ივანე ჯავახიშვილის სახელობის თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტის

ჰუმანიტარულ მეცნიერებათა ფაკულტეტის

III კურსის სტუდენტის ლექსო ლობჟანიძის

რეფერატი

ჰერმენევტიკა, ინტერპრეტაცია და სიმბოლო

ლექციის ხელმძღვანელი: ასოც. პროფ. გაგა ლომიძე

სემინარის ხელმძღვანელი: ასისტ. პროფ. ანა ლეთოდიანი
2018
სარჩევი

შესავალი –––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––3

ჰერმენევტიკის ისტორია ––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––– 4

ინტერპრეტაცია და გაგება –––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––– 6

გასაგები, გაგება, გაგებული ––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––– 9

რა არის ჰერმენევტიკა ––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––11

სიმბოლოს გაგება ______________________________________________________________13

დასკვნა –––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––– 15
შესავალი

ანტიკური ეპოქიდან დღემდე მოყოლებული, ჰერმენევტიკულ პრობლემატიკას შეიძლება

ითქვას, ერთ–ერთი ყველაზე ცენტრალური ადგილი უკავია ლიტერატურათმცოდნეობასა და
ფილოსოფიაში. ჰერმენევტიკული კვლევა–ძიება, მართალია, სისტემურ ხასიათს არ
ატარებდა, მაგრამ დროთა განმავლობაში, მან სწორედ ასეთი სახე მიიღო. განსაკუთრებით
საინტერესოა ის გარემოება, რომ ჰერმენევტიკული პრობლემატიკის კვლევა–ძიების ვრცელ
გზაზე ხელოვნებას იმთავითვე გამორჩეული ადგილი ეჭირა და უჭირავს.

მხატვრულ ტექსტზე (ხელოვნების) ჰერმენვეტიკული ანალიზით ჩემი დაინტერესება

გამოიწვია იმან, რომ ჰერმენევტიკული პრობლემების მკვლევართა დიდი ნაწილი
ხელოვნებას ადამიანური მოღვაწოების ერთ–ერთ უმაღლეს ფორმად მიიჩნევს. ჰერმენევტიკა
მხატვრულ თუ რეალურ სამყაროს მისტიკურ ველში ამწყვდეს, აღსანიშნავია ისიც, რომ
ჰერმენვეტიკული კვლევა თანამედროვე ეტაპზე შეიძლება ითქვას, რომ აზროვნების,
შემეცნების ერთ–ერთ უმაღლეს ფორმად იქცა.

მე შევეცადე, ერთი მხრივ, გავყოლოდი ჰერმენევტიკის იმ ხაზს, რასაც ძირითადად მისდევენ

ხოლმე სამეცნიერო წრეებში, გამომეყო მასში დაპირისპირებული თეზები და ერთგვარი
ჰეგელიანური ფორმულით მიმეღო ინტერპრეტაციის რაობის სინთეზისი.

გარდა ამისა, ცნება „სიმბოლოს“ შემოტანით გავაფართოვე საკვლევი არეალი და თავი

მოვუყარე სხვადასხვა სახის ცოდნას სიმბოლოსა და მისი გაგების შესახებ.
ჰერმენევტიკის ისტორია

საბერძნეთში გავრცელებული ერთი ძველი ეგვიპტური გადმოცემის თანახმად, მეცნიერება

ადამიანთა სიმშვიდის მტერმა ღმერთმა გამოიგონა. აქ იგულისხმება ჰერმესი, რომელიც
ითვლებოდა ღმერთების მაცნედ. ბერძნები მას აიგივებდნენ ეგვიპტელთა გონების ღმერთ
თევთთან, რომელიც ენის, დამწერლობის, ხელოვნებისა და მეცნიერების შემქმენლად
გვევლინება. სწორედ ჰერმესისგან წარმოდგება შემდეგში ინტერპრეტაციის მეთოდოლოგიის
მეცნიერება ანუ ჰერმენევტიკა.

მეცნიერებაში ჰერმენევტიკის ქრონოლოგია გაყოფილია ორად; მე–19 საუკუნემდე და მე–19

საუკუნიდან. მე-19 საუკუნემდე მას დამხმარე მნიშვნველობა ჰქონდა რელიგიური,
იურიდული და მხატვრული ტექსტების განმარტებისა და ინტერპრეტაციისთვის. ანტიკურ
ხანაში მას იყენებდნენ პოეზიის და სამისნოების ენის განსამარტავად. შუა საუკუნეებისა და
აღორძინების თეოლოგიაში ბიბლიის ენისა და სიმბოლოების განმარტებისთვის.

