sunt, Prophetam excitabo illis

2
» de medio fratrum sicut te . » Sic ergo causam quoque
docuit cur tanquam Propheta fuerit venturus ad homines :

ea vero fuit hominum imbecillitas, et praestantioris visus

recusatio. Habes igitur causam cur Propheta ille, qui ven-

turus canebatur, homo esset futurus. Merito igitur expec-

tanles illum Judaei, Joannem Baptistam inlerrogabant, ac

dicebant : <i Ipse Propheta es tu ? et respondit, Non 3
. » Ve-
rum cum Joannes verum fateretur, non se prophetam esse
negavit, erat enim; sed se illum esse Prophetam duntaxat
quem Moses venturum prsedixisset : quod vero anle illum
Prophetam missus esset, planissime demonstravit.Caeterum,
quoniam Prophetica oratio unis iis qui ad circumcisionem
pertinent suscitandum esse Prophetam canebat, merito Sal-
vator ac Dominus noster, utpote qui ipse esset ille antea
denunliatus, i Non veni, inqu.it 3 nisi ad oves quae perierant
4
» domus Israel . »Apostolos autem suos monebat, dicens :

« In viam gentium nc abieritis, et in civitatem Samaritano-

» rum ne intraveritis. Ite vero potius ad oves quae perierunt
5
» domus Israel » ubi plane ostendit se primo loco ad illos
:

esse missum, sicut etiam ab ipsa Prophelia diclum fuerat.

Exod. xx, 19.

1 — 2 Dcut. xvii!, 17, 18. — 3 Joan. 1, 21. — u
Matth.
w. 2\. 5—Idem, x, 5.
 DliUONSTItATIONIS EVANGKLIC.E LIB. IX. 5 55

Sed cum talcm gratiam non acceptssent, eosdem alibi rc-

darguit, dicens « Eo quod veni et non fuit homo; vocavi,
:

1
» et non fuit qui audiret . »Deinde ad illos dicit : « Aufere-
» tur a vobis regnum Dei, et dabitur genti ferenti fructus
2
» ejus . » Suis vero Discipulis post illorum rejectionem im-
perat : « Ite et docete omnes gentes in nomine meo J
. » Sic
igitur nos quidem gentes, antea denunliatuin illum et a Pa-

tre missum Prophetam, tanquam eum qui omnibus homi-

nibus el legum et pietatis erga Deum universi auctor exti-

terit, per salutarem ipsius Evangelicamque doctrinam

agnovimus, et suscepimus, cum in hoc alia quoque Pro-
phelia complela sit, quae ait : « Gonstitue, Domine, legisla-
» torem apud eos, agnoscant gentes quod homines sunt*. »

Judoei vero contra qui illum, quem sua ipsorum oracula

venlurum praedicebant, non susceperunt, idoneum dedere
supplicium; sicut Prophetia divina significaverat cum di-

xit : « Et quicumque homo non audierit omnia quaecumque

» loquetur Propheta ille in nomine meo, ego ulciscar ex
» eo
6
. » Ultus igitur est de populo illo omnem sanguinem
effusum in tcrram a sanguine Abel usque ad sanguinem
Zachariae, et ad extremum ipsius Ghristi, cujus sanguinem
cum super se et super filios suos expoposcissent, in hunc
usque diem ejus sceleris quod audacissime perpetrarunt
supplicium pendunt.
1 Isai. lxvi, 4« — 2 Matth. xxi, 43. — 3 Id. xxvm, y. — u
Ps.I. ix, 21,
• — 5
Deut. xvui, 19.
 00() lrfSKBII P.\Ml»IIILI

CAPUT DUODECIMUM.
AB JOB.

Dc ambulationc Chrisli in mari.

« Qui dicit soli, et non oritur, et aslra quasi signo im-

» presso claudit; qui extendit coelum solus, qui ambulat in
» mari sicut in solo
1
. »Haec item uni Salvatori ac Domino
tanquam Dei Verbo et rerum omnium opifici, ac-
nostro,
commodari possunt; solus enim ex omnibus qui unquam
fuerint, quo tempore homo factus est, et corpore el figura

hominis assumpta, in superficie maris ambulasse dicitur :

« Cum suos Discipulos compulit ascendere in naviculam,

» et praecedcre ipsum trans fretum, donec ipse dimitteret
» turbas, et dimissis turbis ascendit in montem ut solus

» oraret. Vespere autem facto solus erat ibi : navicula au-

» tem jam erat in medio mari; videntes autem eum supra
» mare, turbali sunt, dicentes quod phantasma esset, et

» pra3 limore clamaverunt. Statim vero locutus est eis, di

» cens : Confidite, ego sum, nolite timere

2
. » Nam alioqui

fieri non poterit ut Deo convenienlem theologiam compre-

hcndere videotur Oraculum, si quis illud dc supremo Deo
et Patre universi intelligat : quid enim venerationis aut di-
gnitatis habeat si Deus universi ambulare in mari dicatur?
cujusmodi autem ambulatio in mari intelligetur illius qui
omnia complectilur, ac coelum terramque complet, et pro-

pemodum dicit a Coelum mihi sedes, terra autem scabel-

:

» lum pedum meorum

3
? » item, « Coelum et terram ego

» impleo, dicit Dominus u

? » SalvaLor autem ac Dominus
1
Jol>, ?\, 7, 8. — 2 iMatth. xiv, 22 ct scqq. — 3
Isai. lxvi, i. — * Jc-
rem. uiu, r> {.
 DEMONSTRATIONIS EVAIVGEUC.E Llli. IX. 5^7
noster,cum scipsum cvacuavcrit ct formam scrvi acceperit,

et habilu inveutus sit homo, dum signum cjus quae mul-

ut

tos latebat divinae virlulis suae vidcndum suis praebet Dis-

cipulis, super marinos fluclus incessisse, ct tempestatem

venlosque cohibuisse, publicse Scripturae testimonio dictus
est, quo tempore ii qui talia intuebantur obstupcsccbant
dicentes : « Quis est hic, cui venti mareque oblempe-
1
» rant ? » Fuerit vero hoc etiam alterius cujusdam, quod
intelligitur, vastioris maris signum, in quo Draco quidam
esse dicitur, factus ut in eum illudant Angeli Dei, super

quo item mari Salvator ac Dominus noster inambulans ca-

put iliic constituti Draconis reliquorumque illo inferiorum
draconum dicitur contrivisse, juxta illud « Tu contrivisti :

» capita draconum super aquam, tu confregisti caput Dra-

2
» conis » plane alterius quod intelligitur maris, de quo
:

idem rursus in Psalmo ait : « Deveni in profunda maris 3

. »

Etad Job dc seipso disserens : e Venisli, inquit, ad fontem

» maris? et in vestigiis abyssi deambulasti ? aperiuntur vero
» tibi timore porlae morlis? et janitores inferorum videntes
» te expaverunt*? » Merito igitur etiam in ea quae ad nos
pertinet vila, dum ipsum mare ingreditur et ventos, tem-
pestatemque increpat, rerum in arcanis positarum signa
interim obiit ac peragit.

CAPUT TERTIUM DECIMUM.

AB ESAIA.

De rcbus ab ipso admirabilibiis gestis.

« Convalescite, manus remissae ct genua dissoluta; con-

1
iMatth. vm, 27. — 2 Psal, lxxui, i3, 14. — 3 Psal. lxviii, 5. — u
Job,
xxxvm, 16, 17.
538 r.iSERii i>am1»iiili

» soiamiui, pusiUanimes intcllectn, fortes estote, ct nolite

» tiniere : ecce Dcus noster judicium redditet reddet, ipse
» veniel et salvos ficiet nos; tunc apcrientur oculi caecorum,
» et aures surdorum audient; tunc saliet sicut cervus clau-
» dus, et plana erit lingua mulorum *. » Harum igitur rerum
eventa in Evangeliis habes, nunc quidem dum ad ipsum
Salvatorem ac Dominum noslrum paralylicum afferunt in
lecto jacenlem, quem pristinae sanitati uno suo verbo resti-
tuit; nunc vero dum innumerabiles caeci et daemonia ha-
bentes, necnon variis aegritudinibus et languoribus affecti,
salutaris illius virtulis beneficio ab onmibus morbis liberan-
tur; praeterea etiam nunc in iis quae in toto orbe lerrarum
ostendit, dum innumerabiles multftudines variis malitiac

generibus implicilas , et ignoralione supremi Dei refertas

animas habenles, admirabiliter et supra omnem ralionem
doclrinae suae medicamenlis curat et sanat : et tamen quod
etiam in his Deus appelletur suo tempore, tanquam is qui
talia efficiat, jampridem a nobis, ubi de divinitate ejus tes-

timonia protulimus, demonslratum est; et sane si unquam

alias, nunc maxime convenerit Deum illum confileri, quando
et divinae et revera Deum compiexaj virtutis jam planeopera
edidit, siquidem unius Dei nec alterius praeterea cujuspiam
munus fuerit corroborare dissolutos, vitae reddere mortuos,
praebere salutem aegrotantibus, caecorum aperire oculos,au-
resque item sanare surdorum, et erigere claudos, ct Iia-

guaraimpeditamhabentibus facultatem loquendi restituere;

quae omnia Salvator ac Dominus noslcr Jesus Ghristus ad-

mirabiliter praeslitit, tanquam is qui verus sit Deus : et haec

omnia muitorum testimonio, qui illum in toto orbe pradi-

carunt, fidem acceperunt; quorum testimonii et simplici-
tatem et veritatem exploratio per tormenta confirmat, ct
usque ad morlem certandi perseverantia, quam in conspectu
1
Isai. \.\\\ , 5 et seqq.
 DLMONSTRATIOMS EVANGKLIC/E LIB. IX. f)5<)

el rcgum, et principum, ct praesidum, ct univcrsarum gcn-

liuin pracstiterunt, dum eorum quac ab ipsis praedicabanlur
vcritati fidcm sic faciunt. Porro autein ad hos ipsos ct Evan-
gclistas ejus ct Apostolos, spiritum arbilror inclamare Pro-
pheticum ea quae deinceps sequuntur, ab illo loco : a Gon-
» valescite, manus remissae et genua dissoluta 1
. » Nam
quoniam hi et manibus ct viribus quae ad agendum perti-
nent,et plantis ipsis et incessu, exlongo adorationis secun-
dum Mosaicam legem circuitu clangucrant, solutioresquc

evaserant; idcirco excitans illos ad Evangelicam vitae insti-

tutionem, « Convalescite, inquit, manus remissae ct genua

2
» dissoluta ,» ad alacritatem videlicet Evangelici cursus :

^onfinnamini etiam ad exhortandos concitandosque alios ut

Evairj;eJicam salutem amplectantur; vos, inquam, qui prius

eratis pusillo aniino : neque
eorum ullus vos capiat timor

qui extrinsecus Evangclicae praedicationi resistunt; verum

contra hos quoque robur accipite, et ne timete, Deus enim
est Dei Vcrbum non autem quispiam Mosi similis, ac ne
:

ullus quidem Prophetarum huic est comparandus, qui non

solum miracula inusitata edere consuevit, verum etiam vo-
bis ipsis omnis fortitudinis et constantiae auctor existit. Ar-

gumentum vero certissimum fuerit divinae ejus quem Pro-

phetae venturum nuntiarunt Salvatoris nostri virtutis, per

quem revcra et claudos, et caecos,et leprisinfectos,etmem-

bris dissolutos, verbo, ut Scripturae quae de illo extant (i-

dem faciunt, aliquando sanaverit, ea quae etiam nunc efli-

caciam suam ex illius divinitate in toto qui ab hominibus

incolitur orbc ostendit virtus, per quam rebus ipsis et factis

qualis tunc quoque fucrit, iis qui intueri possuntoslenditur:

quando in tam mullos annos posL illa quae scripta sunt du-

rat invictus, et revcra Dei Vcrbum esse, quod ab ipso de-

4
Isai. xxxv, 3. — 2 ibid.
 560 EUSKHU PAIIPHILI

Duolialam est, domonslrntur ; utpole quod omnes jTtm vi-

cerit quicumque ab initio in hunc usque diem doctrinam
ipsius oppugnare conati sint, et ex universo orbe innumera-
biles conventus ad seipsum assidue trahat, et ab omni pec-
cato omnibusque animi et perturbalionibus et morbis eos
qui ad se accesserint liberet, et ad religiosam piamque doc-
trinom omne et Graecorum et barbarorum genus invitet,

innumerabilesque ad unius verique Dei cognitionem,et sa-

num ac moderatum vivendi inslitutum adducat, quemad-
modum videlicet eum deceat qui supremi Dei cultum pro-
fiteatur. Quinetiam hic idem Deus noster, tanquam is qui
sit Dei Vcrbum, « judicium. inquit, reddit et reddet; ipse
» veniet et servabit nos *. » Nam, ut est in Psalmo qui ait :

2
» Deus, judicium tuum regi da ; » ulquc est in doctrina
Evaugelica, in qua illud dictum est : « Pater non judicat
» quempiam, sed omne judicium dedit Filio
3
, » accepta a
Patre judicandi potestate, dum juste judicat, popuJo quidem
ad circumcisionem spectanti, pro iis quae et in seipsum et
in Prophetas suos ausi sunt, meritum conveniensque sup-
plicium assignavit, omnes autem omnino qui ad ipsum ac-
cesserunt homines ex aequo ut justum est conservavit : quo-
rum utique et aures et oculos mcntis aperuit. Quocirca
tempus illius adveutus tempus retributionis divinum vocat
Oraculum, quod in aliis item sic ait : « Vocare annum Do-
» mini acceptum, et diem retributionis*. » Porro hoc fuit

retributionis tempus, in quo omnis sauguinis efFusi, a san-

guine Abel usque ad sanguinem Zachariae et ipsum pretio-
sum sanguinem Jesu, ultio sumpta est, et supplicium de
illorum natione qui in illum peccaverunt, usque adeo ut ex
illo exlremum interitum extremamque vastationem perlule-
rint. Et quod quidem ad illos pertinct judicium, talem con-
1
lsai. xxxv, 4. — 2 Psalui. lxxi, 2. — 3
Joan. v, 22. — * Isai. lxi, 2.
 1:

DEMONSTRA.TIOXIS EVANGELrC/E LIB. IX. 50

tra illos relributioncm molitum est; ex quo Prophetia sic

ait : « Ecce Deus noster judicium reddit et reddct \ » Quod

vero ad illos spectat qui servandi sunt, in sequcutibus indi-
catur illis verbis : <* Jpse veniet, et scrvabit nos : lunc ape-
2
» rientur oculi cascorum, et aures surdorum audient ; » et

quae sequuntur. Hoc vero salutare judicium a Christo csse

profcrendum alia quoque prophelia denuntiat, quae sic ait

« Ecce puer meus, suscipiam eum; elcctus meus, suscepit

» eum anima mea : judicium gentibus proferet 5
. » Proinde
etiam de Verbo novi Testamenti dictum est : a De Sion exi-

» bit lex, et Yerbum Domini de Hierusalem; et judicabit

» inler gentes *. » Divino enim judicio, ralionibusquc nobis

occullis atque inefFabilibus, ea quae ad vocatiouem perti-
nent eorum qui ad ipsum convertuntur, administrare ilium
par csf . Quin etiam dum nos divinum docet judicium, dum-
que ut omnia cum judicio faciamus instiluit, judicium gen-
tibus dicitur prolaturus.

CAPUT QUARTUM DECIMUM.

AB KODEM.

De signis et prodigiis quce edidil.

« Tunc manifesti crunt qui signant et claudunl legem ne

» discant. Et dicet : Expectabo Deum, qui avertit faciem

» suam a domo Jacob, et confidens cro in ipso. Ecce ego

» et pueri quos mihi dedit Dcus. Et erunt signa et prodigia

» in Israel a Domino Sabaoth, qui habitat in monte Sion :

» et si dixerint ad vos, Quaerite pythonas, et eos qui de terra

i voces edunt, qui inania loquuntur; qui de ventrc voces
1
Isai. xxxv, 4- — 2
Ibid. 4> 5. — 3
Id. xi.ii, l. — u
Mich. iv, 2.

XXI. 56
56i LUSlilili PAMPUII.I

cmittunt. Non gens ad Deuin siinm ? quicl cxquirunt de

1
i viventibus a morluis? legem enim in auxilium dedit . »

Paulus quidcm Aposlolus in Epistola ad llebracos, citans

hnjus loci verba illa : « Eccc ego ct pueri quos dedit mihi
2
i Deus , » exequitur explanationcm de Ghristo, dicens :

« Quia ergo pueri communicaverunt carni et sauguini,et

» ipse similiter participavil eisdem, ut per mortem deslruc-

» rct eum qui habebat imperium mortis 5
. » Pueros autem
suos hoc in loco Apostolos nominat, pcr quos Dominum
Sabaolh, qui habitat in monte Sion, signa et prodigia in

domo Israel editurum indicat; eosdemque fore manifes-

tos dum more noslro vultus Christi annulo impressos ct

signatos gerent; monebunlurque ne amplius Mosis lcgsm
discant, quippe quac amplius non consistat, eo quod quac
vocalur domus Jacob a Deo relicta sit. Cum vcro obscurius
npud Scptuaginla diclum sit illud : « Tunc manifesti erunt
» qui signant et claudunt legem ne discant. Et dicet : Ex-
» pcclabo Deum qui avertit faciem suam a donio Jacob, et
» confidens ero in eo, » planius idem reddidit Symmachus
his verbis : « Liga lcslimonium, signa legem in ordinatio-
» nibus meis. Et expeclabo Dominum qui abscondit faciem
» suam a domo Jacob, et expcctabo ipsum. » Aquila vero
cliam ipse in hunc modum convertit : « Illiga tcstimonium,
» signa lcgcm in docibilibus nieis ; et assumam Deum qui
» abscondit faciem suam a domo Jacob, et expectabo ip-
» sum. » Hacc igitur facere Salvaloris nostri Discipuli do-
ccntur, post qua?. dcinceps subjungit : « Eccc ego et pueri

» quos dcdit mihi Deus. Et erunt in signa et portenla in Is-

» rael a Domitio Sabaoth, qui habilat monle Sion » in ''.

Porro Dominus Sabaoth, ipsurn Dei Verbum, postquam

habilavit in co homine quem assumpsit, ct in monle Sion
vcrsalus est signaque et portcnta edidit, lum vero suis Dis
1
I;ui. \i ii, iG ct scqq. — 2
Ibitl. iS. — 3
Ilt-br. u, i4> — 4
^s. vnr, 18.
 DEMONSTRATIONIS EVANGELICjE LID. IX. 563
cipulis,et omnibus quicumque antea simulacris addicti in

fidem ipsius venissent, praecepit ne amplius superstitionis

errorem ullo modo timercnt; verum potius, quainvis ipsos
agitarent aut etiam cogerent qui apud gentes colebant si-

mulacra, quaerere pythones et oracula daemonum tanquam

admirabilia, et nullis parlibus inferiora divinorum Deoque
amicorum hominum, Prophetico ritu, altamen ipsi illis rc-
sponderent ac dicerent « Quid inlerrogant de viventibus
:

4
» mortuos? legem enim in auxilium dedit »et quae dein- ,

ceps sequunlur. Eos enim qui semel et legem et salutaria

praecepta ad propriae ipsorum vitae opcm atque mcdelam
acceperint, oracula quae daemonicis fraudibus nixa respon-
deant, curiosius inquirerc supervacancum inaneque fuerit.

CAPUT QUINTUM DECIMUIYL

AB EODEM.

De enuntiando aut indicando, dum miracula ederet Chrislus»

« Jacob pucr meus, suscipiam eum; Israel electus meus 5

» assumpsit cum anima mea : judicium gentibus proferet,

» non clamabit, neque remittet, nequc audietur foris vox
» ejus; calamum contritum non franget, et linum fumigans
» non extinguet, scd in veritate proferet judicium, resplen-
» debit et non conquassabitur, donec ponat in terra judi-

» cium, et in nomine ejus gentes sperabunt. Sic dicit Do-

» minus Deus qui fecit coelum et intcndit illud, qui firmavit

» terram et ca quae sunt in ipsa, quique dat flatum populo

» qui est in ea, ct spiritum calcantibus eam : Ego Dominus
» Deus tuus vocavi te in justitia, ct apprshcndam manum
ls;ii. viii, i 9 ot seqq.

56.
 RUSEBll IMMPIIILI

» tuam, et corroborabo te ; et dedi le in testamentum ge»

» neris, in lumen gentium, ut aperires oculos caecorum, et
» cducores ex vinculis illigatos et de domo carceris sedenles
1
» in lenebris . » Atque hujus loci Evangelista meminit, quo
tempore Pharisaci consilium cceperunt contra Salvatorein

nostrum nt eiim inlerficcrent, proplerea quod sabbalis

acgrolanles curaret; tunc enim, inquil, « Jcsus, intellecla
» adversum se conspiralione, secessit inde; et seculae sunt

» eum turbae multae, et euravit eos omnes, et praecepil cis

» ne manifestum ipsum facerent : » quibus haec adjungil

deinceps : « Et haec omnia, inqu.it, facta sunt ; » hoc est,

quod secesserit, quod declinaverit insidiatores, quod laterc

sluduerit dum miracula ederet, quodque eis quos curasset

praeceperit nc manifestum ipsum facerent, « ut implcrelur
» quod dictum est per Prophelam dicenlcm : Ecce Puer
» meus, in quo complacui; Dileclus meus, quem elegit

» anima mea : ponam Spiritum meum super eum, et judi-

» cium gcnlibus nuntiabit; non contendet neque clamabit,

» ncque audiet quispiam in plateis vocem ejus; arundinem
» quassatam non confringet, et linum fumigans non exlin-
» guet, donec ejiciat in vicloriam judicium : et in nominc
2
» ejus gentes sperabunt . »Animadverle diligenlcr quonam
modo Matlhaeus, ubi dixit : « Eccc Puer meus quem elegi,

» Dilectus meus in quo complacuit anima mea, »neque Ja-

cob neque Israel nominaverit; non enim dixit : « Jacob

» puer meus, Israel electus meus ; »sed indefinite enuntia-
vit, dicens : « Ecce Puer mcus, et Dilectus meus. » Quo-
circa, quasi in Hebraico ea Prophelia non sit, apud ipsos

quidem Septuaginla obelisco signatum est nomen Jacob at-

que Israel; apud reliquos autcm interpretes silentio prae-

teritum, propterea quod ne in Hebraico quidem feratur.

Proinde etiam Evangelisla merito id praetermisit, quippc
1
isai. xm, 1 et seqq. — 2
Matth . xn, 1
.'
el sc(j<{.
 DfiMONSTRATIONIS BVANGBLIC^B LIB. IV. 565

qui et llebneus esset, et in Propheliae positione Hebraicos

libros sequeretur. Ergo oesententiam quidcm si spectes, po-

])ulo ad circumcisionem spectanli oraculum accommoduri

polerit, sed uni Ghristo Dei, cui et ipsa evidentia et eventus

rerum fidem indubitatam facit. Unus enim hic futurum ju-

dicium gentibus publice denuntiavit, cum seipsum tacite in

vitam hominum iusinuaverit, atque interra judicium posue-

ril; et non modo arundinem contritam non confregit, sed,

si fas est dicere, colligavit, cum iufirmos et contritos corde

ercxerit fortesque reddiderit et quemadmodum infirmos

:

ac debiles et suae ipsius curationis indigentes non despicie-

bat, neque quos prioris vitae poenituissel condemnabat aut
conterebat; sic ne illos quidem qui in malis perseverarent,

aut qui pravis animi aiTectibus incenderentur, extinguebat,

aut ne ex suo proposito suaque ipsorum libidine agerent
prohibebat : neque vero praeter tempus unquam horum ali-

quem supplicio alTecit, quippe qui talibus debitas pro me-

rilis poenas in tempus communis judicii reservaret, ex quo
1
illud dictum est : «Et linum fumigans non extinguet »Pla- .

nissime autem finem suum accepit etiam illud :« Et in no-

» mine ejus gentes sperabunt 2 : » in solo enim Salvatoris

nostri Jesu Christi nomine Christianae gentes speraverunt,

quae etiam, ex religione quam accepere, illius quasi parentis
cognomine notatoe sunt. Etenim quod nullis aliis nisi genti-

bus in lucem sit datus, jam anlea dictum fuerat; et per

eumdem, ut ipsum Oraculum significaverat, oculi caeco-
rum, eorum utique qui quondam mente exca^cati erant,
aperti sunt; neque eorum modo, sed etiam qui ipsum cor-
pus perdidissent. At qui vinculis et catenis peccatorum in
tenebris et ignoratione verae pietatis prius versabantur, per
eumdem a peccatis soluti, lumen cognitionis libertalemque
apud Deum accipere meruerunt. Tu vero ad horum exem-
3
Isai. xui, 5.— 2 Ibid. 4.
£66 IVSBBtl PAHIMISM

ptar qune exposita sunt si reliquam ilcm clictionem explora-

veris, in solo Domino Salvatoreque nostro unumquodquc
corum qune illa conlinentur, absolute complelum iuvcnics.

CAPLT SEXTUM DECIMUM.

AH EODEM.

Dc co quod Judaicus populus in ipsum crcditurus non cssci

« "S idi Dominum sedentem super solio excelso et sub-

1
i limi; et Seraphim stabant in circuitu ejus . » Deindc
pauiulum progressus sic ait : c Et audivi vocem Domini di-

» centis : Quem miltam? et quis ibit ad populum huncPEt

» dixi : Ecce ego adsum, mitte me. Et dixit : Vade, et dic
» populo huic : Auditu audietis, et non inlelligetis ; et in-
» tuentes intuebimini, et non videbitis. Grassum enim fac-
r> tum est cor populi hujus, et auribus suis graviter audie-

» runt, et oculos suos clauserunt, nc quando videant oculis,

» et auribus audiant, et corde inteliigant, et convertantur,
2
» ct sanem eos . »Harum quoque rerum habes evcnlum in

Salvatore nostro, ut apud Joannem lcgimus, qui ait « Ciim :

> autem tam multa signa fecisset coram eis, non credide-

» runt m eum ; ut sermo Esaiae Prophelae implerctur, quem

» dixit : Domine, quis credidit auditui nostro? et brachium
» Domini cui revelalum est? Propterea non poterant cre-

» dere, quia iterum dixit Esaias : Excaecavit oculos eorum,

" et induravit cor eorum, ne videant oculis, et corde intel-

» ligant, et convertantur et sanem eos. Haec dixit Esaias,

3
i quando vidit gloriam ejus el loculus est de co . » Caete-

rum, ut est apud Malthaeum, accedentes Dbcipuli ejus di-

1
la.ii. vi, i. — 2
Ibid. <S «:t Scqq. — ?
Joiil. XII. 3j lJ »cqq.
 DliMO.NSTRATlOMS i-VAMiliLlCE LIB. IX. 5T>7

xcrunl ei : i Quare in parabolis loqueris eis ? Qui rcspon

» dcns, ailillis: Vobis datum csl nosse myslcria regni, illis

i aulcm non est datum : idco iu parabolis loquor cis, ut vi-

» denlcs non videant, et audienles non audiant, ne quando

» converlanlur ct sanem eos. Tunc completa est in eis Pro-

» phetia Esaia;, qua3 dicit : Vade et dic populo huic : Auditu

1
» audiclis, et non intelligelis ; » et quae sequuntur. Attendc
vcro quid sit quod Joannes adjungit, ubi ait : « Haec dixit
2
» Esaias, quando vidit gloriam ejus el locutus est de eo : »

quod sanc non aliler accipiendum est, ac si Ghrislum

Christique gloriam Prophcta in ea visione viderit, in qua
ait : « Vidi Dominum Sabaoth sedentcm in 6olio excclso et
3
» subliuai ; » el quae sequuntur. Quis autem non admirelur
Oraculum, cum etiam nunc adeo evidenler inlueri liccat
Judaici populi adversus Chrislum incredulitalem ? nam
olim quidem ilkun Jiominem factum miraculaquc edentem
aj)ud se intuenlcs, animi alque iiitelligenliae oculis cernerc

non poteraul; ncque apud ipsos ullus erat animac inlelli-

gentis inluilus, quo perspicerent quaenam esset in mediis

ipsis virtus quae tanta et tam multa miracula efliccret : quin

cliam cum auribus verba vitae aelernae percipere idonei red-
dili cssent, et vocem divinae Sapieutiae audirenl, auribus
inonlis non audiebant, ut sic videlicet ipsimet l^rophetiae

manifestum finem imponerent. Adhuc autem cum divinam

Chrisli virtulein, per quam omnc gcnus hominum patriis
superslilionibus lihcralum suae ipsius religioni subjecil,
lam clarc micantcm mspiciant, nequaquam vi mcntis at-
tendunt, neque animadverlunt quemadmodum, quod ne-
(jue a Mose neque a postcrioribus Mose Propbelis in solis

ip.^is obtineri potuit, hoc esl ne simulacris addicerentur,

ncque multorum deoruin superslitioni adhaererent, ipsuin
hoc in cunctis gcntibus divina Salvatoris nostri virlus uL
1
Matlh, xui, 10 ct scqq. — 2
Joan. xn, \\. — 3
Isai. vi, 1.
 :

568 KUSBBIl PAMPHILI

constitueretur effecerit. Deinde Prophetica de illo testimo

nia assidue versantes, auditu quidem audiunt, sed non in-
telligunt, utpote cum etiam uunc Prophetia qune nunc in
manibus est contra ipsos revera compleatur.

