УНИВЕРЗИТЕТ „ГОЦЕ ДЕЛЧЕВ“ – ШТИП

ФАКУЛТЕТ ЗА ТУРИЗАМ И БИЗНИС ЛОГИСТИКА – ГЕВГЕЛИЈА

ПРОЕКТНА ЗАДАЧА ПО ПРЕДМЕТОТ:

ФИНАНСИСКИ ИНВЕСТИЦИОНЕН МЕНАЏМЕНТ

ТЕМА НА ПРОЕКТНА ЗАДАЧА:

ПРОЦЕС НА ЕМИСИЈА НА ХАРТИИ ОД ВРЕДНОСТ

Ментор: Изработиле:

Доц. Д-р. Зоран Темелков Мартин Петровски – 174438

Душко Ѓорѓиевски – 175751

Скопје, 2019
 Содржина

Вовед .............................................................................................................. 3

1.Хартија од вредност ................................................................................... 4

2.Издавање на хартии од вредност .............................................................. 5

3.Јавна емисија и инвестициско банкарство ............................................... 6

4.Содржина на барањето за одобрение за издавање на хартии од

вредност на јавна понуда и останата документација која се поднесува .............. 7

5.Регистрирање на место .............................................................................. 7

6.Приватни пласмани .................................................................................... 8

7.Почетни понуди на хартии од вредност .................................................... 8

Заклучок: ...................................................................................................... 12

Користена Литература ................................................................................. 13

2
Вовед

Непобитен е фактот дека денес берзанското работење и тргувањето со

краткорочни и долгорочни финансиски инструменти претставува едно од
основните подрачја кое го привлекува вниманието на менаџерските тимови од
компаниите, акционерите, банките, коморите и државите. Од одлуките кои ги
носат менаџерите за финансиското работење и настапот на финансискиот
пазар во голема мера зависи растот и развојот во иднина.

Така, денес сме сведоци на голем број банкроти на корпорации, банки и

други финансиски институции, пред се како резултат на донесени неадекватни
одлуки во областа на финансирањето и на непочитувањето на финансиските
принципи, правила и норми.

Во оваа проектна задача ние го опфативме процесот на издавање на

хартии од вредност.

3
1.Хартија од вредност

Хартиите од вредност претставуваат финансиски инструменти кои на

нивните сопственици им носат определени финансиски права (периодични
финансиски приливи, камата, учество во добивката итн.) или други права
(учество во управувањето со фирмата итн.)

Според одредбите на законите за облигации, хартиите од вредност се

дефинираат како писмени исправи во кои е загарантирано извесно право кое
што може да се оствари единствено со имањето на тие исправи. Хартиите од
вредност имаат строго пропишана форма бидејќи треба во себе да ги содржат
следните елементи:

 Видот на хартијата од вредност

 Фирмата, односно името и седиштето на фирмата, односно името
и седиштето на издавачите на хартиите од вредност
 Фирмата, односно нејзиното име или името на лицето на кое што
(односно по чија наредба) хартијата од вредност гласи, односно
означува дека хартијата од вредност гласи на доносител
 Точно означената обврска на издавачот која што произлегува од
хартијата од вредност
 Местото и датумот на издавање на хартијата од вредност, а кај
хартиите од вредност што се издаваат во серии и нејзиниот
сериски број
 Потпис на издавачот на хартијата од вредност.

Покрај овие битни елементи поедини хартии од вредност можат да

имаат и други елементи, и тие се пропишуваат со посебни законски прописи
кои што најчесто се однесуваат за една или за повеќе хартии од вредност.
Хартиите од вредност што не ги содржат основните елементи и елементите
пропишани со посебен закон не важат како хартии од вредност.1

1 Тихомир Јовановски, Финансиски пазар, Скопје

4
 Хартии од вредност можат да издаваат: Министерството за финансии во
името на Република Македонија, Народната банка на Република Македонија,
општините и градот Скопје, акционерските друштва и командитните друштва со
акции и други домашни и странски правни лица.2

2.Издавање на хартии од вредност

Кога фирмите имаат потреба од капитал, тие можат да одберат да

продаваат (или да пуштат во оптег) нови хартии од вредност. Новите емисии
на акции, обврзници или на други хартии од вредност инвестициските банкари
и ги продаваат на јавноста на примарниот пазар. Тргувањето на секундарните
пазари не влијае врз тековниот износ на хартиите од вредност, односно
сопственоста едноставно се префрла од еден инвеститор на друг.

