SREDNJA MEDICINSKA ŠKOLA

TUZLA

predmet: INFORMATIKA

PRIMJENA RAČUNARA U MEDICINI

SEMINARSKI RAD

Učenik: Mentor:
Maida Bajrić I-e prof.Džemo Brčaninović
Tuzla, novembar 2017.
SADRŽAJ:
UVOD.................................................................................................................................... 1
1. MEDICINSKI INFORMACIONI SISTEMI ................................................................... 2
1.1. Pacijent ..................................................................................................................... 2
1.2. Ljekar ..................................................................................................................... 3
1.3. Standardizovani podaci o individualnom zdravlju i komunikaciji ........................ 3
1.4 Pacijent preko granica ............................................................................................... 3
2. INSTITUCIJE MEDICINSKE ZAŠTITE ........................................................................ 4
3. DOMENI MEDICINSKE INFORMATIKE .................................................................... 5
3.1 Šifrarnici .................................................................................................................... 5
3.1.1 Medicinski podaci pacijenta ............................................................................... 5
3.1.2 Podaci potrebni biznis pravilima ........................................................................ 6
3.1.3 Sigurnosni podaci ............................................................................................... 6
3.2 Medicinska terminologija ......................................................................................... 6
3.3 Standardi u informacionim modelima ...................................................................... 6
3.4 Interoperabilnost ....................................................................................................... 6
3.5 IS u primarnoj zaštiti .............................................................................................. 10
3.6 Preporuke u dobroj ljekarskoj praksi ...................................................................... 10
3.7 Plan liječenja .......................................................................................................... 10
3.8 Praćenje stanja bolesnika ........................................................................................ 10
3.9 IS u sekundarnoj i tercijalnoj zaštiti ...................................................................... 10
3.10 IS za potrebe farmaceutskih kuća .......................................................................... 11
3.11 IS instituta Javnog Zdravlja ................................................................................... 11
3.12 Nacionalni IS u zdravstvu...................................................................................... 11
3.13 E-Health sistemi .................................................................................................... 11
3.14 Zaštita privatnosti podataka ................................................................................... 11
3.15 Međunarodni kriterijumi za ocjenjivanje medicinskih IS-ova ............................. 11
4. ARHITEKTURA JEDNOG INFORMACIONOG SISTEMA ..................................... 12
ZAKLJUČAK...................................................................................................................... 14
LITERATURA .................................................................................................................... 15
UVOD

Tema seminarskog rada je Primjena računara u medicini. Ova tema nam mnogo
govori o tome da su računari dosta potrebna sredstva u medicini, jer medicina zahtijeva
veliku količinu određenih podataka

Seminarski rad baziran je u četiri poglavlja. Prvo poglavlje govori o organizaciji

funkcionisanja zdravstvenog sistema. Drugo poglavlje nam govori o institucijama odnosno
mjestima gdje se obavlja osnovna medicinska zaštita pacijenata. Treće poglavlje je više
prošireno od ostalih jer govori o medicinskim terminologijama i osnovnim podacima
pacijenata koji trebaju biti sigunornosno sačuvani u računar. Četvrto poglavlje objašnjava
arhitekturu medicinskog informacionog sistema na osnovu neke zdravstvene ustanove.

Seminarski rad je sastavljen iz četiri cjeline:

-Uvod
-Teoretski dio
-Zaključak
-Literatura.

1
 1. MEDICINSKI INFORMACIONI SISTEMI
Medicina zahtijeva evidenciju velike količine podataka. Pogotovo savremena
medicina koja se bazira na činjenicama (evidence base medicine). Da bismo mogli da
dođemo do svih tih činjenica neophodno je da se sve informacije koje mogu da se pribave
tokom procesa liječenja evidentiraju i na adekvatan način pohrane kako bi kasnije bile lako
dostupne i mogle da daju željene informacije na osnovu koji mogu da se donose odluke.
Prikupljanje i čuvanje ovako velikih količina podataka je nemoguće bez savremenih
informacionih tehnologija i zato je grana medicinske informatike jedna od grana koje se
najbrže razvijaju. Osnove ove grane su standardi koji moraju da se primjene kako bi bila
moguća razmjena i upoređivanje informacija, mehanizmi interoperabilnosti između
sistema i sistemi zaštite podataka.

