Финансии / Сметководство

Финансиската состојба честопати се смета за единствена најдобра мерка за

конкурентската позиција на фирмата и целокупната привлечност за инвеститорите.
Утврдувањето на финансиските предности и слабости на една организација е
неопходно за ефикасно формулирање на стратегиите. Ликвидноста на фирмата,
левериџот, обртниот капитал, профитабилноста, користењето на средства, проток на
пари и капитал може да поддржи или елиминира некои стратегии како помалку или
повеќе изводливи алтернативи. Финансиските фактори честопати ги менуваат
постојните стратегии и плановите за нивно спроведување.
Поглавје 4: Анализа на интерно окружување 162
Функции на финансиите и сметководството
Според Ван Хорн, функциите на финансиите и сметководство содржат три
одлуки: одлука за инвестиции, одлука за финансирање и одлука за дивиденда. 44
Финансиската рацио анализа е најшироко користениот метод за утврдување на
предностите и слабостите на организацијата поврзани со инвестициите,
финансирањето и дивидендите. Бидејќи функционалните области на бизнисот се
толку тесно поврзани, финансиските коефициенти можат да сигнализираат предности
и слабости во: менаџментот, маркетингот, производството, истражувањето и развојот
и менаџмент информационите системи. Важно е да се напомене дека финансиските
стапки се подеднакво применливи кај профитните и непрофитните организации. И
покрај тоа што непрофитните организации, очигледно, нема да имаат стапки на поврат
на инвестицијата или заработка по акција, тие рутински ќе следат многу други
специјални стапки. На пример, една црква ќе го следи односот на паричниот придонес
во однос на бројот на членови, додека зоолошката градина ќе го следи односот
продажба на храна на број на посетители. Универзитетот ќе следи број на студенти во
однос на број на професори. Затоа, треба да се биде креативен кога се врши анализа
на непрофитните организации, затоа што тие настојуваат да бидат финансиски
здрави, исто како и фирмите кои работат за профит.
Одлуката за инвестирање, исто така наречена капитално буџетирање,
подразбира алокација и реалокација на капиталот и ресурсите на: проекти, производи,
средства и единици на една организација. Штом се формулираат стратегиите,
потребни се одлуки за капитално буџетирање за нивно успешно спроведување.
Одлуката за финансирање ја одредува најдобрата структура на капиталот за
фирмата и вклучува испитување на различни методи со кои фирмата може да собере
капитал (на пример, со издавање акции, зголемување на долгот, продажба на
средства или одредена комбинација на овие и други извори). Одлуката за
финансирање мора да ги земе предвид краткорочните и долгорочните потреби за
обртни средства. Два клучни финансиски коефициенти што индицираат дали
решенијата за финансирање на фирмата се ефективни, се односот долг/капитал и
односот долг/вкупна актива.
Одлуките за дивиденди се однесуваат на прашања како што: се процентот на
заработка што се исплаќа на акционерите, стабилноста на дивидендите што се
исплаќаат со текот на времето и откупот или издавањето на акции. Одлуките за
дивиденда го одредуваат износот на средствата што се акумулираат во фирмата во
споредба со износот што се исплаќа на акционерите. Три финансиски индикатори што
се корисни за проценка на одлуките за дивиденда се: добивка по акција, дивиденда по
акција и цена/добивка. Придобивките од исплатата на дивиденди на инвеститорите
мора да бидат врамнотежени во однос на придобивките од интерното задржување на
средствата и не постои утврдена формула за тоа како да се балансира овој однос.
Поради следниве причини, дивидендите понекогаш се исплаќаат дури и кога е
подобро средствата да бидат реинвестирани во бизнисот или кога фирмата користи
надворешни извори на капитал:45
Поглавје 4: Анализа на интерно окружување 163
• Исплаќањето дивиденди во готовина е вообичаено. Неуспехот да се
стори тоа може да се смета за стигма. Промената во дивидендната
политика се смета за сигнал за иднината.
• Дивидендите претставуваат продажна точка за инвестициските банкари.
Некои институционални инвеститори може да купат акции, само ако се
исплаќа дивиденда.
• Акционерите често бараат дивиденди, дури и во компании со големи
можности за реинвестирање на сите расположиви средства.
• Постои мит дека плаќањето дивиденди ќе резултира со повисока цена
на акциите.
