მემკვიდრეობითი ჰემოგლობინოპათიები

ჰემოგლობინოპათიები საზოგადოებრივი ჯანმრთელობის მნიშვნელოვან

პრობლემას წარმოადგენს - მძიმე კლინიკური მიმდინარეობისა და სიკვდილობის
მაღალი რისკის გამო. ამ სახელწოდების ქვეშ გაერთიანებული მემკვიდრეობითი
დაავადებებისთვის დამახასიათებელია ჰემოგლობინის სტრუქუტურის ან სინთეზის
თანდაყოლილი დარღვევა.

კაცობრიობის 5%-ზე მეტი ჰემოგლობინის კლინიკური მნიშვნელობის მქონე

გენეტიკური ვარიანტის მტარებელია. ყოველწლიურად მსოფლიოში დაახლოებით
250 000 ადამიანი იბადება თანდაყოლილი ჰემოგლობინოპათიით.

ჰემოგლობინოპათიები შედარებით მაღალი სიხშირით გვხვდება ზოგიერთ

გეოგრაფიულ არეალებში, რაც ასეთ ქვეყნებში მასობრივი სკრინინგის პროგრამების
საჭიროებასთან არის დაკავშირებული. აღსანიშნავია, რომ თანამედროვე ადამიანის
განსახლების ტემპებმა განაპირობა ჰემოგლობინოპათიების სულ უფრო მეტად
გავრცელება ისეთ ქვეყნებშიც, სადაც ეს დაავადებები არ იყო წარმოდგენილი
მნიშვნელოვანი სიხშირით. მაგალითად, ინგლისსა და უელსში ჩატარებული
კვლევებით გამოვლინდა 600 000 ჯამრთელი ჰეტეროზიგოტი.

ჰემოგლობინის სტრუქტურა.

ჰემოგლობინი არის ცილა, რომელსაც შეიცავს ხერხემლიანთა ორგანიზმში

ჟანგბადის ტრანსპორტირებაზე პასუხისმგებელი სისხლის წითელი უჯრედები. 100
მლ სისხლში დაახლოებით 15 გრამი ჰემოგლობინია. ჰემოგლობინი რთული ცილაა -
გლობულური ტეტრამერია, რომელიც აგებულია ოთხი პოლიპეპტიდით: ორი ალფა-
და ორი ბეტა-გლობინით. თითოეული გლობინის ჯაჭვს საკუთარი რკინის შემცველი
პიგმენტი პორფირინი აქვს, რომელსაც ჰემის ჯგუფი ეწოდება.

1
 ალფა-გლობინის ჯაჭვი აგებულია 141 ამონომჟავით, ხოლო ბეტა-გლობინის
ჯაჭვი კი – 146 ამინომჟავით. ალფა-გლობინის გენთა ოჯახი ლოკალიზებულია მე–16
ქრომოსომაზე, ხოლო ბეტა-გლობინის გენთა ოჯახი კი – მე–11 ქრომოსომაზე.
გენების ექსპრესიის შესწავლამ აჩვენა, რომ ალფა- და ბეტა-გლობინები
სინთეზირდებიან თანაბარი რაოდენობით.

ჰემოგლობინის მაჩვენებელი სისხლის საერთო ანალიზის ერთ-ერთი

კომპონენტია. თანამედროვე კლინიკურ ლაბორატორიებში ჰემოგლობინი
ავტომატიზირებულად ისაზღვრება კაპილარულ ან ვენურ სისხლში. ჰემოგლობინის
ნორმალური მაჩვენებელი განსხვავებულია სხვადასხვა ასაკში და მცირედ
განსხვავდება სქესის მიხედვით:

 ახალშობილებში: 170-220 გ/ლ;

 1 კვირის ასაკში: 150-200 გ/ლ;
 1 თვის ასაკში: 110-150 გ/ლ;
 ბავშვებში: 110-130 გ/ლ;
 მოზრდილ მამაკაცებში: 140-180 გ/ლ;
 მოზრდილ ქალებში: 120-160 გ/ლ;
 ხანდაზმულ მამაკაცებში: 124-149 გ/ლ;
 ხანდაზმულ ქალებში: 117-138 გ/ლ.

