ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ

ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΟ ΤΜΗΜΑ ΕΙΔΙΚΗΣ ΑΓΩΓΗΣ

ΟΝΟΜΑΤΕΠΩΝΥΜΟ: ΣΤΕΦΑΝΙΑ ΣΚΟΔΡΑ

ΘΕΜΑ
«ΔΕΠ-Υ Μελέτη περίπτωσης και προσπάθεια ένταξης με την τεχνική της
Διαμεσολάβησης και Υποστήριξης Συνομηλίκων.»
 2

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

Πίνακας Περιεχομένων .......................................................... 2

1. Περίληψη .......................................................................... 3

2. Εισαγωγή .......................................................................... 4

3. Β’ Μέρος ......................................................................... 15

4. Βιβλιογραφικές Αναφορές ............................................... 23

 3

1. Περίληψη

Η παρούσα εργασία αναφέρεται στην περιγραφή μίας

συγκεκριμένης συμπεριφορικής διαταραχής που σχετίζεται με τη
διάσπαση ελλειμματικής προσοχής με υπερκινητικότητα (ΔΕΠ-Υ),
παρουσιάζει το προφίλ μαθητή με προβλήματα εξωτερίκευσης καθώς
και του οικοσυστήματός του και τέλος, γίνεται αναφορά σε ένα
πρόγραμμα παρέμβασης με παράθεση ενδεικτικών παραδειγμάτων.
 4

2. Εισαγωγή

Παρακάτω γίνεται αναφορά σε μαθητή που έχει διαγνωστεί με

ΔΕΠ-Υ και εμφανίζει αντικοινωνική συμπεριφορά. Βασικό γνώρισμα
των συμπεριφορικών διαταραχών είναι η σημαντική καθυστέρηση σε
θέματα που άπτονται στο φάσμα των κοινωνικών σχέσεων και της
εκδήλωσης της συμπεριφοράς, σε σύγκριση με τα ηλικιακά και
πολιτισμικά δεδομένα μίας ορισμένης κοινωνίας (Heward, 2011).

Συχνά, τα παιδιά με συμπεριφορικές διαταραχές δυσκολεύονται

να ακολουθήσουν τους κανονισμούς του σχολείου, ενοχλούν τους
συμμαθητές τους, λογομαχούν υπερβολικά, λένε ψέματα ή δείχνουν
παντελή έλλειψη σεβασμού προς το εκπαιδευτικό προσωπικό. Οι
περισσότεροι εμφανίζουν σημαντικά ελλείμματα και ως προς τις
σχολικές τους επιδόσεις, γεγονός που καθιστά αναγκαία την
αποτελεσματική εκπαιδευτική παρέμβαση μέσω συγκεκριμένων
στρατηγικών.

Η ομάδα συνομηλίκων με τη δυναμική που διαθέτει μπορεί να

επιδράσει θετικά στην επανένταξη των παιδιών με συμπεριφορικές
διαταραχές στην κοινωνία και να επιφέρει σημαντικές βελτιώσεις σε
όλους τους τομείς της ζωής. Οι συμμαθητές μπορούν να
λειτουργήσουν ως δάσκαλοι κοινωνικών δεξιοτήτων (Heward, 2011),
λειτουργώντας ενωτικά μέσα στη σχολική τάξη, αλλά και να
διδαχθούν και οι ίδιοι μέσα από τις τεχνικές διαμεσολάβησης, ότι τα
κοινωνικά σύνολα προάγονται με τη συνεργασία, τον αλληλοσεβασμό
και την αλληλοβοήθεια.
 5

4. Συμπεριφορική Διαταραχή (προβλήματα εξωτερίκευσης)

