Pacatang, Clarissa A.

Kasaysayan ng Panitikan
2010-7206 Abril 13, 2019

ANOTASYONG BIBLIYOGRAPI
BILANG PANGANGAILANGAN SA ASIGNATURANG

KASAYSAYAN NG PANITIKAN

Na iniharap Kay Reynaldo B. Tiosen

Agoncillo, Teodoro A. (1970). Ang Maikling Kuwentong Tagalog. Inang Wika Publishing
1825 Dimasalang, Sta. Cruz, Manila.

Ang kasaysayan ng maikling kuwentong Tagalog ay lumilingon sa mga unang taon

ng pagkakatatag ng pamahalaang Americano sa Kapuluan. Ang akunting kalayaang nalasap
sa pamamahayag ay naging mapagpalang kamay na nagtulak sa kabataang kinabibilangan
nina Patricio Mariano, Lope K. Santos, Gonzalo Cue Malay, Faustino Aguilar, Inigo Ed.
Regalado at iba pa, upang humakbang sa bagong daigdig na nilikha ng pagbabagong-ayos sa
kabuhayang panlipunan ng mga Pilipino. Isang maigsing salaysay hinggil sa isang
mahalagang pangyayaring kinasasangkutan ngisa o ilang tauhan at may iisang kakintalan o
impresyon lamang. Isa itong masining na anyo ng panitikan. Tulad ng nobela at dula, isa rin
itong paggagad ng realidad, kung ginagagad ang isangmomento lamang o iyong isang
madulang pangyayaring naganap sa buhay ngpangunahing tauhan. Karamihan sa mga ito ay
maaaring mabasa sa loob ng isang upuan lamang.

Bago matapos ang taong 1910, ang pahayagang Ang Mithi ay nagbukas ng timpalak-
panitik sa maikling kuwento, isang bagay na nagpapakilala sa sarili ang babasa at sa
maununlat man naman. Sa nasabing tipalak, ang Kuwento, ang kuwentong “Elias” ni
Rosauro ALmario ay nagtamo ng unang gantimpla sa pamamagitan ng 14,478 halal ng mga
mambabasa. Mula noon, ang maikling kuwento ay nakahumalingan nan g mga mambabasa’t
manunulat hanggang sa yao’y mangibabaw sa lahat nang uri ng bababsahin, maliban marahil
sa tula. Kasabay ng pag-unlad ng maikling kuwento, ang nobelang Tagalog ay unti-unting
kinamalasan ng panghihina.

Naging katangi-tangi ang mga manunulat ng panahong ito sa pagkakaroon ng

mayamang guni-guni, na kung minsan ay lumalayo sa katunayan ng buhay. Naging
magandang bahagi ng kanilang panulat ang liwanag ng buwan, ang “dalawang pusong
nagtatalik sa masalamisim na gabi ng mga gabi,” ang “paralumang mapupungay ang mga
matang tulad ng takipsilim, may puyo sa dalawang pisngi, mahaba at maitim ang buhok, may
daliring hubog kandila, may katawang balingkinitan at baywang na malantik, may bibig na
makipot at mga labing mamula-mula at may mga ngiping pantay-pantay at maputi’y wariy
garing”; ang binatang marunong, matipuno ang pangangatawan, kilalang manlalaro ng
unibersidad ng pamahalaan; ang pag-iibigan ng isang mayaman at isang mahirap na sa unang
pagkikita pa lamang ay “waring hinigop nan g balani”; ang pasisintahan ng “dalawang
pusong wagas kung magmahal na hinahadlangan ng pagputol ng magulang ng babae o ng
lalaki o kaya’y isang buhong na mangingibig na sa katapusa’y sinupil ng magaling na
lalaking nagligtas sa kanyang giliw” ; ng pag-big ng isang dalagang bukid sa binatang
siyudad na saw akas natuklasang may asawa pala - ang mga ito, at iba pang mga gangganito,
ay totoong nnagkatusak sa mga pahayagan at lingguhang Tagalog. Higit sa lahat ay hindi pa
rin nila maiwawaksi ang simulating pinanghawakan ng mga sinusundang manunulat: ang
mga maiikling kuwento, pinigang nobela at ang akda upang maging maganda ay dapat
mangaral ng hayagan – isang bagay na iniluha ng masusugid na lingkod ng sining at
panitikan.
Noong 1935, samantalang namimilipit sina Abadilla at del Mundo sa tungkuling iniatang sa
kanilang maninipis na balikat, ang dalawang maginoong iyan ay nagpasyang dapat
pagbuklurin ang mga manunulat na noo’y nakatapos na o kaya’y nag-aaral pa lamang sa iba’t
ibang inibersidad. Maliwanag na ang pag-asa sa plagay ng dalawang yaon ay, ay nakasalalay
na lamang sa nagsisipag-aral sa mga unibersidad.

Bilang pagpapasinaya sa katatag pa alamang na kapisanan ng mga mahihimagsik,

sina del Mundo at Abadilla ay nagpasiyang magdaos ng isang hayag na pulong naang babasa
ng panayam ay isa sa ma kasapi. Ang Mabuting Pagpapahayag Ang mabuting pagpapahayag
ay pagpili ng mga wastong salita na angkop sa diwang nais ipahatid ng may akda. Ang
paggamir ng mga pili at angkop na mga salita ay mahalaga sapagkat sa pamamagitan ng mga
ito ay magiging mabisa ang kaisipang ipinapasok ng manunulat sa mga tauhan at magiging
malinaw ang paglalarawan. Ang mahusay na pagpapahayag ay nakatutulong sa kaisahan ng
kuwento. May dula o kilos na madula ang isang kuwento. Kailangang magkaroon ng
tunggalian upang magkaroon ng dula. Tinatawag na tunggalian ang paglalaban ng
pangunahing tauhan at iba pang mga tauhan. Ang isang kaisipan ay maaring makipagtunggali
sa isa pang kaisipan. Ang ikapagtatagumpay ng alinman sa dalawa ay nasa manunulat. Maari
namang ang isang tauhan ay makipagtunggali sa kalikasan, tulad ng bagyo, at iba pang dulot
ng kalikasan. Nakapagdudulot ito ng kapanabikan at kasiyahan sa mga mambabas ang bawat
tunggalian. Hindi mabuting kuwento ang isang akdang walang tunggalian. Hindi ito
magiging kawili-wili sa mga mambabasa. Ang librong ito ay lubos na makatutulong sa
edukasyon pati na rin ang pagagahaa sa kultura at panitikan ng bansa.
Almario,A.R, Cruz, Neni S.R, Sunico, Ramón C, Almario, Ani Rosa N. (2016). A
Sourcebook on Children’s Literature in the Philippines. Anvil publishing, inc. 7th floor quad
alpha centrum 125 pioneer street, mandaluyong city 1550 Philippines

Ano ba ang esensiyal na pagkakaiba ng kuwentong pambata sa isang kuwentong hindi

pambata? Ito ang tanong na kailangang sagutin ng sinumang nagnanais sumulat ng kuwento
para sa mga bata dahil ang kuwento ay kuwento, pambata man o hindi. Maaaring may
bahagyang pagkakaiba ang dalawa sa haba o paraan ng salaysay o sa uri ng wikang
ginagamit. Ngunit ang mga ito ay pagkakaibang hindi esensiyal o hindi ganoong
kahalaga. Ang mahalagang pagkakaiba ay nasa katangian ng pinatutungkulan ng kuwento.
Kaya kuwentong pambata dahil sadyang kinatha para sa mga batang mambabasa. Linawin
muna natin ang ilang katangian ng sinasabi nating “batang mam- babasa.” Naiiba ito sa
depinisyon kung sino o ano ang “bata.” Sino ang “Bata”? Ayon sa UNICEF ang bata ay
sinumang may edad mula 18 taon pababa. Maraming kategorya ng bata batay sa depinisyong
ito. Nariyan ang mga
unborn child o batang nasa sinapupunan pa lamang mula 0 hanggang siyam na
buwan. Pagkasilang ng bata, maaari siyang maikategorya sa sumusunod na
uri: sanggol o pagkapanganak hanggang tatlong taon; preschool o mula tatlo hanggang anim
na taon; school-age o mula anim hanggang 13 taon; adoles- cent o juvenile, mula 11 hanggan
g 16 na taon; young adult, mula 16 hanggang 21 taon.
Dapat ipaalala na maaaring mag-iba-iba ang saklaw na edad ng mga kate- gorya depende sa
nag-uuri. Ngunit sa pangkalahatan ay magagamit ang ganitong pag-uuri para linawin ang
panahong itinuturing na
kabataan. Dapat ding tandaan na batay sa developmental psychology, bawat uri ay may kaniy
a-kaniyang katangian. Ang mga bata sa bawat kategorya ay may natatanging interes at
pangangailangang nararapat tugunan ng pamilya at lipunan, bagaman hindi pare-pareho ni
pantay-pantay ang kantidad o kali- dad ng paglaki at pag-unlad ng bawat bata sa bawat antas
o kategorya.
Sa pagsulat ng kuwentong pambata, ang katha, sa pangkalahatan, ay nakatuon sa mga nasa
walo o sampung taong gulang pababa o sa
tinatawag natin ngayong beginning readers. Anong klaseng mambabasa ang mga batang
nagsisimulang magbasa? Sino ang “batang mambabasa”? Maaaring hindi pa sila
nakapagbabasa nang mag-isa o nagsisimula pa lamang sila makakilala sa ugnayan at tunog ng
mga titik. Maaaring nakauunawa na sila ng mga salita o pangungusap mula sa pakikinig
sa wikang pasalita ngunit marami pang konsepto at kahulugan ang kailangan nilang
maintindihan. Hindi ito nangangahulugang wala o kulang ang kakayahan nilang umunawa sa
mga bagay na nararanasan nila. Mas angkop sabihing ang mga batang kabilang sa ganitong
kategorya ay may natatangi at sarili nilang paraan ng pag-unawa. Wala pa silang sapat na
kakayahan para maituring na literate individuals.

Ayon kay Piaget, ang paraan ng pag-unawa ng mga bata sa ganitong edad
ay maituturing na animistic. Sa unang mga taon ng paglaki ng bata, hanggang sa walo o
sampung taon, ang bata ay maaari lamang magkaroon ng na- pakapersonal na pag-unawa sa
mga bagay na kaniyang nararanasan. Bilang mambabasa, maaaring kailangan pa nila ng
matatanda para magbasa sa kanila. Mas mahilig silang makinig sa mga kuwentong binabasa
sa kanila. Ano ang kahulugan nito sa pagkatha ng kuwentong pambata? Maaari nating
pangunahan ang mga nagbabalak magsulat ng kuwento na ang haba ng salaysay o kalidad ng
wika sa pagkukuwento ay hindi limitado sa napakaik- ling naratibo o sa paggamit ng
napakapayak na wika. Ang Mito ng Haba at Kapayakan ng Kuwentong Pambata Ang
dalawang katangiang ito ay rekomendasyon lamang ng mga editor at tagapaglimbag ng
kuwentong pambata, mga praktikal na konsiderasyon lamang. Hindi kabilang sa nararapat na
katangiang dapat taglayin ng kuwentong pambata. Noong aktibo pa ako sa pagsusulat para
sa Adarna, mga katapusan ng dekada ’70 hanggang dekada ’80, hindi pa gaanong handa ang
mga akademikong institusyon sa siyentipikong pagtaya sa kakayahan ng mga batang
mambabasa. Halos walang mga pag-aaral sa lawak ng bokabularyo ng mga batang walo o
sampung taon pababa, lalo kung wikang Filipino ang ginagamit. Ang karaniwang
kinokonsulta ay mga pag-aaral sa mga batang mambabasa mula Europa o Estados Unidos, na
wikang Ingles o Europeo ang gamit. Natitiyak kong marami nang pag-unlad sa ngayon sa
larangang ito ngunit mahirap pa ring sabihin na may katiyakan kung gaano kahaba o kapayak
ang wika ng isang kuwentong pambata. Kung babasahin nating muli ang salin ng mga
orihinal na kuwento ni Hans Christian Andersen at ng Brothers Grimm, o kahit ang mga
kuwentong kabi- lang sa Arabian Nights, kapansin-
pansin ang haba at dawag (lushness) ng mga ito. At ang pagsasalin sa kanila sa modernong
bersiyon na mas maikli o mas payak ay hindi laging nangangahulugan ng kapaki-pakinabang
na karanasan sa pag-unawa ng mga batang mambabasa. Paanong Mag-isip ang mga
Bata Kailangan nating balikan ang katangian sa pag-iisip at paraan ng pag-unawa ng mga
batang mambabasa upang higit na malinawan ang isyu ng haba at kapayakan ng isang
kuwento para sa bata. Hamon sa Muling Pagsasalaysay ng Kuwentong-bayan Sa
kasalukuyan, maraming nailalathalang kuwentong pambata ang muling pagsasalaysay ng ating
mga sinaunang mito, alamat, at mga kuwentong-bayan. Sa isang banda, sinasabing
mahalaga ito dahil sa pagpa- pakilala sa bata ng kulturang Filipino. Subalit dalawang bagay
ang dapat isaalang-alang kaugnay ng ganitong tunguhin sa paglikha ng kuwento sa mga
batang Filipino. Una, ang mga alamat at mito, at marami sa tinatawag na kuwentong-
bayan ay malayong maituring na pambata at hindi binuo para sa kapakanan ng bata. Ang
mga mito at alamat ay nalikha sa panahong tinatawag nating “unang panahon.” Noong
ang ating mga ninuno ay hindi pa siyentipiko kung mag-isip. Maipapalagay natin nang
panahong iyon, dahil sa kabataan ng mundo, maraming bagay ang nakapagtataka at
nangangailangan ng paliwanag.
Almario, Virgilio S. (2011 ).Rizal: Makata. Anvil Publishing, Inc., 7th Floor Quad Alpha
Centrum Building 125 Pioneer Street, Mandaluyong City 1550 Philippines

