Ang Kasaysayan ng Pagsasalingwika sa Daigdig at sa Pilipinas

kitzibatan

3 years ago

Advertisements

I. Kasaysayan ng Pagsasalin sa Daigdig

andronicus

Ang kinikilalang unang tagasalin ay si Andronicus na siyang nagsalin ng Odyssey ni Homer sa anyong
patula (240 B.C.) Sinundan ito nina Naevius at Ennius, gayon din nina Cicero at Catulus. Sa pagdaraan ng
maraming taon ay dumami nang dumami ang mga tagasaling-wika na siyang nagdulot ng malaking pag-
unlad ng mga bansa sa Europa at Arabya. Nakilala ang lungsod ng Bagdad bilang isang paaralan ng
pagsasalingwika sa pamamagitan ng isang pangkat ng mga iskolar na nakaabot sa Bagdad at isinalin sa
Arabiko ang mga isinulat nina Aristotle, Plato, Galea, Hippocrates at iba pa. Pagkaraan ng tatlong siglo,
Toledo naman ang sumibol sa larangan ng pagsasalingwika. . Ang mga tanyag na tagapagsalin ay sina
Adelard at Retines. Ang sinasabing pinakataluktok na panahon ng pagsasalingwika ay ang panahon ng
pagsasalin ng Bibliya.

Ang kinikilalang pinakamabuting salin ng Bibliya ay ang salin ni Martin Luther (1483-1646).

martin luther

Ang kinikilalang “Prinsipe ng Pagsasalingwika” sa Europa ay si Jacques Amyot na siyang nagsalin ng “Lives
of Famous Greeks and Romans”(1559) ni Plutarch sa wikang Aleman.
Si John Dryden ay ibinibilang din na isang mahusay na tagapagsalin dahil pinag-uukulan niya ng maingat
na paglilimi ang gawang pagsasalin sapagkat naniniwala siyang ang pagsasalin ay isang sining.

john dryden

Noong 1792, sa aklat na “Essay on the Principles of Translation” ni Alexander Tyler, binigyang diin ang
tatlong panuntunan sa pagsasalin. Ang mga ito ay ang mga sumusunod: Ang isang salin ay kailangang
katulad na katulad ng orihinal sa diwa; Ang istilo at paraan ng pagsulat ay kailangang katulad ng sa
orihinal; Ang isang salin ay kailangang magtaglay ng “luwag at dulas” ng pananalitang tulad ng sa orihinal
upang hangga’t maaari ay magparang orihinal. Ayon naman kay Matthew Arnold ang isang salin ay
kailangang magtaglay ng bisang katulad ng sa orihinal. Ang paniniwalang ito ay sumasalungat sa
paniniwala ni F.W. Newman na ang isang salin ay kailangang matapat sa orihinal, na kailangang madama
ng bumabasa na ang kanyng binabasa ay isang salin at hindi orihinal. Sa pagsapit ng ikadalawampung
siglo ay isa na lamang karaniwang gawain ang pagsasalingwika kaya naman ang uri ng mga nagsisunod na
salin ay mababa sa uring nararapat.

A. Ang mga Pagsasalin sa Bibliya

septuagint

Ang orihinal na manuskrito o teksto ng Bibliya ay sinasabing wala na. Ang kauna-unahang teksto nito ay
nasusulat sa wikang Aramaic ng Ebreo at ito ang pinaniniwalang pinagmulan ng salin ni Origen sa wikang
Griyego na kilala sa tawag na Septuagint gayon din ang salin ni Jerome sa wikang Latin.

Ang tatlong itinuturing na pinakadakilang salin ng Bibliya ay ang kay Jerome (Latin), ang kay Luther
(Aleman) at ang kay Haring James (Ingles-Inglatera). Samantalang ang kauna-unahang salin sa Ingles ng
Bibliya ay isinagawa ni John Wyclif. Ang unang salin ng mga Katoliko Romano ay nakilala sa tawag na
Douai Bible. Sa lupong binuo ni Haring James sa pagsasalin ng Bibliya, naging panuntunan na ang
pagsasalin ay maging matapat sa orihinal na diwa at kahulugan ng Banal na Kasulatan, dito nga nakilala
ang “Authorized Version”. Ang maituturing naman na pinakahuling salin ng Bibliya ay ang “The New
English Bible” (1970) na inilimbag ng Oxford University. Sa dinami-dami ng mga pagsasaling isinagawa sa
Bibliya, kinailangan pa rin ang muling pagsasalin dahil sa mga sumusunod na dahilan: (1) Marami nang
mga natuklasan ang mga arkeologo na naiiba sa diwang nasasaad sa maraming bahagi ng mga unang
salin; (2) Naging marubdob ang pag-aaral sa larangan ng linggwistika na siyang naging daan ng
pagpapalinaw ng maraming malabong bahagi ng Bibliya; (3) Ang sinaunang wikang ginamit sa klasikang
English Bible ay hindi na halos maunawaan ng kasalukuyang mambabasa bukod sa kung minsan ay iba na
ang inihahatid na diwa.