CAPUT SEPTIMUM DECIMUM.

A ZACHARIA.

Qucmadmodum super pullo sedens Hicrosolyma ingressurus

Oraculo dicatur.

Gaude vehementer, filia Sion; praedica, filia Hierusa-

«

» lem. Ecce Rex tuus venit tibi justus et salvos faciens :

» ipse mansuetus et impositus super jumentum et pullum

» adolescentcm. Et perdet currum ex Ephraem, et equum
» ex Hierusalem : et peribit arcus bellicus, et abundanlia
» pocis ex gentibus. Et principatum obtinebita mari usque
» ad mare, et a fluminibus per exporrectiones terrae '. » Cum
haec post reditum de Babylone novissimis Prophetarum
temporibus Zacharias cecinerit, nullus post ejus prophetiae
tempus rex apud Judaeos fuisse memoratur, qualem haec
Prophetia describit, nisi unus duntaxat Salvator ac Domi-
nus noster Jesus, Christus Dei, cujus tempore hoc quoque
vaticinium suum finem est consecutum, cum ad suos Dis-
cipulos verba illa dixit : c Ite in vicum qui contra vos est,

» et invenietis asinam et pullum alligatum. Solvite illum et

» adducite : et si quis vobis dixerit, Quid facitis? diciteilli

i Dominus his indiget. Et abeuntes illi fecerunt ut praecepe-

2
» rat illis Jesus . » Et ea quidem quae vel ad oraculum vel ad
oraculi eventum pertinent, in hunc modum se habent. Sed
1
Zach. i\', 9 <:t seqq. — 2 Malth. xxi, 2, 5, G._
 DEMONSTUATIONIS L VAXGLLICE LIK. IX. 5G(J

quid tandern sibi vult haec illius in asino vectatio, nisi hu-
milcm illius el obscurum significarc advcntum, cujus tem-
j)orc primum ipsius accessum peregit? nam est alter item

gloriosus, de quo Daniel apertius prodcns quae contem-

planda sint, exponit : « Aspiciebam donec throni positi

» sunt, et Antiquus dierum sedit. Millia millium ministra-

» bant ei,etdecies millies dcna millia astabant in conspectu
» ejus. Et ecce cum nubibus cceli quasi Filius hominis vc-
» niens, et usque ad Antiquum dierum pervenit : et datus

» est ei principatus,et honor, et regnum. Et omnespopuli,

» tribus,lingua3, serviunt ei. Potestas ejus, potestas aeterna,
» regnum ejusnon corrumpetur l »
quae nonpraeleribit,et .

Verum ea quidem quae ad primum adventum pertinent,

qui et humanior et abjectior fuit, cum aliis hoc quoque
argumenti signique habent, quod mansuetus et placidus

futurus dicatur, venturusque insidens jumento eodem ora-

culo declaretur; hoc enim communis humanique victus
argumentunt fuerit : quae vero ad alterum illum et divini-
latis amplius prae se ferentem, manifestissime indicantur
per illam in nubibus coeli advectationem, perque illud
aelernum in omnibus gentibus regnum : nec sane ab re fue-
rit utrumque Judaeis proponere, rationemque ab illis pos-
tulare quonam pacto, si unum duntaxat Christi adventum
expectant, Prophetias suas sibi velint constare; nam cum
utrumque earum quae expositae suntad Ghristumpertinere
ipsi quoque fateantur, dicant, quaeso, et interroganlibus

nobis respondeant, qui heri possit ut uno eodemque tem-

pore, sub unum eumdemque adventum, idem et in nubibus
cceli feratur et jumenlo pulloquc adolescente insidens ve-

hatur. Longe enim haec a se invicem distant : quapropler

si tu quoque innumerabiles alias his similcs de Ghristo Pro-
phetias collegeris et contuleris, el earum significata diversa

* Dan. vn, 9 ct secjq.

f>;0 BUftEBIl I>A MlMli 1 I

simul conlcnderis, allas quidem earuin invcnies primi illius

advcntus valicinia comprchendere, quac etiam sub cumdem

primum complcta sunl; alias vcro ad secundum cumdem-
que gloriosum referri oporlere. Et currus enim et equum
et omnem arcum bellicum Salvatoris nostri divina viiius
in priore ipsius adventu, de illa ad corpus umbramque per-
linente Ilierusalem, deque co qui Ephracm vocalur populo,
latenter ejocit ac perdidit : quare cx illo ad hunc usquc
diem nusquam amplius illorum regia dignitas conslat, nc

quc eorumdem qui olim valebant in bellis apparatus et in

armis virtus. Sapienler vero in his omnem Judaicum po-

pulum Ephraem nominavit, non autem Israel, ne venera-
tione digniores calumnietur appellationes. Invenies autcm
in aliis qnoque Prophetiis, totam genlem Ephraem cum
muila calumnia et accusatione nominari, sicut hic quoque.
Dum igitur post reditum de Babylone non amplius itidem
ii t prius in tribus divisus esset populus, quos tandem pcr
Ephraem merito significari inlellexeris, nisi eos qui ipsam
Uierusalem habitarent? quorum in bellis et ia armis cgrc-
giam viiiulem, quae usque ad Romana tempora vigens fuil,

Salvaloris noslri adveutus, sicut in Prophelia dictum fue-

rat, divina et ineffabili virtute delevit. Proindc colleclam

de gentibus Ecclesiam oraculum Evangelice instruit ac mo-
n«i, non ut simpliciter gaudeat, sed ut vehcmenter gau-
deat ; quippc quod illam ad id facicndum cxhortetur prop-
ter Dei Verbi ad ipsam advenlum, quam itcm ccelestisSion,
aut etiam prioris congregalionis fdiam vocal, propterea
quod nosomncs qui cx genlibus profecti in Chrislum Dei
credidimus, Christi Apostolorumque ejds proles el. filii su-

mus, utpote qui de Judacorum congrcgalione lanquam dc

natre orli simus : nam ctiam quod sequilur in Salvatoris

nostri advcnlu complctum rssc constal. Quis cnim ignorat

^jusmodi j>acem e\ gentibus posl adventus illius tempora
 DE1I0KSTRATI0NIS r.V AXGKLICE LIV.. IV. 5/1

r xlitissc,cujusmodi nunquam anlea fuisset? nequc cnim ut

prius, sic nunc civitales a civitalibus oppugnantur, neque
genles cum gentibus colliduntur; neque vero ut priscis
temporibus, sic noslris vita hominum inquicta iustabilis-
que est, quippe cum neque Athenienses contra Lacedacmo-
nios ferantur, neque Syri adversus Phoenicas, neque Arabes
in Palaestinos, neque item /Egyptii adversus finilimos mili-

tiam exerceant. Sed ex illo in hunc usquc diem Deo faven-

le, in unum omnia coivere, et re vera, sicut in Prophetia
dictum fueral, abundantia pacis ex gentibus prodiit, et unus
Jesus, et ab ipso dcnuntiatum Evangelicae doctriiKE ver-
bum, principatum a mari usque ad mare, hoc est ab orienle
sole usque ad occidentem, et a fluminibus ad cxporrectio-
nes terrae, sicut ea significaverant quaj apud Prophelam
proedicta sunt, accepit; quae sane Aquila quoquc in hunc
modum interpretatus est : « Et loquelur pacem in gentibus,

» et potestas ejus a mari usque ad mare, et a fluminibus

» usque ad fincs torrae

1
. »Tu vero haec comparato cum illis

quae in Psalmo contmcntur qui inscriptus est in Salomo-

ncm, quae videlicet de filio Regis ex semine Salomonis
oriundo dicuntur, de quo hic Psalmus ila loquitur : « Et
» dominabitur a mari usque ad mare, et a fluminibus usque
» ad fines orbis terrae *. » Porro idem hic Psalmus eam item
quae hic significalur pacem, sic futuram describit : « Orie-
2
n lur in diebus ejus justilia et abundantia pacis . » Esaias
quoque cum his ipsis concordal, cum ait : « Et conflabunt
» gladios suos in vomeres, ct lanceolas suas itt falces. Elnon
» sumet amplius gens ifi genlem gladium, et non disccnt
3
» ultra bellum gerere . » Cseterum Michaeam quoque in-
venies iisdem coitscntanea dicenlem, itcmque alios cx Pro-
phetis multos. Si vero diligenler, ut alias dixi, tempora
observaveiis, facile intueri poteris quemadmodum ab Au
1
1'salin. lxxi, S. -
— 2
Ibid. 7. — s
Jsai. 11, 4 ct seqq.
 j--> il SJ :BI1 IWMPIIIM

srusti temporibus, ct a Salvaloris nostri adventu, qui pcr c\*

tempora einicuit cum aJ unum redactum llomanorum iui-

perium omnia obtinuisset, veteres gentium diflerentiaj et

mulliplices principatus aboliti sunt, atque ex illo in hunc

modum, pacem pertinerent quam Prophetae prac-
quae ad
dixerant, ea finem suum conlingere coeperint. Caelerum
hactenus quidem coepit, tempus autem vcniet cum plenis-
simeProphetia complebitur, ubi gentium plenitudoingressa
illud fuerit quod a sancto Apostolo dictum est.

CAPUT DUODEYICESIMUM.
A PSALMO CXVII.

De acclamatione Hosanna Filio David.

o Lapidem quem reprobaverunt aedificantes, hic factus

» est in caput anguli. A Domino factum est istud, et est

» mirabile in oculis nostris. Haec dies quam fecit Dominus,

» exultemus et laetemur in eo. O Domine, salvum fac jam
» nunc;o Domine, daprofectum jam nunc. Benedictus qui
» venitin nomine Domini (benediximus vobis dedomoDo-
» mini), Deus Dominus, et illuxit nobis l » Salvatore nos- .

tro Jesu Christo ingresso quondam in urbem Hierosolyma,

quo tempore, sicut Prophelia quam proxime ante hanc ex-
posuimus continet, dum asello insidens vehitur, fidem huic

rei faciente Evangelista, vaticinium quod est apud Zacha-

riam complevit : « Turbae quae pra^ibant et quae sequebantur,
» acclamabant benedicentes : Hosanna Filio David ! Bene-
» diclus qui venit in nomine Domini; Hosanna in altissimis !

» Quo etiam tempore cum intrasset Hierosolymam, com-

» mota est universa civitas, dicens : Quis est hic? Tur-bae
» autern dicebant : Hic est propheta Jesus a Nazareth Ga-
1
Psalm. cxvn, 22 ct seqq.
 •

DLMOXSTltATIO.MS LYANGLUCJE LIH. LV. 5'76

V
b lilaeaj \Quoniam igitur c\ proximo Psalmo dictum
» esl * A '.

illud, Uosanna, quod si inlerpreteris significat, Salvum fac

jam nunc; el Hebraicuscontexlus,<< Anna Adouai liosanna*/
habet, necnon illud : « Bcnediclus qui venit in ncmine l)o-
*"*"
—
2
» mini , » ipsum quoque ab eodem Psalmo est acceptum,
el haec ipsa plane ad Ghristum Deum referri conslat : me-
rito ad eumdcm rcliqua quoque cjusdem vaticinii hoc iu

loco rctulimus. llic cnim cst ille benedictus qui ab alio

Prophela veniens est nominatus, ubi sic ait : « Adhuc mo~
3
» dicum,et vcniens veniet et non tardabit , » qui item ve-
nit in nomine Dei et Patris sui. Idem vero fuerit etiain

« Deus Doininus qui illuxit nobis. » Itaque in nomine Pa-

Iris sui tonfitelur se venisse ad Judaeos, dicens : «Ego veni
» in nomine Patris mei, et non accipitis me. Alius cuui ve-

» nerit in nomine proprio, illum accipietis *. » Hic ipse igi-

tur qui illuxit nobis Deus Doininus benedictus, qui vcnit

in nomine Domini, lapis ille fuit quem reprobaverunt qui
quondam anlea populum circumcisione signatum per Mo-
saicam doclrinaui anlificabant : qui idem ab illis reproba-
tus in caj)ite altcrius Anguli, collccta) utique de gentibus

Ecclesiae,est conslilutus; quam sane Ecclesiam non ut eam

quae ab omnibus, sed ut eam quae ab unis Propheticis ocu-
iis cernatur, admirabilem esse ait Oraculum, ubi sic ail:
6
« Et est mirabile in oculis nostris . » Adventum vero ejus
rursus diem nominat, « quam fecit Dominus,» quandoqui-
dem ipse ctiam lux fuit vcra, et Sol justitiae, el dies Dei, in

qua utinam nobis quoque dicere liceat : « Haec dies quam

6
» fecit Dominus, exultemus et laetemur in ea . » Caelerum
cum hacc a nobis in hunc modum breviter comprehensa
sint, tempus jam fuerit ad eas quae de passione illius lo-

quuntur Prophctias transirc.

4
Matth. xxi, ij et scqq. — 2
Psal. cxvn, ib. — 3
llah. n, 5. — * Jo:i!i,
v, 4 • — s
Psal. cxvn, -j.7). — ° Ibid. i\.
u.
J* LTSEllll P.VMPIULI

:>

LIBER DECIMUS
»0-9-P«»-

PROOEMIUM.
Post cxposita oracula de illius Dci ad homines accessu
qui antca nuntiabatur venjurus, invitat jam nunc tempns
nos ut dc iis disseramus quae consideranda sunt in ejusdem
de vita humana discessu, videamusque diligenter quae rur-
sus ea forent qua? illi ab initio et a Propheticis usque tem-
poribus eventura canerentur; ac primum ea putamus essc
tractanda quae ad illos pertinent qui illi mortcm ac cajdem
mnchinati sunt, quae sane non parvam rerum hoc loco
propositnrum sibi vindicant partem : sed autequam ad id

vcniamus, ea nobis firmiter tenenda sunt quae plerumque

diximus de dispensatione qune omnes illius rationes com-
plexa est; in qua illud considerari solet, quod alia sunt qune
ad ejusdem divinitatem, alia quae ad assumptam humani-
tatem pertinent. Alias enim induci soiet tonquam et Dei
Verbum, etDei Virtus, et Dei Sapientia; item magni con-
silii Angelus, magnusque et aeternus Pontifex, qui ut om-

nia quoecumque genita sunt et sint id quod sunt, et in co

conserventur, dum sacro munere fungitur, Patrem suum
exorat : alias autem tanquam et Agnus Dei qui lollatpec-
cata mundi, et Ovis qua; ad caedem ducatur. IIoc autem
fuit ipsum humanum corpus, quod ille instar agni atque

ovis, cum de noslro grege veluti pontifex assumpsisset,

priniitiis humani generis fauste feliciterque operatus, Pa-
tri munus attulit per quod eliam cum humana naturu
;
 1») iMONSTR VTIOMS IV \ > G I.I.IC V. LIB. X. 5yO

cnmmcrcium habuil, quaj alioqui neque Dci Vcrbum nc-

fjuc viui incorpoream alquc inlelligentein cxaudirc aut per-
cipere potuisset, nequc quidquam supra carncm aut corpus
per oculos corporis intueri. Quajcuuique igitur dc illo Ua

his quae nunc tractamus humilius abjectiusque dici vide-

buntur, ca spcctare Agnum Dei qui tollit peccata mundi,

corpusque illud humanum, meminissc oportebit. Agnus
ille quidcm fuit tollens pcccatum mundi, utBaptista Joan-
nes dicebat : « Ecce, inquit, Agnus Dei, qui toliit pecca-
» tum mundi *; » Agnus item ad caedem ductus, ut est in

Esaiac prophetoe oraculo quod ita ait : « Tanquam ovis ad

» cnedem ductus tanquam agnus coram tondente ob-
est, et
2
» mutuit . » De eodem vero tanquam de agno ctiam illud
dictum est : « Ex peccatis populi mei ductus cst ad mor-
» tem 3
. y> Oporlebat cnim Agnum Dci, qui a rnaximo Pon-
lificc assumptus fuerat, pro reliquis cognatis agnis et pro

omni humano grege Deo victimam afferri : «Nam quoniam

» pcr homincm mors, per homincm etiam rcsurrcctio a
» mortuis, inquit Apostolus ; et sicut per unius delictum
» in omncs homines in condcmnationem, sic per unius jus-
» titiam in oinnes homines in justificalionem vitaj \ » Ex hoc
ipse quoque suis quidem Discipulis se et vitam, et lucem,

et veritalem esse, et reliqua oinnia quaecx thcologia dc illo

considerantur, ostendebat : ad profanos autem et arcano-

rum ipsius expcrtes dicebat : « Quid me quaeritis interficerc

» hominem, qui verilatem vobis locutus sum 5

? » Quemad-
modum igitur qune theologiae de illo propria sunt in prio-
ribus libris sunt exposita, ita in hoc quae ad Agni humanas
aiTcctiones palibilemque naturam perlinent, tractabuntur r

quae medii cujusdam inslar fucrc ad ca qua3 passionem illius

anlecesscrunt, et ulraquc simul tum ca quae ad Deum pcr-

1
Joan. i, 2(j. — '
l
Ijai. (iii, 7. — 3
llml. <S. — ''
1 Cor. xv, ?. 1 ct seqo.
— 5
Joan. viii, /|o.
 v> 76 1. iSLT.lt P \UPHILI

tinent, tum ca quae ad hominem, qui ille erat, complexa

sunt. Poslquam igitur hrec a nobis non inutiliter observala
retentaque sunt, jam tum ipsa etiam oracula aggredi tem-
pus esse videtur, quae et Judam proditorem, cuinque eo fu-

turam adversus Christum conspirationem, et quae illi sub

ipsum passionis tempus evcntura crant siguificabant.

CAPUT PRIMUM.
A PSALMO XL.

Dc Juda proditore, et iis qui cum co insidias advcrsus Salvatorem

nostrum construxcre.

« Beatus qui egenum et pauperem, in die

inlelligit super
» mala liberabit eum Dominus. Dominus conservet eum, et
» vivificel eum, et beatum faciat eum in terra, et non tradat

» eum in manus inimicorum ejus. Dominus opem feret illi

» super Icctum doloris ejus : universum stratum ejus ver-
» sasti in infirmitate ejus. Ego dixi, Domine, miserere mei;
» sana animam meam, quia peccavi tibi. Inimici mei dixe-
» runt mala niihi Quando morietur,et peribit nomen ejus?
:

» Et si ingredicbatur ut videret, vana loquebatur cor ejus;

» congregavit iniquitatem sibi; egrediebatur foras, et lo-
» quebatur in idipsum. Adversum mc susurrabant omnes
» inimici mei, adversum me cogitabant mala mihi, verbuui
» iniquum constituerunt adversum me Numquid qui dor-
:

» mit, non adjiciet ut resurgat? Etenim homo pacis meae,

» in quo speravi, qui edebat panes meos, mognificavit super
» me supplantationem. Tu autem, Domine, miserere mei,
» et resuscita me, et retribuam eis. In hoc cognovi quod
• voluisti me, quoniam non gaudcbit inimicus meus super
 DlvMONSTRA.TIO.MS 1-1 VANGliLIC.E LIB. X. <)J~

» me; me autem proptcr innocentiam suscepisti, ct confir-

» masti me in conspectu tuo in Quoniam non-

acternum '. »

nulli suspicali sunt librum Psalmorum hymnos tantum in

Deum et carmina theologica continere, praisagia vero aut
de rebus futuris prophelias non item; primum illud crit ob-
scrvanclum, quod innumcrabilia sunt quae in illis futura ca-
nuntur, quae quidem longum esset in praesentia colligcre,
sed satis fuerit ad hujusce propositi confirmationem duobus
nunc uti Psalmis, qui ipsi quidem Asapli inscripti sunt,

dicti vero ipsius David temporibus; tunc enim cum Asaph

unus esset ex iis viris sanctis qui Psahnos canebant, ut scri-
ptum est in libro qui Paralipomenon inscribitur, Psalmos
qui illi atlribuuntur divino afllalus spiritu enuntiavit. Quid
igitur hujusccmodi Psalmi continent ? nimirum vaticinia

quibus Judaeorum regiae civitatis vastatio praedicitur, quac

vastalio Judaeis accidit anno circiter quingentesimo post

ejusmodi vaticinium. Ergo Psalmus septuagesimus terlius,

qui intclleclus Asaph inscribitur, ila habet : «Utquid, Deus,

» repulisti in flnem ? iratus est furor tuus super oves pascuae

» tuae ? memor eslo congregationis (uae : quam possedisti ab

» initio; redemisti virgam haereditatis tu.-e mons Sion hic,
:

» in quo habitasti in eo : leva manus tuas in superbias eo-

» rum in finem. Quanla malignatus est inimicus in sanctis
» tuis, et gloriati sunt qui oderunt le in medio solemnitatis
» luac! posuerunl signa sua, signa : et non cognoverunt sicut

» in exitu desuper, quasi in sylva lignoruni securibus : ex-

» ciderunl januas ejus in idipsum, iri sccuri et vecle deje-

» cerunt eam, incenderunl igni sancluarium tuum, in terra
2
» polluerunt tabernaculum nominis tui . » Haec quidem sep-
tuagesimus lertius Psnlmus : septuagesimus aulem octavus,
qui ipse quoque est Asaph, haec conlinet : « Deus, vene-
» runt gentes in haereditatem tuam, pollnerunt templum
1
Psal. xl, 1 ct soqq. — 2 Psal. j.xmii, 1 et seqq.

xxi. 5;
;>"S IWKBH IMMlMtlt.l

i snnctum tuum, posuerunt Hierusalem quasi pomorum

» custodiam, posuerunt morticinia servorum tuoruni, escas
1
• volalilibus coeli,carnes sanclorum tuorum bestiis lerrae . »

Ex his ea quae prius recitata sunt, dico autem ea quae de sep-

tuagesimo Psalmo accepimus, praedicta sunt adhuc regnan-
te David, antequam templum a Salomone constructum es-
set ; sed suum finem contigere non alias quam semel quidem
populantibus Babyloniis, ilerum autem bello quod adver-
sum Judaeos a Romanis gestum est unumquodque enim :

eorum quae dicta sunt, conipletum est tam prima templi

eversione quam ea quae secuta est, tametsi in hisce duo-
bus Psaimis et provisum ct enunliatum est. Quae vero se-
cundo loco recitavimus, et a septuagesimo octavo Psalmo
accepimus, completa sunt ejus Antiochi temporibus qui
vocatus est Illustris; qui cum in Syria regnaret, irrupit
(juidem urbem Hierosolyma, foedavit vero templum et
in

sanctuarium everlit dumque Judaeos Graecorum moribus

:

cogit vivere, quamplurimos eorum, tam mares quam foe-

minas, qui neque proprias leges neque patriam pietatem
deserere volebant, variis prius vexatos suppliciis interfecit.
ln illud ergo tempus, et in eos qui posthac eadem quae An-
tiochus patraverinl, clamat Asaph ea quae sepluagesimo
octavo Psalmo continentur. Fidem huic rei facit ea quae

vocatur JMachabaeorum historia, quae in hunc modum se

liabet: « Et convenerunt ad Jacimum et Bacchidem congre

»gatio scribarumrequirentiumquae justa sunt; »et deinceps
adjuDgit : « Et juravit illis dicens : Non inferemus vobis
• malum neque amicis veslris; et crediderunt ei : et com-
» prehendit ex iis sexaginta viros,et occidit eos in unodie,
» secundum verbum Asaph quod scripsit : Dederunt mor-
» ticina servorum tuorum, escas volatilibus cocli, carnes

» sanctorum tuorum bestiis terrae, sanguinemquc eoruiii

;
Psalm. ixxvnt, i ct srqq.
 bEMONSTBATlOIflS EVAJHQBLICM LIB. X. 07C)

» efluderunt io circuitu Ilierusalem, ct non erat qui sepe-

» liret
1
. » Cum haec in hunc modum praedicta et completa
sint, mirum videri non debet si eodem modo etiam ora-
cula de quadragesimo Psalmo nuper accepta, quid futu-
rum esset per id tempus quo Judsei adversus Salvatorem
nostrum conspirarunt, significant : exquibus cum universi
homines non intelligerent quonam paclo qui Verbum Dei
est, et sapientia, et vita, et luinen verum, et omnes bono-
rum divitias possidens, propter nos assumplo corpore, et
pauper et natura mortalibus hominibus et eg«nis similis sit

factus, formamqueet servi et pauperis acceperit, maxime

quo tempore complebatea quae adprophetiain liujus Psalmi
pertinent; merito in initio Psalmi is ut beatus commen-
datur, qui haec de illo intellexerit, utpote qui promissum
publicaj memoriae traditum obtineaL Tum deinceps, quod
superest, ex ipsius pauperis atque egeni persona, ipsius vi-

delicet Salvatoris nostri, qui propter nos inopem vitam

assumpsit, adjungitur: «Ego dixi,Domine, miserere mei. »

Quod vero ex persona Salvatoris, quae ad hunc Psalmum

pertinent, praedicta sint, oplimus sane sit teslis Evangelista
Joannes : narrat enim ut olim « Jesus, cum accepisset lin-
» teum,praecinxerit se,cumque pedesDiscipulorumsuoriim
» abluisset, dixerit : Ego scio quos elegerim, scd ut com-
» pleatur Scriptura : Qui edit mecum panem, levavit con-

» tra me calcaneum suum 2

, » Etenirn quam tandem aliam
in his Scripturam completam esse dicebat, nisi eam quaa
in hoc Psalmo habelur qui nunc in manibus cst, in quo
quidem Psalmo illud dictum est : « Etenim homo pacis
» meae in quo speravi, qui edebat panes meos, magnificavit
» super me supplantationcm 3
. » Initio ergo sic ait : « Ego
» dixi, Domine, miserere mei; sana animam meam, quia
u
» peccavi tibi : » et per totum Psalmum ea quae planius
1
1 Mach. vii, 12. — 2 Joan. xiu, 4 et seqq. — 5
Ps. xi., 10. — u
Ib. 5.

