Tc phm: T Duy Nhanh Ch

Bn dch: Thinking Fast & Slow

Tc gi: Daniel Kehlmann.
Nh Xut Bn Th Gii.
Pht Hnh: AlphaBooks.
Sch gm: 611 trang.

V tc gi:

Daniel Kehlmann sinh ngy 13 thng 1 nm 1975 Munich, l tc gi mang hai quc
qu tch c v
o. ng hu nh hng nng n c
a ch ngha hin thc huyn diu v i din
n cho m
mt s thay
i ng k t nhng mc
c tiu trong nhng
nh nh hng Nhm 47.

- Tiu thuyt ca ng c
c trao gii
gi thng Heimito von Doderer.
- Tc phm xut bn Vi
t Nam: T Duy Nhanh V Chm

Nm 2002, ng c trao giii thng

th Nobel kinh t v nhng pht kin v l thuy
thuyt vin cnh
(Prospect Thoery). ng c
c xem l m
mt nh tm l hc v i nht trn th giii cn s
sng cho n
nay.

Ni dung chnh:

"T duy nhanh - chm" bn su v nhng gii hn ca u c con ngi khi s d

ng phng
php t duy nhanh, gip mi ngii ttp trung ch n cc li sai c th xy
y ra trong dng chy
ch
t duy ca chnh mnh.

Ngi Tm Tt Cun Sch:

- Doanh nhn Nguyn Tun Hng,, sng lp

l Nanado - Hc Vin o to & t v
n Marketing.

- 1 chuyn gia Marketing vii hn 10 nm kinh nghi

nghim.

1
GII THIU CHUNG

Cun sch T duy nhanh v chm ca tc gi Danel Kahneman, t gii Nobel Kinh t 2002 m
u bng mt cu hi hoi nghi: Bng linh cm trc gic nhiu ngi trong tch tc c th trnh
c mt tai nn xy ra, hay thot c mt ci by la o tinh vi. Mt chuyn gia phng chy
cha chy trong tch tc cng cu c c i cu h thot cht trc khi ton b sn nh h
ang ng nt sp xung v la bng ln d di. Hay mt cao th c vua ch cn lic qua mt
bn c ven ng l c th tuyn b qun en hay qun trng s thng. Phi chng mi trc gic
c sinh ra bi u c ca con ngi u siu vit v ng tin?

Trong mt thi gian di, cc hc gi gieo vo u chng ta mt quan im: tr c con ngi
rt siu vit v nh chng ta - nhng con ngi y l tr- quyt nh mi vic c tnh ton
mt cch cn thn. Tuy nhin, bng hng nghn th nghim c tin hnh cng ngi cng s
trong hn chc nm tri, Daniel Kahneman, ch ra rng quan im y hon ton sai lm.

Thc t, theo Kahneman, con ngi c hai h thng t duy:

H thng 1 hot ng theo c ch t ng v mau l, vi rt t hoc hu nh khng cn s c

gng v khng t ng kim sot (v d khi nhn thy hnh mt em b mu mo chng ta c th
gn cho rt nhiu suy on v nhng chuyn s xy ra tip theo)- c gi l t duy nhanh.

H thng 2 tp trung s ch i vi nhng hot ng t duy i hi s n lc, bao gm nhng

php tnh phc tp, thng gn vi kinh nghim ch quan v tp trung ca ch th (hy xem xt
phn ng ca chng ta khi nhn thy mt php tnh hi phc tp mt cht, chng ta c th bit
ngay khong p n, nhng cng khng dm chc. V chng ta s cm thy tt hn l ngi li
tnh ton php tnh ny)- c gi l t duy chm. V h thng t duy c con ngi s dng
thng xuyn nht l h thng t duy nhanh.

Vi ngi bnh thng h thng t duy nhanh ny ra sao? Bng hng nghn th nghim
Daniel Kahneman chng minh c rng t duy nhanh- t duy trc gic ca con ngi bnh
thng rt k diu nhng cng c nhng phn bt ton.