luther bible

B. Ang mga Pagsasalin sa mga Akdang Klasika

Ang kalakhan ng kinikilalang mga akdang klasika ay ang mga orihinal na nasusulat sa Griyego at Latin,
ngunit ayon kay Gng. Virginia Woolf, ang alin mang salin ay hindi makakapantay sa orihinal sapagkat ang
wikang Griyego ay isang wikang maugnayin, mabisa, tiyak at waring may aliw-iw na nakaiigayang
pakinggan.

virginia woolf

Dalawang pangkat ang mga tagapagsaling-wika sa Ingles ng wikang Griyego, ito ay ang makaluma o
Hellenizers at ang makabago o Modernizers. Ang layunin ng mga makaluma ay maging matapat sa
pagsasalin sa paghahangad na mapanatili ang orihinal na diwa at katangian ng kanilang isinasalin kaya
naman pinapanatili nila ang paraan ng pagpapahayag, at balangkas ng mga pangungusap at idyoma ng
wikang isinalin sa wikang pagsasalinan. Kasalungat naman ito ng paniniwala ng mga makabago na
nagsasabing ang salin ay dapat nahubdan na ng mga katangian at idyoma at nabihisan na ng kakanyahan
ng wikang pinagsalinan.

Ayon naman kay Robert Browning, ang tagasaling-wika ay kailangang maging literal hangga’t maaari
maliban kung ang pagiging literal ay lalabag sa kalikasan ng wikang pinagsasalinan.

robert browning

Naniniwala naman si Robert Bridges na higit na mahalaga ang istilo ng awtor kung ang isang mambabasa
ay bumabasa ng isang salin. Sa kabila ng magkasalungat na opinyong nabanggit ay may ikatlong opinyong
lumitaw, ito ay ang paniniwalang hindi makatwirang piliting ipasok sa wikang pinagsasalinan ang mga
kakanyahan ng wikang isinasalin. Pareho naman ang paniniwala nina Edward FitzGerald at Samuel Butler
na alin mang salin ng mga akdang klasika ay dapat maging natural ang daloy ng mga salita, madaling
basahin at unawain. Sa mga pagsasalin ni F.W. Newman sa mga akda ni Homer, pinilit niyang mapanatili
ang kakanyahan ng orihinal hangga’t maaari dahil naniniwala siya na kailangang hindi makaligtaan ng
isang mambabasa na ang akdang binabasa ay isa lamang salin at hindi orihinal. Sumasalungat naman sa
paniniwalang ito si Arnold na tagapagsalin din ni Homer. Ayon sa kanya, ang katapatan sa pagsasalin ay
hindi nangangahulugan ng pagpapaalipin sa orihinal na wikang kinasusulatan ng isasalin. Samantala,
unti-unting nahalinhan ng Roma ang Atenia bilang sentro ng karunungan nang mga panahong iyon.

Ayon kay C. Day Lewis sa kanyang pagsasalin ng “Aeneid” ni Virgil (na siyang pinakapopular sa panulaang
Latin) sa wikang Ingles, upang mahuli ng tagapagsalin ang tono at damdamin, kinakailangang magkaroon
ng ispiritwal na pagkakaugnayan ang awtor at ang tagapagsalin.

