თავი 1.

პირველადი გადაუდებელი დახმარება

პირველადი დახმარების მნიშვნელობა- ყოველდღიურ ცხოვრებაში ხშირია

უბედური შემთხვევა, ამიტომაც შემთხვევის ადგილზე მნიშვნელოვანია თქვენს მიერ
დამოუკიდებლი, სწორი გადაწყვეტილების მიღება და აქტიური ქმედება. ალბათ
შეგხვედრიათ ქუჩაში უგონო მდგომარეობაში მყოფი ადამიანი ან ყოფილხართ
სიტუაციაში, როცა თქვენს ახლობელს ესაჭიროება დაუყოვნებელი დახმარება და
პირველ წუთებში მარტო ხართ. რა არის პირველადი დახმარება? ეს არის
დახმარების სწრაფად და სწორად გაწევა ადამიანისთვის, რომლის ჯანმრთელობას
უეცრად საფრთხე დაემუქრა. მისი შემდგომი ბედი ხშირად თქვენს სწორ ქმედებაზეა
დამოკიდებული. პირველადი დახმარება რთული არ არის. ზოგჯერ ძალიან მარტივი
ხერხით შეიძლება გადაარჩინოთ ადამიანის სიცოცხლე, დაეხმაროთ მას ექიმის
მოსვლამდე.

პირველადი დახმარების მიზანი: 1)დაზარალებულის (ადამიანი, რომელიც ცუდად

არის და ესაჭიროება დახმარება) სიცოცხლის გადარჩენა; 2) დაზარალებულის
მდგომარეობის გაუარესების თავიდან აცილება; 3) გამოჯანმრთელების ხელშეწყობა.

მოქმედების გეგმა. უბედური შემთხვევის დროს თქვენი ქმედებები ზუსტად უნდა

იყოს დაგეგმილი. გახსოვდეთ, რომ თქვენი მოქმედების გეგმა შემდეგი
საფეხურებისაგან უნდა შედგებოდეს:

1)შემთხვევის ადგილის დათვალიერება/სიტუაციაში გარკვევა;

2) უსაფრთხოების უზრუნველყოფა;

3) პირველადი დახმარების გაწევა;

4) კვალიფიციური გადაუდებელი დახმარების დროული მოხმობა.

შემთხვევის ადგილის დათვალიერება/სიტუაციაში გარკვევა. თქვენ უნდა

მიუახლოვდეთ შემთხვევის ადგილს სწრაფად და მშვიდად. უნდა ეცადოთ მოკლე
დროში შეაგროვოთ მაქსიმალური ინფორმაცია. პირველ რიგში უნდა დარწმუნდეთ,
რომ საფრთხე არ გემუქრებათ თქვენ, დაზარალებულს და თვითმხილველებს. ასევე
საჭიროა სწრაფად შეაფასოთ, თუ რა სახის დახმარება გჭირდებათ და რისი გაკეთება
შეგიძლიათ დამოუკიდებლად. აუხსენით დაზარალებულსა და თვითმხილველებს,
რომ თქვენ შეგიძლიათ პირველი დახმარების გაწევა.

პირველ რიგში დარწმუნდით: არის თუ არა გარემოში საფრთხე; არის თუ არა ვინმეს
სიცოცხლე საფრთხეში; არიან თუ არა თვითმხილველები და შეუძლიათ დახმარება
თუ არა ; გჭირდებათ თუ არა სპეციალისტის დახმარება.
უსაფრთხოების უზრუნველყოფა ის გარემოება, რომელმაც გამოიწვია
დაზარალებულის მდგომარეობის დამძიმება, შეიძლება კვლავ მოქმედებს და
საფრთხეს წარმოადგენს. ხშირად ძალიან მარტივი ხერხებით შეიძლება გარემოს
უსაფრთხოების უზრუნველყოფა (მაგალითად, ძრავის გამორთვა, თუ ავტოავარიის
შემდეგ მანქანა დაქოქილია). არასოდეს არ ჩააგდოთ თქვენი და დაზარალებულის
სიცოცხლე საფრთხეში და ნუ ეცდებით გააკეთოთ ის, რაც აღემატება თქვენს
შესაძლებლობებს. თუ თქვენ არ შეგიძლიათ დაზარალებულის უსაფრთხოების
უზრუნველყოფა, ეცადეთ მოაშოროთ საშიშროების წყარო დაზარალებულს. თუ ამის
გაკეთება არ შეგიძლიათ გადაიყვანეთ დაზარალებული უსაფრთხო ადგილას და გამოიძახეთ
სასწარაფო სამედიცინო სამსახური, მიეცით დისპეტჩერს (ადამიანს, რომელსაც
ელაპარაკებით) ზუსტი ინფორმაცია: თქვენი ტელეფონის ნომერი; თქვენი მისამართი
(უბედური შემთხვევის ადგილმდებარეობა); რა უბედური შემთხვევა მოხდა და რამდენად
სერიოზულია ის (მაგალითად, ავტოავარია, ორი მანქანა დაზიანდა, სამი ადამიანი
დაზარალდა); დაზარალებულთა რაოდენობა, სქესი, ასაკი და ზოგადი მდგომარეობა
(მაგალითად, ბავშვი, სამი წლის, აქვს სისხლდენა ხელიდან); ნებისმიერი სხვა საჭირო
ინფორმაცია.

პირველი დახმარების ალგორითმი/ანბანი

შემთხვევის ადგილზე დაზარალებულისთვის პირველი დახმარების გაწევის დროს

გამოიყენება სიცოცხლის შენარჩუნების ძირითადი ალგორითმი - DRABC (doctor ABC)
ალგორითმი:

D – Danger – გარემოს უსაფრთხოება;

R – Responsiveness – ცნობიერების დონის შემოწმება;

A – Airway – სასუნთქი გზების გამავლობის შემოწმება;

B – Breathing – სუნთქვის შემოწმებ;

C – Circulation– ცირკულაცია.

გნვიხილოთ ტითოეული ეტაპი თუ როგორ უნდა შევამოწმოთ.

D – Danger – გარემოს უსაფრთხოება პირველ რიგში დარწმუნდით, რომ თქვენს სიცოცხლესა

და ჯანმრთელობას საფრთხე არ ემუქრება; წინააღმდეგ შემთხვევაში გამოიძახეთ სათანადო
სამსახური (მაგ. ხანძრის დროს სახანძრო). შემდეგ დარწმუნდით, რომ საფრთხე არ ემუქრება
დაზარალებულს. თუ გარემოში დაზარალებულისთვის რაიმე საშიშროებაა, ეცადეთ
მოაშოროთ იგი და მხოლოდ უკიდურეს შემთხვევაში გადაიყვანეთ დაზარალებული
უსაფრთხო ადგილას.

R – Responsiveness – ცნობიერების დონის შემოწმება ნაზად შეანჯღრიეთ/შეარხიეთ

დაზარალებული მხრებით და ერთდროულად ჰკითხეთ: ”როგორ ხარ?” თუ დაზარალებული
არანაირად არ პასუხობს (არ ლაპარაკობს, არ ახელს თვალებს, არ ამოძრავებს სხეულს), ის
უგონო მდგომარეობაშია. ასეთ შემთხვევაში იმოქმედეთ შემდეგი თანმიმდევრობით.
 A - Airway – სასუნთქი გზები -- უგონო მდგომარეობაში მყოფი დაზარალებულის სასუნთქი
გზების დახშობის უხშირესი მიზეზია ენა, გარდა ამისა მას შეიძლებდა ახშობდეს
გადაცდენილი უცხო სხეული. ამიტომ საჭიროა სასუნთქი გზების გამავლობის შემოწმება და
საჭიროებისამებრ მისი განთავისუფლება. სასუნთქი გზების გახსნის ორი მეთოდი არსებობს:

1) სასუნთქი გზების გახსნა თავის უკან გადაწევით და

ნიკაპის წინ წამოწევით
ა) მოათავსეთ ხელი დაზარალებულის შუბლზე და
გადაუწიეთ თავი უკან; ბ) მოათავსეთ მეორე ხელის
საჩვენებელი და შუა თითები დაზარალებულის ქვედა
ყბაზე/ნიკაპზე; გ) წამოუწიეთ ქვედა ყბა.

2) სასუნთქი გზების გახსნა ტრავმის დროს – ქვედა ყბის წინ წამოწევა თავის უკან
გადაწევის გარეშე

ა) მოათავსეთ ხელები დაზარალებულის თავზე. თავის

უკეთესი იმობილიზაციისათვის უმჯობესია თქვენი
წინამხრებით ეყრდნობოდეთ ზედაპირს, რომელზეც
წევს დაზარალებული; ბ) თითები მოათავსეთ
დაზარალებულის ქვედა ყბის კუთხეში; გ) წამოწიეთ
ქვედა ყბა ზემოთ.

B- Breathing– სუნთქვა -- მიიტანეთ ყური

დაზარალებულის ცხვირთან და პირთან და 10 წმ
განმავლობაში მოუსმინეთ სუნთქვას. ამ დროს გამოიყენეთ
“3 ვ”- ს მეთოდი (ვუსმენ სუნთქვას, ვგრძნობ ჰაერის ნაკადს
კანზე, ვხედავ გულმკერდის მოძრაობას). თუ სუნთქვა არ
არის, გამოიძახეთ გადაუდებელი სამედიცინო სამსახური.
თუ სუნთქვა არის, შეამოწმეთ სისხლის მიმოქცევა –
ცირკულაცია

C - Circulation – ცირკულაციის ნიშნები შეამოწმეთ დაზარალებულს აღენიშნება თუ არა

პულსი, სუნთქვა, ხველება და მოძრაობა. პულსაცია ნორმალურ ვითარებაში მოწმდება
პერიფერიაზე მაგ. სხივის არტერიაზე, ხოლო უგონო დგომარეობაში მყოფი პაციენტის
შემთხვევაში საძილე არტერიზე. თუ ცირკულაციის ნიშნები არ არის, გამოიძახეთ
გადაუდებელი სამედიცინო სამსახური, შემდგომ შეუდექით გულ-ფილტვის რეანიმაციას. თუ
ცირკულაციის ნიშნები არის, გადაიყვანეთ დაზარალებული უსაფრთხო მდებარეობაში და
შემდგომ გამოიძახეთ გადაუდებელი სამედიცინო სამსახური. პაციენტის განმეორებითი
შეფასება უნდა ხდებოდეს მუდმივად!
უსაფრთხო მდებარეობა

• თუ დაზარალებული არის უგონოდ, სუნთქავს და აქვს ცირკულაციის ნიშნები, ის უნდა

მოთავსდეს უსაფრთხო მდებარეობაში. ამისათვის:

• დადექით მუხლებზე დაზარალებულთან ახლოს. გაუშალეთ ხელები და ფეხები. ამოუღეთ

ჯიბეებიდან მახვილი საგნები. ის ხელი, რომელიც თქვენთან ახლოსაა, მოათავსეთ
ხელისგულით ზემოთ დაზარალებულს მენჯის ქვეშ ან აწიეთ ზემოთ;

• თქვენი ერთი ხელით, შეეცადეთ, დაზარალებულის მეორე ხელი მიუტანოთ მოპირდაპირე

ლოყასთან, თქვენი თავისუფალი ხელით მოუხარეთ ფეხი მუხლის სახსარში და
გადმოაბრუნეთ დაზარალებული თქვენსკენ გვერდზე;

• სხეულის გადმობრუნების შემდეგ დაზარალებულის თავი მოათავსეთ მისივე ხელის

მტევანზე,

გახსოვდეთ! • შემთხვევის ადგილზე ნუ აყვებით ემოციებს, იფიქრეთ, არ ჩააყენოთ თქვენი

თავი საფრთხეში და იმოქმედეთ საღი გონებით; • ყველაზე მნიშვნელოვანია თქვენი
უსაფრთხოება: თქვენ ვეღარ გაუწევთ დახმარებას, თუ თვითონ დაზარალდებით; • ძალიან
მნიშვნელოვანია, საჭიროების შემთხვევაში დროულად მოუხმოთ დახმარებას • სასწრაფო
სამედიცინო დახმარების ბრიგადის გამოძახებისას, ილაპარაკეთ მოკლედ და მშვიდად, ნუ
აყვებით პანიკას. არასოდეს არ დაკიდოთ ყურმილი პირველმა, რადგან შეიძლება
დისპეტჩერმა დაგისვათ დამატებითი კითხვები; • დაზარალებულისათვის პირველი
დახმარების გაწევის დროს იმოქმედეთ DRABC ალგორითმის მიხედვით; • ნუ შეეცდებით
გააკეთოთ ის, რაც აღემატება თქვენს შესაძლებლობებს.
 გულ-ფილტვის რეანიმაცია (CPR) მოზრდილებში

ცნობილია, რომ სიცოცხლე შეუძლებელია ჟანგბადის გარეშე. დაზარალებულის სიცოცხლის

შენარჩუნების მიზნით საჭიროა ჟანგბადი საკმარისი რაოდენობით შედიოდეს ფილტვებში
და სისხლის საშუალებით მიეწოდებოდეს სხეულის ყველა ნაწილს. ასე, მაგალითად, თუ
თავის ტვინს – ორგანოს, რომელიც აკონტროლებს ადამიანის სხეულს, მუდმივად არ
მიეწოდება ჟანგბადი, მისი ფუნქციონირება 3-4 წუთში ირღვევა. ჟანგბადის გარეშე
დაზარალებული სწრაფად კარგავს ცნობიერებას, ჩერდება სუნთქვა და გულისცემა, რის
შედეგადაც ვითარდება სიკვდილი.

სიკვდილის/გვამური ნიშნები-სამედიცინო პრაქტიკაში ცნობილია როგორც საეჭვო, ასევე

უტყუარი გვამური ნიშნები.

საეჭვო გვამური ნიშნებია:

• სუნთქვის არარსებობა

• პულსის არ არსებობა

• ნემსის ჩხვლეტაზე რეაქციის არ არსებობა

• კანის რუხი შეფერილობა

• გუგების უარყოფითი რეაქიცია შუქზე

სიკვდილის უტყუარი ნიშნების გაჩენამდე უნდა აწარმოოთ პირველადი დახმარება სრული

მოცულობით.

უტყუარი გვამური ნიშნებია:

• რქოვანას შემღვრევა;

• თვალზე გვერდებიდან თითებით ზეწოლისას გუგა ვიწროვდება,ღებულობს

ვერტიკალური ხაზის ფორმას და ემსგავსება კატის თვალს, (რომბისებრი თვალი);

• გვამური ლაქების წარმოქმნა იწყება თავის მიდამოდან, სიკვდილის დადგომიდან 2-

4 საათის შემდეგ; თუ გვამი წევს ზურგზე, მაშინ გვამური ლაქები აღინიშნება წელის,
დუნდულოსა და ბეჭების მიდამოში; თუ გვამი წევს მუცელზე, მაშინ გვამური ლაქები
აღინიშნება სახის, გულმკერდის და კიდურების მიდამოებში.

ტვინში ჟანგბადის მიწოდებისათვის საჭიროა სამი პირობა: 1. სასუნთქი გზები უნდა იყოს
გამავალი; 2. ადამიანი უნდა სუნთქავდეს; 3. უნდა მუშაობდეს გული, რომელიც ჩვენს
ორგანიზმში ასრულებს ,,ტუმბო”-ს ფუნქციას და უზრუნველყოფს სისხლის უწყვეტ
მოძრაობას, ჟანგბადის გადატანას ტვინში და სხვა მნიშვნელოვან ორგანოებში. თუ გულის
მუშაობა ჩერდება, საჭიროა დაუყოვნებლივი დახმარების გაწევა - გულის არაპირდაპირი
მასაჟის ჩატარება. გულის არაპირდაპირ მასაჟსა და ხელოვნურ სუნთქვას (ვენტილაცია)
უწოდებენ გულ-ფილტვის რეანიმაციას.
გულ-ფილტვის რეანიმაციის მნიშვნელობა. უნდა გვახსოვდეს, რომ კლინიკური სიკვდილი,
ანუ პერიოდი, როდესაც ჯერ კიდევ შესაძლებელია ორგანიზმის გაცოცხლება, შესაბამისი
დახმარების გაწევის არ არსებობის პირობებში გრძელდება 4-6 წთ (მოყინვისა და
ელექტროტრავმების დროს კლინიკური სიკვდილის პერიოდი შედარებით
გახანგრძლივებულია), რის შემდეგაც ვითარდება ბიოლოგიური სიკვდილი, როდესაც
დაზარალებულის სიცოცხლის გადარჩენა უკვე შეუძლებელია. გულ-ფილტვის რეანიმაციის
ჩატარებისას ეს კრიტიკული პერიოდი შეიძლება გავახანგრძლივოთ ექიმის მოსვლამდე,
რითაც გაიზრდება ადამიანის სიცოცხლის გადარჩენის შანსი.