Kroz strateška dokumenta, zdravlje za sve u trećem miljenijumu Svjetske

Zdravstvene Organizacije, strategija razvoja informaciono komunikacionih tehnologija o
zdravstvu i Akcioni Plan Evropske komisije, 2004 godine postavljeni su strateški i
operativni ciljevi i predviđene aktivnosti na Evropskom prostoru u cilju dugoročnog
efikasnog rješavanja izazova sa kojim su se suočili zdravstveni sistemi. Izvršenje plana se
prati, upravo je završen jedan planski period, a ove godine inovirane su planske aktivnosti
do 2013-te.

Osnovne smjernice ovih dokumenata mogle bi se svesti na sljedeće:

Strateške:

Oragnizacija funkcionisanja zdravstvenog sistema se mora iz temelja promijeniti

u svim domenima. Promjena paradigme zdravstva je sve obuhvat kompleksan proces,
zahtijevan za sve njene učesnike. Zahtijeva vrijeme, ali izazovi koji su pred njim ne
ostavljaju mnogo vremena, te se ova promjena mora ubrzati.

1.1. Pacijent
Pacijent kao pojedinac je u centralnom fokusu i postaje ravnopravan i odgovoran
učesnik brige i svom zdravlju. Treba ga edukovati, nastojati da što više i odgovornije
učestvuje u tom procesu, naročito u preventivi, kada je cijena održavanja
dobrogzdravstvenog stanja mnogo manja nego kad nastupi bolest. Sa druge strane pacijent
treba da ima mogućnost uvida u svoje lične zdravstvene podatke, kao i u rad ljekara,
evidentiran u trenutku kada se proces liječenja događa.

2
 Servisi E- zdravstva treba da olakšaju komunikaciju pacijenta sa zdravstvenim
sistemom, zakazivanje i plaćanje usluga, edukaciju i slično.
Takođe, zdravstvena preventiva i njega se sve više individualizuju nadovezujući se
na savremena naučna saznanja (biomedicina, genetika).

1.2. Ljekar
Ljekar se stimuliše da partnerski sarađuje sa pacijentom, da se oslobodi
nepotrebne administracije sa jedne strane, a sa druge da ima u vidu da ono što je pismeno
evidentirao ili nije evidentirao o svom radu predstavlja dokaz u pravom smislu i povlači
odgovarajuće konsekvence. Mogućnost pružanja stručne zdravstvene usluge ne vezuje
isključivo za susret pacijenta i ljekara na fizički istom mjestu, već se pruža mogućnost
mogućnost raznih vrsta telekonsultacija.

1.3. Standardizovani podaci o individualnom zdravlju i

komunikaciji
To je komunikacija između ljekara i pacijenta to jest proces liječenja kako u
medicinskom tako i pravnom smislu, te se uređivanje ovog resursa uvođenjem IKT smatra
bazičnim uslovom kako za poboljšanje kvaliteta tako i za uštedu u zdravstvenom sistemu.

1.4 Pacijent preko granica

Pokretljivost populacije, putovanja, nameću potrebu da podaci o zdravlju osobe
budu dostupni svuda gdje se taj pacijent nađe i gdje se pokaže potreba za pružanjem
zdravstvene usluge. Neophodno je ostvariti interoperabilnost među različitim podacima o
zdravlju osobe koji se nalaze na različitim mjestima, a potrebno je da putuju zajedno sa
sopstvenikom.

Ovi strateški ciljevi se operacionalizuju kroz niz aktivnosti:

 obaveze vođenja elektronskih zdravstvenih evidencija

 uvođenje standardna interoperabilnosti ličnih podataka o zdravlju
 korištenje zdravstvenih portala i servisa E-zdravlja
 formiranje povezane elektronske zdravstvene komunikacije (EHR) i sl.

3
2. INSTITUCIJE MEDICINSKE ZAŠTITE
Medicinska zaštita se dijeli na nekoliko nivoa:

Primarna medicinska zaštita- ambulante, hitne pomoći i domovi zdravlja.