როგორც აღვნიშნეთ, ტექსტების ინტერპრეტაცია ჯერ კიდევ ანტიკურ ხანაში იღებს სათავეს,
რაც სტოელთა ფილოსოფიურ სკოლას უკავშირდება, როდესაც ამ სკოლის წარმომადგენლები
შეუდგნენ ბერძნული მითების, ჰომეროსის „ილიადასა“ და „ოდისეას“ და ჰესიოდეს
„თეოგონიის“ ალეგორიულ განმარტებას.

მხატვრული ტექსტის ინტერპრეტაციის პროცესში სტოელები ურთიერთისაგან

განასხვავებდნენ წარმოთქმულ და შინაგან ლოგოსს. წარმოთქმული ლოგოსი არის
გამოხატულება ანუ ტექსტის პირდაპირი, ხოლო შინაგანი ლოგოსი - ამ გამოხატულების
შინაარსი, ანუ ქვეაზრი, დაფარული საზრისი.

ტექსტის ინტერპრეტაციის პროცესში სტოელთა მიერ შინაგანი და გარეგანი ლოგოსის

გამოყოფა და მათი ერთ დიალექტიკურ მთლიანობად მოაზრება, ანუ ტექსტის ალეგორიული
ინტერპრეტაციის მეთოდი შემდგომ განვითარდა ბიბლიის ტექსტების ელინისტური და
პატრისტიკის პერიოდის ეგზეგეტიკაში (გრონდინი 1991: 33).1

ჰერმენევტიკის შემდეგი ეტაპი შუა საუკუნეებია. ბიბლიის ტექსტების და კონკრეტულად

ძველი აღთქმის ტექსტების ალეგორიული განმარტების წამოწყება ფილონ ალექსანდრიელს
უკავშირდება. ბიბლიის განმარტებისას ფილონი წამოაყენებს ამგვარ პოსტულატს: ავტორი (ამ
შემთხვევაში უფალი) ყოველთვის ზრუნავს იმისათვის, რომ მისი ტექსტი a priori
ალეგორიული იყოს. შესაბამისად, ამგვარი ტექსტი იმთავითვე ალეგორიულად უნდა იქნეს
განმარტებულ-გაგებული. ანუ, ამ შემთხვევაში ეგზეგეტის ჰერმენევტიკული ამოცანაა
ბიბლიის ტექსტში მოცემული პირდაპირი აზრის მიღმა მუდამ ეძიოს დაფარული საზრისი.
ფილონის თანახმად, ბიბლიაში მოცემული ობიექტური ნიშნები (ალეგორიულად უნდა
განიმარტოს.
ფრანგი ფილოსოფოსი და პოსტსტრუქტურალისტი მიშელ ფუკო ეპისტემური ორგანიზაციის
სამ ეპოქას ასახელებს.

1) აღორძინება
2) კლასიკური განმანათლებლობის ეპოქა მე–18 საუკუნემდე
3) მოდერნულობის დრო მე–19 საუკუნიდან

აღორძინების ეპოქის დისკურსი მე–16 საუკუნემდე ემყარება მსგავსების (La ressemlahse)

პრინციპს. ქვესკნელი არეკლავს ზესკნელს, თუმცა მე–17 საუკუნიდან მსგავსება ცოდნის
კრიტერიუმს კი არ წარმაოდგენს, არამედ შეცდომის წყაროს. ადამიანები უკვე აღარ
ენდობიან მსგავსებათა ქიმერებს. მათ იციან, რომ საგანთა დამსგავსება, დანათესავება და ერთ
კლასში მოქცევა ცრურწმენების საფუძველზე შეიძლება მოხდეს.

მე–17 საუკუნის მეორე ნახევრიდან ინტერპეტაციის ახალი წესი მკვიდრდება, რომელიც

სრულ გაშლას მე–18 საუკუნეში აღწევს. ამ წესს ფუკო კლასიკურ ეპისტემეს უწოდებს. ესაა
უნივერსალური კალკულაციის, გამოთვლის, მათეზისისა და ტაქსონომიისაგან შემდგარი
სისტემა.

მე–19 საუკუნეში კვლვავ იცვლება ცოდნის კონფიგურაცია. ამ ცვლილების აღმომჩენები და

ლიდერები, ფუკოს აზრით, არიან ნიცშე, ფროიდი და მარქსი. ისინი ხელახლა აღმოაჩენენ
ინტერპრეტაციის ტექნიკას, ჰერმენევტიკის ახალ შესაძლებლობას უსახავენ. – ოღონდ
ცოდნის ორგანიზების მოდერნულ ველზე აღარ მოქმედებს აღსანიშნის აღმნიშვნელი –
ნიშანი, ამ ველზე მხოლოდ და მხოლოდ წარმატებათა უსასრულო ვარიცებით,
კომბინაციებით თამაშია შესაძლებლი. ფუკო ამ ცოდნის კონგიფურაციის მომავალსაც
წინასწარმეტყველებს. მისი აზრით, იგი მაშინვე გაუჩინარდება, როგორც კი ცოდნა ახალ
ფორმას მიიღებს.
ინტერპრეტაცია და გაგება

ენციკლოპედიური განმარტებით, ინტერპრეტაცია ნიშნავს რისამე აზრის ახსნას,

განმარტებას. იგი ჰერმენევტიკის იარაღია, საშუალებაა, რომელიც მკითხველს, მეცნიერს
ეხმარება გაიგოს ჭეშმარიტება, ტექსტის საზრისი და სხვა. რაც შეეხება გაგებას, თუ
ინტერპრეტაცია პროცესია, გაგება შედეგია.