მოქმედების თანმიმდევრობა

თუ თქვენ შეხვედით ოთახში და ხედავთ, რომ იატაკზე წევს დაზარალებული. იწყებთ

მოქმედებას სიცოცხლის გადარჩენის ძირითადი ალგორითმის (DRABC) მიხედვით:

• ათვალიერებთ გარემოს, რომელიც უსაფრთხოა თქვენთვის და დაზარალებულისთვის;

• უახლოვდებით დაზარალებულს და ამოწმებთ ცნობიერებას, თუ დაზარალებულის მხრივ

არანაირი რეაქცია არ არის, ე.ი. ის უგონო მდგომარეობაშია და სასწრაფოდ საჭიროა
დახმარების გაწევა; სასუნთქი გზების გახსნა: თუ დაზარალებული გონზე და თავისუფლად
მეტყველებს ეს მიუთითებს, რომ სასუნთქი გზები გამავალია, პაციენტი სუნთქავს და
არტერიული წნევა საკმარისია იმისათვის, რომ მეტნაკლებად ადეკვატურად უზრუნველყოს
ტვინის პერფუზია. გასათვალისწინებელია, რომ სასუნთქი გზების გამავლობა შესაძლებელია
დაირღვეს სამედიცინო დათვალიერების ნებისმიერ ეტაპზე, ამიტომ აუცილებელია სასუნთქი
გზების პერიოდული შეფასება. თუ დაზარალებული არ საუბრობს, ან აღენიშნება ხმაურიანი
სუნთქვა, საჭიროა სასუნთქი გზების გახსნა და ამავდროულად კისრის მანუალური
იმობილიზაცია (ტრამვის შემთხვევაში).

უგონო მდგომარეობაში კუნთები მოდუნებულია. ენა, როგორც ერთ-ერთი კუნთოვანი

ორგანო, მოდუნდება, გადაინაცვლებს უკან და დაახშობს სასუნთქ გზებს. ეს კი იწვევს
სუნთქვის გაჩერებას. ამიტომ პირველ რიგში უნდა გაიხსნას უგონო მდგომარეობაში მყოფი
დაზარალებულის სასუნთქი გზები. გახსენით სასუნთქი გზები თავის უკან გადაწევის,
ნიკაპის წინ და ზემოთ წამოწევის მეთოდით: თუ თქვენ ეჭვი გაქვთ თავის ან კისრის
ტრავმაზე, თავის უკან გადაწევა არ შეიძლება. ამით შესაძლებელია დაზიანების გაღრმავება.
ამიტომ ტრავმის შემთხვევაში გამოიყენება სასუნთქი გზების გახსნის მეორე მეთოდი - ქვედა
ყბის წინ და ზემოთ წამოწევა თავის უკან გადაწევის გარეშე. დაათვალიერთ პირის ღრუ, ხომ
არ არის უცხო სხეული, მაგ; მოტეხილი კბილი, სისხლი, პირნაღები მასა.

თუ დაზარალებული არ სუნთქავს ან/და სუნთქვა არაადეკვატურია აუცილებელია სუნთქვის

უზრუნველყოფა. ყურადღება უნდა გამახვილდეს სუნთქვის სიღრმეზე და სიხშირეზე.
მოსვენებით მდგომარეობაში მოზრდილებში სუნთქვის სიხშირე წუთში არის საშუალოდ 12-
20; თუ სუნთქვის სიხშირე ნაკლებია 10-ზე, პაციენტი საჭიროებს დამხმარე ვენტილაციას.
განვიხილოთ ხელოვნური ვენტილაციის შემდეგი მეთოდები: პირით-პირში ვენტილაცია;
პირით ჯიბის ნიღაბში ვენტილაცია; ამბუს პარკით ვენტილაცია.

პირით-პირში ვენტილაცია: 1) გახსენით სასუნთქი გზები 2) დაახშეთ ნესტოები საჩვენებელი

და ცერა თითით: 3) თქვენი პირით დაზარალებულის პირის ირგვლივ შექმენით დახშული
სივრცე; 4) ჩაბერეთ (ჩაბერვის ხანგრძლივობა 1 წმ.)
დააკვირდით ჩაბერვისას გულმკერდის ექსკურსიას; 5) თუ
გულმკერდის ექსკურსია ვერ მიიღეთ, კიდევ ერთხელ
გახსენით სასუნთქი გზები თავის უკან გადაწევით და ქვედა
ყბის წინ და ზემოთ წამოწევით. 6) ჩაბერეთ მეორედ
(ჩაბერვის ხანგრძლივობა 1 წმ.) დააკვირდით ჩაბერვისას
გულმკერდის ექსკურსიას.

პირით ჯიბის ნიღაბში ვენტილაცია:

1. მოათავსეთ ნიღაბი დაზარალებულის სახეზე. ცხვირის

ზურგი გამოიყენეთ ორიენტირად; 2. უზრუნელყავით სახეზე
ნიღაბის ჰერმეტულად მოთავსება. ამისათვის: საჩვენებელი
და ცერა თითებით დააფიქსირეთ ნიღბის შედარებით
მსხვილი ბოლო სახეზე; მეორე ხელის ცერა თითით
დააფიქსირეთ ნიღაბის ფუძე. 3. ერთდროულად გახსენით
სასუნთქი გზები თავის უკან გადაწევით და ქვედა ყბის წინ
და ზემოთ წამოწევით. 4. ჩაბერეთ (ჩაბერვის ხანგრძლივობა 1
წმ.) დააკვირდით ჩაბერვისას გულმკერდის ექსკურსიას.

ამბუს პარკის საშუალებით ვენტილაცია:

თუ სუნთქვა არ არის ან არაადეკვატურია დაზარალებულს ესაჭიროება ხელოვნური

ვენტილაცია ამბუს პარკის საშუალებით. ამბუს პარკით ვენტილაცია შეიძლება აწარმოოს
როგორც ერთმა, ასევე ორმა მაშველმა.

ერთი მაშველის შემთხვევაში ვენტილაცია გაცილებით ძნელია და ნაკლებეფექტური. ამბუს

პარკით ვენტილაცია ერთი მაშველის შემთხვევაში:

1. დადექით დაზარალებულის თავთან;

2. მოათავსეთ ნიღაბი დაზარალებულის სახეზე.
ცხვირის ზურგი გამოიყენეთ ორიენტირად; 3.
სახეზე ნიღაბის მოთავსებისას გამოიყენეთ E-C
მეთოდი, რაც საშუალება მოგცემთ ნიღაბი მჭიდროდ
მოათავსოთ სახეზე და ერთდროულად გახსნათ
სასუნთქი გზებიც: გადაუწიეთ დაზარალებულს
თავი; ხელის საჩვენებელი და ცერა თითი
მოათავსეთ ნიღაბზე C-ს მაგვარად და მჭიდროდ
დააფიქსირეთ ნიღაბი სახეზე; იგივე ხელის ბოლო
სამი თითი მოათავსეთ ქვედა ყბაზე E-ს მაგვარად და წამოწიეთ ქვედა ყბა. 4. მოუჭირეთ ამბუს
პარკს ხელი და გააკეთეთ ჩაბერვა (თითოეული ჩაბერვა 1 წმ-ის განმავლობაში). ჩაბერვისას
დააკვირდით გულ-მკერდის ექსურსიას; 5. გააგრძელეთ ხელოვნური ვენტილაცია სიხშირით
4-6 წმ-ში ერთი ჩაბერვა.
ამბუს პარკით ვენტილაცია ორი მაშველის შემთხვევაში: ორი მაშველის შემთხვვაში ამბუს
პარკით ვენტილაცია უფრო ეფექტურია. ამ დროს ერთი მაშველი ათავსებს ნიღაბს
დაზარალებულის სახეზე და ერთდროულად ხსნის სასუნთქ გზებს. მეორე მაშველი
ახორციელებს ვენტილაციას.

სუნთქვის უზრუნველყოფის შემდგომ ხდება ცირკულაციის შეფასება, რაც მოიცავს შემდეგ

ეტაპებს: პულსი - სიხშირე, შევსებადობა, რიტმულობა; კანის ფერი - მოვარდისფრო,
ფერმკრთალი, ციანოზური; მენტალური სტატუსი - ცნობიერების დონე შენარჩუნებული,
დაქვეითებული, აჟიტირებული; კაპილარული ავსება - ნორმა, გახანგრძლივებული;
არტერიული წნევა (თუ არის სფიგმომანომეტრით წნევის გაზომვის შესაძლებლობა) - ნორმა,
ჰიპერტენზია, ჰიპოტენზია. თუ სფიგმომანომეტრით წნევის გაზომვის საშუალება არ არის,
არტერიული წნევის შესახებ მსჯელობა შეიძლება პულსის მიხედვით:

• პულსის არსებობა კაროტიდულ (საძილე) არტერიაზე მიუთითებს, რომ სისტოლური

არტერიული წნევა არის არანაკლებ 60 მმ.ვწც.სვ-სა.

• პულსის არსებობა ბარძაყის არტერიაზე მიუთითებს, რომ სისტოლური არტერიული წნევა

არის არანაკლებ 70 მმ.ვწყ.სვ-სა.

• პულსის არსებობა სხივის არტერიაზე მიუთითებს, რომ სისტოლური არტერიული წნევა

არის არანაკლებ 80 მმ.ვწყ.სვ-სა. ძირითადად დაზარალებულის შეაფასება ხდება გლაზგო
კომის შკალით.

პირველადი დათვალიერებისას ხდება გარეგანი სისხლდენის იდენტიფიცირება

ტანსაცმელზე აღმოჩენილი სისილის მიხედვით. ავადმყოფის შემდგომი გამოკვლევის
მიზნით საჭიროა ტანსაცმილის გახდა, დაზარალებულის გაშიშვლება. გაშიშვლება უნდა
მოხდეს მინიმალურად, მაგრამ უნდა იძლეოდეს საჭიროებისდა მიხედვით სხეულის
დეტალურად დათვალიერების საშუალებას.

განმეორებითი შეფასება. პირველადი დათვალიერების შემდეგ აუცილებელია პაციენტის

განმეორებითი შეფასება. აუცილებელია მონაცემების დაფიქსირება.

რეანიმაცია

პირველადი დათვალიერებისას აღმოჩენილი პრობლემების კორექცია უნდა მოხდეს

დაუყოვნებლივ შემდგომ ეტაპზე გადასვლამდე. სასუნთქი გზების პრობლემების კორექცია
უნდა მოხდეს - სუნთქვის შეფასებამდე. ანალოგიურად სუნთქვის პრობლემების კორექცია -
ცირკულაციის შეფასებამდე. ნებისმიერ პაციენტს, რომელსაც აღენიშნება მძიმე ტრამვული
დაზიანება ან დაავადება უნდა მიეწოდოს ჟანგბადი.

თქვენ ამოწმებთ სუნთქვას ,,3 ვ-ს” პრინციპით 10 წმ-ის განმავლობაში;

თუ სუნთქვა არ არის, საჭიროა ორი საკონტროლო ჩაბერვის გაკეთება.

ამისათვის დაახშეთ დაზარალებულის ცხვირი საჩვენებელი და ცერა თითებით. (გახსოვდეთ,

რომ საკონტროლო ჩაბერვის დროს სასუნთქი გზები უნდა იყოს გახსნილი!). შეისუნთქეთ
ჰაერი და მოათავსეთ თქვენი ტუჩები დაზარალებულის პირზე ჰერმეტულად (ისე, რომ
ჩაბერვისას ჰაერი არ იპარებოდეს). ჩაბერეთ ჰაერი დაზარალებულის პირში მანამ, სანამ
გულმკერდის კედელი არ აიწევს. თითოეული ჩაბერვის ხანგრძლივობა უნდა იყოს
დაახლოებით 2 წმ. მოაშორეთ ტუჩები და მიეცით ჰაერს დაზარალებულის სასუნთქი
გზებიდან გამოსვლის საშუალება (ამისათვის საჭიროა დაახლოვებით 4 წმ). დაელოდეთ,
სანამ გულმკერდის კედელი მიიღებს საწყის მდებარეობას. თუ გულმკერდის კედელი არ
მოძრაობს, ე.ი. ჰაერის ნაკადის მოძრაობას ფილტვებისკენ რაღაც უშლის ხელს და სასუნთქი
გზები დახშულია, შეცვალეთ დაზარალებულის თავის მდებარეობა, რათა გამორიცხოთ
სასუნთქი გზების ენით დახშობა. ჩაბერეთ მეორედ, თუ გულმკერდის კედლის მოძრაობა
კვლავ არ არის, დაუყოვნებლივ გამოიძახეთ გადაუდებელი სამედიცინო სამსახური; თუ
გულმკერდის კედელი მოძრაობს, ე.ი. სასუნთქი გზები გამავალია, და ე.ი. ჟანგბადი,
რომელიც თქვენ ჩაბერეთ, დაზარალებულის სასუნთქ გზების გავლით ჩავიდა ფილტვებში;

მაგრამ გადაიტანს თუ არა სისხლი ამ ჟანგბადს სხეულის სხვადასხვა ნაწილებში? მუშაობს

თუ არა გული? ამის დასადგენად თქვენ უნდა გადახვიდეთ შემდეგ საფეხურზე-
ცირკულაციის ნიშნების შემოწმებაზე, შემოწმება ხდება 10 წამის განმავლობაში; თუ
ცირკულაციის ნიშნები არის(სუსტად გამოხატული), ჩაატარეთ ხელოვნური სუნთქვა:

,,პირით პირში” ხელოვნური სუნთქვის ჩატარების ტექნიკა - ჩაბერეთ დაზარალებულს პირში

5 წამში ერთხელ. ყოველი ჩაბერვის შემდეგ მოაშორეთ ტუჩები დაზარალებულის პირს და
შემდეგ ჩაბერვამდე დაელოდეთ გულმკერდის კედელი დაუბრუნდეს საწყის მდებარეობას; -
ყოველი 10 ჩაბერვის შემდეგ კვლავ გადაამოწმეთ სუნთქვა და ცირკულაციის ნიშნები; თუ
ცირკულაციის ნიშნები არ არის, ეს ნიშნავს რომ გული გაჩერებულია და თქვენ სწრაფად უნდა
დაიწყოთ გულის არაპირდაპირი მასაჟი:

გულის არაპირდაპირი მასაჟის შესრულების ტექნიკა/გულმკერდზე ზეწოლების

განხორციელების ტექნიკა: 1)დადექით დაზარალებულის გასწვრივ;

2) მოათავსეთ დაზარალებული ზურგზე, მყარ ზედაპირზე. თუ დაზარალებული პირისახით

დაბლა წევს, ერთიანი (მორის ტრიალის პრინციპით)
მოძრაობით, დააწვინეთ ზურგზე;

3) გაუშიშვლეთ გულ-მკერდი. გაუხსენით ან გახადეთ

ნებისმიერი ტანსაცმელი, რაც ფარავს გულ-მკერდს. თქვენ უნდა
შეძლოთ გულ-მკერდის დანახვა.

4) მოათავსეთ ხელი მკერდის ძვალზე დვრილების

შემაერთებელი ხაზის ზუსტად შუა წერტილში (მამაკაცებში) ან
მკერდის ძვლის მახვილისებრი მორჩიდან 2 თითით ზემოთ
მკერდის ძვალზე (ქალებში);

5 )მოათავსეთ მეორე ხელი პირველის ზემოთ. თითები

გადააჭდეთ;

6)ხელები გამართეთ იდაყვის სახსარში. გადმოიხარეთ ისე

რომ თქვენი მხრები იყოს ზუსტად დაზარალებული
სხეულის ზემოთ;
7 )აწარმოეთ სწრაფი და ძლიერი ზეწოლები, ისე რომ ზეწოლის შედეგად გულ-მკერდმა
ჩაიწიოს 4-5 სმ-ით.

8) დარწმუნდით, რომ თითოეული ზეწოლის შედეგად გულ-მკერდი აღიდგენს პირვანდელ

მოცულობას; ზეწოლისას ითვალეთ: ,,ერთი, ორი, სამი, ოთხი 15-მდე” ისე, რომ 1 წუთში
გამოვიდეს 100 ზეწოლა მკერდის ძვალზე. თუ თქვენ მარტო ხართ: მოახდინეთ 15 ზეწოლა.
ამის შემდეგ თქვენ უნდა დაიწყოთ ხელოვნური სუნთქვა. ამისათვის გახსენით სასუნთქი
გზები და გააკეთეთ 2 ჩაბერვა. გააგრძელეთ გულ-ფილტვის რეანიმაცია შეფარდებით 15
ზეწოლა მკერდის ძვალზე/ 2 ჩაბერვა, სანამ:

• არ აღდგება სუნთქვა და ცირკულაციის ნიშნები;

• არ მოვა გადაუდებელი სამედიცინო დახმარება ან დამხმარე, რომელმაც იცის გულ-

ფილტვის რეანიმაციის ტექნიკა;

• ფიზიკურად არ გადაიღლებით ან არ ნახავთ სიკვდილის უტყუარ ნიშანს (მაგ. კატის

თვალს).

ყოველ 1 წუთში ანუ 4 ციკლის ჩატარების შემდეგ(15/2 ერთი ციკლია) თქვენ უნდა
შეწყვიტოთ გულ-ფილტვის რეანიმაცია და გადაამოწმოთ სუნთქვა და ცირკულაციის
ნიშნები;

თუ თქვენ გყავთ დამხმარე: ერთ-ერთი აკეთებს გულის არაპირდაპირ მასაჟს, ხოლო მეორე
ხელოვნურ სუნთქვას. ამ შემთხევვაშიც გულ-ფილტვის რეანიმაცია ტარდება შეფარდებით: 15
ზეწოლა მკერდის ძვალზე / 2 ჩაბერვა. ასეთ შემთხვევაშიც 1 წუთის შემდეგ შეწყვიტეთ გულ-
ფილტვის რეანიმაცია ცირკულაციის ნიშნებისა და სუნთქვის შემოწმების მიზნით.

