1.

Информациски систем на претпријатијата

Управувањето со која било организација вклучува донесување одлуки и

решавање на проблеми, а за таа цел се неопходни одредени информации и одредено
знаење. Информационите системи се оние кои треба да ги обезбедат потребните
информации за донесување одлуки и решавање на проблеми. Управувањето, па дури и
системот за управување или структура на компанија, како и информациски систем што
е во функција на концептот со управување, треба да биде структуриран за да обезбеди
ефикасен процес на имплементација во кој ќе се постигнат најголемите придобивки.
Системот за информациска структура за потребите на управувањето по правило
претпоставува постоење насоки за обликување на иднината. Бидејќи тој е медијатор
меѓу процесот и управувањето, неговата улога на посредник може да се претстави како
на Слика 2.1.
Во информациониот систем на претпријатијата се влеваат податоци и
информации од сите основни функционални процеси на компанијата. Тие информации
можеби доаѓаат од надворешниот свет и од самата организација. И двете можат да
бидат обработени и од формалниот информациски систем на дадена организација и од
нејзиниот неформален систем. Сепак, информацискиот систем не е само систем за
добивање и обработка на податоци, но и систем за формирање одлуки за деловни
појави. Додека во првиот случај имаме обработка на податоци поврзани со планирање
и снимање на постигнатото подоцна, во второто тие се различни постапки за контрола
и анализа. Покрај тоа, управувањето исто така се состои од донесување одлуки на
различни нивоа, на кои тие имаат различна важност на информациите за планираните и
постигнатите, како и за обработката на податоците за потребите на анализа и надзор.
Така, одлучувањето за целта на бизнисот и упатствата за деловната политика се
засноваат на резултатите од стручна анализа. Одлучувањето за конкретизација на
деловната политика во рамките на краткорочното планирање и организација на
системот, не се базира само на стручни информациони анализи на детални студии за
планирање. И да се овозможи тоа за да се соберат такви студии, мора да постои тесна
врска помеѓу органите на управување и професионалната услуга, која е вклучена во
информативниот систем.
 Управување

Информационен систем

Купување во
Инвестирање потесна Продажба
смисла

Кадровска
активност Производство Финансии

Слика 2.1. Информативниот систем како посредник помеѓу функционалните процеси и

управување

Информативниот систем на компанијата во пракса има многу недостатоци.

Евиденција за веќе постигнатото, на која планирањето и донесувањето одлуки, не може
да ги задоволи потребите на управувачката структура на компанијата. Но се
предупредува дека важни се „информациите за однесувањето на системот, а не
информациите за однесувањето на неговите економски резултати, кои досега беа во
фокусот на сите информациони системи„.
Развојот на информатичкиот систем е динамичен процес. Тој зависи од многу
фактори, како што се развојот на технологијата или развојот на организацијата и
големината на самата компанија. Големината на компанијата влијае на развојот на
нејзиниот информациски систем, на таков начин што во поголемо претпријатие
потребата за повеќе информации е поголема. Во поголемите компании, основните
функции се претежно исти како и кај помалите, но обемот и сложеноста на
информациските потреби енормно расте. Големите компании имаат значително
поголем обем на продажба, колку е поголем бројот на вработени, толку побрзо се
воведуваат нови производи во производната програма, односно комплексноста на
бизнисот е многу поголема отколку во помали компании. Во овие компании,
следствено, обемот на собирање, обработка и дистрибуција на информации е многу
поголем. Како потребата за информации постојано расте, мора да се ангажира и
дополнителна работна сила и опрема за обработка на информации, односно секоја нова
генерација на електронски компјутери се набавува што е можно поскоро, за да се
искористат најновите технологии.
Менаџментот, како корисник на информации, ја извршува својата функција,
како во мали и големи компании. Тој планира, организира, води, насочува и
контролира. Како и да е, комуникациската мрежа е далеку посложена за големите
компании отколку за малите.
Функциите на раководството и на самата компанија се претежно исти, без оглед
на големината, но комплексноста што го придружува зголемувањето на големината ја
зголемува потребата за информации, со цел успешно управување со организацијата.
Значи, организацијата функционира и се трансформира во исто време; таа е во исто
време автономна и зависна од нејзината околина; таа информира и е информирана;
поставува свои цели и се стреми кон нивно остварување; таа произведува и гради за
својата околина, но исто така се гради и самата.
Поради сето ова, можеме да кажеме дека информативниот систем не е намален
само до функцијата на потсистемот на организацијата, но организацијата може да биде
претставена од нејзиниот информациски систем.