3y.
.'>S.> BUSBBH PAUPllII.I

iii hunc modiim Symmachus cdidit : « Medicenle, Domine,

» misereremei, sana animam mcam, etsi peccavi til)i; ini-

» mici mei dixerunt de me mala Quando morielur, ct pcr- :

» ibit nomcn cjus ? El cum ingrederelur, vana loquebatur

» cor ejus, congrcgabat injustiiiam sibi cum egrederelur ;

» ibras, obloquebatur. Lno animo susurrabant contra me

i omnes qui oderant me de me cogitabant mala mihi,ver-

:

» bum iniquum effusum erat inter ipsos Et qui cecidit non ;

» amplius surget. Sed et homo qui pacem habcbat mecum,

» cui confidebam, comedens mecum panem meum, magni-
» ficatus est contra me consequenler tu autem, Domine, :

» miserere mei, et suscita me, ut retribuam eis : propler

» hoc cognoscam quod voles, si non obloquetur inimicus
» meus; me autem propter simplicilatem suscepisti,et con-
» me in conspectu luo in nelernum. » Cum his
stiluentes
vero quae Symmachus edidit concordant etiam ea quae ab
Aquila cdita sunt, sensuque idem valent. Primum igitur de
eo quod ex persona Salvatoris nostri enuntiari videalur
illud quod dictum est : i Sana animam meam, quia pec-
» cavi tibi, » observato, quoeso te, ut idem apud Symma-
chum non eodem modo se habeal, sed sic o Sana : ani-
» mam meam, etsi peccavi tibi. » Sic autem hoc ille ait,

propterea quod noslra secum ipse peccata communica-

vit. Ex quo illud diclum est : i Et Dominus tradidit eum
» peccatis nostris, et ipse peccala nostra fert ^. » Factus
est igitur pro nobis execratio ille Agnus Dei, qui lollit

peccatum mundi, quem non agnoscentem peccatum Deus

pro nobis peccalum fecit, dum illum pretium animatum
ac vivum pro nostris omnium animis tradit, ut nos eili-

ciamur justilia Dei in ipso. Sed quando etiam in simili

tudinem carnis peccati faetus, condemnavit peccatum in

carne, merito prolerunlur ea quae jam exposita sunl. Quod

1
lsai. i.iii. S.
 DLMOIVSTRATIOMS J-V AN(i LLIC.E LIH. X. 58 I

aulem pcccata nostra sua faciens prcpter charilalcin erga

nos ac bcnevolentiam, haec dicat, deinceps oralionc pro-
gressus in eodem Psalmo dcmonslrat, diccns : « Mc autem
1
p propter innocentiam suscepisti . » Quibus verbis planis-
sime Agnum Dei, omnis mali experlein ct innocuum osten-
dit. Scd quo tandcm modo ille peccala noslra sua fecit, et

quo ilem modo iniquitatcs nostras tulit? num ex eo quod

corpus illius nos csse dicti sumus, ut ait Apostolus : « Vos
» autem estis corpus Christi ct membra ex parte, et ex eo
» quod dum unum membrum patitur simul omnia cum eo
2
» membra patiuntur ? » ita nimirum, multis enim patienti-

Lus et peccantibus membris, ipse quoque ratione consen-

tientis sibi inviccm naturae (quandoquidem cum Dei Ver-
bum esset, ei placuit ct formam servi accipcre, et communi
omnium nostro domicilio copulari), patientium membro-
rum labores in se ipsum assumpsit, et noslras valetudinis

infirmitates suas fecit, et ex legibus humanitatis pro omni-

bus nobis et dolorcs et labores sustinuit. Caeterum non
modo rebus his gestis Dei Agnus, verum etiam pro nobis
tormenta passus supplicioque afleclus, quo ipse quidem
dignus minime erat, sed nos ipsi propter muititudinem pec-
catorum ut peccata nobis dimilterentur auctor exlilit; ut-

pote qui pro nobis et mortem subierit, et verbera et probra

et contumelias, quibus nos digni eramus, in seipsum trans-

tulerit, et exccratio pro nobis factus execrationem quae no-
bis debebatur ad scipsum altraxerit. Quid enim aliud ille,

quam pro animis nostris pretium? ilaque ex persona nostra

Oraculum ait : « Livore ejus nos sanati sumus : et Dominus
» tradidit eum peccatis nostris
3
. »Proinde merito dum se-
ipsum nobis conjungit, et nos ac vitia nostra sibi asciscit,

ila ait : « Ego dixi, Domine, miserere mei; sana animam

1
1'salin. xl, i5. — 2 1 Gor, sn, 25, ?.6. — 3
Isai. liii, 5, 8.
 BOSEBII PAMPHILI

9 meam quia peccavi tibi ' : » videntesque itccn merito non

solum insidiatores homines, sed etiam insidiatrices invisi-

biles potestates, vim immensam illius divinae appellalionis

et nominis, quo haud ita multo post totum orbem terrarum
Christianis implevit, illam se posse extinguerc putaverunt,
si morlem illi machinareutur. Hoc ipsum igitur his verbis
redarguit : « Inimici mei dixerunt mala mihi, Quando mo-
2
» rietur el peribit nomen ejus ?«quoniam autem simulatis
verbis accedebanl, lenlanles ut ipsum caperent in sermone,
ut legimus apud divinam Scripturam, quae illos contra illum
alias aliis et occasionibus et criminibus utentes inducit, id-

circo illud adjungit : « Et ingrediebatur ut videret, vana lo-

» quebatur cor ejus, congregavit iniquitalem sibi, egredie-

» balur foras et loquebatur in idipsum conlra me 3
. «Hisce
vero rebus exposilis, deinceps ipsuui illum sceleslissimum
proditorem verbis indical; quandoquidem illud evenit ut,

postquam de prodcndo praeceptore cum principibus Ju-

dacorum pp.clus esset, non amplius ut solebat ad divina
praecepta perdiscenda conveniret, neque vcro tanquam ad
pracceptorem accederet, aut aliorum more praeceptoris con-
suctudine uleretur, sed tempus dunlaxat circumspiceret
alque observaret quo adoriri illum posset. Proinde illum
ista molientem ac palrantem sancli Evangelislae criminan-
lur : quorum unus Matlhacus ita ait : « Tu-nc abiens unus ex
» duodecim, qui dicebatur Judas Iscariotes, ad principes
» sacerdotum, ait illis : Quid vullis mihi dare ? et ego eum
» vobis tradam : illi autem constituerunt ei triginla argen-
» leos. Et ex illo quajrebat opportunitatem ut ipsum eis

» traderet
4
. » Marcus aulem sic : « Et Judas Iscarioles, unus
• v»& duodecim, abiii ad principes sacerdotum ut eum illis

I traderet: illi autem audienles gavisi sunt; ct promiserunl

i
Psal. x. . 5 — <2
Ibid. 6. — 3
lhid. 7. — u MattL. xxvi, 4; t.-l seq^
 :

DEUOXSTRATIOMS EVANC.ELIC/E Lill. Ji. 585

» se argentum ei daturos : et quaerebat quomodo illum op-

1
» portune traderet . » Lueas vero iu huuc moduui scribit

« Intravit autem Salanas in Judam qui vocalur Iscarioles,

i tiiiiim de duodecim. Et abiit et locutus est cum princi-
» pibus sacerdotum et scribis et ducibus Templi, ut euui
» illis traderet. Et gavisi sunt, et pacti sunt argentum illi

» dare : et quaerebat opportunitatem ut traderet illum sine

2
» turbis : » Eadem igitur haec vaticinium quod nunc in

manibus est canens, ita ait : « Et ingrediebatur ut videret,

» vana loquebatur cor ejus, congregavit iniquilatcm sibi.

» Egrediebatur foras, et loquebatur in idipsum. Conlra me

» susurrabant omnes inimici mei
3
. » Symmachus aulem :

«Ingrediens, inquit, ut inspiceret, vana loquebaturcorejus;

» congregabat injustitiam sibi : egrediens autem ibras ob-
» loquebatur. Uno animo susurrabant contra me onmes qui
» oderunl me.» Solus igitur tanquam familiaris et Discipu-
lus ingressus, circumspiciebat et explorabat intus, insidias

iu corde suo occultans. Egressus aulcm, cum pluribus uno

animo et in idem obloquebalur, dum Salvatorem inimicis
tradebat,ct lalenter paciscebatur cum principibus Judaeo-
rum cum de aliis rebus, tum vero etiam de pecunia qua se

traditurum illum promittebat, et de qua una cum ipsis illis

susurrabal. Ex quo ait : a Egrediebatur foras, et loquebatur

» in idipsum. Adversus mc susurrabant omnes inimici mei,
b adversum me cogitabant mala mihi. Verbum iniquum
» constituerunt adversum me 4
. » Vidctur autem pactio-
nem de argenleis verbum iniquum prophetice nominare ;

aut etiam ita dicil, propterea quod nefaria et iniqua adver-

sus illum cogitabant, ulpole qui iilum extinguendum et
postnecem abolendum, neque amplius inter vivos requi-
rendum arbitrarentur. Tale est enim illud « Numquid quj :

* Marc. xiv, 10 ct seqq. — 2

Luc. xxn, 3 et seqq. — 3
Psalm. xr, G et
seqq. — 4
Ibid
.)V f
hlShBil l\V.Ul»IIiLI

» dormit non adjiciet ut resurgat *

?» quod lucidius protu-
lit Svmmachus his verbis: i Et qui cecidit non ultra resur-
» get ; Aquila vero : « Et qui, inquit, dormierit, non ad-
» jiciet ut resurgat. » Et haec quidcm adhuc communiter
de univcrsis dicla sunt qui sub ipsum passionis tempus in-
sidias illi fecerunt; at seorsum de proditore, tanquam de eo
quem ipse ul Discipulum instituisset, deinceps adjuugit, di-
cens : « Etenim homo pacis mcae, in quo speravi, qui edebat
» panes meos, magnificavit super me supplantationem 2
. »

Pro quo rursum Symmachus : « Et homo, inquit, qui pa-

» cem habebat mecum, cui confidebam, comedens mecum
» panem meum, magnificalus est contra me. » Pessimus
enim revera omnium et scelcratissimus, qui post commu-
nem mensam et post cibi intcr verba prajceptoris assump-
tionem, se ad delcriora convertit, et contrariis rebus eum
a quo juvabalur et beneficia capiebat remuneravit. At vero
quoniam inimici insidiantes dicebant, « Quando morietur,
» et peribit nomen ejus? » et putabant morte sopilum non
amplius surrecturum: idcirco ipse Salvator ac Dominus
noster his adversa precatur, et redilionis ad vitam sine im-
pedimento se compotem fieri Patrem suum orat, dicens :

« Tu autem, Domine, miserere mei, et suscita me, et re-

» tribuam eis. In hoc cognovi quod voluisti me, quod non
^ gaudebit inimicus msus super me s
. » Et sane haud ob-
>curum est quem in modum, postquam a mortuis rediit,e
vesligio neque ita multo post eos qui illi insidias struxerant

retributio ulta sit,utqueea quae vitae ejus inimica erat mors

>it pudore confusa, adeo illa quidem ut quasi probrum e

objicientes dicerenl : « Lbi est, mors, stimulus tuus ? ub

* est, mors, victoria tua ?» Caeterum
4
si quis historias tem
pora post reditioncm ad vitam Salvatoris noslri complexas

J
Psal, xr. «,. — '-
Ibid. 10. — l
Ibid. u, 12. — '•
1 Cor. xv, 55; e( Ose
M I f
. 1 4 •
 LLMONSTLWTIOMS EVkJSaiihlCJE LIIL X. 585

quae a Joscpho conscriptae sint, cvolverit, iacile videbit

quaenam calamilates Judaicam gentem atque ejus princi-
pes invaserint atque afllixerint, in quas merito illi incide-
runt, ut sceleris quod in illum patraverant praemia digna
recipcrent : et haec quidem omnia adversus illos completa
sunt ut Oraculum praedixerat. Salvatoris autem nostri de
morte ad vitam reditio plane omnibus demonstravit quan-
tum sibi Pater in illo placuerit, quam quidem rem ipse os-

tendit dicens : «Miserere mei, et suscita me, ct retribuam

» eis. In hoc cognovi quod voluisti me, quod non gaudebit
» inimicus meus super me *. » Deinde adjungit : « Me autem
2
» propter innocenliam suscepisti . » Attende autem quo-
nam pacto ipsi Deo et Patri suo supplicans, tanta utatur
libertate loquendi ut sibi ipsi innocentiae testimonium ex-
hibeat, tametsi superius dixit : « Sana animam meam quia
» peccavi libi. » Sed illud quidem, peccavi tibi, quo sensu
sit accipiendum antea planum fecimus; quod Syminachus
apertius exposuit, cum dixit : « Sana animam meam etsi

» peccavi libi : » quod sane ipsum etiam de peccatis nos-

tris dici potest, quao Salvator ac Dominus noster in seipsum
suscepit. Illud aul^m : « Me autem propter innocentiam
» suscepisti, » puritatem naturae ipsius, quam totam possi-

debat, demonstrat, ex qua puritale vitam quoque et salu-

tem stabilem atque inconcussam post reditum ipsius ad
vitam exponens adjungit : « Et confirmasti me in conspeclu
» tuo in aelernum'; » aut aliler : « Et constitues me ante te
» in aiternum, » ul inlerprelatus est Symmachus. »

1
Psalm, xl, 11, 12. — 2 Ibid. l". — 5 IblJ.
586 1 DSEBU V AMPfllLl

CAPUT SECUNDUM.
A PSALMO LIV.

Item dc Juda, cl de iis qui cum co advcrsus Christum conjurationcm

fccerunt.

« Auribus percipe, Deus, orationeiri meam, et ne despe-

» xeris deprecationem meam. Praesla attentum te niihi, et

» exaudi me. Conlristatus sum in uugatione mea, et contur-

» batus a voce inimici et a tribulatione peccatoris : quo-
» niam declinaverunt in me iniquitatem, et in ira molesti
» erant mihi. Cor meum conturbatum est in me, et formido
» mortis cecidit snper me timor et tremor venerunt super
:

» me, et conlexerunt me tenebrae; »et quae sequuntur> qui-

bus adjungit : « Praecipita, Domine, et divide linguas eo-

» rum; quoniam vidi iniquitatem el conlradictionem in ci-

» vitale. Die ac nocte circumdabit eam super muros ejus,

» cl iniquilas et labor in niedio ejus et injustilia : et non de-

» fecit de plateis ejus usura et dolus. Quoniam si inimicus
» probro me afTecisset, sustinuissem utique ; et si is qui ode-
» rat me super me magna locutus fuisset, abscondissem
» me forsitan ab eo. Tu vero homo unaniniis, et dux meus^
» et notus meus : qui in idem dulces comparabas mihi ci-

» bos. In donio Dei ambulavimus cum consensu*. »Ex his

igilur illud : « Si inimicus probro me aiTecisset, suslinuis-

» sem utique; et si is qui oderat me super me magna locu-
» lus fuisset, abscondissem me forsilan ab eo : tu vero ho-

» mo unanimis, et dux meus, el notus ineus, qui in idem

t dulces comparabas mihi cibos, » simile est illi : o Etenini

lioino pacis mcoe, in quo speravi, qui edcbat panes meos,

1
PsaL uv, l ct scqq.
 DEMONSTRATIONIS L VANCIi LIC/E LIU. X. 58?

» magnificavit super mc supplantationem '

: »quod cnm de
Juda sit accipicndum, in superiori Prophelia positum est.

Ut crgo in illo dicebatur homo pacis aliquando fuissc, qui

quondam a Salvatore instituebatur, cum ipse quoque ex
numero Aposlolorum unus esset; sic etiam in praesenti et
unanimis, et dux, et notus dictus est. Itcm quemadmodum
in illo de eodem diclum esl : « Qui edebat panes meos ina-
2
» gnificavit super me supplantationem ; » ita etiam nunc
ex persona ipsius dicitur illud : « Qui in idem dulces corn-
3
» parabas mihi cibos . » Etenim ex iis ipse quoque unus
eralqui ad arcanam qua cum suis Discipulis utebatur, Sal-

vatoris nostri consuetudinem spiritualemque cibum assum-

pti fuerant : nam ad profanam multitudinem et ad turbas
cum verba faceret, parabolis utebatur; solis vero suis Dis-
cipulis, in quorum ordinem etiam Judas admissus fuerat,
apertius omnia dcmonstrabat. Ex quo illud dictum est :

a Qui edebat panes meos, magnificavit super me supplan-

» tationem *; » et illud : « Qui in idem dulces comparabas
» cibos : » quod sane evidentius expressit Aquila quidem
sic :« Qui simul dulce comparabamus arcanum; «Symma-
chus autem sic : « Qui inter nos communicabamus dulcem
» sermonis consuetudinem. »Pro Tu aulem ho- illo vero : «

» mo unanimis, dux meus et notus meus, »Symmachus ita

convcrlit « Tu autem homo moris ejusdem mecum, et dux

:

» meus, et notus meus. » Nam cum ad tantam dignitatem

assumptus esset, et ob id inter primos Salvatoris amicos

censereiur, merito de eo sic ait : « Si inimicus probro me
» alTecissel, sustinuissem utique; » et qunc sequuntur. Ubi
autem hacc de Juda cecinit, ordine deinceps liberationem a

morte evasionemque suam tanto ante indicat illis verbis :

« Ego ad Deum clamavi, et Dominus salvavit me. Vespere

» et mane et meridie narrabo et annuntiabo, et exaudiet
1
Psal xl, io. — 2 lbi'l, — 3
Psal. liv, i5. — 4
Psal. xl, io.
 ;

588 1-l'Si.UU lWMIUllLI

»voccm meam; redimet in pacc animam meam »Sic lan 1

.

quam in prece tempus quod mortem antecessit significat,

quo quidem tempore Judas quoque ad proditionem coin-
parabatur contra illum : tunc enim Salvator ac Dominus
nosler, veluti ob perniciem atque interilum sui faniiliaris
dolens moerensque, ac niulto etiam magis ob totius Ju •

daicae gentis perditionem, tanquam ob suos ad insaniam

redactos, et tanquam ob sibi charissimos misericordia com-
motus, omnem qua cum illis utebalur sermonis consuetu-
dinem ac doctrinam, eo quod illis nihil profuisset, nuga-
iionem appellat, dicens : « Contristatus sum in nugatione
» mea, et conturbalus sum a voce inimici, et a tribulalione

» peccatoris : quoniam declinaverunt, inauit, in me ini-

2
» quitatem, et in ira molesti erant mihi : » quae quidem pos-
sunt etiam ad principes JudaDorum referri, qui inimico in-
sidianlique animo circumvenire illum conabantur; possunt
etiam de potestalibus invisibilibus, quae extrinsecus illum
oppugnabant, ac per homines talia illi machinabantur, in-
telligi. Proinde eadem mihi videntur concordare cum iis

quae ab ipso in Evangelio dicta sunt sub ipsum passionis

tempus, ubi ait ad suos Discipulos : « Tristis est anima
mea usque ad mortem, mancte hic et vigilate mecum »
»
3
.

Et rursus « Nunc anima mea conturbala cst\ » Simi-

:

lia namque his sunt eliam quae Psalmus hic conlinet,

ubi ait : « Gor meum conturbatum cst iu me, et formido
» mortis cecidit super me, et contexerunt me tenebrae
6
: »

quibus verbis contrariarum potestatum conatus adversum

se significat. Quemadmodum enim in Prophetiis nomina-
tur quidem spiritus fornicationis, ut est illud : « Spiritu for-
» nicationis aberraverunt % »et alius spiritus erroris in de-
7
serlo : ila etiam spiritus fuerit formidinem mortis efficiens

1
PaaK liv, 17, 18. — 2 Ibid. 3, 4. — 3 Malth. xxvi, 38. — ft
Joan. xir,

27. — b
Ps. liv, 5. — 6
Osc. iv, 12. — 7 Malth. iv, 1.
 DElfONSTR&TIOltfS EVANGELIC/E LIB. X. 58q
sane ut cliam spirilus rohoris.. et polcntiac, ct fortitudinis
cjus quae Dco alicna non cst, auctor. Quarc sic etiam dice-
tur spiritus timoris ac tremoris, et rursus alius praetcr hos
spirilus timoris et confusionis, qui quidem penc, ut ita dixe-
rim, omnes morlem pro vera religionc lcstimonii gratia
subeuntes invadere consueverunt, ac multo eliam magis
longeque vehemenlius illum aggressi sunt qui pro oinnibus
mortem suslinuit. Verumtamen sive spiritus formidinis et

morlis, sive limoris et tremoris, sive alia quaepiain ejusdcm

generis poleslas illum adorla est, ea illum non confregit,
propterca quod, lanquam generosus certalor, formidinem
quidem morlis confidenlia vitae (ipse enim vita )
procul de-
turbatam abjecit. Alium autem qui ipsum item invaserat
spirilum timoris et tremoris efficientem, spiritu confidentiae
et potenliae et roboris longissime a se praecipitavit; quan-
doquidem, ut est apud Esaiam, « Quievit super eum (una
» cum aliis spiritibus) etiam spiritus consilii et fortitudi-
1
» nis . » Sic porro etiam spirilum tenebrarum proprii lumi-
nis vi dissipavit, proplcrea quod « Lux in lenebris lucet, ct
2
» tenebrae eam non comprehenderunt . »Cactcruin his simi-
lia etiain in vigesimo primo Psalmo invenire poleris, in quo
ex ejusdem persona rursus illud dictum est : « Gircumdedo-
» runt me vituli multi, fcauri pingues obsederunt me. Ape-
ruerunt super me os
3
» suum sicut leo rapiens et rugiens . » Et
rursus: <i Quoniam circumdedcrunt me canes multi, conci-
» lium malignantium obsedit me 4
. »Et rursus : « Erue a fra-

» mea,Deus,animammeam, etdemanucanisunicammeam :

» salvame ex ore leonis, et a cornibus unicornium humili-

tatem meam
5
» » Plane enim in his malignas potestates,
.

taurorum, et vitulorum, et leonum, et canum, et unicor-

nium nominibus appellat, quae quidem iilum sub ipsuin pas-

1
Isai. xt, 2. — 2 Joan, i, 5. — 3
Psal. xxi, i3. — '»
Ibid. 17. — 5
Jhid»
21, 22.
 )i)ti EUSEBII PAMPHII.I

sionis tempus obscderunt ac circumdederunt, non tamen

etiam aliquid eflicere contra illum potuerunt. Et ha3c qui
dem talem habeant rationem, si modo etiam hae Psalmi par-
tes ad Salvatorem Dominumque nostrum referanlur : quod
si non ad illum, sed ad aliam personam, ipse quoque dili-

genter atlendes ut ea quae ad ipsum hunc locum perlinent,

sibi invicem aequata respondeant. Verumtauien de ipsa eliain
Judaeorum civitate, de ipsa, inquam, Hierusalem ordinc de-
inceps post vaticinium de iis qui insidias illi fecerint, ad-
jungit in hunc modum : « Yidi iniquitatem et contradiclio-
» nem in civitate
1
; » et quae sequuntur, quae quo sensu sint
accipienda non est nunc narrandi tempus.

CAPUT TERTIUM.
A PSALMO CVIJI.

ftcm de Juda et de suffccto in locum ejus Apostolo, et de gentc

Judaica.

« Deus, laudem meam ne lacueris, quia os peccaloris et

» os dolosi super me apertum est. Locuti sunt adversum
» me lingua dolosa, et sermonibus odii circumdederunt me,
» et oppugnaverunt me gratis. Pro eo ut me diligerent detra-

i hebant mihi : ego autem orabam. Et posuerunt adversum

» me mala pro bonis, et odium pro dilectione mea. Consti-
» tue super eum peccatorem, et Diabolus stet a dextrisejus.

» Dum judicatur, exeat condemnatus, et oratio ejus fiat in

» peccalum. Fiant dies ejus pauci, et episcopatum ejus ac-

» cipiat alter
2
. » Quod etiam haec ad proditorem Judam
sint referenda, idoneus sane esto testis Apostolus Petrus,
qui post Salvatoris nostri ascensum, coactis in unum locum
1
Psal. i.iv, 10. — 2 p sa i t cvni, i ct seqq.
 DEMOXSTRATIOXIS EVANGEI.ICE LIB. \. f)(J l

Apostolis omnibns, aliisque quam plurimis fratribus, in mc-

diis illis sletit atque ait : « Viri fralres, oportuit impleri Scri-
» pturam hanc, quam praedixit Spiritus sanctus per os David
» de Juda, qui fuit dux eorum qui comprehenderuut Jesum :

» quia numeratus erat nobiscum, et sortitus erat sortem mi-

» nisterii hujus. Hic igitur possedit agrum de mercede injus-
» titiae suae, et suspensus crepuit medius, et effusa sunt omnia
» viscera ejus : et notum factum est omnibus habilantibus
» Hierusalem, ita ut appellaretur ager ilie lingua eorum,
» Akeldamach, hoc est, ager sanguinis. Scriptum est enim in
» libro Psalmorum : Fiat commoratio ejus deserta, et non
» sitqui habilet in ea, et episcopatum ejus accipiat alter *. »

Petrus vcro cum talia dixisset, subjecit iu locum Judoealium

assumi oportere, quo duodecim Apostolorum numerus, qui
diminutus fuerat, compleretur; ut Prophelia suum finem
contingeret. Quo etiam tempore cum sors jacta esset, ea

ceciditsuperMatlhiam, et connumeratus est cum duodecim

Apostolis. Cum haec igitur in hunc modum peracta sint,
sequitur ut personam quae in hoc Psalmo loquitur non aliam
esse arbitremur, quam Salvatoris nostri, qui assignatam sibi
a Patre sub ipsum passionis tempus orationem, publicn
tanto ante per Spiritum sanctum descriptione dignatus,
quod sibi usu venturum eral eecinit. Ait igitur: « Deus, lau-
» dem meam nc tacueris
2
: » ubi videlicet doclrinam quam
ipse suis Discipulis tradidit, et laudem novi Testamenti,
non esse premendam silentio exhortalur, scd in omne fu-
turum aevum ad vitse humanae utilitatem permanere. « Os
3
» aulem peccatoris, et os dolosi ,» os ipsius Juda3 proprie

nominaverit quispiam, qui « Cum abiisset ad principes sa-

» cerdotum, eis dixit : Quid vultis mihi dare?et ego eum
» vobis tradam. At illi constiluerunt ei triginta staleres.

» Et ex illo quaercbat occasionem ut illum eis prodercl\ »

1
A( I. i, «6. — 2
Psal. cvm, 2. — 3
Ibid. — l
>
Mattli. xxvi, i5,
5f)9 i l >EBII PAMPHILI

Ciim ergo lalia conlra illum molitus essct, unus poslea fuit
ei iis qui cum illo in Paschali cocna accubuerunt, quo tem-
porc ipse quoque Salvalor ac Dominus noster accumbebat
una cum ipsis duodecim, qui etiam comedentibus illisdixit:
« Amen amen, dico vobis quod unus vestrum me tradet.

» Et dum valde contristantur, coeperunt singuli dicere :

» Numquid ego sum, Domine *

?» In quibus erat eliam Ju-
das, qui cum omnis doli ac simulationis plenum os aperuis-
set, respondit ac dixit : « Numquid ego sum. Rabbi ? »

Dolosum ergo os insidiatoribus Salvaloris nostri signum

proposuit, dicens Quemcumque osculatus fuero, ipse est,
: «

» tenete eum » Quod cum dixisset verbo, re quoque ipsa

2
.

dolum complevit, quo videlicet tempore cum ad Jcsum ac-

cessisset, dixit ci : « Salve, Rabbi : et osculatus est eum.
» Jesus vero ad illum dixit, Amice, ad quid venisti? et rur-
» sus : Juda, osculo Filium hominis tradis 3
! » Harum ergo
rerum causa tanto ante in Psalmo ait : « Quoniam os pec-
» catoris et os dolosi super me apertum est. Locuti sunt con-
» Ira me lingua dolosa, et sermonibus odii circumdedcrunt
» me, et oppugnaveruut me gratis : » ubi cum ipso Juda
etiam rciiquorum mcminit qui ipsi insidias fecerunt. Itaque
ipsum Evangelium narrat quemadmodum, Salvalore nostro
suos adhuc alloquenle Discipulos, ille venerit : «Ecce, in-
» qu.it, Judas unus de duodecim venit, et cum eo turba
» multa cum gladiis et lignis, a principibus sacerdotum et

» senioribus populi. » Quibus eliam Dominus dixit : a Tan-

» quam ad latronem exivistis cum gladiis et lignis compre-
» hendere me ? quotidie apud vos sedebam in lemplo docens,
» et non tenuislis me. Hoc autem tolum factum est ut im-
» pleantur scripturae Prophetarum. » Praelerea vero quod
ait in Psalmo : « Pro eo ut me diligerent detrahebant mihi,
» ego autem orabam, » ipsum quoque tunc suum finem con-
1
Matih. xxvi, 21, 22. — 2 Ibid. 4<S. —5 Ibid. 49, 5o. Luc. xxn, 48.
 DBMONSTBITIOMS BVANGBLICE LIB. X. 5<)3

tigit, cum, Salvatore nostro in loco qui dicitur Gethscmane

cum undecim Apostclis orante, paululumque ab illis di-

gresso ut procumbens Patrem precarelur, iterumque et

tertio supplicante, Judas cum principibus Judacorum insi-

dias illi maturavit, dum cogit ipse et conducit copias quae
cum gladiis et fustibus ut illum comprehendercnt paratae

erant. Tunc autem mala adversus ipsum posuerunt pro bo-

nis, et odium pro dileclione ipsius, cum malis affecerunt

ipsum Salvatorem et bene de ipsis meritum, et magistrum,

qui innumerabiles sanationes et medelas, sermonumque
documenta et omnis generis ulilitates ipsis praestiterat :

quas ob res cum mala pro bonis adversus seipsum posue-

rint, et odium pro dilectione ipsius, merito adjungit : « Gon-
» stitue super eum peccatorem, et Diabolus stet a dextris

» ejus. Dum judicatnr, exeat condemnalus, et oratio ejus

» fiat in peccatum. Fiant dies ejus pauci, et episcopatum
» ejus accipiat alter. » Quae quidem ipsa quem exitum sor-
tita sint sanctus Apostolus Petrus paulo ante indicavit,
dum Scripturam hanc ad ipsum proditorem accommodat.
Et sane tibi ipsi interim licet intueri num super Judaicam
gentem constitutus sit princeps ac dux peccalor, cui vide-
licet, post scelera adversus Salvatorem nostrum audacis-
sime commissa, traditi sunt interim pro antiquis et ip-

sorum domesticis Deoque amicis principibus, externis

et simulacra colenlibus servire coacti. Caelerum quis tan-
dem non obstupescat ipsius praedictionis evenluin? nam
1
cum Oraculum dixerit, « Fiant dies ejus pauci » constat ,

plane quam breve post structas adversus Salvatorem nos-

trum ab illis insidias, omne fuerit tempus quo manere visi
sunt. Post quod tempus novissimam vastationem extre-
mumque interitum passi sunt, ex quo etiam episcopatum
eorum accepit alter, conditus videlicet per Christum novus
1 Psal. cvm, 8.