მუცლადყოფნის მე-3 კვირიდან ყვითრის პარკში იწყება ემბრიონული

გლობინის სინთეზი, მე-5 კვირიდან ჰემოპოეზი ყვითრიდან გადაინაცვლებს
ემბრიონულ ღვიძლში და იწყება ფეტალური ჰემოგლობინის - Hbf (α 2 γ2 ) სინთეზი,
რომელიც დომინირებს ემბრიოგენეზის მომდევნო პერიოდში და დაბადებისას
მთელი ჰემოგლობინის 70%-ს წარმოადგენს. მოზრდილებში ფეტალური 1% -ზე
ნაკლებია და ჰემოგლობინის 97-98% ორი ალფა- და ორი ბეტა-გლობინის ჯაჭვების
მქონე ჰემოგლობინზე - HbA (α2 β2) მოდის.

2
 ადრეული გესტაციის პერიოდის ჰემოგლობინის ანალიზმა აჩვენა სამი
ემბრიონული ჰემოგლობინი: Gower I, Gower II და Portland I. ამ ჰემოგლობინებში
გვხვდება ალფა-გლობინთან სტრუქტურულად ახლო მდგომი ზეტა(ζ)-გლობინი და
ბეტა-გლობინთან სტრუქტურულად ახლო მდგომი ეფსილონ(έ)-გლობინი. ზეტა- და
ეფსილონ-გლობინები მხოლოდ ადრეული ემბრიოგნეზის სტადიაზე
ფუნქციონირებენ.

რაც შეეხება მოზრდილთა დელტა(𝛿)-გლობინს, მისი ჯაჭვი 10 ამინომჟავით

განსხვავდება ბეტა-გლობინის ჯაჭვისაგან, ხოლო გამა(γ)-გლობინის ჯაჭვი კი 39
ამინომჟავით განსხვავდება ბეტა-გლობინისაგან.

საგულისხმოა, რომ გამა(γ)-გლობინის გენის ექსპრესია კომპენსატორულად

ჩაირთვება იმ მოზრდილებში, რომელთაც ალფა- ან ბეტა-გლობინის გენზე მუტაცია
აქვთ. ამ გზით ფეტალური ჰემოგლობინი (HbF) ხდება ჟანგბადის კომპენსატორული
გადამტანი. გამოვლენილია გლობინის გენების ექსპრესიის მაკონტროლებელი
ლოკუსი - LCR, რომელსაც შეუძლია გამა(γ)-გლობინის (ფეტალური ჰემოგლობინის)
კომპენსატორული ჩართვა ალფა და ბეტა-გლობინების დაქვეითების დროს.

გამოვლინდა ფეტალური ჰემოგლობინის ჩართვის ინდივიდუალურ

ვარიაბელობაზე პასუხისმგებელი სამი ლოკუსის პოლიმორფიზმები და
ტრანსკრიფციის ფაქტორის ორი გენი - BCL11A და MYB. გენი BCL11A-ის აქტივაცია
დაბადებიდან მალევე აჩუმებს ფეტალური ჰემოგლობინის ექსპრესიას. სწორედ ამ
ფაქტორის ხელოვნურად მოდულაციის გზით შესაძლებელი გახდება ფეტალური
3
ჰემოგლობინის ექსპრესიის გაზრდა ჰემოგლობინოპათიების დროს და ამით
კლინიკური სურათის შემსუბუქება.

ჰემოგლობინოპათიები ორ ჯგუფად იყოფა:

i. გლობინის სტრუქტურული პათოლოგიები (მათ შორის –

ნამგლისებური უჯრედების ანემია).
ii. გლობინის სინთეზის დარღვევები ანუ თალასემიები.

i. გლობინის სტრუქტურული პათოლოგიები.

აღწერილია ჰემოგლობინის 400–მდე სტრუქტურული ვარიანტი, რომელთაგან

დაახლოებით 200 - წერტილოვანი მუტაციებით არის განპირობებული, დანარჩენი კი
- გენური დელეციით ან ინსერციით. ასეთი სტრუქტურული ვარიანტების
უმრავლესობა კლინიკური მნიშვნელობის მქონე არ არის, მხოლოდ გარკვეული
ჯგუფი ვლინდება დაავადებების სახით.