Njihova osnovna uloga je prvi kontakt sa pacijentom, davanje osnovne medicinske zaštite,
vođenje brige o pacijentima tokom njihovog života (izabrani ljekar), davanje savjeta i
sprovođenje preventivnih mjera.

Sekundarna medicinska zaštita- bolnice, čija je osnovna uloga liječenje pacijenta

koji ne mogu da se izliječe u primarnim nivoima.

Tercijalna medicinska zaštita- klinički centri koji vode brigu o pacijentima koji
zahtijvaju specijalne metode ili mjere liječenja koje obične bolnice nisu u stanju da pruže.

Osim ovih osovnih sistema zaštite u zdravstvenom sistemu postoji čitav niz
drugih institucija koje se bave zdravstvenim problemima bez kojih ni ovi osnovni sistemi
ne bi dobro funkcionisali. Evo nekih od dodatnih sistema i institucija koje moraju da
postoje da bi cio zdravstveni sistem mogao da funkcioniše.

Ministarstvo zdravlja, instituti za javno zdravlje, agencija za lijekove, fond za

zdravstveno osiguraje, apotekarske ustanove, labaratorije.....

Svaka od ovih institucija koja učestvuje u pružanje medicinske zaštite ili na neki
drugi način učestvuje u zdravstvenom sistemu i ima potreba za medicinskim podacima, što
znači za informacionim sistemom. Skoro svaki informacioni sistem u medicini zahtijeva
podatke od drugih informacionih sistema u medicini.

4
3. DOMENI MEDICINSKE INFORMATIKE

3.1 Šifrarnici
Skoro sve informacije u medicini treba da se šifriraju specifičnim šifrarnicima.
Postoji veliki broj šifrarnika u svijetu a i kod nas su u praksi nek međunarodni (MKB 10,
ICP 2, DRG, ATS...), a ponekad i neki lokalni (npr. šifrarnik RZZO).

Informacioni sistem treba da koristi nekoliko internacionalnih šifrarnika za svoj

rad, mada je moguće dodati nove šifrarnike i koristiti ih umjesto postojećih ili ih dodati
kako bi se koristili paralelno sa postojećim, a teoretski postoji mogućnost da se mapiraju
pa da se jedan šifrarnik koristi kod klijenata a da upotrebljivost podataka i nakon promjene
šifrarnika koji su u upotrebi.

Međunarodni šifrarnici koji se koriste su sljedeći:

ICPC 2, ICD10, DRG, ISO coding za zemlje, SNOMED, GALEN......

Osim internacionalnih šifrarnika informacioni sistem treba da ima i nekoliko

nacionalnih šifrarnika, koji mogu da se zamijene odgovarajućim šifrarnicima kao dio
procesa lokalizacije informacionog sistema za upotrebu drugim zemljama.

3.1.1 Medicinski podaci pacijenta

Svi medicinski podaci za pacijenta mogu da se podijele u tri kategorije:

 opšti medicinski podaci (RH faktor, krvna grupa, deformiteti, invaliditeti, faktori
rizika, vitalni znaci, informacije o odabranim ljekarima....)
 podaci o kontaktu- struktuirani i šifrirani podaci svakom kontaktu koji je pacijent
napravio sa institucijom koja ima informacioni sistem (datum kontakta, razlog za
kontakt, medicinski radnik, dijagnoze, aktivnosti medicniskog radnika, prepisani
lijekovi.....)
 dodatni medicinski podaci- njih spadaju razni razultati laboratorija, mišljenja
specijalista, savjeti, upute, historijski medicinski podaci i dokumenti....

5
 3.1.2 Podaci potrebni biznis pravilima
Da bi sistem mogao da funkcioniše i da zadovolji potrebe medicinskih institucija
mora da sadrži i neke podatke potrebne za pokrivanje procedura institucija ili zahtijeva
nekih od standarda. Npr. Q-Rec kriterijumi propisuju da mora da postoji obavještenje
ljekara kada hroničnom pacijentu nestanu lijekovi ili kada ne dođe na zakazani pregled, ili
informacije kada koji ljekar radi, itd..... Da bi se i ove informacije obezbjedile informacioni
sistem treba da ima dio baze koji je rezervisan za ovakve informacije. Ovdje ne postoje
unaprijed definisana polja već se ovaj dio proširuje po potrebama institucija a uskladu sa
pravilima proširenja informacionog sistema.