XXI. 58
 l 5] 1.1' • \MPhH.i

pulus. l\ rro i t. Liin reliqua hujus Psalini omnia pcr lu»

nun ipsorum rxemplar inteiliges : quae vero sequuntur el

quasi de quibusdam Judae filiis dici videntur, illis verbis :

1
Fiant iilii ejus orphani ; »et quaecumquc alia his similia

simt, referentur primo quidem loco io ipsum Judam, post

illtun vero etiam in omnes illi similes salutare \ erbum pro-
denles. Ea.lem vcro ralione intelliges uxorem quoque ejus
el peccata patris; et ejus quae ipsius inater dicitur, Judaiea 4

gentis videiicet congregationis. De hac enim arbitror dici

2
iilud : a Et peccatum matris ejus non deleatur . aVerum-
lainen sicut in ea quae proxime antecessit Prophetia, ege-
nus et pauper nominabatur Salvalor ac Dominus nostcr,
veluli demonstravimus in illo : i Beatus qui inteliigit super
» e^genum et pauperem 5
: »ila etiam in praesenti Psalmo iis-

dem \ocatur nominibus. i Fiant enim illa et iila ipsi Juda\

» iisque qui iili simiiia cemulati sint, propter ilia qua? est
usus, i inquit. Quaenam vero ista sint adjungit, dicens :

Pro eo quod non est recordalus facere misericordiam, ct

n persecutus est hominem pauperem, et egenum, et com-

» punctum corde, ut morte afliceret : et dilexit execralb-
n nem, et veniet ei : et noluit benedictionem, et procul
s amovebitur ab eo \ Post quae verba deinceps oratione
progressus, rursus pauperem atque egenum seipsum no -

minat dicens : i Et lu, Domine, Domine. fac mecum mise-

licordiam propter nomen tuum, quia benigna est miseri-
5
» cordia tua ; libera me, quia egenus et pauper sum ego . »

Ouibus post aiia adjungit : i Genua mea infirmata sunt a

jejunio, et caro mea immutata est propter oleum : et ego

» factus sum opprobrium illis. ^ iderunt me et moverunt
6
» capita sua : » quae sane ipsa nihilominus suum finem con-
secuta sunt quo tempore qui praeteribant maledicebant ei,

J
Psal. cvnr, g. — > lbid. l j. — ?
Psal. xl, i. — J
Psal. cvm, 16, 18. —
5 lbi '. ? J , 22. — *
Ibid. ^.
 DfcMONSTRATIONIS i;\A MiKl.l (U: I.IK. X. Sg5

moventes Ciipita sua et dicentes : « Alios salvos fccit, se-

1
» ipsum non potest salvuin facere . » Quoniam vero eliam
nunc Judaei patrum suorum in seipsos execralioneni allra-
heutes execrabilibus et nefariis verbis detestari Salvalorem
acDomiuum nostrum, omnesque quicumque in fidein ejus

transicrint consuevere; idcirco deinceps adjungit : « Male-

» dicent illi et tu benedices. Qui insurgunt in ine coufuu-
» dantur : servus autem tuus Isetabitur. Induantur qui
» detrahunt mihi pudore, et operiantur sicut diploide con-
» fusione sua. Ego auteni conlitebor Domino in ore meo,
» et in medio mullorum laudabo euin. Quoniam aslitil a

» dexlris pauperis, ut salvam faceret a persequentibus ani-

b mam meam 2
. » Et sane constat quam multis eliain nunc
rebus adversis conflictcntur quicumque execrationes ad-
versus illum in suis conventibus jactant, quippe qui ab iis-

dein lemporibus ne respirare quidem aut suspicere unquam

potuerint;quamque ille feliciter in medio multarum gen-
tium per suum ipsius novum Testamentum suo Palri lau-
dem perficial, dum eumdem Patrem adjulorem et suae dex-

trae assessorem obtinet; quas ob res ita loquitur : « In medio

3
» multorum laudabo eum, qiiia astitit a dextris pauperis .»

Salutem praeterea quae ipsius mortem secula est docet his

verbis : « Ut salvam faceret a persequentibus animam
» meam *. » Supra eniin cum illud dixerit : « Perseculus est
» hominem pauperem compunclum corde, et egenum, et

» ut morte afliceret, » planeque suam mortem indicaverit,

dum Prophetiam circumscribit tum vero salutem quae :

mortem ipsius secuta est significavit dicens « Quoniam :

» astitit a dexlris pauperis, ut salvam faceret a persequenti-

» bus animam meam 5
. »

1
Matth, xxvii, 42. — 2
Psalm. cvin, 28, 3i. — 3
Ihid. 3i, — * Ibul. —
5
,S)id.

38.
,")()(> EUSEBll 1* AMPJin I

C \PUT QUARTl M.

\ Z\CHARIA.

ftcm dc Juda ct argenteis qiiibus Dominum prodidit, dcquc rcjcc-

tionc apud Judcros, tam corum qui impcrabanl quam corum qui-
bus impcrabalur.

Et capiara raihi duas virgas, unam vccavi Pulchritudi

» nem,et alteram vocavi Funiculuin; et pascam oves rneas;
» et auferam tres paslores in mense uno, et gravabituranima
» mea super eos. Etenim aoimae eorum rugierunt super me,
» et dixi Non pascam vos, quod moritur moriatur, et quod
:

» deficit deiiciat ; et quae reliqua sunt devorent, unusquis-

» que carnes proxiini sui : et capiam virgara pulchram, et

» abjiciam eam ad dissipandum testamentum meum quod

» disposui ad omnes populo>, et dissipabitur in die illa et ;

i cognoscent Chananaei oves quae custodiuntur mihi, quod

i verbum Domini est, et dicam ad eos : Si honestum est iu

conspeclu veslro, date mercedem meam, aut renuile : et

» constituerunt mercedem meam triginta argenleos ; et di-

» xit Dominus ad rae, Dimitte eos in foruacera, et specta

» num approbatum sit, quemadraodum probatus sum pro

» iilis : et accepi triginta argenteos, et projeci eos in domo
i Domini in Fornacem ; et abjeci virgam alteram, qnae dici-

tur funiculus, ad dissipandum testamenlum inter Judam

» et Israel
1
. Hsec igitursuum finem consecula sunt quo
tempore, ut esl apud Lucam, Abiens Judas locutus est cum

» principibus >acerdotum et scribis et ducibus Templi, quo-

i modo illum eis traderet ; et gavisi sunt, et pacli sunt ar-

» gentum illi dare

2
: » ut vero apud Marcum Iegimus, cum
1
ZacK XI, 7 et scqq. — 2 Luc. un, 3, 5.
 DSUONSTBATIONIS RVANGELFC .-12 LlB. X. 5()7

* Abiil ad principes sacerdotum ut illum proderet; illi au-

» tem gavisi sunt,et promiserunt ei se argentum daturos 1
. »

Verum apud hos quidem argentum simpliciter noniinalum

est; apudMatthaeum autem numerus quoque indicatur, qui
sane ab eo quem posuit Zacharias minime discrepat. Dicit
igitur Matthaeus : « Tunc abiens unus de duodecim, qui di-
» citur Judas Iscariotes, ad principes sacerdotum, dixit eis :

» Quid vullis mihi dare?etego eum vobis tradam : illi autem

2
» constitueruntei triginta slateres . » Conscntaneaigiturhaec
sunt ei quod in Prophetia dictum est a Domino : « Et consti-
» mercedem meam triginta argenteos » Pro quo
tuerunt 3
.

Symmachus quidem ait « Et apprehenderunt mercedem :

» meam triginta argenteos; » Aquila vero : « Et constilue-

» mercedem meam triginta argenteos,* » quibus illud
runt
adjungitur « Et dixit Dominus ad me, Dimitte eos in form-
:

» cem, et vide num probatum sit, quemadmodum proba-

» lus sum pro illis. » Pro quo rursus Aquila quidem sic ait :

« Et dixit Dominus ad me, Dimitte eos in fornacem, pro-

» jice eos immensum pretium quo aestimatus
ad figulum,
» sum pro illis. » Et sane attende quonam pacto ipse Domi-

nus pretium suum confitetur triginta argenteos datum esse.

Videtur autem ipsa verborum excogitatio talem prae se ferre
sensum : Ego quidem Dominus, a primo incipiens die, nun-
quam desii meae benignitatis indicia vobis Judaeis impen-
dere, innumerabilibusque vos beneficiis afiicere, non solum
dum ad vos ab inilio Prophelas mitto, sed etiam dum me
ipsum vobis praesentem exhibeo, tum in monitis ac docu-
mentis rationalibusque praeceptis, tum in signis et porien-
tis et aliis miraculorum generibus, tum etiam in sanationi-

bus et medelis : vos ergo qui tanta beneficentia digni habili

estis, date mercedem meam, aut renuite; sic quidem ab il-

lis, ut par est, fructus pietatis et indicia fidei erga seipsum

1
Marc. xiv, 10, 1 1. - 2
Mattli. xxvi, i4, i5. — 3
Zach. xi, 12.
 m,n BU9EBII PAKMIILl

posluftans. At illi ( nt in ea quam proxime antc hanc posui-

mus Prophetia, dictmn esl) « Pro eo ut ine diligerent, delra-

i hebant mihi, et posuerunt adversum me mala pro bonis,

• t odiurn pro dilectione mea ' ; » et cum triginta argen-
teos consliluerint, tanquam eum qui tanti venderetur, aes-

timaverunt. Sed quoniam uniuscujusque opus quale sit ig-

nis probabit, merito imperat ut mitlantur in fornacem,illud

adjungens : * Quemadmodum probalus sum pro illis
2
. »

Fornaccm vero hoc loco ipsam domum Domini nominare

videlur : nam cum Dominus dixerit, ut est apud Septua-
ginta, « Dimitte eos in fornacem, » tum adjungit : « Et pro-
» domo Domini in fornacem » Ut vero est apud
jeci eos in
3
.

Aquilam, cum Dominus dixerit « Projice illud, » ipsum :

videlicct argentum, « ad figulum, » tum adjungit : « Et pro-

» domo Domini ad figulum.
jeci illud in » At vero, ex Sym-
machi editione, cum Dominus dixerit : « Projice illud in
» tum adjungit verba illa « Et projeci illud in
fornacem, » :

» doino Domini in fornacem

4
»Num igitur hoc tunc forsi- .

tan completum est, cum Judas, qui Dominum prodidit,

« Videns quod condemnatus esset, paenitentia ductus, re-

» tulit argentum principihus saccrdotum et senioribus, di-

» cens : Peccavi tradens sanguinem inuocentem. At illi

» dixerunt ei : Quid ad nos? tu videris : et projeclis ar-

» genteis in templo, recessit; et abiens laqueo se suspen-

» dit. Principes aulem sacerdotum acceptis argenteis dixe-
» runt : Non licet eos mittere in corbanara, quia pretium
» sanguinis est. Consilio autem inito, emerunt ex illis

» agrum figuli in sepulturam pere^rinorum : quapropter

» vocatus est ager ille ager Sanguinis, usque ad prsesen-
» tem diem. Tunc impletum est quod dictum est per Hie-

» remiam prophetam dicentem : Et acceperunt lriginta

) argenteos pretium appretiali, quem appretiaverunt a fi-

J
fkal. cvi i. i. -- 2 /;,,!, Xl> ,,-,. _3 ibi t i. _ » Ibid.
 DEMONSTRATIONIS !.\ \ .\(, i.i.i CJ3 LIB. X. 0()()

» liis Israel, et dederunt eos in agrum fijguli, sicut consli-

» Init milii Dominus 1
. » Ubi diligcnler considerabis, Ciim
li;ec non habeantur apud Uieremiam prophetain, num ar-
bilrari oporteat ca per quamdani malitiam ex illo sub-
lata esse, an vero librarii erratnm fuisse, qui negligenlius
sanctorum Evangeliorum exemplaria confeccrit, et ex ne-
gligcntia in errorem inciderit, et pro Zacharia posuerit
Ilicremiam; utpote cum ila scriplo opus fuerit, « Tunc
» completum est quod dictum est per Z:ichariam prophe-
» lam. Pro eo autem quod perperam conversum cst « Et
» :

» miserunt eos in domo Doinini in fornacem, » dictum est

illud. : « El dedi eos iu agrum figuli. » Plane enim in ipsa
PrOphetia in templo Domini projectum fuisse argentum di-

citur, et ab Evangelio ilidem in templo : « Projeclis enim,

2
» inqu.it, Judas argenteis in templo, recessit . » Et saue
requum est ex iilis argenteis templum fuisse profanatum, et
complelum fuisse illud : « Ecce relinquitur vobis domus
s
» veslra deserta . » Porro aulem etiam illud contcmplare,
num fornax diclasit domusDomini,proplerea quod intem-
])Io Dei quasi in fornace conflatoris animos ex divinorum
scrmonum calore atque ignc transformari conlingil; aut
alioqui non puros dum lanquam in fornace igne exploran-
tur, rcdargui. Idcirco Aquila dum ila convertil: « Et pro-
» jtcit domo Domini ad figulum, » plane nos
argenlum in

docet quemadmodum divinum verbum inslar figuli habitet

in domo Domini, et eorum qui illuc accedunt animas m-

formet ac renovet. Verumtamen cum pretium appreliati in

illa domo projectum, eam ipsam profanam reddiderit, rae-

rito statim adjungit : « Et abjeci virgam alteram, quai di-

» citur Funiculus, ad dissipandum testamentum inter Ju-
4
» damet Isiael .»Ex illo enim illa genlis inultitudoabjecta

est procul ab antiqua Dei tulela, quae prius illos conserva-

1
Mallb. xxvn, 5 ct scqq. — 2
Ib. 5. — 3
Icl. xxm, 33. — h
Zacb. jfr, 14,
5oO ELSKBll PAMPIULl

bat. Alteram autem virgam puto pro uuiversa simul Judaica

gente hoc in loco accipi oportere. Qua de causa illam etiam
Funiculum vocat, dicens : « Unam vocavi Pulchritudinem,
b et alteram vocavi Funiculum 4
. » Tum de altera eviden-
ter adjungit illud : a Et abjeci virgam alteram, quae dici-
» tur Funiculus, ad dissipandum testamentum inter Judam
2
» et Israel . » Siquidem hi erant et funiculus et virga al-

tera. Prior autem, quae Pulchritudo nominata est, non alia

fuerit quam ipsa Hierusalem, adoratioque Mosaica, omnis-

que prisca conslitutio, quae vetus dicitur Testameutum ;

hocque ipsum vel ex ipsa Prophetia plane constiterit, dum

ait : « Et capiam virgam meam pulchram.et abjiciam eam
» ad dissipandum Testamentum mcum 3
. j> Vides ut Testa-
mentum quidem suum virgam priorem esse dixerit; alte-
ram vero virgam, Funiculum et tamen se utramque abjec- :

turum minatur, quamvius prius dixerit: « Et capiam mihi

» ipsi duas virgas, unam vocavi Pulchritudinem, et alteram
» vocavi Funiculum * : » pro quo Aquila quidem sic conver-
tit : a Lnam vocavi Decorem, et alleram vocavi Funicu-
d lum; » Symmachus autem : « Hanc quidem vocavi Deco-
» rem,illam autem vocavi Funiculum. »Hocigitur universae
gentis pulchritudinis decorisque nominc, divinam Legem,
et quod in ea continetur Testamentum, merito appellat.

Venerabilitas enim illa urbis Hierusalem, et quae in ea ad

munus pontificum sacerdotumque pertinebant, tum etiam

omnia quaecumque olim apud illos populos ex divinis legi-
bus et ex veteri Testamento de more prius adminislraban-
tur, decens quidam ornatus iis erant qui talibus rebus or-
narentur. Funiculus autem ipsa gentis mulliludo apud
ipsum quoque Mosem vocata est, in illis verbis : « Facta est
» portio Domini populus ejus Jacob, funiculus luTieditatis
6
» ejus Israel . » At vero hujusce utriusque virgoe mutatio-
i
£ach. xi, 7. ~ 2 Ib. 14. — 3 Ibid. \o. — ''
lbid. 7. — 5
Deut. xxxn, 9.
 DKMONSTIUTIONIS i; VV.NGKLIC.E LIB. X. Go 1

nem, magno impclu fuluram iis temporibus de quibus dic-

tum est, divinat utpolc cum et vetus, quod prius in ea eral,
;

Tcslamcntum, et pulchritudo quae in cadem olim cerneba-

tur, delenda fuerit et ad nihilum redigenda,simul ac pretio
illius aestimato, qui triginta argenteis aestimatus esl,illi pro
sua ipsorum impietate lneritae ignominiae obnoxii facti sunt.
Dicit igitur: « Et capiam virgam mcam pulchram,et abji-

» ciam cam ad dissipandum Testamenlum meum \ » Et

rursus : « Et abjeci virgam alteram, quae dicitur Funicu-
» lus
2
. » Ad haec, cum in Prophelia dicatur illud : «Etau-
3
» feram tres pastores in mense uno , » arbilror sic tres or-
dines eorum significari, qui olim populo Dei praeemnt,
regum, pontificum et prophctarum; quoniam ab his tribus

quasi pasloribus omnia quac ad illos veteres olim pertine-

bant gubcrnabantur. Sed quando tres isti pastores uno tem-
pore conversionem passi sunl, Salvatore utique noslro ad-
veniente (nam et rex praeler leges creatus,non ab ipsorum
gencrc oriundus, sed externus ipsis tunc praeerat; et pon-
tifex a Piomanis ad sacram functionem provectus, non ex
successione generis., ncque secundum leges atque instiluta
honorem illum obtinebant; nec propheta, qui usque ad
Joannem pcrveniens desierat, amplius apud eos operaba-
tur, sed loco ejus mendax quidam propheta et impius po-
pulum decipiebat); merito Iria illa dona, quae quondam
supra omne ornamentum ac decus tclam illam gentem or-
nabant, sublaturum se uno tempore minatur, diccns « Et :

» auferam tres pasiores in mense uno, el gravabilur anima

» mea super eos

3
» pro quo Aquila quidem sic ait ; « Et :

» mutilata est anima mea in eis » Symmachus autem « Et ; :

» exanimatus sum in cis; » Theodotion aulem « Et exani- :

» mata est anima mea super eos. » Et causam exanimationis

oslendit in iis quae adjungit : « Etenim animae eorum rugi-

i
Zach. x., 10. — 2
Ibid. i4. — 3
Ibid. 8. — 4
Ibid.
 I I
>]•:!'• II ivvuimmu

ertint soper mc ; i pro quo rursus Aquiia hoc modo eon-

vertit Elcnim aninia connn immaluruit in
: (.
mc; » Sym-
machus autem « Et anima eorum invaluit in mc. : » Jlli vcro
quod apod Septuaginta dictum est : « Elenim animae coruni
rugierunt super me, » similc quiddam iertur eliam apud
Uiercmiam, quod ex persona Domini profertur his ver-
bis : • Dereliqui domum meam, dimisi ha?reditalem meam,
» dcdi dilectam animam mcam in manus inimicorum cjus,
» facta est haereditas mea mihi ut leo in sylva, dcdil super
» me vocem suam : numquid spelunca hyaenae h&Tedilas
» mea mihi 2
? » has igitur ob res merito deinceps adjungit :

<> Et dixi, Non pascam vos, quod moritur moriatur, et quod

» deficit deficiat, et quae reliqua sunt devorent, unusquis-
» que carncs proximi sui
5
. » Post quae subjicit : « Et capiam
» virgam meam pulchram, et abjiciam eam k
. » Pro quo
Aquila : « Et accepi, vrtquit, virgam n:eam, Decorem, et
» cxcidi illam, » Mosaicam videlicet adoralionem. Ergo pri-

ma quidem virga initio sermonis, prima item quae franga-

tur et abjiciatur, fore dicitur. Cum aulem pretium ejus
qui aestimatus est, et pro eo argenlum proditori eroga-
tum, projectum cst in domum Dornini tanquam in forna-
cem. tum vero etiam ea quae ad alteram virgam, hoc est,

quae ad universam gentem pertinent, quid latura sint mali

prophelice declaratur in illis verbis: «Et abjeci virgam al-
» teram,Funiculum, ad dissipandum teslamcntum inter Ju-
5
»damet Israel »etquoniam illorum rejectionemhis verbis :

plane Oraculum indicavit, merito deinceps non amplius

illos vim Propheliarum intellecturos allirmat., sed Chana-
naeos, sic dicens : « Et cognoscent Chananaei, oves quae cus-
6
» todiuntur mihi, quod verbum Domini est . » Caeterum,
qui landem alii fuerint hi Chananaei quam nos ipsi, qui

1
/;k !.. xi, 8. — Jcrem. 2 xn. ; et scqq. — ' Zach.xi, 9. — * Ibid. i<>

— i
Lbid. i4- — Ibid. 11.
f
 DEMONSTRATIONH UVANGKLMM2 LIB. X. GoO

prius alieni eramus, ct qiii cx universis oiim profanis atquc

impiis genlibus, oves Christo custodili sumusPqui ctiam
beneficio illius sumus immutati, et ipsa vaticinia Prophc-
tarum intclligcnles, cognilionem veram verbi Domini acce-
pimus? Iidem nos qui sumus Chananaei, novimus atque in-

lelieximns ea quae dicuntur : non noverunt autem neque

inlellexerunt, qui nomine Israel gloriantur, et qui semen
Abrahae jactare consuevcrunt.

CAPUT QUINTUM.
AB HiiiREMIA.

llcm dc Juda nominatim.

« Peccatum Juda scriptum est stylo ferreo in ungue ad-

» amantino, exaratum super latitudinem cordis ejus, el in

» cornibus altarium vestrorum. Cum recordali fuerint filii

» eorum ararum suarum et lucorum suorum in ligno denso

» ct in collibus excelsis, robur tuum et omnes thesauros
» tuos in direptionem dabo, et excelsa tua in pcccato in
» omnibus finibus luis; et privaberis et humiliaberis ab ha>
» reditate quam dedi libi,et transferam tc ad inimicos tuos
» in terram quam non nosti quoniam ignis accensus est in
:

1
» furore meo, usque in saeculum ardebit . » Tametsi haec
non apud Septuaginta, allamen in Hebraico nacti atque in

rcliquorum interpretum editionibus.item in exquisitioribus

quoque ipsorum Septuaginta excmplaribus cum appositione

slellularum, necessario ca apposuimus, tanquam ea quae no-
minalim ipsum proditorem Judam significent, ct peccatum
quod ab illo commissum est ficri non possc ut unquam abo-
1
Jerem. xni, i et seqq.
 .

KUSfifill pampiiili

leatur. Hoc euim mihi videlur significare illud : « Pecca-

» tum Juda Bcriptum est stylo ferreo iu ungue adamanti-
» no *. » Poterunt item referri ad universam Judaicam
genlem, quibus deinceps ipso ordine post ipsorum sce-
lus indelebile, extremam quae ipsos punitura est perni-
ciem interminatur, quae ncn est nunc sigillatim ad verbum
interpretandi lempus. Sed quando tam multa hactenus de
eo qui Salvatorem ac Dominum nostrum erat proditurus,
aliisque qui illi insidias facturi erant diviuitus praedicta ex-

posuimus; tempus jam fuerit quae sub ipsam ejusdem pas-

sionem eventura fuerunt, ut item divinitus per Prophetas
denuntiata sint, intueri.

CAPUT SEXTUM.
AR AMOS.

Dc solis dcfcctu qui in ipsa Sah>atoris nostri passionc accidit, ct dc

cxtrcmo Judaicce gcntis intcritu.

« Jurat Dominus in superbiam Jacob, si obliviscetur in

» victoriam omnia opera vestra, et super his non turbatur
* terra, et lugebit omnis qui habilat in ea, et ascendct quasi
» fluvius consummatio, et descendet quasi fluvius /Egypti :

» et erit in die illa, clicit Dominus, occidet sol in meridie,

» el obteuebrabitur super terram in die lux, et convertani

» solemnia vestra in luctum, et omnia cantica vestra in la-
» mentum;et inducam super omneni lumbum saccum, et
» super omne caput calvitiem et ponam eum tanquam luc-;

» luin Dilecti, et qui cum eo fuerint tanquam diem doloris.

» Eccc dies veniunl, dicit Dominus, et mittain famem in

1
Jt icrn. xvii, i
 DKMONSTRATIONIS EY AN<;i;lIC/E MU. X. 6o")

» lerram, non famem panis, neque siiim aquae, sed famera

» audiendi verbuin Domini; et eominovebuntur aquae a
» mari usque ad mare, et ab Aquilone usque ad Orienlem
» circuibuntquajrenles verbum Domini,eL noninvenienl*. »

Contumeliam et superbiam et insolentiam adversus Salva-

torem nostrum, quam in illum excitarunt Judaji, haec Pro-

phetia praedicens, jurare Dominum ait contra superbiam

Jacob, non futuram esse oblivionem eorum quae contra ip-

sum ausi sint, dignnque luctu mala passuram esse ipsorum

terram, und cum habitaloribus; neque ullra sicut prius,
ubi breviter emendati fuerint, esse iterum restituendos, sed
in consummationem quae ad ipsos spectant esse venlura;
« Siquidem ascendet, inquit, ut fluvius consummatio ip-
3
» sorum : » sic ulique iram quae illos non alias quam Ro-
inanis regnantibus invaserit, per Huvium ascensurum super
eos, veluti qui prius in sublimi versarentur, significans.