გულის არაპირდაპირი მასაჟის ეფექტურობა. ამ მანიპულაციის შესრულებისას თქვენ ახდენთ

ზეწოლას მკერდის ძვალზე, მკერდის ძვლის უკან მოთავსებულია გული. ზეწოლის შედეგად
სისხლი იწყებს გადასვლას გულიდან სისხლძარღვებში. ზეწოლის მოხსნისას მკერდის ძვალი
უბრუნდება თავის საწყის მდებარეობას და გული კვლავ ივსება სისხლით.

ხელოვნური სუნთქვის ეფექტურობა. ჩასუნთქვის დროს სასუნთქ გზებში ხვდება ჰაერი,

რომელიც შეიცავს 20-21% ჟანგბადს. ამოსუნთქულ ჰაერში ჟანგბადის რაოდენობა მცირდება
15-16%-მდე. ამიტომ ხელოვნური სუნთქვის ჩატარების დროს, მიუხედავად იმისა, რომ
დაზარალებულის ფილტვებში ჩადის თქვენს მიერ ამოსუნთქული ჰაერი, მასში საკმარისი
რაოდენობით არის ჟანგბადი.

შევაჯამოთ!!! გულ-ფილტვის რეანიმაცია - მოქმედების ალგორითმი 1) შეამოწმეთ

ცნობიერება. თუ დაზარალებული უგონო მდგომარეობაშია მოუხმეთ დახმარებას; 2) თუ
შემთხვევის ადგილზე მარტო ხართ, დაუკავშირდით გადაუდებელი სამედიცინო დახმარების
სამსახურს; 3 )გახსენით სასუნთქი გზები და მოუსმინეთ სუნთქვას (5-10 წმ-ის განმავლობაში);
4) თუ სუნთქვა არ არის ჩაბერეთ 2-ჯერ- საკონტროლო ჩაბერვა (პირით-პირში/პირით-ჯიბის
ნიჟაბში); 5) შეამოწმეთ პულსი საძილე არტერიაზე (5-10 წმ-ის განმავლობაში); 6) თუ პულსი
არ არის შეასრულეთ ზეწოლა/ჩაბერვის 4 ციკლი (თანაფარდობა 15:2)
გულ-ფილტვის რეანიმაციის თავისებურებები ბავშვთა ასაკში

პირველი დახმარების მეთოდები 0-დან 1 წლამდე და 1-დან 8 წლამდე ასაკის ბავშვებში

რამდენადმე განსხვავდება მოზრდილებში გამოყენებული ამავე მეთოდებისაგან. რა თქმა
უნდა ამ დროსაც ვიყენებთ სიცოცხლის გადარჩენის ბაზისურ ალგორითმს – DRABC:

• პირველ რიგში აუცილებლად უნდა შეამოწმოთ გარემო და დარწმუნდეთ, რომ თქვენ და

დაზარალებულს საფრთხე არ გემუქრებათ. წინააღმდეგ შემთხვევაში უპირველესად უნდა
უზრუნველყოთ გარემოს უსაფრთხოება; • ამის შემდეგ უნდა დაადგინოთ გონზეა თუ არა
დაზარალებული. • თუ დაზარალებული უგონო მდგომარეობაშია, გახსენით სასუნთქი
გზები: - 0-დან ერთ წლამდე ასაკის ბავშვისათვის სასუნთქი გზების გახსნისას მოათავსეთ
ერთი თითი ნიკაპის ქვეშ. მეორე ხელი დაადეთ ბავშვს შუბლზე, ოდნავ გადაუწიეთ თავი
უკან და წამოუწიეთ ნიკაპი წინ და ზემოთ; - 1-დან 8 წლამდე ასაკის ბავშვებში მოათავსეთ
ნიკაპის ქვეშ ორი თითი, მეორე ხელი კი – შუბლზე. გადაუწიეთ თავი უკან და ნიკაპი წინ
და ზემოთ;

• სასუნთქი გზების გახსნის შემდეგ 10 წმ-ის განმავლობაში შეამოწმეთ სუნთქვა ,,სამი ვ-ს”
პრინციპით,თუ სუნთქვა არის, გადაიყვანეთ უსაფრთხო მდებარეობაში:

- ერთ წლამდე ასაკის ბავშვი აიყვანეთ ხელში და მოათავსეთ ისე, რომ თავი გადაწეული იყოს
უკან და ქვემოთ. ამით ბავშვი დაცული იქნება ენითა და პირნაღები მასებით სასუნთქი
გზების დახშობისაგან;

- 1-დან 8 წლამდე ბავშვებში უსაფრთხო მდებარეობაში მოთავსება ხდება იგივენაირად,

როგორც მოზრდილებში; • თუ დაზარალებული არ სუნთქავს, ჩაატარეთ 2 საკონტროლო
ჩაბერვა: - ერთ წლამდე ასაკის ბავშვებში ჰერმეტულად დაფარეთ თქვენი ტუჩებით მისი
პირი და ცხვირი. ერთი წლის ზემოთ ბავშვებში დაახშეთ ცხვირი და ჩაბერეთ მხოლოდ
პირში. გააკეთეთ 1 ჩაბერვა. თუ გულმკერდის კედლის მოძრაობა არის, ჩაატარეთ მეორე
ჩაბერვა. თუ პირველი საკონტროლო ჩაბერვის დროს გულმკერდის კედელი არ მოძრაობს,
შეცვალეთ თავის მდებარეობა და ჩაატარეთ მეორე საკონტროლო ჩაბერვა. თუ გულმკერდის
კედლის მოძრაობა არის, შეამოწმეთ ცირკულაციის ნიშნები (სუნთქვა, სხეულის მოძრაობა,
ხველა );

• თუ ცირკულაციის ნიშნები(სუსტად გამოხატული) არის, ჩაატარეთ ხელოვნური სუნთქვა:

გააკეთეთ 20 ჩაბერვა სიხშირით 3 წმ-ში ერთი ჩაბერვა ერთი წუთის განმავლობაში და შემდეგ
გამოიძახეთ გადაუდებელი სამედიცინო სამსახური,

გულ-ფილტვის რეანიმაციიის ტექნიკა ასევე

დამოკიდებულია დაზარალებულის ასაკზე: - თუ
დაზარალებული 1 წლამდე ასაკის ბავშვია, დააწვინეთ
ის მაგარ ზედაპირზე, მოათავსეთ სამი თითი
გულმკერდზე ისე, რომ ზედა უსახელო თითი იყოს
დვრილების შემაერთებელ ხაზზე. ამის შემდეგ
მიიტანეთ სამი თითი მკერდის ძვალზე და აწიეთ ზედა
თითი. გააკეთეთ სამი ზეწოლა მკერდის ძვალზე
სიხშირით 100 ზეწოლა წუთში. ზეწოლის სიღრმე –
ყოველი ზეწოლისას მკერდის ძვალი უნდა ჩადიოდეს გულმკერდის სიღრმის 1/3-ზე. ყოველი
სამი ზეწოლის შემდეგ გააკეთეთ ერთი ჩაბერვა ბავშვის პირში და ცხვირში.

ზეწოლებსა და ჩაბერვებს შორის შეფარდების შენარჩუნების მიზნით გულ- ფილტვის

რეანიმაციის დროს დაითვალეთ: ”ერთი, ორი, სამი, ჩაბერე.” ჩაატარეთ გულ- ფილტვის
რეანიმაცია 1 წუთის განმავლობაში და თუ მანამდე გადაუდებელი სამედიცინო დახმარების
სამსახური არ იყო გამოძახებული, დროულად გამოიძახეთ იგი. გააგრძელეთ გულ-ფილტვის
რეანიმაცია სამედიცინო სამსახურის მოსვლამდე. ყოველ ერთ წუთში გადაამოწმეთ
ცირკულაციის ნიშნები;

- 1-დან 8 წლამდე ასაკის ბავშვებში გულის

არაპირდაპირ მასაჟს ატარებენ იმავე ადგილას,
როგორც მოზრდილებში. ამისათვის ხელი თავსდება
მკერდის ძვლზე დვრილებს შორის. ამ ასაკის ბავშვებში
ზეწოლებს მკერდის ძვალზე აკეთებენ ერთი მტევნით.
შეფარდება ზეწოლებსა და ჩაბერვებს შორის არის 5/1.
ჩაბერვები ხდება მხოლოდ პირში, ცხვირი დახშულია.
ყოველ ერთ წუთში გადაამოწმეთ ცირკულაციის
ნიშნები.

გახსოვდეთ! პირველი დახმარების ძირითადი

პრინციპების ცოდნა და გულ-ფილტვის რეანიმაციის
მეთოდებისა და უნარ-ჩვევების სწორი გამოყენება
კრიტიკულ სიტუაციებში მნიშვნელოვნად ზრდის
დაზარალებულის გადარჩენის შანსს.

• არ შეიძლება გულ-ფილტვის რეანიმაციის ჩატარება მაშინ, როდესაც გული მუშაობს,

ამიტომ არასოდეს არ ივარჯიშოთ ერთმანეთზე!

თავი 2. ქალა-ტვინის ტრავმა

ქალა-ტვინის ტვინის ტრავმები, ტრავმათა საერთო რიცხვის 36-40%-ს შეადგენს. სხვადასხვა

ფაქტორების მიხედვით ქალა-ტვინის ტრავმა იყოფა ორ დიდ ძირითად ჯგუფად:
დახურული და ღია.

დახურული: როდესაც არ არის დაზიანებული ქალასარქველის საფარველის მთლიანობა,

შესაძლოა იყოს რბილი ქსოვილების ზედაპირული ჭრილობა აპონევროზის დაზიანების
გარეშე.

ღია: (ქალასაქველის ძვლების და ქალა ფუძის მოტეხილობა) ქალასარქველში რბილი

ქსოვილების დაზიანება აპონევროზის დაზიანებასთან ერთად.
სიმძიმის მიხედვით: მსუბუქი, საშუალო და მძიმე.

თვის ტვინის ტრავმებს ახლავს ხშირად კომის განვითარება. ტრავმული შოკის შესაფასებლად

ყველაზე ინფორმაციულია გლაზგოს-კომის შკალა (ცხრილი 1).

ცხრილი 1. გლაზგოს-კომის შკალა

ქალა-ტვინის ტრავმების კლინიკური ფორმებია თავის ტვინის შეყევა, თავის ტვინის დაჟეჟილობა,
თავის ტვინის კომპრესია.

თავის ტვინის შერყევა(comocio cerebris)

თავის ტვინის ქსოვილების დახურული მექანიკური დაზიანება, რომელსაც ახასიათებს მისი

ფუნქციის დარღვევა. ქალა-ტვინის ტრავმის ყველაზე მსუბუქი და ხშირი ფორმა ტვინის
შერყევაა. იგი თავის ქალაზე პირდაპირიზე, ძლიერი დარტყმის დროს ვითარდება.
ახასიათებს ფუნქციის დარღვევა, მორფოლოგიური ცვლილებების გარეშე. არის, საშუალო და
მძიმე ფორმის,

სიმპტომები: გონების ხანმოკლე დაკარგვა, რომელიც ძალიან იშვიათად შეიძლება

გრძელდებოდეს 10-20 წუთს, შეიძლება გამოიხატოს ცნობიერების გამოვარდნით
მოვლენების ვიწრო პერიოდში ტრავმამდე, ტრავმის დროს და ტრავმის შემდგომ (რეტრო,
ანტეროგრადული ამნეზია). ხშირად შეინიშნება გულისრევა და პირღებინება.
ცნობიერების აღდგენასთნ ერთად ტიპიური ჩივილებია: თავის ტკივილი, თავბრუსხვევა,
ზოგადი სისუსტე, ხმაური ყურებში, ოფლიანობა, ძილის დარღვევა, ვლინდება ტკივილი
თვალის მოძრაობის დროს, გაორება კითხვის დროს, ნისტაგმი (თვალების სპონტანური
რხევითი მოძრაობა), მნიშვნელოვანი სასიცოცხლო ფუნქციის არსებითი გადახრის გარეშე.
ეს უმნიშვნელო ქერქოვანი სიმპტომები ქრება დაახლოებით 3-7 დღის განმალობაში.

მძიმე შერყევისას გონება და მეხსიერება უფრო მეტი ხნით იკარგება. ამას ერთვის
ბრადიკარდია (გულისცემის შესუსტება), თავბრუხვევა, თავის ტკივილი, ერთჯერადი ან
მრავლობითი ღებინება. მკურნალობა: საჭიროებისამებრ თავი კანი დამუშვება, დაკვირვება,
აუცილებლობისას ტეტანუსის პროფილაქტიკა,
ანალგეტიკები, ღებინების საწინააღმდეგო
პრეპარატები.

თავის ტვინის დაჟეჟილობა (contusio cerebris)

თავის ტვინის დაჟეჟილობა ტვინის კეროვანი მაკროსტრუქტურული დაზიანება. თავის

ტვინის დაჟეჟილობა ქალა-ტვინის ტრავმის შედარებით მძიმე ფორმაა, რომელიც ტვინოვანი
ნივთიერებების დესტრუქციას იწვევს, თანაც არა მარტო დარტყმის ადგილას, არამედ მისგან
მოშორებულ უბნებშიც. შერყევისგან განსხვავებით, დაჟეჟილობისას გონების დაკარგვა
გაცილებით ხანგრძლივია, რამოდენიმე დღესაც კი გასტანს. დაჟეჟილობის უბანში
ცვლილებები შეიძლება ვარირებდეს წერტილოვანი სისხლჩაქცევებიდან დიდი ზომის
ჰემორაგიამდე.

დამახასიათებელია გონების ხანგრძლივი დაკარგვა, მდგრადი კეროვანი და მენინგიალური

სიმპტომატიკა.

კლინიკურად გამოყოფენ თავით ტვინის დაჟეჟლობის: მსუბუქ, საშუალო სიმძიმის და მძიმე

ფორმებს.

მსუბუქი ფორმის დაჟეჟილობა: კლინიკურად ხასიათდება ტრავმის შემდგომი ცნიბიერების

დაკარგვა რამოდენიმე წუთიდან 1 საათმდე, რომლის აღდგენის შემდეგ ტიპიური
ჩივილებია: თავის ტკივილი, თავბრუსხვევა, გულისრევის შეგრძნება, შუილი ყურებში,
საერთო სისუსტე. როგროც წესი ვლინდება რეტრო და ანტეროგრადული ამნეზია.
სასიცოცხლო ფუნქციები მნიშველოვანი დარღვევის გარეშე, მაგრამ შეიძლება
აღინიშნებოდეს ზომიერი ბრადიკარდია ან ტაქიკარდია, სახის ჰიპერემია, ძილის დარღვევა,
ზოგჯერ არტერიული ჰიპერტენზია. ნევროლოგიური სიმპრომატიკა რეგრესს განიცდის
ტრავმიდან 2-3 კვირის შემდეგ.

საშუალო ფორმის დაჟეჟილობა: ხასიათდება ცნობიერების გამოთიშვით 30 წუთიდან

რამოდენიმე საათმდე. გამოხატულია რეტრო-ანტეროგრადული ამნეზია, თავის ტკივილი
რომელიც ხშირად ძლიერია, შეიძლება იყოს მრავალჯერადი ღებინება, გვხვდება ფსიქიკის
დარღვევა(ფსიქომოტორული აგზნება), ვლინდება სასიცოცხლო ფუნქციების გარდამავალი
დარღვევა: ბრადიკარდია ან ტაქიკარდია (გულისცემის გახშრება), არტერიული წნევის
მომატება, ტაქიპნოე (აჩქარებული სუნთქვა) სუნთქვის რითმის დარღვევით, ტემპერატურის
მცირედ მომატება, ხშირად გამოხატულია მენინგიალური სიმპტომები. კიდურების პარეზი,
მეტყველების გაძნელება. ხშირად ამ დროს აღინიშნება ქალა-ფუძის მოტეხილობა, თავისი
გამოხატული კლინიკური ნიშნებით. კლინიკური სიმპტომები ალაგდება 2-5 კვირის
განმავლობაში.

მძიმე ფორმის დაჟეჟილობა: კლინიკურად ხასიათდება ტრავმის შედგომი ცნობიერების

გამოთიშვით რამოდენიმე საათიდან რამოდენიმე კვირამდე. ხშირად გამოხატულია
მოძრაობითი აგზნება, აღინიშნება სასიცოცხლო მნიშვნელოვანი ფუნქციების საშიშროების
დარღვევით, მენინგეილური ნიშნები მკვეთრად არის გამოხატული, ხშირად ვლინდება
გენერელიზირებული ან ფოკალური ეპილეფსიური გულყრები. ხშირად დომინირებს
ღეროვანი ნევროლოგიური სიმპტომატიკა: ნისტაგმი, ყლაპვის გაძნელება, ორმხრივი
მიდრიაზი (გუგის გაფართოვება) ან მიოზი (გუგის შევიწროება). შეიძლება გამოიხატოს
კიდურების პარეზი-სრულ დამბლამდე.

დიაგნოსტიკა: CT და MRI

მკურნალობა: გულისხმობს სასიცოცხლო ფუნქციების შენარჩუნებას, გადაუდებელი

ღონიძიებაა: კისრის იმობილიზირება, სასუნთქი გზების განთავისუფლება, ჟანგბადის
მიწოდება ან ფრთხილი ინტუბაცია კისრის ნაწილის როტაციის გარეშე. უნდა მოხდეს
ეპილეფსიური გულყრების კუპირება.