არსებობს ინტერპრეტაციათა რამდენიმე ხასიათი:

1) ლოგიკური ინტერპრეტაცია
2) არალოგიკური ინტერპრეტაცია

ლოგიკური ინტერპრეტაცია, მიუხედავად იმისა, რომ მისი დადგენა იმდენად რთულია,

რამდენადაც გიწევს ავტორისეული ინტენციისა და ისტორიულობის განსაზღვრა, ყველაზე
გავრცელებული ხერხია.

ფრიდრიხ ნიცშეს აზრით, კარგად კითხვის ხელოვნება ნიშნავს, გქონდეს უნარი წაიკითხო
ფაქტები ინტერპრეტაციებით მათი გაყალბების გარეშე, წაიკითხო იმგვარად, რომ არ მისცე
საშუალება გაგების სურვილს დაგაკარგვინოს წინდახედულობა, მოთმინება, და
დელიკატურობა.

ტექსტების ინტერპრეტაციის სწორედ ამ მეთოდს ეყრდნობა ფრ. შლაიერმახერის უკვე

მეცნიერულად გააზრებული ჰერმენევტიკული კონცეფცია. შლაიერმახერმა ტექსტის
ინტერპრეტაციის პროცესში გამოყო ორი ასპექტი - ტექსტის გრამატიკული და
ფსიქოლოგიური, ანუ ტექნიკური ინტერპრეტაცია: „ფსიქოლოგიური ინტერპრეტაცია არის
უფრო მაღალი ოდენობა, თუკი ენას განვიხილავთ იმ საშუალებად, რომლის საფუძველზეც
ცალკეული ადამიანი საკუთარ აზრებს გადმოსცემს. გრამატიკული ინტერპრეტაცია არის
უფრო მაღალი ოდენობა, თუკი ენას განვიხილავთ იმ მოცემულობად, რომელიც თითოეულის
აზროვნებას განაპირობებს. ამ ორმაგობიდან თავისთავად გამომდინარეობს სრულყოფილი
თანაფარდობა“

ამგვარად, შლაიერმახერის მიხედვით, ავტორი როგორც ენობრივი არსი, ტექსტის შექმნის

პროცესში ოპერირებს ენობრივი სისტემის მიერ შემოთავაზებული საერთო, ზოგადი
სტრუქტურებით, რაც ვლინდება ენის სემანტიკურ, სინტაგმატურ და პრაგმატულ დონეებზე.
ტექსტის გრამატიკულმა ინტერპრეტაციამ ტექსტში ენის სწორედ ეს კანონზომიერებანი უნდა
დაადგინოს. ამ დიმენსიათა ბადეში ყალიბდება ტექსტის გარეგანი ლოგოსი, ანუ ტექსტის
ობიექტური საზრისი, პირდაპირი აზრი.

ამის საპირისპიროდ, გერმანელი მოაზროვნე, ფილოსოფოსი და მკვლევარი ჰანს გადამერი

თავის ცნობილ ესეში „გაგების წრის შესახებ” პირიქით, მკითხველის გაგების ჰორიზონტს
ანიჭებს უპირატესობას და მიუთითებს, რომ მხატვრული ტექსტის გაგების, გააზრების,
წაკითხვის დროს მკითხველს „თვალები და საკუთარი მოსაზრებები „ მართავს”, სწორედ ეს
განაპირობებს იმ “წინასწარგანპირობებულობებსაც”, რითიც მკითხველი უდგება ტექსტს.

არალოგიკური ინტერპრეტაცია დგას იმ საყრდენზე, რომლის მიხედვითაც, კითხვა შედგება

ჰიპოთეზების, ოცნებების, უეცარი გამოფხიზლებისა და იმედისგან. მკითხველი მუდმივად
წინ უსწრებს ფრაზას, რომელსაც ახლა კითხულობს. იგი სავარაუდო მომავალშია გადასული,
რომელსაც ან უწერია, ან არა საბოლოო განხორციელება. მხატვრულად რომ ვთქვათ, უნდა
დავესესხოთ უოლტ უიტმენს პოემიდან „ბალახის ფოთლები“ , სადაც ის მიმართავს
მკითხველს, რომ წერისას მე ვხდები შენი ენა შენსავე პირში, რადგან ის ჩემში აღარაფრის
მაქნისია. ამდენად, არალოგიკური ინტერპრეტაციისას მკითხველი ავტორისეულ ინტენციას
გვერდით ტოვებს.