2. Основни информациони подсистеми

2.1 Информациски систем за производство

Информативниот систем на производство е еден од најважните информациони

системи, од функционална гледна точка. Се занимава со информации за физичкиот
проток на стоки или нивното производство. Системот опфаќа активности за планирање
и контрола на производството, контрола и управување со залихи, набавка,
дистрибуција и транспорт.
„Податоците за управувањето со информацискиот систем за производство и /
или услуги првенствено се однесуваат на протокот и трансформацијата на влезовите во
организацијата: материјали, енергија, информации, луѓе и сл. Основниот внатрешен
извор на податоци е стратешкиот план на организацијата со поставени цели во однос
на квантитетот и квалитетот на производите и услугите„.
Покрај тоа, значајни внатрешни извори на податоци за информацискиот систем
на производството се: залихи на суровини, готови производи и услуги, податоци за
машини и опрема, искористување на капацитетите итн.
Бидејќи трудот е еден од основните елементи на производството, евиденцијата
за персоналот е исто така значаен внатрешен извор на податоци за информацискиот
систем за производство.
„Најчестите средства за водење евиденција на персоналот се книги, досиеја,
обрасци, кадровски одбори, но сите се втурнати во неодамна развиени компјутерски
програми„.
Во надворешни извори на податоци на системот за производство на
информации можеме да ги класифицираме: стручна литература, техничка и
технолошка документација, извештаи од разни семинари за нови производи,
производствени процеси и дизајн, како и разни неформални извори на информации,
како што се, на пример, контакти со колеги од други компании и организации.
„Информативниот систем за управување со производство и обезбедување
услуги може да содржи голем број подсистеми кои овозможуваат следење, контрола и
насочување на протокот на влезови во организацијата: енергетски материјали,
информации, луѓе и сл., како и ефективната, а истовремено и ефикасна трансформација
на тој влез во квалитетни производи или услуги„.
„Знаењето и нивото на образование на персоналот го сочинуваат горивото во
трката со времето со веќе започната иднина. Затоа, образовниот систем треба да се
гради врз односите со иднината, а помалку со минатото. Во таа смисла, профилите на
вработените се планираат во согласност со развојот, а не врз основа на постојните
работни места и машини. Во иднина, машините ќе работат на протокот на физичките
материјали, а човечките ресурси ќе се занимаваат со проток на информации и знаење„.
Овие потсистеми можат да се појават како потсистеми за дизајн и инженеринг,
планирање, контролни подсистеми и компјутерски подсистеми за интегрирање на
производството што ги поврзува сите компоненти и аспекти на производствениот
процес во функционална целина. Информацискиот систем за производство е натрапник
во сите други информациони системи на компанијата и е најсоодветен за
автоматизација. И покрај ова, управувањето беше помалку во минатото вклучено во
овој систем, поради што, на пример, тој е помалку развиен отколку финансискиот
систем. Оваа состојба на работите постои, без оглед на фактот дека производството
обезбедува поголеми можности за развој, заштеда и подобрување на управувањето од
која било друга област во компанијата.

2.2 Информациски систем за маркетинг

Информатичкиот систем за маркетинг е една од најважните информациони

системи за повеќето активности, но неговата улога честопати е потценета. Повеќето
компании се обидуваат да чуваат само информации за продажба, набавки или
испораки, игнорирајќи го фактот дека на менаџерите, маркетингот им е неопходен
систем, кој ќе им ги обезбеди потребните информации за донесување одлуки во
областите на ценовна политика, рекламирање и промоција на производи, како и за
други витални маркетинг прашања.
Информацискиот систем за маркетинг се дефинира „како систематско и
континуирано собирање, анализа и презентација на податоците за донесување одлуки
за маркетин, и продолжува да има четири подсистеми што го сочинуваат МИС, имено
системот за внатрешно известување, системот за маркетинг интелигенција, системот за
истражување на маркетинг и аналитичкиот маркетинг систем.
Значајни внатрешни извори на податоци за управување со информацискиот
систем за маркетинг е стратешкиот план на организацијата, во кој се наведени целите
поврзани со продажба, потоа извештаи за продажба на разни производи и услуги,
извори на податоци за клиенти и корисници на услуги итн. Меѓу значајните
надворешни извори на податоци се вклучуваат извори на податоци за конкурентни
организации, нивните нови производи и услуги, цените на нивните производи и
услуги, потенцијали за производство итн.
Информацискиот систем за маркетинг треба да обезбеди проток на информации
од нивното собирање, чување и зачувување, обработка според видот на одлуката што
треба да се донесе, сè до нивната дистрибуција до органите во компанијата што е
компетентна за донесување одлуки.
Таквиот систем треба да ја има предвид и потребата од таквов вид на
информација низ компанијата, за да може да се дистрибуира и други потсистеми на
информации за нивно донесување одлуки.
 Ефикасноста на маркетинг информацискиот систем во голема мера зависи од
повратната спрега на информации меѓу пазарот и компанијата, врз основа на која
компанијата може да суди за адекватноста на нејзините минати достигнувања и да ги
процени можностите за нова активност. И покрај потребата од вакви повратни
информации, многу од компаниите сметаат дека нивниот информатички систем за
маркетинг е еден вид продажна анализа која се базира на сметководствениот систем.
Без оглед на ваквите сфаќања, нема причина за оваа витална област на менаџерските
активностите да не прифати пристап сличен на оној во другите области на
компанијата, чии потреби за информации се организирани околу функциите на
управување планирање, организирање и контролирање.