Cecil_Day-Lewis

Kasaysayan ng Pagsasaling-wika sa Pilipinas

Ang kasaysayan ng pagsasaling-wika sa Pilipinas ay mahahati sa limang yugto: Panahon ng Kastila;

Panahon ng Amerikano; Panahon ng Patakarang Bilinggwal; Panahon ng Pagsasalin ng Panitikang Di-
Tagalog at Panahon ng Afro-Asian Literature

A. Unang Yugto – Panahon ng mga Kastila

christianity in the phils

Ang pagsasaling-wika sa Pilipinas ay nagsimula sa pangangailangang mapalaganap ng mga mananakop na

Kastila ang relihiyong Iglesia Catolica Romana. Kinailangan ang pagsasalin sa Tagalog at sa iba pang
katutubong wika ng mga dasal at mga akdang panrelihiyon. Ngunit hindi naging konsistent ang mga
Kastila sa pagtuturo ng wikang Kastila sa mga Pilipino, dahil ayon sa kanilang karanasan sa pananakop,
higit na nagiging matagumpay ang pagpapalaganap ng Kristiyanismo sa pamamagitan ng paggamit ng
wika ng mga katutubo at naging mas katanggap-tanggap sa mga katutubo ang marinig na ginagamit ng
mga prayle ang kanilang katutubong wika sa pagtuturo ng salita ng Diyos. Ang ikatlong dahilan na hindi
lantarang inihayag ng mga Kastila ay ang pangamba na kung matuto ang mga Pilipino ng wikang Kastila
ay maging kasangkapan pa nila ito sa pagkamulat sa totoong kalagayan ng bansa. Sa paglisan ng
kapangyarihang Espanyol sa Pilipinas, nagpatuloy pa rin ang pagsasalin ng mga piyesang nasa wikang
Kastila.
B. Ikalawang Yugto – Panahon ng mga Amerikano

thomasites

Sa panahong ito, naging masigla ang pagsasalin sa wikang pambansa ng mga akdang klasikang nasa
wikang Ingles. Edukasyon ang pangunahing patakarang pinairal ng Amerika kaya naman “bumaha” sa
ating bansa ang iba’t ibang anyo at uri ng karunungan mula sa Kanluran lalo na sa larangan ng panitikan.
Ang pagsasalin sa panahong ito ay isinagawa sa paraang di-tuwiran, ibig sabihin ang isinasalin ay hindi
ang orihinal na teksto kundi ang isa na ring salin.

Isa sa mga tagasaling marami ang naisaling klasikong akda ay si Rolando Tinio. Ang mga dulang isinalin
niya ay ipinalabas sa mga piling teatro sa Kamaynilaan lalo na CCP.

rolando tinio

Isang magandang proyekto rin ang isinagawa ng National Bookstore (1971) kung saan ipinasalin ang mga
popular na nobela at kwentong pandaigdig at isinaaklat upang magamit sa paaralan. Ang ilang
halimbawa ay ang mga kwentong “Puss N’ Boots”, “Rapunzel”, “The Little Red Hen” at iba pa.

Ang Goodwill Bookstore naman ay naglathala ng koleksyon ng mga klasikong sanaysay nina Aristotle,
Aquinas, Kant at iba pa. Ang Children’s Communication Center naman ay nagsalin at naglathala ng mga
akdang pambata tul ad ng “Mga Kuwentong Bayan Mula sa Asia, Rama at Sita”, Palaso ni Wujan”, “Mga
Isdang Espada” at iba pa.

Rama at Sita

Ikatlong Yugto ng Kasiglahan – Patakarang Bilinggwal

Ang ikatlong yugto ay ang pagsasalin sa Filipino ng mga materyales pampaaralan na nasusulat sa Ingles
tulad ng mga aklat, patnubay, sanggunian, gramatika at iba pa. Kaugnay ito ng pagpapatupad sa
patakarang bilinggwal sa ating sistema ng edukasyon. Ayon sa Department Order No. 25, s. 1974, higit na
marami ang mga kursong ituturo sa Filipino kaysa Ingles. Nangangahulugan, samakatwid na lalong dapat
pasiglahin ang mga pagsasalin sa Filipino ng mga kagamitang pampagtuturong nasusulat sa Ingles. Ang
ilan sa mga halimbawang isinalin sa panahong ito ay ang mga gabay pampagtuturo sa Science, Home
Economics, Good Manners and Right Conduct, Health Education, at Music. Isinalin din ang Tagalog
Reference Grammar, Program of the Girl Scouts of the Philippines at iba pa.