C rt nhiu ngi quyt nh mua mt sn phm hay dch v no bi thn tng ca h

cng dng sn phm dch v . Hay khi mt din gi in trai, nh c ln sn khu, khn gi s
dnh cho bi din thuyt ca anh ta nhiu cm tnh hn. chnh l hiu ng ho quang nh
hng ln t duy trc gic ca h.

Hay nh hin tng ngoi tnh cc chnh tr gia c ph bin hn bc s hay lut s nh a s
mi ngi vn ngh? Thc t iu tra li cho bit kt lun nh vy l hon ton sai v s d mi
ngi u c suy ngh nh vy l do n tng trc gic ca h hon ton ph thuc vo ti
m gii truyn thng la chn khai thc v i n suy nghim c nhn v hin tng ny.

2
Chnh v th, cun sch T duy nhanh v chm bn su v nhng gii hn ca u c con ngi
khi s dng phng php t duy nhanh, gip mi ngi tp trung ch n cc li sai c th xy
ra trong dng chy t duy ca chnh mnh, qua c th nng cao nhn thc ca bn thn khi
a ra cc d on/ quyt nh, c bit l vi cc nh quyt nh chnh sch, trit hc v kinh t
hc.

3
TM HIU V HNH VI CA CON NGI

Hnh vi ca chng ta l h qu kt hp ca 2 trung tm iu khin ca b no:

- Mt bn t ng.
- Mt bn cn nhc.

Bn trong b no din ra nhng cuc i thoi, chng khc g nhng phn cnh i thoi gia hai
nhn vt chnh chng ta vn thy trong cc b phim hot hnh Nhng mnh ghp cm xc ca
hng hot hnh ni ting th gii Pixar Studio, vi y cc mu thun, cc cao tro, cng
thng. Hai tuyn nhn vt chnh ny gm:

1) H thng 1 Bc ng, Cm Tnh v V Thc.

2) H thng 2 Chn Chn, Cn Nhc v Tnh Ton.

Khi hai h thng ny tng tc, chng s nh hng n cch suy ngh, phn xt, quyt nh v
hnh ng ca chng ta.

Phn no ca h thng 1 thng hot ng mt cch cm tnh v t ngt, thng thng khng
chu s kim sot ca thc. Khi bn t nhin nghe mt m thanh ln v bt ng n ra, bn t
ng, ngay lp tc hng v pha m thanh. Kh nng phn on nhanh v phn ng tc thi
chnh l nhng li th sinh tn mt di sn tin ha nm trong h thng 1 m chng ta tha
hng c.

Phn no ca h thng 2 chng ta s dng t hnh dung v cn nhc khi x l cch hnh
ng c thc chng hn nh kh nng t kim sot, cc la chn v ch tp trung. Chng hn
nh khi ta ch tm vo tm mt c gi trong m ng. Tr no chng ta s ht sc tp trung vo
nhim v, hi trng li cc c im c nhn xc nh c c gi. Tr no c kh nng b
qua c nhng chi tit gy phn tn t tng, v d nh nhng ngi khc trong m ng. Nu
gi c tp trung, bn c th tm ra c gi trong vng vi pht. Nu b phn tn, kh nng tm
c c gi s thp dn.

Mi lin h gia hai h thng ny iu khin hnh vi ca ta. Ty vo h thng no ang Ch

Huy, khi tm trng ca bn (d thnh thi hay cng thng) s b nh hng trc tip ngay.

4
S Li Bing Ca Tr no

S li bing gy ra nhng sai lm v nh hng n tr tu ca ta

Mt v d kinh in v qu bng v cy gy sau y s h l v cch b no chng ta hot ng.

Bn mt 1.10 mua mt cy gy v mt qu bng. Cy gy t hn qu bng 1 . Hi qu
bng gi bao nhiu tin?

Hu ht chng ta s cho p n 0.1 ngay lp tc. y l h qu ca h thng 1: cm tnh v t

ng. l mt kt qu sai, hy th lm li xem.

Bn c t tm ra li ca mnh khng? p n ng l 0.05 .