Повеќето компаниите од S&P 500 ја намалиле својата исплата на дивиденда во
2020 година. Еден дел од 68 компании од S&P 500 ги намалиле исплатите на
дивиденди во вкупна вредност од 40,6 милијарди американски долари, но повеќето од
овие намалувања се реализираат меѓу банките и брокерските фирми. Цените на
акциите на берзите паднале побрзо и повеќе во однос на 2008/2009 година, отколку
што се намалила исплатата на дивидендите. 46
Seagate Technology Inc. неодамна ја намалил својата квартална дивиденда за
75%, како дел од реструктуирањето и зајакнувањето на билансот на состојба за да се
справи со падот на побарувачката за производите на компанијата. Seagate отпуштиле
2.950 вработени и ги намали платите на своите врвни менаџери за 25%. Sherwin-
Williams имаат долгогодишна политика на исплата на дивиденди еднаква на 30% од
добивката на претходната година. Фирмата ја следеа оваа политика сѐ досега,
плаќајќи околу 1,40 долари дивиденда по акција. Производителот на бои и лакови
очекува да ја одржи таа политика, но затворањето на 80 од 3.300 продавници е лош
сигнал. Sherwin-Williams има силна врска со Wal-Mart Stores. Најголемиот светски
производител на челик, ArcelorMittal, неодамна ја намалил својата дивиденда за 50%
на 75 центи за акција, со што го заменил ветувањето за одржување на дивидендата на
ниво од 1,50 американски долари за акција. Со седиште во Луксембург, ArcelorMittal,
претрпел квартални загуби во заработката од милијарда долари. Управниот одбор на
компанијата New York Times ги прекинал исплатите на дивиденда за да заштеди околу
34,5 милиони американски долари годишно. New York Times се придружува на
растечкиот список на медиумски фирми кои целосно ги суспендираа исплатите на
дивиденди, вклучувајќи ги и E.W. Scriptps Company, Media General Inc. и McClatchy.
IBM ја зголемиле својата квартална дивиденда за 10% и додаделе 3 милијарди
американски долари во својата програма за откуп на акции. Оваа објава се појави,
откако IBM изгуби од Oracle во обидот да ја преземе Sun Microsystems Corp. J.P.
Morgan ја намалиле својата дивиденда за 87% на 5 центи по акција, заштедувајќи 5
милијарди американски долари годишно. Инвеститорите биле изненадени од
драстичниот чекор, затоа што J.P. Morgan се смета за една од најздравите
американски банки. Потоа, цената на акцијата се зголемила за 6%. Wells Fargo ја
намалиле исплатата на дивиденда за 85% на 5 центи по акција. Овој потег се случил,
откако фирмата го купи проблематичниот ривал Wachovia Corp. за 12,68 милијарди
долари. Wells Fargo важи за трет најголем исплаќач на дивиденда во индексот S&P
500, веднаш зад AT&T и Exxon Mobil. Oracle одлично работи во услови на глобална
економска рецесија. Компанијата со седиште во Редвуд Шорс, Калифорнија,
производителот на софтвер генерира околу 8 милијарди американски долари готовина
годишно. Историски гледано, технолошките компании немаат пракса за редовна
исплата на дивиденда, а неколку технолошки компании кои плаќаат дивиденди, како
што се Microsoft и Intel, ги скратија исплатите и продолжуваат да складираат големи
резерви на готовина.47
Поглавје 4: Анализа на интерно окружување 164
Основни видови финансиски показатели
Финансиските показатели се пресметуваат од билансот на успех и билансот
на состојба на една организација. Пресметувањето на финансиските показатели е
како фотографирање, затоа што резултатите одразуваат ситуација во даден момент
од времето. Споредбата на коефициентите со текот на времето и со просекот на
индустријата, најверојатно, ќе резултира во значајна статистика која може да се
користи за идентификување и проценка на предностите и слабостите. Анализата на
трендот, илустрирана на Слика 4.7, е корисна техника што ги вклучува и временските
и просечните вредности на финансиските показатели во рамки на индустријата. Може
да се забележи дека испрекинатите линии откриваат проектирани коефициенти.
Постојат веб-страници специјализирани за финансиска анализа (дел од нив
споменувани и во овој учебник) кои ги пресметуваат финансиските показатели и нудат
значајни податоци и прикази со графикони.
Слика 4.7 Анализа на трендот на финансиските показатели
Табела 4.7 дава преглед на клучните финансиски показатели, покажувајќи како
секој коефициент се пресметува и што мери. Сепак, сите коефициенти не се еднакво
значајни за сите дејности и фирми. На пример, обртот на побарувањата и просечниот
период на наплата не е многу значаен за фирма која првенствено работи со парични
средства.