თავის ტვინის კომპრესია(compresio cerebris)

ქალა-ტვისნი ტრავმის (ქტტ) ყველაზე საშიში და მძიმე სახეა. აღენიშნება ქტტ–ს მქონე
პაციენტთა 3-5 %. დახურულ ტრავებს შორის კომპრესიის ხშირ მიზეზს წარმოადგენს
ქალასშიდა სისხლჩაქცევები-ჰემატომები, ზოგიერთი ავტორის მონაცემით 60% პაციენტების
სიცოცხლეში დიაგნოსტირედება ჰემატომები, დანარჩენი პათანატომიური გაკვეთის დროს.
ოპერაცის შემდგომი ლეტალობა არის 40-50%, ხოლო დაზარალებულებში, რომლებსაც
უკეთდებათ დაგვიანებითი ოპერაცია ან თუ ჰემატომას ემატება თვის ტვინის მძიმე
დაჟეჟილობა კომატოზური მდგომარეობით ლეტალობა 70-80% .

თავის ტვინის კომპრესიის ძირითადი მიზეზებია; ინტრაკრანიალური ჰემატომების

ფორმირება, პნევმოცეფალია, ქალასარქველის ძვლების მოტეხილობები, უცხო სხეულები,
თავის ტინის შეშუპება, რომელიც ვითარდება თავი ტვინის დაჟეჟილობის შედეგად და თავის
ტვინში ლოკალიზებული სიმსივნეები.

ეპიდურული ჰემატომა: (სურ.1ა) ქალასშდა სისხლჩაქცევების საერთო რიცხვის 20%

შეადგენს, რომელიც ყალიბდება ძვალსა და თავის ტვინის მაგარ გარსსს შორის. ეპიდურული
ჰემატომის დროს სიხლდენის წყაროა შუა მენიგიალური არტერიის დაზიანება, იშვიათად
მაგარი გარსისი ვენები და დიპლოეს სისხლძარღვები. ჰემატომები აღმოცენდება ტრავმული
ფაქტორის უშუალო ზემოქმედების მიდამოში. პაციენტები ამ დროს ზოგჯერ არ კარგავენ
გონებს ან კარგავენ მცირე დროით. ნათელი პერიოდი უხშირესად ხანმოკლეა. ეპიდური
 ჰემატომები ქმნიან ღრმა დეფორმაციას ტვინის ქსოვილში და იწვევს კომპრესიას, საშუალოდ
70-100 მლ. თხიერი სისხლი და კოლტებით წარმოდგენილი, ხოლო 150მლ.ზე მეტი შეიძლება
იყოს სოცოცხლესთან შეუთავსებელი. ჰემატომის მნიშვნელოვან სიმპტომს წარმოადგენს
გუგის გაგანიერაბა დაზიანების მხარეზე. ეპიდურული ჰემატომების დროს პირამიდული
სიმპტომატიკა (პარეზები, კუნთოვანი ტონუსის დარღვევა) ჩნდება ხშირად და, როგორც
წესი საწინააღმდეგო მხარეს, ასევე მოსალოდნელია ეპილეფსიური კრუნჩხვები.

დიაგნოსტიკა:დიაგნოზი ისმება CT და MRI საფუძველზე.

სუბდურული ჰემატომა: (სურ 1ბ) ვითარდება მაგარ გარსსა და ტვინის ზედაპირს შორის.
მწვავე სუბდურული ჰემატომები შედგენს 40% ინტრაკრანიალური სისხლჩაქცევების
საერთო რიცხვიდან, რომელიც წარმოადგენს მასიური თხიერი სისხლის ან კოლტების
დაგროვებას სუბდურულ სივრცეში. სუბდურული ჰემატომა ყალიბდება თავის ტვინის
ვენების დაზიანების დროს, ახასიათებს სიკვდილობის მაღალი სიხშირე.

ეპიდურული ჰემატომის დროს სისხლდენა არტერიულია, ამიტომაც თავის ტვინის

კომპრესიის კლინიკური სურათი ვლინდება სწრაფად ½ -1 დღეში, ხოლო სუბდურული
ჰემატომების დროს სიხლდენა ვენურია,რაც იწვევს კლინიკური სიმპტომების სწრაფ
თანდათანობით მზარდ გამოვლინებას (იგულისხმება ტვინზე ზეწოლა), რამოდენიმე დღე,
ზოგ შემთხვევაში კვირაც, თუმცა მინიმალური სიმპტომები არის ტრავმის მომენტიდან.

ქრონიკული სუბდურული ჰემატომა-წარმოდგენილია ტრავმიდან მოგვიანებით პერიოდში,

ჰემატომა შემოფარგლულია კაფსულით, ზოგჯერ კაფსულის სისქე აღემატება ტვინის მაგარი
გარსის სისქეს. ქრონიკული სუბდურული ჰემატომის სიმპტომატიკა ძალიან გავს თავის
ტვინის კეთილთვისებიან სიმსივნის სიმპტომატიკას; მზარდი ქალასშიდა წნევის მომატებით
და ნევროლოგიური კეროვანი პათოლოგიის ჩამოყალიბებით.

ინტრაცერებრული ჰემატომა: ტრავმული ინტრაცერებრული ჰემატომები საერთო ქალასშიდა

სისხლჩაქცევების დაახლოებით 9% ს შეადგენს, რომელიც წარმოადგენს მასიურ (30მლ–დან 150
მლ-მდე) სისხლის ან სისხლი კოლტების ჩაქცევას ტვინის ქსოვილში.

ინტრავენტრიკულური ჰემატომა: სისხლჩაქცევა ვითარდება საკუთრივ ტვინის ქსოვლიში.

სუბდურული ჰიდრომა: სუბდურულ სივრცეში (მაგარ და ქსელისებრ გარსებს შორის)
ლიქვორის ლოკალური დაგროვება.

პნვმოცეფალია:ჰაერის შეღწევა ქალას ღრუში.

ძვლოვანი კომპრესია: ქალას ძვლების მოტეხილობის შედეგად, თავის ტვინზე ძვლოვანი

ფრაგმენტების ზეწოლა. ხშიარია ამ დროს მოტეხილი ძვლის ფრაგმენტების მაგარი გარსის და
ტვინის ქსოვილის დაზიანება. ნამსხვრევებით ტვინის ქერქის გაღიზიანებამ შეიძლება
გამოიწვიოს ეპილეფსიური გულყრები.

ქალა–ტვნის ტრავმის გართულებები:

ჩირქოვან ანთებითი: მენინგიტი, ენცეფალიტი, ტვინის აბსცესი, ოსტეომიელიტი და აშ...

არაანთებითი: ეპილეფსიური სტატუსი, ლიქვორეა, ფსიქომოტორული აგზნება,

ჰალუცინაციები, თავის ტკივილი, ძილის დარღვევა, სწრაფი დაღლა და აშ...

ქალა-ფუძის მოტეხილობა

ქალა-ტვინის ღია ტრავმებია: ქალასარქველის და ქალა-ფუძის მოტეხილობა.

ქალა-ფუძის წინა ფოსოს მოტეხილობის ნიშნები:

ენოტის თვალები: წინა ფოსოს ტრავმის დროს პირველ საათში
ვითარდება თვალის ირგვლივ კანქვეშა სისხლჩაქცევა-ექკიმოსი,
ჰემორაგია რამოდენიმე საათში უფრო პროგრესირებს და
ირგვლივმდებარე სივრცეს მოიცავს, ანუ ვითარდება
პერიორბიტული ექკიმოსი.

ეპისტაქსისი და რინორეა - წინა ფოსოს დაზიანების ნიშანია ასევე

ეპისტაქსისი (სისხლდენა ცხვირიდან) და რინორეა. იმისათვის რომ
გავარჩიოთ არის თუ არა ცხვირის ღრუდან გადმოსული სითხე
ლიქვორი, საჭიროა ფილტრაციული ქაღალდი, რომელსაც ასველებენ
ცხვირიდან გადმოსული სეკრეტით და აკვირდებიან რგოლების
გაჩენას. ცენტრალური წითელი რგოლი ჰემორაგიის აღმნიშვნელია,
ხოლო ირგვლივ არსებული მკრთალი ზოლი ცერებრო სპინალური
სითხის აღმნიშვნელია. აქედან გამომდინარე ქაღალდზე ორმაგი
ზოლი ცერებრო სპინალური სითხის ჟონვის ანუ მაგარი გარსის
დაზიანების ნიშანია.

ქალა-ფუძის შუა ფოსოს მოტეხილობის ნიშნები:

ჰემოტიმპანიუმი და ოტორეა (სურ2დ). ჰემოტიმპანიუმი-ჰემორაგია

დაფის აპკის უკან ვითარდება როცა, ტრავმული ხაზი ესაძღვრება
სასმენ მილს და შუა ყურში იწვევს სისხლდენას.
 ქალა-ფუძის უკანა ფოსოს მოტეხილობის ნიშნები:

ბატლის ნიშანი-სისხლნაჟღენთი დვრილისებრ მორჩზე, ვითარდება

ტრავმიდან რამოდენიმე საათის შემდეგ, სრული მანიფესტაციისთვის
რამოდენიმე დღეს საჭიროებს.

პირველადი გადაუდებელი დახმარება ქალა-ტვინის ტრავმის დროს

დროულად გამოიძახეთ გადაუდებელი სასწრაფო სამეიდიცინო სამსახური და იმოქმედეთ

DR ABC მიხედვით. მნიშვნელოვანია დაზარალებული სწრაფად და მართებულად
შეფასდეს.

სასწრაფოს მოსვლამდე იმოქმედეთ შემდგენაირად:

D /Danger შეაფასეთ გარემოს უსაფრთხოება(იგულისხმება
არამარტო პაციენტის ასევე თქვენი უსაფრთხოება.
მოხდინეთ კისრის იმობილიზირება მანუალური მეთოდით,
თუ გაქვთ გამოიყენეთ კისრის საყელო;
საჭიროების შემთხვევაში უზრუნველყავით
დაზარალებულის მოთავსება უსაფრთხო
პოზიციაში;
R/Responsiveness-შეამოწმეთ დაზარალებულის ცნობირების დონე, მხარზე ნაზი
შენჯღრევით, პარალელურად შეაფასეთ დაზარალებულს ხომ არ აღენიშნება ქალა-ფუძის
მოტეხილობის ნიშნები. აგრეთვე მოახდინეთ დაზარალებულის შეფასება გლაზგო კომის
შკალის მიხედვით;
თუ დაზარალებული არის უგონო მდგომარეობაში გადადით შემდეგ ეტაპზე

A /Airway-გაუხსენით სასუნქი გზები ისე, რომ თავი მაქსიმალურად იყოს

იმობილიზირებული ხელით– ქვედა ყბის წინ წამოწევა თავის უკან გადაწევის გარეშე,
დაათვალიერთ პირის ღრუ,ხომ არ არის უცხო სხეული.

B/Breathing– შეამოწმეთ სუნთქვა “3 ვ”- ს მეთოდი და გააკეთეთ ორი საკონტროლო ჩაბერვა

პირით-პირში,რომ შეამოწმოთ გამავალია თუ არა სასუნთქი გზები

C /Circulation – შეამოწმეთ ცირკულაცია;

 თავი 3. სისხლდენა(HEMORRAGIA)

სისხლის დენა ეწოდება დაზიანებული სისხლძარღვიდან სისხლის გადმოსვლას. სისხლი

ადამიანის ერთ-ერთი ძირითადი ბიოლოგიური სითხეა. იგი მუდმივ მოძრაობაშია, ამარაგებს
ორგანიზმის საკვები ნივთიერებებითა და ჟანგბადით, იქიდან კი ნივთიერებათა ცვლის
შუალედური და საბოლოო პროდუქტები გამოაქვს. ამიტომ არის საშიში ნებისმიერი
ხასიათისა და ინტენსივობის სისხლდენა, რომელსაც მოჰყვება სისხლის რაოდენობრივი
ცვლილება, მის ფუნქციათა მოშლა და ჰომეოსტაზის რღვევა

სისხლდენის მიზეზი შეიძლება იყოს:

-მექანიკური, ფიზიკური, ქიმიური თუ სხვა სახის ტრავმა, ასევე სისხლძარღვში ან მის გარეთ
არსებული წნევის ან სხვა ტიპის ცვლილებები.

-პათოლოგიური პროცესებით (ჩირქოვანი ანთება, ავთვისებიანი სიმსივნე, კუჭისა და

თორმეტგოჯა ნაწლავის წყლული) გამოწვეული სისხლძარღვის კედლის მთლიანობის
დარღვევა;

-ტოქსინების ან სხვა ქიმიური ნივთიერებების ზემოქმედების შედეგად სისხლძარღვის

კედლის განვლადობის მომატება;

-სისხლძარღვის კედლის მექანიკური დაზიანება (დაჭრა,გაგლეჯა და სხვა)

-სისხლძარღვის პათოლოგიური პროცესები(ანთება,სიმსივნე და სხვა.)

სისხლდენის კლასიფიკაცია

დაზიანებული სისხლძარღვის ხასიათის და მისი კალიბრის მიხედვით სისხლის დენა არის:

არტერიული, ვენური, კაპილარული, არტერიულ-ვენური (შერეული), პარენქიმული .

ლოკალიზაციის მიხედვით: გარეგანი და შინაგანი, შინაგანი თავის მხრივ იყოფა ფარულ

და ხილულ სისხლდენად.

სისხლძარღვის დაზიანებიდან სისხლისდენის გამოვლინებამდე გასული დროის მიხედვით:

პირველადი, მეორადი , დაგვიანებული, განმეორებითი.

არტერიული სისხლის დენა - ამ დროს სისხლი ალისფერია და პულსირებული,

ფანტანისმაგვარი ნაკადით მოედინება და გულის ცემის სინქრონულია. ასეთი ტიპის
სისხლის დენა გაცილებით საშიშა,რადგან მწვავე ანემია სწრაფად ვითარდება,სისხლის დენა
კი თავისთავად იშვიათად ჩერდება. იშვიათ შემთხვევაში ხდება ისეც, რომ კიდურის
მოგლეჯის დროს,მაგისტრალური არტერიის ბოლოები სწრაფად განიცდის თრომბირებას
სისხლდენის სრული შეწყვეტით, ამას ხელს უწყობს ინტიმის ჩაბრუნება და სისხლის წნევის
მკვეთრი დაცემა.

ვენური სისხლისდენა- ვენური სისხლი მუქი ალუბლის ფერისაა, იღვრება ნაკადად, მაგრამ
არა პულსურად.
შერეული ( არტერიულ-ვენურ)- სისხლის დენას ახასიათებს როგორც არტერიული,ისე
ვენური სისხლის დენის ნიშნები.

კაპილარული სისხლის დენა- კაპილარული სისხლი მუქი წითელი ფერისაა და ადვილად

ჩერდება ნახვევით ან მცირე ზეწოლით.

პარენქიმული სისხლისდენა- პარენქიმული ორგანოების-ღვიძლის, ფილტვების, ელენთის,

თირკმლის დაზიანების შედეგია. იგი ისევე, როგორც კაპილარული სისლდენა შერეულია.
სისხლი მუქი წითელი ფერისაა. პარენქიმული სისხლდენის თავისებურებაა ის, რომ
პარენქიმულ ორგანოთა სისლძარღვები სტრომასთან მჭიდრო კავშირის გამო არ იხურება,
პირღია რჩება, ასეთი სისხლის დენა ძლიერი და საშიშია, საჭიროებს სპეციალური ზომების
მიღებას, ხმარობენ სათანადო ნაკერებს (კეტგუტი), ხოლო უკიდურეს შემთხვევაში
მიმართავენ ორგანოს (ელენთის,თირკმლის) ამოკვეთას.

გარეგანი სისხლისდენა- თვალით ადვილად შესაჩნევია, სისხლი იღვრება გარეთ

ჭრილობიდან, ცხვირიდან, პირის ღრუდან, ყურიდან, საშოდან, სწორი ნაწლავიდან.
დაკარგული სისხლის რაოდენის შესაფასებლად აუცილებელია გავითვალისწინოთ: თუ
რამდენადაა ტანსაცემლი სისხლით დასველებული. აგრეთვე სისხლის დენის სისწრაფე,
სისხლის დაგროვება ტანსაცმლის ქვეშ, ტანსაცმელში, დაზიანების ადგილას. ყველაფერი ეს
საბოლოოდ გვეხმარება დაჭრილის საერთო მდგომარეობის გარკვევაში.

შინაგანია სისხლისდენა- სისხლი იღვრება კანქვეშ ან ქსოვილებში, დახურულ ღრუებსა და

ორგანოებში. შიანაგანი სისხლდენა არის ორი სახის: ფარული(occulta) და გამომჟღავნებული
(manifesta)

Occulta-როდესაც სისხლი იღვრება დახურულ ღრუებში და გარეთ ვერ გამოდის,მაგ:

პლევრის ღრუში (haemothorax), პერიკარდიუმში (haemopericardium), პერიტონეუმის ღრუში
(haemoperitoneum), სახსრის ღრუში ( haemarthrosis)

Manifesta-შინაგან ორგანოებში ჩაღვრილ სისხლი გამოჰყვება ამ ორგანოთა შითავსს

ბუნებრივი ხვრელებით. ასეთი სისხლის დენაა ცხვირიდან-(epistaxis), ფილტვებიდან-
(haemoptoe), კუჭიდან, საყლაპავიდან (haematemesis), საშარდე ორგანოებიდან (haematuria),
სწორი ნაწლავიდან (haemorrhoe), საშვილოსნოდან (metrorragia).