Εισαγωγή

Η Διάσπαση Ελλειμματικής Προσοχής με ή χωρίς

υπερκινητικότητα αποτελεί το πιο συχνά εμφανιζόμενο πρόβλημα
μάθησης σε παιδιά σχολικής ηλικίας, μια και παρουσιάζει επιπολασμό
που κυμαίνεται ανάμεσα στο 3 με 9%, αλλά εντοπίζεται και στους
ενήλικες. Συνήθως συνυπάρχει με κάποια άλλη διαταραχή, γεγονός
που επηρεάζει και τον τρόπο εξωτερίκευσης των συμπτωμάτων
(Heward, 2011) και ως εκ τούτου διαφοροποιεί και τη μέθοδο
παρέμβασης.
Τα αίτια εμφάνισης της συγκεκριμένης διαταραχής αποδίδονται
σε δυσλειτουργία του εγκεφάλου, ενώ οι μέχρι τώρα επιστημονικές
έρευνες δείχνουν πως υπάρχει σύνδεση ανάμεσα στην
κληρονομικότητα, τις ενδογενείς προδιαθέσεις και τους εξωγενείς
παράγοντες που σχετίζονται με το άμεσο περιβάλλον του παιδιού. Για
πολλά χρόνια τα άτομα με ΔΕΠ-Υ χαρακτηρίζονταν τεμπέλικα και
αδιάφορα, συχνά και ανήθικα, που σκόπιμα εκδηλώνουν κακή
συμπεριφορά (Τζιβινίκου, 2015).
Βασικό γνώρισμα των συμπεριφορικών διαταραχών είναι η
εκδήλωση συμπεριφοράς που παρουσιάζει σημαντική καθυστέρηση σε
σχέση με τα πολιτισμικά και ηλικιακά δεδομένα μιας ορισμένης
κοινωνίας (Heward, 2011).

Προφίλ μαθητή - Παρουσίαση περιστατικού

Ο Νικόλας 15 ετών, μαθητής της Β’ Γυμνασίου, παρουσιάζει

προβλήματα κατά την επαφή του με συμμαθητές και εκπαιδευτικούς,
δημιουργώντας αρκετά προβλήματα και διαταράσσοντας την ομαλή
λειτουργία της τάξης. Ήδη από την Στ’ Δημοτικού ο μαθητής είναι
διαγνωσμένος με ΔΕΠ-Υ, Διαταραχές Συμπεριφοράς αλλά και
 6

μαθησιακές δυσκολίες όπως η δυσλεξία. Ο Νικόλας ανήκει στο

συνδυασμένο τύπο ΔΕΠ-Υ και εμφανίζει σοβαρή διάσπαση προσοχής
και υπερκινητικότητα. Κατά την ώρα του μαθήματος ενοχλεί τους
συμμαθητές του, αντιμιλά στους καθηγητές του, ενώ παράλληλα
αδυνατεί να παραμείνει στη θέση του και συχνά περιφέρεται
αδικαιολόγητα μέσα στην τάξη, δημιουργώντας σύγχυση και
διασαλεύοντας τη ροή του μαθήματος. Δε δέχεται παρατηρήσεις από
τους καθηγητές του και τους συμπεριφέρεται προκλητικά και
ανάγωγα, βρίζοντας ή χτυπώντας γροθιές στις πόρτες σε περίπτωση
που τον επιπλήξουν. Η σχέση του με τους συμμαθητές του είναι εξίσου
κακή. Στα διαλλείματα συχνά προκαλεί καβγάδες και βιαιοπραγεί
εναντίον τους, γεγονός που τον έχει οδηγήσει πολλές φορές στο
γραφείο της Διευθύντριας, η οποία του επέβαλε ποινές, όπως η
ημερήσια αποβολή από το σχολείο, χωρίς όμως αποτέλεσμα. Ο
Νικόλας κινδυνεύει να χάσει τη σχολική χρονιά, τόσο λόγω των
αποβολών όσο και εξαιτίας της απροθυμίας του να παρακολουθήσει
εντατικά τα μαθήματα του σχολείου αλλά και της εξαιρετικά χαμηλής
βαθμολογίας του στην πλειονότητα των μαθημάτων.