3.1.3 Sigurnosni podaci

Dio zadužen za sigurnosne podatke ima tri cjeline: dio zadužen za definisanje
rola osoba koje koriste sistem, dio zadužen nivoa sigurnosti pojedinačnih podataka i dio sa
infornmacijama o osobama koje koriste sistem. Svaka osoba koja koristi sistem mora da
ima definisan username, password, PIN, sigurnosno pitanje i odgovor, kao i rolu pod
kojom se u datom trenutku prijavljuje na sistem.

3.2 Medicinska terminologija

Svi medicinski izrazi su klasifikovani po raznim klasifikacijama verbalnih
medicinskih izraza. Poznatiji sistem za klasifikaciju medicinskih izraza su SNOMED i
GALEN, ali pored njih postoji puno drugih koji mogu da se koriste. Medicinski softver
treba da ima mogućnost vezivanja teksta koji ljekar unese sa ovim kodnim sistemom.

3.3 Standardi u informacionim modelima

U Evropi je najrasprostranjeniji HISA standard modelovanja IS-a, ali on se sad

spaja sa OpenEHR standardom. U svijetu je najrasprostranjeniji HL7 standard, koji od
verzije 3 uvodi i standarde modelovanja IS-a ( RIM ).

3.4 Interoperabilnost
Razmjena podataka između različitih sistema može da se radi pomoću mnogih standarda
na primjer preko HL7 standarda 2 (slog message protokol) ili 2.5 (xml message protokol) ,

6
EDIFACT, DICOM, itd....ali od skoro se za te potrebe koriste WS (Web Servisi). Jedan od
najvećih problema u medicinskoj informatici je obezbjediti adekvatnu interoperabilnost
između različitih informacionih sistema na različitim nivoima

Slika 1.

Postoje dva osnovna pristupa rješavanja problema intrperabilnosti. Jedan je

TopToBottom, a drugi je BottomToTop. Pristup rješavanju problema interoperabilnosti od
vrha je jednostavniji za implementaciju a donosi povećanu upotrebu i sigurnost kao i veliki
skup mogućnosti kao posljedica centralizacije sistema.

7
 Interoperabilnost može da se podijeli u više nivoa. Prvi je fiziči nivo, dok je drugi
softverski, a treći semantički. Prvi fizički nivo definiše način fizičkog povezivanja
institucija. Drugi softverski predstavlja mehanizme razmjene podataka između institucija,
dok treći predstavlja način da ti podaci mogu da se koriste kada se razmjene odnosno da
drugi sistem razumije podatke poslate od prvog.

Nivoi fizičkog povezivanja može da se razriješi jednostavnim povezivanjem na internet

svake institucije pa razmjenom podataka kroz standardne protokole sa eventualnim
mehanizmima poput ssl, vpn, itd. Iako ovaj sistem daje solidan nivo zaštite podataka ipak
je dobro ako može na nacionalnom nivou da se kreira mreža koja u potpunosti ove podatke
i njihovu razmjenu odvaja od standardne internet mreže. Evo jednog prijedloga takvog
sistema:

Slika 2.

Zaštićeni prijenos podataka između sistema povezane EZD i korisnika, zavisno od vrste
korisnika obavlja se na nekoliko načina:
Privatna mreža (PN-Private Network) , visoki nivo sigurnosti, skupo rješenje potrebna
posebna oprema, teško za održavanje
Virtuelna privatna mreža (VPN-Virtual Private Network), veoma pouzdana
sigurnosna .Komunkacija šifrovanim kanalom (SSL-Secure Socet Layer), jednostavna za
implementaciju, solidna sigurnost, nema dodatnih troškova.