პოლონელი ფილოსოფოსი რომან ინგარდენი ამბობდა, რომ ინტერპრეტატორი ტექსტის

„განუსაზღვრელი ადგილების შევსებისას“ არ უნდა გასცდეს ჟანრით დაშვებულ საზღვრებს,
თუმცა არსებობენ ადამიანები, რომლებიც უპირატესობას ანიჭებენ ინტერპრეტაციაუმართავ
ტექსტებს, რომლებიც ვერ და არ აკონტროლებენ საკუთარ თავზე შექმნილი
ინტერპრეტაციების მიმართულებასა და ლოგიკას.

ფრანგმა სემიოტიკოსმა, როლან ბარტმა 1968 წელს გამოაქვეყნა ნაშრომი „ავტორი მოკვდა“,
სადაც წერდა, რომ ზოგიერთმა მწერალმა წინასწარ განჭვრიტა იმის აუცილებლობა, რომ
თავად ენა დაეყენებინათ ამ ენის მფლობელის ადგილას. მალარმე მიიჩნევს – და ეს
თვალსაზრისი ემთხვევა ჩვენს დღევანდელ წარმოდგენას – რომ ლაპარაკობს არა ავტორი,
არამედ ენა, როგორც ასეთი. – ეს ენის ის მდგომარეობაა, რომელიც ინტერპრეტაციას,
როგორც ახალ ტექსტს, ავტორისგან სრულიად დამოუკიდებელს, ისე განიხილავს.

როლან ბარტისეული განმარტებით, ინტერპრეტაცია, რომელიც სჭირდება ტექსტს, როგორც

მრავლობითი წარმონაქმნი, სრულიადაც არ ნიშნავს თავისუფალ გააზრებას: „აქ საუბარია არა
იმაზე ,რომ ვაღიაროთ ესა თუ ის აზრი და დიდსულოვნად ვცნოთ, რომ ყოველი მათგანი
გარკვეულწილად ჭეშმარიტია, არამედ იმაზე, რომ ყოველგვარი გულგრილობის გარეშე
დავადასტუროთ სიმრავლის არსებობა, რომელიც არ შეადგენს სავარაუდო და შესაძლო
ჭეშმარიტებათა ჯამს. ტექსტის მრავლობითობის აღირება აუცილებელია, თუმცა გარკვეულ
სირთულესთანაა დაკავშირებული იმდენად, რამდენადაც როორც არაფერი არსებობს
ტექსტის მიღმა, ასევე არ არსებობს ტექსტი, როგორც დასრულებული „მთელი“. – წერს
ბარტი.

რაც შეეხება ინტერპრეტაციისა და გაგების ურთიერთმიმართებას, ინტერპრეტაცია გაგების

ექსპლიციტური (განმარტებითი) ფორმაა. ამ შეხედულებას უკავშირდება ის, რომ
განმარტებითი ენა და ცნებითობაც ასევე გაგების შინაგან სტრუქტურულ მომენტად იქნა
აღიარებული და ამის შემდეგ საერთოდ ენის პრობლემამ ცენტრში გადმოინაცვლა; „გაგებისა
და ინტერპრეტაციის შინაგანმნა შერწყმამ იქამდე მიგვიყვანა, რომ ჰერმენევტიკული
პრობლემის მესამე მომენტი, გამოყენება, ჰერმენევტიკის კონტექსტიდან მთლიანად
ამოვარდა. გაგებისას ყოველთვის ხდება იმგვარი რამ, რასაც ინტერპრეტატორის
თანამედროვე სიტუაციაში იმ ტექსტის გამოყენება შეიძლება ვუწოდოთ, რომლის გაგებასაც
ესწრაფვიან.

„აქაც წარიმართება გაგების პროცესის მთელიდან ნაწილისაკენ და უკან მთელისაკენ, ხოლო

ამოცანაა, მიზანმიმართული წრიული სვლით მიგნებული/გაგებული აზრის გაფართოება და
განვრცობა. ყოველი ცალკეულის მთელთან თანხვედრა გაგების მართებულობის
კრიტერიუმია. ამ თანხვედრის არარსებობა გაგების მარცხს ნიშნავს“ – გადამერი, გაგების
წრის შესახებ.