Ikaapat na Yugto ng Kasiglahan – Pagsasalin ng mga Katutubong Panitikang Di-Tagalog

Kinailangan ang pagsasalin ng mga katutubong panitikang di-Tagalog upang makabuo ng panitikang
pambansa. Ang tinatawag nating “pambansang panitikan” ay panitikan lamang ng mga Tagalog sapagkat
bahagyang-bahagya na itong kakitaan ng panitikan ng ibang pangkat-etniko ng bansa. Upang
maisakatuparan ito nagkaroon ng Proyekto sa Pagsasalin ang LEDCO (Language Education Council of the
Philippines) at SLATE (Secondary Language Teacher Education) ng DECS at PNU noong 1987 sa tulong ng
Ford Foundation. Inanyayahan sa isang kumperensya ang kinikilalang mga pangunahing manunulat at
iskolar sa pitong pangunahing wika ng bansa (Cebuano, Ilocano, Hiligaynon, Bicol, Samar-Leyte,
Pampango at Pangasinan. Pinagdala sila ng piling materyales na nasusulat sa kani-kanilang bernakular
upang magamit sa pagsasalin. Sa proyektong ito, nagkaroon din ng pagsasalin sa ilang Chinese-Filipino
Literature, Muslim at iba pang panitikan ng mga minor na wika ng bansa.

Nagkaroon din ng Pagsasalin ang GUMIL (Gunglo Dagiti Mannurat nga Ilocano. Pumili ang mga
manunulat na Ilocano ng mahuhusay na kwento sa wikang Iloco at isinalin sa Filipino, pagkatapos ay
ipinalimbag ang salin at tinawag na KURDITAN. Sa pamamagitan ng pagsasalin, ang mga kwentong
orihinal na sinulat sa Iloco ay nalagay na sa katayuan upang mapasama sa pambansang panitikan
sapagkat meron nang bersyon sa wikang pambansa.

GUMIL

Ikalimang Yugto ng Pagsasalin – Pagsasalin ng Panitikang Afro-Asian

Ang panahong ito ay nakatuon sa pagsasalin ng mga panitikang Afro-Asian. Kinailangan ang pagsasaling
ito dahil kasama na sa kurikulum ng ikalawang taon sa hayskul ang pagtuturo ng Afro-Asian.

Ayon kay Isagani Cruz, “Para tayong mahihina ang mga matang mas madali pang makita ang malayo
kaysa mga likha ng mga kalapit bansa natin.” Ang pagsasama sa kurikulum ng panitikang Afro-Asian ay
masasabing pagwawasto sa pagkakamali sapagkat noong mga nakaraang panahon mas binigyang halaga
ang pagsasalin ng panitikang Kanluranin at hindi ng panitikan ng mga kalapit na bansa.

Isagani Cruz

Kaugnay nito nagkaroon ng pagsasalin ng isang pangkat ng mga manunulat ng mga piling panitikan ng
mga kalapit na bansa (pinondohan ng Toyota Foundation at Solidarity Foundation) na tinawag na
Transalation Project.

Pinangunahan naman nina Rolando Tino at Behn Cervantes ang pagsasalin ng banyagang akdang nasa
larangan ng drama.

Behn-Cervantes

rolando tinio

Samantala, may ilan ring pangkat o institusyong nagsasagawa ng mga proyektong pagpapaunlad ng
wikang pambansa, ito ay ang NCCA (National Commission on Culture and Arts) at PETA (Philippine
Educational Theatre Association). Isinalin naman ng Komisyon sa Wikang Filipino ang mga karatula ng
iba’t ibang departamento at gusali ng pamahalaan, dokumento, papeles para sa kasunduang panlabas,
Saligang Batas at iba pa. Sa kabila ng mga kasiglahang nabanggit, ang pagsasaling-wika bilang isang sining
ay hindi pa gaanong nakakalayo sa kanyang kuna o duyan, lalo na kung ihahambing sa antas ng kaunlaran
sa larangang ito sa ibang kalapit-bansa natin sa Silangang Asia. Ang isa pang hindi naisasagawa hanggang
sa ngayon ay ang paghahanda ng isang talaan ng mga tagapagsaling-wika o registered translators.
Maaaring isagawa ng Komisyon sa Wikang Filipino ang paghahanda ng kinakailangang mga instrumento
sa pagsusulit at sistema o prosedyur sa pagwawasto at iba pang bahagi ng proseso. Ang pagtatatag ng
samahan sa pagsasaling-wika ay maaaring makatulong nang malaki sa pagpapasigla ng mga gawain sa
larangang ito.

https://kitzibatan.wordpress.com/2015/07/18/ang-kasaysayan-ng-pagsasalingwika-sa-daigdig-at-sa-
pilipinas/amp/