Податоци-податоците елементарно ги опишуваат

активностите,случувањата,трансакциите.Тие се класифицирано но не се организирани за да

ренесат некое конкретно знаење и можат да бидат во различно облици:нумерички и
алфанумерички знаци,текст,слика,видео,аудио.

Информации-Организирани податоци на ночин на кој за примателоот имаат ззнаење и

вредност претставуваат информации.Најчесто информациите се добиваат со преработка на
податоците со помош на некоја апликативна програма
.
Знаење-Организирани и обработени податоци и информации кои пренесуваат
разбирање,искуство,акомулирано учење и стручност за примена на одредени актуелни
преоблеми или активности,претсавуваат знаење.

Процес-Процес е секоја обработка на податоци вообичаено процесите произвеуваат

информации. Процесот ги има следните карактеристики: Произведува информации,
произвеува нови податоци.

Систем е множество од објекти кои се во мегусебна интеракција за да се оствари цел.

Системот прифака влез, го процесира влезот и произведува излез.

Затворени системи: не се поврзани со други системи, ништо не доаѓа од другите системи,

ништо не протекува во другите системи. Пример на ваков систем се оние каде е клучна
сигурноста на податоците.

Отворени системи: се поврзува и соработува, разменуваат информации со други системи.

Пример: сметководство е отворен систем. Подсистемите се секогаш отворени, тие се
подсистем на голем систем.

Инфомациските системи се множество од поврзани компоненти кои фукнционираат

заедно со цел: собирање, склдирање, процесирање, обновување и искористување на
информациите поради планирање контрола координирање и носење на одлуки во делови
организации.

Трансакциско процесирачки систем- овие системи имаат широка примена. Се

применуваат во: собирање, меморирање и обработка на податоците од различни места во
одредена локација каде организацијта има интеракција со други страни.

Систем за менаџмент на снабдувачки ланец се однесува на низа од активности вклучени

во производвото на производи или услуги. Во производните дејности тие активности се:
производство на добра, маркетинг, набавка на нови суровини, транспорт, фактурирање,
наплата и поддршка во продажбата.

Односи со клиенти менаџмент системи- овие системи им помагаат на организациите да

ги менаџираат односите со клиентите. Ги има во едноставни кои само ги меморираат
податоците за клиентите, до оние кои врз основа на динамички анализи доагаат до
потребите и навиките на клиентите, со што успеваат да ги задржат постојаните клиенти или
да придобијат нови преземајќи ги од конкуренцијата.

Деловни интелегентни ситеми- Овие системи содржат статистички модели општи или
специјално моделирани за одредена индустриска гранка. Корисниците на овие системи
пристапуваат кон големи количини на податоци скалдирани во големи бази на податоци
наречени податочни скалдови.

Податочен скалд е голема база на податоци која најчесто ги содржи трансакциските записи
преку соодветни модели за анализа БИ системи можат да откријат многу корисни обрасци
на однесување на клиентите.

Системи за донесување на одлуки и експертни системи-СД овие системи во процесот на

поддржување на донесуање на одлуки се базраат на модели што генерираат табели, а
притоа експлоаритаат податоци за преведување на исходите. ЕС Го поддржуваат
донесувањето на одлуки притоа базирани на искуство и знаење. Овие системи користат
методи на вештачка интелегенција.

Географски информациски ситеми- Ги поврзуваат податоците со просторната локација.

Тие им помагаат на донесувачите на одлуки тогаш кога нивната одлука се поврзува со
физичката локација- се појавува потреба од мапа.

Намалување на цената-компаниите секогаш треба да го имаат во вид фактот дека

куппувачите скогаш посакуваат да платат помалку за робата и услугите но со ист квалитет
доколку тие сакаат да ги зголемат своите пазар треба д аги намалат цените на своите
производи.За да можат тоа да го постигнат компаниите треба д а ги намалат трошоците.

Диференцирање на производите-претставува изнаоѓање начин производот кој се нуди да

е подобар или поразличен од сличниот таков на конкурентите.

Фокусирање на специфични сегенти на пазарот-ги анализира и индификува

спецфичните сегменти на пазарот и се фокусира на нив.

Поставување на бариери за учесниците на пазарот-помала конкуренциај е подобр за

организацијата-обезбедува поголем профит една компанија може да постиген
конкурентска предност преку поставување бариери за влез на пазарот,правејќи го тешко
производството на производот или услугатасо кои компанијата се занимава.

Воспоставување на високи цеи за префрлање –компаниите поставуваат конкурентска

предност преку воспоставување на вискоа цена за префрлање.

Креиирање нови произзводи и сервиси-креирањето на нови уникатни производи и услуги

од кои имаат потреба други организаии или поединци создава конкурентска предност.Но
конкуренцијата за брзо време на пазарот пласира исти такви или слични производии често
ги нуди со пониска цена.

Подобрување на производите или услгите-подобрување на постојните производи или

сервис со цел зголемување на нивната вредност кај клиентите.

Формирање на алијанси-алијанса е поврзување на две или повеке оррганизации кои ги

комбинираат своите услуги.

Обезедвање на постојани снабдувачи или копувачи – компаниите постигнуваат

конкурентсак предност преку:договарање или постинување на добри услуги за набавкаод
снабдувачите,компанијата обезбедува постојани купувачи.
Афилацисак програа –најчесто на комерцијални страни се остава линкдо веб страна на
организациата.Со секое пренасочување во случај на реализирана нарачка потписникот на
афилациската програма добива соодветна провизија за тоа.

Стртешки ИС(СИС)-е секој ис кој помага на организацијата за постигнување на долгорочна

конкурентсак предност.

Апликативен софтвер-може да се категоризира сопред различни критериуми еден од

критериумите за катекоризација на деловниот апликативен софтвер е според намената.
Секторски аликации-специајлизирани аплкации кои обично се користат во одреден сектор
за да ги задоволат специфичните потреби на тој сектор.

Групна обработка-е софтвер за тимска работа.Овој софтвер им омага на вработените да

остварат комуникација за да работат заедно на заеднички задачи.

Комуникацијата е основан функционалност за овој софтвер која им овозможува на

корисниците,информациите да ги делат или да ги праќаатдруги корисници преку
електронска пошта.

Соработката е чин на заедичка соработка во решавање на деловниот проблем или

превземена задача.

Кординацијата е чин на осигорување дека тимот рабит ефикасно и ги сполнва своите цели.