Bukod sa mga nobelang Noli me tangere at El filibusterismo, tula ang malimit na sinisipi ng
mga nais magpakilálang nakabása kay Rizal. Tatlo palagay ko ang pinakapaboritong sipiin
mula sa kaniyang mga tula: “Ang kabataan ang pag-asa ng bayan”; “Ang hindi magmahal sa
sariling wika/ Mahigit sa hayop at malansang isda”; “Morir es descansar.” Alam mo ba kung
saan sinipi ang mga ito? Ngunit hindi iyon ang mahalaga. Ang higit na mahalaga, at nais
kong tumbukin, ay ang naging papel ni Rizal sa kasaysayan ng panulaan sa Filipinas. Ito ang
hindi napag- uukulan ng pansin ng kahit mga Rizalista at isang malaking patunay sa
kasalukuyang limitasyon ng pag-aaral kay Rizal. Ang mga nobela at mga sanaysay niya ang
laging tuon ng komen- taryo, mabuti man o masamâ. Kahit sinisipi ang nabanggit kong mga
taludtod mula sa kaniyang mga tula ay hindi naman natatalakay ang merito ni Rizal bilang
makata.
Sa pangyayaring ito, itinuturing na magkakatugma ang búkid, sabík, lákip, at lupít
samantalang maaaring gamiting magkatugma ang buhól, lámon, bayóng, at tulóy. Isang hali
m- bawa niyang bugtong ang maaaring gamitin ukol dito: May magasawang sing
ibig Maghapong walang imik Pakanin pa’y nagagalit. Idinagdag pa ni Rizal ang sumusunod
na obserbasyon tungkol sa tugma: (1) Na hindi kinikilála ang berso libre o malayang
taludturan sa pagtulang Tagalog; (2) Na laging isa- han o monorima ang tugma sa bawat
saknong at hindi dapat magkatulad ang tugma ng dalawang magkasunod na saknong; (3) Na
ang tugmang Tagalog ay makikíta lámang sa
hulíng pantig at hindi mahalaga, tulad ng nabanggit ko na, kung acen- tuado o hindi, at ito an
g ikinaiba ng tugmang Tagalog sa tugma ng mga wikang Europeo. Ang paliwanag niya
hinggil sa sukat ay naisagawa na kahit paano ng mga misyonero. Kung tutuusin, higit na
makab- uluhan ang banggit nina Fray San Agustin hinggil sa katu- tubong sukat, lalo na ang
tungkol sa pipituhin at wawaluhin, ng mga tanaga, diyona, at dalít. Nakapagbigay lámang si
Rizal ng isang bugtong na pipituhin: Tinaga ko sa gubat Sa bahay nag iiyak. Ang mga
oberbasyon sa tugma’t sukat ni Rizal ay magiging batayan ng mas permanenteng
kodipikasyon sa mga sangkap na ito nitóng ika-20 siglo. Susundan ito at lilinangin ng mga
makatang Balagtasista, lalo na dahil
sa makapangyarihang Peculiaridades de la poesia tagala, isang ma- habàng lekturang
binigkas ni Lope K. Santos sa Unibersidad ng Pilipinas noong 22 Nobyembre 1929. Sa
pamamagitan nitó nabuo ang maaaring ituring na Unang Panahon ng Pormalismo sa
poetikang Filipino. Kahit ang pagpupugay ni Rizal sa kadak- ilaan ni Balagtas bilang makata
ay naging malakas na
sandigan sa pagdangal ng mga Balagtasista sa Florante at Laura bilang huwaran ng pagtula.
Nakatimo din sa pagtingin ni Rizal kay Balagtas ang limitasyon ng kaniyang pagsusuri sa
panulaan. Sapagkat naka- batay lámang sa gunita ng kaniyang kamusmusan, o sa pagtu- lang
nakamulatan niya, kulang sa perspektibang pangkasaysayan ang kaniyang obserbasyon, at sa
gayo’y hindi nasipat ang naganap na pagbabago sa tradisyonal na pagtula bunga ng
kolonyalismo. Pangunahing halimbawa ng pag- babago ang sukat na ginamit sa hinahangaan
niyang pagtula ni Balagtas. Alinsunod na rin sa ulat ng mga misyonero, walang katutubong
tula na may sukat na lalabindalawahin.
 Ayon kay Fray San Agustin, pawang pipituhin at wawaluhin ang sukat ng mga
popular at katutubong tulang Tagalog. Ang lal- abindalawahin ay sinikap ipasok ng mga
misyonero sa pamam- agitan ng kanilang pagtula ngunit hindi tinanggap ng mga
katu- tubo. Tinagurian pa itong “plosa” na korupsiyon ng prosa
upang ipahiwatig na lubha itong mahabà at kulang sa disiplina upang ituring na tula. Ngunit
nagsimula itong gamitin sa pag- tula ng mga edukado at naging sukat ng isa sa mga sanga
ng naging popular na tulang pasalaysay sa bungad ng ika-19
siglo. Ang metrico romance mulang Espanya ay naging awit at korido na ang tanging
pagkakaiba ay sukat ng taludtod—wawaluhin
Sa kasaysayan ng panulaang Filipino sa loob ng kolonyalismong Espanyol ay
maipagmamalaki ang tugma’t sukat sa mga katutubong sangkap na nagtanggol at iginiit ang
taal na katangian laban sa banyagang pananakop. Sinikap itong pasukan ng bersipikasyong
Espanyol ng tulad ni Fray
Fran- cisco de San Jose ngunit hindi nagtagumpay.² Pinintasan ng isang makatang Indio na
“Magaling, datapoua hindi tola”
ang mga eksperimento ni Fray de San Jose sa lira, octava real, romance, seguidilla, estribillo
, atbp. Hindi sinasadyang pinatunayan ng lektura ni Rizal ang matagumpay na pag- tatanggol
ng katutubong tugma’t sukat hanggang sa ika-19 siglo. Sa loob ng tatlong dantaon, ang
lalabindalawahin lámang ang maituturing na insersiyong naisagawa ng kolonyalismo sa taal
na tugma’t sukat ng mga Filipino.
Anonuevo, Roberto T. at Coroza, Michael M. (2003) Mga Kuwento sa Kasaysayan. UST
Publishing House, Espana Manila.

Tinalakay sa Librong ito ang Mga Pinagmulan – Bisperas ng Kasaysayan at ang mga
Tribu, nakapaloob dito ang kuwentong Yungib ng Tabon, sa kuwento ay inilahad na tahimik
na pumapaloob ang Tao sa daigdig, ayon sa sinulat ni Teilhard de Chardin, ang teologo,
pilosopo, at antropologong tumulong sa pagtuklas ng mga labing kalansay ng
Pithecantropus pekinensis na higit na kilala bilang Taong Peking. Nakatutlig ang katahimikan
sa paglipas ng panahon. Sadyang wala na tayong tala hinggil sa unang paglitaw ng tao sa
daigdig na ito, maliban na lamang sa iang kagamitang pinagpawisang hubugin mula sa bato,
sa mga iginuhit na hulagway ng mga hayop sa dingding ng kaniyang mga yungib , at sa ilang
lansag na buto.

Maraming pakahulugan ang panitikan ang iba't ibang manunulat tungkol sa panitikan.
May nagsasabing ang tunay na kahulugan daw ay yaong pagpapahayag ng damdamin,
panaginip, at karanasan ng sangkatauhang nasusulat sa maganda, makahulugan at masining
na mga pahayag. Kasama na sa mga nagbigay pakahulugan sa panitikan ang mga sumusunod:
Atienza, Ramos, Salazar at Nazal sa kanilang aklat na " Panitikang Pilipino " , Bro. Azarias,
Webster, at Maria Ramos. Ang panitikan ay hindi lamang lumlinang ng nasyonalismo kundi
ito'y nag-iingat din ng mga karanasan, tradisyon at mga mithiin ng bawat bansa. Ito ay isang
ilaw sa walang kamatayang tumatanglaw sa kabihasnan ng tao. Ang panitkan at kasanayan ay
matalik na magkaugnay. Ang kasaysayan ay naisatitik kaya't ito'y makatotohanang panitikan.
Samakatuwid, bahagi ng panitkan ang kasaysayan. Subalit, mayroon silang pagkakaiba. Ang
panitikan ay maaaring kathang-isip lamang samantalang ang kasaysayan ay pawing mga
pangyayaring tunay na naganap. Ang panitikan ay may apat na paraan ng pagpapahayag-
pagsasalaysay, paglalahad, paglalarawan, at pangangatwiran. Marahil, minsan ay napagtanto
natin kung bakit kailangan nating pag-aralan ang panitikan. Sa kabanatang ito, inilalahad na
mayroong limang(5) mahahalagang bagay kung bakit kailangan nating pag-aralan ang
panitikan. Isa na dito ay upang makilala natin ang sarili bilang Pilipino at matalos an gating
minanang yaman ng isip at angking talino n gating pinanggalingang lahi. Mayroon ding mga
mahahalagang bagay na nakapangyayari sa panitikan at ito ay ang sumusunod: (1) ang klima;
(2) ang hanapbuhay; (3) pook; (4) lipunan at pulitikan at; (5) edukasyon at pananampalataya.
Kung ang limang kalagayan ang nabanggit na nakapangyayari sa panitikan ay may
impluwensya sa anyo, hangarin, at laman ng panitikan, ang panitikan naman ay may dalang
mahahalagang impluwensya sa buhay, kaisipan, at ugali ng mga tao. Isa na dito ay ito ang
dahilan ng nagkalapit ang damdamin ng mga tao sa sandaigdigan. Nagkakahiraman sila ng
ugali at nagkakatulungan. Marami ring mga akdang pampanitikan ang nagdala ng
impluwensya sa buong daigdig tulad ng mga sumusunod: Canterbury Tales, Uncle Tom's
Cabin, Ang Divine Comedia, Banal na Kasulatan o Bibliya, Koran, Ang Iliad at Odyssey,
Mahabharata, El Cid Compeador, Ang Awit ni Rolando, Aklat ng mga Patay, Aklat ng mga
Araw, at Isang Libot Isang Gabi. Ang panitikan ay may dalawang pangkalahatang uri. Ito ay
ang patula at tuluyan. Kasama sa tuluyang uri ang mga akdang maikling kwento, nobela,
dula, pabula, alamat, anekdota, sanaysay, talambuhay, balita, parabula at talumpati.
Samantala, ang mga tula naman ang mga akdang napabilang sa patulang uri ng panitikan.
Nahahati naman sa apat na uri ang mga akdang patula: tulang pasalaysay, tulang paawit o
liriko, tulang padula o pantanghalan, at tulang patnigan.

Kung ibaatay sa arkeolohiya, namumuhay tayo sa kuwartonaryong panahon ng Cenozoic na

nagsimula may 60 taon nan a ang nakalilipas, nang maglaho ang dinosaur at isinilang ang
mga mammal. Naibubukod an gating panahon sa yugtong Pleitocene nang unang lumantad
ang tao may isang milyong taon na ang nakaraan, at sa pahuhunos ng “modernong” tao sa
homo sapiens. Sa Leta-leta, ang munting pulong kanugpong ng baybayin ng Palawan,
natagpuan ang mga siyentista sa isa pang yungib ang ilang kalansay na mauugat pa sa
panahong Neolithic o bagong Bato. Naging matingkad na pula ang mga buto, na animo’y
sinasadyang kinulayan. Wari bang hinuhukay ng mga sinaunang Filipino ang mga buto ng
mga ninuno makaraang maagnas ang mga laman, tinitina ng madilaw-mapulang hematite, at
pinagpupugayan sa ikalawang paglilibing. Kapiling ng mga buto ang mga batong mala-yatab,
ang mga alahas na bato, ang mga artifact ng buto, at ang ilang piraso ng luad na kasangkapan.

Isa rin sa ipinagmamalaking akada ay ang Sinaunang Bisaya. Waring walang ikinaiba
mula sa luamn Tipan o sa Mitolohiyang Griyego, Romano, at Asyano. Inakalang nag-ugat
ang daigdig sa parehong agos ng dibinong talisik , ng paglikha, ng sala at parusa. Para sa
sinaunang bisaya, ang Henesis ay binubuo ng dalawang bathala, si Kaptan at si Magwayen.
Makaraang magtaling-puso si Amihan at Dayaray , dinala ni Amihan ang pasyok na itattanim
ni Kaptan, ang pasyok na nabakli at pinagmulan ng unang lalaki at unang babae.

Sumunod na tinalakay an gang Kaugalian ng mga Tagalog. Bumukal ang namamayaning

kaugalian ng Filipino mula sa sinaunang mga tribu: ang Tagalog, ang Bisaya, at ang
Magindanaw. Sa malinaw na pagsunod o mabalasik na nagtutol, nananatiling iisa ang tabas
nila sa loob ng ilang siglo gaya noong simula ng pananaop ng Espanyol. Lalo na sa Tagalog
na likas na makaluma sa bansa, ay gumawa at patuloy na gumagawa ng mga bagay na
kahawig sa inilarawan noong 1589 ni Fray Juan de Plasencia, ang sinaunang misyonerong
Fransiskano. Nalabuan din siyempre ang prayle gaya ng mga makabagong mananaliksik at
manunuri. Dahil ang mga Indio, himutok niya ay dungo upang ipahayag kung ano ang ibig
nilang mangyari, kaya naman napakahirap matiyak ang payak na katotohanan. Gayunpaman,
ang ulat ni Plasencia hinggil sa Tagalog noong siglo 16 ay kagila-gilalas na angkop ng
pagtataya hinggil sa Politikong tagalog. Ang uri ng mga datu na pinipili nila, saad ni
Plasencia, “ay hindi yaong nagtataglay ng diwaing makapagpasunod.” Bagkus ang mga datu
na makatiis sa kanilang nasasakupan at pinanagangalagaan nila, at hindi mahigpit na
palautos.” Samakatuwid, ang mga pinuno ay hungkag at marupok. ANg maharlika ay
kahawiig ng politico sa lumang lipunan:mhindi sila nagbabayad ng buwis at malimit
nagpipista upag “pagkaraan ay paghatian ang mga kinulimbat sa piling ng pinuno. Kapag
naininimbang, humihingi sila ng tulong sa mg atao sa pagpapatayo ng bahay o sa
pagsasagwan ng kanilang mga balangay, ay malimit nagtatakda sila ng hanggahanns ailing
bahagi ng ga ilog o sa pamilihan n akung saan ay walang sinuman ang hinahayaang
makapamangka o pakapagtinda. May iba pang bagay na nagpamangha kayPlasencia, ngunit
sadyang karaniwan lamang para sa atin: naghahandog ng dote ang mga lalaki; ang mga
kalunya ay hindi itinuturing na nasiri ang puri dulot ng pagpaparusa at kapag namatay ang
isang tao, palallamayan nang maraming gabi ng mga kaibigan at kadugo ang bangkay, at
nilulunod ang dalamhati sa pagkain at paglalasing.