2.3 Информациски систем за човечки ресурси

Информативниот систем за човечки ресурси се занимава со проток на

информации за луѓе кои работат во организацијата, како и идните потреби за персонал.
Во повеќето организации, овој систем содржи пет потсистеми: регрутирање,
распоредување, обука, наградување и одржување.
Функција за управување со човечки ресурси, за разлика од традиционалната во
однос на функцијата на персоналот, каде раководителот на персоналот се грижи за
податоците претежно само за потреби на вработените, треба да се креира еден систем
што е поврзан со другите системи во организацијата. Тоа е, основната цел кадровскиот
информативен систем е да им служи на информациите на другите системи во
компанијата, како што се: маркетинг, производство, финансии, сметководство, како и
надворешното опкружување. Предвидување и планирање на потребите на персоналот,
организации, одржување на соодветна и задоволителна работна сила и контролирањето
на кадровската политика и програмите на организацијата се основни области за
управување со човечките ресурси.
За да се постигне ова, потребно е да се изгради систем за управување со човечки
ресурси, кој, како и секој друг систем, се состои од голем број влезови и излези и голем
број поврзани подсистеми, процеси и активности кои функционираат преку
информативниот медиум.
Внатрешни извори на податоци за системот за информации за лично
управување се: стратешки, тактички и оперативни планови, внатрешни регулативи и
други документи во врска со вработување, избор, прием, распоредување, анализа на
работни места, проценка на успешноста, обука и развој, унапредувања, внатрешни и
надворешни флуктуации, повреди на работа, престанок на работниот однос итн.
Надворешни извори на податоци се законски регулативи, професионални текстови,
конференции, итн., во врска со наведените области на лични бизниси. Кадровскиот
информациски систем обезбедува информации за описите на работните места, барања
за работа, програми за обука и развој, работни карактеристики на вработените, како
што се: работно искуство, знаење, вештини и други, како и работните перформанси на
вработените. Овие информации тие се неопходни за донесување одлуки при
стратешко, тактичко и оперативно управување со развојот на човечките ресурси на
организацијата.
Многу менаџери за човечки ресурси погрешно го разбираат својот
информативен систем како ексклузивна алатка за услуги на персоналот, не признавајќи
го тоа дека организациската ефикасност е главниот мотив на системот за управување
со човечки ресурси. Токму поради ова, систематскиот пристап кон управувањето со
човечките ресурси треба да ја поврзе и интегрира функцијата на менаџерот за човечки
ресурси со должностите на персоналот, во кој кадровскиот информациски систем
мможе да има клучна улога.