Системскиот софтвер-ги управува компјутерските ресурси како што се меморијата

процесрот и останатит хардверски компоненти.

Функциите на ОС:управување со корисничкиот интерфејс,управување со преносот на

податоци од хардвер,управување со даточниот систем,управување со пристапот до
ресурсите на системот,управување со ресурстие на системот за различнни
апликации,обезбедувањене ан суслуги за управување со системите.

Мрежен софтвер-или мрежниот ОС е системски софтвер кој се користи за управување со

врските помеѓу рзлични компјутери.

Развој на софтвер – тоа е софтвер кој се користи од страна на програмерите за развој на

нови апликации и системски софтвер.

Типови на софтвер : Оперативен систем,канцелариски пакет,сметководствен

пакет,апликациија за управување со односите на клиентите,апликација за управување со
снабдувањето,апликација за вработените.

Е-Трговија – често се однесува на купување и предавање преку интернет.Најчесто под овој

поим се подразбира копување на мало со користење на крредитни картички од онлијн
продавнициили можеби домашен шопинг.

Технолошка инфраструктура ја соќинуваат хадрверот и софтверот и мрежната

архитектура. Дополнително инфраструкурата исто така може да се смета дека ги вклучува
податоците и документите до кои се пристапува преку е-бизнис апликации.
Сервер- е типично моќна машина која обезбедува ресурси за неколку клиент и е поврзан на
мрежа.

Процесорот на компјутерот е така наречен бидејќи ги обработува инструкциите кои ги

достаува програмскиот код во рамките на оперативниот ситеми и апликативниот софтвер.

–Прозиводител, процесорска архитектура, брзина на процесорот, системска

магистрала, чип и матична плоча.
Избор на перманентна меморија- капацитет на уредот или медиумот, брзина на читање и
пишување на медиуми, цена на уредот, цена за преносливост на медиумот, потреба за
постојаност или преносливост на медиумот.

Телекомуникацски канали се различни медиуми кои се користат за носење на

информации помеѓу различни локации. Тие се физички облик кои го транспоритраат
сигналот како телефонска линија, телевизиски кабел или радио сигнал.

WiFi-безжична локална мрежа која обоможува брз бежичен пристап до интернет за

мобилни канцеларски и домашни корисници.

Модем- е широко употребуван во малите бизниси и во домот. Модемот побрзан на копјутер

и му овозможува да испратат и примаат податоци преку обична телефонска линија.
Модемот работи со конвертирање на податоци помеѓу дигитални и аналогни форми.

Хабови-се користат за поврзување до 20 компјутери во мрежа на пригоден начин со

користење на patch кабли.

Мостови и рутери-се користат за побрзување на различни локални мрежи и пренос на

податочни пакети помеѓу мрежите. Тие можат да се користат за поврзување на слчни
типови LAN.

Семантички веб-семантичката мрежа е концепт промовиран од страна на тим бернерс-ли и

конзорциумот за world wide web за да се подобрат способностите на тековната www.
Семантика е проучување на значењето на зборовите и лингвистичките изрази.

Зошто е потребна обработка на податоците?

-Суровите податоци тешко се читаат.
-Податоците се обработуваат за да се дојде до корисни информации
-Во деловното работење информациите се покорисни од податоците.

.
I.Zaokruzete go tocniot odgovor/odgovori.
1.Softverskiot paket za kontrola na zapisi se predhodnici na ERP sistemite.
-False
-True <--

2.Barieri za vlez vo e-trgovijata

-->nesigurnost za biznis modelite
-golemi troshoci za vleguvanje vo biznisot
-->telekomunikaciski troshoci
-->zakonski i pravni ramki
-->bezbednost
-niski investicii

3.Problemite vo delovniot svet so koi konstantno se srekjavaat menadzerite i za koi mora

sekojdnevno da se donesuvaat odluki mozat da se:
-eksplicitni
-implicitni
-nereshlivi
-->nestrukturirani
-->polustrukturirani

4.XCON e ekspertski sistem za:

-dijagnosticiranje na bolesti
-planiranje na danoci
-->konfiguriranje na sistem
-menadziranje na mrezi

5.Selektiraj tehniki za pretstavuvanje na znaenje vo ekspertskite sistemi

-prasanje-odgovor
-->trojka objekt - atribut - vrednost
-konsultaciski tragi
-zosto prasanja
-->semanticki mrezi

II.
1.___BOT___ e softverot shto vleche odredeni podatoci niz ogromen broj na veb stranici i gi
sobiraat rezultatite vo masivni podatocni prodavnici.
2.Postapkata na proucuvanje na vlijanieto koe go imaaat promenite vo eden ili poveke delovi na
modelot, vrz drugite delovi se narekuva __analiza na senzitivnost__.
3.___Sistemi za menadzment na znaenje - KMS (knowledge management system)___ se
klasa na informaciski sistemi koi se primenuvaat za za menadziranje na organizaciskoto znaenje.
Toa se sistemi bazirani na informatickite tehonologii, razvieni za da gi poddrzat i podobrat
procesite za kreiranje na znaenje, za skladiranje/pronaogjanje, za transfer i za primena.

III.
1.Koga organizaciite ke odlucat da razvijat sopstvena veb-stranica, ke treba da imaat politika so
koja ke se regulira objavuvanjeto na materijalite. Navedete gi i objasnete gi oblastite koi gi opfakja
politikata na objavuvanje.
-Celi na veb-stranicata: Treba da se navedat celite na veb-stranicata. Ova treba da bide nasoka
za celokupniot razvoj na veb-stranicata.
-Odgovornost:Politikata mora da gi specificira onie koi se odgovorni za razvoj i odrzuvanje na:
-stranite
-informaciite
-kompjuterska poddrshka
-Odnosi so javnosta i konzistentnost na prezentacijata: Voobicaeno........
-Tochnost: Organizacijata mora da se grizhi za odrzhuvanje na tochnosta na informaciite na
svojata veb-stranica. Odgovornost za obezbeduvanje i odrzhuvanje na tochnosta e na licata koi se
odgovorni za obezbeduvanje i odrzuvanje na informaciite.
-Bezbednost: Kako shto beshe spomnato pogore, treba da se utvrdat bezbednosnite aspekti od
neovlasten
pristap od nadvor od organizacijata. Isto taka, vazn oe vo ramkite na organizacijata oni so prava i
odgovornosti za razvoj i odrzuvanje da imaat proceduri koi im dozvoluvaa da se pristapi, dodeka
onie
shto nemaat takvi prava i odgovornosti im se zabranuva pristapot.
-Revizija: Vazno e organizacijata da proveri dali se pochituva nejzinata politika za objavuvanje.
Za toa e ptorebno da se specificira vnatreshnata revizija (proceduri za proverka).