Ang librong ito ay may malaking ambag sa panitikan sapagkat tinalakay dito ang iba’t
ibang pinagmulan ng panitikan at ng iba’t ibang tribu. Naipapakita ditto na anumang tribu o
paniniwala mayroon ka, mas nararapat pa ring magtiwala sa nasa itaas at ipaubaya ang ating
kapalaran sa Kanya. Nawa’y mabasa ito ng nakararami upang mas lalaong maintidihan at
maging bukas ang kanilang isip sa pagkakaiba ng mga tribu.
Antonio, Teo T. (2016). Contemporary philippine poetry:Bagay bagay. Anvil publishing,
inc. 7th Floor Quad Alpha Centrum 125 Pioneer Street, Mandaluyong City 1550 Philippines

Hindi biro ang pagbuo ng isang konsepto para magpaaklat ng mga piling tula. Kung
minsa’y parang hinalong-kalamay ang pinagsama-samang mga tula ng ibang nagpapaaklat ng
sariling koleksyon. Hindi sila masisisi kung iilan lamang ang kanilang natipong tula. May
marami namang naipon na hindi malaman ang gagawin kung alin ang pagsasama-samahin o
kaya’y pagsasama-samahing lahat kahit hindi nababagay ang ibang tula. Napakahirap
talagang bumuo ng isang tema para sa isang koleksyon ng isasaaklat na tula. Nakagugulat
ang mga makatang bumubuo ng isang konsepto para maka- pagpaaklat ng tula. Pinag-iisipan
nila nang matagal at inihahanda ang mga piling tula na para sa kanila ay tumutugon sa
hinihingi ng kanilang nabuong konsepto. Hindi ako katulad nila, masinop at kalkulado ang
gagawing aklat ng tula Totoong marami akong nasusulat na tula, kung minsa’y parang gusto
kong ilathalang lahat sa isang aklat. Pero, napag-iisipan ko rin na hindi lahat ay puwedeng
isama. Bukod pa sa sinusuwerte akong magkaroon ng kaibigang makata na nagbibigay sa
akin ng payo na dapat kong piliin ang mga tulang may kaugnayan sa iisang tema para maging
solido o buo ang koleksyon ng mga tula. Kung minsan naman, nakabubuo ako ng konsepto
para sa isang tema ng gagawing aklat ng tula na parang kislap-sa-dilim. Biglang
nagliliwanag sa aking isipan ang kabuuan ng mga natipon kong tula, na tumutugma sa isang
tema na nais kong buuin. Ito ang naranasan ko nang mabuo ang ikat- long koleksyon ng
tulang “Bagay-bagay.” Noong Hunyo 1988, naisipan kong bumuo ng isang koleksyon ng
tula tungkol sa bagay o anumang bagay na nasa ating paligid. Ilarawan ang kabuluhan at
kahulugan nito. Kadalasan nga, may mga simpleng bagay sa ating buhay na ating binabale-
wala. May munting bagay na pinagsisimulan ng atingmga pangarap.

Mula sa munting bagay na ito, lumalawak ang

ating pagpupunyagi. Naniniwala ako sa sinabi ng isang pilosopo na, “In dream re- sponsibilit
y begins.” Unang bumugso sa aking diwa na parang bukal ng tubig ang pagsulat ng tulang
“Bagay-bagay.” Maganda ang dating sa pakiramdam ko. May ilang re- bisyon din ang ginawa
ko at dito umikot ang lahat. Bigla ring sumagi sa aking isip ang naitabing tatlong seksyon ng
mga tulang nabawas sa inihanda kong ikalawang koleksyon ng mga tula. Ito ang mga
seksyong “Ako’y Ibigin mo”, “Sandangkal na Saya”, at “Gumamela.” May kaugnayan ito sa
mga tao at bagay na nasa ating paligid. Nanganak ang unang bugso, halos 30 tula na tungkol
sa mga bagay. Nitong 1990 lamang, pinagsama-sama ko ang 4 na seksyon at pinag-
aralang mabuti ang kabuuan. May napansin ako sa karamihan ng mga tula sa unang seksyon
na pinamagatan kong “Bagay-bagay.” Marami ang tumatalakay tungkol sa pagkawasak ng
kalikasan. Ewan ko, kung bakit biglang kumislap sa aking isip na ang konsepto ng koleksyon
ay ihandog ko para sa “Inang lupa.” Naging hamon sa akin ang paghahandog ng koleksyon
sa pagkawasak ng kalikasan. Hindi ako nagtigil na punan pa ang bawat seksyon ng mga
tulang tatalakay sa mga bagay na uungkat sa paglapastangan sa likas na yaman ng bansa.
Pebrero 1991, naging 46 na tula ang unang seksyon. Nadagdagan

Ang seksyong “Gumamela” ng ilang tulang pumapaksa sa walang-habas na pagsira ng

kalikasan. Sa seksyong “Ako’y Ibigin mo” na mga tula sa pag-ibig ay kung bakit nakabuo
ako ng tulang “Musa Abandonada”, isang simbolo ng pag- mamahal sa “Inang lupa.” Bukod
pa sa 3 tula ng pag-ibig. Kahit sa seksyong “Sandangkal na Saya” ay nakapagsingit ako ng 3
tulang diona. Isa sa mga ito ang tungkol sa babaeng Ita na natabunan ng lahar nang pumutok
ang bulkang Pinatubo. Natatandaan ko, sa seksyong ito na tungkol sa mga kababaihan o mga
babaeng naging bahagi ng aking buhay ay may isang tulang di ko mabuo-buo agad.
Nangingilid ang luha sa aking mata tuwing bubuuin ang tula sa aking ina. Pinaagos ko
munang lahat ang aking luha at nabuo ang tulang “Bida si Inang.” Isang kaibigan ang
nasabihan ko ng aking plano na pagpapalimbag ng susunod na koleksyon. Sinabi kong may
46 na tula ang unang seksyon. Napansin niyang masyadong marami ang tula sa unang
seksyon. Hiningi niya sa akin ang unang seksyon at nagmungkahi siyang bawasan ito.
Sinabi kong 17 tula lamang ang kaltasin dahil may bilang akong sinusunod. Sinuri ko ang 17
tulang nabawas at nakabuo ako ng isa pang seksyon. Pinamagatan ko itong “Talaarawan.”
Tumugma ang bagong seksyon at higit na nagkaroon ng matipunong hugis ang kabuuan ng
koleksyon sa aking palagay. Nabuo ang may 5 seksyon ng koleksyong “Bagay-bagay”,
Oktubre 1991. Muli kong pinag-aralan at sinuri. Nagtanggal ako ng ilang tula at gumawa pa
ng ilang bagong tula. Hindi ako nagtigil hanggang hindi makontento sa kabuuan ng
koleksyon. Kunsabagay, hindi parang idinidikit ng laway ang pagpili at pagsalakab ng
angkop na salita, talinghaga, imahen at disenyo sa paggawa ng tula.
Derain, Allan N. (2013). Ang Banal na Aklat ng Mga Kumag Orihinal na aklat inilathala ng
Cacho Publishing House, 2013. E-book inilathala ng Anvil Publishing, Inc., 2014

Sa pasimula, wala pang mga Dios na maaaring lumikha ng mga uniberso. Pero makiki
ta nang namamasyal ang sinaunang ilong sa ibabaw ng Banging May Walang Hanggang
Lalim. Naghahanap ang ilong ng kahit anong bagay na maaari niyang maamoy. Kung
kaninong ilong ito, wala talagang nakaaalam, pero ito ang Ilong Na Nakaaamoy Ng Lahat,
ang Animasolang Kanunununuan, Sibol na Walang Pinagsi- bulan at Tuldok na Walang
Pagtuldukan. Ito rin ang ilong na nakatakdang maila- rawan sa gitna ng tatsulok na makikita
sa mga watawat at pananda ng Samahang Banal Ng Mga Kumag Sa Lupa. Sa bahaging ito ng
ating kasaysayan, masasabing
Wala pang silbi ang kaniyang pang-amoy. Wala pa naman kasing kahit anong bagay na
maaaring maamoy noon. At ito ang labis na nagpapalungkot sa kaniya. Kasama ng sinaunang
ilong ang isang ubod liit na kulisap na niknik kung tawa- gin. Habang palipad-lipad ang
niknik sa ibabaw ng kawalan, pakiramdam niya’y nagpapaikot-ikot lamang siya sa paligid ng
isang naghihikab na bangin. Hanggang minsan, upang maiba naman ang nakababagot na
takbo ng kaniyang buhay, naisip niyang pasukin ang butas ng sinaunang ilong. Matagal na rin
naman niyang pinagmamasdan ang dalawang madidilim na butas na iyon habang pinagiisipan
kung ano nga kaya ang makikita sa loob niyon. Marahil, ang sabi niya sa sarili, isa sa
dalawang butas na iyon ang lagusan mula rito sa wala papunta sa mayroon. Gusto niyang
ipagpaalam sa ilong ang pagbisi- tang balak niyang gawin, pero dahil matangos kasi ang
nasabing ilong kaya nahiya siya rito. Pero hindi na niya matagalan pa itong tila walang
katapusang pagpa- paikot-ikot sa kawalan. Mababaliw na siya, pakiramdam niya, kung hindi
siya makakakita ng panibagong kapaligiran. Kaya baon ang kaunting lakas ng loob, walang
patao-po na pinasok ng niknik ang kanang butas ng ilong. Naramdaman naman ng
Animasolang Kanunununuan ang pagpasok na iyon ng kulisap. Dahil dito, napabahing nang
sunod-sunod ang maselang ilong.
TinalakayangKung paano maiiwasan ang pagkakasala sa pagbabasa sa banal na akl
at ng mga kumag Bakit ba tayo nagbabasa ng nobela? Kasi nakaka-relate tayo. At itinutuloy
natin ang pagbabasa, kasi’y natutuwa tayo. Gusto natin ng ending na — “ay oo nga,” o
kaya’y, “ay ganoon pala iyon.” Saka natin hahanapin ang totoo sa binasang kathang-isip, sa
mga tauhan at mundong hinabi ng awtor. Anong in- sight meron ang nobela. Doon
nagkakatalo. Mas malamang, naroroon ang bago.
Paano nabuo iyon ng awtor. Iyon ang istrakturang naglaman ng kanyang diskurso. Anyo ng
diskurso. Saka pa lamang natin masasabi kung maganda ba o hindi ang ating binasa.
Nagandahan kasi tayo sa anyo at pamamaraan ng pagsusulat ng diskurso ng awtor. Sa fiction
ay posible ang lahat.
Dahil nangaiba tayo sa akda, na sa kuwento’y inaakda pa lamang, na hindi pa
rin nakakatiyak na makapapasa sa pamantayan ng mga imahinaryong likhang dios ng akda
(metafiction), magtatanong na tayo kung ano ang gustong palabasin ng akda at ng may akda.
Isang pagtatasa ba ito o isang pagsisisi. Isang simpleng pagpa- pahayag o isang pagkakalag.
Sa gayo’y may iba pa tayong makikita sa akda at sa kasaysayan. Ito ang apropriyasyon ni
Derain sa isang posibleng pagbasa sa kanyang alternatibong kasaysayan, sa kung paano ang
posibleng laman ng isip ng mga katutubo noong nag-uumpisa pa lamang ipasok sa bansa ang
relihiyong Kato- liko. Mayroon siyang gustong baklasin. Para mas mabuo ang retelling na
ginagawa ni
Derain,magandasigurokung kukunekta ito sa tatlo pang akda na may ganito ring tangka. Una
ang Batbat hi Udan ni Jun Sungkit bilang panimula. Laman nito ang digmaan ng mabuti laba
n sa masama sa punto de bista ng mga katutubo. Sa akdang ito’y wala pa ang mga dayuhang
Espanyol. Mundo ito ng mga katutubong Higanon ng Bukidnon. Saka natin isunod ang
nobela ni Derain. Isunod ang bagong anyo ng metrical
romance, ang Hari Manawari ni German Gervacio. Labi ng mga kuwentong bayan at epiko ri
n ang laman nito tulad ng kay Derain, lamang ay may mga prinsesa at prinsipe pa
na mga naninirahan sa mga palasyo. At kung idadagdag pa ang nobelang Sa Kasunod ng 909
ni Edgar Samar. May makikita tayong kongkretong direksyon ng mga ak- dang retelling sa
Pilipinas sa ngayon. Parang pagbasa sa serye ng kasaysayan ng Pilipinas mula noon
hanggang sa ngayon, mula sa panahong pre-colonial hang- gang sa panahong postmodern sa
anyong fiction. Pawang kakaiba ang mga na- banggit na nobela. Pawang magaang basahin.
Sina Derain, Gervacio at Samar ay pawang witty at mapaglaro sa salita. Punong-puno rin ng
irony ang kanilang nalikhang katatawanan. Lahat sila’y naghahanap ng kahulugan ng
kabansaan. Malayong-malayo ang mga ito sa kinagisnang nobela. Ito ang halaga ng akda ni
De- rain at tatlo pang nabanggit. Ganito ang nagagawa ng mga ganitong akdang, nabibigyan
ng puwang ang hindi mabuhay ng kasaysayan at anthropology. Sa dulo, ang halaga ng mga
ito, bagama’t nasa anyo ng fiction, ay ang paglalahad ng nabit- ing natural na proseso ng
natural na pagbubuo ng bansa, na hinabi nilang remnant ng mga natitirang kuwentong bayan
at epiko ng mga rehiyon. Ito tayo, isang rep- resentasyon ng pagbubuo ng mga pinagwatak-
watak. Tulad ng marami pang mga manunulat sa kasalukuyan, lahat sila’y bahagi ng proyekto
ng pagbabansa. Karamihan sa kanila’y produkto ng akademya. Mahalaga rin itong banggitin
para luminaw kung nasaan na ang kontemporayong panitikan ng Pilipinas. Sa gayo’y isang
pagmamapa rin ito ng kasalukuyang anyo at tunguhin ng panitikan ng bansa.
Maipapaliwanag nito ang pagkakaiba ng panulat noon at ngayon. At kung ano ang ginagawa
ng mga manunulat sa akademya. Isa pang imbesti- gasyon ang kasunod sa tanong. Sapagkat
matamlay na ang print. Sapagka’t ang Pagsusulat ng nobela ay hindi na makabubuhay ng
pamilya (hindi kasali si Bob Ong). Sapagkat ang akademya na ang mas sumusunod na
paborableng trabaho ng isang manunulat. Kailangang magbagong anyo rin ang panulat para
makasabay sa panahon at giliw ng mambabasa. Nagpapakitang gilas ang mga batang
manunulat. Kaya naman ang ganitong akda’y isa ring selebrasyon. Hindi pumapayag ang
mga batang manunulat na mamatay ang panitikan. Sa halip, buong gilas, binubuhay
at pinalalakas nila ito. Nagbabalikwas sila, at higit pa, tulad ng akdang ito na maaar- ing
ituring ding isang akda ng pagbabaklas. Kailangang may mawarat para may mabuo. Ginigiba
ang mga kumbensyon para may lumabas na sariwa. Isang pag- aakda ng pagbabanta. Ganito
na ang tunguhin ng fiction, sa mundong nagbabago. Hindi tradisyunal, hindi rin tumatakas,
nagbabagong anyo. Simula rin ng redepin- isyon ng mga akdang may tunguhing transgresibo
(pasaway). Hindi masama, bagkus, dapat pa ngang tangkilikin. Sapagka’t tayo ang kuwento.
Tayo ang sensi- bilidad. Sa globalisadong mundo, hinahanap pa rin natin ang ating espasyo.
Dery, Luis C. (2003). Awit Kay Inang Kundiman: Ang Larawan ng Pilipinas Ayon sa mga
Tula’t Kundiman na Kinatha Noong Panahon ng Himagsikan. De La Salle University Press,
Inc. 2504 Leon Guinto St. Malate 1004, Maynila Pilipinas