Deinceps post hanc de qua dictum est contra illos immis-

sam a Deo iram, rursus ad illos spectantia negotia perse-
3
quitur : « Lt fluvius, inquit, ^Egypti descendet , » Quibus
verbis signifrcari arbitror quae olim subiimia et apud Deum
venerabilia fuerint, et quae quasi in sublimi positae Judai'cae
gentis prajlationes, ea similia et fluentis, et rebus nationura
fide carentium, fluvii instar labentibus, esse conslituenda,
ac de sublimiori in inferius esse prajcipilanda. Deinde post
hoec ipsa quse dicla sunt, ipso ordine ea quae sub ipsum sa-
lutaris passionis lempus evenerint, aperiens, « In illo, in-
» quity die dicit Dominus : Occidet sol in meridie, etobte-
» nebrabitur super terram in die lux '',-

»
quae sane evidentem
exitum sortila sunt tunc cum, Salvatore in altum sublato,
ut est apud Evangelistam, « A sexta hora tenebrae factae sunt
» super universara terram usque ad horam nonam, et circa
» horam nonam exclaraavit Jesus voce raagna dicens : Eli
1
Amos, vni, 7 et seqq. — 2
Ibid. 8. — 3
Ibid. — k Ibid. 9.
 i SBfell P.\MI»HILI

Kli, lamma sabachlhani 1

! Quae cum in hunc modum
suum fincm contigcrint. deinceps adjungit : « Et convortam
i solemnia vestra in luctum, ct omnia cantica vestra in Ia-
» mentum; et inducam super omnem lumbum saccum, et
» super omne caput calvitiem; et ponam eum sicut luctum
» Dilecti, et eos qui cum ipso fuerint,ut diem doloris. Ecce
» dies veniunt, dicit Dominus, et mittam famem super ter-

» ram, non famem panis, neque sitim aquae, sed famem au-
2
n diendi verbum Domini ; » et quoe sequuntur : quae qui-
dem omnia propter superbiam ipsorum , qua adversus
Christum usi sunt, divinitus praedicla, evidentem oroculi
exitum ostenderunt, post ipsorum adversus Salvatorem
nostrum insidias. Non ergo ante illud tempus, sed ex illo

tempore inhunc usque diem solemnia illorum in luctum

convertit Deus, et cantica in lamentum; quippe qui illos
celeberrima civitate privaverit, et venerabile illud sanctua-
rium quod in illa erat, Tilo ac Vespasiano apud Romanos
imperanlibus, everterit, usque adeo ut non amplius venire
et eelebrare in ea legitima solemnia et legilimos conventus
possinl. Caelerum, quid opus est dicere qucmadmodum fa-

mes audiendi verbum Domini omnes illos invaserit, prop-

terca quod procul a seipsis Dei Yerbum exegerint, cum
illud uno animo negaverunt, ct ab eodem negati sunt ?

CAPUT SEPTIMUM.
A ZACHARIA.

Item dc solis defectu, et de tempore salutaris Passionis.

« Et adveniel Dominus Deus meus, et omnes sancti cum

'
Matlh. \w 11. j>. — 2
Amos, tiii, iu, n.
 1 1 MONSTRATiOMS i;VANC.EI.IC E LIB. X. O07
» vo; in tlic illa non crit lux, ct frigus ct gelu crit in uno
» dic, ct dies ille nolus Doinino, et neque dies nequc nox,
» ad vesperam erit lux, et in die illa egredielur aqua viva
» de Ilierusalem, dimidiuin ejus in mare primum, et dimi-
» dium cjus in inare extremum, jn aestate et in vere erit sic :

» et erit Dominus Regem super universam terram, in die

in

» illa erit Dominus unus, et nomcn cjus unum, ambiens

» omnem lerram et solitudincm *. »IIaee quoque in adventu
Salvaloris nostri completa sunt, cum advenil, sivc cum suis
sacris Apostolis, sivc cum suis sanctis, divinis videlicet qui-

busdam polestalibus ct incorporeis spiritibus, necnon An-

gelis ct minisli is suis, dc quibus dictum est in sacris Evan-
geliis quod ulique ad illum « accesserunt Angeli, et illi

2
» minLslraverint . » Porro autem die illo (sic autem sacrre
Litlerae consueverunt omne tempus vocare quo ille inter
liomines versatus cst) una cum aliis praediclionibus etiam
quod nunc tractatur oraculum completum est, cum utique
sub iliius passionis tempus ab hora sexla tcnebrae iacla^

sunt super univcrsam lerram usque ad horam nouam. Ex

quo sic ait Prophelia ;« In die illa non erit lux; » et rur-
3
sus : « Et neque dies neque nox, ad vesperam erit lux ; »

quibus verbis perspicue indicari puto illius temporis condi-

tionem, cum Salvatore noslro altius sublato in ipsa dici
luce, nox ab hora sexta id quod circum terram est oblinuit

usque ad horam nonam; post quam rursus desinentibus

tenebris, dies et lux reversa est; post quae rursus consueta
nox secuta est. Quae omnia sermo Propheticus innuit, ubi
ait : « Et dies ille notus Domino, ct neque dies neque nox,
» ad vesperam erit lux 4 : » dies quidem ille non erat, jwop-

ler meridianas lenebras; sed nec item nox, propter ipsius

diei recursum, quem indicavit significans per iila verba, « ad
r> vesperam erit lux. » Quis autem non admiretur eliam hy-
Zach. xiv, 5 et ^< 3 qq- — a Matth. iv, ii. — 3
Zach. xiv, 6, j.
— ' II». ~-
 I.VSEttll PAMHIlLl

bernae horne commemorationcm? quam ij)sam itidem divi-

iui\it oraculum, cum ail : « Et frigus et gelu erit
7
. »Quod
itein ipsom Evangelii testimoniumcommendat, cum Petrus
dum Jesum sccjuilur, accenso igne in atrio Caiphoe, una
cum aliis calefaciebat se. Proinde Joannes frigoris quoque
mcntioneni apertissime facit, dicens : « Stabant servi et
2
» minislri ad prunas, quia frigus erat, et calefaciebant se . »

Et ad verbum quidein hujusmodi finem contigerunt quae

sic praedicta sunt; ad sensum vero, cum Judaeis salutare
lumen illuxisset, ipsique potius tenebras quam lumen am-
piexi essent, hoc quod ab ipsis electum assumptumque est,

universam ipsorum nationem invasit. Cum enim ipsi re-

cessissent a luce, et eos obscura nox occupasset, obscura-

tis ipsorum menlibus, eo quod illutainatio Evangelica ra-
dios suos in corda ipsorum non immitteret, quinetiam
refrigerala ipsorum erga Deum charilale, taiium rerum
signa merito expressa sunt. Et in tali saiutaris advenlus die

completa sunt ea quae ad hoc oraculum pertinent, dum

aqua vivens erumpit ex Hierusalem, et in omnes gentes
progreditur foecundus et vitae apporlalor Evangelicae doc-
trinae sermo; qui cum profectus sit de Judaea et de ipsaliie-
rusalem, disseminatus postea est in omnem terram et in

omnes orbis terrarum fines. Hujus vero aquae ipse quoque

Salvator ac Dominus noster meminit, dum loquitur cum
muliere Samaritana : « Si scires, inquit, quis esl qui petit

» a le bibere, tu petisses ab eo, et dedisset tibi aquam vi-

»vam 3
. » Quanta autem ad eos qui vivam rationalemque
aquam gustaverint ventura sit utilitas, declarat deinceps,
dum docet quemadmodum qui eam aquam biberint, et
multos illos qui antea ipsis imperabant malignos dajmonas
abnegaverint, ii unum sui ipsorum et Dominum et regem
confitebuntur; item quod is Dominus qui ab unis Hebrajis
1
ZacL. xiv, 6. — 2 Joan. xvin, 18. — 3
Id. iv, 10.
 ;

DF.MONSTBATI0NIS F. VANGEUCE I.IB. X. Goo,

antea noscebatur, omnium earum nalionum quas

Rex fict

ex universa terra in ipsius fidem venerint, ct nomen ejus

unum erit, ambiens universam torramet solitudinem. Quod
quidem ipsum ubi quis viderit, qui fieri possit ut non ad-
miretur? etenim a Christi vocabulo, Cbristus porro ipsc

Dominus est, Christianorum nomcn deductum omncm lo-

cum et civilatem et regionem ipsasque in desertis orisque

extremis terra? habitanles nationes circuivil, fidsm eo mo-

do faciens et consentiens hujusce Prophctiae vaticinio.

CAPUT OCTAVUM.
A PSALMO XXI.

De iis quce in ipsa salutari Passionefacla sunt. In finem pro

susccptione matutina.

« Deus, Deus meus, respice me; quare me dereliquis-

in

» ti ? longe a salute mea verba delictorum meorum. Deus

» meus, clamabo per diem ad le, et non exaudies; et pcr

» noctem, et non ad insipientiam mihi. Tu autem in sanc-
» tis habitas, laus Israel. In te speraverunt patres nostri
» speraverunl, et liberasti eos. Ad te clamaverunt,et salvi

» facli sunt : inte speraverunt,et non sunt confusi. Ego au-

» tem sum vermis et non homo, opprobrium hominum et
» abjeclio plebis. Omnes videntes me subsannaverunt me,
» locuti sunt labiis et moverunt caput ; Speravit in Domi-
» no, eripiat eum ; salvum faciat eum, quoniam vult cum.
» Quoniam tu cs qui extraxisli me de vcntre, spes mca ab
» uberibus matris meae : in te projectus sum ex utero. De
» venlre matris meae Deus meus es tu, ne discesseris a

» me, quoniam tribulatio proxima est, quoniam non est qui

xxi. 59
 lim:I)II PAlfPBILl

iljufet. CircumdedcruDt mc viiuSi multi, lauri pingncs

pbsederuot ine; aperuerunt super me os suum, ul leo
rapieus et rugiens. Sicut aqua elTusus sum, et dispersa
sunt omnia ossa mea. Factum est ccr meum tanquam
» cera liquescens, in medio ventris mei. Aruit tanquam
» lesta virlus mea. Et lingua mea adhaesit gulturi meo, et

» iu puherem mortis deduxisti me quoniam circumdede- :

» runl me canes multi; congregatio malignantium obsedit

» me. Foderunt manus meas et pedes meos dinumerave- ;

» ruot omnia ossa mea. Ipsi vero consideraverunt, et in-

» spexeruutme : diviserunt vestimenta mea sibi, et super
» vestem meam Tu autem, Domine, ne
miserunt sortem.
» procul amoveas auxilium meum. Ad susceptionem meam
» respice. Eripe a framea animam meam, et ex manu ca-
» nis uuicam meam. Salva me ex ore leonis, et a cornibus

» uuicornium humiiitatem meam. Narrabo nomen tuum

» fratribus meis; in medio Ecclesiae laudabo te. Qui time-
» tis Dominum, laudale eum omne semen Jacob, glorifi-
:

cate eum; timeant eum omne semen Israel quoniam :

non sprevit neque moleste tulit deprecationem pauperis,

» neque avertit faciem suam a me, et cum clamarcm ad
» eum exaudivit me. A te laus mea magna
in Ecclesia :

» vota mea reddnm io conspectu timentium eum. Come-

» dent pauperes, et saturabuntur, et laudabunt Dominum
» qui requirunt eum : vivent corda eorum in saeculum sae-

» culi. Reminiscenlur et convertenlur adDominum omnes

» fmes terrae, et adorabunt in conspectu ejus universae fa-

» miliae gentium : quoniam Domini est regnum, et ipse

» domioatur genlibus: comederunt et adoraverunt omncs

» pingues terrae, in conspectu ejus prolabentur omnes qui
» descendunt in terram. Et anima mea 1111 vivit, et semen
» ineum serviet ei, annuntiabitur Domino generatio ven-
» tura, et annuntiabunt juslitiam ejus populo qui nascetur.
 »

I)H JIONSTRATIONIS EVANGfiLtCA l.IB. X. Gll

» qucni fccit Doininus '

: » Illud quidem : « Deus, Dcus
)> meus, respice inme, quare dereliquisti me? » quod initio

Psalmi dictum est, a Salvatore nostro, ut est apud Mal-

thaeum, ipso passionis lcmporo dictum cst, in hunc mo-
dum : « A sexta autem hora lenebrae factae sunt supcr
p universam terram usque ad horam nonam, et hora nona
» clamavit Jesus voce magna : Eloim, Eloim, lamma sa-
» bachthani quod ex interpretatione est Deus, Deus meus,
I :

2
» quare dereliquisti me ? » Accepta vero sunt Hebraica
verba ex ea quae nunc est in manibus Prophetia ; siquidem
vel iisdem syllabis illud ipsum : « lamma sabach-
Eli Eli,

» thani, » initio Psalmi continetur, quod Aquila in hunc mo-

dum interpretatus est : « Fortis meus, Fortis meus, quare
» dereliquisti me ? » Porro quod haec eamdcm cum iis quae
passionis tempore a Salvatore nostro dicta sunt, habcant
vim, nemo utique negaverit. Tempus igitur jam nunc fuerit
Psalmum ipsum absquecontroversia ad alium nullum refer-
re, quam ad illum; quandoquidem illi uni et nulli praeterea

alii quae in eo contincntur conveniunt. Planissime igitur in

illo cum alia completa csse conslat quae in hoc Psalmo le-

guntur, tum vero etiam illud quod ita ait : « Diviserunt vesti-
» mentameasibi,et super vestem meam miseruntsortem 3
.

Trajectionem vero clavorum qui illius manibus ac pedibus

in cruce affixi sunt evidentissime indical, dum ait : « Fode-
» runt manus meas et pedes meos, dinumeraverunt omnia
» ossa mea *. » Sic etiam reliqua uni illi nec alii cuipiam
praeterea convenient, quemadmodum progressa longius ora-
tio demonstrabit, aut certe quivis suo arbilratu, quamvis
oliam proferat personam aut regis, aut Prophetae, aut ali-

cujus eorum qui quondam apud Judaeos Dei amici et fami-

liares extiterint, ostendatque si possit ea quae ita descripta
sunt huic convenire. Sed enim cui unquam corum quo»in
1
Ps. xxi, i et seqq. — 2
M;itth. xxvn, \r>. — s
Ps. xxt, 19. — u Ib. 17.

59 .
 6i 9 f.usf.mi pimpiiili

utcro matcr gestaverit, tantum virlutis tantumque viriuir?

nflfuit, ut constanti cogitatione, animoque imperlurbato,
et mente sobria et erecta, Dei cognitionem acceperit, et
omnem suam spem Deo collociverit, usque adeo ut po-
in

tuerit dicere « Quoniam tu es qui exlraxisti me de ventre

:

» matris meae, spes mea ab uberibus matris mene, in te pro-

» jectus sum ex utero, de ventre matris meae Deus roeus es
» tu '
? » Quis porro unquam ubi ipse tantae curae Deo fueril,
postea opprobrium hominum et abjectio populi factus est? a

quibus autem etcujusmodi vitulis aut tauris intelligendum

est hunc fuisse circumdatum? et quid tandem huic ipsi ac-
eidit, ut quasi aqua effusus sit? et quomodo ejusdem ossa
dispersa sunt?el qua ratione in pulverem morlis deductus
est, et simul ac in talem pulverem est deductus, adhuc et
lalia loquitur, et vivit,et vocalem se praestat ? etquinam alii

canes illum circumdederunt praeler eos quos dixit ot tauros

et vilulos?quod vero concilium malignantium non solum
manus, sed etiam pedes hujusce de quo sermo est foderunt ?
qui eliam poslquam eumdom exuerunt, partem quidetn ves-
timentorum rpsius divisere, partem vero jactis sortibus arri-

pueruut ? et quaenam framea illa ? quis canis ? quis leo ? qui

item illi qui dicuntur unicornes eum do quo sermo est obsi -

dentes? et qua fiducia post tanlam contra id genus luctam,

ac postquam in pulvorem mortis deductus est, pollicelur se
nomen Palris sui narraturum non omnibus, sed solis suis

fratribus? et qui tandem hi fratres? quaenam vero Ecclesia

haec, de qua is qui talia pertulit ita loquitur : « In medio Ec-
2
» clesiao laudabo t? ?» quibus eliam illud adjungit: «Quod
n utique (non una Judaica gens ), sed omnos fines terrae re-
» miniscentur et convertentur ad Domirium,etadornbunt w
» conspectu ejus omnes familiae gonlium 3
. » Caeterum tu quo-
que ubi per teipsum singula ejusdem Psalmi vorba oxplorn-
i
Psal. xxt, 10.— 2 Ihid. 20. — 3 Ihid. 28.
 DLJIOSTIWTIOMS BVANGELlCfi LIB. X. OlO

veris, fucile intelliges ulrum ea quae in ipso coulinenlur ad

vulgnrem quempiam referri possint : quod cum feceris,

cerle nou invenies cui landem ilia conveniant,pra)ler unum

Salvatorem nostrum, qui omnium et fidelissimeet verissime

liujusce Psalmi voces in suam personam assumpsil, quein-

admodutn Evangelistac testiflcati sunt : Mallhaeus quidein
illis verbis quae antea retulimus; Marcus autem, iis quibus
etiam ille, ulpole qui in hunc modum narret : « Et facla
» hora sexta tenebrae factae sunt super lotam tcrram usque
» ad horam nonam. Et hora nona cxclamavil Jesus voce
» niagna, dicens : Eli, Eli, lamma sabachthani, quod est ex
w interpretatione : Deus, Deus meus, ad quid dereliquisli
» me? El quidam ex audientibus dicebant: Heliam vocat*.»
Age igitur poslliac ipso ordine videamus qua ratione ea quae
in hoc Psalmo conlinenlur, ad illuin referenda sint : ac
primum inscriptionem ipsam tractemus, quae talis est : In
/mem 4
; veiquemadmodum Aquila edidil VicloricB auc* :

tori ; vel etiam, ut Symmachus Ad victoriam pro sus~ :

ceptionc. Haec sane nobis veniunt in mentem, proplerea

quod salutaris illa passio, ut scripta Evangelistarum de-
monslranl, perfecta est circiter horam nonam, faclis jam
tenebris, ab hora sexta usque ad horam nonam ; qua sane
hora etiam vocem magnam emisit, et ca quae paulo ante re-
citavimus protulit : ut plane sit confitendum illius passionem
ad vesperam nocle adventante fuisse. At reditus ejusdem
a mortuis, quae fuit susceptio Patris illum suscipientis, et

ad seipsum ex regionibus mortis attrahentis atque assu-

mentis, circa auroram fuit, quemadmodum rursus Evan-
gelistarum lestimonio confirmatur; siquidem Lucas haec
ait : « Una aulem sabbatorum valde diluculo vencrunt
» ad monumentum ferentes quae paraveranl aromata,
» mulieres videlicet et nonnulli cum eis. Invenerunl autem
1
Matth. xxvii, 45. — • Psal. xxi, 1.
 .

f> i
j
EUS£B11 PAMPHILI

» lapidern revoluluni a monuinento, el ingressae non inve-

1
» nerunt corpus , » proplerea quod jam tum Salvator nos-
ter a morle erat excitatus. Hoc vero ipsum Marcus quoque
oslendit sic dicens : « Et valde mane una sabbatorum ve-

» niunt ad monumentum orto jam sole, et dicebant ad se

» invicem : Quis revolvet nobis lapidem ab oslio monu-
» menli? erat quippe magnus valde : et veniunt, ct inve-

» niunt eum revolulum 2

: » erat aulem jam tum excitatus.
Habes apud Joannem quoque idem testimonium hoc modo:
« Lna autem sabbatorum venit Maria Magdalene mane ad
» monumentum, cuin adhuc tenebrae essent, et videt lapi-
» demsublatum a monumente 3
. » Matthaeusquoque, tametsi
sero sabbatorum dixit, attamen adjungit : « Ea quae illuces-

» cit in unam sabbalorum, venit Maria Magdalene et alia

» Maria videre sepulcrum : et ecce terraemotus factus est

» magnus; Angelus enim Domini descendens de ccelo ac-
4
» cessit, et revolvit lapidem ab ostio monumenti . » Haec
addidi necessario, ut ostenderem quaenam sit ea quae in
Psalmo praedicilur susceptio matutina : nnm cum significet

ea quae ad passionem Salvatoris nostri perlinent, nec in

passione desierit ea quae ad ipsum spectat dispensatio, pas-
sionis vero finis ipsa fuerit a morte ad vitam restitutio, et

matutina susceptio; merito Oraculum huic fini admirabili

ipsam dedicat Scripturam, non secus ac si omne hujusmodi
argumentum, et earum vexationum quae finem ipsum, redi-

tum utique de inorte ad vitam, antecesserunt, et suscep-

tionis matulinae causa, inductum sit. Ubi ergo Salvator ac
Dominus illud dixit : a Deus, Deus meus, respice in me,
» quare dereliquisti me 5
? » ac deinceps illud addidit : «Ego
» autem sum vermis et non homo, opprobrium hominum,
6
» et abjectio populi : » necnon illud subjecit : * Circuinde-

1
Luc. xxiv, i. — 2 M a ic xvi, 2,4 — 3
Juan. xx, 1 1. — 4
Matth, xxv in,
I, 2. — s
Psalra. \xi, i. — 6
I-bid. j
 DEMOJNSTUA.TIOKIS L\ A.NfcKLIC K LIB. \. 6 # I

» derunt ine vituli multi, tauri pingues obsederunl me*; »

et evidenler suam niorlem denuntiavit e\ ilJo « Jn pulve- :

» rem mortis dedu\isti me; quoniam circumdederunt me

» canes multi, congregatio malignanlium obsedk rne, fode-
2
» runt manus meas et pedes meos . » Praelerea ubi etiam ea
quac sub ipsam passionem sibi evenerunt significavit illis

verbis : «Diviserunt vestimenta mea sibi, et super vestem

» meam miserunt sortem 3
; »haec atque his similia ubi prae-
dixit, non intra haec stetit, sedadjunxit: « Qui timetis I)o-

» ininum, laudate eum, quoniani non sprevil neque niolesle

» tulit deprecationcm pauperis, nequc averlit faciem suam
» a me, et cum clamarem ad eum exaudivit me\ » Qua
aulein ralione diceret se exauditum, si non conseculus es-
set qua2 optaverat, quaeque superius deprecatus fuerat, cum
di\it illud : « In pulvere morlis deduxisli me, eripe a framea
» animam meam, et de manu canis unicam meam s
P » thec
enim cum orasset, ac se ex his eripi et liberari precatus fuis-
set, tum ea ipsa consecutus quae oraveral, adjungit : « Non
» sprcvit neque moleste tulit deprecationem pauperis, ne-
» que avertit faciem suam a me, et cum clamarem ad eum
» exaudivit me 6
: » ubi evidenler suum de morle ad vitam
reditum significat, qui sub matutinam susceptionem extitit,

quam Psalmus deinceps longius progressus indicavit, ubi

dixit « Tu autem,
: Domine, ne amoveas longius auxilium
» meum, ad susceptionem meam respicc
7
»Sed quam tan- .

dem aliam susceptionem, nisi eam quam iuscriptio Psalmi

significavit ? Gaeterum, haec quidem dicta sint a nobis in ip-
sam Psalmi inscriplionem : in illo autem, Eli, Eli, lamma
sabachthani, quod cum a Salvatore nostro ipsis Hebraicis
nominibus dictum sit sub ipsum passionis tempus, in Psalmi
initio positum est, vide, quaeso, ne qua insit profundior con-
1
Psalra. xxi, »3. — 2
ibid. 16, 17. — 3
Ibid. ly. — ''
lbid. 2/f, 30. —
* lbid. 16. — « Ibid. 2 5. — 7 idid. 2 o.
 »

6l6 l.VMiMI PAMPHILI

lemplatio apud Ilebraeos : nain Eloim Deus nominatur; et

Jmc pcr lotam propemodum Scripluram invenies, quando
vel proprie sic apud Septuaginla etiam nunc Hebraica voce
nominatur ; apud ipsos tamen IJebraeos aliae nonnullae fe-
runlur appellationes ad divinam naturam significandam, ut
illud, Saddai, ut illud, Jao, ut illud, Et, aliaque his simi-
lia : ergo Psalmus qui nunc in manibus est illud, EU Eli,
lamma sabachthani, initio habet, quo etiam Salvator nos-
ler usus est; non autem illud, Eloim. Proinde Aquila,cum
diversitatem Dei appellationis, qune ex ipso Eloim signffi-
catur, apud Ilebraeos vidisset, illud de quo nunc agimus, in

illo, Eli Elij, non ila quemadmodum reliqui, cum converte-

ret, enuntiandum putavit, sed : « Forlis meus, Fortis meus,
» quare dereliquisli me? »quod quidem si exquisitius eloqui
volueris, dices : « Robur meum, Robur meum. » Quare ex
hujus inlerpretatione, Agnus Dei, qui est noster Salvator,
duui illud, Eli Eli, dicit ad Patrem, illud dicit : « Forlis
» meus,Fortismeus,quare dereliquisti me?» Etforsitanquod
ipsum dereliquerit Fortis suus, idcirco crucifixusest, ut ait

Apostolus ; elenim « Crucifixus est ex infirmitate, et vivit ex

1
» virtuleDei : » qui quidem nunquam cruci essetaflixus,nisi

Fortis suus ipsum dereliquisset. Et sane inspice tu quam bene

convenerit Agnum Dei, qui ut ovis ad occidendum sit duc-
tus, et ut agnus coram tondenle obmutuerit, suas vires ad
ipsum Deum referre, et nihil proprium se habere arbitrari
nisi unum Patrem. Proinde etiam Fortem suum ipsum Pa-

trem vocat, sane quemadmodum vel in decimo septimo

Psalmo robur suum, et firmamentum, et refugium eumdem
nominat, dum dicit «Diligam te,Domine, robur meum. Do- :

» minus firmamenlum meum et refugium meum, et libera-

» tor meus. Deus meus, adjutor meus, et sperabo in eum.

2
» Protector meus et cornu salutis meae, et susceptor meus .