2.Navedi gi karakteristikite na ERP sistemite.

-Fleksibilnost - moznost za prisposobuvanje na realnite potrebi na ordeden deloven sistem koj go
implementira vo svojata sredina, no i standardni industriski praksi. Fleksibilnosta e odnesuva na
moznost
za podesuvanje na opshtite parametri i parametrite na procesite, kako i rabota so razlicni izvori na
podatoci.
-Nezavisnost - ERP sistemot e nezavisen od hardverot, operativniot sistem i sistemot za
upravuvanje
so baza na podatoci. Isto taka e nezavisen i od organizacijata na rabotni procesi vo samata
organizacija no i od postojanata organizaciska struktura.
-Modularnost - Strukturata na ERP sistemot globalno ja sochinuvaat potsistemi i moduli, i sekoj od
modulite moze da se dodade na potsistemot ili da se oddeli od potsistemot, pritoa bez da dojde
do poremetuvanje na funkcioniranjeto na celinata, kako i na ostanatite moduli.
-Dostapnost - ERP sistemot podrzuva razlicni hardverski platformi so ogled na toa shto
organizaciite
poseduvaat heterogeni sistemi, isto taka obezbeduva vrska so aplikaciite i drugite proizveduvaci
na
softveri.
-Prilagodlivost - Na edna organizacija ne sekoj modul na sistemot i e potreben, zatoa neopgodno
e
sistemot da se prilagodi na potrebite na organizacijata, pritoa vodejki smetka za industriskata
granka
so koja se zanimava, nejzinata organizaciska struktura, nacinot na koj shto raboti strukturata na
znacajnite rabotni procesi i drugo.
-Iskustvo - vo ERP sistemot iskustvoto e bgradeno vo site rabotni procesi, kako i reshenija koi do
dosegashnata praksa ponudile najdobri rezultati

3.Navedi gi i objasnete gi pette glavni oblasti vo tabelite pri razvivanje na DSS so upotreba na
tabelarni presmetki
1.Korisnicki informacii - Ovaa oblast dava sushtinski informacii za celta i ogranichuvanjata na
tabelarnata presmetka. Korisnicite ne mora da bidat dizajneri i nivnoto poznavanje na tabelata
moze da
bide minimalno, poradi toa ovaa oblast e od sushtinsko znachenje.
2.Vnesuvanje na podatoci: Korisnicite treba da mozat da ja menuvaat sodrzinata na tabela so
vnesuvanje
podatoci vo ovaa oblast. Oblasta za vnes na podatocite ne sodrzi formuli. Toa e edinstvenata
oblast
na tabelata koja ne e zashtitena. Moze da se vkluchat proverki za validcija na podatocite i rutini za
da se osigura deka vnesenite podatoci e vo ramkite na opredeleni opsezi, vidovi ili predefinirana
lista
na moznosti.
3.Logika: Ovaa oblast sodrzi formuli za izvrshuvanje na presmetki
4.Izvestaj: Izlezot od oblasta na logika se zema i se prikazuva vo pravilen format. Ova moze da
vkluchuva
i graficki prikaz. Dizajnot na izvestajot se temeli na razmisluvanjata na optimalen nachin da se
prezentiraat informacii za potrebite na korisnicite.
5.Greshka: Paketite za tabelarni presmeti vkluchuvaat funkcii za spravuvanje so greshki. Isto taka
funkcii za spravuvanje so greshki moze da se vgradeni vo dizajnot na tabelata. Na primer, za
odredeni
vnesuvanja na podatoci moze da bide potrebno da se vnesat setovi procenti, chii zbir treba da
bide
vkupno 100.

4.Koi tehniki se primenuvaat za steknuvanje na znaenje koe ke se vgradi vo ekspertiskiot sistem.

-Najednostavnite ekspertski sistemi ke se tretiraat analizite koi se neednostavni i neanilizlivi. Nivna
edinstvena funkcija e da dodeluvaat vistinska vrednost. Poslozenite sistemi se tretiraat na atributi.
Nivni moduli se baza na znaenje i arhitektura ka ES.

5. Softverot za grupna sorabotka (groupwere) im pomaga na timovite da rabotat zaedno,

obzbeduvajki gi
klucnite funkcii na grupata "tri C".Navedete gi i kratko objasnete gi ovie funkcii.
--- Komunikacijata e osnovna funkcionalnost za ovoj softver koj im ovozvozuva na korisnicite
informaciite da gi delat ili da gi isprakaat na drugi korisnici preku elektronska posta
--- Sorabotka e cin na zaednicka sorabotka vo resavanje na delovniot problem.Groupwere moze
da namali
nekoi od problemite na tradicionalnite sostanoci,kako sto e naoganje na mesto i vreme za
sostanoci,
nedostatok na dostapni
informacii ili duri dominacija od strana na eden silen poedinec na sostanokot.
---Koordinacijata e cin na osiguruvanje deka timot raboti efikasno i gi ispolnuva svoite celi.
Ova vklucuva raspodelba na zadaci na clenovite na timot,razgleduvanje na nivnite performansi ili
mozebi upravuvanje so elektronski sostanok.
1.Zaokruzete go tocniot odgovor!
1.Softverskiot paket za kontrola na zapisi se predhodnici na ERP sistemite.
-False
-True <--

2.Barieri za vlez vo e-trgovijata

-->nesigurnost za biznis modelite
-->golemi troshoci za vleguvanje vo biznisot
-telekomunikaciski troshoci
-zakonski i pravni ramki
-->bezbednost
-niski investicii