Μαθησιακό προφίλ

Πιο συγκεκριμένα ο Νικόλας παρουσιάζει δυσχέρειες τόσο στον

προφορικό όσο και στον γραπτό λόγο. Αδυνατεί να κατανοήσει τα
νοήματα που εμπεριέχονται σε ένα κείμενο, τόσο ως προς τις κύριες
όσο και ως προς τις δευτερεύουσες ιδέες. Επιπρόσθετα σημαντικά
προβλήματα εντοπίζονται και στην ορθογραφημένη γραφή, αλλά και
στην παραγωγή γραπτού λόγου. Ο Νικόλας δυσκολεύεται εξαιρετικά
να δημιουργήσει ακόμα και απλές και σύντομες προτάσεις και τα
κείμενά του είναι απλοϊκά και εμφανίζουν έλλειψη αλληλουχίας,
παντελή απουσία στίξης, πολλά ορθογραφικά λάθη και άσχημο
γραφικό χαρακτήρα. Αδυναμίες παρουσιάζει, παράλληλα με τα
θεωρητικά, και στα θετικά μαθήματα, κυρίως στα Μαθηματικά. Επίσης
 7

ο παραμικρός εξωτερικός θόρυβος είναι ικανός να τον αποσυντονίσει

και δεν μπορεί να εστιάσει για ώρα σε ένα αντικείμενο.

Κοινωνικό ιστορικό

Ο Νικόλας είναι ο πρωτότοκος γιος της οικογένειας. Έχει έναν

μικρότερο αδερφό 2 χρονών. Οι γονείς του χώρισαν λίγο μετά τη
γέννηση του 2ου παιδιού. Την επιμέλεια των παιδιών έχει αναλάβει η
μητέρα, η οποία θέτει εμπόδια στη σχέση των παιδιών με τον πατέρα
τους. Έτσι ο Νικόλας δεν τον βλέπει καθόλου. Το ζευγάρι χώρισε με
άσχημο τρόπο και τα παιδιά υπήρξαν μάρτυρες άγριων καβγάδων και
ενδοοικογενειακής βίας. Η 35χρονη μητέρα του είναι άνεργη και η
οικογένεια συντηρείται οικονομικά από τους γονείς της, οι οποίοι
ανέλαβαν να φιλοξενήσουν την οικογένεια μετά το διαζύγιο. Ο
πατέρας του Νικόλα συζεί με τη νέα του σύντροφο και δεν συνδράμει
οικονομικά την οικογένεια. Η μητέρα του Νικόλα συνεργάζεται με τους
εκπαιδευτικούς, είναι ενήμερη σχετικά με την πορεία του γιου της στο
σχολείο, καθώς και σχετικά με τα παράπονα καθηγητών και μαθητών.

Προσπαθεί με κάθε τρόπο να βοηθήσει το παιδί της, το οποίο

περιγράφει ως ένα καλόκαρδο, ευαίσθητο και φιλότιμο παιδί, που
όμως δεν μπορεί να ελέγξει τα ξεσπάσματα θυμού, τα οποία
οφείλονται στις δύσκολες καταστάσεις που έχει βιώσει.
Εξομολογήθηκε μάλιστα πως και η ίδια έχει πέσει θύμα της βίας και
της οργής του γιου της. Ένα ακόμα στοιχείο που την προβληματίζει
έντονα, είναι πως το παιδί της δεν έχει φίλους ούτε στο σχολείο ούτε
έξω από αυτό.

Ψυχολογικό προφίλ του μαθητή

Ο Νικόλας εμφανίζει σημαντικές δυσκολίες στην προσοχή και τη

συγκέντρωση, υπερκινητικότητα, παραβατική συμπεριφορά και μια εν
γένει επιθετική συμπεριφορά που καταστρατηγεί τις κοινωνικές
νόρμες. Ταυτόχρονα με την αντικοινωνική του συμπεριφορά
 8

συνυπάρχουν μαθησιακές δυσκολίες και προβλήματα που αφορούν τη

γραπτή έκφραση. Ως συνέπεια των παραπάνω, παρουσιάζει χαμηλή
σχολική επίδοση και κοινωνικό αποκλεισμό από τους συνομηλίκους
του. Ως προς το νοητικό του δυναμικό παρατηρείται νοητική ικανότητα
αρκετά υψηλότερη του μέσου όρου. Οι δυσκολίες που αντιμετωπίζει
το παιδί, παράλληλα με τον διαταραγμένο ψυχισμό του και τα
αισθήματα μειονεξίας και απόρριψης από τον περίγυρο, χρήζουν
ειδικών εκπαιδευτικών χειρισμών, έτσι ώστε να καταφέρει να ενταχθεί
ισότιμα στο κοινωνικό και σχολικό περιβάλλον.