Постојат два вида емисии на обични акции на примарниот пазар.

Примарните понуди на хартии од вредност или IPOs (initial public offerings) се
акции издадени од некоја приватна компанија која се појавува во јавноста,
односно за прв пат продава свои акции на јавноста. Сезонски акции се нови
емисии на акции кои ги нудат компаниите кои веќе имаат акции во промет.

Што се однесува до обврзниците, исто така разликуваме два вида

емисии на примарниот пазар: јавна емисија и приватен пласман. Јавна емисија
е емисија на акции или на обврзници што се продаваат на општата
инвестициска јавност и што можат да се тргуваат на секундарниот пазар.
Приватен пласман е емисија која главно им се продава на богати или на
институционални инвеститори, и која во случај на обврзници се држи до рокот
на достасување.

2 Закон за хартии од вредност (сл. Весник бр. 95/2005, бр. 25/2007, бр.7/2008)

5
3.Јавна емисија и инвестициско банкарство

Јавните емисии, како на акциите така и на обврзниците, ги тргуваат

инвестициските банкари, кои во вршењето на оваа функција се викаат
запишувачи. Со хартиите од вредност обично тргуваат повеќе банкари.
Водечката фирма со другите инвестициски банкари формираат синдикат на
запишувачи за да ја делат одговорноста за емисијата на акции.

Банкарите ја советуваат фирмата за условите под кои треба да ги

продава хартиите од вредност . Во Комисијата за хартии од вредност и за
берзи (Security and Exchange Commission – SEC) се пополнува прелиминарна
изјава во која се опишуваат работата и перспективите на компанијата. Овој
прелиминарен проспект е познат како „red herring“ (црвена харинга) поради
изјавата печатена со црвена боја дека компанијата нема да ги продава
хартиите од вредност пред да добие одобрување за нивната регистрација.
Финализираната изјава, одобрена од Комисијата за хартии од вредност и
берзи, се вика проспект. Во него се објавува по која цена хартиите од вредност
ќе и бидат понудени на јавноста.

Во типичен договор за преземање на емисија, инвестициските банкари ги

купуваат хартиите од вредност од компанијата што ги издава и и ги препродава
на јавноста. Фирмата-издавач хартиите од вредност му ги продава на
синдикатот на запишувачите по цена што и е понудена на јавноста, но
намалена за разликата што служи како надомест за работата на
инвестициските банкари. Оваа постапка се нарекува цврста обврска. Покрај
маргината, инвестицискиот банкар исто така може да прими обични акции или
други хартии од вредност на фирмата.3

3 Инвестиции, Зви Боди, Алекс Кејн, Ален Џ. Маркус

6
4.Содржина на барањето за одобрение за издавање на хартии од
вредност на јавна понуда и останата документација која се поднесува

Барањето за одобрение за издавање на хартии од вредност по пат на

јавна понуда го пропишува Комисијата за хартии од вредност и тоа треба да
содржи:

 Основни податоци за издавачот

 Основни податоци за членовите на надзорниот и на управниот
одбор или на одборот на директори на директори на издавачот
 Основни податоци за хартијата од вредност што се издава
 Податоци за деловното работење на издавачот и за намената на
средствата од емисијата на хартии од вредност

Покрај барањето за одобрение, издавачот ги поднесува и следните

документи: статут на друштвото, трговска регистрација, финансиски извештаи
за претходните три години во согласност со меѓународните стандарди за
финансиско известување, извештај од овластен ревизор за последните три
години во согласност со меѓународните ревизорски стандарди, акт за издавање
на хартиите од вредност, изјава од раководно лице за точноста на дадените
информации, проспект на издавачот и покана за запишување и уплата на
хартиите од вредност и други информации значајни за купувачите и други
документи кои ќе ги одреди Комисијата.4

5.Регистрирање на место

Во 1982 година беше воведена важна новост во методите на издавањето

хартии од вредност, кога Комисијата за хартии од вредност го одобри Прописот
415, кој на фирмите им дозволува да регистрираат хартии од вредност и по две
години од нивната почетна регистрација и постепено да ги продаваат на
јавноста. Бидејќи хартиите од вредност се веќе регистрирани, тие можат да се
продадат со кусо известување и со незначително дополнително
администрирање.

4 Закон за хартии од вредност (сл. Весник бр. 95/2005, бр. 25/2007, бр.7/2008)

7
 Покрај тоа, можат да се продаваат во мали износи без да се прават
значителни трошоци. Хартиите се наоѓаат на „полица“ подготвени за издавање
и оттаму доаѓа терминот „регистрирање на место“.