შეგახსენებთ, რომ ჰერმენევტიკული წესი, რომ მთელი ნაწილიდან, ხოლო ნაწილი

მთელიდან გამომდინარე უნდა გავიგოთ, ანტიკური რიტორიკიდან მომდინარებოს და
თანამედროვე ჰერმენევტიკამ მჭევრმეტყველების ხელოვნებინდა გაგების ხელოვნებაზე
გადმოიტანა. ეს გახლავთ წრიული ურთიერთმიმართება, რომელიც აქაც არის და იქაც.
მთელი, რომელშიც გარკვეული საზრისია ნაგულისხმები, მაში ნხდება გასაგები, როდესაც
ნაწილები, რომლებიც მთელიდან გამომდინარე განისაზღვრებიან, თავის მხრივ ამ მთელს
განსაზღვრავენ.

არსებობს საშუალო პოზიციაც. ამერიკელი მკვლევარი, პროფესორი ერიკ დონალდ ჰირში (

E.D. Hirsch – Validity in Interpretation) აკრიტიკებს მკვეთრად ინდივიდუალურ
დამოკიდებულებას და შემეცნებით ათეიზმს უწოდებს მიმართებას – „მე ასე დავინახე”, „მე
ასე წავიკითხე…”. მისთვის ავტორისეული პერსპექტივებისგან მეტისმეტი დაშორება
იმთავითვე მცდარი დასკვნების გამოტანის გარანტიაა და არასწორი ინტერპრეტაციის
საფუძველიც. ჰირშის მიხედვით, ავტორი დებს გარკვეულ მნიშვნელობებს ტექსტში და
ტექსტის კვლევისას მკვლევრის მიზანია მიაგნოს, სწორად ამოიცნოს ეს მნიშვნელობა. რაც
უფრო ახლოა ინტერპრეტაცია ავტორისეულ ჩანაფიქრთან, მით მართებულია იგი. ამას ჰირში
ინტერპრეტაციის ვალიდურობასაც უწოდებს. მეორე მხრივ, ის არ გამორიცხავს, რომ რიგ
შემთხვევებში მკითხველმა, შესაძლოა, თავისებური გაგებით და გააზრებით,
ინტერპრეტციის პროცესში თავად შექმნას „პარალელური მხატვრული რეალობა”. ეს
პროცესი განსაკუთრებით თვალსაჩინო, მისი დაკვირვებით, მაშინაა, როდესაც სხვა ეპოქების
ტექსტებს ვეცნობით. დაზუსტებით იმის თქმა, თუ რას გულისხმობდა განსხვავებულ
ისტორიულ, სოციო-კულტურულ გარემოში მცხოვრები ადამიანი – შეუძლებელია, ამიტომ
ამგვარი ტექსტები ჰირშისთვის „ღია მოცემულობაა”, ყოველ ჯერზე ახალი აღმოჩენების
„ულევი მადანი”. ( აქ რთულია, არ გაგვახსენდეს ჩვენი „ვეფხისტყაოსანი” და ბანალურზე
ბანალური, მაგრამ ჭეშმარიტზე ჭეშმარიტი ფრაზა – ყოველ წაკითხვაზე ახალი
„მარგალიტის” აღმოჩენის შესახებ მარგალიტების ამ ასხმულაში…)
გასაგები – გაგება – გაგებული

ტექსტის ინტერპრეტაციის საწყისი ფაზა, პროცესი და შედეგი შემდეგნაირი სქემით

შეიძლება წარმოვადგინოთ:

გასაგები– გაგება– გაგებული

გასაგები გულისხმობს თავად მხატვრულ ტექსტს, რომელიც შედგება ორი ასპექტისაგან -

გარეგანი და შინაგანი ლოგოსისაგან. გარეგანი ლოგოსი არის ტექსტის პირდაპირი საზრისი,
ხოლო შინაგანი ლოგოსი - ტექსტის დაფარული პირველსაზრისი, ანუ ტექსტის ჭეშმარიტი
აზრი.

გაგება გულისხმობს ტექსტის განმარტების პროცესს, რომელიც ეფუძნება გრამატიკულ და

ტექნიკურ ინტერპრეტაციებს, და, შესაბამისად, კომპარატიულ და დივინატორულ
მეთოდებს. გრამატიკული ინტერპრეტაცია კომპარატიული მეთოდის საფუძველზე ადგენს
ტექსტის პირდაპირ აზრს, ტექსტის შიგნით ენის როგორც სისტემის მოქმედების
კანონზომიერებებს (სინტაქტიკა, სემანტიკა, პრაგმატიკა). ხოლო ტექნიკური ინტერპრეტაცია
დივინატორული მეთოდის საფუძველზე ადგენს ტექსტის დაფარულ საზრისს.
ინტერპრეტაციის ეს ორი სახეობა, შესაბამისად კომპარატიული და დივინატორული
მეთოდები, მხატვრული ტექსტის ინტერპრეტაციის პროცესში ქმნიან დიალექტიკურ
მთლიანობას და ურთიერთგამომდინარეობენ.