3.Navedete gi i objasnete gi pette glavni oblasti vo tabelite pri razvivanje na DSS so upotreba na
tabelarni presmetki
-Celi na veb-stranicata: Treba da se navedat celite na veb-stranicata. Ova treba da bide nasoka
za celokupniot razvoj na veb-stranicata.
-Odgovornost:Politikata mora da gi specificira onie koi se odgovorni za razvoj i odrzuvanje na:
-stranite
-informaciite
-kompjuterska poddrshka
-Odnosi so javnosta i konzistentnos na prezentacijata: Voobicaeno........
-Tochnost: Organizacijata mora da se grizhi za odrzhuvanje na tochnosta na informaciite na
svojata veb-stranica. Odgovornost za obezbeduvanje i odrzhuvanje na tochnosta e na licata koi se
odgovorni za obezbeduvanje i odrzuvanje na informaciite.
-Bezbednost: Kako shto beshe spomnato pogore, treba da se utvrdat bezbednosnite aspekti od
neovlasten
pristap od nadvor od organizacijata. Isto taka, vazn oe vo ramkite na organizacijata oni so prava i
odgovornosti za razvoj i odrzuvanje da imaat proceduri koi im dozvoluvaa da se pristapi, dodeka
onie
shto nemaat takvi prava i odgovornosti im se zabranuva pristapot.
-Revizija: Vazno e organizacijata da proveri dali se pochituva nejzinata politika za objavuvanje.
Za toa e ptorebno da se specificira vnatreshnata revizija (proceduri za proverka).

#####4.Koi tehniki se primenuvaat za steknuvanje na znaenje koe ke se vgradi vo ekspertskiot

sistem?
Najednostavnite ekspertski sistemi ne se __________ analizite ___ se neednostavni i
___________.
Nivna ___________ ________ e na _______ vistinska vrednost. Poslozenite sistemi se

_______________________________________________________________
I.Zaokruzete go tocniot odgovor/odgovori.
1.Uslugata "doverba 24" na T-Mobile e implicitna cena za prefrlanje
-False <--
-True

2.Barieri za vlez vo e-trgovijata

-->nesigurnost za biznis modelite
-->golemi troshoci za vleguvanje vo biznisot
-telekomunikaciski troshoci
-zakonski i pravni ramki
-->bezbednost
-niski investicii

3.Problemite vo delovniot svet so koi konstantno se srekjavaat menadzerite i za koi mora

sekojdnevno da se
donesuvaat odluki mozat da se:
-eksplicitni
-implicitni
-nereshlivi
-->nestrukturirani
-->polustrukturirani

4.XCON e ekspertski sistem za:

-dijagnosticiranje na bolesti
-planiranje na danoci
-->konfiguriranje na sistem
-menadziranje na mrezi

5.Selektiraj tehniki za pretstavuvanje na znaenje vo ekspertskite sistemi

-prasanje-odgovor
-->trojka objekt - atribut - vrednost
-konsultaciski tragi
-zosto prasanja
-->semanticki mrezi
__________________________________________________________________________-
4.MYCIN e ekspertski sistem za
-Konfiguracija na mrezi
-->Medicinska dijagnostika
-Evaluacija na krediti
-Menadziranje na mrezi

5.Sistemite za planiranjeto na nabavkata (SCM) ima za zadaca da:

-->planira proizvodstvo
-odreduva koga e potrebno da se obnovat zalihite
-predviduva dobivki i zagubime
-procenuva potrebni troshoci
-predviduva idni potrebi bazirani na prognozi

II. Dopolnete go tvrdenjeto (prasanja 1-2 nosi 3 boda, prasanje 3 nosi 4 boda)
1.Softver koj gi sledi odgovorite na korisnikot i novot steknato znaenje go inkrorporira
i iskoristuva za da dava sugestii za korisnikot se narekuva __INTELEGENTEN AGENT___
2.__KOMUNIKACIJA___ e osnovna funkcionalnost na softverot za Grupna...
(groupwere), koja im ovozmozuva na korisnicite, informaciite da gi delat ili da gi isprakj....
korisnici preku elektronska posta.
3.Softverskiot paket na integrirani aplikacii koi edna kompanija moze da gi koristi......
i da upravuva so delovnite resursi: paricnite tekovi, surovinite, proizvodstvenite....
statusot na delovnite obvrski(narackite, nabavkite, plakjanjata, platite, itn) se narekuva
__ERP SISTEM__
III.Odgovorete gi prashanjata (Sekoe prasanje nosi 8 boda)
1.SO shto se karakterizira inicijativata za postignuvanje na konkurentska prednost...
Namaluvanje na cenata?

2.Navedete gi karakteristikite na razlicnite biznis modeli za elektronska trgovija

-E-prodavnici

-e-centri
-e-nabavki
-e-aukcii
-davateli na specijalisticki uslugi
-segmenti od pazarot
-davateli na sodrzini
-obezbeduvaci na internet infrastruktura
-push and pull marketing strategii

3.Kratko opishete ja funkcijata na razlicnite moduli na eden ERP koi go ovozmozuvaat opsegot ...
ovaa delovna aplikacija.
---Upravuvanje so odnosite na klientite(CRM) upravuvanje so licnite podatoci na klientite,nivna
istorija na
naracki i kako tie odgovorile na marketing kampanjite
---Upravuvanje so sindzirot na snabduvanje(SCM) upravuvanje so procesite za dobivanje na
repromaterijali ili
usugi od dobavuvaci i distribueri na proizvodi.
---Upravuvanje na odnosite so dobavuvacite (SPM) upravuvanje so finanskite i delovnite odnosi so
razlicni
dobavuvaci -glemte kompanii imaat iljadnici dobavuvaci
---Upravuvanje so zivotbniot ciklus na proizvodot (PLM) upravuvanje so razvoj i proizvodstvo na
nov proizvod
od koncepptot na proizvodstvo.
---Finansiski sredstva - ovoj modul go koristi oddelot za finansii da upravuva so site finansiski
transakcii
povrzani so upavuvanjetoso gornavedenite odnosi.
---Upravuvanje so coveckite resursi (HRM) upravuvanje so regrutiranje,razvoj i nagraduvanje na
vrabotenite vo
vo edna organizacija.