Ang panitikan ay minanang hiyas na nagsisilbing tulay na nag-uugnay sa atin sa iba-

ibang kultura ng bansa sa daigdig. Sa bawat pahina ng panahong nagdaan, nabubuksan din
ang ating kamalayan at pag-unawa sa natatanging kontribusyon ng Panitikang Asyano sa
daigdig ng mga alamat, maikling kuwento, sanaysay, dula, tula, pabula at iba pa. Sa
masaklaw na paglalarawan, ang Asya ay nagbigay rin ng malaking ambag sa daigdig ng
panitikan sa Pilipinas. Kung gagalugarin natin ang naging impluwensiya ng Panitikang
Asyano sa ating mga Pilipino, masasabing hinulma nito ang malaking bahagi ng ating
pagkakakilanlan. Sa kabila ng napakaraming impluwensiya ng mga Asyano sa kulturang
Pilipino, nanatili pa rin ang taglay at natatanging kakanyahan natin bilang mga Pilipino, tulad
ng pagpapahalaga sa saloobin at pag-uugali ng isang katutubong Pilipino sa isip, salita, at
kilos. Bago pa man dumating ang mga kanluranin ay mayroon na tayong ugnayan sa Hapon,
India, Tsina at Arabia, at nagaganap ang pakikipag-ugnayang ito sa pamamagitan ng
kalakalan, paninirahan at pakikipag-isa. Dahil dito, maraming mga impluwensiya o minanang
kultura natin ngayon ang nakaaapekto sa ating pamumuhay at kultura bilang mga Pilipino sa
kasalukuyan. Ang Modyul sa Filipino sa Baitang 9 ang maglalantad sa iyo sa makulay na
Ang kundiman ay awitin na nagsasaad ng maalab na agmamahal sa isang iniibig. Ito ay
nagmula sa mga salitang kung hindi man na pinaiksi na ang ibig sabihin ay kung hindi lang
sa.
Ang unang kundiman ay tungkol sa pag-ibig sa Inang Bansa na ginamit nila sa
pagsasaad ng kanilang naysyonalismo na ipinagbabawal ng mga Kastila.Kaya ang kundiman
na Jocelynang Baliwag ay hindi pag-ibig sa isang babaing taga Baliwag kung hindi ito ay
kundiman para sa rebolusyon. Ginamit lamang nila ang dalagang nagngangalang Josefa
Tiongson Lara upang itago ang tunay na mensahe ng kanta. Ang panahon ng kundiman ay sa
kapanahunan ng 1800 at 1930 kung saan ang kundiman ay nagkaroon nang pagbabagong
anyo sa pamamagitan ng pagsama ng mga himig na ginagamit sa sayaw katulad ng waltz at
fandanggo. Nang dumating ang mga manunulang kinabibilangan ni Jose Corazon de Jesus na
siyang sumulat sa Bayan Ko, Deogracias A. Rosario at Jose Balmori ang mga kantahin ay
pagsasaad ng pag-ibig ng pagtanggap ng kabiguan.mga

Ang tradisyonal na musika ng Pilipinas ay kumakatawan sa pamumuhay ng mga

pangkaraniwang mamamayan, pangunahing ang mga naninirahan sa pook rural. Gaya ng
karatig-bansa sa Asya, karamihan sa mga tradisyonal na awitin sa Pilipinas ay malalim na
nakaugnay sa kanilang paniniwala, pagmamahal sa pamilya, at kalikasan. Batay sa eksperto
sa larangan ng Musika na si Ramon Santos sa sanaysay na Constructing National Identity
Through Music ang tradisyonal na musika ay umusbong mula sa pasalitang paraan patungo sa
kontemporaryong gawain. Isa sa pinakamahusay na klasikong halimbawa ang kundiman na
itinuturing na pangunahing anyong sining sa musika. Batay sa teorya ni Francisco Santiago
na kinikilalang Father of Kundiman Art Song maaaring ang pinagmulan ng kundiman ay ang
noong popular na anyong sining; ang kumintang na batay sa pakahulugan kilala bilang awit
sa pagliligawan at awit sa kasalan na mula sa Tagalog na lalawigan ng Batangas. Batay sa
paglalarawan ang kumintang ay ang pinakaluma at pinakapopular na awit sa mga pangkat ng
Kristiyanong Pilipino. Binanggit pa na ito ang pinakamahusay na paraan ng pagpapahayag ng
kasaysayan at kaugalian ng mga mamamayan.
Karagdagan na ang ritmo nito ay maihahalintulad sa mga awitin sa Malaya, pangunahing sa
siyudad ng Java, gayundin mababakas ang musika ng India, Arab at maging mga awitin sa
Andalucia, Espanya hindi lamang sa mismong awiting kundi maging sa musical phrases.

Samantala ang sinaunang Kundiman ay inilarawan bilang passionate awit ng pag-ibig

na kaakibat ang erotika sa haliw ng gitara. Ang pormula ng tono ay kahalintulad ng sa
kumintang na sa paglipas ng panahon ay naging mas tiyak ang istruktura ng metriko at ritmo
batay sa Kanluranin ritmong-sayaw. Ito ay nasundan ng yugto ng pag-unlad ng ang mga
manunulat na sila Deogracias Rosario at Jesus Balmori ay nagsimulang sumulat ng patulang
berso na may 12 pantig sa bawat taludtod na naglalarawan ng pagsuko at kapahamakan dahil
sa masidhing pagnanasa at pagmamahal. Ang ng crystallization ng kundiman bilang
pangunahing anyong musikal ay nakasabay ng Himagsikan ng Pilipinas laban sa Espanya.
Ang kundiman ay naging popular na midyum ng pagpapahayag ng walang kamatayan pag-
ibig sa bansa. Ito ay nahubog sa piyesang pinamagatang Jocelynang Baliwag na kalaunan
nakilala bilang Kundiman ng Himagsikan na popular sa mga rebolusyunaryo na inihalintulad
sa tunay na indibidwal ang pangalang Pepira Tionson y Lara sa imahen ng Inang Bayan. Ang
Jocelynang Baliwag ay mahalaga sa pag-aaral ng kundiman sa kadahilanan ang musical
phrases ay sumasalamin sa pormal nitong istraktura. Ang huwaran na ito kasama ng iba pang
kaparehong pormula ng tono ay nagbibigay din ng musikal na identidad sa klasikong
kundiman sa ika-20 siglo. Habang batay sa melodic configuration ng sinaunang kumintang,
ang klasikong kundiman ay niyakap ang formal tonal scheme na mula sa opening section sa
minor mode at culminating section sa major mode. Ang proseso kung saan ang kundiman ay
naging Pambansang sagisag sa musika ay makikita sa mga nilikhang kumintang, balitaw,
dalit.
Ang kundiman ay isang tradisyonal na awit ng pag-ibig ng mga Pilipino. Karaniwang
ipinapahayag sa awit na ito ang matapat na pag-ibig ng isang manliligaw na handang
magsakripisyo at maghirap para sa kanyang minamahal
Navarra, Marcel M. (1986). Mga Piling Kuwentong Sebuano. University of the Phillines
Press. Quezon City, Manila
 Tinagurian si Marcel M. Navarra na “Ama ng Modernong Maikling Kuwentong
Sebwano.” Ipinanganak siya noong 2 Hunyo 1914 sa isang mahirap na pamilya sa Tuyom,
Carcar, Cebu ngunit matiyagang binása ang anumang babasahin hanggang matutong sumulat.
Umaabot diumano sa sandaan ang maikling kuwento naisulat niya. Una siyang nakilala nang
magwagi sa timpalak sa magasing Bisaya ang kuwentong “Ug Gianod Ako” (At Inaanod ako)
noong 1937. Bago ito, nalathala sa Cebu Advertizers ang kaniyang unang tula noong 1930
hábang nilathala naman sa Nasud ang kaniyang unang kuwento noong 1931. Kinikilala rin
ang kaniyang kuwentong “Paingon sa Bag-ong Kalibutan” (1947, Tungo sa Bagong Mundo)
at “Ang Hunsoy Sunsungan Usab” (1954, Ang Hungkag na Hunsoy). Katulad ng maraming
mga banyagang kabihasnan, mayroon nang panitikan sa Pilipinas noong unang mga
kapanahunan. Nagbuhat ang panitikan ng Pilipinas mula sa sari-saring mga lipon at pangkat
ng mga taong dumating sa mga kapuluan nito. May pagkaka-agwat-agwat na dumating sa
sinaunang Pilipinas ang mga Negrito, mga Indones, at mga Malay. Ang baybayin, ang isa sa
mga pagpapatibay na mayroon nang sistema ng pagsulat at pasalita sa sinaunang Pilipinas
bago pa man dumating ang mga pangkat ng mga dayuhan nagmula sa Kanlurang bahagi ng
mundo. Subalit karamihan sa mga naisulat na panitikang katha ng sinaunang mga tao sa
Pilipinas ang sinunog ng mga Kastila. Nangabulok at natunaw naman ang ibang naisatitik sa
ibabaw lamang ng mga balat ng punong kahoy at mga dahon ng mga halaman. May sarili
nang panitikan ang ating mga ninuno sa panahong ito. Alibata ang kadalasang ginagamit
Gumagamit din sila ng mga biyas ng kawayan , talukap ng bunga o niyog at dahon at balat ng
punungkahoy bilang sulatan at matutulis na bagay naman bilang panulat.