თუკი მუტაცია შეეხო გლობინის სუბერთეულს, რომელიც მჭირდო კავშირშია

ჰემის ჯგუფთან ან შეეხო გლობინის ჯაჭვებს შორის კონტაქტის არეს, მაშინ შესაძლოა
ამან განაპირობოს ჰემოგლობინის მოლეკულის არასტაბილურობა. არასტაბილურ
ჰემოგლობინს ახასიათებს პრეციპიტაცია სისხლის წითელ უჯრედებთან, რაც
აზიანებს მათ მემბრანას და იწვევს ჰემოლიზს. ამას გარდა მუტაციამ შესაძლოა
გამოიწვიოს ჰემოგლობინის ძირითადი ფუნქციის – ჟანგბადის ტრანსპორტის
დარღვევა.

ნამგლისებური უჯრედების ანემია.

ამ დაავადებას გლობინის სტრუქტურული დარღვევებით განპირობებული

პათოლოგიებიდან ყველაზე დიდი კლინიკური მნიშვნელობა აქვს. დაავადების
სინონიმია: მემკვიდრეობითი ჰემოლიზური ანემია. აღიწერა მე-20 საუკუნის პირველ
ნახევარში. 1949 წელს კი ლინუს პოლინგმა ელექტროფორეზის გზით გამოავლინა ამ
დაავადებისთვის დამახასიათებელი სტრუქტურულად შეცვლილი ჰემოგლობინი,
რომელსაც HbS უწოდა.

დაავადება განპირობებულია აუტოსომურ-რეცესიული მუტაციით, რის

შედეგად ბეტა-გლობინის ჯაჭვის მეექვსე პოზიციაში გლუტამინის მჟავა
ჩანაცვლებულია ვალინით.

4
 HbS სისხლის წითელ უჯრედებს ფორმას უცვლის და ისინი დისკოს ფორმის
ნაცვლად ნამგლისებური ხდებიან. ნამგლის ფორმის ერითროციტების განვლადობა
ირღვევა მცირე სისხლძარღვებში, რაც იწვევს ლოკალურ იშემიებს, აგრეთვე
ერითროციტების მემბრანის რღვევას - ჰემოლიზს.

პროგნოზი კეთილსაიმედოა იმ პაციენტებში, რომელთა გენი-მოდიფიკატორები

ჩართავენ ფეტალურ ჰემოგლობინს, შედეგად ფეტალური ჰემოგლობინი
კომპენსატორულად შეასრულებს ჟანგბადის ტრანსპორტის ფუნქციას.

HBS ყველაზე ხშირად გვხვდება აფრიკაში (განსაკუთრებით - ეკვატორულ

ნაწილში), ხმელთაშუა ზღვის ქვეყნებში (საბერძნეთი, იტალია, თურქეთი), არაბეთსა
და ინდოეთში, ლათინურ ამერიკაში, ცენტრალურ ამერიკასა და კარიბებზე. აშშ-ში
დაავადების ზოგადი სიხშირეა 1:75 000, აფროამერიკელებში კი - 1:500.

ნამგლისებური უჯრედების ანემიის კლინიკური ნიშნები სიცოცხლის პირველ

წელსვე ჩნდება. აღინიშნება სისხლის წითელი უჯრედების ანომალური,
ნამგლისებური ფორმა, მათი სიცოცხლის ხანგრძლივობის შემცირება და
გაძლიერებული დაშლა, ჰემოლიზური ანემია და ანემიური კრიზები, სისუსტე,
სუნთქვის პრობლემა, პაციენტთა მესამედში - პულმონარული ჰიპერტენზია და
გულის შეტევები, ტკივილი ლოკალური იშემიების არეებში, გახშირებული
ინფექციები. ადრეული დიაგნოსტიკისა და მკურნალობის გარეშე არსებობს
სიკვდილობის მაღალი რისკი.

5
 დაავადებაზე პასუხისმგებელია მე–11 ქრომოსომის მოკლე მხარზე
ლოკალიზებული გენი-HBB ჰეტეროზიგოტები კლინიკურად ჯანმრთელები არიან,
მაგრამ ჟანგბადის უკიდურესად დაბალი წნევის პირობებში მათი ერითროციტები
ნამგლისებური ხდება, აღინიშნება ელენთის ინფარქტის მომატებული რისკი.

ii. ჰემოგლობინის სინთეზის დარღვევები – თალასემიები.

თალასემიები მემკვიდრეობითი პათოლოგიებია, რომლებიც უპირატესად

გავრცელებულია ხმელთაშუა ზღვის ქვეყნებში, ცენტრალურ აზიასა და
ინდოჩინეთში. იმის მიხედვით თუ გლობინის რომელი ჯაჭვის სინთეზია
დარღვეული განარჩევენ ალფა- და ბეტა-თალასემიებს.