6.Приватни пласмани

Примарните понуди на хартии од вредност, исто така можат да се

продаваат како приватни пласмани, а не само како јавни. Во овој случај,
фирмата ги продава акциите директно на мала група институционални или
богати инвеститори. Приватните пласмани се многу поефтини од јавните
понуди. Тоа е затоа што Прописот 144А на Комисијата за хартии од вредност
(SEC) дозволува корпорациите да ги прават тие пласмани без да изработуваат
големи и скапи регистрациски извештаи какви што бара јавната понуда. Од
друга страна, бидејќи приватните пласмани не и се достапни на широката
јавност, обично не се погодни за многу големи понуди. Покрај тоа, приватните
пласмани не се тргуваат на секундарните пазари како што се берзите. Тоа
значително ја намалува нивната ликвидност, како и цената на емисијата што би
ја платиле инвеститорите.5

7.Почетни понуди на хартии од вредност

Инвеститициските банкари можат да издаваат нови хартии од вредност.

Штом SEC веќе дала мислење за инвестициите а регистрација а
прелиминарниот проспект им бил дистрибуиран на заинтересираните
инвеститори, инвестициските банкари почнуваат да организираат „улични
забави“ патувајќи по земјата за да и ја соопштат новата понуда на јавноста. Тие
улични забави имаат две цели. Прво да го разбудат интересот на
потенцијалните инвеститори и да ги информираат за понудата. Второ да
обезбедат информации за емисиската фирма и за нејзините запишувачи за
цената по која ќе можат да се тргуваат хартиите од вредност.

5 Инвестиции, Зви Боди, Алекс Кејн, Ален Џ. Маркус

8
 Големите инвеститори ги известуваат запишувачите за својот интерес за
купување акции од примарната емисија, тие најави на интерес се викаат
водење книга а процесот на собирање примарната акција,тие изјави на
интерес се вика запишување во книга. Овие индикации за интерес
обезбедуваат веродостојни информации за фирмата што издава хартии од
вредност во која големите инситуционални инвеститори ќе можат да имаат
увид за побарувачката на хартии од вредност,како и за перспективите на
фирмата и за нејзините конкуренти. Вообичаено е инвестициските банкари да
ги ревидираат и нивните иницијални промени на цените што се нудат за
хартиите од вредност, и бројот на понудените акции врз база на повратни
информации што доаѓаат од заедницата што инвестира.

Зошто инвеститорите отворено му го кажуваат својот интерес за

инвестицискиот банкар за хартиите од вредност? Зар не би биле во подобра
ситуација ако изразат мал интерес надевајќи се дека тоа би ја намалило
цената на понудата?

Во овој случај,вистината би била подобра во инвеститори, делумно, врз

база на големината на нивниот изразен интерес од хартиите од вредност.

Ако некоја фирма сака да добие поголем дел од хартиите од вредност

кога за тоа кај неа постои оптимизам, таа треба да го направи таквиот
оптимизам. За возврат, запишувачот ќе треба хартиите од вредност да им ги
понуди на инвеститорите по преговарачки цени и на тој начин да ги предизвика
да учествуваат во запишувањето во регистарот и во споделувањето на
информациите. Така акциите од примарната емисија, вообичаено се нудат по
повисока цена од цената по која можат да се тргуваат. Таквото
обезвреднување се рефлектура во скоковите на ценита на денот кога акциите
за првпат се тргувале на јавните пазари за хартии од вредност.

Најдраматичен случај на обезвреднување на акциите беше во декември

1999година, кога акциите на VA Linux од примарната емисија се продаваа по
30 долари за акција, за на крајот на првиот ден на тргувањето да завршат на
239,25 долари или со еднодневен принос од 698%.

9
 Се додека експлицитните тропошоци на примарниот пазар се движат
околу 7% од извозот на собраните парични срества, таквото обезвреднување
треба да се третира како уште еден трошковен проблем. На пример ако VA
Linux своите акции ги продаваше по цена од 239 долари што се разбира,
инвеститорите би ја прифатиле, тогаш нејзината примарна емисија би се
зголемила за 8 пати, како што се случи. Во тој случај парите „што останале на
масата“ ги надминуваат експлицитните трошоци на емисијата на акции. Овој
степен на обезбедување е многу подраматичен од вообичаениот во
обезвреднувањето се чини е универзален феномен.
6Резултатите ретроспективно покажуваат дека примарните емисии на хартии
од вредност на инвеститорите им се продаваат по атрактивни цени.
Обезбедувањето на примарните хартии од вредност им одговара на сите
инвеститори, но сепак, најголемиот дел на новата типична емисија им припаѓа
на институционалните инвеститори. Некои сметаат дека ова е нефер
дискриминација на малите инвеститори. Меѓутоа, нашата разправа наместува
дека очигледните дисконти на примарната емисија на хартии од вредност не се
ништо туку фер плаќање за драгоцената услуга, посебно, за информациите
што се добиваат од институционалните инвеститори. Правото за ваквата
распределба на акциите придонесува за зголемување на ефикасноста преку
промовирање и ширење на таквите информации.