8
 Jedan od načina fizičkog odvajanja je i prkeo telekom usluge odvijanja
komunkacije preko L3VPN- u koji je fiziči odvojen od interneta, svaki upit ka sistemu
mora da ima odgovarajući kod za pristup. Kod nije na nivou serije, več na nivou svakog
upita. Time su obezbijeđeni Stateless pozivi, a to omogućava jednostavniju
implementaciju load balancinga.

Drugi nivo je softverski i na tom nivou je najbolje koristiti industrijske standarde za

razmjenu podataka. Tokom vremena kreirano je mnogo takvih standarda, neki od su čisto
medicinskog karaktera poput DICOM-a ili HL7v2 standarda za razmjenu podataka, dok su
neki opšteg karaktera ali su našli primjenu i u medicini poput EDIFACT-a (MEDEUR).
Ovo je bilo neophodno da bi se treći nivo razmjene spojio sa drugim. Odnosno semantički
sa softverskim.

Međutim, savremeni standardi za razmjenu podataka su otišli korak dalje i dozvoljavaju

da se osnovni način razmjene podataka zasniva na nekom industrijskom standardu:
najčešće su to Web Servisi. Sami Web Servisi mogu da omoguće sigursnost same razmjene
podataka na osnovu standardnih mehanizama poput licenci, elektronskih potpisa, itd....

Upotreba pojedinih kompjuterizovanih tehnologija u medicini:

Tabela 1.

CT RTG ULTRAZVUK

Pluća X-zrake Zvučni valovi

Abdomen Srce Srce

Jetra Pluća Jetra

Kičma Kosti Slezena

Mozak Zglobovi Bubrezi

Pankreas Urotrakt Mjehur

Slezena Abdomen Uterus,jajnici i ftus

kod trudnica
Žučna kesa Jednjak

9
 3.5 IS u primarnoj zaštiti
Skup medicinskih procedura koje treba koje treba obuhvatiti IS a koji se tiču
poslova u primarnoj zaštiti. Ovdje treba obuhvatiti i sva liječenja koja se neophodna radi
kreiranja potrebnih izvještaja za institute Javnog Zdravlja i Ministarstva Zdravlja, ali
obezbijediti podršku u radu ustanove.

3.6 Preporuke u dobroj ljekarskoj praksi

U medicinske IS treba ugraditi i podrške za ljekarske vodiče tako da ljekari imaju
podršku tokom odabira pravih medikamenata i postupaka pri liječenju bolesti koje su
pokrivene ovim vodičima.

3.7 Plan liječenja

Svaki IS koji se bavi pacijentima mora da mora da obezbijedi mogućnost
pravljenja plana liječenja koji će kasnije biti lako dostupan i po kome će ljekar moći da
prati stanje pacijenta. Naravno, plan liječenja mora da ima i mogućnosti izmjene, dopune i
pravljenja zaključaka na osnovu rezlutata liječenja, odnosno stanja pacijenta.

3.8 Praćenje stanja bolesnika

Svaki IS treba da omogući praćenje bolesnika, u smislu kako reaguje na
propisanu terapiju i da se pojavljuju odgovarajuća upozorenja ljekarima vezano za stanje
pacijenta.

3.9 IS u sekundarnoj i tercijalnoj zaštiti

Bolnički sistemi se smatraju najkomplikovanijim IS-ovima i oni sami po sebi
imaju mnogo specifičnosti:

 Praćenje i nadzor pacijenta dok je u bolnici

 Praćenje velikog broja parametara, neki su zaista čudni (koliko puta je pao sa
kreveta, koliko često ima nuždu, sastav obroka.....)
 Sistemi za analizu potrošnje i potreba bolnice
 Sistemi za planiranje

10
 3.10 IS za potrebe farmaceutskih kuća
Relativno je jednostavno što se tiče medicinskog dijela ali zadire i u dio
magacinskog poslovanja i knjigovodstva.

3.11 IS instituta Javnog Zdravlja

WareHousing sistemi i alati za statistička proučavanja, obezbjeđivanje prikupljanje
podataka iz raznih izvora.

3.12 Nacionalni IS u zdravstvu

Centralnih informacioni sistemi za zdravstvu, Nacionalni medicinski karton
povezane dokumentacije, Fond zdravstvenog osiguranja, akcije od nacionalnog značaja.