პათოფიზიოლოგია ორივე ფორმის შემთხვევაში მსგავსია: ადგილი აქვს ალფა

ან ბეტა ჯაჭვების დისბალანსს, რაც გლობინის რომელიმე ჯაჭვის დაქვეითებული
სინთეზის შედეგია. გლობინის კომპლემენტარული ჯაჭვების დეფიციტის გამო
ჭარბი ნორმალური ჯაჭვები აკუმულირდება ერითროციტებში, აზიანებს მათ
მემბრანას და იწვევს ერითროციტების დეგრადაციას, შედეგად აღინიშნება სისხლის
წითელი უჯრედების ჰემოლიზი. ძლიერი ჰემოლიზური ანემიის საკომპენსაციოდ
ვითარდება ძვლის ტვინის ჰიპერპლაზია. კეთილსაიმედო პათოფიზიოლოგიური
სურათია ფეტალური ჰემოგლობინის ექსპრესიის ჩართვა, რაც ჟანგბადის ცვლის
კომპენსირებას განაპირობებს.

ალფა-თალასემია. დაავადების მიზეზია ალფა-გლობინის სინთეზის

მემკვიდრეობითი დაქვეითება. ბეტა-გლობინის “ზედმეტი” ჯაჭვები აკუმულირდება
ერითროციტებსა და მათ წინამორბედებში და შედეგად ვითარდება ჰემოლიზი და
ჰემოპოეზის დარღვევა. დაავადება განპირობებულია მე-16 ქრომოსომის მოკლე
მხარზე ალფა-გლობინის სტრუქტურული გენებიდან - HBAC, HBA1, HBA2, HbHR -
რომელიმეს დელეციით. ოთხივე ამ გენის დელეცია ცნობილია ბარტის
ჰემოგლობინის სახელწოდებით, გავრცელებულია სამხრეთ-აღმოსავლეთ აზიაში და
კლინიკურად მძიმედაა გამოხატული. ალფა-თალასემიები სიხშირით ჭარბობს ბეტა-
თალასემიებს და უპირატესად გავრცელებულია სამხრეთ და შუა აზიის ქვეყნებში,
6
ჩინეთში. განარჩევენ ალფა-თალასემიების ორ ფორმას: ა) დიდი ალფა-თალასემია
ჰომოზიგოტებში: ალფა-გლობინის სინთეზი ბლოკირებულია. ბ) მცირე ალფა-
თალასამია ჰეტეროზიგოტებში: ალფა-გლობინის სინთეზის ზომიერი ნაკლებობა.

ბეტა-თალასემია. დაავადება განპირობებულია ჰემოგლობინის ბეტა-

გლობინის სინთეზის მემკვიდრეობითი დარღვევით. შეიძლება შეგვხვდეს ბეტა-
გლობინის სინთეზის სრული ან ნაწილობრივი დეფიციტი, რის შესაბამისად
მერყეობს დაავადების კლინიკური სიმძიმეც - საშუალო სიმძიმის ანემიიდან
ტრანსფუზიაზე დამოკიდებულ მძიმე ანემიამდე. აღინიშნება ბეტა-გლობინის
სინთეზის მემკვიდრეობითი დაქვეითება და შედეგად ალფა-გლობინის “ზედმეტი”
ჯაჭვების აკუმულაცია ერითროციტებსა და მათ წინამორბედებში და შედეგად -
ჰემოლიზი და ჰემოპოეზის დარღვევა. დაავადების მიზეზია მე–11 ქრომოსომის
მოკლე მხარზე ბეტა – გლობინის სტრუქტურული გენების დელეცია.
გავრცელებულია ხმელთაშუა ზღვის ქვეყნებში, აზიისა და აფრიკის ქვეყნებში,
ჩინეთსა და აფროამერიკულ პოპულაციაში. ბეტა-თალასემიის ორ ფორმას
განარჩევენ: დიდი ბეტა-თალასემია (ჰომოზიგოტებში) და მცირე ბეტა-თალასემია
(ჰეტეროზიგოტებში).

დიდი ბეტა-თალასემია სიცოცხლის პირველსავე წელს იჩენს თავს

ტრანსფუზიაზე დამოკიდებული მძიმე ანემიის სახით და ადრეული ლეთალობის
მაღალი რისკით ხასიათდება.