როდესაც სისხლი ჩაღვრისთანავე გამოიყოფა, იგი ნაკლებად არის შეცვლილი. ღია

ალისფერი, ქაფიანი სისხლი, რომელსაც წინ უსწრებს ხველა -ფილტვებიდან სისხლდენის
მაჩვენებელია.

ნაკლებად შეუცვლელი ან ყავისფერი მუქი სისხლი (ჰემოგლობინზე მარილმჟავას

მოქმედებით), რომელსაც წინ უსწრებს პირღებინება, კუჭიდან სისხლდენის მაჩვენებელია.

ნაწლავიდან კუპრისფერი სისხლისდენა კუჭ-ნაწლავიდან სისხლის დენის სიმპტომია, ეს

ნაერთი შავი ფერისაა, რის გამოც ადამიანს შავი ფერის განავალი აქვს, რასაც მელენა ეწოდება.
ეს იმის ნიშანიცაა, რომ სისხლი ნაწლავებში იმდენხანს იყო, რომ გოგირდწყალბადის
გოგირდმა მოასწრო ჰემოგლობინის რკინასთან შეერთება. გოგორიდოვანი რკინა კი სისხლს
შავ ფერს აძლევს.
 სწრაფი და ძლიერი სისხლის დენის დროს სისხლი შეიძლება უცვლელი დარჩეს, ხოლო თუ
სისხლის დენა მსხვილი ან სწორი ნაწლავიდანაა- სისხლი ფერს არ იცვლის .

შარდში სისხლის კოლტები შარდის ბუშტიდან ან შარდსადენი მილიდან სისხლის დენის

ნიშანია.

პირველადი სისხლდენა - ვითარდება სისხლძარღვის დაზიანების მომენტში ან ტრავმის

მიღების შემდეგ უახლოეს დროში.

მეორადი სისხლდენა - ვითარდება მას შემდეგ, როდესაც პირველადი სისხლის დენა

შეჩერდება თავისთავად ან ჩარევის შედეგად. მეორადი სისხლდენა ასევე არის: ადრეული და
დაგვიანებული ადრეული - სისხლის დენა გამოვლინდება დაჭრიდან რამდენიმენ საათის,
მაგრამ არა უგვიანეს ორი დღის შემდეგ, ხოლო დაგვიანებული სისხლის დენა ვითარდება 3-7
დღიდან რამდენიმე კვირის ან თვის შემდეგ .

სისხლის დენის სიმპტომები:

კლინიკური ნიშნების გამოვლენა დამოკიდებულია მრავალ ფაქტორებზე; ტრავმის

ხასიათზე, ქსოვილების დაზიანების თავისებურებაზე, დაზიანებული სისხლძარღვის
ხასიათზე; აგრეთვე იმაზეც, თუ სად და რა რაოდენობით იღვრება სისხლი.

დიდი მნიშვენლობა ენიჭება სიმპტომების განვითარებაში სისხლის დენის

სისწრაფეს, ავადმყოფის ასაკს, სქესს, ავადმყოფის საერთო მდგომარეობას და დაავადებას,
რის ფონზეც განვითარდა სისხლის დენა.

ზოგადი სიმპტომები: კანი და ლორწოვანი მკრთალი,ზოგჯერ ციანოზური ელფერი აქვს,

სახის ნაკვთები უფრო თითქოს გამოკვეთილია, ვერ ისვენებს, ამთქნარებს, პირი უშრება,
კიდურები უცივდება, გრძნობს საერთო სისუსტეს, ყურებში ხმაური, თვლათ უბნელდება,
მაჯისცემა -ძაფისებრია. გონება ეკარგება, ეწყება ქოშინი, უნებლიე შარდვა და დეფეკაცია,
სისხლის წნევის მკვეთრი და პროგრესირებადი კლება.

სისხლის დაკარგვის დროს მართალია სისხლის რაოდენობა მცირდება, მაგრამ

ჰემოგლობინი , ისევე როგორც ფერადობის მაჩვენებელი არ იცვლება პირველ ხანებში,
რადგან ორგანიზმში შექმნილ სიტუაციასთან შესაგუებლად პირეველ საათებში იწყება
უჯრედშორისი სითხის სისხლძარღვებში გადასვლა(ჰირდემია), ხოლო ერითროციტების
რეზისტენტობის დაქვეითებას ელენთაში გაძლიერებული ჰემოლიზი მოსდევს, ამიტომ
ჰემოგლობინის დაქვეითება აღინიშნება მხოლოდ მოგვიანებით.

სისხლდენის ადგილობრივი ნიშნები სხვადასხვანაირია და დამოკიდებულია

სისხლის დენის ლოკალიზაციასა და მის ხარისხზე. მაგ: ქალაშიდა სისხლჩაქცევა
მიმდინარეობს მძიმედ, ანემიის სურათი კი სულაც არ არის გამოხატული, მაგრამ მუცლის
ღრუში სისხლჩაქცევას მძიმე ანემიის კლინიკა აქვს. ჰემოპერიკარდიუმის დროს ვითარდება
გულის ტამპონადის ნიშნები, პლევრაში სისხლჩაქცევის(ჰემოთორაქსი) ნიშნები
დამოკიდებულია ჩაღვრილი სისხლის რაოდენობაზე.
 კუჭ-ნაწლავის ტრაქტიდან განვითარებული სისხლდენის ნიშნები: კუჭ-ნაწლავის
ტრაქტიდან მწვავე სისხლდენა ვლინდება სისხლიანი პირღებინებით, სისხლიანი ან შავი
ნაწლავური გამონაყოფით, კუპრის მსგავსი განავლით.

- ალისფერი სისხლი, რომელიც არ არის შერეული განავალში, ბუასილისა და ანალური

ხვრელის ნაპრალისთვის არის დამახასიათებელი.

-განავალთან შერეული სისხლი და ლორწო დამახასიათებელია წყლულოვანი

კოლიტისთვის, პროქტიტისთვის, სწორი ნაწლავის პოლიპებისა და სიმსივნეებისთვის.

- შავი განავალი (მელენა) დამახასიათებელია ღვიძლის ციროზის დროს განვითარებული

საყლაპავის გაგანიერებული ვენებიდან სისხლდენისთვის, კუჭის წყლულისა და კიბოსთვის,
თორმეტგოჯა ნაწლავის წყლულისთვის.

-განავალში არსებული სისხლის მიზეზი უმეტესად კეთილთვისებიანია, მაგრამ ის შეიძლება

იყოს მეტად სერიოზული დაავადებების - პოლიპების, ნაწლავის სიმსივნის - გამოვლინებაც,

ორგანიზმის რეაქცია სისხლის დენაზე

ორგანიზმი სისხლდენისას სწრაფად იძლევა რეაქციას, რადგან მცირდება ცირკულაციაში

მონაწილე სისხლის რაოდენობა და სასიცოცხლო ორგანოების სისხლით მომარაგება.
როდესაც სისხლის დენა ძლიერი არ არის, შეიძლება მისი კომპენსირება და სისხლის
მოცულობოს აღდგენა, საამისოდ ორგანიზმს სხვადასხვა კომპენსატორული მექანიზმი აქვს.

როდესაც სისხლდენა ძლიერი არ არის, შესაძლებელია მისი კომპენსირება და

სისხლის მოცულობის აღდგენა- სისხლის მობილიზაცია დეპო ორგანოებიდან, მცირე
კალიბრის სისხლძარღვების სპაზმი, ტაქიკარდია და უჯრედშორისი სითხის
სისხლძარღვებში გადასვლა რაც 10-15 წუთში იწყება. სუნქვის რეფლექსური გახშირებით
ასევე რამდენადმე კომპენსირდება ჟანგბადის ნაკლებობა, ქოშინი გარკვეულად ხელს უწყობს
ფილტვების ჰიპერვენტილაციას.

სისხლის ძლიერი დაკარგვის დროს მკვეთრი ანემია ცენტრალურ ნერვულ

სისტემში იწვევს ჟანგბადის პროგრესულ ნაკლებობას და საკომპენსაციო მექანიზმების
მარეგულირებელი გავლენის მოშლას, აღარ ხდება დეპო ორგანოებიდან სისხლის
მობილიზაცია, სისხლის წნევა პროგრესულად ეცემა და ვითარდება მძიმე კოლაფსი,
არტერიული წნევის მკვეთრი დაცემა კომპენსატორული მექანიზმის უკმარისობის
მაჩვენებელია. ძლიერი სისხლდენის დროს ორგანიზმი სრულყოფილად ვერ ანვითარებს
კომპენსატორულ მექანიზმებს. ამას სასიცოცხლო ორგანოების სისხლით მოამარაგების
მოშლა და სიკვდილი მოსდევს. სისხლის თანდათანობითი დაკარგვის დროს, ორგანიზმი
ანემიასთან ბრძოლითვის იყენებს ყველა საკომეპენსაციო მექანიზმს. ამიტომ მას შეუძლია
გადაიტანოს სისხლის შედარებით დიდი რაოდენობით დაკარგვა. სისხლდენის დროს
ადაპტაციის მექანიზმი დიდადაა დამოკიდებული გულ-სისხლძარღვთა სისტემის
ფუნქციურ მდგომარებაზე.
 სისხლდენის დროს ადაპტაციის უნარი მკვეთრად დაქვეითებული აქვს ბავშვებს ,
მოხუცებს, დასუსტებულ და კახექსიურ პირებს, მძიმე, ქრონიკულ ავადმყოფებს ვიდრე
ახლაგაზრდა და ჯანმრთლ პირებს.

სისხლდენის თავისთავად შეჩერების ხელშემწყობი მეთოდები

მსხვილი კალიბრის არტერიების დაზიანების დროს სისხლის დენა,როგორც წესი,

თავისთავად არ ჩერდება. დიდი წნევით სისხლის დენა დასაწყისშივე აბრკოლებს თრომბის
წარმოქმნას.მიუხედავათ ამისა, იშვიათ შემთხვევაში კიდურის სწრაფი მოგლეჯის დროს,
არტერიის ინტიმა სისხლძარღვის სანათურში სარქველივით ჩაბრუნდება, რასაც თრომბის
განვითარება და სისხლის დენის შეჩერება მოსდევს.

სისხლდენის თავისთავად შეჩერების მაგალიათია, სისხლის დიდი რაოდენობით

დაკარგვის შედეგად არტერიული წნევის მკვეთრი დაცემა და მძიმე შოკის განვითარება.

მომცრო კალიბრის არტერიიდან და ვენიდან, აგრეთვე კაპილარებიდან სისხლის

დენა შეიძლება შეჩერდეს მკვეთრი ანემიის განვითარებამდე. ამას ხელს უწყობს
სისხლაძარღვების სპაზმი(მეტად იკუმშება არტერია და განსაკუთრებით ინტიმა). ინტიმა
შეკუმშვისა და ჩაბრუნებისას სარქველივით ახშობს სისხლძარღვის სანათურს.

სისხლის დაკარგვას რაოდენობის და სირთულის მიხედვით ყოფენ ოთხ კლასად.

• პირველი კლასი-როდესაც იკარგება სისხლი 15%-მდე.

• მეორე კლასი-როდესაც იკარგება სისხლის 15-30%

• მესამე კლასი-როდესაც იკარგება სისხლის 30-40%.

• მეოთხე კლასი-როდესაც იკარგება სისხლის 40%

მძიმე სისიხლდანაკარგმა შეიძლება ჰემორაგიული შოკი გამოიწვიოს. შოკის ნიშნებია:

მკვეთრად მზარდი სისუსტე, თავბრუსხვევა, მხედველობის დაბინდვა, ხმაური ყურებში,
პირის-ღებინება, მკვეთრი სიფერმკრთალე, სუნთქვის გახშირება, შენელებული პულსი,
შენელებული მოქმედება და გონების დაკარგვა.

შოკის განვითარების შეჩერება შეიძლება სისხლდენის შეჩერების შემთხვევაში -

დაზარალებული უნდა დააწვინოთ ჰორიზონტალურ მდგომარეობაში, აუწიოთ მაღლა
ფეხები და თავი უკან გადაუწიოთ.

• ეს საშუალებას მისცემს ტვინს, გულს, თირკმელებსა და ღვიძლს საკმარისი

რაოდენობით სისხლით მომარაგდეს.

• დაზარალებულს უნდა დაახუროთ და გაათბოთ.

• აუცილებელია სასწრაფო დახმარების გამოძახება,

 სისხლდენის შეჩერების მეთოდები

სისხლდენის შეჩერება არის ორგვარი: დროებითი (პროვიზორული) და საბოლოო.

სისხლდენის დროებითი შეჩერების მიზანია სასწრაფო გადაუდებელი დახმარება
სისხლდენის საბოლოო შეჩერებამდე. მსხვილი კალიბრის სისხლძარღვებიდან სისხლის
დენის შემთხვევაში დროულ და სწორად ჩატარებულ პირველად დახმარებას გადამწყვეტი
მნიშვნელობა აქვს. მცირე კალიბრის სისხლძარღვებიდან და კაპილარებიდან სისხლის დენის
დროებითი შეჩერება ხშირად საბოლოოა.

პირველადი გადაუდებელი დახმარება შინაგანი სისხლდენის დროს:

დროულად გამოიძახეთ გადაუდებელი სასწრაფო სამეიდცინო სამსახური და იმოქმედეთ

DR ABC მიხედვით:

- დააწვინეთ დაზარალებული ზურგზე და აუწიეთ ფეხები ზემოთ. შეხსენით მჭიდრო

ტანსაცმელი კისერზე, გულმკერდზე, წელზე;.

- არ მისცეთ დაზარალებულს საჭმელი, წამალი და სასმელი.

- თუ დაზარალებული გონზეა და აღენიშნება ძლიერი წყურვილის შეგრძნება, დაუსველეთ

მას ტუჩები;

- დაათბუნეთ დაზარალებული - გადააფარეთ საბანი ან ქსოვილი; .ყოველ10 წთ-ში ერთხელ

გადაამოწმეთ პულსი,სუნთქვა და ცნობიერების დონე. თუ დაზარალებული კარგავს გონებას,
მოათავსეთ უსაფრთხო მდებარეობაში.

გახსოვდეთ! შინაგანი სისხლდენა ძალიან სერიოზული და ძნელად აღმოსაჩენი დაზიანებაა.

ეჭვი მიიტანეთ შინაგან სისხლდენაზე, როდესაც ტრავმის მიღების შემდეგ აღინიშნება შოკის
ნიშნები, მაგრამ არ არის სისხლის თვალსაჩინო დანაკარგი. შინაგან სისხლდენაზე ეჭვის
შემთხვევაში დროულად გამოიძახეთ გადაუდებელი სამედიცინო სამსახური. სასწრაფოს
მოსვლამდე აუცილებლად დააწვინეთ დაზარალებული, შეამოწმეთ წნევა, პულსი და
ცნობიერება, მიიღეთ შოკის საპროფილაქტიკო ღონისძიებები.

პირველადი დახმარება გარეგანი სისხლდენის დროს

დროულად გამოიძახეთ გადაუდებელი სასწრაფო სამეიდცინო სამსახური და

იმოქმედეთ DR ABC მიხედვით:

1. შეაფასეთ გარემოს უსაფრთხოება-პირადი უსაფრთხოების დაცვა, თუ კანზე გაქვთ

ჭრილობა(ნაკაწრი,მცირე ზომის ღია ჭრილობა) სასურველია დაიფაროს წყალგაუმტარი
საფენით, სანამ დაიწყებთ დახმარების გაწევას. თუ შესაძლებელია გამოიყენეთ ერთჯერადი
რეზინის ხელთათმანი.

2. ABC--შეფასება, მიუხედავათ იმისა, რომ ძლიერი გარეგანი სისხლდენისას საჭიროა რაც

შეიძლება სწრაფად მოხდეს სისხლდენის შეჩერება, თუ დაზარალებული უგონო
მდგომარეობაშია, პირველ რიგში ჩაატარეთ ABC -ს კონტროლი (შეამოწმეთ სასუნთქი გზების
გამავლობა,სუნქვა,ციკულაცია)

3. სასწრაფოს მოსვლამდე დააწვინეთ დაზარალებული ზურგზე და აუწიეთ ფეხები,ამ

მდებარეობაში მცირდება სისხლის მიდინება ფეხებისკენ და სისხლის მეტი რაოდენობა
მიედინება სხეულის მნიშვნელოვანი ნაწილებისკენ(მაგ:თავის ტვინი,გული,) ამით თქვენ
აიცილებთ დაზარალებულის ზოგადი მდგომარეობის გაუარესებას.

(ა) დააფიქსირეთ კიდური ,ისე როგორც მოტეხილობის შემთხვევაში

(ბ)დაათბუნეთ დაზარალებული-გადააფარეთ თბილი ქსოვილი

(გ) სასწრაფოს მოსვლამდე ყოველ 10 წუთში ერთხედა გადამოწმეთ: პულსი, სუნთქვა,

ცნობიერების დონე.