Sinikap niyang mamuhay sa pamamagitan ng pagsulat. Naging editor siya

ng Bisaya sa Maynila sa mga taong 1938–1941. Bumalik siya sa Cebu sa panahon ng
Ikalawang Digmaang Pandaigdig. Naging patnugot siyá ng Lamdag noong 1947, naging
bahagi ng Bulak noong 1948, at ng Republic Daily noong 1948–1952. Huminto siya sa
pagsulat noong1955 pagkatapos niyang isulat ang “Si Zosimo”. Ngunit bumalik siya sa
Maynila at naging editor muli ng Bisaya hanggang 1972. Namatay siya noong 28 Marso 1984
sa bayang kaniyang sinilangan. (JGP)

Sa librong pinamagatang “Mga Piling Kuwentong Sebuwano” ipinakita dito ang iba’t
ibang panitikan ng Pilipinas. Dahil hindi mahagilap ang mga akdang ito, kalimita’y
nawawaglit na rin sila sa kamalayan ng ating mga mag-aaral at guro. Kaya di man dapat ay
natatawaran ang kalidad ng ating kultura, at naipipintas ng iba na “walang ibubuga” ang
panitikang bernakular kundi mga eskapistang komiks at magasin. Ilan sa mga akdang
nailimbag ay Apasumpay, Ug Gianod Ako, Ang Pahigmata, Si Manang Merin u gang Kasing,
Tingali ang Adlaw Mosilang Ugma, Sa Lunhawng Tugwayanan, Ang Hunsoy Sungsongan
Usab, Paingon sa Bag-ong kalibutan, Usa Niana Ka Gabii, Ang Kalibutan, Matapos,

Ang Tawo sa nangita sa Katahum, at Si Zosimo. Ang kuwentong Ug Ginanod Ako ay

isang makapigil hiningang mga tagpo. Ipinapakita kung gaano nakatago sa pamagat ang
tunay na kuwento dito. Ang salitang Gianod sa kuwento ay nangangahulugang nadala sa
emosyon. Maaring nasa kuwento na noong umamin si Pepita na iniibig niya sa Loloy ay
nakagawa sila ng bagay na hindi dapat. Subalit sinasabi rin sa kuwento na si Loloy ay isang
mahusay na manunulat at nagsasabing hindi kusa ang pakikipagtalik ni Pepita sa kanya at ito
ay ginahasa sapagkat nadala ng emosyon si Loloy. Lumalabas sa kuwento na humingi siya ng
tawad sa kapatid nito na si Kid at maaring pinaganda lamang ni Loloy ang mga salita at hindi
totoong nag-iibigan silang dalawa. Ipinakikita na sa panitikan ay maaring mabago ang
pananaw ng isang tao na hindi lahat ng akda o pamagat nito ay siya ring nakapaloob na
kuwento dito. Dapat matutunan ang tamang pag-intindi sa panitikan hindi lamang sa maikling
kuwento subalit pati na rin ang iba’t ibang sangay nito. Sa panitikan ay maaring mabasa ang
piksyon, subalit hindi maikakaila na hindi ito nalalayo sa tunay na mga pangyayari. Ang ilan
sa mga akda ni Navarra ay maaring mayroong kaugnayan sa nangyari sa tunay na buhay.
Hindi hadlang ang wika sa pagpapahayag ng damdamin. Ang bernakular ay pagkakakilanlan
lamang nga mga sebuwano. Nais ipahayag ng libro na kayang makigsabayan ng sebuwano sa
ibang mga wika lalong-lalo na sa pang sentrong wika pagdating sa panitikan. Ang panitikan
ang bumubuhay sa kultura ng bawat grupo kaya lubos na nakatutulong ang librong ito upang
isulong ang panitikang sebuwano at maipakita kung anong uri ng pamumuhay mayroon ang
mga sebuwano at kung ano ang damdaming nangingibabaw sa mga Sebuwano. Napakahusay
ng librong ito upang maipamalas ang natatanging Panitikan ng Pilipinas sapagkat hindi
lamang tayo nakasentro sa isang wika kundi sa napakaraming wika na tinataglay ng bansang
nasasakupan.
Olša, J. Jr.(2016). Layag: European Classics in Filipino. Anvil Publishing, Inc., Jaroslav Olša,
Jr. at Anvil Publishing, Inc.,
 Parating nasa limbagan ng Pilipinas ang mga salin mula sa mga banyagang wika.
Gayunman, naging mahalaga lamang ang mga akdang ito noong unang bahagi ng 20th siglo,
kung saan ang mga salin sa Filipino— kaalinsabay ng maraming ibang panitikan ng Asya—
ay hindi lamang pinagkukunan ng kaalaman tungkol sa kanlurang mundo, kundi
naka-impluwensiya rin sa mga bata at nagpupunyaging Pilipinong manunulat na matuto ng
mga pamamaraan ng makabagong panitikan. Habang nanatiling mahalagang parte ang mga
pagsasalin sa industriya ng paglilimbag sa karamihan ng mga bansa sa Asya; sa Pilipinas,
dahil sa kaalaman sa wikang Ingles, abot-kamay ang panitikan mula sa buong mundo, naging
limitado ang pangangailangan at medyo bihira ang pagsasalin. Kaya't ang paggawa ng
ganitong antolohiya—ang una sa klase nito—na nagtataglay ng malawak na pagpapakilala sa
klasikal na panulat sa Europa sa Filipino, ay maaring pumukaw ng bagong interes sa
isinaling panitikan. Mahigit isandaang taon na ang lumipas mula nang ang unang libro—
Doctrina Christianaay nalimbag sa Maynila, bago ang pinakaunang salin sa Tagalog ay luma
bas sa anyo ng libro noong 1703. Manga Panalanging Pagtatagobilin sa Caloloua nang Tao
ung (naghihingalo) na sinulat ng Kastilang Hesuita na si Thomas de Villacastin, at isinalin
ng ipinanganak sa Pilipinas na si Gaspar Aquino de Belen, ay nagtataglay ng katipunan ng
mga dasal na ginagamit sa buong mundo upang tulungan ang naghihingalo. Pagkaraan ng
labing-isang taon, isa pang salin sa Tagalog
ang lumabas, Historia Lauretana, na orihinal na isinulat sa Latin ng Italyanong Hesuita na si
Orazio Tursellini. Ang titulong ito ay mas “European” dahil hindi lamang ito sinulat kundi
isinalin din ng kapwa taga-Europa,
ang Hesuitang si Pablo Clain¹ , na importanteng naunang manunulat sa Tagalog na kilala sa
kanyang mga tekstong medikal at teolohiko at mga tulang relihiyoso. Ang mga librong ito ay
hindi lang unang salin ng akdang European sa Tagalog, kundi nagtataglay rin ito ng
maraming larawan, ang mga ito ang naging unang isinalarawang librong nalimbag sa
Pilipinas. Nagsimulang lumabas ang unang hindi relihiyosong salin sa huling bahagi ng 19th
siglo. Kabilang rito ang mga unang librong nakatutok para sa kabataan—
tulad ng Ang Bagong Robinson na nalimbag sa Tagalog noong 1879. Halaw ito sa tanyag na
kuwento ni Robinson Crusoe na isinulat ni Joachim Heinrich Campe, isang Alemang
manunulat mula sa Panahon ng Pagkamulat, at isinalin mula sa Kastila ni Joaquin Tuason,
isang kilalang kasabayang relihiyosong manunulat, makata at tagasalin. Ang produksiyon,
sirkulasyon at pag-angkat ng mga babasahin ay pinangasiwaan ng kolonyal na pamahalaang
Espanyol hanggang 19th siglo kaya’t limitado ang kaalaman sa kontemporaryong
kanluraning panitikan sa Pilipinas. Dahil hinigpitan ng mga sensura ang pagpasok ng mga
libro sa maraming kadahilanan, tulad na lamang ng pagpapakita ng mga imoral na kaugalian,
patagong nakilala ang mga mahalagang kontemporaryong nobela at likhang panitikan ng mga
tanyag na manunulat tulad nina Alexandre Dumas at Victor Hugo. Sa kabutihang palad, para
sa mga ilustrados na naglalakbay at nag-aaral sa Europa, ang mga akdang ito ay nakuhang
maka-impluwensiya sa kanila. Ang mga nobela ni Rizal na sa kalakhan ay iwinangis sa
realismo ay napag- alamang naimpluwensiyahan ng non-realist at adventure na mga akda
ng mag-amang Dumas. Ang magaling sa wikang si José Rizal ay
naging importanteng tagasalin na nag-iwan ng tatak sa kasaysayan ng isinaling panitikan sa
Pilipinas. Sa panahong nasa Europa si Rizal, gamit ang salin sa Aleman
bilang pinagkukunang teksto, isinalin niya ang limang fairy tales ng Danish
na manunulat na si Hans Christian Andersen². Gumuhit rin siya ng mga larawan sa hangad na
maturuan ang kanyang mga pamangkin. Kahit natapos ni Rizal ang kanyang ginagawa
habang nasa Leipzig noong
Oktubre 1886³, ang mga salin ay nalathala lamang noong 1954. Sa mga panahon ding iyon,
nahikayat si Rizal na isalin ang isa pang importanteng
European literary classic drama na Wilhelm Tell ng Suwisong manunulat na si Friedrich
Schiller. Ang salin nito sa Tagalog ay nalathala lamang noong humayo na siya noong 1907
bilang Guillermo Tell, kung saan ang paksa nitong makabayan ay umantig marahil sa
mambabasang Pilipino. Noong huling bahagi ng 20th siglo, ang pinakamadaling hanaping
mga libro o librito ay iyon pa ring metrical romances at novenas na kadalasa’y kaawaawang
inilimbag sa halos hindi mabasang mga letra sa mumurahing papel. Unti-unti sa pagdaan ng
mga taon, naging popular ang mga bagong libro tulad ng mga nobela na mas maayos na
nailimbag, kung minsan may makulay na pabalat at paperback binding. Nakita sa unang mga
dekada ang pagsigla ng pagsusulat sa Tagalog at ilang iba pang wika sa Pilipinas. Ito
ay nagbukas ng pagkakaton para sa mga pagsasalin at paglilimbag ng mga akdang
pampanitikan ng Europa. Ang pinagmulan ng mga pagsasalin—dahil sa kaalaman sa wika—
ay mga librong Kastila. Kaya't hindi nakapagtatakang ang unang salin sa libro ng isang
banyagang nobela sa Tagalog—kumpara sa karamihan sa mga bansang Asyano—ay lumabas
lamang sa huling bahagi ng unang dekada
ng 20th siglo, noong 1910, Isang Mahiwagang Pamumuhay ay isang salin at/o kaya’y halaw
ni Sofronio G. Calderon mula sa hindi pa kilalang trabaho, malamang isang manunulat na
taga-Europa. Tumatak sa mga naunang nobelistang Tagalog ang mga saling ito. Nabahiran
ang mga ito ng pagkiling sa romansa na karaniwan sa noo’y kasabayang nobelang Kastila.
Dagdag pa rito, mas pinili ng mga pinakaunang manunulat sa Tagalog ang popular kaysa
akdang sining at kasama sa kanilang pinili ang The Three Musketeers at Notre Dame de Paris
Polo, Jaime B. (1994). Panulaan at Dulaang Leytenhon-Samarnon. Ateneo De Manila
University Press. Bellarmine Hall, Katipunan Avenue
Ang panulaan o tula ay isang uri ng sining at panitikan na kilala sa malayang
paggamit ng wika sa iba't ibang anyo at estilo. Pinagyayaman ito sa pamamagitan ng
paggamit ng tayutay. Ang mga likhang panulaan ay tinatawag na tula. Madaling makilala ang
isang tula sapagkat karaniwan itong may batayan o pattern sa pagbigkas ng mga huling salita.
Binubuo ang tula ng saknong at taludtod. Karaniwan itong wawaluhin, lalabindalawahin,
lalabing-animin, at lalabing-waluhing pantig. Matalinghaga at ginagamitan din ng tayutay.
May tugma at sukat. Kung minsan ay maiksi o kaya naman ay mahaba. Bagama’t napakalaki
na ng isinusulong nitong huling mga dekada ng kilusan sa siningat edukasyon na naglalayong
itanghal ang kakanyahang pangkultura ng ilipino, marami pa ring bagay ang humahdalang sa
ganap na pamumulaklak ng kakanyahang ito sa kasalukuyan. Sa panitikan, matutukoy ang
kadahupan ng pananaliksik at publikasyon tungkol sa iba’t ibang panitikan ng Pilipinas.
Kulang na kulang pa rin ang ginawang pananaliksik sa sa mga literature ng mga grupong
etnolinggwistiko sa bansa.
Isa sa mga halimbawang panulaang Leytenhon-Samarnon ay ang akdang Pilipinas
(1904) na nagsasaad ng pagmamahal sa lupang tinubuan. Maaring saan ka man mapadpad ay
babalik at babalik ka pa rin sa lupang sinilangan. Ipinapakita na walang anuman bagay ang
katumbas ng Pilipinas. Sa Pilipinas mararamdaman ang tunay na pagmamahalan at ang bahay
ng nalulugkot na Pilipinas. Ang akdang ito ay lubos na kapaki-pakinabang sapagkat
matuturuan natin ang mga kababbayang nawawalan nan g pagmamahal at pagmamalasakit sa
sa bansang Pilipinas. May mga bugtong rin na nagmumula sa Leyte-Samar, halimbawa nito
ay ang “baston ni kapitan, lupa ang taguan,” “Bangka ay dalawa, sasakay ay iisa,” at “sa
sahig isinaksak, sa ilong bumagsak”. Lubos na nakisisiya ang kahit saang sulok ng basing
Pilipinas ay may itinatagong panitikan.
Hindi rin ang Leytenhon-Samarnon pagdating sa awiting Bayan at ito ang Maligoy na
isinaayos at isinatitik nina Agustin El O’Mora at Lenor Almeria taong 1982. Inilahad ang
pag-iibigan ng dalawang tao. Inihayag na hindi magiging madala kapag nagmahal, walang
pinipili ang pag-ibig. Maaring masaya ang kahahatungan o ito ay hahadlangan ng mga taong
nakapaligid sa inyo. Tanyag rin ang Balitaw sa larangan ng musika, ang balitaw ay isang uri
ng awit ng pag-ibig. Sa mga Sebuwano, ang balítaw ay sayaw ng panliligaw na may
kasamang kantahan.. o ang awit na ginagamit dito. Ang Tinig ng Magsasaka ay
nagpapahayag sa tunay na buhay ng mga magsasaka. Ipinapakita kung sino pa ang naghirap
at maraming pawis ang pumatak ay sila pa ang walang sapat na makain. Umaasa lamang sa
kung maipagbibili ang mga isinasaka subalit wala silang sapat na pag-aruga. Layunin ng
awiting bayang ito na ipakita ang pagbigay pansin sa mga magsasaka, bigyan sila ng sapat na
benipisyo at huwag sanang makasanayan na ang nagtatanim ay wala nang makain. Sa
panitikan ng mga Leytenho-Samarnon, lubos na ipinakita ang suporta para sa mga
magsasaka. Ang akdang Ang Lupang Tinubuan ay pagpapahayag tungkol sa pagmamahal sa
bayan. Ipinakita kung gaano kasarap mabuhay sa Lupang tinubuan, kung gaano kagandang
masulyapan ang mga kaibigan sa isang lugar lalo na kung ang pamilya ay sama-sama. LIkas
na sating mga Pilipino ang pagiging masayahin. Marami mang kinakaharap na problema ay
hindi natin ito maalis sa atin na maghahanap pa rin atyo ng butas at silipin ang tunay na
kagandahan ng buhay sa kabila ng unos. Subalit sa likod ng kasiyahan, masasabi ba nating
tayo ay tunay na malaya? Malaya bang matatawag ang isang bansang pagkatapos palaayain
ng mananakop ay nakakulong pa rin tayo sa kultua at pamumuhay na ibinigay nila sa atin?
Nawa’y dumating ang panahon na hindi na natin kailangan pang isaalang-alang ang kanilang
gusto kung ano ang dapat.
Ang Bato-bato sa Langit ay isinulat para kay F. Reyes na nagsasabing sa pagsakop ng mga
banyaga sa bansa ay labis ang iniwang marka nito. Marami tayong nakuhang kultura sa
kanila pati na rin ang pananalita. Sa panahon ng mga Kastla, ipinahayag ditto na maraming
pagpapangalan ang naganap na iniayon sa kanilang wika, ang paniniwala sa pananampaataya
at maaring ang dating nakasanayan na mg atawag sa pagkain ay nabago na rin. Sa panahon
naman ng mga Amerikano, hindi maikakaila na ang natayan ng kagandahan, edukasyon at
pamumuhay ay naayon sa kanilang pamantayan. Maganda ka kung tisay ka, matangos ang
ilong at pursilana ang kutis. Dumating na nga sa punto na pati ang gugustuhin nating
makasama sa buhay ay alinsunod sa kanilang uri. Sa istilo ng pananamit at pananalita na
hanggang ngayon ay lalong hiahangaan ang nakapagsasalita ng Ingles ng tuwiran. Naitanim
sa paniniwala ng mga Pilipino na kaspag magaling kag bumigkas ng Ingles ay doon
nasusukat ang katalinuhan. Sa pagdating naman ng mga Hapones ayhidi napigila ng na
gayahin ri nag kanilang istilo. Subalit ipinababawal nila ang pagsasalita ng Ingles kaya
nabigyan ng pagkakataon ang mg Pilipino na gamiting muli ang sariling wika at ipahayag ang
tunay na nararamdaman sa nakasanayan. Dito nahasa ang panitikang Pilipino na kung saan
hinahayaan nila tayong maipagmalaki at palaguin kung anong panitikan mayroon tayo. Lubos
na nakatutlong ang librong ito subalit napakaraming mga akda na magpapalinaw at magbigay
ng dunong para sa mga kabataan o sa mga mag-aaral maging ang mga guro. Dito makikita
kung gaano kayaman ang Pilipinas sa sariling panitikan. Sa pagbasa ng librong ito, hindi
natin maitatago ang tunay na kasiyahan na sa kabila ng pananakop sa atin ng mga banyaga ay
naipagpatuloy at napanindigan nating ipaglaban ang sariling Panitikan. Nawa’y magsilbi
itong pambukas ng isipan para sa lahat na hindi dapat ikahiya ang kultura at panitikan
mayroon tayo. Maari itong maibahagi sa nakararami o di naman kaya’y ikaw nalang ang
magpaintindi kung gaano kaganda ang mga akdang nakapaloob ditto. Laging tandaan na
hindi mawawala ang panitikan kung ito ay tinatanggap, ginagamit ay ibinabahagi.
Reyes, Soledad S. (1975). Nobelang Tagalog. Anvil publishing, inc. 7th Floor Quad Alpha
Centrum 125 Pioneer Street, Mandaluyong City 1550 Philippines