Информациски системи - Брзиот економски развој и брзите промени доведуваат до потреба за

воведување на нови технолошки решенија по организациите и примена на информациски системи.
Од технички аспект ИС претставуваат збир на меѓусебно поврзани компоненти што служат заз
сбоирање, обработување и чување на податоците во вид на информации до корисниците за
остварување на целите. Составен е од луѓе опрема, технологии и постапки што овозможуваат
собирање, анализа, обработка и дрстрибуција на информации до корисниците. Основна цел и
задача е управување со информациите и знаењето. Со нивна помош се обезбедуваат навремени,
точни и квалитетни информации за поддршка на донесувањето на одлуки во организациите, помош
при анализа на проблеми, при креирање на нови процедури. ИС овозможуваат зголемување на
приходите и намалување на трошоците обезбедуваќи информации кои има помагаат на менаџерите
да носат подобри одлуки. Секоја деловна одлука се темели на квалитетни информации добиени од
ИС.
Информационите системи се системи за прибирање на информации кои во себе содржат
податоци и истите доколку се претворат во електронска форма преку информатичкиот систем
( компјутери, сервери и интернет мрежа ) можат да се складираат во бази на податоци, да се чуваат,
процесираат, пренесуваат од едно на дурго место. Со спој на овие два системи се формира
информацискиот систем во кој се вклучува човечкиот фактор преку менаџирање на добиените
податоци за донесување на одлуки.
Информациски систем е било кој организиран систем наменет за прибирање, организирање,
складирање и трансфер на инфромации. Општа к-ка е што ги подржуваат процесите и го управуваат
донесувањето на одлуки.
Можат да се разлукиваат следните ИС: 1.ИС што служат за решавање структурирани проблеми
(при решавањето се користат научни методи и постапки за решавање на задачите со примена на
компјутери) 2.ИС што треба да овозможат поддршка при решавање на неструктурирани проблеми
(од нив се бара на сите корисници да им ги направат подостапни информациите потребни за
извршување на нивните задачи и да им го укажат начинот за користење на информациите 3.ИС што
овозможуваат користење на големи количини податоци, регистрирани во базите на податоци и
базите на знаење. Нивниот разбој треба да боди кон системите на знаење на кои се заснова
вешталката интелегенција.
Намена на ИС – присутни се во секој аспект од нашето секојдневно функционирање лично или
деловно. Добивање на фискална сметка во продавниците, бензиските, рестораните, сурфањето на
интернет, подигање на пари од банкомати, вадење на уверение за државјанство, распоред на
настава се дел од активностите каде што се користат ИС. Во деловното работење денес е
невозможно решавање на проблени и донесување на одлуки без користење на ИС.
Одлука се донесува кога постојат повеќе од едно решение, пришто треба да се избере најдобрто, а
за тоа е потребно да се имаат правите информации. Фактори за деловен успех се: 1. Собирање на
прави информации 2.Меморирање на информациите 3.Користење на информациите.
Податоците елементарно ги опишуваат случувањата, активностите, трансакциите. Не пренесуваат
некое конкретно значење. Може да се пренесуваат како текст, слика, звук, видео. Се складираат во
бази на податоци, организирани на најлесен начин за пристап до нив.
Информации – организирани податоци, на начин на кој за примателот имаат значење и вредност.
Во себе содржи еден или повеќе податоци, а информацијата го пренесува значењето што го имаат
податоците. Најчесто информациите се добиваат со обработка на податоците со помош на некоја
апликативна програма.
Значење – повисоко ниво од податок и информација. Организирани и обработени податоции и
информации кои пренесуваат разбирање, искуство, стручност за примена на одредени проблеми
или активности.
Зошто е потребна обработка на податоците? – сировите податоци тешко се читаат, податоците
се обработуваат за да се дојде до корисни информации, во деловното работење информациите се
покорисни од податоците.
Процес е обработка на податоци при што информациите се суровина во обработката (влез) и
обработените информации се излезен резултат од обработката. К-ки: произведува информации,
произведува нови информации. Една информација во еден контекст може да биде податок во друг
контекст.
Информации во контекст – Атрибути на информациите се: 1.времето(се однесува на навремедно
добивање на информацијата кога таа е корисна, бидејќи доколку се пренесе доцна таа може повеќе
да не е корисна) 2.содржина(се однесува на точност на информацијата) 3.форма( се однесува на
јасноста на информацијата и да биде соодветна за примачот за кој е наменета).
Информациите за да бидат корисни треба да ги имаат следните к-ки: релевантни, комплетни,
прецизни (точни), важечки (актуелни).
Систем е множество од објекти кои се во меѓусебна интеракција за да се оствари заедничка цел.
Системот праќа влез го процесира влезот и произведува излез. Најчесто системите имаат повеќе
цели кој ги остваруваат преку различни подсистеми, подсистемите имаат под цели кои ја сочинуваат
главната цел и подсистемите го пренесуваат излезот на други подсистеми.
Системите во зависност од протокот на информациите можи да се: 1.Затворени( не се поврзани со
другите системи, ништо не доаѓа од другите системи, ништо не излегва во другите системи)
2.Отворени( разменуваат информации со другите системи)
Информацискиот систем содржи повеќе компоненети кои функционираат заедно за обработка на
податоци и произведување на информации. Под ИС се подразбираат компјутерски базираните ИС
кои се состојат од: податоци, хардвер, софтвер, телекомуникации, луѓе и процедури.
Технологија е целокупната опрема (хардвер, софтвер и компјутерски мрежи со која податоците се
трансформираат во облик корисен за организација та и за корисниците на нијзините услуги. Тука
спаѓаат: 1.Влезни уреди (прием на влезни податоци) 2.Компјутер( гипроцесира податоците низ ИС)
3. Излезни уреди( За прикажување на информации) 4. Мемориски уреди (ги чуваат податоците)
5. Мрежни уреди ( за пренос на податоци )
Луѓето ги користат информациите од ИС во нивното работење при што можат сами да внесуваат во
системот или да ги користат веќе складираните податоци. За да можат ИС ефективно да се користат
на корисниците им е потреба соодветна обука.
Организација е формална организација која се состои од точно и јасно поделени обврски и
одговорности меѓу вработените за различни организациски цели, тие содржат одредена хиерархија
Активности на ИС – ИС финкционираат во три чекори: 1.влез (собирање на податоци и може да се
внесат во системот преку тастатура, скенер и сл.) 2.обработка ( вклучува претворање на влезните