სისხლის დენის დროებით შეჩერების წესებია: დამწოლი ნახვევი, კიდურის მაღლა აწევა,
მაგისტრალურ არტერიაზე თითებით ზეწოლა, სახსრებში კიდურის მაქსიმალური მოხრა ,
სისხლძარღვებზე ზეწოლა, სისხლძარღვის ძვალზე მიჭყლეტა, ლახტის დადება, დამჭერის
დადება, პირდაპირი და არაპირდაპირი ზეწოლის წერტილები.

კიდურების წამოწევა - ხელს ან ფეხს წამოსწევენ ისე, რომ კიდურზე

არსებული ჭრილობა აღმოჩნდეს გულის დონეზე მაღლა. ეს ხელს
უწყობს სისხლდენის შეჩერებას, ან მისი ინტენსიურობის შემცირებას
დაზიანებულ კიდურში წნევის ჰიდროსტატიკური შემცირების ხარჯზე.
მეთოდი გამოიყენება ისეთ მეთოდთან შეთავსებით, როგორიცაა
სახვევის (ლახტის) გადაჭერა.

არტერიაზე თითების დაჭერა - მეთოდის არსი იმ წერტილებში ხელის დაჭერაა, სადაც

არტერია ყველაზე ახლოს იმყოფება ძვალთან და ხელის დაჭერით არტერიული სისხლდენის
დროებითი შეჩერება უფრო ადვილადაა შესაძლებელი, რათა შემდეგ გამოყენებული იქნას
უფრო საიმედო მეთოდი.

კიდურების მაქსიმალური მოხრა - მეთოდის არსია კიდურის მაქსიმალურად მოხრა სახსარში,

რომელიც ჭრილობის ზემოთ მდებარეობს და ამ მდგომარეობაში მისი დაფიქსირება მარლით,
ბინტით, ქამრით ან სხვა იმ საგნით, რომელიც ხელთა გაქვთ იმ მომენტში.
პირდაპირი ზეწოლის წერტილი- მოაშორეთ დაზიანებულ არეს ტანსაცმელი. დაათვალიერეთ
ჭრილობა. დარწმუნდით, რომ ჭრილობაში არ არის მახვილი საგნები (მაგალითად მინის
ნამსხვრევები), რომლებითაც შეიძლება თქვენ დაზიანდეთ.
მოახდინეთ ზეწოლა ჭრილობაზე თითებით ან მტევნით.
სასურველია ჭრილობა წინასწარ დაფაროთ სუფთა საფენით.
მაგრამ ნუ დაკარგავთ დიდ დროს ამ საფენის მოსაძებნად. თუ
ჭრილობაში არის უცხო სხეული, არ ამოიღოთ (უცხო სხეულის
ამოღებისას შეიძლება გაძლიერდეს სისხლდენა ან გაღრმავდეს
დაზიანება). სხეულის დაზიანებული ნაწილის (ხელის ან ფეხის)
ზემოთ აწევა. თუ შესაძლებელია, ასწიეთ დაზარალებულის დაზიანებული კიდური გულის
დონეზე ზემოთ. ამით შემცირდება სისხლის ნაკადი დაზიანებულ არეში, რაც შეუწყობს ხელს
კოლტის განვითარებას და სისხლდენის შეჩერებას. კიდურების მაღლა აწევა არ არის
რეკომენდირებული თუ კიდური შეშუპებულია, დეფორმირებულია ან მტკივნეულია, რაც
მიუთითებს მოტეხილობის ან ამოვარდნილობის შესაძლებლობაზე;

არაპირდაპირი ზეწოლის წერტილები-თუ კიდურის აწევა შედეგს არ იძლევა,შეიძლება

არაპირდაპირი ზეწოლის გამოყენება, სპეციალურ ზეწოლის წერტილებში. თუ სისხლდენა
არის ხელიდან, მოძებნეთ პულსი მხრის
შიგნითა ზედაპირის შუა მესამედში,
იღლიის და იდაყვს შორის და მოახდინეთ
თითებით ზეწოლა, ხოლო თუ დაზიანება
ფეხზეა, მოძებნეთ პულსი ბარძაყის
არტერიაზე საზარდულის მიდამოში და
ზეწოლა მოახდინეთ ხელის გულით. ამ
მიდამოზე ზეწოლა მოითხოვს
გაცილებით დიდ ძალას. სხეულის
ზედაპირზე სულ 22 არაპირდაპირი
ზეწოლის წერტილი გვაქვს (11-11ერთ
მხარეს).

დამწოლი ნახვევის გაკეთება -

დაზიანებულ სისხლძარღვის გასწვრივ
სახვევს ადებენ ჩვეულებრივ მას შემდეგ,
რაც სისხლდენა შეჩერებული იქნა
თითებით არტერიაზე დაჭერის ან
კიდურების სახსარში მაქსიმალური
მოხრის გზით. ამისთვის ჩვეულებრივ
გამოიყენება ინდივიდუალური
გადასახვევი პაკეტი, სტერილური
მარლის ხელსახოცი, ბინტი ან სუფთა
სამკუთხა ფორმის ნახვევი. ყველა
შემთხვევაში ბინტით ან სამკუთხა
ნახვევით ჭრილობაზე მჭიდროდ
ფიქსირდება სტერილური შესახვევი მასალა.
თუ სახვევი სისხლით გაიჟღინთა, მისი გამოცვლა საჭირო არ არის, უნდა დაიდოს ზემოდან
მეორე სახვევი და კვლავ მოხდეს მისი ბინტით გადახვევა.

კიდურების წრიული გადახვევა - ლახტის დადება ხდება მაშინ, როცა დამჭერი სახვევი ვერ
აჩერებს სისხლდენას. ასევე კიდურის ნაწილობრივ ან მთლიანი მოწყვეტის, დიდი
ჭრილობების ან ღია მოტეხილობების დროს, რომელსაც თან ახლავს მასიური არტერიული
სისხლდენა.

ლახტის დადების წესი !!! ლახტი იდება ჭრილობის ზემოთ (პროქსიმალურად),

ჭრილობასთან მაქსიმალურად ახლოს. მიზანშეწონილია კიდურის იმ ნაწილში, სადაც
მხოლოდ ერთი ძვალია (მხარი, ბარძაყი). ლახტი არ იდება უშუალოდ კანზე: მის ქვეშ
აუცილებლად უნდა მოთავსდეს ბამბა, ნაჭერი, ტანსაცმელი. სწორად დადებისას
ჭრილობიდან წყდება სისხლდენა, პერიფერიაზე ქრება პულსაცია. აუცილებლად უნდა
აღინიშნოს ლახტის დადების ზუსტი დრო და მივაწოდოთ ინფორმაცია სასწრაფო
დახმარებას . ლახტის მოჭერა ხდება რეგულარულად, ნელ-ნელა სისხლდენის შეწყვეტამდე.
თუ სისხლდენა არ შეწყდა, იგი უნდა მოიხსნას და დაედოს შედარებით მაღლა. ზაფხულში
ლახტის გაჩერება საათნახევრის, ხოლო ზამთარში ერთი საათის განმავლობაში შეიძლება. თუ
ლახტი არ გვაქვს შეგვიძლია გამოვიყენოთ მისი შემცვლელი მეთოდი. ავიღოთ ბინტის
მორგვი დავადოთ ჭრილობას შევკრათ ნაჭრით, რომლის მჭიდროფიქსაციასაც მოვახდენთ
სწორი მყარი საგნით (მაგ. კალამი, ხის ტოტი..), დროის მთითება შეგვიძლია შუბლზე.
 თავი 4. ჭ რ ი ლ ო ბ ე ბ ი

კანის ან სხეულის საფარველის ნებისმიერ დაზიანებას ჭრილობა ეწოდება. არსებობს

სხვადასხვა სახის ჭრილობა:

ნაკვეთი ჭრილობა- გამოწვეულია ბასრი საგნით. ჭრილობას აქვს

სუფთა, თანაბარი კიდეები; განპირობებულია ბასრი კიდის მქონე
საგანთან შეხებით, მაგ: შუშის ნამსხვრევით. ამ დროს ხშირად ზიანდება
სიხლძარღვებიც, ამიტომ ამ ტიპის ჭრილობების დროს ვითარდება
ძლიერი სისხლდენა.

ნაფლეთი ჭრილობა-გამოწვეულია გამგლეჯი ზემოქმედებით. ამ

ჭრილობის დროს ძლიერი სისხლდენა ნაკლებ მოსალოდნელია,მაგრამ
ქსოვილების დაზიანება და სისხლჩაქცევა უფრო ინტენსიურია. ხშირია
ასეთი ჭრილობის დაბინძურება მიკრობებით და აქედან გამომდინარე,
მაღალია ინფიცირების რისკი.

ნაკაწრი ჭრილობა (ესკორაცია, აბრაზია)- ზედაპირულია. ხშირად

ვითარდება დაცემის დროს, ჭრილობაში შესაძლებელია იყოს
უცხო ნაწილაკები, რომლებიც ხშირად ინფიცირების წყაროს
წარმოადგენს.

დაჟეჟილი ჭრილობა -ვითარდება ბლაგვი საგნის ზემოქმედების

გამო. ამ დროს ზიანდება სისხლძარღავები და იწყება შინაგანი
სისხლდენა ქსოვილებში. დიდი ზომის დაჟეჟილობის დროს
შესალებელია უფრო მძიმე, შენიღბული დაზიანება იყოს, მაგ,
მოტეხილობა ან შინაგანი ორგანოების დაზიანება.

ნახვლეტი ჭრილობა - ჭრილობა/კანის საფარქვეშ შეღწევა.

ახასიათებს მცირე სისხლდენა ზედაპირზე. თითქმის შეუძლებელია
სისხლდენის ფართის განსაზღვრა კანის საფარქვეშ.
განპირობებულია ბასრი, მცირე დიამეტრის მქონე საგნით, მისთვის
დამახასიათებელია მცირე ზომის, მაგრამ საკმაოდ ღრმა ჭრილობა.
თუ არ მოხდა დაზარალებულის სხეულის დეტალური
დათვალიერება, ესეთი ჭრილობა შეიძლება შეუმჩნეველი დარჩეს,
არადა ამ დროს საგანი ღრმად შედის სხეულში და იწვევს
შინაგანი ორგანოების დაზიანებას, შინაგან სისხლდენას.

ცეცხლნასროლი ჭრილობის - დროს ტყვია ღრმად შედის

სხეულში, ზოგ შემთხვევაში შესაძლებელია გამომავალი იყოს
ჭრილობა, რომელიც ყოველთვის ბევრად დიდია შემავალ
ჭრილობაზე. ცეცხლნასროლი ჭრილობისთვის დამახასი-
ათებელია რბილი ქსოვილების დამწვრობა შემავალი ხვრელის
გარშემო. ინფიცირების თვალსაზრისით ყველაზე საშიშია
ჭრილობის დაბინძურება ტეტანუსის გამომწვევი ბაქტერიებით. ტეტანუსი არის ინფექციური
დაავადება, რომელიც იწყება მიკრობის ჭრილობაში მოხვედრის შემთხვევში. ტეტანუსის
მიკრობი დიდი რაოდენობით არის მიწაში/სილაში. ჭრილობის დაბინძურების შემთხვევაში
მიკრობი გამოყოფს ტოქსინს, რომელიც ზემოქმედებს ადამიანის ორგანიზმზე. ტეტანუსის
პირველი ნიშნებია- თავის ტკივილი და საღეჭი კუნთების შეკუმშვა, შემდგომ ვითარდება
კისრის, ხელების, ფეხის კუნთების სპაზმი. დაზარალებულს ეწყება კრუნჩხვა. გართულება
არის სუნქვაში მონაწილე კუნთების სპაზმი, რაც არის გარდაცვალების მიზეზი.

პირველადი გადაუდებელი დახმარება ჭრილობის დროს

- თუ ჭრილობა დაბინძურებულია, ჩამობანეთ გამდინარე წყლით, ნაზად გაამშრალეთ და

დააფარეთ ჭრილობაზე სუფთა საფენი.

- მოწმინდეთ დაბინძურებლი კანი საფენის გარშემო წყალში დასველებული ნაჭრით.

დაადეთ ნახვევი. გახსოვდეთ! აუცილებელია ნახვევის ქვემოთ პულსის და მგრძნობლობის
კონტროლი.

- თუ დაზარალებულს ეწყება თავის ტკივილი, უჭირს ღეჭვა და აღენიშნება უსიამოვნო

შეგრძნებები ჭრილობის არეში ან თუ ჭროლობა დიდია და დაბინძურებულია გამოიძახეთ
გადაუდებელი სამედიცინო სამსახური.

პირველადი გადაუდებელი დახმარება მუცლის არეში ჭრილობის დროს

- დროულად გამოიძახეთ გადაუდებელი სამედიცინო სამსახური

- თუ დაზარალებული უგონო მდომარეობაშია იმოქმედეთ ABC მიხედვით

- დააწვინეთ დაზარალებული ზურგზე, მაგარ ზედაპირზე, შეუხსენით მჭიდრო ტანსაცმელი.

- ჭრილობაზე დააფართ დიდი ზომის სტერილური საფენი და დააფიქსირეთ არამჭიდრო

ნახვევით. თუ საფენი იჟღინთება სისხლით დაადეთ ზემოდან კიდევ ეერთი ნახვევი, თუ
დაზარალებული ახველებს ან აღებინებს, მოახდინეთ ნაზი ზეწოლა ჭრილობაზე, რომ
თავიდან ავიცილოთ შინაგანი ორგამოების გადმოსვლა ჭრილობაში.

- თუ ჭრილობიდან გადმოსულია შინაგანი ორგანოები, მაგალითად ნაწლავები, არ შეეხოთ!

არ სცადოთ ჩაბრუნება მუცლის ღრუში, დაფარეთ ეს ორგანოები სუფთა სველი საფენით ან
ცელოფნის პარკით, რათა დაიცვათ გამოშრობისგან.

- თუ ჭრილობა მუცელზე განივია დაწვინეთ დაზარალებული ზურგზე და მოახრევინეთ

ფეეხები,

- თუ ჭრილობა გასწვრივია დააწვინეთ ზურგზე და გააშლევინეთ ფეხები.

- თუ არის შემავალი ჭრილობა გუმკერდის ღრუში, შეიძლება განვითარდეს

პნევმოთორაქსი-ფილტვის კოლაფსით. ამ დროს დაზარალებულს აღენიშნება: სუნთქვის
გაძნელება, ტკივილი სუთქვისას, ხველა სისხლიანი ნახველით, კანის მონაცრისფრო-
მოლურჯო შეფერილობა. გულმკერის არეში შემავალი ჭრილობის დროს მთავარი მიზანი
არის გულმკერდის ღრუში ჰაერის შეღწევის თავიდან აცილება.
 პირველადი გადაუდებელი დახმარება გულმკერდის ღრუში შემავალი ჭრილობის დროს:

- დროულად გამოიძახეთ გადაუდებელი სამედიცინო სამსახური

- თუ დაზარალებული უგონო მდომარეობაშია იმოქმედეთ ABC მიხედვით
- სწრაფად დააფარეთ შემავალ ჭრილობას თქვენი ან გონზე მყოფი დაზარალებულის
მტევანი.
- მოათავსეთ სტერილური ჰაერგაუმტარი საფენი ჭრილობაზე, დააფიქსირეთ. ეს
შექმნის სარქველს და თავიდან აიცილებთ ჰაერის მოხვედრას გულმკერდის ღრუში
ჩასუნთქვის დროს, ხოლო მანამდე მოხვედრილი ჰაერი გამოვა გულმკერდის ღრუდან
ამოსუნთქვისას.

არ შეიძლება! ჭრილობაზე ძვლის ნამსხვრევების ჩასწორება; უცხო სხეულების მოცილება

თავი 5. შოკი

შოკი – სიცოცხლისათვის საშიში მდგომარეობა, რომელიც აღინიშნება სხვადასხვა

დაავადებებისა და ტრავმების დროს და ხასიათდება ქსოვილების არასაკმარისი
სისხლმომარაგებით, სიცოცხლისათვის მნიშვნელოვანი ორგანოების ფუნქციის დარღვევით.
შოკის დროს განვითარებული სიპათო – ადრენალური სისტემის აქტივაცია იწვევს
ტაქიკარდიასა და თირკმელების, ღვიძლის, კანის, კუნთების სისხლძარღვთა შევიწროებას,
რაც შემდგომში იწვევს უჯრედთა შეუქცევად დაზიანებასა და ორგანოების იშემიას.
მიზეზების მიხედვით განასხვავებენ ტკივილით გამოწვეულ, ჰემორაგიულ, ჰემოლიზურ,
ტრავმულ, დამწვრობით, ინფექციური – ტოქსიკურ, ანაფილაქსიურ და სხვ. სახის შოკს.
განვითარების მექანიზმის მიხედვით – ჰიპოვოლემიურ, კარდიოგენურ, სისხლძარღვოვან და
შერეულ შოკს.

ჰიპოვოლემიური შოკი- ვითარდება სისხლის დიდი რაოდენობის სწრაფი კარგვის ან

მოცირკულირე სითხის მოცულობის მკვეთრი დაქვეითების გამო (სისხლდენის, ფაღარათის,
პირღებინების ან დამწვრობის დროს).

ინფექციურ-ტოქსიური შოკი- ვითარდება მძიმე ბაქტერიული ინფექციების დროს სეპტიური

პროესების გართულების შედეგად.