გაგებული არის ჰერმენევტიკის საბოლოო მიზანი, კერძოდ, მხატვრული ტექსტის შეცნობილი

დაფარული პირველსაზრისი, ანუ ტექსტის ჭეშმარიტი აზრი.

თავის მხრივ ტექსტის გაგება-განმარტების პროცესი, შესაბამისად ზემოხსენებული სამმხრივი

ჰერმენევტიკული სქემა, გულისხმობს ჰერმენევტიკული წრის მეთოდს, რომლის
საფუძველზეც მხატვრული ტექსტის ინტერპრეტაცია ორმაგი მიმართულებით წარიმართება -
მთელიდან ნაწილ(ებ)ისაკენ და ნაწილ(ებ)იდან მთელისაკენ. მთელი ამ შემთხვევაში
გულისხმობს ტექსტის დაფარულ პირველსაზრისს, რომელიც მხატვრულ ტექსტში
კოდირებულია ცენტრალური პოეტური სიმბოლოთი. ნაწილ(ებ)ი კი არის ტექსტის
ქვესაზრისები, რომლებიც ტექსტში დაშიფრულია ქვესიმბოლოებით. ხოლოო წინამდებარე
სამმხრივი ჰერმენევტიკული სქემა იმპლიციტურად გულისხმობს ჰერმენევტიკულ წრეს:
რა არის ჰერმენევტიკა?

მეცლერის ფილოსოფიის ლექსიკონში (Metzler Philosophie Lexikon) ცნება ჰერმენევტიკა

ამგვარადაა განმარტებული: „ჰერმენევტიკა (გერმ. Hermeneutik, ბერძ. hermeneia): ტექსტების
ინტერპრეტაციის ხელოვნება, ფართო გაგებით, ნებისმიერი სახის აზრითი წარმონაქმნების
გაგების ხელოვნება, ასევე თეორიული განაზრებანი გაგების მეთოდებისა და წინაპირობების
შესახებ“ (მეცლერი 1996: 210).*

ამრიგად ირკვევა, რომ ჰერმენევტიკა ზოგადად არის გარკვეული საზრისის შემცველი

მოცემულობების (Sinngebilden) განმარტება-გაგების ხელოვნება, ხოლო კონკრეტულად -
ტექსტების განმარტება-გაგების (ინტერპრეტაციის) ხელოვნებაა. შესაბამისად, განმარტება-
გაგება ერთ დიალექტიკურ მთლიანობას ქმნის, რის საფუძველზეც წარმოიქმნება ე.წ.
ჰერმენევტიკული წრე (Hermeneutischer Zirkel), ანუ ჰერმენევტიკული სპირალი (ფურცელაძე:
1998), რომლის უსასრულოდ გაფართოება იმთავითვეა დაშვებული: ე.ი., როდესაც
განმარტებისა და გაგების შედეგად რაიმე ხდება გაგებული, ამის შემდგომ გაგებული
საფუძვლად ედება განმარტება-გაგების შემდგომ პროცესს და ასე დაუსრულებლად, ვიდრე
არ მოხდება ტექსტის შინაგანი დაფარული პირველსაზრისის (შინაგანი ლოგოსის) საბოლოო
წვდომა.

აქედან გამომდინარე, ჰერმენევტიკა, როგორც ტექსტების განმარტება-გაგების ხელოვნება და

მეცნიერება, შეიმუშავებს განმარტება-გაგების უნივერსალურ მეთოდებს, რომლებიც
ნებისმიერი ტიპის ტექსტის, და მათ შორის მხატვრული ტექსტის, ინტერპრეტაციის
ამოცანებს გადაწყვეტდა.

ტექსტის ინტერპრეტაციის ამ უნივერსალური მეთოდების შემუშავება უკავშირდება

გერმანელ თეოლოგს, ფილოსოფოსს, პასტორსა და პლატონის ფილოსოფიური
მემკვიდრეობის გერმანულ ენაზე მთარგმნელს, გერმანული რომანტიზმის პირველი თაობის
(იენის სკოლის) ერთ-ერთ მნიშვნელოვან წარმომადგენელს ფრიდრიხ შლაიერმახერს (1768-
1834). მის მიერ ჩამოყალიბებული ჰერმენევტიკული კონცეფცია არის ტექსტის
ინტერპრეტაციის უნივერსალური მეთოდების, ანუ ჰერმენევტიკული მეთოდის შექმნის ცდა,
ხოლო თავად ჰერმენევტიკული მეთოდი - მხატვრული ტექსტების განმარტება-გაგების
უცილობელი და შეუცვლელი მეთოდი.