Trong ln tr li u tin, h thng 1 ng vai tr ch huy v ngay lp trc da vo trc gic tr

li. Tuy nhin, n tr li hp tp.

Thng thng khi x l mt tnh hung phc tp, h thng 1 ku gi tr gip ca h thng 2. Tuy
nhin bi ton trn h thng 1 b bi ton nh la v ngh rng bi ton kh n gin. Do n
nhm tng rng s t gii quyt c.

V d v qu bng v cy gy ny cho thy bn nng li bing ca chng ta. Trong cc hot

ng tr no, chng ta c xu hng ch dng mt lng nng lng ti thiu cho mi nhim v t
ra. Chng ta gi n l thuyt n lc ti gin. Ku gi tr gip t h thng 2 tn nhiu nng lng
cho nn tr no ca chng ta s khng lm vic nu n ngh rng h thng 1 c th x l c.

S li bing ny tht ng tic bi h thng 2 v cng quan trng i vi tr tu ca

chng ta.

Nghin cu ch ra, vic rn luyn cc k nng ca h thng 2, chng hn nh tp trung v kim

ch, dn n ch s thng minh cao hn. Quay tr li v d qu bng v cy gy, nu tr c chng
ta quen vi h thng 2, chng ta c th trnh c nhng li ph bin.

Ni cc khc, khi li bing v b qua h thng 2, chng ta hn ch sc mnh tr tu ca mnh.

5
Trng Thi T ng Ca Tr No

Ti sao chng ta khng kim sot c suy ngh v hnh ng

Bn ngh g khi nhn thy t c ch trng nh sau SO_P? C l bn khng c tng no.
Nhng nu thot u bn thy t EAT, th c l khi nhn vo t trng trn bn s ngh n
SOUP. Qu trnh ny gi l priming (nh mi).

Chng ta b nh khi chng ta thy mt t, mt khi nim hoc mt hin tng khin chng ta lin
tng n mt t hay mt khi nim lin quan. Nu t bn nhn thy lc trc khng phi EAT
m l BATH, c l bn s ngh n t SOAP.

Nhng mi nh ny khng nhng nh hng n cch suy ngh m cn nh hng hnh ng v

c x ca chng ta. Cng ging nh b no, c th cng c nhng phn ng tng t. Kt qu
t mt cuc kho st cho thy ngi tham gia b nh hng khi nghe cc t lin quan n tui gi
chng hn nh Florida v np nhn nn bt u i chm li so vi bnh thng.

iu bt ng l nhng phn x kiu mi nh ny hon ton v thc, chng ta thm ch khng

nhn ra mnh b tc ng.

iu ny chng t rng, chng ta khng hon ton lm ch thc trong hnh ng, phn xt v
cc la chn. Thc t, chng ta b tc ng bi nhng iu kin x hi v vn ha quanh mnh.

Chng hn nh mt nghin cu ca Kathleen Vohs cho thy, tng v tin c th nh ngi ta

c nhng tnh ton c nhn. V d, khi lin tng n tin (chng hn nhn thy mt hnh nh v
tin) ngi ta s hnh ng mt cch c nhn v khng sn lng hp tc, khng da dm hay
chp nhn yu cu ca ngi khc. Mt hm trong nghin cu ca Vohs l sng trong mt
x hi cht cha nhng mi nh v tin c th khin con ngi ta mt ht lng v tha.

Mi nh cng ging nh nhng yu t x hi khc, tc ng ln suy ngh c nhn, t n cc

la chn, phn quyt v hnh vi i li nhng th ny cng phn nh vn ha cng nh phm
cht ca x hi m chng ta ang sng.

V on: tr c quyt nh rt nhanh, ngay c khi n khng c thng tin a ra quyt nh

hp l

Tng tng bn gp Ben ti mt ba tic v bn thy Ben rt thn thin, d ni chuyn. Sau
bn ni chuyn vi mt ngi khc v ngi hi bn c bit ai c th s ng gp cho vic t
thin ca h khng. Bn ngh ngay n Ben mc d iu duy nht bn bit v anh ta l anh ta rt
thn thin. Ni cch khc l bn thch mt tnh cch no ca Ben v bn gi nh rng bn s
thch mi th v anh ta. Chng ta thng chp nhn hay gt b mt ngi ngay c khi chng ta
bit rt t v h.