2.4 Финансиски информационен систем

Финансискиот информативен систем е еден од најзначајните менаџмент

информативни системи во компанијата, и обично е најстар и најдобро развиен.
Основата на овој систем е проток на пари низ организацијата, и ако е добро обликуван,
тогаш сметководствените системи, профитабилноста и отчетноста, ја следат
организациската структура. Овој систем вклучува големи количини на податоци, кои
првенствено се однесуваат на историски и внатрешни информации, иако во некои
области на финансиско планирање, системот му дава на планирањето футуристички
изглед, како што е случај со буџетското ориентирање кон иднината. Информативниот
систем за финансиско управување со анализа на минатото и сегашноста на
финансиските активности, предвидување и проектирање на идните потреби за
финансиски средства, преку следење и контрола на употребата на средства, - им
обезбедува на финансиските менаџери во организацијата потребни информации за
финансирањето и со тоа овозможува успешно управување со финансиите во даденото
поле во организациите.
Во однос на трошоците и управувањето со податоците, финансискиот систем
обично е првиот што е преведен од прирачник во компјутерски систем. Сепак, постои
и една мала можност за значително подобрување на квалитетот на тој информациски
систем, поради самата природа на операциите, кои обично се примарно поврзани со
контрола на буџетот. Подобрувањето се постигнува само во брзината и точноста на
извештајот.
Менаџментот периодично одобрува некаков финансиски план што ја одредува
одговорноста за одржување на приходите, инвестициите и трошоците на ниво на
стандардните износи. Таквиот план станува основа за периодични извештаи за односот
на реализираните и планираните вредности и овие извештаи прераснуваат во
механизам со кој се спроведува контролата. Основните проблеми на таквите системи
се: поставување униформни стандарди за контрола, поставување потребата за акција и
обезбедување навремени информации за промени. Автоматизацијата на финансиските
податоци веројатно нема да ги намали првите два проблеми, но ќе обезбеди
материјална основа за побрзо известување.
Информации потребни за донесување одлуки во процесот на управување со
финансиите доаѓаат од различни внатрешни и надворешни извори. Еден од најважните
интерни извори е стратешкиот план во кој се наведени долгорочните финансиски цели.
Информациите од надворешни извори, како што се владините извештаи, се многу
важни за информацискиот систем за финансиско управување. институции, законски
регулативи, извештаи на конкурентни организации итн.
Информацискиот систем за финансиско управување вклучува подсистем
финансиско предвидување, потсистем на добивка / загуба, потсистем на трошоци,
потсистем на внатрешна и надворешна финансиска контрола, потсистем на употреба
средства и управување со фондовите, и овие подсистеми помагаат да се стекнат,
употреба и контрола на средства, готовина и други извори на финансии. Главниот
проблем поврзан со овој систем е неопходниот дизајн на активности за да се направи
овој систем витална алатка за бизнисот и планирање. Насочувањето на ваквите напори
е оправдано со фактот дека финансискиот систем има многу значајно влијание врз
другите информациони системи, имајќи предвид дека парите се најчестиот заеднички
именител на многу одлуки.
 3. Сметководствени информациони системи

3.1 Разлика помеѓу сметководство и финансии

Финансирањето е процес во кој средствата се стекнуваат, трансформираат и

враќаат со истовремена трансформација на изворите на овие средства. Финансиските
одлуки се, на пример, одлуки за тоа како да се зголемат постоечки средства, каков и
колку да земете заем или да ги зголемите позајмиците кон добавувачите, или да се
зголеми стапката на профит по единица производ и со тоа да се овозможи сопствено
финансирање. Тие се исто така финансиски одлуки, одлуки во овој поглед како да се
соберат побарувањата и што да се стори за побрзо да се претворат средствата во
готовина, без разлика дали е бесплатна готовина за инвестирање заеднички бизнис со
друга компанија или инвестирање во кредитен фонд на банки и сл. Конечно,
финансиските одлуки се однесуваат на тоа кога да се подмират тековните обврски и
што да се стори за тие да доспеат подоцна, како да се распределат евентуална добивка
или покривање на евентуална загуба итн.
Сметководството е значително различно од финансиите. Следи и проучува
основни функционални процеси, како што се инвестиции, персонал, набавки,
производствена и финансиска активност. Одлуките за сметководство се само одлуки за
организација на тој мониторинг и студија, а не одлуки за текот на деловниот процес во
досега разгледаната смисла. Одлуки за сметководство се, на пример, одлуки за тоа како
да се организира книговодствената евиденција и разни пресметки во неа, какви треба
да бидат книговодствените документи, каква треба да биде обработката на
книговодствените податоци и прикажување на резултатите од таа обработка. Следно,
сметководствените одлуки се одлуки за тоа како да составиме различни проценки за да
ги направиме методолошки усогласени со пресметките, како да се користат
книговодствените податоци и како да се вклучат податоците од буџетот во
книговодствените рекорди. Постојат и решенија за сметководството во врска со
контролата на податоците и преку нив со деловни настани, како и одлуки за различни
методи на анализа и формирање проценки за деловниот процес и деловните услови.
Сметководството затоа е значително различно од финансирањето. Додека
финансирањето е една од основните функции во работењето, сметководството е,
напротив, составен дел од информативната функција. Всушност, сметководството е
главниот посредник помеѓу основните функционални процеси и управувањето и затоа
е над овие процеси и над финансирањето. Финансиите се само оперативни активност,
кои се следи и проучува сметководството, како и која било друга оперативна активност
во компанијата. Сметководството, сепак, на финансиите му ги обезбедува потребните
информации за фондовите и изворите на средства, наменети за вршење финансиски
активности од клучно значење.