სტენფორდის უნივერსიტეტის ენციკლოპედიის განმარტებით, ჰერმენევტიკა არის

ლინგვისტური და არალინგვისტური გამოხატულებების გაგებისა და ინტერპრეტაციის
ხელოვნება და თეორია. თვისობრივად რომ ვთქვათ, ტექსტის აზრობრივი პროცენტი ბევრად
უფრო მეტია, ვიდრე ის, რაც მის შემოქმედს ჰქონდა ჩაფიქრებული. მხატვრულად, კარგი
წიგნი ავტორზე ჭკვიანია. ხშირად ის მოგვითხრობს ისეთი რაღაცების შესახებ, რაზეც
ავტორი არც კი დაფიქრებულა. ჰერმენევტიკა, ჰერმენევტიკული მიზანდასახულობა
თავისთავად სვამს კითხვას ტექსტის არსის შესახებ და ეს მიზანდასახულობა მუდმივად ამ
კითვის მიერაა დეტერმინირებული. ასე კი ჰერმენევტიკული მქედბეა მყარ საფუძველს
მოიპოვებს. ვისაც ტექსტის გაგება სურს, ის უმეტესად მზადაა, თავად ტექსტს ათქმევინოს
რაიმე.
სიმბოლო და ჰერმეენვტიკა

იმდენად, რამდენადაც ჰერმენევტიკა ტექსტში უცნობი ნიშნების გამოვლენას,

ინტერპრეტაციას და გაგებას გულისხმობს, მას აქვს საერთო სიმბოლოს ინტერპრეტაციასთან.

სიმბოლოს იმგვარ თეორიულ გაგებასთან რომ მივიდეთ, რაც მსურს, საჭიროა მისი
ქრონოლოგია გავითვალისწინოთ.

ძველ ბერძნულ ტექსტებში სიმბოლო გაიაზარება როგორც ორი საწყისის სინთეზი და არა
როგორც სიმბოლო თავისთავად. იგი არ უკავშირდება რამე ობიექტს, რისი სიმბოლოც
შეიძლება იყოს, არ მიანიშნებს რამ ესხვაზე, უფრო ემბლემას წარმოადგენს. ელინისტური
აზროვნება მუდმივად ურევს ერთმანეთში სიმბოლოს და ალეგორიას (ავერინცევი 2001: 156).

მნიშვნელოვანი წვლილი სიმბოლოს განსაზღვრაში ნეოპლატონიზმის იდეალისტურ

დიალექტიას მიუძღვის. ნეოპლატონიზმის კონცეფცია სიმბოლოს შესახებ ამგავრი იყო,
სიმბოლო უპირისპირდება გამოსახულებას, რადგან ის უკანასკნელი მიბაძვის შედეგია.
გამოსახულება უნდა ჰგავდეს ნიმუშს, სიმბოლო კი უნდა წარმოადგენდეს ჭეშმარიტებს არსს,
რაც მიიღწევა არა საგნის კოპირებით, არამედ პირიქით, მასში საპირისპირო საწყისების
აღმოჩენით.

ნეოპლატონიზმმა ტერმინი „სიმბოლო“ განსაზღვრა, როგორც მსოფლმხედველობის ერთ-

ერთი უნივერსალური ესთეტიკური კატეგორია.

სიმბოლოს ნეოპლატონური თეორია ქრისტიანობაში გადავიდა არეოპაგეტიკის მეშვეობით.

არეოპაგეტიკის თანახმად, ჭეშმარიტების შესახებ ცოდნსი გადმოცემის ორგვარი გზა
არსებობს: ერთ-გამოუთმქელი, მეორე-ცხადი და იოლად შსაცნობი. ამათგან, პირველი
სიმბოლური და მისტიკურია, მეორე კი ფილოსოფიური და ყველასთვის მისაწვდომი.
დიონისე არეოპაგელის სწავლებით, უმაღლესი ჭშმარიტება პირველი გზით გადმოიცემა,
რადგან ყველაფერი, რასაც ვხედავთ, არის უხილავის საკრალურის, ღვთის განუსაზღვრელი
არსის სიმბოლო.

სიმბოლოს ამგვარი გააზრება შუა საუკუნეებში თანაარსებობდა დიდაქტიკურ

ალეგორიზმთან. ეს არის ეპოქა, რომელშიც სიმბოლოს უდიდესი მნიშვნელობა მიენიჭა.

რენესანსი პერიოდში, სიმბოლო განისაზღვრა როგორც არსის შეცნობის ინსტრუმენტი.

ამასთანავე იგი ხდება ესთეტიკური კატეგორია. რენესასის ეპოქაში ყურადღება გამახვილები
იყო სიმბოლოს ინტუიტურ აღქმაზე, მის მრავალმნიშვნელობაზე, მაგრამ ამ პერიოდში
სიმბოლოს შსახებ ახალი თეორია არ შექმნილა.