1
2 Cor. xin, 4. — 2 Psalm. xxvn, 2,
 DEM0NSTBAT10M9 E\ AMiELIC.E LIB. X. O17

Dercliquit ergo ilium Forlis suus, cum voluil illum usque

ad mortem et mortem crucis descendere, et pro universo
mundo pretium quo aniinae redimerenlur exhiberi, et vitae

ecrum qui in fidem ejus venissent expiationem iieri. lile

vero protinus divinum ac paternum decretum intelligens

cognoscensque, si quis unquam alius, causas propter quas
a Palre esset relinquendus, multo etiam ainplius seipsum
demisit, mortcmque pro nobis ingenli alacritale subivit,

iactusque est is qui erat, et sanctissimus et bcnedictus pro

nobis « execratio ', et qui peccatum 11011 novit peccatum, ut
2
» nos efliciamur justitia Dei in ipso . » Ad haec ubi peccata
nostra detersit, tum cruci ailixus est, quod quidem nos
pali oporlebat; et pro redimendis animis nostris ipse factus

est pretium, usque adeo ut non immerilo illud Propheti-

cum possimus dicere : « Ipse pcccata nostra fert, et pro no-
» bis esl in dolore. Et ipse vulneratus est propler peccata
» nostra, et elanguit propter iniquitates nostras, ut livore
» ejus nos sanaremur. Etenim tradidit illum peccatis nos-
J
» tris . » Quocirca tanquam traditus a Patre et languidus

factus, et tanquam is qui peccata noslra assumpserit, ut

ovis ad caedem est ductus. His concordat etiam Apcstolus

dum ita ait : « Qui proprio Filio non pepercit, sed pro om-
» nibus nobis tradidit illum. » Caelerum excitans nos ad in-

quirendam causam cur ipsum Pater deseruerit, ait : « Quare

4
» me dereliquisti ? » Causa porro haec fuit, omni humani
generis redemptio ac liberatio, quae pretioso illo sanguine
facta est, a priore iila intolerabili servitute, qua sub visum
efFugientibus dominis, impuris ulique daemonibus et malig-
nis principibus ac spiritibus, premebantur. Et alia item ra-
tione deseruit illum Paler, ut illud scilicet ostenderetur,
affectionem pro hominibus ipsius quoque Chrisli fuisse;
quapropter cum illius animae jus et potestatcm nemo ha-
1
Gal. 111, i3. — 3 2 C»r. v, 21. — 3
Isai. nn, 4 ot seqq. — 4
Ps. xxi, 1,
 C> iS j.i SfiUlI PA.MPIULI

beret, volens ipse pro hominibus illain posuil, ila sane

quemadmodum docet ipse dum ait « xNemo tollet animam :

» meam a me, polestatcm habeo ponendi eam, et polesla-

» tem habeo rursus sumendi eam. » Iis quae dicta sunt de-
inceps adjungit : a Longc a salute mca verba dclictorum
» meorum 1
. » Pro quo Aquila quidem : « Longc a salute
y> mca verba fremitus mei, » exposuit; Symmachus autcm :

« Recesserunt a salule mea verba luctuum meorum. »

Necnon apud quintam, quae fertur, intcrprelalionem dici-
tur : « Longe a salutemea verba deprecalionum mearum. »
lta vides in nulla harum conversionum qua? posterius dictae
sunt, illud, delictorum meorum, haberi; quippe cum in-
lerdum librariis errantibus hujusmodi varietates libris con-
tingerc soleant. Ex multorum autem interpretatione inves-
tigandum est utrum in his quispiam illum nostra delicla
sua facientem talia enuntiasse dixerit. His deinceps adjun-
git : « Deus meus, clamabo per diem, et non exaudies; et
2
» per noctem, et non ad insipienliam mihi : » pro quo rur-
sus Symmachus : « Deus meus, inquit, clamabo interdiu,
» et non exaudies; et noctu, et non est silentium. » Ergo in

his Patrem suum tanquam se non exaudientem admiratur,

ulpole cum novum hoc atque inusitatum inspiciat. Ille au-
tem huic audientiam ad idoneum exaudiendi tempus reser-

vavit : hoc vero fuit susceptionis matutinae excitationisque

a morte ad vitam tempus; quo sane tempore si quando ad
alium quempiam, ad ipsum quoque jusle dicendum fuit:

a In tempore accepto exaudivi te, et in die salutis adjuvi

» te : ecce nunc tempus acceplabile, ecce nunc dies salu-
» tis*. » Dici vero possunt ha?c alia quoque ratione a Sal-

vatore nostro, tanquam ab eo qui consueverit semper qui-

dem et in omnibus exaudiri a Patre, nunc autem qui etiam
iidem habeat se esse exaudiendum, non secus ac si planius
1
P«al. xm. — 2
Ibid. 5. — 3
2 Cor. vi, 2.
 »

DKUQJiSTRATIONIS EVANtiKMCiS LIB. \. 6 1 ()

diceret : Numquid ficri polcst, o Patcr, ut ogo uuicus ac di-

lcctus Filius, dum ad tc Patrem meum clamo et vocifcror,
jiou exaudiar ? siquidcm hoc ipsum ille idem docet in Evan-
gelio Joannis ubi dc Lazaro sermo est. Nam cum dixisset :

« Tollite lapidem a monumento, » sustulit deinde oculos suos

ad coelum et dixit : « Pater gratias ago tibi, quoniam audivisti
» mc. Egoautemsciebam quod scmper mcaudis '. » Si igitur

semper illum nunc quoque non dubitans, sed plane

audit,
comperlum habens se csse audiendum, et tanquam fieri
non possit ut non audiatur, ex interrogatione ait : « Deus
2
» meus, clamabo intcrdiu et non exaudies ? »nobis videli-
cet inlerrogationis notam addentibus ad verbum exaudies,
et contrarium ejus, quod interrogatum sit, subintelligen-
tibus; siquidem hoc ipsum paulo nost sermone progressus
oslendit deinceps in Psalmo dicens : « Non sprevit nequc
» molestam habuit deprecationem pauperis, neque avertit

» faciem suam a me; et cum clamarem ad eum, exaudivit

» me 3
. » Quomodo igitur negalive illud dicetur : « Deus
» meus, clamabo interdiu, etnon exaudies^wnisi ea ratione
quam nos attulimus, quam sane rationem ipsum quoque
arbitror significare dum dicit : « Deus meus, clamabo in-
» terdiu, et non exaudies; et noctu, et non ad insipientiam
» mihi 5
. » Non enim ad insipientiain, inquit, a me dicituril-

lud, exaudies : novi enim ipse qua ratione hoc dicam, quip-
pe qui fidem habeam te natura propensum esse ad susci-
piendum atque audiendum non solum me, sed etiam omnes
sanclos tuos; semper enim et usquequaque in tuis sanctis
habitas, idemque ipse es uniuscujusque Deo familiaris alque

amici hominis, qui Israel appellari consueverit, laus : pro-

pter te enim ad omnem eum qui tc complexus sit, non vul-

garis venire solet laus. « Et in te palres nostri speraverunt,

1
Joan. xi, 3y et sccj. — 2
Psalm. xxi, 5. — 3
Ibid. ?.5. — u
Ibid, 3 a —
* Ibid.
6ao BtSBBU p.viiriiiLi

ot cum sperarent, ab ingruentibus in ipsos malis liberati

sunt; i et ad tc clamaverunt, et salvi facli sunt
1
; » atque
in le speraverunt et confusi non sunt. Si igitur oranes.san-
cli bac ad te irapelraverunt, et clamantes exauditi sunt,
non autera confusi; quanlo tuum dileclum Fi-
inagis rae
lium clamantera praj cunclis absque mora exaudies! Quod
si admirantis cujuspiam instar enuntio illud, clamabo et

non exaudies, non tamen ad insipientiam profertur lalis a

rae oratio : novi enira ipse quo sensu mcas preces enunlio,
non gloriabundus videlicet neque jactabundus; nara cura
sira raansuetus atque hurailis corde, huraiii item inore et
meae mansuetudini consentaneo, humilia de meipso loquor.
Proinde etiara meipsum vermem appello : et quid verme
landem esse possil humilius? sic ne hominem quidem me-
ipsuin dixerira, cum utique ad tantara hurailitatera relicta
mea magnitudine descenderim, ul etiara verme nihilo prae-
stantior videri possim, propterea quod usque ad mortera et

usque ad interilum corporis pervenerim (etenim qua tan-

dem alia rationc factus sit vermis, nisi quia corpora solent
corrumpi?) : ad quem sane iuteritura cum ipse quoque
descenderim, merito me ipsura « vermem et non hominem
» agnosco : ex quo etiara factus suui opprobrium homiuum
2
» et abjectio populi ; » qui quidem nunquara id genus fac-
tus essera, nisi usque ad verrais conditionem sub ipsum pas-
sionis lempus progressus essem. Tunc igitur videntes me
in cruce suspensum, subsannaverunt, et loculi sunt labiis,

et raoverunt caput dicentes : « Speravit in Domino, eripiat

3
» eum; salvum faciateum, quoniara vulteura »Haec igitur .

plane omnia in Psalmo de iis quae tam longo tempore fulu-

ra erant, praedicta sunl, eademque suum finem sunt con-
secula quo tempore, ut est apud Matlhaeura, « cruci allixis
» cumco duobus iatronibus, uno ad dexlram, allero ad si-

J
Paal. ui, 6. — 2 Ibid. 7. — 3
Ibid. 9.
 DEMONSTIWTIOMS EVANGEI.ICE LIB. X. G2 l

n nistram, qui illac pracleribant mala in illnm congerebant

» movcntes capita sua, ct diccnles : Vah ! qui destruis Tem-
» plum et in tribus diebus aedificas, salvum fac teipsum : si

» Filius Dei es, descende de cruce. Similitcr et principes

» sacerdolum illudentes cum senioribus et scribis, dice-
» bant : Alios salvos fecit, seipsum non potcst salvum fa-

» cere. Si rex Israel est, descendat nunc de crucc, et cre-

» demus ei. Si confisus est Deo, liberet nunc cum, si vult

» eum. Dixit enim Filius Dei sum\ » Ut vero esl apud
:

Lucam : « Slabat populus speclans, et subsannabant eum

» piincipes cum eis dicentes : Alios salvos fecit, salvum fa-
2
» ciat seipsum, si hic est Chrislus Filius Dei electus . » At
secundum Marcum, « Praetereunles blasphemabant eum,
» moventes capita sua, et dicentes : Vah ! qui destruis Tem-
» plum el in tribus diebus aedificas illud, salvum fac teip-
» sum, et descende de cruce. Similiter et principes sacer-

» dotum illudenles inter se cum scribis, dicebant : Alios

» salvos fecil, seipsum non polest salvum facere. Chri-
» stus Rex Israel descendat nunc de cruce , ut videa-

» mus et credamus ei
3
. » Haec namque in quo tandem
ab iis differunt quae in Psalmo praedicta sunt illis verbis :

« Ego autem sum vermis et non homo, opprobrium homi-

» num et abjectio populi. Omnes videntcs me subsannave-
» runt me, locuti sunt labiis, et moverunt caput. Speravit
» in Domino, cripiat eum salvum ,* faciat eum, quoniam vult
4
» eum ?» Noli autem mirari si haec sub ipsam Salvatoris

nostri passionem et dicta sunt et completa, quando hodie

quoque apud omnes homines quicumque nondum in illius
fidem venerunt, opprobrium hominum habetur: quid enim
turpius et omni probro vilius, quam cruci esse aflixum?
Sed nonne etiam populi Judaici abjeclio est? quippe cnm
1
Marth. xxvn, 38 et seqq. — 2 Luc. xxm, ?>!>. — 3
Marc, xv, 29, 3o. —
4 Psal. xxi, 7, 8, 9.
 :

5s9 KlSLHll PAMPHlLl

univorsa illa nallo etiam ounc el in hunc usque diem.et

irridere, et negligere, et despuere illum consueverit. Pro-
inde Aposlolus merito Nos autem, inquit, praedicamus: «

» Christum crucifixum, Judaeis quidem scandalum, genti-

1
i bus autem stultitiam . » Sed nec minus ea quae sequun-
tur in Psalmo, facile etiam nunc invenies a plerisquc de
illo dici. Ha?c igitur pro afllictione quae illum apprehendit
etiam tunc orabat : cum autem nihilo viliorem primam
corporeae naturae assumptionem, ortumque illum de foe-
mina et virgine, ipsa mortis calamitate esse iutelligeret,

non incommode in iis quae ad mortem pertinent etiam

ea quae ad ortum spectant commemorat, sic ad Patrem
dicens : « Quoniam tu es qui extraxisti me de venlre,
» spes mea ab uberibus matris meae; in te projeclus sum
» ex utero matris mece : Deus meus es tu
2
. » Merilo autem
haec meminit, ut seipsum consoletur et a praesenlibus
malis avertat. Qui enim, inquit, fuisti mihi adjutor cum
humanum corpus assumerem, quo tempore ex ipsius par-
turientis utero me, tu ipse Deus meus et Pater meus,
tanquam obstetricis fungens officio, pro ea quae mihi de
Spirilu sancto comparata erat carne, extraxisti; tua por-

recla virtute da mihi jam nunc salutem, ne qua fraus aut

ullae insidiae, ab adversis potestatibus malignisque spiri-
tibus, qui mihi eliam in accessu meo ad homines invide-
ruut, fiant; quoniam in prima item conceptione tu rursus
quod in utero fui obumbrasti, ut principes saeculi hujus
ipsa dc Spiritu sancto et sancta virgine conceptio lateret

quod sane ingens mysterium tuus Archangelus Gabriel Ma-

riae indicavit, dicens : « Spiritus sanctus superveniet in te,
» et virtus Altissimi obumbrabit tibi, Quemadmodum igi-
»

tur tua tunc, qui es altissimus, virtus me in concipiendo

ohumbravit, in pariendo autem exlraxit de ventre matris
1
l Cor. i. 2". — 2 P>;:il. \\i, 10, l I.
 DEMOXSTIWTIOMS KVAXGEI.IC E LIB. X. G-iT»

meae; ita quoque non parva milii ailest consolalio, quod

mullo niagis de mortc sis extracturus. Atquc cquidcni lioc
sperans tibi conhsus suin, qui mcus Deus et Dominus et

Pater cs : et confisus sum non nunc primum in te spcrarc

incipiens, sed lunc quoque cum ab uberibus malris meae

iniantilem alimoniam accipiens, putabar ut rcliqui homi-
num infanles imperfectus esse et absque usu rationis; non
enim eram talis, licet mihi caeteris hominibus simile esset
corpus. Sed neque item vi neque substantia plerisque eram
similis, verum potius liber ac solutus, tanquam Agnus tuus,
qui Deus es, cum ab illa usque aetate lacte nutrirer, dico

autem ab uberibus matris meae. Gaeterum hoc nondum

quispiam magnum arbitrabitur, si inlelliget quemadmodum
prius quoque « In te projectus sura ex utero, et de ventre
» matris mese Deus meus es tu *. » Gum enim adhuc intra

ccllam gestantis rne in utero laterem, te tamen Deum meum

videbam tanquam is qui et inconfusus et imperturbatus iu
tanta communicatione corporei oneris permansissem, ac
potius incorporeus tunc quoque fuerim, et ab omnibus vin-

culis liber. Porro autem sic in te projectus sum ex utero,

et sic de ventre matris meae Deus meus es tu; ut meam vir-
tutem cum adhuc in utero a Virgine sancta gestarer, meus
quoque jam tum senserit praecursor Joannes, qui etiam
ipse in utero Elisabelh gestabatur, usque adeo ut mea di-

vinitate concitus exullatione exilierit, et Spiritu sancto re-

pletus sit. Haec igitur cuncta ad memoriam revocans, et

omni lerapore Deum meum et Patrem meum ante oculos
mihi constituens, merito et sub ipsum instans comprchen-
dentis me passionis tempus, cuni tibi Patri factus obediens,

sponte et volens eflectus sum « verinis et non iiomo, op-

2
» probrium horainura et abjectio populi ; » et nunc cum
omnes meum cruci afTiYum corpus videnies, dum rera et
1
Psal. xxi, 11. — 2 Jbid. 7.
6*4 EUSEBII PAMPUILI

fugiendam et ominosam putanl se videre, me subsannave-

runt, tanlum adversum me irrisionis tantumque detractio-
nis jactanles, ut de me non modo cogilanles ratiocinaren-
tur, animoque versarent nefaria, sed intrepide quoque
loquerentur, et palam enuntiarent (siquidem « locuti sunt
t> labiis et moverunt caput, dicentes : Speravit in Domino,
j> eripiat eum ;
»
) et nunc igitur, ut dicebam, cum taiia me
circumsleterunt, le Patrem meum, qui extraxisti me de
ventre matris meae, in quem projectus sum ex utero, in quo
speravi ab uberibus, qui etiam de ventre matris meae ag-
nitus es mihi, et inlerim agnosceris Deus, supplex oro ac
precor, ne recedas a me, quoniam in proximo est afflictio.

Venit, enira, inquit, et quanta nondum antehac adest at-

que appropinquat, quae comprehendit jam et mihi instat
extrema omnium immodicae meae afHictionis nnbes : neque
enim ogo per afllictionem hanc, quae nunc me circumstat,
crucem ipsam intelligo, noque probra ex hominibus, neque
ludibria, neque vero ea quae ante crucem mihi acciderunt,
flagella, contumelias, et alia quaecumque debacchati sunt
contra me filii hominum ; sed video post solutionem corpo-
ris in ipsa morte et ad inferos descensu appropinquantem
adversariarum et inimicarum Deo potestatum insolentem
impetum quapropter dico « alllictionem in proximo esse,
:

l
» quoniam non est qui adjuvet » Qui enim fieri polest ut .

non immodica et maxima ipsa illa fuerit afllictio. in qua

non fuerit qui adjuvaret? ille enim pro earum animarum
salule accedebat quae apud inferos ex longissimo tempore
adventum ejus expeclabant, et descendebat forcs aereas

contriturus, et vectes aereos confracturus, et eos qui anlea

vincli apud inferos erant in libertatem vindicaturus, quod
ipsum etiam factum est quando multa corpora eorum qui
dormierant sanctorum surgenlia, simul cum eo ingrcssa
1
Psalm. xxi, l?..
 DEMONSTRATIONIS HVANGELIC/E LIB. \. 6'20

Sunt in vorc sanctani Dei civitnlera; adversanles vero po

testates ut houiinibus nocerent, contra illum quasi in acie

veniebant, moerorem non parvum atquo aillirlioucm illi af-

fereiiteSj quippc qui etiam illas nimia bonitate defleret. Cx-

tcrum altende qucmnam in modum cuncla haec dicta sint,

quasi ex persona ejus qui in utero sit geslatus, et de vcntre

matris natus, et quem dicebamus esse Agnum Dci : huic

cnim ipsi ita acciderunt quae ad passionem spectant, quem-
admodum quae ad ortum in corpore convenicbant : nain
quod ortum est, id etiam occidit; quod vero occidit, non
alias mortem contingit, quam si prius per ortuni ingrcs-
sum sit. Haec igitur exponit Salvator ac Dominus noster,
non quatenus et carnis et corporis expers erat nalura, ne-
que quatenus Dei Verbum Deusque ipse intelligitur, sed

quatenus idoneus erat in oratione ad Patrem dicere : « Quo-

» niam tu es qui exlraxisti me de ventre, spes mea ab ube-
p ribus matrismea3 : in le projectus sum ex utero : ex ventre
l
» matris mea3 Deusmeus es tu » Hic igitur dum in ipsa ;

passione est, supplex ad Patrem suum ea dicit quae jam ex-

posila sunt. Et cum tam multae, inquit, me circumventuroD
sint copiae ex adverso eillcaces, et impuri daemones, et spi-

ritualia nequitiae, et denique is qui omnium pessimus est,

ipse, inquam,princcps soeculi hujus (quos propter maliliam

feras malignas nominarc par est, et vel tauros agrestes, vel

vitulos, vel leones, vel canes), et me contra omues stare

oporteat, neque quidquam boni in eos sim collaturus, pro-
pterea quod ipsi propter supremum malitia^ habitum, meo-
rum bonorum capaces non sunt, neque adjutorem aut so-
cium habeam quempiam eorum ipsorum qui dicti sunt, in
certamine mihi pro salute animarum ineundo qune sunt
apud inferos; cur tandem non merUo dixerim, quod « iu
» proximo sit aftlictio, et quod non silqui adjuvet 2
?» Cx-
1
Psal. xxi, iii, 11. — 2 Ibiil. 1?..

xxi. 4o
 t, G i:isi.Bii pamniii.i

terum malignas quidcm atquc advcrsas potcstatcs non fuissc

illi auxilio, ncque succurrisse ad bonum propcranli, mirari

nihil ncccsse csl ; vcrum quoci omnium maximum cst, cx ca
afflicliooe quac illum maximc premebat, id snnc fuit, nc fa-

ventium quidem ac propitiorum Angelorum quempiam,ncc

divinarum potestalum prorsus ullam, ausam esse regias
mortis domos invadere, atque ad auxilium animarum quac
illic erant sociam se prarbcre : siquidem uni iili hoc iinmo-
tum servabalur,quandoquidem unietiam aperta? sunt porta?

morlis, et unum illum Orci janitores conspicati formida-

verunt, ipseque ille qui mortis imperium habeaf, de regiis

scdibus ccdens, utpote qui unum illum suum Dominum

cognosccrcl, cum illo est locutus deprecantium ac suppii-
cantium more non minus ignaviter quam apud Job de his

ipsis rebus scriplum est : sed tamen nefariam illius tyranni

impotenliam usque adeo cernens iuvaluisse, ut nullus alius

ccclestium adesse illi in talibus locis auclerct, alque ad ca-

rum animarum salutem qune iitic detinebantur socium se
pracbere, merito ail « afiiictionem propius adcssc, propter-
» ca quod non sit qui adjuvei .
*, ? quippc cum unus illc qui
poluisscl etiam talibus in locis illi opitulari, ipsum dese-
ruisset, ut vidclicet illustre illucl cximiumque incccptum,
illaquc singularis adversus omnes victoria tanquam pro-
pria ipsius apud omnes pracdicaretur. Ilaque cum ille qui

unus ipsi auxilio esse poterat, lune ipsi adjulor non cs-

set, merilo in ipso initio ait illud : « Eli Eli, lamma sa-

» bachthani; hoc est, Deus meus, Dcus mcus, quare me

» dereliquisli ? » nam cum idem conciperctur, et in utero
a sancta Yirgine gestaretur, tunc quidem P.Uerna vis cum
ipso erat, quo lcmpore Spirilus sanctus Virgini super-
vcnit, et virtus Altissimi obumbravit illi, ipseque Pater
cum qui gignebalur, sicut Oraculum indicn\it, de ven-
1
Pgalm. xxi, i 2.
 '

DBHONSTBATIOMS EVANGELICE LIB. X. 6*7

tre malris exlraxit, cum aulem sub ipsum passionis tem-

]>us ad Iuclam adversus mortem exuerelur, non item ilii

timc eral adjulor. Ego namquc hoc ipsum iili tcslificanli

crcdo : nam illud, EU EU* lamma sabachlhani, quod ab

ipso in crucc dictum esl, necnon a Psalmo prophclice enun-
tiatum, ilemquc quod niliiclio prope adesset, et quod non
esset qui adjuvarct, quid tandcm sibi aliud volunt, quam
quod lanquam magnus certator tam multis lantisque adver-
sariis ipsc esset objcctus, pracfcclo ejus cerlaminis et lotius
nogolii gubernatorc suprcmo omnium Dco? Pracsidem ergo
rerum gorcndarum alque assessorom prccabatur Patrem, ut
quasi peritissimus Aliplcs sibi adcssot, tunc maxime cum
aiius ipsi adjuloradcssc poterat nullus, praclcr unum ipsuni
qui tolius ncgotii csset gubernator. Quocirca dum orat sic
ait Ne recedas a me, quoniam aillictio prope adest, quo-
: «

1
» niam non est qui adjuvct » Divinis autem oraculis cer- .

nens, cum adhuc illi corpus in ligno cssct suspensum, ex-

trinsccus circum hunc acrem vcrsanles incorporeas et

hominibus invisibilcs polestates, quoe circum ipsum quasi

crudivorae aves et ferac advolvebantur, et ad mortuum cilo

futurum ipsius corpus undique confluenles principatus et

potcstales aeris hujus ac spiritus qui nunc elficaciam suam

excrcet in flliis contumaciae, necnon circa terram per lo-
tum orbem qui incolitur ab hominibus volilantcs daemo-
nes, crcdibile autem est vidissc infcrnas quoquc ac tarlareas
belluas agrcstcs alque formidabiles, de quibus Esaias, ad
eum qui de coelo cecidcrat Luciferum sermoncm intcndcns,
ita loqucbatur : «Infernus sublcr centurbatus est in occur-
» sum adventus tui, suscitati sunt tibi omnes eiffaiiles
2 •
»

haec ilaque omnia conspiciens suum extrinsccus cruci afli-

xum corpus in orbcm cingentia, seque adversus ipsum com-

parantia mullitudincm eorum colleciam describit, sic di-
1
Psal. w». i2. — - Isai. xiv, 9.

/*
f r ^
OO
 I I 5EDU PAyPBlLI

cons : « Circumdedernnt me viiuli multi, tauri pingues

obsederunt me. Apcrucrunl super me os suum, ut lco
a rapiens et rugiens
1
. » Etenim dum animam, ut par est,
liumanam et caetcris similem nec amplius praeterea quid-
quam essc arbitranlur, quod in corporc Jesu habitabal, bel-
luae, de quibus diximus, aperuerunt os suum, ut quemad-
inodum alias hoininuui animas consueverant, ita etiam hanc
devorarent; quapropter sic ait : « Aperuerunt super me os
2
» suum, tanquam leo rapiens et rugiens ; «quibus deinceps
adjungit : « Quasi aqua efTusus sum 3
, »quod quidem vel ip-

sis sensibus percipi potuit, atque historia fidem facienlc

completum est, cum videlicet « Unus militum ( ut est apud
» Evangelistam Joannem) Agni Dei lancea Mus aperuit, et
» exivit continuo aqua et sanguis *; » sed lamen totam spiri-
tualis naturae mortificationem significare videtur, ubi ait :

« Quasi aqua efFusus sum, et dispersa sunt omnia ossa mea.

» Factum est cor meum tanquam cera liquescens in medio
» venlris mei. Aruit tanquam testa virtus mea, et lingua
» uiea adhaesit gutturi meo » Quid enim aliud tandem uni-
5
.

versa haec significent, quam mortui corporis conditionem ?

proinde illico adjungit illud : « Et in pulverem mortis de-
» duxisli me 6
. » Ha3C igitur dum providet nondum facta, ut

adventantia lamen et de proximo imminentia, et seipsum

jamjam circumvenientia, dicebat. Sed rursus repetilis iis

quae jam anlea gesta sunt, ut seipsum de iis quae postea

eventura erant consolaretur, quae sustinuerit insidiis cir-

cumventus docet his vcrbis : « Quoniam circumdederunt

» me canes multi. Congregatio malignantium obsedit me 7
: »

quibus sane verbis tum ipsos milites, tum etiam Judaeos

qui in seipsum conspiraverant, inteJligi vult; siquidem« Mi-
» lites Pilati suscipientes Jesum in Praetorio, congregave^

4
Psalm. \\i, 1", 14. — 2 Ibid. i4- — 3
Ibid. i5. — * Juan. xix, 34. —
1 i's;il xxi, i5, iG. — L
Ihiil. 1'). — ' tbid. 17.

I
 DBMONSTRATIONIS EVANGEUCtf LIR. X. 629

» runL ad eum universam cohorlem. Et exucnlcs eum,

» chlamydem coccincam circumdcdcrunl ci. El plectentes
» coronam de spinis imposuerunt super capul ejus, et arun-
» dinem in dextera ejus. Et geuibus flexis ante eum, il
» ludebant ei, dicentes Ave, Rex Judaeorum. Et expuen- :

» lcs in eum, acceperunt arundinem, et percutiebaut caput

» ejus. Et postquam illuserunt ei, exuerunt eum chlamy-
» dem, et induerunt cum veslimenlis suis : et abduxerunt
» eum ut crucifigerent propemodum re1
: » ipsa complen-
tes illud : « Quoniam circumdederunt mc canes multi :

» concilium malignantium obsedit me 2

. » Quin illud ctiam :

« Foderunt manus meas et pedes meos, dinumeraverunt

8
» omnia ossa mea ; » ilem illud : « Ipsi aulem conside-
» raverunt et inspexerunt in me 4
; » ct illud : « Divise-
» runt vestimenta mea sibi, et super vestem meam mise-
6
» runt sortem : » haec, inquam, omnia tunc complela sunt,
cum in cruce et manus illius et pedes clavis transfixe •

runl, et cum illius vestimenla accipientes, ea inter se divi-

scrunt. Nam eam rem Joannes exponit his verbis : « Mililes

» igitur cum crucifixissent Jasum, acceperunt veslimenla

» ejus, el fecerunt qualuor parles, unicuique militi parlem :

» lunica vero, quia erat inconsutilis a summo contexta per

» lotum, dixerunt inter se : Ne scindamus eam, sed sorlia-

» mur de illa cujus sit; ut impleretur Scriptura quae dicit :

» Parliti sunt vestimenta mea sibi, et super vestem meam

» miserunt sorlem. Et milites quidem haec fecerunt 6
. »

Matthaeus vero iisdem rebus gestis in hunc modum fidem

facit : « Postquam autem crucilixerunt eum, diviserunt ves-
» timenta ejus sortem mittenles, ut impleretur quod diclum
» est per Prophctam : Diviserunt vestimenta mea sibi, el

» super vestcm meam miserunl sorlem. Et sedentes serva-

1
Matth. xx \ n, 27 ct seqq. 2 i'sal. xxi, — 17. — 5
*Ibid. 17, 18. — s
Ib,
18. — b
Ibid. 19. r —
Joan. six, 20, .>\.
'
63o hiM.r.ii paupmlI
1
» bant cuia . » Canes aulcm erant qtii illuni circumdede-
ran!, el conventus malignantium ipsi ad circumcisionem
perlinenles magistratus Judaeorum, ct scril.ae et principes

sacerdolum et Pharisaei, qui eliam universam multitudinem

compulerunt ut sanguinem illius et adversum seipsos ct ad-

versum filios suos pclerent. Proinde Esaias plane illos canes

vocat, dum dicit : « Omnes canes stupidi, qui nequeunt
» latrare
2
. » Cum enim eos oporteret, tametsi pastorum
morem non bonorum canum instar,
susccperant, allamen
Domini sui rationalem gregcm atque oves domus Israel
ci:stodienles, docte ac prudenicr lalrare, Dominumque

suum ac pastorum Principem demulcere atque agnoscere,

omniquc custodia credilum sibi gregem conservare; la-

trare aUtem si forte acerbius vellent, contra eos id facere

crfli ^re";i insidiarentur

cxlrinscciis o o
: ipsi
*
contra, canum stu-
i

pidorum requc vera insanicntium instar latratus suos emi-

s-runt, ct cves pastoris eflferarunt; ut merito conveniat eis
illud : « Circumdederunt me canes multi, conciiium malig-
» nantium obsedit me 3
. » Quin etiam omnes quicumque in

hunc usque diem itidem ut illi pergunt maledicere ac la-

trare adversus Christum Dei, ab illis diversi putandi non

sunt; nec minus ii qui tunc in illum impie grassantium mi-

litum instar, nunc Filium Dei ilerum cruci affigunt, pa-

lamque ignominia afficiunt, non longe admodum ab illo-
nefaria volunlate recedunt : omnes vero hi sunt qui
rtltti

etiam nunc Chrisli corpus, hoc cstEcclesiam, suscipienles,

manus illius et pedes et ossa praeterea dissipant; si modo
omnes « Unuin corpus sumus in Christo Jesu, singuli au-
» tem sinsulorum inviccm membra
*. » Neque vero caput
o .