3.13 E-Health sistemi

Postoji potreba za kreiranjem velikog broja manjih ali visoko tehnoloških
projekata u zdravstvu tipa:
 Konsultacija pacijenta sa ljekarom putem interneta
 Naručivanje lijekova preko interneta ili putem mobitela
 Pračenje stanja rizičnih pacijenata putem mobitela
 Plan obuke i vršenje online obuke ljekara i osoblja
 Lista čekanja za pojedine operacije ili specifične preglede

3.14 Zaštita privatnosti podataka

EU zakoni o zaštiti prava pacijenata koji su prihvaćeni ili su u postupku
prihvaćanja i kod nas. Po ovim zakonima svaki medicinski sistem ima obavezu da
obezbijedi visoki nivo bezbijednost podataka i tu postoje određene preporuke i zahtijevi:

 Zaštita podataka na nivou modela DB

 Zaštita podataka u aplikativnom sloju
 Zaštita podataka u transportnom sloju

3.15 Međunarodni kriterijumi za ocjenjivanje medicinskih IS-ova

Postoji veliki broj međunarodnih organizacija koje vrše sertifikacije medicinskih
sistema i daju preporuke implementaciji. Jedan od njih je QRec organizacija i njihovi
kriterijumi.

11
 4. ARHITEKTURA JEDNOG INFORMACIONOG SISTEMA

Slika 3.

Informacioni sistem jedne medicinske institucije ili nacionalnog sistema nije ni

malo jednostavan. Veliki broj podsistema i modula moa da postoji kako bi se zadovoljile
osnovne potrebe. Na slici je prikazan jedan prijedlog arhitekture medicinskog
informacionog sistema. Ova arhitektura bi uz neke izmjene trebalo da odgovara svakoj
medicinskoj ustanovi, odnosno može da se koristi kao osnova za kreiranja konkretnog
informacionog sistrema.

12
Na osnovu ankete koju sam sprovela u dva odjeljenja Srednje medicinske škole u
Tuzli,dobila sam rezultate koji su pokazali sljedeće:

46 od 66 učenika potvrdilo je da računari imaju veliku ulogu u medicini,6 je to negiralo a 14 je bilo

u nedoumici.

13
ZAKLJUČAK

Na osnovu ovog seminarskog rada možemo zaključiti da je medicina također

jedna od grana u kojoj je rad bez računara težak. Pomoću računara i ostalih informacionih
sistema možemo lakše voditi brigu o pacijentu i njegovom trenutnom stanju. Puno je lakše
kada možemo bilježiti određene podatke pacijenta koji ovise o njegovu zdravlju,
poboljšanju ili pogoršanju.
Nekada prije je to bilo teže bez računara, pa su zbog toga neki pacijenti i
umirali jer se nije mogla uspostaviti dijagnoza. Uz pomoć savremene tehnologije i
medicinskih informacionih sistema to je mnogo lakše i brže.
Svaka zdravstvena institucija bila to primarna, sekundarna ili tercijalna u svojim
poslovima ne mogu bez računara.
Također, uz pomoć računara možemo da posmatramo unutrašnje stanje čovjeka
tijela tj. da li je on bolestan ili nije. Snimanje pluća u određenom vremenskom periodu,
snimanje gornje i donje vilice ukoliko imamo jake bolove zubi. Sve nam to omogućava
računar i medicinski informacioni sistemi.
Podaci o pacijentu u računar trebaju biti dobro sačuvani jer to je privatna stvar
svakog pacijenta i za njih smije znati samo liječnik koji se nalazi u datom trenutku.
Uz pomoć ostalih informacionih sistema također podaci u računaru ostanu
obezbijeđeni. Za vrijeme operacije određeni informacioni sistem pomaže liječniku ka
lakšem.
Zbog toga možemo reći da u današnjem vremenu medicina kao i ostale nauke ne
može funkcionisati onako kako bi trebala bez računara.

14
LITERATURA

- www.helmotz- muenchen.de/ibmi/efmi/
- www.openehr.org
- www.hl7.org
- www.who.int
- www.eurorec.org
- DVDV_Modell_gross.jpg
- image

15