ვითარება საგრძნობლად იცვლება მე-18 საუკუნიდან. კანტის სწავლების წყალობით,

სიმბოლო პირველად იძენს რეალობის სულიერი ათვისების განსაკუთრებულ სტატუსს. იგი
სიმბოლოს განმარტავს, როგორც წარმოდგენის განსაკუთრებულ ფორმას, რომლის
საშუალებითაც გადმოიცემა რაღც ისეთი, რაც არ შეიძლება გადმოიცეს დისკურსიული
განსჯის მეშვეობით. სიმბოლო არის გამოსახვის სპეციფიკური ფორმა, რომელიც გონებით
გაიგება, თუცმა მხოლოდ რეფლექსიის და არა შინაარსის ფორმით. პრინციპში, შეიძლება
ითქვას, რომ სწორედ ამან განაპირობა სიმბოლოს ის გაგება, რაც ახლა გვაქვს.

მ. ჰაიდეგერის „ფუნდამენტური ონტოლოგია“ და გადამერის ჰერმენევტიკა ცდილობენ ენა

გაათავისუფლონ სციენტური ცენზრუსაგან და სიმბოლოს მისცენ საშუალება იყოს სამყაროს
გაგების თვითკმარი საშუალება. სიმბოლო რეალობის ცოცხალ ჭვრეტას ეფუძნება, მაგრამ ის
არ არის რეალობის უშუალო იმიტაცია, პირდაპირი ანარეკლი. იგი არის მინიშნება იდუმალი
აზრის მონაცვლე და მისკენ მეგზური სიმბოლო მიმართულების მომცემია, რათა სწორად
გავიგოთ სინამდვილეში რას აღნიშნავს თითოეული სახე.

უნდა აღვნიშნოთ ისიც, რომ სიმბოლოს ყოველგვარი ინტერპრეტაცია თავად რჩება

სიმბოლოდ, ოღონდ რამდენამდე რაციონალიზებულ სიმბოლოდ. იგი, რაც უფრო
პოლისემიურია, მით მეტ შინაარსს იტევს.

სიმბოლო არ არის ყველასთის ხელმისაწვდომი, სიმბოლოს „გაშიფვრა“ მარტივი

განსაზღვრებით, მხოლოდ გონების ძალით შეუძლებელია. იგი არ არსებობს რაიმე
რაციონალური ფორმულის სახით. სიმბოლო თავისი არსით, უპირველეს ყოვლისა,
დიალოგური მოვლენაა. ის ითხვოს არა მხოლოდ განცდას, არამედ მასში შეღწევასა და
განმარტებას. თუცმა სიმბოლოს განმარტებისას, სიფრთხილეა საჭირო, რადგან დიალოგი,
რომელიც ხორციალდება მისი შინაარსის ჩაწვდომით შესაძლებელია დაირღვეს
განმმარტებლის არასწორი ინტერპრეტაციის შემთხვევაში.

როლან ბარტი მიუთითებს, რომ სიმბოლოთა ენის შეცნობის აქტუალობა განსაზღვრულია

თვით თანამედროვე პოსტმოდერნული ადამიანის „სულიერი მდგომარეობით“ და
ეპოქალური შეკვეთაა თვით ხელოვებისა და ხელოვნების ფილოსოფიის მიმართ. ბარტის
აზრით, არსებითად ხელოვნების თანამედროვე ფილოსოფია უნდა იყოს სიმბოლურ
ფორმათა ფილოსოფიის ნაწილი, მათ უნდა იკისრონ „სიმბოლოს ენის“ გახსნა.
დასკვნა

აზროვნების განვითარების ჯერ კიდევ პრიმიტიული ეტაპიდან დღემდე, კაცობრიობის

ჰერმენევტიკულმა ჰორიზონტმა, როგორც ზემოაღნიშნულიდან დავინახეთ, მეტამორფოზა
განიცადა. საზოგადოებრივი ცხოვრების ყველა სფეროსთან, მათ შორის ხელოვნებასთან
მიმართებაში. შეგვიძლია ასეც ვთქვათ, რომ ადამიანის ჰერმენევტიკულმა მოთხოვნილებამ
სხვადასხვა დროს, სხვადასვა ეპოქაში, სხვასხვანაირად ახსნა და გაიგო სინამდვილე და ამ
სინამდვილის ახსნა–გაგება თავისებურად ასახა ამა თუ იმ ეპოქის რელიგიაში, ხელოვნებაში
თუ საზოგადოებრივი მოღვაწოების სხვადასხვა სფეროში.

რაც შეეხება სიმბოლოს გაგებას, ერთი რამ უდავოა, მხატვრული სიმბოლოს გაგებას და
წვდომას, გონებასთან ერთად, გრძნობად სჭირდება. ჰეგელიანურად თუ ვიტყვით, არა
მხოლოდ ვხედავდეთ მას, არამედ ვგრძნობდეთ და განვიცდიდეთ.