6
Tr c ca chng ta chiu hng n gin ha mi vic m khng cn thng tin y , dn n
vic chng ta phn xt sai. iu ny gi l cng iu ha cm xc, hay cng c gi l hiu
ng ho quang. Bn gn ln Ben mt nh ho quang trong khi chng bit g nhiu v anh ta.

y khng phi l cch duy nht m tr no chng ta i tt trong vic a ra nhn xt.

Mt cch mc sai lm khc l: xu hng ng tnh vi nhng kin, nhng phng i hay
nhng nim tin chng ta c t trc, gi l thin kin xc nhn.

Chng ta s nhn ra iu ny khi t hi bn thn: James c thn thin khng?. Nghin cu ch

ra, khi chng ta ch hi duy nht cu hi ny, chng ta d dng kt lun rng James rt thn thin
bi tr c chng ta t ng xc nhn gi . Hiu ng ho quang v thin kin xc nhn xy ra
cng lc tr c ho hng mun a ra nhn nh. Tht khng may l iu ny thng dn n ng
nhn v chng ta khng c thng tin a ra nhn xt.

Tr c kt lun da trn nhng gi lc hng v n gin ha cc chi tit b p cho cc

thng tin b thiu, dn n vic a ra cc kt lun sai.

Cng ging nh mi nh, cc hin tng nhn thc ny xy ra v chng ta khng t thc c
trong khi chng cng tc ng ln cc la chn, phn xt v hnh ng.

7
S Phng on

Tr c s dng ng tt a ra quyt nh nh th no?

Thng thng chng ra cn nhn nh tnh hung mt cch nhanh chng. gip sc, tr c
chng ta a ra mt ng tt chng ta c th ngay lp tc nhn bit chuyn g ang xy ra
xung quanh. ng tt ny gi l: Phng on.

Trong hu ht cc trng hp, cc ng tt ny rt hu dng, nhng tr c li hay lm dng

chng. S dng ng tt trong cc trng hp khng cn thit gy ra nhng sai st. C hai loi
phng on m chng ta s i su tm hiu v tc ng ca chng: Phng on thay th v phng
on sn c.

Phng on thay th l khi chng ta a ra p n cho cu hi d hn cu hi thc.

Hy ngh v cu hi ny: C y l ng vin cho chc cnh st trng. C y c th thnh cng

n u trong v tr ny?. Chng ta s t ng tr li mt cu hi n gin hn: trng c ta c ra
dng mt cnh st trng khng?. Thay v tm hiu thn th v nng lc ca ng vin, chng ta
ch quan tm xem c ta trng c ging vi tng tng ca chng ta v mt v cnh st trng
khng. Tht khng may l nu c ta trng khng ging nhng g chng ta k vng v 1 v cnh st
th chng ta s t chi nhn c y, du rng c y c hng nhiu nm kinh nghim chng ti phm
v l mt ng vin tt nht.

K n l phng on c sn l khi chng ta nh gi cao xc sut ca nhng th chng ta

nghe quen tai hoc d nh.

Th d chng t qu gy ra nhiu t vong nhiu hn tai nn. Tuy nhin, mt kho st cho thy
80% ngi tr li cho rng t vong do ti nn xy ra thng xuyn hn. Nguyn nhn l do chng
ta nghe n t vong trong tai nn qua truyn thng nhiu hn v ghi nh ni s nn chng ta
phn ng thi qu vi mi nguy ny.

8
Khng Tm Cc Con S:

V sao chng ta khng hiu ni s liu v gy ra nhng li hon ton c th trnh c

Lm sao chng ta on bit c chc chn chuyn g s xy ra?