Σχολικό πλαίσιο

Τόσο η Διευθύντρια του Γυμνασίου όσο και ο Σύλλογος των

Διδασκόντων χρειάστηκε κατά καιρούς να εφαρμόσουν πειθαρχικές
κυρώσεις που κυμάνθηκαν ανάμεσα στην απλή παρατήρηση και
επίπληξη και έφτασαν έως και την ωριαία αποβολή από το μάθημα,
καθώς και την 3μερη αποβολή από το σχολείο. Επιπλέον, έχουν
καταστήσει σαφές στη μητέρα πως σκοπεύουν να τον αποβάλουν
οριστικά από το σχολείο σε περίπτωση που συνεχίσει να απειθαρχεί
απέναντι στους κανονισμούς του σχολείου.

Συγκεντρωτικά στοιχεία της εικόνας του μαθητή

Στα θετικά στοιχεία του μαθητή θα μπορούσαν να

συμπεριληφθούν ο υψηλός δείκτης νοημοσύνης, η ευαισθησία του, η
φιλοτιμία καθώς και το γεγονός ότι είναι ευάλωτος στη σχολική
αποτυχία. Ως αρνητικά κρίνονται η επιθετικότητα και οι εκρήξεις
θυμού και βίας, η κοινωνική παραίτηση που παρουσιάζει, η
υπερκινητικότητα και η προκλητικότητα απέναντι στους καθηγητές.
 9

Πρόγραμμα παρέμβασης

Όπως ειπώθηκε παραπάνω στο μαθητή επιβλήθηκαν κάποιες

πειθαρχικές κυρώσεις. Ωστόσο, μια τέτοια προσέγγιση δε δίνει στο
μαθητή ΔΕΠ-Υ τη δυνατότητα να διδαχθεί τις επιθυμητές
συμπεριφορές. Αντιθέτως τον απομακρύνουν περισσότερο από τον
τελικό στόχο που είναι η ομαλή ένταξη και η παροχή ίσων ευκαιριών
μάθησης και συναισθηματικής ανάπτυξης. Αυτό που χρειάζεται είναι η
άμεση και συστηματική διδασκαλία μέσα σε κλίμα εμπιστοσύνης και
αποδοχής. Σίγουρα η απομάκρυνσή του από το σχολείο θα επιδεινώσει
την κατάσταση και θα μεταφέρει απλώς το πρόβλημα σε άλλο
περιβάλλον.

Προκειμένου να δοθούν ευκαιρίες για θετική συμμετοχή,

αναγκαία κρίνεται η τροποποίηση των μεθόδων διδασκαλίας. Ο
μακροπρόθεσμος στόχος του προγράμματος παρέμβασης είναι να
καταφέρει ο Νικόλας να διοχετεύσει την κινητική του ενέργεια σε
πράγματα που σχετίζονται με την καθημερινή σχολική ρουτίνα και να
λειτουργήσει στο πλαίσιο της ομάδας. Αυτό σημαίνει ότι ο
εκπαιδευτικός οφείλει να αναγνωρίζει τις ενδείξεις αισθητηριακής
υπερφόρτωσης του μαθητή και να παρεμβαίνει αποφορτίζοντας την
ένταση και επαναφέροντάς τον ομαλά στα τεκταινόμενα της τάξης
(Πόρποδας, 1998).

Στόχος είναι η δημιουργία ενός δημοκρατικού σχολείου και ο

σεβασμός της ατομικότητας του κάθε μαθητή, έτσι ώστε να καταφέρει
το εν λόγω παιδί να απελευθερωθεί από το στίγμα του «κακού» και
«βίαιου» με το οποίο κανείς δε θέλει να συναναστραφεί.

Η Τεχνική της Διαμεσολάβησης ως μέθοδος συνιστά μία

προσπάθεια ειρηνικής διευθέτησης των εντάσεων και στοχεύει στην
αντιμετώπιση της βίας στο πλαίσιο του σχολικού περιβάλλοντος.
Ουσιαστικά πρόκειται για μία αναγκαιότητα που υπαγορεύεται από το
κλίμα της σύγχρονης εποχής, η οποία προσανατολίζεται στην
 10

ομαδοσυνεργατική διδασκαλία (Αρτινοπούλου, 2010) και στη

δημιουργία ενός συνεργατικού σχολείου, το οποίο θα επιτρέψει στους
μαθητές του να ξεδιπλώσουν τις δεξιότητές τους μέσα σε πλαίσιο
αλληλοσεβασμού και αλληλοαποδοχής.