Поглавје 4: Анализа на интерно окружување 165
Табела 4.7 Резиме на клучните финансиски показатели
Показател Како се пресметува Што мери
Показатели за ликвидност
Тековна ликвидност Обртни средства /
краткорочни обврски
Степенот до кој фирмата
може да ги исполни своите
краткорочни обврски
Брза ликвидност Обртни средства без залихи /
краткорочни обврски
Колку фирмата може да ги
исполни своите краткорочни
обврски без да се потпира на
продажба на залихите
Показатели за левериџ
Коефициент обврски / вкупни
средства
Вкупни оврски / вкупни
средства
Процентот на вкупните
средства што ги обезбедуваат
доверителите
Коефициент обврски / капитал Вкупни обврски / вкупен
акционерски капитал
Процентот на вкупните
средства обезбедени од
доверителите наспроти
сопствениците
Коефициент долгорочни
обврски / капитал
Долгорочни обврски / вкупен
акционерски капитал
Билансот помеѓу долгот и
капиталот во долгорочната
структура на капиталот на
фирмата
Коефициент за покриеност на
каматата
Оперативна добивка / вкупно
платени камати
Степенот до кој може да се
намали добивката без
фирмата да стане неспособна
да ги подмири своите
годишни трошоци за камата
Показатели за активност
Обрт на залихи Приходи од продажба /
залиха на готови производи
Дали фирмата поседува
прекумерни залихи и дали
полека ги продава своите
залихи во однос на просекот
во индустријата
Обрт на фиксни средства Приходи од продажба /
фиксни средства
Продуктивност на продажбата
и користењето на постројките
и опремата
Вкупен обрт на средства Приходи од продажба / вкупни
средства
Дали фирмата генерира
доволен обем на продажба за
големината на вложените
средства
Обрт на побарувања Приходи од продажба / вкупни
побарувања
Просечна брзина со која една
фирма ја наплаќа продажбата
со одложено плаќање
Просечен период на наплата
на побарувањата
365 / коефициент на обрт на
побарувањата
Просечна потребно време за
една фирма да ги наплати
побарувањата (во денови)
Показатели за профитабилност
Стапка на бруто-добивка Бруто-добивка / приходи од
продажба
Вкупната расположлива
маржа за покривање на
оперативните трошоци и
генерирање добивка
Стапка на оперативна
добивка
Оперативна добивка /
приходи од продажба
Профитабилноста без даноци
и камати
Стапка на нето-добивка Нето-добивка / приходи од
продажба
Добивка по одданочување по
единица приход од продажба
Поврат на вкупната актива Нето-добивка / вкупни
средства
Добивка по оданочување по
единица средства;се нарекува
и поврат на инвестицијата
Поглавје 4: Анализа на интерно окружување 166
Табела 4.7 Резиме на клучните финансиски показатели
Поврат на акционерскиот
капитал
Нето-добивка / вкупен
акционерски капитал
Добивка по оданочување по
единица инвестиција на
акционерите во фирмата
Добивка по акција Нето-добивка / Број на
издадени акции
Добивка достапна на
сопствениците на акции
Коефициент цена / добивка Пазарна цена на акцијата /
добивка по акција
Привлечноста на фирмата на
пазарите на капитал
Показатели за раст
Продажба Годишна стапка на пораст на
приходите од продажба
Стапката на раст на
приходите од продажба на
фирмата
Нето-добивка Годишна стапка на пораст на
нето добивката
Стапка на раст на профитот
на фирмата
Добивка по акција Годишна стапка на пораст на
добивката по акција
Стапката на раст на
добивката по акција на
фирмата
Дивиденда по акција Годишна стапка на пораст на
дивидендата по акција
Стапката на раст на
дивидендата по акција на
фирмата
Клучните финансиски показатели може да се класифицираат во следниве пет
групи:48
Показатели за ликвидност - ја мерат можноста на фирмата да ги исполни
краткорочните обврски:
- Тековна ликвидност
- Брза ликвидност
Показатели за левериџ - го мерат степенот до кој фирмата е финансирана со
долг:
- Коефициент обврски вкупни средства
- Коефициент обврски капитал
- Коефициент долгорочни обврски / капитал
- Коефициент за покриеност на каматата
Показатели за активност - мерат колку ефикасно фирмата ги користи своите
ресурси:
- Обрт на залихи
- Обрт на фиксни средства
- Вкупен обрт на средства
- Обрт на побарувања
- Просечен период на наплата на побарувањата
Показатели за профитабилност - ја мерат вкупната ефикасност на