pedibus dixerit, Opera vestra non indigeo; sicut nec mani-

bus quidem oculi. Illis ergo temporibus quibus insectatio-
nes grassantur, si qua forlc Christi membra ab inimicis

i
Malln. wmi. 55.— ' IsaL lti, io. — 3
Psal. st», 17. — h
Roin, in, 5.
 b

DiJMOiNSTRATlOmS EV A.NGELIOE LIB. X. 63 i

atque 1 1 o> l i li s vexentui , nou inlcinpeslive de illis luin quo-

cjuc (lixcrit : « Foderunt mahus mcas cl pedes meos, diuu-

» meravcrunt omnia ossa mca. Ipsi aulcm cousideravcnmt
» ct inspexerunt in me 1
. »Tunc eliam dividunt cjus vesli-
mcnla sibi, el in veslem ejus sortem mittunt, cum ipsius

verbi ornalum, lioc est, divinuruni Scriplurarum voces

alias alilcr unusquisque corrumpit ct laccrat; ilem cum
opiniones de illo pervvjrsis documenlis excipiunl : cujus-
modi sunt quae ncfarii lncretici facere solent. Post omnia
hoec ad suuin Deum et Doininum et Patrem crationem iu-

tendens subjicit illud : « Tu autem, Domine, ne procul

» amoveas auxilium mciim", » siquidcm tanquam in angus-
tum redaclus ad ipsam certatninis ostenlationem, et solus

absquc adjulore adversus mortem nudalus, cum plane

conipertum haberct auxilium sibi a Palre non aliler aiForc
quam per reslilulionem a morle ad vilam, merito in prag-
senlia orat ex acie adversarioruin evadere : quocirca sic

ait : « Tu aulem, Dominc, nc procul amoveas auxilium

» mcum 3
: » ad susceptioncm meam rcspice; etcnim ab
auxilio tuo susccptio mihi veniet. Propter quam suscep-
tionem totus Psalmus merito inscriptus est, pro susccplionc
matutlna. Ad susceptionem igitur respice, pracstans mihi
quam celerrime sub ipsam auroram rcversionis a mortuis
susceptionem, quatn sane spcro me consecuturum, cum
eam « non procul mc amovcris, et cripueris a framea
a

» animam, et ex manu canis unicam meam, et cum ser-

» vaveris me ex ore leonis, et a cornibus unicornium humi-
» litalem meam »Quibus 4
. verbis illum arbilror significaro
infernas polestates, quas sane non nostrum fuerit specia-

tim distinguere ac dividere quemadmodum ex eis alia

quidem, quae framea sit, inlenta sit in animam Salvatoris

nostri, alia vero, quae ipsi morli sit canis, mortiferam ma-
1
Psal. x\i, 17, iS. — 2 Ibid. 2 ). — * lbid. — » Ibid. 20, 21.
65« EUSJsBII PAMPHll.I

iium porrexerit ut illam attingeret ; ex quo ait : « Eripe

» a framea animam meam, et dc manu canis unicam
» meam 1
. » Alia item maligna qunedam poleslas, omnium
illic ferarum princeps, quae Ieo appelletur, ubi latum su-
praque omnem modum hians mortis os deduxerit, una
cum ca2teris quac ad inferos descendunt, illius quoque ani-
mam devorare conata sit, non aliter snne quam quemadmo-
dum olim prius devoraverat mors invalescens; quae quidem
raors non alia fuerit quam qui hoc loco leo nominalur, et
qui os contra Salvatorem nostrum aperuit, a quo ipse se

salvum evadere Patrem suum orat, dicens :« Salva me ex

2
» ore leonis . » Fieri etiam potest ut aliaj praelerea sint
quaedam malignae ac Deo rebelles potestales adversus Dei
unicornem nitentes, eumque in conlrarias partes abducere
conantes, a quibus item, Dei unicornis, ipse Dominus nos-
ter. solum Palrem cornu habens, suam liberari humilita-

tem postulat, dicens : « Et a cornibus unicornium humili-

» tatem meam a
. » Sed quam tandem humilitalem, nisi hanc
ipsam, secundum quam,« Gum in forma Dei esset, humi -

» liavil seipsum, et evacuavit factus obediens usque ad

u
» mortem, mortem autem crucis ? » Caeterum is qui ad

tantam humilitatem descendit, et hucusque pervenit,

hoc est usque ad Orci frameam, et usque ad manum ejus

qui illuc dicitur canis ( ex quo etiam scriptores Grae-

corum par est cum de tali cane audivissent, quo Orco in-
serviret, hunc ipsum tricipitem pinxisse); ilem qui usque

ad fauces ejus de quo jam dictum est leonis perrexit, et

humililatem suam adversariis el Deo inimicis unicorni-

bus substravit, et hujusmodi fine omnem suae evacuationis

et humililatis dispensationem terminavit, ac deinde preca-

tus csl, quod jam reliquum erat, se et auxilii et susceptio-

nis a Patre compolem fieri, iilud adjungil : « Tu aulem,

i Pgal. \x l; ai. — 5
Ib. 22. — * Ibid. — 5
Pl.il. n. %
 B£M0i\STRAT10NIS JCVAISGliLIC.E LIH. X. G 55

)> Doiuiue, ue procul amoveas auxilium meum, ct suscep-

1
» lionem meara respice . » Quorl sane ubi rlixit, non diu
iuoratus a Patre suo est auditus, qui quideui neque cunc-
talus est, neque vel brevissimo temporc supersedit, operi-
})us vero tantummorlo ipsisad eum respondit : « Adliuc lo-
2
)» qucnte te, dicam, Ecce adsum . » Itaque is qui hoc ipsum
jam scnseral, et Paterni anxilii, quemadmodum supplica-
verat, compos factus eral, tum rlenique illinc hymnum ad
victoriam inchoat, dum pro matutina susceptioue Psalmum
facit, ubi ait : « Narrabo nomen tuum fratribus meis : iu
3
» medio Ecclesiae Iaudabo le . » Primis enim suis Discipulis
et Apostolis quae ad suam lactitiam et exultationem perti-
ncnl, pollicetur se nuntiaturum, eos intcrim nominans fra-
trcs : quibus etiam consentanea Matthaeus exponit dum di-
cit : « Et ecce Jesus occurrit illis (ubi illas intelligit quae
» cum Maria Magdalene erant), dicens : Salvele. Jllac au-
» lem accesserunt et tenuerunt ejus pedes et adoraverunt
» cum. Tunc ait illis Jesus : Nolite timere. Ite, annuntiate
» fralribus meis ut abeant in Galilaeam, et ibi me vide-
4
» bunl . »At vero Joannes post redilionem a morluis ipse

quoque inducit Jesum dicentem ad ipsam Mariam : « Noli

» me tangere : nondum enim ascendi ad Patrem meum.
» Vade autem ad fratres meos, et dic eis Ascendo ad Pa- :

» trem meum et patrem vestrum, et Deum meum et Deum

6
» vcslrum . » Primis ergo Apostolis suis, quos suos fratres
nominal, nomen se Patris sui narraturum ait. Post illos au-
tcm, ipso ordine ipsaque consequendi ralione Ecclesiac,
quae per totum orbem terrarum in nomine ipsius fundala

est, Palernum hymnum se expositurum promittit. Quem-

admodum enim si quis excellens sapientia praeceptor in
mediis suis Discipulis vorba percurrat, ut ipsi quoque au-
J
Psal. xxi, 20. — 2 Isai. lviii, 9. — 3
Fsalm. xxi, >.o. — ''
Matlli. xxvur,

q, 10, — * Joan. xx, jj,

 :

654 i.im:i;ii ruiinui.i

dienles auseullenl; ila eliain ille « ln medio Ecclesiie, i?i-

» atttf» laudabo te; »ul cnm hoc Ecclesia didicerit, duiu ab
ipso audit, uou ifllrfl ut aulea da?monas, sed, ut par est, ip-
sum universi Deum per euni qui illum denuntial, liymnis
concelebret. Ilnec ubi se facturum promisit, tum admodum
convcnienter al(jue aple jam inde imperat EccleMnc ac suis
fralribus, ut hymnis celebrent Patrem, ubi ail :« Qui time-
» tis Dominum, laudate eum. Oinne seincn Jacob, gloriil-
» cate eum. Et timeant ab eo omne semen Israel, quoniam
» non sprevit neque molesle tulit deprecationem paupcris,
» neque avertit faciem suam a me, et cum clatnarem ad
» cum, cxaudivit me '. » Quibus verbis piane oslendit se ab
illis esse liberatum malis quae superius dicta sunt. Si enim
cum clamaret ad illum, ab illo exauditus est, et clamans
precalus est ut eriperet a framea quidem animam suam, a

cane aulem unicam suam, necnon ab ore leonis et a corni-

bus unicornium humilitatem suam; sequilur ut inlelliga-

mus illum liberationem a talibus malis consecutum, quippe

qoi dixcrit, «Deumnon moleste lulisse deprecalionemsuam,
» neque faciem suam averlisse ab ipso, sed clamantem ip-
2
» sum exaudivisse . » Quocirca eidem de lantis malis ereplo,

et ipsi de morte elapso, abunde contingit una versari ac de-

gere cum suis et Discipulis et fralribus, etin media Eccle-
sia Patrem laudare. Sed altende rursus ut pauperem seip-

sum ilerum vocat, in co concordans cum ante expositis

Prophetiis, in quibus pauper et egenus est nomiuatus : sed
quia suum ad vitam rcdilum in his indicavit, rursus scr-

monem converlens ad Patrem,« A te, inquit, laus mea in

3
» Ecclesia magna ; » in quibus sane verbis Ecclesiam in no-

mine ipsius ex gcnlibus collectam, et in tolo orbe constitu-

tam inlelligit, in qua Salvatoris noslri laus, Patrc ipso an-
nucnte atque opem ferente, assidue canitur, cx quo ait

1 1'xal. xxt, u\, 23. — 2 Ibid. — » Ibid. aG.

 »

PLMONSTRATIONIS liVANGli LICE LIVJ. X. 635

« A te laus mea in Ecclesia magna. » Mairna cnim rcvcra

Ecclesia haec cst, quippe quae ex omni genere hominum
collecta sit, et ne comparanda quidem propter gravitatem
et pracstantiam vitae, et propler instilulorum magnitudinem,
ad Judaieam gentem et ad circumcisorum conventum, qui
onmi cgestate,et orationis, et vitae, et prudentiae,ct reliquae

de Deo senliendi rationis, opprcssi attenuatique sunt. De-

inde subjicit : « Vota mea Domino reddam in conspectu
» omnium timentium eum »ubi per timenlcs eum intolli- 1
;

git eam quam anle Ecclcsiam magnam noininavit, cum illis

verbis usus est « Qui timelis Dominum, laudatc eum

2
: .

Sed quac tandem vota rcdditurum sc ait, nisi quae pollicitus

estPquae porro pollicitus est, nisi illa quae lum significavit

ci:m dixit : « Narrabo nomen tuum fratribus meis; in medio

3
» Ecelesiae laudabo te . » Vola enim sunt promissa, quae se
in mcdio Ecclesiae praeslaturum pollicitus confirmavit. His

illud adjungit Comedent pauperes et salurabuntur, et

: «

» laudabunt Dominum qui requirunt eum. Vivent corda eo-

» rum in sarculuin saeculi. Reminiscentur et convertentur
» ad Dominum omnes lines terrae. Et adorabunt in con-
» spcctu ejus universae familiac gentium, quoniam Domini
» esl regnum, et ipse dominalur gentibus*. » Quibus verbis
valdc apte admodumque ordinate, quae a se post reditum in
vitain recte facta sint, qucsve successus habuerit, comme-
morat, quae universa per omniumgenlium vocationem com-
pleta sunt, el pcr hominum in orbis terrarum finibus elec-

lionem. Quarum rcrum evcnta quae ipsis oculis intueri licet,

facile iis quae in hoc Psahno dicuntur fidem facerc pos-

sunt. Per pauperes autem rursus nos intelligit, quos in pau-
pertate secundum Deum degentes, dum salutare verbum
intelligibili rationalique pane, hoc est, cibis qui vitam ani-
mis afTerant, enulrit, vitam nobis largitur aiternam. Ex quo
1
Psal, xxi, 26. — 2
Ibid. aj. — 3
Ibid. 20. — * Ibid. 27, 29.
63C lil
T
SEKII PAMPIIILI DEMONSTB. EVANG. LIB. X.

Psahnus ita ait : « Comedent pauperes ct salurabuntur, el

» laudabunt Dominum qui requirunt eum. Vivent corda eo-

» rum in saeculum soeculi \ » Peroratio vero tolius Prophc-
tiac, quae post omnia illud continet : « Annuntiabitur Do-
» mino generatio ventura. Et annunliabunt juslitiam ejus
» populo qui nascetur, quem fecit Dominus 2 , » absque omni
conlroversia populum de genlibus collectum praedicit, con-
slitutamque per Salvatorem noslrum Jesum Christum in
lcrra generationem nam quis tandem fuerit is populus qui
:

post ipsa haec Deo dicatur oriturus, quique antea quidem

non fuerit, neque extiterit inler homines, poslea vero exli-

terit?quae porro generatio illa, quam tunc quidem non

esse, post autem venturam significat? nisi haec quae per

Salvalorem nostrum in lolo orbe constituta est Ecclcsia,

recensque hic collcctus de gentibus populus? de quo etiam
per Esaiam Spirilus sanclus cum admiratione locutus esl,

cum dixit: «Quis audivit talia ? et quis ita vidit? si parturivit

3
» lerra in die uno, et si nata est gens omnino . » Haec igitur
nos ad alia ob brevitatem temporis festinantes percurrimus,
atque, ut dicitur, summis labiis attingentes, praelerivimus.

Cuicumque 4
curae cordique fuerit mandalum Salvaloris,

quando ait : « Scrutamini Scripturas, in quibus putalis vi-

» tam aelernam vos habere, et iiloe sunt quae testimonium

» perhibent dc me 6
; » ila quamlibet dictionem Psalmi qui
menle altius scrutatus fusrit, accuralum sensum venari po-
terit, dictorumque veritalem.
1
Psiil. xxi, 27. — 2 Ibid. 02. — 5
Isai. i.xvi, j.
* IV-liqua vx Fabricio supplentur.
s
Joan. v, 09.
gs»5E»S»ja.^.>-j».)&.^>.S>o^»^»j>»fiK.^»^.)&»*<-^c^«^ -^«^•^•*S«3«'a<<€;«ej^<«g: -rK*&

ANNOTATIONES.

Annot. (l), pag. 17.

Hic incipit Bernardini Donati Veronensis versio, qiue non

sine cautcla legenda est, utpote quae Eusebii verba, ubi de Fi-
lio agitur, ad Catholicum sensum contra textus veritatem de-
flectere semper nitatur.

Annot. (2), pag. 196.

Falsa prorsus Donati interpretatio; haec sonat textus « Sed:

» a sensibili qnidem lumine splendor separari non potest, Filius

» vero seorsum a Patre per seipsum substitit. Ac luminis quidem
» splendorlocumeflicientiaeobtinetjFiliusautemaliudquidpiam
» quam secundum eflicienliam est, per seipsum substantia prae-
» Rursum, splendor simul existit cum lumine, illudque
ditus.
» quodammodo complet nam sine splendore lumen nequa-
:

» quam subsistat, simulque cum illo ac secundum illud sub-

» sistit; Pater autem Filio praeexistebat, et ante ortum ejus
» existebat, quatenus solus non genitus erat. Et ille quidem per
» seipsum per fectus et primus, utpote Pater, et constitutionis Filii
» causa, nihil ad deitatis sua3 complementum a Filio accipiens;
» hic autem tanquam ex causa factus filius, secundus est ab eo
» cujus est Filius, quippe qui a Patre et ut sit, et ut talis sit, ac-
» ceperit. Ac rursum, splendor quidem non ex proposito et vo-
» luntate luminis splendet, sed secundum accidens quidpiam a
» substantia inseparabile; Filius vero ex sententia et proposito
» voluntatis, imagoPatris subsislit. Yolens enim Deus Filii Pater
» extitit, ac secundum lumcn per omnia simile sibi subsislere
» fecit. » Ubi interpres sive ex insito erga Eusebium affcctu,
siv e alia ignota de causa, multa secus posita ad catholicam sen-
tentiam pro more suo deflexit : nam illud, v.y.~ eaurbv oua-tw^svic,
sic transtulit : ft Non per seipsum substantiam nactus, sed a Pa-
» tre ; » cum disparatam omnino sententiam effcrat Euscbius ?
(,o8 ANNOTATiONES.

scilieet : « Per se etseorsim substantiam habens. «Parimodo il-

lud : 6 $z Tlaahp WAoihraPX6 ' tou Tjcj, y.ai zr,; yevgcewg aOTot» Trp^i--
peVajxev, r ptovog iyevijTOg Jjv, sic iile vertit : « At a Patre Filius
» proccdit, et illtim gencrat ; at ipse non genitus cst. » At vera

sententia hrec est : « Pater autem Filio pra?existebat, et ante

» ortum ejus existebat, quatenus solus non genitus erat. »Hinc
parum catholice loquitur Eusebius.

Annot. (3), pag. 228.

Male vertit interpres ha?c cnim juxta textum Eusebius « Et

; :

» solum ex ipso genitum Deum Yerbum, participalione geni-

» toris non geniti, et primi et majoris, Deum de Deo declara-

» tum, Christum et unctum vocavit. » Sensus illorum verborum

non satis catholicus vidctur.

Annot. (4), pag. 238.

Versio hic adhuc infidelis aberrat ; sic intcrpretandum est :

« Ideo unxit te, oDeus, qui supremus et major, ac tui quoquc

»Deus est ita ; ut ungens uncto multo prior sit cum omnium
»quidem sit Deus, praesertim vero ejus qui ungitur. » Qua? qui-
dem eatholica? ficlei non eongruunt.

Annot. (5), pag. 291.

Sic corrigi debet Donati interpretatio : « Itaque ex his verus

» et solus Deus, unus fuerit, qui solus hanc appellationem pro-
» prie obtinet; secundus autcm participatione veri, communi-
» cationc illa dignatus est, qui non sine Patre qui ipsum Deum
» eflicit, per se existit et subsistit; neque sine Patre Deus vo-
» catur. »Hic ut superius non satis catholice loquitur Eusebius.

Ak^tot. (6), pag. 292.

Versionis Donati loco, haec ab Eusebio traduntur : « Ca?te-

» rum etiamsi natura unigenitus Filius et Deus noster celebre -

» tur;at non est primus Deus, sed primus Dci unigenitusFiihi5.

» ct ideo Deus. In summa hsec causa fuerit quod ille Deus sit,
 ANXOTATIONES. G5()

» quia solus nalnra filius Dci cst, ac unigenilus vocatur, ct quia

» solins Dci animatam, viventcm ct intelligenlcm imagincm
» servat, sccunduin omnia Patri similem, ac eliam ipsius deita-
u tisimaginem fercnlem. Hac ergo de causa ipsum ctiam, ul-
» pole solnm Filium, qui solns Dei imago sit, ac non genilre
» ct principio carentis substantiae Palris virtutibus sccundum
» exemplum similitudinis indutus sit, atque ab omninm peri-
» tissimo ac scientissimo pictore ac vitee auctore Patre, ad ac-
» curatissimam similitudinem eflectus sit, Deum merito divini
» sermones appellant ulpote qui cum aliis a Patre ac appella-
;

» tione dignatus camque accepcrit, non autem ut propriam

sit,

» sibi habucrit. Nam ille quidem dat, hic vcro accipit. Ila ut
» proprie ille unus sit Dcus, et solus quidem natura exislens,
» neque ab alio accipiens ; hic vero secundo loco dignatus sil,
» atque a Patre acccperit ut Dcus esse obtineat, ulpote imago
» Dei, cum una ambobus secundum excmplum deitas intel-
in

» ligatur, uno Deo secundum se sine principio et gencrationc

» cxistente, qui per Filium qnasi per speculum ct imagincm
» consideratur. » Haec verilali catholicae adversari manifestum
cst.
Annot. (7), pag. 3o2.

Non accurata versio sic emendetur « Et Deus Isaac, cui et

:

» titulum erexit vir ille religiosus, Deus quidem erat et Domi-

» nus; ipsi enim dicenti crcdendum est; nec tamen erat ille su-
» pra ornnia [Deus], sed illi secundus, qui res Patris in homi-
» Quae recidunt in illam superius
nibus ministrat et nuntiat. »

commonstratam Eusebii sententiam, unitatem scilicet Dei uni-

versorum in uno Patre servari, Filio excluso, et in secundum
locum ablegato.
•

A^not. (8), pag. 3o5.

Sensus Eusebii, in versione corruptus, ila se habet : « Cum

» vero Dominum et Deum eum qui apparet esse agnoscit, iis-

» dem ipsis clare utitur appellationibus : quod vero Dominum

» et Deum dicens, non eum qui causa cst significet, evidenter
» oslendunt divinac Scripturae voces, quce Angelnm Dei ipsum
» nuncupant, qui Jacobo [visus] Dominus et Deus ante appel-
» latus est. Rcstat ergo quispiam inter ca quaa existunt Deus
1)^0 ANNOT MIOF.s.
•
elDominus, post omriiam regem et Deum unirersorum : i.<

autem fuerit, qui ante saecula est. Dei Verbum, major qui-
dem omni Angeliea natura; mhior vero illa prima causa. »
l bi de niore Eusebius Filium Dti. a primaria illa deitate et oni-
nium cauaa seclusum, digaitate et ordine eeu medium inter
Deum et Angelos constituit.

A>~>ot. (9] ,
pag. 3 2 5.

Aliter habet Eusebius, qui legitime interpretatus baec ait :

« Atenim postquam ex totis triginta Prophetici? capitibus, se-

cundum Deum. post illum supremum et qui supra omnia est,

Salvatorem seilicet Domioum aostrum, Dei Verbam, esse di-

• diCimus; jam ad aliud ejus oecoaomiae argumentum traasea-

» mus. Hic vides secundum. sive alterum Deum, a supremo

illo et qui supra omnia est, distiaCtum praedicari nam utri- :

que suam deitatem ascribit, alteram supremam et majorem.

quae ad Patreoi; alteram vero minorem. qua? ad Filium perli-
neat.
An.\ot. (10}, pag. 3a6.

Sic genuious sensus * Cum in quinto

restituitur Eusebii :

Eyangelicae Demonstrationis libro. clare de Patre et Filio de-

finitum statutumque fuerit. ac Deum quidem unum supra
"mnia esse declaratum, secundam vero post ipsum substan-
» tiam eSse, qua? omnibus opificiis pra?sit. eommonstratum sit,
» quam sapientiam Dei. etc » ubi ioterpres, qui solet Eusebii

dicta ad piam sententiam in versione sua detorquere, postrema

sic ioterpretator : Et Patrem quidem Deum unum esse cou-
-titit: alteram autem praeter illuro et cum illo persooam esse,

» qua? omnia qua? facta sunt antecedat. demoostratum est. »

Qun in loco ovtruv) ille personam vertit. etsi substantiam sigoi-
ficet hic et in aliis Eusebii locis, ut ex repetitis sub haec exem-
plis propalam erit : illud autem ti&x xvth, perperam vertit ille,

! lYctcr illum ct cum illo, cum aperte significet post Ulum, aeo
riumero tantum. -ed dignitate et praestaotia.

r--iK3-0-0<
 INDEX
TOMI VICESIMI PRIMI.

EUSEMUS
DEMONSTRATIONIS EVANGELICvE
p* g .

LIBER riUMUS. — (Vertcnte Bernardino Donato Veronensi. )

Tria prima capita ex Fabricio supplentur. Prooemium. 5

Caplt I. Quacnam ct quanta in haccc tractatione promittantUT. 4
Caput II. Quinam sit modus colendi Dei, ex Christianismi prae-
scripto. 10
Caplt III. Qnod conditio reipublicac Mosaieae non fucrit omnibus
gentibus conveniens. i4
Caplt IV. Quanam de causa,cum omnium Judaeomm oracula ac-
ceperimus, eorum vivendi institutum rccusarimus. a4
Caput V. Quisnam modus novi Testamenti, cujus Christus est

auctor. 27
CapltVI. Quaenam sit ea quae in novo Testamcnto omnibus ho-
minibus a Christo denuntiata est, vita. 3i
Caput VII. Quomodo Christus, postquam ea quae a Mose tradita
sunt plene observavit, novae rationis et legis introductor extitit. 47
Caput VIII. Quod quae Christianismum amplexa est vita, in duas
species divisa est. 5a
Caput IX. Quam ob causam non ut prisci illi, ita quoque nu-
merosae soboli operam damus. 54
Caput X. Qua de causa non ita nobis, quemadmodum priscis, in-

crndere et sacrificare Deo teirestria permissum est. 58

LIBER SECUNDUS. — Phooemium. Quod non casu neque temere
Propheticos Hebraeorum libros omni studio complexi sumus. 6S
Caplt I. Qucmadmodum meliora de nobis exteinis gentibus Pro-
phetac illorum ante venientes nuntiaverunt. 69
. § I. —a gbjvesi. Quemadmodum benedicentur gentes terrae, in

modum similem appellationis Abraham. jo

§ II. — ab eadem. Quemadmodum benedicentur omnes gentes
terrre in eo semine quod progressurum est de sobole Isaac. -\

% III. — abeabem. De. plurimis genlibus gentiumque collectio-

XXI. 4i
().\i indix.
Pag.

nibasei Jacob constituentur, quamvis sola Judaica gens ab

co prolVcta sit. 71
§ IV. — a deltkro>omio. Declaratio laetitiae gentium secundum
Deum. 72
5 V. — a psalmo xxi. Quod extremorum teriae et cunctarum
gentium conversio erit ad Deum generatioque ventura et po-
pulus qui nascetur justitiam ejus accipiet. Ibid.

5 VI. — a psalmo xi.vi. Pietatis pariter et laelitiae promissio gen-

tibus, et Dci regnum in gentcs. -5

§ VII. — a psalmo lxxxv. Declaratio pietatis gentium. Ibid.

§ VIII. — apsalmo xcv. Declaratio omnium genlium pietatis,
et cantici, et intelligentiae, et regni Dei ; et orbis terrae cor-
rectio. Ibid.
§ IX. — a zacuaria. Cunctarum gentium, et qui omnium su-
perslitiosissimi sunt, jEgyplioiuin, unius et veri Dei, et in spi-
ritu ex divina lege, adorationis, et celebritatis solemnis agnitio. -\

§X. — ab esaia. Declaratio ut electi sint Apostoli, et vocat;e

gentes. Ibid.

§ XI. — ab eodbm. Deelaiatio vocationis gentium. 75

C*pit II. Quemadmodum iidem fore ut in adventu Chiisti,

cjus qui olim a Judaeis solis cognoscebatur cognitionem et cul-
tum omnes gentes acciperent, vaticinati sunt. 76
§XII. —
a psalmo 11. Dcclaratio insidiaium adversus Christum,
ubi ipse Filius Dei appellatur, et gentes haereditatem a Patrc
accipit. Ibid.

§ XIII. — a psalmo lxxi. Declaratio regni Christi ct vocationis

gentium, et omnium tribuum terrae benedictio. Ibid.

§ XIV. — a psalmo xcvn. Declaratio cantici novi, et bracbii Dei,

et salutaris ejus omnibus gentibus indicatio : salutare autem
Filii nomen Hebraica voce demonstratur. 77
§ XV. — a genesi.
Quod ubi defecerit regnum Judaeorum, ipse

Christus adveniens gentium erit expectatio. Ibid,

§ XVI. — a sophoma. Declaratio advcntus Cbristi, et sublatio-

nis cultus simulacrorum, et gentium erga Deum pietatis. !hid.

§ X\'II. — ab eodkm. Declaratio diei resurrectionis Christi, item

gentium congregatio, omniumque hominum agnitio Dei, et

modus unus pietatis; et quod JStbiopes saciificia illi offerent. jS

§ XVIII. — a zachabia. Declaralio Christi adventus, et quod
multae gentes ad eum coufugient, quodque erunt Domino ex
gpntibus constituendi populi. lbid.