Mt cch hu hiu l da vo t l c s chnh l c s d liu dng trong thng k. V d nh

mt cng ty taxi c 20% xe mu vng v 80% xe mu . Ngha l t l gia vng v l 20
80. Nu bn gi mt chic taxi v mun on xem n l xe mu g, da trn t l c s, kh nng
bn on trng l rt cao.

Nh vy th chng ta phi lun ghi nh t l c bn khi suy on mt s vic, tht khng

may l chng ta thng xuyn khng nh iu ny. Trn thc t b qua t l c s l mt li ph
bin. Mt l do khin chng ta b qua t l c s l v chng ta thng tp trung vo nhng g
chng ta k vng hn l nhng g c kh nng xy ra. Tr li vi nhng chic taxi, nu bn thy 5
chic xe i qua, bn s bt u ngh chic tip theo chc chn phi l mu vng. Thc ra, cho
d c bao nhiu chic xe (c vng ln ) i qua th xc sut chic xe tip theo l vn l
80% tun theo t l c s, chng ta phi nhn ra iu ny. Th nhng chng ta li k vng s
thy mt chic mu vng, nn kh nng cao l chng ta s sai.

B qua t l c s l mt li ph bin lin quan n nhng vn xc sut khc. Chng ta

thng qun rng mi th s quay tr li khong trung bnh. Mi th quanh ta u c khong
trung bnh, do , cc bin ng cui cng u chy v khong trung bnh .

Chng hn nh mt tin o bng trung bnh ghi 5 bn mi thng t nhin ghi 10 bn trong
thng 9. Hun luyn vin chc s vui mng khn xit, nhng v hun luyn vin chc chn s
khng hi lng nu vn ng vin ny tip tc ghi 5 bn trong cc thng cn li v s khin trch
cu th ny khng gi c phong . Tuy nhin, cu th ny khng ng b khin trch v l
thng l xc sut ghi bn s quay li im trung bnh.

9
Qu Kh Cha Hon Thnh

V sao chng ta ghi nh nhng nhn nh rt kinh nghim ch khng phi thc t

Tr no khng ghi li kinh nghim mt cch chn tht. C hai c ch ghi nh u gi l b nh

nhng chng ghi nh cc tnh hung theo cch khc nhau.

u tin l b nh thc nghim s ghi li cm gic ca hin ti. N tr li cu hi: By gi bn

cm thy sao?.

Sau l b nh hi tng s ghi li ton b s kin sau khi n xy ra. N tr li cu hi: Nhn
chung bn thy th no?.

B nh thc nghim phn nh cm nhn chn thc hn bi cm gic ca chng ta trong sut qu
trnh xy ra s vic lun xc thc. Nhng b nh hi tng th khng chn thc bng v n ghi li
s kin sau khi n kt thc v ln t k c.

C hai l do gii thch v sao b nh hi tng c th ln lt b nh thc nghim.

- Th nht l thi gian b b ri: b nh b qua ton b s kin tp trung nh mt chi tit.
- Th hai l quy tc cao im cui: b nh nhn mnh vo cao im v nhng chi tit xy ra sau
cng.

Minh chng cho s ln lt ny l mt thc nghim vi cn au ca cc bnh nhn m ni soi.

Trc khi m, bnh nhn c chia lm hai nhm: nhm mt tri qua mt cuc phu thut ni soi
ko di, nhm hai cuc phu thut din ra nhanh chng hn nhng cn au s tng dn cho n
khi ca m hon thnh.

Chc bn s ngh nhng bnh nhn khng hi lng nht l nhng bnh nhn phi tri qua
cuc phu thut di v h phi chu ng cn au trong thi gian lu hn. Chc chn h thy au
trong qu trnh phu thut. Xc nhn bng cch hi trc tip bnh nhn trong qu trnh phu thut,
bnh nhn nhm mt cm thy au n hn bi b nh thc nghim ang a ra cu tr li.
Tuy nhin, sau ca phu thut b nh hi tng ginh quyn kim son do nh gi ca nhng
bnh nhn nhm hai thy rng h l nhm cm thy au n hn. y l minh chng r rng cho
hin tng thi gian b b ri, quy tc cao im cui v k c b li ca chng ta.