3.2 Сметководство и управување

3.2.1 Сметководство и управувачко сметководство

Сметководството е составено од различни делови кои сочинуваат целосна

целина. Според Кодексот на сметководствени принципи, сметководството е системска
единица, која вклучува:
 сметководство
 сметководствено планирање,
 сметководствена контрола,
 сметководствена анализа, и
 сметководствени информации.
Сметководството ги регистрира промените во активата на организацијата,
периодично составува сметки и ги утврдува деловните резултати за сметководствениот
период. Како такво, тоа претставува историја на деловни настани што се заокружува со
утврдување и дистрибуција на финансискиот резултат. Така, книговодствотото
вклучува работење на компанијата што влијае на состојбата на средствата, изворите на
средства, појавата на трошоци и приход и финансискиот резултат како разликата меѓу
нив.
Сметководството е вид на запис и варира во голема мера од други записи во
претпријатието, на пример оперативни и статистички записи. Го опфаќа целиот
деловен процес за да може да се постигне податоците да бидат презентирани во
вредност, што во статистичките и оперативните записи не мора да биде случај.
Книговодството е документарен запис, односно книжењата мора да се засноваат
на сметководствени документи, како доказ за појава на одредени деловни промени. За
разлика од книговодството, статистичките и оперативните записи не се документарни
записи.
Евиденцијата за книговодството мора да се води во специфична форма, за
разлика од оперативните и статистичките записи. Исто така, основната карактеристика
на книговодството е двојното книжење, што не е случај со другите книжења.
Планирањето на сметководството се заснова на сметководствена евиденција за
постигнувањата за претходниот период и очекуваните промени во наредниот период.
Бидејќи книговодството ја подготвува пресметката и ги одредува постигнатите
финансиски резултати за претходниот период, така што сметководственото планирање
составува проценка и го предвидува очекуваниот финансиски резултат за следниот
период. Сметководственото планирање е всушност собирање, порамнување, првична
обработка и презентација на податоци за идниот бизнис.
За разлика од книговодството, кое е насочено кон покажување веќе случени
настани, сметководственото планирање е насочено однапред, односно да ги презентира
идните операции.
Со тоа, значи, повторно мислиме на записи, и специјална евиденција, која мора
на многу начини да ги сумира карактеристиките на книговодството, само што
нејзиниот предмет веќе не се случил во деловни настани, деловни процеси и услови, но
исто така тие се предвидени или проценети.
Планирањето на сметководството не треба да се изедначува со општото
планирање на бизнисот. Во рамките на сметководственото планирање спаѓа вредно
изразување на одлуките за планирање, на таков начин, како што ќе биде подоцна
книговодственото прикажување на реалните настани. Вака објаснето
сметководственото планирање треба да се разликува од финансиското планирање, што
се занимава со планирање на движењето на средства и нивни извори, додека
сметководственото планирање е сеопфатно планирање на феномени во сите
функционални процеси.
Сметководствената контрола е активност која се занимава со проценка на
регуларноста и елиминирање на идентификуваните неправилности во деловните
процеси и услови. Неговата задача е да процени дали што е, одговара на тоа што
требало да биде.
Анализата на сметководството првенствено ги користи податоците за
сметководството и планирањето на сметководството. Таа ги споредува
сметководствените пресметки со сметководствените проценки, реализирани со
планираното отстапувања, ги испитува нивните причини, пресметува одредени
индикатори, ги проценува деловните перформанси и предлага мерки за да се постигнат
подобри бизнис резултати. Како таква, анализата на сметководството е најважната
основа за формирање на сметководствени информации.
Сметководствените информации се последниот дел од сметководството.
Сметководствените информации се формираат врз основа на сметководството,
сметководственото планирање, контролата и анализата. Тие треба да ги содржат
најважните податоци, индикатори и предлози, со образложение за целите на
донесувањето одлуки и контрола.
Сметководствен систем, во рамките на кој се сметководството,
сметководственото планирање, сметководствената контрола, сметководствената
анализа и сметководствените информации, е алатка за управување. Сепак, за сите
делови од сметководството, како и за сите сметководствени информации, не би можело
да се каже дека се поврзани со управувањето, т.е. не мора да бидат присутни во
деловното одлучување. Тој дел од целото сметководство, што е ориентиран кон
управување, го нарекуваме управувачко сметководство.
Управувачкото сметководство е презентација на сметководствени информации
на таков начин што му помага на управувањето при креирање политика и секојдневно
работење на компанијата.
Од целиот сет на сметководствено планирање, книговодство, сметководствена
контрола и сметководствена анализа, во управувачкото (раководно) сметководство
главниот акцент е ставен на планирањето и анализата, а не за книговодството, што на
крајот е само во фокусот на финансиското и сметководството на трошоци. Исто така,
во раководното сметководство, за разлика од финансиското и сметководството на
трошоци, прашањата за тоа како да се соберат, уредат, обработуваат и прикажат не се
толку важни релевантни податоци, наместо како да се толкуваат и анализираат оние
кои се корисни за управување.
Различни автори го изведуваат предметот управувачко сметководството на
различни начини. Некои веруваат дека сметководството за управување треба да се
изведува само од финансиското сметководство. Други, напротив, го извлекуваат
неговиот предмет само од сметководството на трошоци. Други размислуваат дека
управувачкото сметководствено треба да биде пријавено од сметководството за
финансии и трошоци. Четврто, веднаш до финансиско и трошочно сметководство,
предметот на сметководствено управување е исто така изведен од деловните финансии.
 Бидејќи раководните тела во компанијата не ги интересираат само внатрешните
сфери на деловната активност, која се занимава со сметководство на трошоци, повеќе
информации од надворешната сфера на бизнисот, со која инаку се занимава, меѓу
другото, и финансиското сметководство, ние веруваме дека предметот на управување
со сметководството треба да биде извештај од сметководството на трошоци и
финансии. Перцепцијата за вклученоста деловните финансии во сметководствениот
менаџмент мора да биде отфрлена поради веќе одвојувањето на сметководството од
финансиите направено однапред.
Сметководството исто така може да се користи како основа и извор за
создавање информации за кредитната способност (добра волја) на работењето на
компанијата.