податоци во корисни податоци за корисниците на системот, врз нив се извршуваат различни
операции како пресметки, споредувања, сортирања..) 3.излез ( прикажување на резултатите од
обработката до луѓето или активностите во организацијата на кој им се корисни, може да се
прикажат како початени извештаи , графички дисплеј, видео дисплеј и сл.).
Feedback претставува информација со цел да се подобри системот во иднина.
ИС својата функција ја извршуваат преку 4 основни процеси: влез (собирање и обработување на
податоци во системот ), процесирање на податоци, излез и меморирање ( се меморираат голема
количина на податоци со помош на хард диск, опрички дискови, магнетни ленти.
ИС се мноќжество од поврзани компоненти кој функционираат заедно со цел собирање,
складирање, обработка, обновување и искористување на информациите поради планирање
контрола, координирање и носење на одлуки во организациите. Бидејќи коммпјутерите ја имаат
брзината за пресметување на податоците која му недостасува на човекот, но тие немаат природна
интелегенција и неможат независно да донесуваат одлуки, со комбинација на човекот и
компјутерите се постигнува се постигнува подобар и поквалиатетен излез.
Видови на ИС: 1. Трансакциско процесирачки систем (ТPS), 2.Системи за менаџмент на
снабдувачки ланец (SCM), 3.Односи со клиенти менаџмент систем (Customer relationship
Management System – CRMS) 4. Деловни интелегентни системи (BI – Business Intelligence Systems) 5.
Системи за донесување на одлуки и експертни системи 6.географски ИС – ГИС
Трансакциско процесирачки системи(ТРЅ) – Се применуваат за собирање меморирање и
обработка на податоци од различни места во одредена локација каде организацијата има
интеракција со други страни ( клинти , купувачи, продавачи...) ТРЅ вклучуваат кеш регистри кои ја
регистрираат продажбата, АТМ ги регистрира повлекувањата на пари, системи за продажба,
испорака и накрачка.
Системи за менаџмент на снабдувачки ланец, SCM – низа од активносити вклучени во
производството на производи и услуги. Во производните дејности тие активности се: производство
на добра, маркетинг, набавка на нови суровини, производство, пакување, транспорт, наплата. Во
услужните дејности: маркетинг, документирање, мониторинг. ERP системи за планирање на
организациските ресурси, обезбедуваат информации кои ги поддржуваат процесите на планирање и
набавка на потребни материјали за производство. Овие системи вклучуваат повеќе активности
(мониторинг и модификација на процесите) а не само планирање.
Односи со клиенти менаџмент систем (CRMS) – им помагаат на организациите да ги подобрат
односите со клиентите. Ги има од едноставни кои само ги меморираат податоците за клиентите до
пософистицирани кои врз основа на анализа доаѓаат до потребите и навиките на клиентите со што
ги задржуваат постојаните клиенти и придобиваат нови. Нивна цел е да го зголемат квалитетот на
услугите, намалување на бројот на вработени задолжени за услугите кон клиентите и добивање на
повеќе информации за нивните потреби и желби. Системите со во комбинација со телефоните, што
значи кога ке се јават книентите ја гледаат нивната историја (дали до сега има нарачано, што има
нарачано и др.)
Деловни интелегенти системи (BI) – Деловна интелегенција е прибирање на податоци со цел да
им се помогне на организациите да бидат конкуренти во својата облест. Корисниците на овие
системи пристапуваат кон големи количини на податоци, складирани во големи бази на податоци
наречени податочни складови. Податочен склад е голема база на податоци која најчесто ги содржи
трансакциските записи. Информациите добиени преку соодветна анализа на податоците им помага
на менаџерите брзо да ја променат несоодветната стратегија.
Системи за донесување на одлуки и експертни системи – Менаџерите прават избор од повеќе
алтернативи , но при тоа немаат доволно време за нивно анализизрање, и поради тоа градат
системи за донесување на одлуки. Овие системи се базираат на модели што креираат табели а при
тоа даваат податоци за предвивудање на исходите. Експертските системи го поддржуваат
донесувањето на одлуки базирани на искуство и знаење, користат методи на вештачка
интелегенција.
Географски информациски системи (ГИС) – ги поврзува податоците со просторна локација. Им
помага кога нивната одлука зависи од физичката локација. Овој вид на ИС дава информации за
популацијата во одреден регион, присуството на минерали, патишта и др. Оперира со:
1.Картографски податоци 2.Демографски информации 3.Користи информации од GPS сателити.
Информациски системи во функција на деловното работење – ИС може да служат за различни
цели на организацијата како: сметководство, финансии, маркетинг, човечки ресурси и сл. Овие ИС
се дел од големите организациски системи како SCM и ЕRP.
ИС за сметководство – ги следи трансакциите креира извештаи кои може да им помогнат на
менаџерите да ги разберат промените на финансиите.
ИС за финансии – Се фокусира на снимање и изготвување на извештаи за финансиските промени.
Целта е да се олесни процесот на финансиското планирање и деловните трансакции. Ја олеснува
организацијата на буџети, управување со проток на готовина, донесување на одлуки...
ИС за маркетинг – МИС нивната цел е да се покаже на компаниите што да купат и што да продадат,
што да промовираат, кои се соодветни производи за кој пазар. Помага да се анализираат барањата
за различни производи, за различни реони и популациони групи со цел поточно да се одреди
вистинскиот производ за вистинскиот корисник. Со помош на веб се добиваат одлични можности за
собирање на маркетинг информации и се промовираат производи со нивно прикажување на веб.
ИС за човечки ресурси – наменети се за чување и анализа на податоците за вработените, може да
содржи: слика на вработените, матријална состојба, даноци , плати, завршено образование, работно
искуство. Се користи за многу цели: регрутирање, сселекција, поставување и разрешување, анализа
на бенифити, онлине информации за вработените, пензионирања, заминувања од работа и сл.
Веб зајакната организација – Овозможува купување и продажба на производи преку интернет. Има
големо влијание на ИС. Веб базираните ИС се способни да пркиажуваат текст, графика, звук и
подвижни слики и поради тиа сите бизниси ги проширија своите операции на веб и ги поврзаја со
своите ИС.
Занимања во ИС потребата од професионалци во оваа област постојано се зголемува, а се едни од
најплатените професии во светот. Дел од занимањата се: 1.Систем аналитичар (дизајнира, развива
и надградува ИС, анализа на системски побарувања, документација и спецификации за