კარდიოგენული შოკი- წარმოადგენის გულის, როგორც ტუმბოს, ფუნქციის უკიდურესად

მძიმე დაზიანების შედეგს და ხასიათდება გადმოსროლილი სისხლის მოცულობის მკვეთრი
დაქვეითებით.

ანაფილაქსიური შოკი- სიცოცხლისთვის საშიში გენერალიზებული ალერგიული რეაქციაა. ის

ორგანიზმში ალერგენის (ცილის, შრატის, მედიკამენტის და სხვათა) განმეორებითი შეყვანის
შემთხვევაში ვითარდება. შესაძლოა, გამოიწვიოს მწერის ნაკბენმაც. ანაფილაქსიური შოკის
შემთხვევათა 10-20% ლეტალურად (სიკვდილით) სრულდება. გენერალიზებული
ალერგიული რეაქცია უმეტესად ალერგენთან კონტაქტიდან რამდენიმე წამის ან წუთის
შემდეგ აღმოცენდება, ზოგჯერ კი რამდენადმე მოგვიანებით (2 საათის ფარგლებში) იჩენს
თავს. შოკის განვითარებისათვის ანტიგენის უმნიშვნელო დოზაც კი საკმარისია, თუმცა
დიდი დოზა რამდენადმე ამძიმებს შოკის მიმდინარეობას და ახანგრძლივებს კიდეც მას.
ანაფილაქსიური შოკს იწვევს ანტიბიოტიკები, პენიცილინი და მისი ანალოგები,
სტრეპტომიცინი, B1 ვიტამინი, ამიდოპირინი, ანალგინი, ნოვოკაინი, იმუნური შრატები,
ვაქცინები, იოდშემცველი რენტგენოკონტრასტული ნივთიერებები, სისხლი და მისი
შემცვლელები, კანზედა ტესტები, ჰიპომადესენსიბილიზირებელი თერაპია (ანუ
მგრძნობელობის დაქვეითებისთვის მიმართული მკურნალობა) და სხვა.

შოკის მთავარი, ყველაზე არსებითი ნიშანია სისხლის ნაკადის შემცირება, რასაც უჯრედების
მიერ დიდი რაოდენობით გამოყოფილი ჰისტამინი, სეროტონინი და სხვა მედიატორების
გავლენა განაპირობებს, ასევე - პერიფერიული და ცენტრალური სისხლის მიმოქცევის მწვავე
მოშლა. კანის საფარველი ამ დროს ცივი, ნამიანი და ციანოზური ხდება. სისხლის მიმოქცევის
მოშლა არღვევს თავის ტვინისა და ცალკეული შინაგანი ორგანოების ფუნქციას. ვითარდება
ცნობიერების დაბინდვა, ქოშინი, ირღვევა შარდის გამოყოფა.

კლინიკური სურათი

ანაფილაქსიური შოკის ხარისხი და სიმძიმე ბევრად არის დამოკიდებული სისხლძარღვოვანი

კოლაფსის განვითარების სისწრაფეზე და, შესაბამისად, თავის ტვინის ფუნქციის დარღვევის
ხარისხზე.

მსუბუქი ფორმა (განვითარების ხანგრძლივობა - რამდენიმე წუთიდან 2 საათამდე) ვლინდება

კანის ჰიპერემიით (სიწითლით), ქავილით, ცხვირცემინებით, რინორეით (ცხვირიდან უხვი
გამონადენით), თავბრუხვევით, თავის ტკივილით, ჰიპოტენზიით (წნევის დაქვეითებით),
ტაქიკარდიით, სიმხურვალისა და ძლიერი სისუსტის შეგრძნებით, უსიამოვნო შეგრძნებებით
სხეულის სხვადასხვა უბანში.

საშუალო სიმძიმის ფორმას ახასიათებს შედარებით მკვეთრად გამოხატული სიმპტომები -

ტოქსიდერმია (კანის დაზიანება ალერგენის ზემოქმედებით), კვინკეს შეშუპება,
კონიუნქტივიტი (თვალის ლორწოვანი გარსის ანთება), სტომატიტი (პირის ღრუს
ლორწოვანი გარსის ანთება), ცირკულარული დარღვევები - ტაქიკარდია, ტკივილები გულის
არეში, არითმია, არტერიული წნევის საგრძნობი დაქვეითება, მკვეთრად გამოხატული
სისუსტე, ძლიერი თავბრუხვევა, მხედველობის დარღვევა, სმენის დაქვეითება, მოუსვენრობა
და აგზნება, სიკვდილის შიში. ადამიანს ამ დროს კანკალი უვარდება, ცივი წებოვანი ოფლი
ასხამს, თავში ძლიერ ხმაურსა და რეკვას შეიგრძნობს, მისდის გული. ამ ფონზე შესაძლოა
განვითარდეს ობსტრუქციული სინდრომი ბრონქული ასთმის ტიპის შეტევით, ციანოზით,
შესაძლოა, გამოიკვეთოს კუჭნაწლავისეული სინდრომი (ღებინება, გულისრევა, მუცლის
შებერვა, ენის შეშუპება, ძლიერი ტკივილი მუცლის არეში, ფაღარათი სისხლის მინარევით) ან
თირკმლისეული სიმპტომები (პოლიურია - გახშირებული შარდვა).

მძიმე ფორმის დროს ელვისებური სისწრაფით ვითარდება კოლაფსი (ციანოზი,

სიფერმკრთალე, ძაფისებრი პულსი, არტერიული წნევის მკვეთრი ვარდნა), კომური
მდგომარეობა (გონების დაკარგვა, უნებლიე შარდვა და დეფეკაცია). გუგები ამ დროს
გაფართოებულია, სინათლეზე რეაქცია არ ვლინდება. არტერიული წნევის ვარდნასთან
ერთად მაჯისცემა და წნევა არ ისინჯება, გული ჩერდება და სუნთქვა წყდება.

ანაფილაქსიური შოკის მკურნალობა მიზნად ისახავს:

• სისხლში ანტიგენის (ალერგენის) გადასვლის ბლოკირებას; ავადმყოფის კოლაფსიდან

გამოყვანას;

• ბრონქოსპაზმის მოხსნას; ასფიქსიის მოვლენათა ლიკვიდაციას; სისხლძარღვთა

კედლის განვლადობის შემცირებას;

• ფსიქომოტორული აგზნების დაქვეითებას;

• მოგვიანებითი გართულებების თავიდან აცილებას, როგორც გულ-სისხლძარღვთა

სისტემისა და თირკმელების, ისე კუჭ-ნაწლავის ტრაქტის, ცენტრალური ნერვული სისტემისა
და სხვა ორგანოთა მხრივ.

ანაფილაქსიური შოკის დროს საჭიროა დაუყოვნებელი დახმარება, ავადმყოფი უნდა

დააწვინოთ, თავი გვერდზე მიუბრუნოთ (თუ კბილის პროთეზს იყენებს, ასფიქსიის თავიდან
აცილების მიზნით მოვაცილოთ), მედიკამენტის შეყვანის ადგილის ზემოთ
შეძლებისდაგვარად გადავუჭიროთ ღვედი.

• გადაუდებელი სამედიცინო სამსახურის დროულ მოხმობას.

ანაფილაქსიური შოკის დროს აუცილებელია ალერგენის შეჭრის ადგილას ადრენალინის

0,1%-იანი ხსნარის შეყვანა (1-0,5 მლ) და ყინულის დადება, რათა ალერგენის შეწოვა
მაქსიმალურად შეფერხდეს. თუ ალერგენი ორგანიზმში პერორალური გზით მოხვდა (ანუ
ალერგენის შემცველი პროდუქტი ადამიანმა შეჭამა ან დალია), საჭიროა კუჭის ამორეცხვა.
ადრენალინის 0,1%-იანი ხსნარი (1 მლ) კანქვეშაც უნდა შევიყვანოთ. საჭიროა აგრეთვე
კორდიამინის (2 მლ), კოფეინის 10%-იანი ხსნარის (2 მლ), პრედნიზოლონის (60 მგ) ან
ჰიდროკორტიზონის (125 მგ) შეყვანა. ადრენალინისა და კორდიამინის ინექციები შეიძლება
ყოველ 10-15 წუთში გავიმეოროთ, ვიდრე არტერიული წნევა არ აიწევს. თუ ადრენალინის
კანქვეშა ინექციები უეფექტო აღმოჩნდა, მაშინ 0,5 მლ ადრენალინი 20 მლ გლუკოზის 40%-იან
ხსნართან ერთად ვენაში უნდა შევიყვანოთ. ადრენალინი წარმოადგენს ჰისტამინის
(ქსოვილოვანი ჰორმონის) გამოთავისუფლების ძლიერ ანტაგონისტს და ამავე დროს
აღადგენს სისხლძარღვთა ტონუსს. თუ ანაფილაქსიური შოკი პენიცილინმა გამოიწვია,
კუნთში ერთჯერადად შეჰყავთ 1 000 000 ერთეული პენიცილინაზა 2 მლ ნატრიუმის
ქლორიდის ხსნართან ერთად. ბიოლოგიურად აქტიური ნივთიერებების განეიტრალების
მიზნით აუცილებელია სუპრასტინის, პიპოლფენის ან დიმედროლის ხსნარის შეყვანა
კუნთში, ხოლო კალციუმის ქლორიდის ან კალციუმის გლუკონატის ხსნარისა - ვენაში.

ბრონქოსპაზმის დროს ვენაში შეჰყავთ ეუფილინის ხსნარი 10 მლ 40%-იან გლუკოზის

ხსნართან ერთად. თუ ამან ხორხის შეშუპება არ მოხსნა, მიმართავენ. ანაფილაქსიური
შოკიდან პაციენტის გამოყვანისთვის დიდი მნიშვნელობა აქვს კორტიკოსტეროიდებს
(პრედნიზოლონს, დექსამეტაზონს, ჰიდროკორტიზონს).
ანაფილაქსიური შოკის დროს ადამიანს ინტენსიური თერაპიის განყოფილებაში ათავსებენ და
გართულებათა თავიდან ასაცილებლად კომპლექსურ მკურნალობას უტარებენ.

პირველადი დახმარება შოკის დროს.

1. ეცადეთ მოხსნათ შოკის გამომწვევი მიზეზი (მაგალითად სისხლდენა ან ალერგიული

რექციის გამომწვეი მედიკამენტის შეყვანა) თავი მოათავსედ სხეულზე უფრო ქვემოთ, რითიც
შეამცირებთ უგონო მდგომარეობის განვითარების რისკს.

2. დააწვინეთ დაზარალებული ზურგზე, მოახდინეთ ოქსიგენაცია და გაამხნევეთ.

3. აუწიეთ ფეხები მქსიმალურად ზემოთ. შეხსენით მჭიდრო ტანსაცმელი კისერზე,

გულმკერდზე და წელზე.

4. დაათბუნეთ დაზარალებული საბნით (საჭიროებისამებრ) და დროულად გამოიძახეთ

კვალიფიციური გადაუდებელი დახმარება.

5. ყოველ 10წთ-ში ერთხელ გადაამოწმეთ სუნთქვა, პულსი და ცნობიერების დონე. მზად

იყავით საჭიროების შემთხვევში გულ-ფილტვის რეანიმაციის ჩასატარებლად (გფრ, CPR)
 თავი 6. დამწვრობა

დამწვრობა არის ქსოვილთა დაზიანება, რომელიც გამოწვეულია თერმული, რადიაციული,

ქიმიური და ელექტრული ფაქტორებით. ის არ წარმოადგენს იზოლირებულად კანის
დაზიანებას. მასიური დამწვრობა არის მულტისისტემური დაზიანება, რომელიც იწვევს
გულის, ფილტვების, თირკმელების, კუჭ-ნაწლავის ტრაქტისა და იმუნური სისტემის
სიცოცხლისთვის საშიშ დაზიანებას.

კლასიფიკაცია.

თერმული (ელექტრული სითბური მოწყობილობით; ელექტრული დენით; ალით; ხახუნით;

ცხელი ჰაერით და ცხელი აირებით; ცხელი საგნებით; რადიაციით), ქიმიური
{კოროზიები}(გარეგანი,შინაგანი); დამდუღვრა; კანისა და კანქვეშა ქსოვილის რადიაციასთან
დაკავშირებული დაზიანებები; მზით დამწვრობა.

თერმული დამწვრობა _ გამოწვეული სითბოს ნებისმიერი წყაროს ზემოქმედებით კანზე, რაც

იწვევს კანის ტემპერატურის მომატებას, უჯრედების კვდომას და ცილების დენატურაციას.
ძირითადი მიზეზები: ორთქლი, მდუღარე სითხეები, ცხელი საგნები, გაზები.

რადიაციული დამწვრობა _ მაიონიზირებელი გამოსხივების მწვავე ან ქრონიკული

ზემოქმედება ქსოვილებზე. ძირითადი მიზეზი – ულტრაიისფერი გამოსხივების
ხანგრძლივი ზემოქმედება (მზით დამწვრობა, რენტგენი და ა.შ.)

ქიმიური დამწვრობა _ ძლიერი მჟავეების, ტუტეების და სხვა ქიმიური ნივთიერებების

ზემოქმედებით გამოწვეული დამწვრობა. ნეკროზი ვითარდება ნელა, რამდენიმე საათის
განმავლობაში.

ელექტრული დამწვრობა _ გამოწვეული ელექტრული ნაკადით, რომელიც გაივლის

სხეულში. არის ორი ტიპის: ატმოსფერული და ხელოვნურად შექმნილი.

წარმოქმნილმა სითბომ შეიძლება 500000C მიაღწიოს. ზიანდება კანი და კანქვეშა ქსოვილები,

რომელიც შეიძლება იყოს ნებისმიერი ფართის და სიღრმის. დამახასიათებელია
პროგრესირებადი ნეკროზი და ღრმა ქსოვილების დაზიანება. თანახლავს რესპირატორული
კუნთების დამბლისა და პარკუჭოვანი ექსტრასისტოლების განვითარების მაღალი რისკი.
დამწვრობის შედეგად ვითარდება ცილების დენატურაცია, დაზიანებული ქსოვილების
შეშუპება და ინტრავასკულარული სითხის მოცულობის შემცირება მომატებული
სისხლძარღვოვანი განვლადობის გამო.

ქიმიური დამწვრობა- მჟავები და ტუტეები ქიმიური დამწვრობის გამომწვევი ყველაზე

ხშირი აგენტები არიან. მჟავები განსხვავდება ერთმანეთისგან მოქმედების ძალით. ყველაზე
ძლიერი მოქმედება აქვს იმ მჟავებს, რომელთა PH2-ზე ნაკლებია. ტუტით დამწვრობა უფრო
მძიმეა, ვიდრე მჟავათი, რადგანაც კანზე მოქმედების მექანიზმით ეს ნივთიერებები
ერთმანეთისგან განსხვავდება: მჟავები, ჩვეულებრივ, კოაგულაციური ნეკროზის (უჯრედთა
კვდომის) განვითარებას იწვევენ, რომლის წყალობითაც საკმაოდ მკვრივი ქერქი (ერთგვარი
ფუფხი) წარმოიქმნება. ეს უკანასკნელი ქიმიურ აგენტს არ აძლევს უფრო ღრმად
გავრცელების საშუალებას. ტუტეები, პირიქით, კოლიკვაციური ნეკროზის გამომწვევნი
არიან. ისინი თითქოს ერთგვარად ათხიერებენ ქსოვილს და ხელს უწყობენ ქიმიურ აგენტს
ქსოვილებში უფრო ღრმად შეღწევასა და ბევრად ღრმა შრეების დაზიანებაში.

დამწვრობის კლინიკური ნიშნები დამოკიდებულია დამწვრობის ხარისხზე. შრეობრივი

დაზიანების მიხედვით ანსხვავებენ პირველი, მეორე და მესამე ხარისხის დამწვრობას.

ზედაპირული I ხარისხი- დაზიანების სიღრმე მოიცავს მხოლოდ ეპიდერმისს, კლინიკურად

დამწვარი ზედაპირი მშრალია, ბუშტუკები არ ახასიათებს, შეშუპება უმნიშვნელოა ან
საერთოდ არ აღინიშნება, თითის დაჭერით თეთრდება, ხოლო ზეწოლის მოშორების შემდეგ
იღებს პირვანდელ სახეს (ახასიათებს კაპილარული ავსება). არის მტკივნეული და
ახასიათებს პროგრესირებადი სიწითლე. აღდგენა ხდება 2 – 5 დღეში, არ ახასითებს
ნაწიბური, შესაძლოა შეიცვალოს ფერი.

არასრულშრეობრივი II ხარისხი- დაზიანების სიღრმე მოიცავს ეპიდერმისს მთლიანად,

დერმას ნაწილობრივ, საოფლე ჯირკვლები და თმის ფოლიკულები ინტაქტურია.
კლინიკურად დამწვარი ზედაპირი სველია, დიდი ზომის სველი ბუშტუკებით, რომლებიც
მატულობს ზომაში, თითის დაჭერით თეთრდება, ხოლო ზეწოლის მოცილების შემდეგ
ღებულობს პირვანდელ სახეს (ახასიათებს კაპილარული ავსება). ამ დროს კანი არის
ვარდისფერი, წითელი ან აღინიშნება თეთრი ლაქები, მტკივნეულია ჰაერზე და
ტემპერატურაზე. აღდგენას ზედაპირულის შემთხვევაში სჭირდება 5 – 21 დღე, იშვიათად
ვითარდება ნაწიბური, შესაძლოა გაჩნდეს პიგმენტური ლაქები. ღრმა დამწვრობის
შემთხვევაში თუ არ დაერთო ინფექცია საჭიროა 21 – 35 დღე და არის კონტრაქტურის
განვითარების რისკი.