Sa kasaysayan ng Nobela sa Kanluran, may namamayaning pagtuturing sa anyong ito

bilang isang uri ng reaksiyon sa seryosong himig ng mga tradisyonal na romanse, na
pumapaksa sa iba’t ibang kabayanihan at kadakilaan. Ganito ang naging pagpapahalaga,
halimbawa, sa mga obra maestrang itinuturing na ninuno ng Nobela: ang Don Quixote ni
Miguel de Cervantes, ang Gargantua at Pantagruel ni Francois Rabelais, at ang Decameron
ni Giovanni Boccaccio.

Sa kasaysayan naman ng Nobela sa Pilipinas, hindi iilan ang mga mananaysay-

pampanitikan na nagsasabing mauugat ang pagkatha sa mga sinaunang epiko, at kalauna’y sa
naging paglaganap ng iba’t ibang Pasyon noong Panahon ng pananakop ng mga Kastila.
Binibigyang-diin sa ganitong pag-uugat ang pagtataglay ng tiyak na naratibo o salaysay ng
epiko at pasyon na siya ring pangunahing nagtatahi sa kabuuan ng Nobela.

Magkakaroon ng suliranin ang ganitong uri ng pag-uugat sa kaso ng Nobelang

Tagalog sapagkat wala silang naisalbang epiko sa kasaysayan, hindi tulad ng ibang katutubo
sa Pilipinas gaya ng mga Ifugao (na may Hudhud at Alim) o ng mga Manobo (na may
Ulahingan). Kaya naman, nagiging higit na makatwiran ang pagbabalik ng mga Tagalog sa
mga tinaguriang Proto-Nobela na nakasulat na sa prosa. Sa hanay ng mga ito, unang nalathala
noong 1708 ang Barlaan at Josaphat na isinalin ni Fray Antonio de Borja sa Tagalog mula sa
orihinal na Griyego ni San Juan Pamasceno. Subalit higit na naging mahalaga ang Urbana at
Feliza ni Modesto de Castro at Si Tandang Basio Macunat ni Padre Lucio Miguel y
Bustamante, na kapwa nagtuon sa bisa ng edukasyon.

Kinikilala naman ang Nena at Neneng ni Valeriano Hernandez Peña bilang siyang
unang naisaaklat na nobela na nalimbag noong 1904. Naging popular ito sa bayan dahil
naging halos kapanabay nito ang umaangat na bilang ng mamamayang nagiging aral at
marunong bumasa, bukod pa sa nauna nang sekularisasyon ng mga palimbagan. Kung
pagbabatayan natin ang bilang ng mga Pilipinong kasalukuyang nahuhumaling sa mga
palabas pantelebisyong gawa sa Korea, masasabi nating napukaw ng mga Koreano ang
damdamin at atensyon ng masang Pilipino. Sa kasalukuyan, hindi lang isang Koreanovela
ang ipinalabas sa telebisyon. Karamihan sa mga dramang ito ay ipinalalabas sa gabi ngunit
mayroon din namang sa araw ipinalalabas. Kung dati-rati’y si Thalia ang bukambibig ng
taong-bayan, ngayon ay pawang mga Koreanong artista na ang laman ng kanilang
kuwentuhan araw-araw.

Ngunit ano ba ang dahilan kung bakit malapit sa puso ng mga Pilipino ang mga
palabas galing Korea?

Kung titingnan natin ang panitikan ng bansang Korea, masasabi nating may
pagkakatulad ito sa panitikan ng mga Pilipino kung tema ang pag-uusapan. Tulad ng mga
Koreano sa mga usaping may kinalaman o tungkol sa pag-ibig. Karamihan ng kanilang
panitikan ay may ganitong temang dala-dala at mababakas ito sa mga palabas na kasalukuyan
nating pinanonood.
 Isa ang bansang Korea sa mga mayamang bansa sa Asya. Maraming kompanya na
kilala sa buong mundo ang nanggaling sa bansang ito. Tulad ng mga Hapones, malikhain at
masipag ang mga Koreano. Sinisiguro nila ang na lahat ng kanilang ginagawa ay tunay na
maipagmamalaki at de-kalidad.

Isa rin ito marahil sa mga dahilan kung bakit kinagigiliwan ng mga Pilipino ang mga
palabas na gawa sa Korea. Maliban kasi sa nasungkit nito ang temang gustong-gusto ng mga
Pilipino, kitang-kita rin na pinagkagastusan nang husto ang mga palabas na kanilang
ginagawa.

Kung mahal ng mga Pilipino ang mga palabas na gawang Korea, mahal naman ng
mga Koreano ang Pilipinas dahil sa taglay nitong likas na kagandahan. Humahanga rin ang
mga Koreano sa kagalingan ng mga Pilipinong magsalita ng Ingles. Dahil dito, parami nang
parami ang mga turistang Koreanong bumibisita sa bansa upang magbakasyon o kaya’y mag-
aral.

Naging pangunahing bukal ng mga kabilang sa unang henerasyon ng nobelistang

Tagalog ang kani-kanilang karanasan, lalo na ukol sa pagpapalit ng sistemang kolonyal mula
sa pananakop ng mga Kastila hanggang sa mga Amerikano. Kaya naman, bagaman malaki
ang bilang ng mga nobelang pumapaksa sa pag-ibig at ugnayang pampamilya, madalas na
nakalunan ito sa mga tiyak na pangyayari sa kasaysayan, kaya’t nagiging historikal ang moda
ng akda. Dito kinilala ang halaga ng nobelista bilang mananaysay din. At bilang mananaysay,
nagbigay ng tuon ang mga nobelistang ito sa isang uri ng realismo na higit na sosyalista ang
oryentasyon, at nakita bilang halimbawa ang Banaag at Sikat ni Lope K. Santos na nalimbag
noong 1906.