Слика 2.2. „Волшебниот“ триаголник на основните стратешки цели

Раст и углед

Рентабилност Сигурност
Извор:Prof. dr D. Hahn, PUK Planungs und Kontrollrechnung ols Führungsinstrument, Betriebswirtschapftliger
Verlag Dr Tr. Gabler — Wiesbaden, 1974, str. 722

Профитабилноста е моќност на принос, односно профитабилност на одредени

ефекти и е директно условено од финансиска сигурност, што е директно поврзана и
условена со кредитна способност.
Профитабилноста и безбедноста директно влијаат на растот и угледот на
компанијата, што пак има реципрочен ефект врз профитабилноста и безбедноста.

3.2.2 Управувачкото сметководство и менаџментот

Сметководствениот систем е дел, инаку многу важен, од целиот информациски

систем во компанијата. Тоа се заснова на сметководствени податоци, но опфаќа и дел
од планирањето, контролата и анализата, од кои неговиот предмет во моментов го
извршува управувачкото сметководство. Во стручната литература има главно две
сфаќања за улогата на сметководството во современите концепции на информациските
системи.
Според првото разбирање, информациската база за управување се наоѓа надвор
од сметководството, но сите насоки на диференцијација и формирање на
информациските системи за управување се поврзани со тоа. Оваа врска потекнува од
фактот дека сметководството традиционално е единствениот организиран и
формализиран систем на квантитативна анализа на компаниите. Приказ на оваа
позиција на сметководствениот информативен систем може да се виде на следнава
слика:
Слика: Позиција на сметководствениот информативен систем – информационата
основа е надвор од сметководството (da se prevzeme original slikata)

Управувачки информационен Управувачки информационен

систем 1 систем 2

Информациона база за
управување

Управувачки информационен Управувачки информационен

систем 4 систем 3
 Сметководствен
информативен систем
Според друго гледиште, „сметководствениот информациски систем е
управување со информативната база, односно потеклото на сите насоки на
диференцијација на информациските системи за управување во единствен
информациски систем за управување на компанијата, што е исклучително важно за
ефикасно управување и усогласување на деловите и целините. Толкување на
позицијата на сметководствениот информативен систем може да се виде на следната
слика:
Слика 2.3. Позиција на сметководствениот информативен систем – сметководствениот
информативен систем како информациона основа за управување (да се превземе огигинал
сликата)

Управувачки информационен Управувачки информационен

систем 1 систем 2

Сметководствен
информационен систем

Управувачки информационен Управувачки информационен

систем 4 систем 3

Страдањето од силното влијание на информатичката технологија,

сметководството мораше радикално да ја промени ширината на информациската база,
со тенденција за преземање на нова ориентација. Во оваа ориентација, се уважува
максимумот на т.н. „Информатика за крајниот корисник“, што сугерира слика на
менаџер кој развил или развива свој начин на информирање и ги определува средствата
за неговата реализација. Информатиката за крајниот корисник ги игнорира постулатите
на сметководството и бројот на информациони системи може да се зголеми
неограничено. Со други зборови, според оваа информатика, информатичката единица –
претпријатие, е „распадната“ во помалку неповрзани информации. За да ја сочува
целината и дееловно и информациски, претпријатието е неопходно да формира
институција за контрола на водењето деловни и финансиски процеси. Тоа е
незаменливата улога на сметководството.
Како илустрација на врската помеѓу сметководството и управувањето,
графички e покажен кругот на сметководството и управувањето и ја покажува нивната
тесна поврзаност.