програмерите) 2.Администратор на БП ( Развива и одржува апликации кои користат БП, ја
заштитува приватноста на корисниците и вработените) 3.мрежен администратор ( развива,
имплементира управува и одржува компјутерски мрежи, имплементира мрежна заштита Firewalls и
пристапни кодови) 4.ВебМастер (креира, развива, и одрќува веб сајтови; дизајнира и кодира веб
страници) 5.Раководител на информациско обезбедување (ја организира и спроведува заштитата на
ИС) 6.Раководител на ИС и ИТ (одговорен за сите аспекти на ИС во организацијата)
2 ПРЕЗЕНТАЦИЈА: Стратешко користење на информациските системи
Долгорочното паметно користење на ИС доведува до комплетна промена на начинот на водење на
бизнисот.
Стратегија – план, тактика или начин на дејствување за постигнување на одредена цел за предност
пред непријателот.
Што е бизнис/деловна стратегија ? – план дизајниран за компанијата добро да се позиционира на
пазарот и да стекне конкурентна предност. Со оваа стратегија се одредуваат активностите на
вработените кои можат/неможат да ги превземат. Во зависност од ситуацијата се пристапува со
различни стратегии кон пазарот и вработените. Пример: да се пласираатпроизводи со ниска цена,
да се пратат светски и регионални трендови, да се биде иновативен (прв) и др.
Како ИС може да ја поддржи организациската стратегија? – На пример компанијата Apple има
стратегија да испорачува иновативни производи и сервиси со висок квалитет. Друга компанија на
истиот пазар има стратегија да испорачува слични производи како тие на Apple но со значително
пониски цени. Трета компанија на истиот пазар може да испорачува различни производи за разлика
од Apple која има неколку производи, и да бидат пласирани на повеќе пазари.
СИС – ИС кој помага во креирање и генерирање на можности.
На кој начин МИС може да ја поддржи организациската стратегија.? – Стратегијата на
организацијата која МИС треба да ја поддржи треба да е дизајнирана и согласена со стратегијата на
таа организација. МИС со тоа ги покрива трите менаџерски нивоа: топ менаџмент, средно ниво на
менаџмент и оперативно ниво. Со нив се подпомага стратешкото планирање кое е основа за добро
водење на бизнис. Стратешка предност се користи за зголемување на силните страни на
организацијата и нејзината вредност. Како резултат на стратешката предност е конкуренската
предност.
Како ИС овозможуваат конкурентска предност ? – Заради достигнување на конкуретска предност
целта за профитот на организацијата е намалување на трошоците и зголемување на профитот.
Целта е стратегијата да биде иновативна односно претходно никој да не ја направил/спровел.
Иницијативи за постигнување на конкурентска предност: (испитно)
1: Намалување на цената – Купувачите сакаат да платат помалку за робата и услугите, но да имаат
ист квалитет. За тоа да го постигнат компаниите треба да ги намалат трошоците, а со тоа ќе ја
намалат и цената на своите производи.
2: Диференцирање на производи и сервиси – Производителите наоѓаат начин производот кој го
нудат да биде подобар или поразличен од сличниот таков на конкурентите. Тоа би го постигнале
преку воведување на успешен бренд, промоција на брендот, промоција преку реклами и специфична
понуда
3: Фокусирање на специфични сегменти на пазарот – Производителот ги анализира и
идентификува потребите на специфичните производи на пазарот и се фокусира на нив со што
вградува, додава, изменува дел од функционалностите на производот.
4: Поставување на бариери за учесниците на пазарот – Помала конкуренција на пазарот
обезбедува поголем профит на компанијата, со што производството или услугата би биле тешки и
невозможни за друга компанија
5: Воспоставување на високи цени за префрлање – Доколку клиентот сака да престане да ја
користи услугата на некоја фирма и да почне со користење на друга, односно потребно е да плати
пенали, односно казна за предвременото прекинување на договорот. (VIP)
6: Креирање нови производи и сервиси – Производителот дава услуги за кои имаат потреба
други организации или поединци и со тоа создава конкурентска предност, тоа нетрае долго бидејќи
за брзо време на пазарот се пласираат исти такви илислични производи кои често се со пониска
цена.
7: Подобрување на производите или услугите – Целта е зголемување на нивната вредност кај
клиентите која што може да се врши преку web технологијата и клиентите навремено и брзо да
бидат информирани за нивните производи и услуги.
8: Формирање на алијанси – Поврзување на две или повеќе организации кои ги комбинираат
своите услуги со цел да ги направат производите по атрактивни, да ги намалат цените и да
обезбедат купување на едно место.
9: Обезбедување на постојани снабдувачи или купувачи – Компаниите ова го прават преку
договарање и постигнување на добри услуги за набавка од снабдувачите, со тоа што одредена
компанија си има неколку снабдувачи на производи и набавката ја врши во големи количини.
3 ПРЕЗЕНТАЦИЈА: Технологија
Технологија- Во било кој модерен ИС потребен е барем еден компјутер кој ќе биди центар на ИС за
успешно имплементирање, разбирање на хардверот, неговите можности и правилниот избор на
софтвер.
Деловен софтвер е важна алатка за успехот на секоја организација. Постојат различни видови на
деловни софтвери и некои од нив се: програмите за обработка на текст, програмите за табеларни
пресметки, веб прелистувачи, сметководствен пакет и др. Моќниот хардвер може да биде во целост
бескористен без соодветен софтвер. Клучно при избиор на софтвер е идентификување на главните
категории на софтвер, избор на најдобрата мешавина на апликации и избор на начин на
снабдување со софтвер.
Видови на софтвер: 1.Апликативен софтвер( се користи од страна на членови на една
организација за подршка на различни задачи што треба да ги извршуваат, тука спаѓаат: процесор за
текст, софтвер наменет за финанси или HR ) 2.Системски софтвер( ги управува компјутерските
ресурси како што се меморијата процесорот и др. Тука спаѓаат оперативните системи ‘Мicrosoft
Windows...‘.
Апликативен софтвер – може да се категоризира според различни критериуми: според намената
( може да биде софтвер кој поддржува повеќе деловни ф-ии(ERP, DMS), кој поддржува одреден
сектор и кој подржува индивидуални или групни активности ) според улогата ( три категории на
апликации: 1.стратегиски (поддржуваат донесување на одлики од страна на сениор менаџерите,
одлуките се донесуваат на долгорочни перспективи (повеќе од 6 месеци)) 2.тактички (од страна на
менаџери од средно ниво, среднорочни перспективи (на месечно ниво)) 3. Оперативни (на дневна
основа, краткорочна перспектива, брзи одлуки). ERP системите го поддржуваат донесувањето на
одлуки на трите нивоа.