менаџментот, како што е прикажано со приносите остварени од продажбата и
инвестициите:
- Стапка на бруто-добивка
- Стапка на оперативна добивка
- Стапка на нето-добивка
- Поврат на вкупната актива
- Поврат на акционерскиот капитал
- Добивка по акција
- Коефициент цена / добивка
Поглавје 4: Анализа на интерно окружување 167
Показатели за раст - ја мерат можноста на фирмата да ја задржи својата
економска позиција при растот на економијата и индустријата:
- Продажба
- Нето-добивка
- Добивка по акција
- Дивиденда по акција
Финансиската рацио анализа треба да отиде подалеку од фактичката
пресметка и интерпретација на показателите. Анализата треба да се спроведе на три
одделни фронта:49
1. Како се менува секој показател со текот на времето? Оваа информација
обезбедува основа за проценка на историските трендови. Важно е да се
забележи дали секој показател се зголемува, намалува или останува
константен. На пример, стапката на нето-добивка од 10% може да биде
лоша, доколку трендот покажува намалување за 20% за секоја од
последните три години, додека стапката на нето-добивка од 10% може да
биде добра, ако трендот е нагорен секоја година од анализираниот период.
Затоа, потребно е да се пресметува процентуалната промена на секој
показател од една во однос на друга година за да се проценат историските
финансиски перформанси од таа димензија. Потребно е да се
идентификуваат и испитаат поголемите процентни промени во
финансискиот показател од една во однос на друга година.
2. Каква е споредбата на секој показател со просекот во индустријата?
Показателот за обртот на залихите на фирмата може да изгледа
импресивно на прв поглед, но може да е слаб кога ќе се спореди со
стандардот или просекот во индустријата. Дејностите можат драматично да
се разликуваат во одредени показатели. На пример, фирмите за продажба
на прехранбени производи, имаат висок обрт на залихите, додека дилерите
за продажба на автомобили имаат помал обрт. Затоа, споредбата на
показателите на фирмата во рамките на нејзината дејност може да биде
суштинска за да се утврдат нејзините предности / слабости.
3. Каква е споредбата на секој показател со клучните конкуренти?
Честопати конкуренцијата е поинтензивна помеѓу неколку конкуренти во
дадена дејност или локација, отколку меѓу сите ривалски фирми во дејноста.
Кога ова е точно, финансиската рацио анализа треба да вклучи споредба со
соодветните клучни конкуренти. На пример, ако стапката на
профитабилност на фирмата расте со тек на време и се споредува поволно
со просекот во дејноста, но се намалува во однос на водечкиот конкурент,
може да има причина за загриженост.
Финансиската рацио анализа не е без ограничувања. Како прво, финансиските
показатели се засноваат на податоците од сметководството, а фирмите се
разликуваат во постапувањето со одделни ставки како: амортизација, вреднување на
залихи, трошоци за истражување и развој, трошоци за пензионирања, мерџери и
даноци. Исто така, сезонските флуктуации можат да влијаат на компарацијата. Затоа,
сообразноста со композитните показатели во дејноста не утврдува со сигурност дека
фирмата работи добро или дека е добро менаџирана. Исто така, отстапувањата од
просекот во дејноста не секогаш индицираат дека фирмата работи посебно добро или
лошо. На пример, високиот обрт на залихите може да укаже на ефикасно управување
со залихите и силна позиција во однос на обртниот капитал, но, исто така, може да
укаже и на сериозен недостиг на залихи и слаба позиција на обртниот капитал.
Поглавје 4: Анализа на интерно окружување 168
Важно е да се признае дека финансиската состојба на фирмата не зависи само
од функциите на финансиите, туку и од многу други фактори кои вклучуваат (1)
менаџмент, маркетинг, производство / операции, истражување и развој и менаџмент
информациони системи; (2) акции на конкуренти, добавувачи, дистрибутери,
доверители, потрошувачи и акционери; и (3) економски, социјални, културни,
демографски, еколошки, политички, владини, правни и технолошки трендови.
При глобална економска рецесија кога потрошувачите се чувствителни на
цената, многу фирми треба да ги намалат цените за да се натпреваруваат во дејноста.