Слика 2.5. Управувачки круг

1. Одлучување
за политиката

5. Оценување 2.
на резултатите Организирање

4. Контрола 3. Насочување

Иако почетната точка во двата круга е различна, меѓу нив постои блиска точка
на поврзаност. Подготовката на проценки е соодветна за донесување одлуки за
политиките, утврдувањето на сметководствените системи и процедури е соодветно за
организацијата и насочување и извршување на снимањето на постигнатото. Ревизијата
е одговорна за контрола во сметководствениот круг, а анализата и толкувањето на
сметководствените извештаи се одговорни за проценка на резултатите во
сметководствениот круг.

Слика 2.6. Сметководствен круг

5.
Составување
профактура и
контрола со
нивна помош

4. Анализа и 1. Одредување
интерпретациј системи и
а на исказите постапки

2.
3. Ревизија,
Евидентирање
интерна и
општо и
екстерна
трошочно

Ако има поблиска врска помеѓу круговите, може да се очекуваат подобри

резултати. Само безбедно и навремено информирање дозволува посвојување
квалитетни деловни одлуки. Иако оваа информација е од нејзиниот извор главно
изразена на поинаков начин од вредноста, тие сепак се изразени вредности во
моментот кога врз основа на нив треба да се донесе одлука. Тоа значи дека тие тогаш
веќе се сметководствени информации. Затоа сметководството, а особено неговиот
аспект на управување, може да се смета за составен дел од модерното управување.