Организациски апликации – апликации или софтвер кои организацијата ги користи за да им помогне
во решавањето на различни проблеми. Основната цел е да се интегрираат информациите од
различни процеси и да се зголеми организациската ефиаксност.
ЕRP софтверот во почетоците бил скап софтвер и можеле да го користат само големите компании,
а денес е достапен со пониска цена.
ЕRP системите подржуваат ралични бизнис процеси на организацијата овозможена преку повеќе
различни модули: 1. Управување со односите со клиентите, CRM (управување со личните податоци
на клиентите) 2.Управување со синџирот на снабдување, SCM (управување со процесите)
3.Управување со односите со добавувачите, SPM (управување со финансиските и деловните односи
со различни добавувачи 4.Управување со животниот циклус на производот, PLM ( управување за
производство на нов производ ) 5.Финансиски средства (управување со финансиските трансакции)
6.Управување со човечките ресурси, HRM – (управување со регрутирање, развој и наградување на
вработените).
Целта на ERP е да се овозможи пристап до информации во една организација.
DMS (системите за управување со документи) се користат за да се обезбеди организација на
процедури, упатства, информации за производите и стандарди потребни за работа на
организацијата.
За да може да се искористи интернетот во целост компанијата прави сајт, кој доколку компанијата
сака да претстави он-лајн каталог треба да користи повеќе технологии а не само HTML. Постојат
вакви алатки за пишување и работа познати како системи за управување со содржините на веб
страната (CSM) и денес познати се: Joomala, Drupal, Wordpress, CakePHP.
Управување со животниот циклус на информации (ILM) – нов софтвер кој препознава дека
својствата на податоците се менуваат со текот на времето – понекогаш автоматски со време а
понекогаш како одговор на настаните. Автоматски се складираат, преместуваат, копираат и бришат
податоци.
Секторски апликации апликации кои се користат во одреден сектор за да ги задоволат потребите
на тој сектор. Кај овие апликации не е многу важно да може да се пристапува од други делови на
бизнисот. Примери за секторски апликации: Компјутерски дизајн CAD, Производство со помош на
компјутер CAM, Компјутерски потпомогнат инжинеринг CAЕ.
Софтвер за персонална продуктивност или канцелариски софтвер – е апликативен софтвер кој
иам ограничен опсег и се користи од страна на поединецот за да ги заврши своите задачи (Microsoft
Office).
Групна соработка Groupware е софтвер за тимска работа кој им помага на вработените да остварат
комуникациај да работат заедно на заедничките цели обезбедувајки им ги клучните функции на
групата: 1.комуникација ( софтвер кој им овозможува на корисниците информациите да ги испраќаат
до други корисници преку електронска пошта) 2.соработката (се воспоставува заедничка соработка
за решавање на проблемот и со Groupware можат да се намалат проблемите на традиционалните
состаноци бидејќи ја подобрува ефикасноста на донесувањето одлуки преку поттикнување на
учество на сите членови на групата) 3.координација (процес на осигуривање дека тимот ќе работи
ефикасно до исполнување на своите цели, вклучува распределаба да на задачите на членовите,
разгледување на нивните преформанси).
Дата менаџмент систем Распоредувањето на бази на податоци во една голема организација се
смета за системски софтвер, додека персоналните алатки за бази на податоци се сметаат за
апликативен софтвер. Посредството помеѓу БП и клиентските апликации се остварува со помош на
Мiddleware комуникациски софтвер.
Системски софтвер ги управува компјутерските ресурси меморијата, процесорот и др хардверски
компоненти. Категории на системски софтвер се: оперативен софтвер, софтвер за развивање
апликации (Јава), database system SQL.
Оператицен систем најпознат кој се користи на PC e Microsoft Windows, но воглавно функциите на
оперативните системи се слични без оглед на нивниот производител.
Функции на оперативните системи: 1.Управување со корисничкиот интерфејс (современите ОС
користат графички кориснички интерфејс GUI. Windows GUI вклучуваат прозорци на екранот, менија
и лента за задачи. Windows се појавува во две изданија: верзија за персонална употреба и верзија
за големи организации) 2.Управување на преносот на податоци од хардвер ( управува со настани за
пренос на податоци од глувчто и тастатурата) 3.Управување со датотечниот систем ( ОС
овозможува создавање, менување и бришење на фолдери. И овозможува да бидат соодветно
заштитени ) 4.Управување со пристапот до ресурсите на системот ( ОС овозможува ограничен
пристап, затоа корисниците се логираат со помош на систем за контрола на пристап ) 5.Управување
со ресурсите на системот за различни апликации ( современите ОС овозможуваат извршување на
повеќе задачи во исто време Мultitasking) 6.Обезбедување на услуги за управување со системите
Мрежен софтвер NOS е системски софтвер кој се користи за управување со врските помеѓу
различни компјутери. Ф-ии: 1.Управување со заеднички хардверски ресурси ( овај софтвер
овозможува непречено користење на заедничките ресурси ) 2.Управување со заедничките податоци
3.Управување со комуникации помеѓу различни системи 4.Управување со контола на пристап.
Развоен софтвер – се користи од страна на програмерите за развој на нови апликации и системски
софтвер. Тој е развиен со различни програмски јазици како: Java, C++ итн. Програмските јазици
варираат во нивната леснотија на учење и употреба, постојат јазици на ‘високо (Visual Basic)‘ и на
‘ниско ниво (Асемблер)‘. Една од клучните карактериски е споссобноста за интер-оперативност
помеѓу различни системи, за да се постигне тоа се развиваат APIs.
Процесот на избор на софтвер се состои од неколку чекори: 1.Идентифукување на критериумите
за новиот систем 2.Донесување одлука да се изнајми или купи 3.Идентификување на можните
добавувачи 4.Подготовка на листа од најсоодветни добавувачи со помош на чек листа со добива
потесен избор од најдобрите добавувачи 5.Избирање на снабдувач од потесната листа.
Критериуми за избор на софтвер од различни продавачи се: 1.Функционалност или
карактеристики на апликацијата 2. Лесна употреба 3.Преформанси 4.Приспособливост
5.Компатибилност 6.Проширување 7.Стабилност или сигурност 8.Безбедност 9.Поддршка
Типови на софтвер: 1.Оперативен систем 2.Канцелариски пакет 3.Сметководствен пакет 4.CRM
5.SCM 6.HRM
Изработка, купување или изнајмување на софтвер – начини: 1.По нарачка ( се развива нова,
единствена апликациај со цел да ги исполни точните бизнис потреби ) 2.Готов производ ( Се зема
веќе постоечки систем ) 3.Хостирано решение (пакувано)() 4.Развој по мерка или прилагоден развој()