Η διαδικασία επιτυγχάνεται μέσω του ελέγχου των

συνομηλίκων. Πιο συγκεκριμένα, ένας μαθητής αναλαμβάνει το ρόλο
της καταγραφής της συμπεριφοράς του συμμαθητή που παρουσιάζει
αντικοινωνική συμπεριφορά και του παρέχει ανατροφοδότηση,
παρέχοντάς του θετική αναφορά, ενισχύοντάς τον δηλαδή να
συνεχίσει τη θετική συμπεριφορά (Heward, 2011).

Αυτή η υποστήριξη, σύμφωνα με τους Jennifer& Cowie (2009),

σχετίζεται και με την εκπαίδευση των μαθητών ώστε να στηρίζουν
συναισθηματικά και κοινωνικά τους συμμαθητές τους, οι οποίοι
βιώνουν μία δύσκολη κατάσταση. Ο Heward (2011) την ονομάζει
«διδασκαλία συνομηλίκων», η οποία παίρνει τη μορφή ομαδικών
συναντήσεων με παράθεση στόχων και προτάσεις για τη ρεαλιστική
υλοποίησή τους.

Στην περίπτωση του Νικόλα, συμμαθητές του, που θα

αναλάβουν το ρόλο του μέντορα, θα του προσφέρουν εθελοντικά
συμπαράσταση και στήριξη, τη στιγμή που ο ίδιος νιώθει εντελώς
παραγκωνισμένος και θα αναλάβουν να διευθετήσουν τις
συγκρούσεις, που έχουν προκύψει στην τάξη. Αυτοί οφείλουν να είναι
αμερόληπτοι και να λειτουργούν χωρίς στερεότυπα και προκαταλήψεις
όσον αφορά το πρόσωπό του, μεταφέροντας την κατάσταση σε ένα
αποφορτισμένο και θετικό πλαίσιο (Αρτινοπούλου, 2010).

Έτσι, θα δοθεί η δυνατότητα ανάπτυξης διαπροσωπικών

σχέσεων ανάμεσα στους συμμαθητές, η οποία θα τους μεταγγίσει την
ιδέα του «ανήκειν». Σταδιακά, η ενσυναίσθηση και ο δημοκρατικός
διάλογος θα αντικαταστήσει το πειθαρχικό σύστημα, που υπήρξε για
τον Νικόλα το μόνο γνώριμο. Οι συμμαθητές ως εκπαιδευμένοι
 11

διαμεσολαβητές, θα διδάξουν στα παιδιά την αξία της οικειοποίησης

του προβλήματος του άλλου και θα τους δείξουν το δρόμο της
επίλυσης των προβλημάτων χωρίς συγκρούσεις (Department of
Education…) Με τον τρόπο αυτό θα ενισχύσουν την αυτοεκτίμηση του
Νικόλα και θα αποφευχθεί η περιθωριοποίησή του (Παντελιάδου,
2002).

Με τον καιρό ο μαθητής θα επαναπροσδιορίσει τη θέση του στο

σχολικό και κοινωνικό περιβάλλον και θα απορρίψει βίαιες μεθόδους,
που οδηγούν στη διάλυση των φιλικών σχέσεων, γιατί θα νιώσει
ισότιμο μέλος της ομάδας. Η καλλιέργεια κλίματος ισοτιμίας και
δικαιοσύνης, που είναι έργο του εκπαιδευτικού ως θεσμού και φορέα
κοινωνικοποίησης, μετατίθεται πια στα παιδιά, τα οποία καθίστανται
απόλυτα υπεύθυνα για την εφαρμογή τους.

Τα οφέλη αυτής της διαδικασίας τα απολαμβάνει ολόκληρη η

ομάδα. Οι μαθητές διδάσκουν και παράλληλα διδάσκονται,
αλληλεπιδρούν, μοιράζονται συγκινήσεις και συναισθήματα. Η
συνολική σχολική επίδοση βελτιώνεται αισθητά (Heward, 2011), η
«αστυνόμευση» των μαθητών παύει να υφίσταται, το ίδιο και τα
πειθαρχικά προβλήματα και δημιουργείται κλίμα αυτονομίας και
συνεργασίας.