10
Tm Trn Vt

iu chnh s tp trung ca tr no nh hng ng k n suy ngh v hnh ng

Tr no s dng cng nng lng khc nhau cho mi nhim v.

Khi khng cn huy ng s tp trung v cn t nng lng vn hnh, tr no trong trng thi
nhn thc cm tnh .

Ngc li khi cn huy ng s tp trung v nhiu nng lng chng ta chuyn sang trng thi
nhn thc l tnh .

Nhng thay i trong nng lng ca b no nh hng ln ti hnh vi. Trong trng thi nhn
thc cm tnh, h thng cm tnh s 1 ch huy b no v h thng s 2 s ngh ngi. ng ngha
vi vic chng ta s tr nn cm tnh hn, sng to hn v hnh phc hn, ng thi d dng
mc sai lm hn.

Trong trng thi nhn thc l tnh, nhn thc tr nn sc bn hn khi h thng s 2 ang ch huy
b no. Chng ta lun trong t th sn sng kim chng nhng phn xt mnh a ra, do
chng ta s tr nn t sng to hn nhng s t mc li hn.

Ta cng c th t iu chnh cng nng lng cn cho b no khi lm mt vic c th no

. Chng hn nh khi bn mun mt thng ip tr nn thuyt phc hn, hy thc y trng thi
nhn thc cm tnh .

Mt cch l chng ta c th thay i cch tip nhn thng tin. Khi mt thng tin c lp i lp li
hoc vit mt cch d nh, n s tr nn thuyt phc hn. l do b no quen dn v phn ng
tch cc hn vi cc thng tin c lp li mt cch r rng. Khi x l nhng thng tin quen thuc,
chng ta s ri vo trng thi nhn thc cm tnh.

Trng thi nhn thc l tnh thng hu dng hn khi x l cc vn s liu. Chng ta chuyn
sang trng thi ny khi nhn c nhng thng tin kh hiu, nh mt tin nhn kh c. B no tr
nn hot bt, nng lng tng ln nhm c gng hiu vn , v do chng ta s khng d
dng b cuc.

11
Nm Bt C Hi

cch xc sut c trnh by nh hng cch chng ta nh gi ri ro

Cch nh gi kin v cch gii quyt vn ca chng ta ph thuc phn nhiu vo cch
chng c truyn ti n chng ta. Nhng thay i d nh nht trong cc chi tit hoc trng tm
ca mt pht biu hay cu hi c th xoay chuyn cch chng ta x l chng. Minh chng cho
vic ny l khi chng ta nh gi ri ro.

C l bn ngh rng mt khi chng ta xc nh c xc sut ri ro xy ra, ai ai cng s phn ng

nh nhau. Tuy nhin s tht khng phi l nh vy. Ngay c nhng xc sut c tnh ton
cn thn khi c trnh by bng nhng cch khc nhau s to ra nhng phn ng khc nhau.
Chng ta nh gi rng mt vic c kh nng xy ra cao hn khi nhn vo tn s xy ra ca s
vic hn l con s v mt xc sut. Trong th nghim Jones, cc chuyn gia tm thn c chia
lm hai nhm v c hi liu c nn phng thch Jones khi bnh vin tm thn. Thng tin nhm
1 nhn c l: xc sut thc hin cc hnh vi bo lc ca Jones l 10% v thng tin nhm 2
nhn c l: c 100 bnh nhn nh Jones c th ra khong 10 ngi s gy ra bo lc. Kt
qu cho thy gp i s ngi trong nhm th 2 cho rng khng nn phng thch Jones.

Mt cch khc m chng ta b phn tm trc cc thng tin s liu m, khoa hc gi l b qun
mu s (denominator neglect) xy ra khi chng ta hon ton b qua s liu v b nh la bi
nhng hnh nh minh ha sinh ng.