Како фирмата ги намалува цените, така се поместува нејзината преломна точка во
однос на продадените единици, како што е прикажано на Слика 4.8. Преломната точка
може да се дефинира како количина на единици што фирмата мора да ги продаде со
цел нејзините вкупни приходи да бидат еднакви со вкупните трошоци. Од графиконот
пред и по намалувањето на цената, може да се забележи дека линијата на вкупните
приходи се поместува надесно со намалувањето на цената, со што се зголемува
количината што мора да се продаде само за да се покријат трошоците. Со тоа,
зголемувањето на преломната точка е голем недостаток на намалувањето на цените.
Се разбира, кога ривалите ги намалуваат цените, фирмата можеби ќе мора да го
направи истото во секој случај, за да биде конкурентна. Како и да е, треба да се има
предвид концептот за преломна точка, затоа што тој е многу важен, посебно во време
на рецесија.
Слика 4.8 Графикон за преломна точка кога се намалуваат цените
Забелешка: C - трошоци, R - приходи, Q - количина, FC – вкупни фиксни трошци, VC – вкупни
варијабилни трошоци, TC – вкупни трошоци, TR – вкупни приходи, BE – преломна точка
На Слика 4.9 може да се забележи дека зголемувањето на фиксните трошоци,
исто така, ја зголемува количината за преломната точка на фирмата. Графиконот за
пред и по зголемувањето на фиксните трошоци, открива дека дополнителните фиксни
трошоци, како што се повеќе продавници или повеќе погони, како дел од
стратегискиотт план, ја поместува линијата на вкупните трошоци, што го прави
пресекот на линијата на вкупните трошоци и линијата на вкупните приходи во точка
подалеку на оската за количина. На тој начин, зголемувањето на фиксните трошоци на
фирмата значително ја зголемува количината на производи што мора да се продадат
за да се достигне преломната точка. Ова не е само теорија заради теорија. Фирмите
со пониски фиксни трошоци, како што се Apple и Amazon, имаат пониски преломни
точки, што им дава клучна предност во тешките економски времиња. Слика 4-9
открива дека дополнителните фиксни трошоци, како што се погони, опрема,
продавници, рекламирање и земјиште, може да бидат штетни, ако постои сомневање
дека може да се продадат значително повеќе единици за да се компензираат овие
дополнителни трошоци.
Поглавје 4: Анализа на интерно окружување 169
Слика 4.9 Графикон за преломна точка кога се зголемуваат
фиксните трошоци
Забелешка: C - трошоци, R - приходи, Q - количина, FC – вкупни фиксни трошци, VC – вкупни
варијабилни трошоци, TC – вкупни трошоци, TR – вкупни приходи, BE – преломна точка
При глобална економска рецесија, посебно, фирмите мора да бидат
внимателни во однос на тоа дека намалувањето на цените и зголемувањето на
фиксните трошоци може да биде катастрофална двојна замка, затоа што вкупната
количина што е потребно да се продаде е драматично зголемена. Слика 4.10 ја
илустрира оваа двојна замка. Може да се забележи колку се поместува преломната
точка со намалување на цената и со зголемување на фиксните трошоци. Ако фирмата
не ја достигне преломната точка, тогаш секако ќе претрпи загуби, што е лошо, посебно
одржливите загуби.
Слика 4.10 Графикон за преломна точка кога се намалуваат цените и се
зголемуваат фиксните трошоци
Забелешка: C - трошоци, R - приходи, Q - количина, FC – вкупни фиксни трошци, VC – вкупни
варијабилни трошоци, TC – вкупни трошоци, TR – вкупни приходи, BE – преломна точка
Конечно, од Слика 4.8, 4.9 и 4.10 може да се забележи дека и варијабилните
трошоци, како што се трудот и материјалите, кога се зголемуваат, имаат ефект на
поместување на преломната точка. Зголемувањето на варијабилните трошоци се
рефлектира во линијата на варијабилни трошоци која се поместува налево, односно
станува поостра. Кога линијата на вкупни приходи останува константна, ефектот од
зголемување на варијабилните трошоци е зголемени вкупни трошоци, со што се
Поглавје 4: Анализа на интерно окружување 170
зголемува точката во која вкупните приходи = вкупните трошоци, т.е. преломната
точка.
За крај, доволно е да се потенцира дека различни стратегии може да имаат
драматично корисни или штетни ефекти врз финансиската состојба на фирмата, како
резултат на концептот на анализа на преломна точка.__