Gayunpaman, sa mga sumunod na dekada, higit na magtutuon sa partikular at

indibidwal na karanasan ang mga akda. Mabibihisan ng higit na romantikong oryentasyon
ang mga realistikong akda ng mga unang dekada ng ikadalawampung dantaon. Sa mga
panahon ding ito, higit na napalaganap ang mga nobelang Tagalog sa mga pahayagan at
lingguhang magasin, gaya ng Liwayway, na itinatag noong 1922 at mabibili’t mababasa pa
rin hanggang sa kasalukuyan.
Rubin, L. T, Casanova, A. P, Gonzales, L. F, Marin, L. C, Semorlan, T. P (2001). Panitikan ng
Pilipinas.
Sa pag-aaral ng panitikang pandalubhasaan, ang unang malaking nagiging balakid ay
ang negatibo o salungat na damdamin ng mga mag-aaral — bagamat hindi naman lahat,
sapagkat marami-rami na ring kabataan ngayon ang mayroon nang pagpapahalaga at
hangaring maunawaan pang lalo ang panitikang sarili.
Ano ang sanhi ng pagsalungat na ito? Tiyak, may mga kadahilanan. Na ang iba ay
makatwiran at ang iba naman ay walang batayan.
Sa mga mag-aaral na ang pagkamulat o oryentasyon ay kanluranin, masasabing ang
negatibong saloobin ay naguugat sa diwang-alipin o colonial mentality. Lahat ng katutubo o
taal dito ay may mababang uri. Ang may mataas na uri lamang at karapat-dapat tangkilikin ay
ang mga nagbubuhat sa America o sa Europe. Matatagpuan saanmang paaralan ang ganitong
mga mag-aaral ngunit sa kasalukuyan, sila'y unti-unti na ring namumulat sa katotohanang di
lahat ng likas na atin ay walang halaga at di lahat ng nakikita natin sa ibang bansa ay kapuri-
puri.
Di lahat ng mag-aaral na tumutungo sa dalubhasaan ay may sapat na pagkahantad o exposure
sa Panitikang Pilipino. Dahil dito, ang pangkat na ito ay nagkakaroon agad ng negatibong
damdaming nag-ugat sa pangambang baka dahil sa araling ito ay manganib lamang ang
kanilang kalagayan sa pag-aaral. May batayan ang pag-aalaalang ito sapagkat kung minsan,
hindi napupuna ng nagtuturo na ang mga mag-aaral ay lubhang nalalabuan at halos
nangangapa sa mga kaisipang tinatalakay sa kanila, dahil sa kakulangan ng batayang
kaalaman ukol dito. At upang dagdagan pa ng antak ang sugat, kung minsan ay sa mag-aaral
ibabagsak ang pananagutan, sa pagsasabing "Aba, nasa kolehiyo na kayo, dapat ay alam na
ninyong maghanap ng kaliwanagan sa mga bagay na malabo sa inyo — di lahat ng bagay ay
maaaring matalakay sa klase!"
Kaugnay ng suliraning ito ay ang kakulangan ng mga sangguniang aklat para sa pag-aaral ng
Panitikang Pilipino. Upang magkaroon ng pag-unawa sa pagkakaunlad nito, kailangang pag-
aralan ang kasaysayan ng Panitikang Pilipino. Di lahat ng aklatan ay may mga aklat ukol sa
matandang panitikan upang matugunan ang pananaliksik na itinakda sa mga mag-aaral.
Sakali namang mayroon, ang mga aklat ay kulang na kulang sa dami ng mga mag-aaral na
naghahangad makagamit ng mga ito. Ito ay nagbubunga ng pagkamatay ng sigla ng mga
mag-aaral kundi man ng paghihimagsik sa aralin.
Sa mga aklat namang tumatalakay sa pangkasalukuyang lakad ng ating panitikan, ang paraan
ng paglalahad ay may kalaliman at may kahirapang masaklawan ng pag-unawa ng
karaniwang mag-aaral na bagu-bago pa lamang nahahantad sa larangang ito ng sining. Dapat
ding unawaing di lahat ng Pilipino ay gumagamit ng Wikang Filipino bilang pangunahing
wika, kayat kapag bumasa siya ng mga panunuring pampanitikang nasusulat sa Filipino,
dalawa agad ang suliraning kanyang kinakaharap: 1) ang pag-unawa sa tuwirang kahulugan
ng kanyang binabasa at 2) ang pagtarok sa diwa o kaisipang ipinahahatid ng may-akda.
Ang pagkaunawa sa mga balakid na ito ng pag-aaral ang siyang pumatnubay sa mga
naghanda ng aklat na ito. Sinikap na maging payak at madaling unawain ang paglalahad ng
mga kaalaman at sa matandang panitikan ay isinama sa aklat ang-mga halimbawa ng bawat
uri upang maiiwas na nga ang mag-aaral sa kasiphayuang paghahanap ng mga sangguniang
aklat na mahirap nang makita sa panahong ito.
Sa panahon naman ng Americano hanggang sa pagsakop ng Hapon sa Pilipinas ay
maliklikang ipinakilala ang mga manunulat at makatang lumikha ng malaking bahagi ng
panitikan noon, bunga ng pagkakahulagpos ng kanilang panulat sa mahigpit na sensurang
umiral noong panahon ng Kastila, na anupa't karamihan sa kanila ay kinakailangan pang
gumamit ng mga sagisag. Sa ganitong paraan ay mapadali ang mga mag-aaral sa pag-alam ng
mga nais nilang tuklasin. Gayunman, bilang pag-alinsunod sa kahingiang ang mga tunay na
iskolar ay dapat matutong manaliksik at magsarili sa paglikom ng mga kabatiran o datos na
kailangan upang makagawa ng pagsusuri at pansariling paghinuha, ang mga nobela, maikling
katha, dula at mga tulang nabibilang sa makabagong panitikan o sa panahong nagsisimttla sa
taong 1946 ay hindi inilakip sa aklat. Ang mga ito ay maaari nang mabasa sa mga ibang aklat,
lingguhan o magasin sa nakararaming aklatan. Ang inilakip na lamang ay mga halimbawang
buod at pagsusuri upang magamit na huwaran ng mga mag-aaral. Naglagay rin ng mga
mungkahing gawain para sa mga mag-aaral at ng talaan ng mga kinilalang nobela at maikling
katha sa pangkasalukuyang panahon upang ang mga ito ay basahin, suriin at magamit na
batayan sa pagbuo ng mga haka-haka ukol sa ating panitikan.
Isinama rito ang ilang akda at pagsusuring likha ng mga mag-aaral na rin, sa dalawang
kadahilanan. Una, sadyang mahusay ang pagkakasulat ng mga iyon at ikalawa, ang kanilang
mga nilikha ay isa na ring matibay na patnubay na ang mga mag-aaral ay may kakayahang
gumawa ng mga pansariling pagsusuri at sila'y may malikhain ding diwa. Ang kailangan
lamang ay ituro sa kanila ang landas- na dapat taluntunin at bigyan sila ng sapat na
panimulang pamamatnubay.
Iniiwan din sa pagkamalikhain ng guro kung hanggang saan niya maibubunsod ang kanyang
mga mag-aaral sa pagtalunton sa landas na tinahak ng Panitikang Pilipino. Nasa kamay niya
ang ikadadali ng pagkatuto at ang lalong ikasisigla ng kabataang mag-aaral tungo sa
pagpapahalagaat pagmamalasakit sa ating panitikang sarili.
San Juan, E. Jr. (2004). De la Salle University Press, Inc. 2504 Leon Guinto St. Malate 1004,
Maynila, Philippines
Pangunahing tinalakay sa librong ito ang ang akdang hango mula sa Bibliya: “Huwag
Mong Hipuin” o “Huwag Mong Salangin”. Ito ay tila biro sapagkat kung nais pagalingin ang
katawang may kanser, kung nais lunasan ng saot na ito, hindi lamang isang indibidwal ang
pinag-uusapan, kailangang hawakan ang medico ang laman. Kailangang suriin at siyasatin
ang katawan upang hiwain o busbusin ang lamang bulok o kaya’y putulin ang anuamang may
pinsala upang masagip ang buong katawan ng biktima. May kalabuan din ang paksa sapagkat
ang pagtuturo ng isang masalimuot na likhang-sining ay nakapaloob sa proseso ng
edukasyon o pag-aaral.
Sa kanonikal na pamantayan ng panitikang katutubo, ang awit ni Francisco Balagtas
ay walang pasubaling siyang pinakaunang tulang anti-pudyal na may hugis ng epiko.
Masisinag sa kabuuan nito ang paglalaban ng iba’t ibang uring panlipunan sa maigting na
interseksyon n gating kasaysayan. Tinutukoy dito ang transisyon ng dalawang dantaong
nagkatulay sa buhay ni Balagtas (1788-1862). Noon ay epoka ng pronunsyamento sa
Espanya, isang panahon ng kaguluhan. Isang taon pagkaraan ng pagsilang ni Balagtas,
natapos ang pamumuno ng repormistang gobernador na si Jose y Vargas. Makikita natin ito sa
pagpapatungkol sa mga kampanyang pagmasaker sa mga Moro noong mga taon bago naisulat
ang akda. Masasalat kung paano iyon napalitan ng pasalungat na diin sa pragmatikong pag-
uugnayan ng mga kristiyano at Moro sa tula. Makikita rin ang di tuwirang mediyasyon ng
kasaysayan at sining sa matipunong paglalarawan sa nakataatawagipansing pamimili
nanagbabadya naman ng pagkagunaw ng maalamat na Albanya. At sa huli’y matutunon din
iyon sa pagtalakay sa kadarahupan halimbawa sa saknong 378 at sa makatarungang
paghahati-hati ng halagang-labis.
Sa ika-184 na anibersaryo ng pagsilang ng dakilang Francisco Balagtas, ipinagdiwang
din natin ang tagumpay ng baying Pilipinong hinango sa maraming pakikibaka, mahabang
pagtitiis at taimtim na sakripisyo, pakikibakang ipinagpatuloy pa hanggang ngayon upang
saw akas ay makamit ang tunay na kasarinlan, demokrasyang pangkabuhayan,
pagkakapantay-pantay na muhon sa mahabang martsa ng taumbayan tungo sa kalayaa’t
kasaganaang pinakamimithi. Tunay sa pagbabago ng panahon, nagababgo rin ang kahilingan
ngtao at ang pangangailangan ng lipunan. Ngunit kung mahigpit na paglilimlim, may mga
bagay sa larangan ng kaisipan at ideolohiya na bagamat laos na’t wala nang kabuluhan ay
patuloy pa rin ang pag-iral. Mapagwawari na sa pagsulong ng mga pangyayari sa kasaysayan
ng Pilipinas sapul noong Himagsikan ng 1896 hanggang sa unang SIgwa ng 1970, ang
Florante at Laura ay marahil naging labi na lamang na magpaparilag sa isang sulok ng museo
tulad ng sistemang pyudal at kapitalista sa yugtong ito ng rebolusyong pandaigdigan. Batid
ng lahat na ang kultura ng Espansyang ikinalat ditto ay tahasang medyibal, tigib ng
oskurantismo, mistipikasyon, at mistisismong minana pa sa mga madilim na epoka ng
barbarism ng Europa. Sa halip na umasa sa satriling pagsisikap at tumuklas ng mga
katotohanang nakapaloob sa mga pangyayaring namamalas sa kapaligirang panlipunan at
pangkalikasan , ang tao noo’y pikitmatang nawawalangbahala’t sumunod sa doktrina ng
relihiyon- isang malalang pagtitiwala sa mga puwersang supernatural, sa ispiritu’t multong
siyang ipinamamaraling responsible sa galaw ng buhay sa mundo.
Tinalakay rin na kung susuriin ang akdang Florante at Laura na kung saan
mapapansin na ang kalutusan ng amlupit at mabigat na dilemma ng mga karakter ay hindi
bunga ng mga pagpapasya’t pagpapalano ng mga bayaning prinsipe kundi epekto ng mga di-
sinasadyang pangyayari: ang pagsulp’t ng tagatubos na sina Aladin at Flerida sa di-
inaasahang ngunit kasabik-sabik na okasyon, ang paggapi ng kaaway sa malahimalang
pagsalakay ni Menandro , ganap na kontrolado ng mga prayle, guwarduya sibil, at iba pang
opisyal ng administrasyon at ng panunulsol ng mga makapangyarihanng patnugot sa iba’t
ibang orden ng mga pari. Walang kalayaan ang mga Indio sampu ng mga katutubong
kolaboreytor sa prinsipalya, kundi kalayaang manilbihan bilang “tagasibak ng kahoy at
tagaigib ng tubig,” o masahol pa riyan.
Sa akda naming Tao Muna Bago ang Lahat, ito ay nagtataglay ng mapanuring realism
ay maaring magamit sa pag-aaral ng mga karanasan ng tao sa nakalipas na panahon n gating
lipunan hanggat ito’y makatotohanang nagsisiwalat ng tunggalian ng mga uri at hindi pa
ganap sa nasasaplutan ng idealism. Subalit madalang ang akdang ito, kung masusing
hihimayin, sapagkat halos lahat ng nililikha noong panahon ng Kastila at Panahon ng
Amerikano hanggang sa ngayon-huwag nang idamay ang panitikan sa Ingles ay bulag na
tagapaghatid lamang ng oskurantismong pyudal o petiburgesyang indibiduwalismo. Itong
kinalalabasan nga’y mabuting katibayan na ang prinsipyo ng materyalismong historical , na
ang katalagahang material sa lipunan ang siyang nabibigay-kahulugan at kasiyahan sa
kamalayan ng tao at sa makabuluhang kulturang yari ng kamalayang ito, ang siya pa ring
mabuting panukat sa kahalagahan ng anumang likhang-sining na kaugnay sa pagbabagong
panlipunan. Maisasaisip na ang ideolohiya o pilosopiyang nakapalaman sa isang katha ay
nanggagaling sa kinasasanibang uri ng manunulat, pagsasanib ng ayon sa kanyang paraan ng
paghahanapbuhay, at paghahanap-buhay naman na dinidikta ng sistemang pang-ekonopiyang
kinagisnan niya. Dahil sa kalakarang ito, ang artist sa Pilipinas, sampu ng mga intelektwal at
teknokratikong alila ng oligarkiyang interes, ay madalas nagiging mulat o bulag na
tagapagtanggol ng mga uring mapanlupig.
Sa iilan sa mg asanaysay na bumubuo sa unang bahagi, tungo sa Mapagpalayang
Kultura, ay kasama sa koleksyong Pakikibaka Tungo sa MApagpalayang Kultura na
inilimbag ng Kalikasan Press noong 1993:Panitikan, Kasaysayan, Lipunan, “ang Kritika sa
Panahon ng Krisis,” “Balagtas: Pagtakwil sa Romansa,” “kapangyarihan at Panitikan,” at
“paglingkuran ang Sambayanan: Ang Sining at Panitikan sa Gitna ng Rebolusyon ng Masa
tungo sa Pambansang Demokrasya.
Villanueva, A.F. at Tiangco N.G. (1979) Babasahin sa Panitikan. Bede’s Publishing House ,
Inc. Quezon City
Ang panitikan ay maiuugnay sa kasaysayan. Kung ang kasaysayan ay nagpapahayag
ng tiyak na panahon at pangyayari, ang panitikan naman ay naglalarawan ng buhay, kultura,
tradisyon, kaugalian at karanasan. Ang panitikan ay nagpapahayag ng damdamin ng bawat
isang indibidwal gaya ng pag-ibig, tuwa, kalungkutan, kabiguan, tagumpay, at iba pang
mukha ng buhay.
Pangunahing tinalakay sa libro ay ang mga sinaunang panitikan bago pa man
dumating ang mga mananakop. Ang bulong ay ginagamit ng mga tao sa paghingi ng
pahintulot sa pinaniniwalaang nuno sa punso. Isa sa mga pinakatanyag na bulong na
hanggang sa kasalukuyan ay pinaniniwalaan ay kapag ang isang tao ay mapapadaan sa may
nuno sa punso, upang maiwasan ang nilalang na hindi nakikita ay kanyang sasabihin: “ Tabi-
tabi po” o kaya naman ay “Bari-bari” Isa rin sa mag sianunang panitikan ay ang alamat. Ang
alamat ay isang uri ng panitikang tuluyang kinasasalaminan ng mga matatandang kaugaliang
Pilipino at nagsasalaysay ng pinagbuhatan ng isang bagay, pook o pangyayari. Ang
pangyayari’y hindi makatotohanan at hindi kapanipaniwala. Ang Pilipinas ay mayaman sa
mga alamat. Ang bawat lalawigan at pulo rito sa atin ay may sariling mga alamat na
nagpasalin-salin sa mga saling-lahi. Ang isang alamat ay maaring totoo at maaring kathang-
isip lamang na bunga ay mayayamang haraya. Tinalakay dito ang Kung Bakit Walang Bango
ang Gumamela na nagpapahayag na maging mapagkumbaba sa kung ano ang mayroon ka.
Ang lahat ay may hangganan at maaaring bawiin ito sa iyo. Katulad ng maraming
mga banyagang kabihasnan, mayroon nang panitikan sa Pilipinas noong unang mga
kapanahunan. Nagbuhat ang panitikan ng Pilipinas mula sa sari-saring mga lipon at pangkat
ng mga taong dumating sa mga kapuluan nito. May pagkaka-agwat-agwat na dumating sa
sinaunang Pilipinas ang mga Negrito, mga Indones, at mga Malay. Ang baybayin, ang isa sa
mga pagpapatibay na mayroon nang sistema ng pagsulat at pasalita sa sinaunang Pilipinas
bago pa man dumating ang mga pangkat ng mga dayuhan nagmula sa Kanlurang bahagi ng
mundo. Subalit karamihan sa mga naisulat na panitikang katha ng sinaunang mga tao sa
Pilipinas ang sinunog ng mga Kastila. Nangabulok at natunaw naman ang ibang naisatitik sa
ibabaw lamang ng mga balat ng punong kahoy at mga dahon ng mga halaman. May sarili
nang panitikan ang ating mga ninuno sa panahong ito. Alibata ang kadalasang ginagamit
Gumagamit din sila ng mga biyas ng kawayan , talukap ng bunga o niyog at dahon at balat ng
punungkahoy bilang sulatan at matutulis na bagay naman bilang panulat.
Epiko ang pangalang ibinigay sa pinakadakilang anyo ng tulang nagsasalaysay.
Isinasalaysay nito ang mga katapangan n gating mga bayani noong unang panahon., ang
kanilang mga kahanga-hangang nagawa na maaring pangkasaysayan o pang-alamat. Ang mga
epiko ay may makabuluhang katangiang tulad ng kaisahan ng kilos, kabilisan ng galaw,
paggamit ng supernatural at likas na kadakilaan. Ang mga bayani ng epiko ay may mga
katangian at kapangyarihang angat sa mga karaniwang tao. Sila’y may hindi pangkaraniwang
tao. Sila’y may hindi pangkaraniwang katapangan, lakas at kapangyahihan.
Ang parabola ay maiikling salaysay na nagtataglay ng mga katoohanang panrelihiyon
at sa gayon ay nagtuturo ng aral. Si Hesus ay gumawa ng mga parabola. Sa kanyang
pagtuturo sa mga disipilo noong siya’y nabubuhay pa, kinailangan Niyang itago ang ilan sa
mga aral Niya sa Kanyang mga kaaway. Sa pamamagitan ng mga tayutay at patalinghagang
salita ay naturuan Niya ang kanyang mga didipulo nang hindi gaanong namalayan ng mga
Hudyong kaaway. Ilan sa mga halimbawa ay “Ang mga Trigo at ang mga Damo at An Taong
Mayaman at si Lazaro”
Ang pabula ay karaniwang maiikling kuwentong ang mga tauhan ay mga hayop na
tinatao. Sila’y nagsisipagsalita at kumikilos na tulad ng mga tao. Ag uring ito ng kuwento ay
hindi lamang kawili-wili ngunit nagtuturo pa ng mga aral kaya ang mga pabula ni Esopo ay
naging babasahing kilala hindi lamang ng mga matatanda kundi pati ng mga bata.
Sa libro ay tinalakay rin ang awit at kurido, siasabing halos magkatulad sapagkat ito
ay parehong tulang mahaba na naglalahad ng isang kasaysayan o pangyayari;nagdudulot ng
mabuting aral; nagbibigay-aliw sa bawat bumabasa o nakikinig sa pagbasa; nagbibigay-lakas
sa pananampalataya sa relihiyong kristiyano; at nagpapalawak ng karungungan o kaalaman
tungkol sa daigdig. Sa kabilang dako nama’y may kaunting pagkakaiba ang dalawa; ang awit
ay nasusulat sa labindalawang pantig, samantalang ang kurido ay sa walong pantig, ang awit
kumbaga isasaawit nga ay sa marahang kumpas o “andante”, samantalang ang kurido ay sa
mabilis na kumpas o; at ang awit, sa kabuuan , ay matamis at maganda ang pangungusap at
may maindayog na pag-iisip, samantalang ang kurido ay mahaba at mainam ang balangkas ng
inilalarawang pangyayari.
Tinalakay rin ang Maikling Kuwento, inilahad ang iba’t ibang uri ng maikling
kuwento sa iba’t ibang panahon. Sa panahon ng Kasitla ay naragdagan ng mga kuwentong
hinggil sa mga santo at santa, mga anekdota at mga parabolang nagtuturo ng aral ng
Kristiyanismo o nagpapaliwanag ng doktina ng simbahan.Nadagdag din ang mga Pabula,
tulad ng mga sinulat ni Dr. Jose Rizal. Palasak na ang pabulang “Ang Pagong at ang
Matsing” n gating magiting na bayani. Sa panahon ng mga Amerikano ay naiiba, kung
ihahahbing ang sa tula, dula, at nobela, masasabing pinakabata ang Maikling Kuwento.
Bilang isnag tiyak na anyong Masining, ito ay nakilala lamang noong panahon ng noi edgar
Allan Poe. Buhat sa kanyang panulat, ang daigdig ay unang nakabasa ng maikling kuwento sa
tunay na kahulugan nito. Masasabing ang kasaysayan ng tunay na maikling kuwento ay
nagsimula sa panulat ni Lope K. Santos, na naglabas sa pahayagang “Muling Pagsilang” ng
maikling katha. Maitutring naman na panahong ginto ang maikling kuwento ang panahon ng
mga Hapon ng ating bayan. Mahigpit na ipinababawal noon ang paggamit ng Ingles kaya’t
ang nalinang ay ang tagalog ang lumabas, at sa mga ito ay higit na kawilihan
Almario, Virgilio S. (2010). Panitikang Pambata sa Filipinas. Anvil publishing, inc. 7th floor quad
alpha centrum building 125 pioneer street, mandaluyong city 1550 philippines