§ XIX. — ab esaia. Declaratio ortus Chrisli, qui sil ex radice

Jcsse prodilurus, et vocatio per illum omnium gcntium. Ibid.
 INDEX. 6/|5

^XX. — ab eode.m. Declaratio Ghristi adventus, et beneficii quo

per illum afficiendae sunt omncs gentes. jy
§ XXI. — ab eodem. Declaratio Christi lum ortus, tum vocalio-
nis gentium. Ibid.

§ XXII. — Au eodem. Christi advenlus signiflcalio, fet vocatio-

nis gentium. 80
§ XXIII. — ar eodem. Declaratio Cliristi, ct vncatio gentium. Ibid.
Caplt III. Quemadmodum in vocatione gentium, quae pcr Chris-
tum facienda erat, Judaeorum gentem a ritu proprio cultuque
Dei cadere oportebat. 81

§ XXIV. — ab iiikremia. Dcclaratio rejectionis gentis Judae-

orum, et adoptionis gentium loco eorum. Ibid.

§ XXV. — ab eodkm. Pietatis gentium declaratio, et genlis Ju-

daicac impielalis aecusatio, et praedictio malorum quac post

Cbrisli ad venlum invasura erant eos. 82

§ XXVI. r— ab amos. De dispcrsione gentis Judaicae in omnes
gentes, ct de renovatione advenlus et regni Christi, et de vo-
catione omnium gentium quae in eo facta est. Ibid.
§ XXVII. — a mich/Ca. Accusatio magistratuum gentis Judac-
otum, et significatio desolationis metropolis eorum, adven-
tusque Chrisliet domus Dei quae est Ecclesia ejus, vcrbique
et legis progressio, el gcntium cunctarum vocatio. 85
§ XXVIII. — a zaciiari a. Declaratio de Christi adventu, et Ju-
daeorum bellici apparalus pernicies, gentiumque pax, et reg-
num Domini usque ad terminos orbis lcrrae. Ibid.

§ XXIX. — a MAf.AcniA. Recusatio genlis Judaicae, et corpora-

lis ipsorum ex lcge Mosis adorationis rejectio, spirituali intro-

ducta in omnes gentes adoralione per Chrislum. 84

§ XXX. — ab ksaia. Judaicac gentis iuina, verbique Dei et legis
novae ejusque domus divulgatio, et pietatis omnium genlium
diclaratio. lbid.

§ XXXI. — ab eodem. Sublatio gloriac populi Judacorum, ct

gentium conversio a simulaerorum cullu in Deum universi,
et de dcsolatione JudaiVarum urbium, et de incredulitale
eorum erga Dcum. S5
§ XXXII. — ab i:ODiiM. Expositio evertionis Judaicarum ur-
bium, et gentium lajlitiac secundum Deum. Ibid.

§ XXXIII. — ab eodem. Bonorum promissio ad olim desertam

a gentibus Ecclesiam, et Judaicac gentis desperatio, et redar-

gutio pcccatorum eorum, et omnium gentium vocatio. 86

§ XXXIV. — ab eodem. Declaratio Christi ad homincs adventus

41.
 1

644 JNDEX.

tt redargutio gentis Judaeorum, et cunctis gentibus promissio

bonorunv. 87

§ XXXV. — ab kodkm. Redargutio impiarum injuriamm genlis

Judaicae, et religionis eorum ruina : vocationis autem omnium
gentium patefactio. lbid.

Cailt IV. — § XXXVI. — ab bsaia. Quod non in omnem Ju-

duicam gentem, sed in paucos eorum duntaxat divinorum

promissionum evcnta perveneiint. <P
^ XXXVII, —
ab kudkm ksaia. Quod propter Salvatorem nos-

trum Jesimi Christum, ct post ejusdem adventum, omnia quac

dicta sunt a Propbeta illis acciderint. 96

§ XXXVIII. — ab eodem. 101

XXXIX. AB EODKM. io5

§
io5
§ XL. AB EODBM.
107
§ XLI. AB EODEM.
1 1
§ XLI l. AB EODEM.

§§ XLIII, XLIV, XLV. — AB EODEM. 112

XLVl, XLVII. — AB KODEM. 1 13

§§
§§ XLVIII, XLIX. — AB EOUEM. 114

— ncui. n5
§ L. a
116
§ LI. AB EODEM.
— A SOPHOMA. — § LIII. — A Z.iCHARlA.
§ LII.
118

§ LIV. — AB HIEBEMIA. — § LV.

— AB EODEM. "9
§ LVI. — AB EZKCHIKLE. — § LYIL
— AB KODEM. 120

§ LVIII, LIX, LX. — AB EODEM.

121

LIBER TERTIUS. — Prooemilm. lai

Quod Prophetae in ipso Christo Evangelii mentionem as-

Caplt I.
Ibid,
sumpserint.
Capdt II. Quod de Chrislo vaticinati sunt Prophetae Hebraeorum. 1 27

Adversus eos qui Cbristum Dei seductorem

fuisse exis-
Caplt III.
i43
timant.
Caplt IV. De divinioribus Christi geslis. 49
Salvatoris nostri Discipu-
Capct V. Adversus eos qui non credunt
i5i
lis admirabiles illius res gestas narrantibus.
putant Cbristum Dei
Capct VI. Contra eos qui praestigiatorem
»7»
f uisse.

LIBER QUARTUS. — Caplt I. De occulliore secundum

Salvato-

Dei, dispensationc. 1(,2

rcm ac Dominum nostrum, qui Cbristus est
omnem creaturam Filium
Caplt II. Quemadmodum illum ante
»94
Dci fuisse dicemus.
sed unus solus, dc
C4plt III. Quod non plures snprimi Dei filii,

195
Deo Deus, jure a nobis pradicari solcat.
 IISDEX. G45
P«*
Caput IV. Quod ad constitutionem univcrsi necessaria unici Dci

Filii antccessio assignetur. 199

Caput V. Quod innumerabiles qnidem fatemur esse creatas divi-

nas potestates, unam vcro duntaxat ipsius Filii, propter quam

inducitur, imaginem Dei Patris esse, thcologice demonstramus. 200
Caput VI. Quod a prima constitutione universi, occulta quadam
ignolaque ratione Christus Dci religiosis Dcoque gralis aniinis

praesidet. 204
Capot VII. Quod solis Hebraeis antiquitus cognitio Dci univcrsi
prodita sit, quae Christo se ipsum exhihcnle perciperetur. 207
Caput VIII. Quod sora cceli sidcra et luinina reliqme gentes cole-

rcnl, qua* scorsum quibusdam Angclis assignata; sint. 208

Capit IX. De iniinica ac Deo adversantc potestate, et eo qui
ij>si

in liac dominatur, et queinadinodum per hanc oinne hominum

seductum est genus. 210
Capit X. Quemadmodum necessario unicus Dei Filius ad homines
transiit. 2i3
Capct XI. Quemadmodum
inter homines vitam egerit. 219
Caput XII. Quod usque ad eos qui anliquilus mortui crant, leges
humanitatis illum vocabant. Ibi(J.

CaputXIII. Quod in ca nalura quae nec pati nec hcdi potest,

qmcque incorporea est, permanserit, etiam quo lempore factus
est homo. 221
Caput XIV. Quemadmodum, renovato homine, omnibus nobis
aeternorum honorum spem prxdmerit. 225
Caput XV. Quid sihi vclit quidvc significct ipse Christi adventus,
et quod Deus, et Dominus, ct Pontifcx Dei univcrsi, per Pro-
phetas Hebraedrum Christus appcllatus est. lbid.
Caput XVI. — § — a psalmo I. ii. Quam inultis Scripturis (]hris-

tus nominalim, qui a regibus et principihus ct gentibus (,'t po-

pulis circumvenitur, et ab ipso Deo gignilur, cl Filius hominis
appellatur, gentiumque el finium lerrae sortem accipit a Patre,

antea sit enuntiatus. 23o,

§ II. — a psalmo xix. Christus nominatim qiuvcumque postulet

a Palrc impeirans. 241

§ III. — ab psalno xxvii. Christus nominatim Doniiniiin Patrem

ct protectorem adeptus. 2(3
§ IV. — a psalmo lxxxiii. Christus nominatim tutorem sibi

Dciim ascrihens : unusque resurrcctionis illius dies ; ct una

dotnus Dci, Ecclesia ipsius. lhid.

§ V. —a psalmo Lxxxvii. Chrislus nominatim dcspcclus, alquc

(>46 IADJA.
P«g.
omnia probra passurus : eommulalioque ejus, populus ejus-
dem cpii ab inimicis cxprobratur. 2^5
§ VI. — a psalmo cxxxi. Christus nominatim dc scmine David
surgens, qui cornu David nominatur, qui Judaeos inimicos
confudit, qui sanctificationem Patris rcnovat. Ibid.

§ VII. — ab amos. Cbristus Deo denuntiatur, ct

nominalim a
ab omnibus hominibus agnoscitur; Judaeorum vero gentem
rcpudiat. 2^7
§ VIII. — ab habaclc Christus nominatim a Domino Patre ser-
vatur, ct christos suos servat. 2^8
§ IX. — ab hieremi;E lamentationibus. Christus nominatim ab
Judaeis circumvenitur, et a gcntibus agnoscitur. Ibid.

§ X. —a i regum. Christus nominatim a Domino Palre exal-

tatur. 25o

§ XI. — ab eodem. Cbristus nominatim domum fidclem a Patre

accipit Ecclesiam suam, et sacerdotem fidelem in omne tem-
pus, qui Ecclesiae suae Dei cognitione prsesit. Ibid.
Caput XVII. Quod etiam Jesu nomcn apud priscos Dei familiares
in prctio fuerit. 255

§ I. — A HUMBHIS. Ibid.
§11. — ab exodo. Qucmadmodum Mosis successor Jcsus, qui
Angelus est vocatus, et populi dux futurus erat, reddentis ora-
culum Cbristi nomen ferre dictus est. 2 56

§ III. — a zacharia. Quod etiam Jesus filius Joscdech, sacerdos

magnus, imaginem ac figuram gessit Salvatoris nostri, qui
veterem, qua3 jam tum invaluerat, humanarum animarum
servitutem ad Deum converlit. 25j
LIBER QUINTUS. — Prooemium. Quisnam modus fuerit quo apud
Hebraeos Prophetae simul et quae futura essent canebant, et solam
veram tbeologiam illustrabant. 2G1
Caplt I. Quemadmodum apud Hebraeos sapientissimus Salomon,
in Proverbiis, novit quamdam primogenitam Dei virtutem,
quam et Sapientiam Dei et ejusdem Sobolem appellat, sicut in -

terim nos quoque eamdem glorificamus. 272

Caput II. 280

Caplt III. Quod idem Propheta etiam centesimo nono Psalmo bis

Dominum cum de eo loquitur qui

evidenter confitetur, semel,
et Deus et Pater est, iterum cum de eo quem ipse suum nuncu-
pat Dominum et quod hunc Dominum ipse quoque novit ge-
;

nitum esse ante mundi constitutionem, et quod aeternum Patris

Sacerdolcm, et supremi Dei consessorem, similem ulique opi-

nioncui in hoc aostrae iidci de Cliristo pra' sc ferens. 282
 i.NDliX. G/47
Pag.
Caput IV. Quod etiam Esaias, Prophetarum niaxiimis, plane no-
vit Deum esse in Deo, idque affirmat, sicut ctiam nos qui Pa-
trem in Filio et Filiuni in Patre glorifieamus. 2Sq
Caput V. — a psalmo xxxu. Quod Dci Verbum suam habens es-
sentiam jussu Patris, Da\id aeque ac nos Opificem universi no-
vil quodidem Dei Verbumidem Proplieta adhominum ine-
; et

delam esse missum a Patre testificatur et quod brevi tempore;

universam terram sua doctrina impleturum canit. 290

Caput VI. Quod Esaias similiter ut David duos Patrem et Filium
confitetur, et eorum alterum universi Opificem, quemadmodum
ipsi quoquc credimus. 290'

Caput VII. — Quod etiam maximus Dei servus Moses

a genesi.

in mundi fabricatione cognovit Patrem Deumque universi cum

altero communicantem de hominis opificio; hoc porro divinum

esse Verbum ante didicimus. i^S
Caput VIII. — ab eadem. Quod idem Moses bis planissime Domi-
num, sine ullis involucris, theologice commendat. lbid.
Caput IX. —
ab kadem. Quod idem Deum Verbum significat

Deum ae Dominuni prius nominatim et quod in hominis for-;

ma et figura et visum esse et antiquis responsa dedisse couscribit. 299

Caput X. — ab kadem. — Quod idem Propbeta in Jacob manifes-
tius eum de quo agilur indicat Dominum, quem sane et Deum

et Angelum supremum Dei vocat. 001

C uiT XI. Quod etiam Jacob eum dc quo proxime dictum est, et
Deum et Dominum, praeterea Angelum similiter, ut Abraham
in hominis forma contemplatur, in ea historia qiue sic se habet. /)o5

Caput XII. Quod rursus in Jacob genitum Deum, plane ipsa oratio
pvae se fert. 5o5
Caitt XIII. — ab exodo. Quod Deus Pater, cuin Mosi vesponderit
per Angelum sepatribus apparuisse, non amplius per Angelum,
sed per Filium docet. 006
Caput XIV. Quod quemadmodum humana forma, sic
patribus in
r
specie nubis Mosi et cuncto populo Deus V evbum apparuit. 5o8
Caput XV. Quod Angelica non fuevit natura quac Mosi dabat re-

sponsa, sed prxstantior quam ut ad Angelum referri possit. J09

CaputXVI. — a decem pp^ecgptis legis. Quod idein Dominus de
alio docet, scilicet Filio. 210
Caput XVII. Quod is Dominus qui Mosi responsa dabat,
rursus
alium a quo erat agnoscens, Patrem utique hunc ipsum suum
Deum vocabat. Ibid.
Caput XV III. — a numehis. Quod Deumipsi Israel visibilem esse
divina doccl Scriptura, quw ipsum Dci Verbum significat. 3i2
 51

0^8 l.NDLX.
rag.

Catlt XIX. — i jksl .\a\e. Quod DciAerbum, quutl Mosi nonse-

COfl atque antiquis patribus dahat icsponsu, etiain Jesu, Mosis
Buccessori, in hominis formavisus est. 5i5
Caplt XX. — ab joe. Quod similitcr ipsi Job, quemadmodum pa-
tribus, ipse opifex univer>i Deus Verbum et respondis>e et ocu-
lis visU8 e>se dicitur. 31
Capct XXI. — a >o>ac,k*imo psalmo. Quod duas personas etiam
propositus agnoscit Psulmus. 5ij
Caplt XXII. — ab oskb. De Deo Verbo et Patre , sicut de Do-
mino. 5i8
Caplt XXIII. — ab amos. De Salvatore nostro sicut de Domino,
et de Patre sicut de Deo; et de Judaeorum genlis eversione. 519
Caplt XXIV. — ab aedia. De duobus, Patre scilicet et Filio, et
gentium vocatione. 520
Caplt XXA . — a zacharia. Quemadmodum Deus "V erbum, cum
sit Doniinus, missum se aPatre confitetur. lbid.
CapltXXVII. Idcm, itcrum dc vocatione gentium. 521
Caplt XXYII. Quod rursus Dominus de alio quodam, constat au-
tem quod de Patre suo loquitur. 022
Caplt XXV III. —
a malaciiia. Quod Angclum testamcnti Cbris-

tum, et eumdcm Dominum omnipotens Dcus vocat. 525

Caplt XXIX. Quod Solem ju>titioe Cbristum ipse universi Deus no-
minat. Ibid.
Caplt XXX. — abdieremia. Quemadmodum Deus Verbum ad Pa-
trem deprecationem emittit gentium couversioncm futuram si-

gnificans. 5^4
LIBER SEXTUS. — Prooemilm. 526
Caplt I. — a psalmo xvii. Dei ad bomines adventus ostenditur,
item vocatiogeutium. 52j
Caplt II. — a psalmo xlvi. — Ascensus Dci, qui prius dcsccnde-
rat ; ac deinceps vocatio cunctarum gcntium, qua: unum et so-

lum Deum crant cognitura?. 5aS

Caplt III. — a psalmo xlix. Quod manifeste ad bomines venturus
dicitur Deus, et omnc genns hominum ad scipsum revocaturus. 55
Capc IV. — a psalmo Lxxxm. Quod videndus in terra diccrctur
Deus,per Cbristi ad homines advcntum. 552
Caplt V. — a psalmo xcv. Adventus Doniini in terram, regnum-
que ejus inter gentcs, et novum Canticum non ipsi lsracl , scd
gentihus cxhihcndum. 555
Caplt VI. — a psalmo xvii. Canticum novum gcntiumquecognitio
justitia'. venturnsqne ipse Judcx universi. 554
Caplt "\TI. — a isalmo cvi, "\
erbum Dci ad liomines missum ud
 INDF.X. 649
medelain el salutem animarum quae ([iioudmu vexatae oppressae-
que erant in malis. 355
Capit \ III. — a psalho cxvi etcxvii. Genlium vocntio, Deusque
toanifeste nppnrens, et benedictus qui venit in nomine Doniini. 5-37

Caput IX. — a psalmo cxi.iu. Dominus de ccelo descendens snlutis

hominum grntia ; cnnticumquc novum super linc re cnnendum,
novi videlicet Testnmenti. 338
Caput X. — a psai.mo cxlvii. Dei Verbum in terrnm missum, et
brev i tempore percurrens universos homines. 53r)

CapotXI.' —a ii rkoorlm. Dominus dc ccelo descendens, quigen-

tium quae prius illum non cognoscebnnt dux existit,et a Judnica
gente seipsum est nversurus. 5/jo

(] vpit XII. —a iii rkg.norum. Deus de ccelo descendens, et cum

hominibus in terrn hnbitnns. 3/j.i

Caplt XI II. — a mich^a. De descensu de ceelo nd homines, nc de

luturn in ndventu ejus Judnicae gentis rcjectione, et reliqunrum
omnium gentium ndoptione. 5^3
Caput XIV. ab habacuc. — Quod veniens Dei Verbum, venturum
neque mornturum cnneretur n Prophetis. 35o
Caput XV. — ab eodbm. Quod terribilis sit nuditus descensus Do-
mini de ccelo, ct fnctn illius cum ndmiratione; quodque cum
ipse venerit, universn terrn ipsius Inude complebitur, et novi
Testnmenti verbum nd omnes homines penetrabit. 552
CaputXVI. — a zacharia. Quemndmodum Dominus omnipotens
conlitetur se missum ut nufernt en quae vitiosn sint. 556
Caput XVII. — ab eodem. Quod ipse Dominus venturum se de ccelo

et inter homines hnbitnturum, gentesque ndipsum confugiturns,

cnnit ; et quod missum se essenDomino omnipotente confitetur. 558
Caput XVIII. — ab eodem. De Domini ndventu, et de iis quac in
pnssione ejus eventum ernnt. 559
Capot XIX. — a barlch. Quemadmodum ipse Piophetarum Deus,
cum omnem vinm scientiae, per enm legem quae a
. Moyse dnta
est, iis qui nd circumcisionem pertinent ordinnsset, posteriori-
bus in terrn olim conspiciendus, ntque interhomines versaturus
cnnilur. 5-2
Caput XX. — ab esaia. Quemadmodum Christus in ifHgyptum
iturus canebatur, et quaecumcpue in adventu ejus futura fue-
rant.
CapitXXI. — ab eodbm. Bonorum promissa ad eam quae prius
deserta erat, ex gentibus collcctam Ecclesiam, et nd nfflictns
vexntnsque nnimas manifestus Dei adventus, et salutares mira-
culorum prodigiorumque ostentationes. 379
 . , 5
1

65 o indilX.
Pag
Caplt XXII. — ab eodkm. Que mad modum primum sempiternum-
que l)i i \ erbum, ipse universi opifex, a Domino Patre etiam
nunc se missum esse confitetur. 58
Caplt XXI II. — ab kodem. Quemadmodum ipse Dominus Judxo-
rum gentem redarguit, eo quod venturum ipsuni susccpinri non
sint, neque vocanli sibi auscultaturi ; ct quae passurus sit ab eis. Ibid.
Capct XXIA . — ab eodem. Quemadmodum ipse qui in Propbetis
oliui canebat Dominus, venturus ad boinines, et ipsis oculis ius-

piciendus, et a gentibus cognoseendus. expectarclui 0.82

Capit XX^ . — ab eodem. Quod rursus Dominus, ipsumplane Dei

Yerbum, venturus et gentes congre^aturus canerctur. 585
LIBER SEPTIMUS.— prooemum. 588
Cvpit I. Quisnam modus accessus Domini ad bomines. Ibid.

§ I. — ab esaia. Pra?dictio Judacorum increc-uiilatis erga Cbris-

tum, et signum eis a Domino datum. Ibid.
§11. — aeeodem. ln nova Scriptura, novo scilicel Teslamento,
Propbetissa ex Spirilu sancto conceptura et paritura Filium
dicitur, qui cum inimicos et bostes vicerit, non credetur qui-
dem a Judxis, gentibus auteiti erit salularis. Qualia etiam pa-
tietur Judaica natio post incredulitalcm in eum ,
per idem
declaralur. 4 ia
§ III. — abeodem. Quemadmodum natus ex praedicta sive Vir-
gine sive Propbelissa Filius , Deus simul et niagni consilii

Angelus, aliisqueinopinatis nominibus appellatus est ; et que-

madmodum ortus ejus luminis pietatis causa adjuvans genti-

bus constituetur. 4 21
Capct II. De loco ubi esset oriturusis Deus quem Propbctx* nun-
tiarunt : et quemadmodum de Bethlehem regione Palaeslina?pro-
cedet asaeculo praeexistens piorum gentis Princeps, et quemad-
modum ille Dominus ducturusdivinatur eos qui ab ultimisusque
tcrrae finibusin eum crediderint. 4 9-7
§1. —a mich.ea. Ibid.

§ II. — a psalmo cxxxi. Quaerenti David quisnam essct locus

Epbrata, in qua Deus piaenuntiatus a Prophetis nasceretui
ipsa autem cst Bethlehem, per Spiritum sanctum maniies-
tatur. &
Capct III. Ex qua gente et ex qua Judoeorum tribu progressurus
Cbristus prxdicebatur. 4^9
§ —a
I. i paralipomkao.v. Ibid.

§11. — a psalmo lxxi. De Salomone et eo qui cx scmine ejus

procedet. 44^
III. — at. esaia. Dc Jesse ct eo qni cx semine ejus nascrlur. 44
 7

INDEX. G5l
Pag.

§ IV. — ab hikrkmia. Orlus justus cx scminr David exurgcns, et

lioiuinuni idem Rex, uovaquc conslilurnda appellalio iis qui

sul) eo regnabunt, itcmquc prioruin pcccaloruin solulio. 41

Capct. V. — A GENESi. Qucmadniodum cx iribu Juda nascctur qui
Christus est Dei, idcmquc gentium cxpcclatio constiluctur. /f^o

LIBER OCTAVUS. — prooemilm. /»55

Caput I. — a genesi. Quibus temporibus Christus ad homines ad-

venerit, quemadmodum quibus temporibus rcgnum apud He-
bracos dcfecerit, iisdcm genlium instabit expeclatio : quod sanc
ctiam factum esl sub ipsum Salvatoris noslri adventum. ^Sj
CapctII. — a damelk. Quemadrnodum post annorum spatium
seplics septuaginta, quae summa efficitur cccxc annorum cum ,

Chrislus bominibus se videndum praebuerit, Propheliae qua?

apud Judaeos extabant, et quod antca apud eosdem celebre cla-
rumque erat sacerdotium dissolvetur, et ipsi quidcm diluvii cu-
jusdam instar assiduis obsidionibus capiivi fient, sacrum autcm
ipsoruni tcmplum extiemam vastationcm patictur. /\j6

Capot III. —
a micicea. Signa ha^c tcmporum dcscensus Domini

ad bomines futura canit Propbcta, cxtrcmum rituum atque ins-

titutorum quae apud Judaeos cum vcneratione servabantur, inte-
ritum agnitione cjus Dci qui a Propbetis vcnturusdenuntiabatur,
paccm omnium gentium profundissimam. 5o5
Capct IV. —
A zacharia. Signa temporum Dci ad homines adven-
tus, et vocatio gcnlium, extremaque urbis Hierusalem eversio. 5oS
Capdt V. — ab esaia. Signa temporum adventus Domini : jEgyp-
tiorum agnilio Domini Prophctarum. 5i5
LIBER NONUS. — prooemicm. 5
19
Capiit I. — a kcmeris. De rebus secundum h.umanam ab illo as-

sumptam natupam gcrcndis, et de stella quac in orlu Salvatoris

nostri apparuit. 5 30

Capct II. — ab esaia. Qucmadmodum Dominus insistcns illud

quod de sancta Virginc assumpsit corpus, venturus in /Egyptum
ct secundum verba et secundum sentcntiam praedictus cst, om-
nisque-in ejus adventu evertenda gcnlium supcrstitio. 5a5
Capct III. — a KUMKHiS. Qucmadmoduin Cbristus in yEgyptum
venturus, atque illinc reversurus praedictus fuerit. 5 27

Capct IV. — ab osek. Item de illo quod dictum cst, Ejc /Egyplo
vocavi Fitium meutn ; ct de Ilerode rege et eversione rcgni Ju-
dseorum. 55 1

Capct V. — ab esaia. De Joannis in dcsertis pracdicatione. 555

Capct VI. — ab eodem. Item de solitudine, ipsoque nominatim Jor-
danc fluvio, apud quem Joannes baptizubat. 55j
 1

Go2 INDEX.

Capot "\ II. —a ps.Ai.Mo xc. Dc Chrieti pesl baptismum tentationc. 55<j
C\n i \ III. — ab ksaia. Dc Galila-a gcntium, in qua Salvator
QOSter maximam suoruin iniraculoruin j)artcm cdidit ; ct de
Apostolorum ipsius vocatione. 545
Caplt IX. — psalmo lxvii. De Apostolorum vocatione.
a
549
'CapltX. — ab ksaia. De Prophetica lectione quam ipse Dominus
noster in conventu Judaeorum exliibuit. 5 5o
Caput XI. — a dkltkboxomio. De novae Legis in Evangelio Christi
sanctione. 55 2
Caplt XII. — ab job. De ambulationeChristi in mari. 556"

Capct XIII. — ab ksaia. De rebus ab ipso admirabilibus gestis. 55j

Capct Xn — ab kodem.
. De signis et prodigiis quae cdidit. 56
Capct XV. — ab eodem. De enuntiando autindicando, dum mira-
cula ederet Christus. 565
Capct X^ I. — ab eodem. De eo quod Judaicus populus in ipsum
crediturus non esset. 566
Caput XVII. —a zacharia. Quemadmodum super pullo sedens
Hierosolyma ingressurus Oraculo dicatur. S6S
Caplt XVIII. — a psalmo cxvn. De acclamatione Hosanna Filio

David. 5j2
LIBEU DECIMUS. — prooemilm. 5j4
Capct I. — a psalmo xl. De Juda proditore, et iis qui cum eo insi-
dias adversus Salvatorem nostrum construxere. 5-6
Caplt II. — a psalmo liv. Item de Juda, et de iis qui cum eo ad-
versusChristum conjurationem fecerunt. 5S6
Capct III. — a psalmo cviii. Item de Juda et de suffecto in locum
ejus Apostolo, et de gente Judaica. 5o,o

Capct IV. — a zacharia. Item de Juda et argcnteis quibus Do-

minum prodidit, deque rejectione apud Judacos, tam eorum qui
imperabant quam eorum quibus imperabatur. 5^6
Capct V. — ab hibrkmia. Item de Juda nominatim. 600
Caplt VI. — ab amos. De solis defectu qui in ipsa Salvatoris nostri
passione accidit, ct de extremo Judaicae gentis interitu. Col
Caplt VII. — a zacharia. Item de solis defcctu, et de tempore
salutaris passionis. 606
Capct YIII. — De iis qua? in ipsa salutari Passione facta sunt. In
Gncm pro susceptione matunita. 609
ANNOTATIONES. 65-

KXPLICIT IADKX.
LO

THE INSTITUTE OF MEOIAEVAl STUOIE&3

59 QUEEN'S PARK CRESCENT
TORONTO - 5, CANADA

9T5t