აღინიშნება ძვლის ტვინის ჰიპერპლაზია, ჰეპატოსპლენომეგალია, ზრდაში

ჩამორჩენა და ჩონჩხის დეფორმაცია. დიდი თალასემიების მართვა გულისხმობს
ჰემოტრანსფუზიას, ძვლის ტვინის ტრანსპლანტაციასა და გენურ თერაპიას. მცირე
თალასემიები (როგორც ალფა-, ისე ბეტა) უპირატესად, სუბკლინიკურად
მიმდინარეობს, სახეზეა მსუბუქად მიმდინარე ჰიპოქრომული ანემია.

7
 პორფირინისა და ჰემის მეტაბოლიზმის დარღვევები

დაავადებათა ამ ჯგუფს პორფირიები ეწოდება და ისინი განპირობებულია

ჰემის ბიოსინთეზში მონაწილე ფერმენტების დეფიციტით. ყველა პორფირია
აუტოსომურ-დომინანტურია, გარდა ერთისა, რომელიც კონგენიტალური
ერითროპოეტური პორფირიის სახელით არის ცნობილი და აუტოსომურ-
რეცესიული ნიშნით მემკვიდრეობს.

იდენტიფიცირებულია პორფირიებზე პასუხისმგებელი გენები, რომლებიც

კოდირებენ ჰემის სინთეზისთვის აუცილებელ ფერმენტებს და რომელიმე მათგანში
მუტაცია განაპირობებს პორფირიის განვითარებას:

ALAD – დელტა-ამინოლევულინატ-დეჰიდრატაზას გენი;

ALAS2 - ერითროიდ-ამინოლევულინატ-სინთეტაზას გენი;

CPOX - კოპროპორფინოგენ-ოქსიდაზას გენი;

FECH - ფეროქელატაზას გენი;

HMBS - ჰიდროქსიმთილბილანსინთეტაზას გენი;

PPOX - პროტოპორფინოგენ-ოქსიდაზას გენი;

UROD - ურიოპორფინოგენ დეკარბოქსილაზას გენი, პორფირიების 20%

სწორედ ამ გენის მუტაციას უკავშირდება.

UROS - უროპორფირინოგენ-3-სინთეტაზა.

8
 განარჩევენ დაავადების ორ ტიპს იმის მიხედვით, თუ სად არის დარღვეული
პორფირინების სინთეზი - სისხლმბად სისტემაში თუ ღვიძლში. შესაბამისად,
ცნობილია ერითროპოეტური პორფირიები და ღვიძლის პორფირიები.

ერითროპოეტური პორფირიები განპირობებულია ძვლის ტვინის

ერითრობლასტების მიერ პორფირინების სინთეზის დარღვევით და კლინიკურად
ვლინდება უპირატესად კანის ფოტომგრძნობელობის სახით (რაც თავის მხრივ
განპირობებულია კანში ულტრაიისფერი სხივებისადმი მგრძნობიარე პორფირინების
ჩალაგებით).

ღვიძლის პორფირიები განპირობებულია პორფირინების სინთეზის

დარღვევით ღვიძლში და კლინიკურად ვლინდება უპირატესად მწვავე
ნევროლოგიური სიმპტომატიკით. შეტევების დროს სისხლის პლაზმასა და შარდში
გაზრდილია პორფირინების წინამორბედების - დელტა-ამინოლევულინის მჟავის და
პორფობილინოგენის კონცენტრაცია.

დაავადების რისკის ფაქტორებს მიეკუთვნება: ზოგიერთი მედიკამენტის

მიღება: გლუკოკორტიკოსტეროიდები, პერორალური კონტრაცეპტივები,
სულფანილამიდები და ბარბიტიურატები; თამბაქოსა და ალკოჰოლის მოხმარება;
შიმშილი; სტრესი; ინფექცია.