Hindi matatawaran ang salapi’t panahong ginugol ni Amel para sa panitikang

pambatà, lalo na sa masugid niyang pangangalaga sa Teatro Mulat. Totoo rin na sa panahon
lámang ng kaniyang panunungkulan at dahil sa komit- ment niya sa larangang ito nagkaroon
ng unang workshop sa panitikang pambatà ang UP Creative Writing Center. Hindi ito maiisip
ng mga nauna sa kaniyang sina Franz Arcellana at Alex Hufana. Subalit hindi iyon ang unang
workshop sa pani- tikang pambatà sa Filipinas. Marami nang idinaos na workshop at
kumperensiya sa panitikang pambatà mula sa dekada 60, lalo na sa pangunguna ni Ceres
Alabado. Nápások ako sa panitikang pambatà dahil sa paanyaya ni Ceres para sa isang
ganoong kumperensiya para sa mga guro. Kailangan ng kaniyang pangkat ang isang resource
person sa pagtuturo ng tula. Marahil, may nagbulong sa kaniya hinggil sa ginagawa ko noong
workshop para sa mga kabataang makata sa Galian sa Arte at Tula (GAT). Pinuntahan niya
ako sa isang sesyon ng GAT at inimbitang magbigay ng lektura hinggil sa tulang pambatà.
Tumanggi ako sapagkat wala akong nalalaman sa tulang pambatà. Ngunit sa dulo’y
napatango din niya ako ngunit sa kondisyong tatalakayin ko lámang ang mga popular na
tulang-bayan at ang gamit nitó sa edukasyon ng mga batà. Kung tama ang aking alaala, nása
unang bahagi iyon ng dekada 70 at lumahok ako sa kumperensiya ni Ceres nang dalawang
ulit. Isa sa Metro Manila at isa sa Cebu.

May nagsabi rin sa akin na nababanggit ni Ceres na siya ang aking ninang sa
panitikang pambatà. At tiyak na nakabatay ang kaniyang “paginaanak” sa akin sa dalawang
ulit kong paglahok sa naturang kumperensiya para sa mga guro. Sa totoo lang, ni walang
naging matiim na impresyon sa akin ang naturang karanasan. Pagkatapos ng dalawang ulit na
paglahok ay nakalimutan ko na ang panitikang pambatà. Ni hindi ako naganyak sumulat ng
kahit kaprasitong kuwentong pambatà. May maituturing na tulang pambatà na naisulat ko sa
panahong ito dahil mga tula ko iyong handog sa mga anak ko, gaya ng tula kong
“Pasalubong” para kay Asa, o kayâ’y mga tulang magaan ang rendisyon at batay sa
panitikang-bayan at
marami nitó sa aklat kong Doktrinang Anakpawis (1979). Isa dito ang nagustuhan ni Ceres, a
ng “Isang Linggo sa Sirko,” at ginamit niya sa kaniyang aklat. Sa kabilâ ng lahat, dapat
ituring si Ceres na “ninang” ng makabagong panitikang pambatà sa Filipinas. Magmula sa
panahon ng Amerikano hanggang noong dekada 70 ay walang nagbuhos ng talino, panahon,
at salapi sa panitikang pambatà na maikokompara kay Ceres. May manaka-nakang sumusulat
ng aklat pambatà—lalo na iyong tipong pampaaralaan—at malimit na sinulat ng isang
reti- radong guro. May manaka-nakang nag-oorganisa ng seminar, forum, kontest, at katulad
hinggil sa panitikang pambatà. Hindi nawawalan ng mga babaeng may ginintuang puso para
sa mga musmos. (Mga babae? Oo, wala akong matandaang lalaki bago ako.) Ngunit mga
ningas-kugon. Wala sa kalingkingan ng nakíta kong dedikasyon at bisyon ni Ceres, mula sa
pagtatatag niya ng Children’s Literature As- sociation of the Philippines, Inc. (CLAPI) at
paglalathala niya ng sariling mga aklat pambatà.
Naging mahalaga ko rin siyang katuwang sa mga panimulang
hakbangin ko sa Aklat Adarna bagaman naging matigas kong kritiko sa proyektong Sesame S
treet sa Filipinas. Huminto lámang siya ng atake sa sinimulan kong proyektong pantelebisyon
nang maghunos ito, tulad ng pangako ko, sa isang buong-buo at ori- hinal na palabas—
ang Batibot. Gayunman, marami kaming hindi pagkakasundo. Inilihim ko sa kaniya ang mga
ito sapagkat hindi ko nais saktan ang kaniyang kalooban. Una kong naram- daman ang mga
problema at limitasyon sa kaniyang pasok sa pagpapalaganap ng panitikang pambatà noong
lumahok ako sa kaniyang kumperensiya. Kaagad kong napansin, halimbawa, ang
komposisyon ng mga kalahok sa kumperensiya. Lahat halos ay mga guro at laybraryan. Na
maganda kung iisipin na ang kumperensiya ay isang paraan ng pagpapaalab sa kanilang
malasakit sa mga paslit at pagmamahal sa aklat. Hanggang ngayon, at kung isasaalang-alang
ang marawal na estado ng edukasyong elementarya at mga aklatan sa Filipinas, ay sadyang
kailangan ang pat- uloy na pagpapaalab sa damdamin ng mga guro at laybraryan. Gayunman,
wika nga’y captive audience silá. Ikakatuwa nilá ang gayong kumperensiya ngunit mahi- rap
asahang silá ang magiging pasimunò ng pagpapaunlad sa panitikang pambatà. Kakatwa
samakatwid na silá ang tinuturuan sa workshop kung paano sumulat ng kuwento o tulang
pambatà. Ibang talino ang pagsulat at hindi iyon natutuklas sa mga kumperensiya’t workshop
ng CLAPI, bunga na rin ng pangyayari na mga guro at laybraryan ang mga miyembro at lider
nitóng kasáma ni Ceres. Sa panahong iyon, ipinagtataká ko ang estratehiya ng CLAPI at ni
Ceres. Iki- nakalat nilá ang halaga ng panitikang pambatà ngunit hindi napagtutuunan
ng pansin ang paglikha ng panitikang pambatà. Sapagkat sa panahong iyon ay ano
ang babasahíng maaaring gamitin ng magulang para sa kanilang anak o ng guro para
sa kanilang mag-aaral? Puro mga aklat na imported ang mabibili sa National Book Store.
Puro mga komiks at magasing komersiyal ang karaniwang babasahín ng mga dukha.
Malaking bahagi samakatwid ng programa sa panitikang pambatà ay ang pagsasanay ng mga
manunulat, mga manunulat na mag-uukol ng talino para mag- dulot ng angkop na babasahín
sa mga batàng Filipino. inupad ni Ceres ang tungkuling ito sa pamamagitan ng paglalathala
sa kaniyang sariling mga akda. Mahigit sampu yata ang librong isinulat niya at ginas- tusan
ang paglilimbag. Marahil, upang maging modelo sa naturang gawain. Ang mga librong ito
ang nakadispley sa mga kumperensiya ng CLAPI at ipinang- hahandog niya sa mga kaibigan
at kapanalig. Ngunit sáyang. Wala akong alam
na pumuri sa kaniyang mga nailathalang aklat pambatà. Maliban sa Kangkong 1896 kung
ituturing na aklat pambatà ang nobelang ito. Marahil, higit pang kapaki- pakinabang kung
sinikap niyang tumuklas o magsanay ng isa o dalawang ma- nunulat at ginastusan ang mga
aklat ng mga ito. Ngunit waring malayò sa kaniyang isipan ang misyong ito. Natatandaan
kong bahagi ito ng frustration ni Susan Aragon, isa sa kaniyang mga alagang kabataang artist
sa CLAPI. Maraming idea si Susan, magagandang idea para sa aklat pambatà, ngunit hindi
niya maisakatu- paran. Hanggang katulungin lámang siya ni Ceres sa pagdidisenyo ng
kaniyang libro o pagtuturo ng drowing sa mga kumperensiya. Kayâ tuwang-tuwa si
Susan nang isáma ko sa mga unang Aklat Adarna ang kaniyang Nang Magkakulay ang Nayo
n. .
Ang iba’y nakatakdang kalimutan noon pa. Nang ilathala ang mga premyadong akda,
may magagandang banggit sa diyaryo. Ngunit hindi dinu- mog ng mga mambabasá. At
marahil isa iyong dahilan kung kayâ itinigil ng organ- isasyon ang pagtustos sa isang
magastos na proyekto. Ngunit bakit hindi tinangkilik ng madla ang mga premyadong aklat
ng Pamana? Kaugnay ito ng isa pang kaso ng hindi namin pagkakasundo ni Ceres. Ito ang
wika ng panitikang pambatà. Inglesera si Ceres. Gaya ng pangyayaring naka- sulat din sa
Ingles ang mga kuwento ng Pamana. Iginigiit ko noon at hanggang ngayon na halos
imposibleng maging popular ang anumang panitikan kung naka- sulat ito sa Ingles. Hindi
nagbabasá sa Ingles ang masa. Babasáhin lámang nilá at pagkakagastusang bilhin ang
babasahíng gaya ng komiks at romance novel sapagkat nakasulat sa wikang alam nila.