Hy c hai cu sau y: Thuc ny bo v tr em khi cn bnh X nhng kh nng bin d l

0.001% so vi c 100,000 tr em dng thuc ny th 1 em s b d dng. Mc d c hai cu trn
u c cng ngha nhng cu th 2 miu t r rng hn v vic tr em b d dng, iu ny
khin b no to ra lin tng n hnh nh tr nh v d hnh, do s khin chng ta t chi
dng thuc.

12
Chng Ta Khng Phi Robot

V sao mi c nhn khng a ra quyt nh da trn l tr

Mi c nhn a ra quyt nh nh th no?

Mt khong thi gian di trc y, mt nhm cc nh kinh t hc cho rng chng ta quyt nh
ch da vo lp lun l tr. Chng ta la chn da trn thuyt hu dng khi con ngi quyt
nh, th duy nht h xem xt v ch la chn nhng phng n mang li cho h nhiu li ch
nht. Nhm cc nh kinh t hc ny xut thn t trng kinh t hc Chicago v hc gi ni ting
nht l Milton Friedman. Quan im ca h c th d thy qua v d v th trng t do. Nhm
hc gi ny tranh lun rng khi bun bn trn th trng, mi c nhn l 1 Econs siu l tr. H c
cng mt suy ngh v nh gi gi tr ca hng ha hay dch v ty theo nhu cu. Chng ta mi
Econs, ch sn lng tr mc gi m chng ta thy ng.

Cng ging nh khi chng ta xem xt hai chic xe hi. Mt chic c ng c khe v m bo an
ton cn chic kia th ng c hng hc v d dng gy ra chy n. Theo thuyt hu dng, chic
xe s 1 ng nhin ng gi hn so vi chic s 2. Cc nh kinh t hc tin rng, y chnh l
cch hiu qu nht nh gi gi tr hng ha v dch v.

Tuy nhin, chng ta u bit con ngi khng phi l mt loi l tr b no c nhng quy trnh
cng nh nhng ng tt dn n nhng phn xt sai lm. Nhng quy trnh nh phn on, b
qun mu s ng ngha vi vic chng ta hnh ng mt cch v l v k quc. Ni mt cch
ngn gn, chng ta khng phi l nhng Econs.

13
Linh Tnh

V sao chng ta khng quyt nh da vo l tr m li b nh hng bi yu t tnh cm

Nu nh thuyt hu dng khng gip ch g th chng ta trong ch vo u?

Chnh tc gi Daniel Kahneman a ra thuyt k vng, phn bc li thuyt hu dng khi

chng minh rng thc t khi chng ta quyt nh, khng phi lc no chng ta cng dng l tr.

Hy xem xt hai tnh hung sau:

+ Tnh Hung 1: bn nhn c 1,000 v sau bn s phi quyt nh gia vic s nhn
thm chc chn 500 na HOC l c hi rt thm trng 1,000 na vi xc sut 50%.

+ Tnh Hung 2: bn nhn c 2,000 sau bn s phi quyt nh gia vic chc chn tr
li 500 HOC phi rt thm quyt nh gi li hoc tr li 1,000 vi xc sut 50%.

Xt v l tr, ta s quyt nh ging nhau c hai tnh hung. Tuy nhin, trong tnh hung th nht,
hu ht mi ngi u chn phng n chc chn. Trong khi tnh hung th 2, hu ht mi
ngi chn nh cc.

Thuyt k vng gip ta hiu thm v tnh hung ny. C hai l do khin chng ta mt l tr khi
quyt nh, c hai l do ny u xut pht t lo ngi mt mt chng ta s b mt hn l c hi
c.

L do th nht l do chng ta nh gi cao gi tr tham chiu. Tnh hung th nht chng ta bt

u vi 1,000 , tnh hung th 2 bt u vi gi tr 2,000 . Chnh iu ny quyt nh vic
chng ta c mun nh cc hay khng bi n phn nh v tr hin ti ca ta. Hin nhin lp lun
da trn gi tr ban u y l hon ton khng hp l, nhng chng ta khng trnh khi iu
ny.