Επίλογος

Η περίπτωση του Νικόλα διδάσκει πως ένα παιδί με

συμπεριφορικές διαταραχές όχι μόνο δεν υστερεί γνωστικά και
νοητικά σε σχέση με τα υπόλοιπα της ηλικίας του, αλλά και ότι μπορεί
να ξεδιπλώσει στο έπακρο τις δυνατότητές του, μέσα σε ένα κλίμα
εμπιστοσύνης και σεβασμού. Σίγουρα αποτελεί μεγάλη πρόκληση η
επίτευξη ενός τέτοιου στόχου, αλλά το τελικό αποτέλεσμα δικαιώνει
ολόκληρη την ομάδα. Τα παιδιά με συμπεριφορικές διαταραχές έχουν
ανάγκη από συμμάχους και όχι επικριτές, από συμμαθητές που θα
λειτουργούν ενωτικά και θα συμπαρίστανται χωρίς να
 12

περιθωριοποιούν. Μόνο έτσι θα καταφέρει το σύγχρονο σχολείο να

επιτελέσει ουσιαστικά το ρόλο του.
 13

5. Βιβλιογραφικές Αναφορές

Αρτινοπούλου, Β. (2010). Η σχολική διαμεσολάβηση. Αθήνα: Νομική

Βιβλιοθήκη.

Κοσμόπουλος Π. (1995): Η περιβαλλοντική ψυχολογία και η

υποκειμενική χαρτογράφηση» του χώρου. Πρακτικά 2ου
Εθνικού Συνεδρίου Χαρτογραφίας. Χαρτογραφική Επιστημονική
Εταιρία Ελλάδας 1996, Εκδόσεις Ζήτη.

Παντελιάδου, Σ. (2002). Μαθησιακές Δυσκολίες και Εκπαιδευτική

Πράξη. Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα.

Πόρποδας, Κ. (1998). Εισαγωγή στις μαθησιακές δυσκολίες. Πάτρα.

Συνήγορος του πολίτη. Σχολική Διαμεσολάβηση. Πως λειτουργεί ο

θεσμός σήμερα σε σχολεία δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης της
Ελλάδας, Ανακτήθηκε από:
http://www.0-18.gr/downloads/Scholiki%20Diamesolabisi.pdf.

Τζιβινίκου, Σ., (2015). Μαθησιακές δυσκολίες - Διδακτικές

παρεμβάσεις. [ηλεκτρ. βιβλ.] Αθήνα: Σύνδεσμος Ελληνικών
Ακαδημαϊκών Βιβλιοθηκών. Ανακτήθηκε από:
http://hdl.handle.net/11419/5332.

Τζουριάδου Μ. (1992): Σημειώσεις, Εισαγωγή στην ειδική αγωγή.

Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, Παιδαγωγικό Τμήμα
Νηπιαγωγών.

Bailey, I. L. & Hall, A. (1989). Visual impairment: An overview. New

York: American Foundation of the Blind.

Best A.B. 1992: Teaching Children with Visually Impairments. Milton

Keynes: Open University Press.

Cowie, H. & Jennifer, D. (2009). Engaging Children and Young

People Actively in Research. In K. Bryan (ed.), Communication
in Healthcare. London: Peter Lang European Academic
Publishers.

Department of Education and Early Childhood Development (n.d.).

Identifying and Addressing Bullying.
http://www.education.vic.gov.au/about/programs/bullystoppe
rs/Pages/teachinter.aspx

Heward, W. L. (2011). Παιδιά με ειδικές ανάγκες. Μία εισαγωγή στην

Ειδική Εκπαίδευση. Α. Δαβάζογλου & Κ. Κόκκινος (επιμ.), (Χ.
 14

Λυμπεροπούλου, μεταφρ.). Αθήνα: Τόπος. (το πρωτότυπο έργο

εκδόθηκε 2009).

Leydhecker W. (1990): Οφθαλμολογία, έκδοση 21η. Ιατρικές

Εκδόσεις Λίτσας.