1 - ერითროპოეტური პორფირიები

თანდაყოლილი ერითროპოეტური პორფირია. განპირობებულია ძვლის

ტვინის ერითროიდულ უჯრედებში პორფირინების გაძლიერებული პროდუქციით,
რაც, თავის მხრივ, გამოწვეულია უროპორფიროგენ-კოსინთეტაზას დეფიციტით,
გენი - UROS, 10q25.2. კლინიკურად ახასიათებს ნეონატალური სიყვითლე, კანის
ფოტოსენსიბილიზაცია, ჰიპერტრიქოზი, თრომბოციტოპენია და ჰემორაგიული
დიათეზი, ჰეპატოსპლენომეგალია, ჰემოტრანსფუზიაზე დამოკიდებული
ჰემოლიზური ანემია, კბილებზე მოწითალო-მოყავისფრო ნადები - ერითროდონტია,
შეიძლება აღინიშნებოდეს ფიზიკური და ფსიქიკური განვითარების ჩამორჩენა.
სისხლში, შარდში და განავალში ვლინდება უროპორფირინი და კოპროპორფირინი.

ერითროპოეტური პროტოპორფირია. დაავადება განპირობებულია ფერმენტის

- ფეროქელატაზას დეფიციტით, გენი - FECH, 18q21.31, რომელიც პასუხისმგებელია
პორფირინის პრეკურსორებთან რკინის მიკავშირებაზე. სიხშირის მიხედვით მეორე

9
ადგილზეა პორფირებს შორის. დაავადება 10 წლის ასაკამდე იწყება პაციენტებს
აღენიშნებათ კანის ფოტოსენსიტურობა და დერმატიტი, სიყვითლე, ჰემოლიზური
ანემია, პოლინევრეოპათია (შეიძლება გამოვლინდეს პარეზიც). პროტოპორფირინები
ვლინდება განავალში, მაგრამ არა - შარდში.

2 - ღვიძლის პორფირიები.

მწვავე გარდამავალი პორფირია. განპირობებულია პორფირინოგენ-

დეზამინაზას დეფიციტით, გენი - HMBS, 11q23.3. დამახასიათებელია მუცლის
ტკივილის შეტევები, სისუსტე, ღებინება, ცნობიერების ცვლილებები, გუნება-
განწყობილების დაქვეითება ან ჰალუცინაციები. შესაძლებელია განვითარდეს კომაც.
ქალებში უფრო მწვავედ მიმდინარეობს, ვიდრე მამაკაცებში, ნაჩვენებია შეტევების
კავშირი ოვარიული ციკლის პერიოდებთან. შეტევები შეიძლება პროვოცირებული
იქნას ზოგიერთი მედიკამენტითაც, როგორებიცაა სტეროიდები,
ანტიკონვულსანტები და ბარბიტიურატები. დაავადების დროს აღინიშნება
ფერმნეტის - უროპორფირინოგენ-1-ის ნაწილობრივი დეფიციტი, რაც პორფირინის
პრეკურსორების პორფობილინოგენისა და დელტა-ამინოლევულინის მჟავის მატებას
იწვევს შარდში.

მემკვიდრეობითი კოპროპორფირია. განპირობებულია ფერმენტის -

კოპროპორფირინოგენ ოქსიდაზას დეფიციტით, გენი - CPO, 3q12. კლინიკური
სიმპტომებით თითქმის არ განირჩევა მწვავე გარდამავალი პორფირიისგან, თუმცა ამ
შემთხვევაში პაციენტების მესამედში აღინიშნება კანის ფოტოსენსიტიურობა. შარდსა
და განავალში ვლინდება კოპროპორფირინი, გამწვავებისას შარდში -
პორფობილინოგენი და დელტა-ამინოლევულინის მჟავა.

კანის გვიანი პორფირია. ყველაზე ხშირი პორფირიაა და განპირობებულია

უროპორფიროგენ დეკარბოქსილაზას დეფიციტით, გენი - UROD, 1p34. აღინიშნება
ფოტომგრძნობიარე დერმატიტი, შარდით უროპორფირინის ექსკრეცია, ღვიძლის
სიმსივნის განვითარების რისკი.

10
 შერეული პორფირია. დაავადება განპირობებულია პროტოპორფირინოგენ
ოქსიდაზას დეფიციტით, გენი - PPOX, 1q21. დამახასიათებელია კანის ვარიაბელური
ფოტოსენსიტიურობა, ჰიპერპიგმენტაცია, ჰიპერტრიქოზი, ტკივილი მუცლის არეში,
შეკრულობა, ტაქიკარდია, არტერიული ჰიპერტენზია, ნევროლოგიური
სიმპტომატიკა. განავალში აღინიშნება პორფირინის პრეკურსორები -
პროტოპორფირინი და კო-პროპორფირინი.

11