3.2.3 Основни финансиски извештаи за потребите на менаџментот

 Составните делови на финансиските извештаи се: билансот на состојба,
билансот на успех, извештај за паричниот тек, извештај за промените на капиталот ,
сметководствени политики и објаснувачки белешки.
Евидентирање на она што веќе е постигнато во компанијата на крајот на
деловната година (и за управување со цели неколку пати годишно) логично завршува
со развојот на биланс на состојба и биланс на успех. Токму во нивното толкување, во
кое неодамна, се приклучува билансот на средства, како и нивната анализа, наоѓаме
тесна врска помеѓу сметководството и управувањето.
Ако основните сметководствени извештаи треба да бидат корисни во
управувањето, тогаш при составувањето на истите мора да бидат задоволени одредени
услови. Првиот услов се однесува на соодветноста на нивниот состав, а други за
нивната навременост.
Доколку билансот на состојба и билансот на успех се составени на следниов
начин, прописите налагаат тие честопати да не бидат особено корисни во
управувањето. Затоа се укажува на потреба за изготвување на финансиски извештаи,
освен во формата што е законски пропишана, и во форма што соодветно ќе одговори
на потребите на управувањето. За таа цел, понекогаш е доволно да се смени само
распоредот на позициите во билансот на состојба, а понекогаш се потребни подлабоки
суштински промени, што ќе со одредени дополнителни објаснувања, кои ќе овозможат
разни споредби и анализи.
Заеднички недостаток на постигнатиот биланс на состојба и билансот на успех е
во нивната ненавременост. Доколку овие изјави не се достапни на раководството
кратко по завршувањето на периодот за кој се однесуваат, може да имаат само
историско значење. Покрај законски пропишаната обврска за нивно составување на
крајот на деловната година, има потреба од информации кои исто така ги обезбедуваат
во текот на деловната година. Таа информација претставува основа за деловни одлуки,
затоа е неопходна нивната навременост како услов за правилно донесување одлуки.
Недоволната навременост на книговодството може да биде пречка за навремено
составување на овие изјави, што може успешно да се елиминира. со воведување на
автоматска обработка на податоци, како би овие податоци пристигнувале на време во
книговодството за евиденција.
Повеќето автори сметаат дека при донесувањето деловни одлуки, позначаен е
билансот на успех од билансот на состојба, кој според нив е премногу статички, а
податоците што ги содржи не се особено поврзани со секојдневните активности на
компанијата. Сепак, некои автори наведуваат дека повеќето одлуки на врвниот
менаџмент влијаат повеќе на билансот на состојба отколку на билансот на успех.
Билансот на состојба на крајот на даден период влијае на билансот на успех во
наредниот период. Фулк добро го забележува ова и наведува на пр. дека вишокот
обртни средства или заеми може да влијаат на намалувањето на финансиски резултат.
Способните лидери го знаат поблискиот ефект на овие неизбалансирани услови на
идниот биланс на успех и затоа одлучуваат и водат финансиски политики кои
првенствено спречуваат појава на такви нездрави услови. И за ова да се случи,
индивидуата мора да знае што е здрава и што е нездрава билансна состојба.
Билансот на состојба за потребите на управувањето треба да биде соодветно
составен. Така, на пример, активата е прикажани во средства и евентуално реализирана
загуба, без наведување на корективни сметки, чии износи е потребно претходно да се
одземат или додадат на износите на сметките што ги корегираат. Истото треба да се
направи на страната на пасивата. Од друга страна, важно од менаџерски аспект е
начинот на наведување на средствата и нивните извори. Како што е билансот на
состојба многу важен во донесувањето финансиски одлуки, потребно е за оваа намена
да се подготви, со наведување на позициите по системи во опаѓачки или растечки
редослед на ликвидност. Во првиот случај, прво се наведени паричните средства, а
потоа позициите што се подалеку од таа форма на средства во активата и во пасивата
прво ги наведуваат достасаните обврски и на крајот обврските што не доспеваат,
односно капиталот на компанијата. Во вториот случај, за активата и пасивата, налогот
е целосно обратен. Во прилог на билансот на состојба прилагодена на овој начин, во
САД во пракса, наоѓаме и форма на биланс на состојба во неколку фази, која е
прилагодена потребите на органите на управување, односно менаџментот:
Тековни средства
- тековни обврски
= обртни средства
+ долгорочни инвестиции
+ основни средства (основни средства)
- долгорочни обврски
= капитал.
Ако игнорираме одредени деловни ефекти врз билансот на состојба, на
компанијата, сепак, во деловното работење на таа компанија можеме да сретнеме
промени на цените како резултат на инфлацијата. Промената на вредноста на парите го
изразува билансот на состојба како комбинација на минати и сегашни вредности, што
предизвикува позициите како заеднички средства да се навистина бесмислени кога ги
гледаме од аспект на вредностите на ликвидацијата или некој друг стандард. Овој факт
ни кажува дека при составувањето на билансот на состојба е многу важно правилно, во
споредливи количини, да ги искажат своите позиции. За таа цел може да се користат,
на пример, со методи на ревалоризација, преку цената на репродукција, или со примена
на индекс на цени. Иако овие и други методи имаат свои недостатоци, подобро е да се
прилагоди билансот на состојба според потребите на некои од овие методи на
управување, наместо воопшто да не се стори тоа.
За правилно толкување на билансот на состојба, мора да следи одредена
анализа. Суштината на оваа теорија е во тоа со едноставно сечење на билансот на
состојба во неговите сегменти (на пр. под-биланси основни и тековни средства и
нивните извори) може да се согледаат односите на финансирање во компанијата.
Работата на сечење на билансот на состојба не служи само за разгледување на општата
финансиска состојба, иако ова е доволно за да се оправда. Сепак, штом салдото се
претвори во под-салда, се овозможуваат голем број други анализи, кои даваат многу
интересни податоци.
Ние веќе ја потенциравме важноста на билансот на успех за управување, и тука
ќе посочиме дека може да се искористи за проценка на успехот на пр. производство и
продажба, што значи дека не е корисно само од аспект на финансирањето и
инвестициите, кои главно се поврзани со билансот на состојба. Билансот на успех за
потребите на управувањето треба да биде составен на одреден начин, а не секогаш
според пропишаната правна шема. Во таква шема потребно е да се одделат приходите
од обични активности од приходите што произлегува од вонредни околности,
приходите од финансирање или приходите од ревалоризација. Истото треба да се стори
со расходите, а со споредувањето на основните под-биланси може да се добијат
основни информации за одреден придонес на приходите и расходите во вкупниот
износ на финансиски резултат.
Треба да се сврти внимание и на повеќестепениот биланс на успех, познат во
пракса, што е во случај на вреднување на залихите на производи по производствени
трошоци составени на следниов начин:1
приходи од продажба
- трошоци на продадени производи
1
R. D. Kennedy, S. Y. McMullen, Ibidem, str. 330
= бруто добивка
- трошоци за продажба
- општи и административни трошоци
= оперативен приход
+ други приходи
- други трошоци
= добивка пред оданочување на приходот
- даноци на доход
= нето приход.
По правилното толкување на билансот на успех, следи негова анализа, со
примена на одредени индикатори, меѓу кои ќе ги издвоиме индикаторите за
продуктивноста, економијата и профитабилноста.
Билансот на движење на средства е објаснет од некои автори само преку
парични текови, додека други сметаат дека треба да вклучува движење на т.н. нето
тековни средства или тековни средства намалени за тековните обврски.
Во зависност од различните сфаќања, може да се разликува биланс на движење
на средствата што потекнуваат од готовина и биланс на состојба на средства со
потекло од нето обртни средства. Меѓутоа може да се разликува и бруто биланс на
состојба, кога се смета дека во билансот на успех сите приходи претставуваат прилив
на средства и нето биланс на движење на средства, кога ќе се смета дека во билансот на
успех само финансискиот резултат и амортизацијата претставуваат прилив на средства.
Покрај реализираните биланси, билансот на успех и билансот на состојба, од
гледна точка на управувањето, планираните биланси се особено важни. Нивните за
споредба, на раководните тела им е овозможено да ги контролираат и корегираат сите
неправилности забележани во иднина.