И двете мислења за распределбата на примарната емисија веројатно,

содржат одредена висина. Распределбите на примарната емисија во
интитуциите на економската цел и служат како алатка за собирање
информации. Сепак, системот може да биде и е злоупотребен. Дел од
скандалите на Вол Стрит во 2000-2002 година се однесуваа на распределбата
на акциите од примарните емисии. Распределбата на примарната емисија
некои инвестициски банкари ги искористија за на корпорациските инсајдери да
им вршат услуги, всушност како имплицитни шеми за поткуп,што во практиката
е познато како „вртење“. Овие запишувачи им даваа великодушни примарни
емисии на извршните директори на некои фирми како возврат за идните
инвестициски банкарски активности на фирмата.

6 Lawrence Benveniste and Wiliam Wihelm- „Going by the book“ 1997

10
 Одредувањето на цените на примарните понуди не е безначајно и не се
обезвреднети сите примарни понуди. Некои акции поминуваат лошо по
примарната емисија. Примарната емисија на Vonage од 2006 година беше
очигледно разочарување. Фирмата загуби околу 30% од својата вредност во
првите 7 дена од тргувањето. Други примарни емисии дури и не можеа целосно
да се продадат на пазарот. Запишувачите на кои им останале непродадени
хартии од вредност се присилени да ги продаваат на секундарниот пазар на
хартии од вредност. Затоа инвестициските банкари го носат ризикот на цени на
запишаната емисија.
Интересно е што и покрај нивните драматични почетни инвестициски
перформанси, примарните понуди на хартии од вредност се лоши долгорочни
инвестиции.

Лошите перформанси на примарната емисија на хартии од вредност од

година в година стануваат се подраматични, сугерирајќи дека, во просек
инвестициската јавност, можеби е преголем оптимист за перспективите на овие
фирми. Такви постојани системски грешки од страна на инвеститорите
преставуваат изненадување.

Меѓутоа, една интересна студија од Брав, Геци и Гомперс вели дека

очигледното портфрлување на примарната емисија може да е илузорно. Кога
тие внимателно ги споредиле фирмите врз основа на големината и соодносите
на вредностите од книгите со пазарните вредности, утврдиле дека приходите
од примарната емисија, всушност, се слични на тие од споредбените фирми.

11
Заклучок:

Во овој семинарски труд се запознавме со поимот хартии од вредност

што тоа значи и опфаќа какви права носи хартијата од вредност на
сопственикот како и задолжителните елементи кои таа треба да ги содржи.

Хартиите од вредност се јавуваат како средство

во стоковниот, кредитниот и платниот промет, при што некои од нив се јавуваат
во улога на вршење на повеќе функции,а некои пак извршуваат исклучиво една
функција. Со оглед на тоа што постои можност за лесно циркулирање во
прометот, хартиите од вредност циркулираат на пазарот на пари и пазар на
краткорочни хартии од врдност, на пазарот на капитал и пазар на долгорочни
хартии од вредност и посебно на ефектните берзи.

Купувањето и продавањето на краткорочни хартии од вредност на

краткорочниот финансиски пазар е можно само за оние хартии од вредност
што имаат определен бонитет. А тие го исполнуваат овој услов ако нивниот
издавач е кредитоспособен, така што купувачот на хартиите од вредност да
има определен степен на сигурност за наплата на побарувањето во моментот
на достасувањето на хартијата од вредност за наплата.

12
Користена Литература:

1. Тихомир Јовановски, Финансиски пазар, Скопје

2. Закон за хартии од вредност (сл. Весник бр. 95/2005, бр. 25/2007,

бр.7/2008)

3. Инвестиции, Зви Боди, Алекс Кејн, Ален Џ. Маркус

4. Lawrence Benveniste and Wiliam Wihelm- „Going by the book“ 1997

13