L do th hai l do chng ta rt nhy cm vi s st gim: gi tr m chng ta ghi nhn i khi

khng phi l gi tr thc. Trong v d ny, i t 1,000 ln 1,500 c v ln hn so vi i t 2,000
xung 1,500 , mc d gi tr tin t u nh nhau.

14
nh o

V sao b no xy dng bc tranh hon chnh v vn vt nhng rt cuc ch l c tin v sai

lm

hiu c mt tnh hung, b no s dng lin kt nhn thc, to ra nhng hnh nh gii
thch mt tng hay khi nim. Khi ni n thi tit, b no s lin tng n nhiu hnh nh.
Chng ta c hnh nh v ma h vi nhng mu sc rc r hay nh mt tri chi chang.

Ngoi vic gip chng ta hiu bit v vn vt, nhng hnh nh ny cng gip chng ta a ra
quyt nh.

Khi quyt nh, chng ta tham kho cc hnh nh ny ri to ra cc gi nh v a ra kt lun.

V d khi chng ta bn khon nn mc g trong ma h, chng ta da trn hnh nh v thi tit
trong ma h la chn qun o.

Vn l chng ta tin tng qu nhiu vo nhng hnh nh ny v b qua nhng d liu khc
chng ta nhn c. D l trong ma h nhng d bo thi tit cho bit hm nay s hi lnh, tuy
nhin bn s vn ra ng vi o phng v qun short bi v l nhng hnh nh v ma h m
tr c cung cp cho bn. ri bn thy mnh co ro trong thi tit lnh.

Chng ta thng xuyn qu tin tng vo nhng hnh nh khim khuyt c to ra trong b
no. May thay, c nhng cch gip chng ta khc phc c nhc im ny.

Mt cch l hy tn dng cc d on tham kho.

ng ch nhn vo nhng hnh nh mang tnh khi qut m hy nh li nhng v d thc nghim
phn on mt cch chnh xc hn. Hn na, bn cng c th sp xp phng n d phng
v chun b cho tnh hung d on sai.

Da vo s chun b v phng v, bn c th quyt nh da trn nhng du hiu r rng hn

l nhng hnh nh chung chung v thiu chnh xc.

15
Li Kt
T duy nhanh v chm cho thy
y chng ta c hai h
h thng vn hnh trong b no.

+ H thng S 1 hot ng mtt cch bn

b nng v chng cn nhiu n lc.

+ H thng S 2 c s suy xt thn

n tr
trng hn v i hi nhiu tp trung hn.

Suy ngh v hnh vi ph thuc

c vo h
h iu hnh no ang ch huy ti thi i
m xy ra.

Daniel Kahneman cng gii thch v

h qu ca mt b bo li bing.

B no thng i ng tt titt kim

ki nng lng. Chng ta khng lng trc
c c
iu ny
nn hu qu l gy ra sai lm khi b
no quyt nh qu nhanh. Ch bng cch bi
t rng, b no
c thin hng li bing, hy vng
ng chng ta s
s bit cch phn quyt tt hn.

Nhng vic ta c th lm l g?

1. Lp li thng tin nhiu ln!

Cc thng tin s tr nn thuyt ph

c hn khi chng ta tip xc vi n nhiu ln.
n. Khi mt
m thng tin
c lp li v khng c du hiu
uxxu th chng ta c th xem l tt.

2. ng b nh hng bi nhng
ng xc sut
su hy hu c tng thut lii lin ttc trn bo

Thin tai v cc tai nn khc l nh

ng s kin xy ra v hu qu thng b phng
i bi
nhng hnh nh
nh lin quan trn lan trn phng ti
tin thng tin i chng.

3. Bn s sng to hn v cm
m tnh hn khi b
bn c tm trng tt

Khi bn c tm trng tt, phn no

phng v phn tch s ngh ngi. Do b no ss th lng
v quyn ch huy s chuyn sang h
thng cm tnh v suy ngh nhanh chng khi
n cho bn tr
nn sng to hn.

16