სრულშრეობრივი III ხარისხი - დაზიანების სიღრმე მოიცავს ეპიდერმისს და დერმას

მთლიანად, შესაძლოა დაზიანდეს კანქვეშა ქსოვილი, კუნთი და ძვალი. კლინიკურად
დამწვარი ზედაპირი მშრალია, ტყავისებური ფუფხით, ფუფხის ქვემოთ მოჩანს გაშავებული
სისხლძარღვები, ბუშტუკები იშვიათია, შესაძლოა აღინიშნებოდეს მცირე ზომის ბუშტუკები,
რომელიც არ მატულობს ზომაში, ზეწოლისას არ თეთრდება (კაპილარული ავსება არ
ახასიათებს). დაზიანებული მიდამოს შეფერილობა თეთრი, შავი, ნაცრისფერი ან წითელია,
ტკივილი კლებულობს/ ან საერთოდ ქრება; ახასიათებს ძლიერი ზეწოლის შეგრძნება. ასეთი
ხარისხის დამწვრობა არ აღდგება, ახასიათებს კონტრაქტურის განვითარების ძალიან
მაღალი რისკი. უმეტეს შემთხვევაში ქსოვილები საჭიროებს გადანერგვას.

გართულებები რომლებიც შეიძლება მოხდეს დამწვრობის დროს:

• სასუნთქი გზის დაზიანება, ინფიცირება;

• ჰიპოვოლემიური შოკი;

• ლოკალური ჰიპოპერფუზია, ჰიპოთერმია, ჰიპოალბუმინემია;

• მეტაბოლური აციდოზი, K, Cl, Ca კონცენტრაციის შემცირება;

•მიოგლობინურია, ჰემოგლობინურია, არითმია;

• კომპრესიული სინდრომი, ციანიდთან და CO -სთან შესაძლო კონტაქტი.

დამწვრობის დიაგნოზის ჩამოყალიბებისას აუცილებელია შეფასდეს დამწვრობის სიღრმე და

ფართი, რაც განსაზღვრავს კიდეც პაციენტის მდგომარეობის სიმძიმეს. დამწვრობის ფართის
გამოსაანგარიშებლად გამოიყენება შემდეგი მეთოდები:

1. ცხრიანის წესი – ეს მეთოდი იძლევა საშუალებას დროის მცირე მონაკვეთში გამოვთვალო

დამწვარი ფართის პროცენტული რაოდენობა სხეულის სრული ზედაპირის მიმართ (სსზ%).
თავი 9%, ზედა კიდურები 9% (ცალ-ცალკე), ტორსის წინა ზედაპირი 18%, ტორსის უკანა
ზედაპირი 18%, ქვედა კიდურები 18% (ცალ-ცალკე), გენიტალიები 1%. (სურ 1).

2. ხელის გულის წესი: პაციენტის ხელის გული წარმოადგენს სხეულის საერთო ზედაპირის
დაახლოებით 1%. მოზრდილებში თითების ფართი არ ითვლება ხელის გულის წესით
ფართის გამოთვლისას, ხოლო ბავშვებში ხელის გულთან ერთად თითებიც გამოიყენება.

3. ლანდის და ბრაუდერის სქემა: წარმოადგენს ყველაზე ზუსტ მიდგომას პედიატრიული

პაციენტებისათვის. უჯრედი გაფერადდება წითლად სრულშრეობრივი დამწვრობის
შემთხვევაში და ლურჯად არასრულშრეობრივი დამწვრობის შემთხვევაში. (სურ 2)
დამწვრობის სიმძიმის ხარისხი

დამწვრობის ფართის, შრეობრივი ხარისხისა და დაზარალებულის ზოგადი მდგომარეობის

მიხედვით არჩევენ კრიტიკულ (მძიმე), საშუალო და მსუბუქი სიმძიმის დამწვრობას.

კრიტიკულ დამწვრობას მიეკუთვნება:

❖ სახის, სასქესო ორგანოების, ზედა კიდურების, ტერფების სრულშრეობრივი III

ხარისხის დამწვრობა

❖ სხეულის ზედაპირის 10%-ზე მეტი სრულშრეობრივი III ხარისხის დამწვრობა

 ❖ სხეულის ზედაპირის 30%-ზე მეტი არასრულშრეობრივი II ხარისხის დამწვრობა

❖ დამწვრობა ასოცირებული სასუნთქი გზების დაზიანებასთან

❖ დამწვრობა ძლიერ მტკივნეული, შეშუპებული, დეფორმირებული კიდურით

(შესაძლო მოტეხილობით)

❖ დამწვრობა, რომელიც მთლიანად მოიცავს სხეულის რომელიმე ნაწილს (მაგ. - ქვედა

კიდური, გულმკერდი და ა.შ.)

❖ დამწვრობა დაზარალებულებში, რომელთაც ანამნეზში აღენიშნებათ სხვა თანმხლები

დაავადებები.

საშუალო სიმძიმის დამწვრობას მიეკუთვნება:

❖ სხეულის საერთო ზედაპირის 2%-10% სრულშრეობრივი III ხარისხის დამწვრობა

❖ სხეულის საერთო ზედაპირის 15%-30% არასრულშრეობრივი II ხარისხის დამწვრობა

❖ სხეულის საერთო ზედაპირის 50% ზედაპირული I ხარისხის დამწვრობა

მსუბუქი სიმძიმის დამწვრობას მიეკუთვნება:

❖ სხეულის საერთო ზედაპირის 2%-ზე ნაკლები III ხარისხის დამწვრობა

❖ სხეულის საერთო ზედაპირის 15%-ზე ნაკლები II ხარისხის დამწვრობა

❖ სხეულის საერთო ზედაპირის 50%-ზე ნაკლები I ხარისხის დამწვრობა

გამოკვლევის სქემა:

პრეჰოსპიტალურ ეტაპზე თავდაპირველად სასურველია მოპოვებულ იქნას შემდეგი

ინფორმაცია:

- პაციენტის სახელი, ასაკი, დამწვრობის დრო, დამწვრობის მიზეზი (ცეცხლი, ორთქლი,

აირები, ქიმიური ნივთიერება, რადიაცია, ელექტროდენი) იყო თუ არა აფეთქება?;

- რა იყო ცეცხლით გამოწვეული დამწვრობის წყარო? (საწვავი - ბენზინი, ნავთი, გაზი;

ავეჯი,პლასტიკატი).

- იმყოფებოდა თუ არა დაზარალებული დახურულ სივრცეში?

- დაახლოებით რამდენ ხანს იყო დაზარალებული კონტაქტში დამწვრობის წყაროსთან?

- აქვს თუ არა თანმხლები დაავადებები (მანამდე არსებული) და რა სახის მედიკამენტებს
იყენებს/იყენებდა დაზარალებული?;

-აღინიშნება თუ არა ალერგია ანამნეზში;

- რამდენად ხშირად იყენებს ალკოჰოლს?

- დაკარგა თუ არა დაზარალებულმა ცნობიერება?

დანარჩენი გამოკვლევები (რენტგენი, ეკგ, სისხლის საერთო ანალიზი და ჰემატოკრიტი,

სისხლის ბიოქიმიური ანალიზი, კერძოდ - ელექტროლიტები, ტარდება უკვე ჰოსპიტალურ
ეტაპზე).

გადაუდებელი დახმარება დამწვრობის დროს და მკურნალობის გეგმა

1. დაზიანების შეჩერება- უსაფრთხოებაში დარწმუნება, დამცავი ტანსაცმლის და

ხელთათმანების ჩაცმა; დაზარალებულის მოშორება დამწვრობის წყაროდან.

2. სხეულის დამწვარი მიდამოს სასწრაფო გაგრილება-დამწვარი ტანსაცმლის მოშორება

(მიწებებული ტანსაცმლის მოშორება არ შეიძლება)

დამწვარი მიდამოს გაგრილება ფიზიოლოგიური ხსნარით/წყლით (15°C), რაც შეიძლება

სწრაფად. თერმული დამწვრობისას საჭიროა გაგრილება გარემოს ტემპერატურამდე სულ
მცირე 10-15 წთ. განმავლობაში, ხოლო ქიმიური დამწვრობის შემთხვევაში - 30 წთ.
განმავლობაში. ქიმიური დამწვრობის დროს აუცილებელია წყლით საფუძვლიანი ირიგაცია.
ინფიცირების თავიდან ავიცილების მიზნით უნდა იყოს გამოყენებული ფიზიოლოგიური
ხსნარი ან სუფთა წყალი. გაგრილების პროცესმა არ უნდა გაახანგრძლივოს
ტრანსპორტირება, სასურველია გაგრილების პროცედურა გაგრძელდეს ტრანსპორტირების
ეტაპზეც. დიდი ფართის თერმული დამწვრობების (10%-ზე მეტი) შემთხვევაში
პედიატრიულ და ასაკოვან პაციენტებში ჰიპოთერმიის განვითარების რისკის გამო
გაგრილება უკუნაჩვენებია. ჭრილობის დამუშავება – ნეკროზული ქსოვილების მოცილება არ
უნდა ჩატარდეს შემთხვევის ადგილზე.

• ინფიცირების თავიდან აცილებისა და სითბოს დაკარგვის შესამცირებლად უნდა იყოს

გამოყენებული სტერილური საფენები.

3. ვენტილაციის უზრუნველყოფა: ABC(სუნთქვის და სისხლის მიმოქცევის) კონტროლი და

აღდგენა უნდა უძღოდეს წინ დანარჩენ საფეხურებს. ყველა ურგენტული პაციენტი უნდა
ვმართოთ შემდეგი თანმიმდევრობით: სასუნთქი გზების გამავლობა, სუნთქვა, ცირკულაცია,
ნევროლოგიური მხარე და შემდეგ -კანის დაზიანება.

• 100% ჟანგბადის მიწოდება ნიღბით, თუ აღინიშნება ბრონქოსპაზმი ეძლევა β2 აგონისტი

(სალბუტამოლი ან ტერბუტალინი) ნებულაიზერით;
• სასუნთქი გზების გამავლობის შემოწმება;

თუ აღინიშნება ინჰალაციური ან თერმული დაზიანების ნიშნები:

− ცნობიერების დათრგუნვა; შეტრუსული თმები, წარბები, წამწამები;

− სახის ან პირხახის პირდაპირი ხილული დამწვრობა; ხმის ჩახლეჩა;

− სტრიდორი; ხველა; დიდი რაოდენობით ჭვარტლი ლორწოვან გარსებზე;

− ხორხის შეშუპება

ამ შემთხვევაში ტარდება ადრეული ენდოტრაქეალური ინტუბაცია, მექანიკური

ვენტილაცია, თუ ცენტრალური პულსი არ არის – გულ-ფილტვის რეანიმაცია (გფრ-CPR)

• თუ აღინიშნება სრული რესპირატორული ობსტრუქცია და ინტუბაცია არის წარუმატებელი

ტარდება კრიკოთირეოპუნქცია ან კრიკოთირეოტომია.

4. სითხით უზრუნველყოფა: საუკეთესო ადგილი ინტრავენური კათეტერიზაციისათვის არის

წინამხარი, იდაყვის წინა ფოსო. ალტერნატივა – გარეთა საუღლე ვენა, ბარძაყის ვენა. ი/ვ
კათეტერის დაყენება სასურველია ინტაქტურ კანზე.

• კათეტერიზაციას საჭიროებენ პაციენტები სხეულის სრული ზედაპირის >20% დამწვრობით;

• უნდა იქნას აღებული სულ მცირე ორი პერიფერიული ვენა;

• გამოიყენება ჰიპოტონიური Ringer’s Lactate-ის მსგავსი ხსნარები.

სითხის გადასხმისათვის გამოიყენება Parkland -ის ფორმულა: 2-4 მლ Ringer’s Lactate X

პაციენტის წონა/კგ X სსზ-ის დამწვარ %-ზე = მლ/24საათში. გამოთვლილი სითხის
რაოდენობის ნახევარი უნდა გადაისხას შემთხვევიდან პირველ 8 საათში, ხოლო მეორე
ნახევარი - მომდევნო 16 საათში. მაგალითად თუ პაციენტი არის ზრდასრული წონით 60კგ
და სხეულის საერთი ზედაპირის 25% არის დამწვარი Parkland -ის ფორმულა იქნება ასეთი;

2მლ Ringer’s Lactate X 60კგ X 25% = 3000მლ/24საათში.

თუ არის საშუალება, უნდა განისაზღვროს პაციენტის მიერ შარდის გამოყოფა, ლაქტატის

დონე, აციდოზის ხარისხი და სხვა მარკერები, რათა დაიგეგმოს სამომავლო ინფუზიური
თერაპია.

➢ პრეჰოსპიტალურ ეტაპზე გადასხმის მარტივი წესი:

- დაზარალებული ასაკი > 15 წელი – რინგერის ლაქტატის დოზა 500 მლ/სთ-ში

- დაზარალებული ასაკი 5–15 წელი _ რინგერის ლაქტატის დოზა 250 მლ/სთ-ში

- დაზარალებული ასაკი < 5 წელი _ უნდა გადაესხას Dextrose 5 Lactated Ringer (D5LR).
5. პერიფერიული ცირკულაციის უზრუნველყოფა

- პაციენტს უნდა მოვაშოროთ ნებისმიერი საგანი, რაც ხელს უშლის ნორმალურ

ცირკულაციას (ბეჭდები და სამაჯურები);

-აუცილებელია პერიფერიული ცირკულაციის დარღვევის კლინიკური ნიშნების (ციანოზი,

კაპილარული ავსების შეფერხება, ნევროლოგიური ნიშნების პროგრესირება - პარესთეზიები,
ღრმა ქსოვილების ტკივილი) დროული გამოვლენა.

6. ნაზოგასტრალური ზონდი

• ზონდის ჩადგმა და ასპირატორზე შეერთება - თუ აღინიშნება გულისრევა, ღებინება,

მუცლის შებერილობა ან პაციენტს ახალი მიღებული აქვს საკვები და დაზიანებულია სსზ-ის
25%-ზე მეტი.

7. ანალგეზია

- ნარკოტიკები ინტრავენურად; არჩევის პრეპარატი არის Morphine Sulfate (მოზრდილებში -

2.5-5მგ/კგ ი/ვ; ბავშვებში - 0.1 მგ/კგ ი/ვ);

- შეყვანის შემდეგ უნდა შემოწმდეს სუნთქვის სიხშირე;

ნარკოტიკის შეყვანა შეიძლება მხოლოდ საჭიროების შემთხვევაში და შეყვანამდე უნდა

შემოწმდეს ცნობიერება.

8. ტეტანუსის პროფილაქტიკა

9. ჰოსპიტალიზაციის ჩვენებები: დამწვრობის ცენტრში დარეკვა და გაფრთხილება

პაციენტის ტრანსპორტირების თაობაზე ნაჩვენებია შემდეგ შემთხვევებში:

⇒ ნებისმიერ ასაკში თუ აღინიშნება სხეულის საერთო ზედაპირის (სსზ) 5%-ზე მეტის III
ხარისხის დამწვრობა;

⇒ ნებისმიერ ასაკში სსზ-ის 20%-ზე მეტის II/III ხარისხის დამწვრობა;

⇒ 10 წლამდე და 50 წლის ზემოთ პაციენტების სსზ-ის 10%-ზე მეტის II/III ხარისხის

დამწვრობა;

⇒ II/III ხარისხის დამწვრობა, რომელიც მოიცავს სახეს, მტევნებს, ტერფებს, გენიტალიას,

საზარდულის მიდამოს და ძირითად სახსრებს;

⇒ სერიოზული ქიმიური და ელექტრული დაზიანება;

⇒ ინჰალაციური დამწვრობა;

⇒ დაზარალებულები დამწვრობითა და თანმხლები დაავადებებით.

სხვა შემთხვევებში პაციენტის ტრანსპორტირება სპეციალიზირებულ კლინიკებში საჭირო არ
არის

10. ტრანსპორტირებისათვის მომზადება

- ტრანსპორტირებისას დაზარალებულს სასურველია ახლდეს ექიმი, მედდა და ახლობელი

ადამიანი;

- დამწვრობის მიდამო დაფარული უნდა იყოს სტერილური, თბილი და არაადჰეზირებადი

საფენებით.

შენიშვნა: პაციენტი არასოდეს არ უნდა იქნეს ტრანსპორტირებული სველი საფენებით, ეს

გამოიწვევს ჰიპოთერმიას და გაზრდის ლეტალური გამოსავლის რისკს.
 თავი 7. სასუნთქი გზების ობსტრუქცია

ობსტრუქცია ნიშნავს დახშობას. სასუნთქი გზების დახშობის მიზეზი შეიძლება იყოს:

ხორხისა და სასულის ტრავმული დაზიანება, ჰაერგამტარი გზებში უცხო სხეულის
მოხვედრა, ქვედა ყბის მოტეხილობის დროს ენის უკან გადავარდნა, ხორხის
დიფტერია, სასუნთქი გზების ანთებითი დაავადებები, ასევე სიმსივნეები რომელიც
ლოკალიზებულია კისრის, ფარისებრი ჯირკვალის ან ხორხის რეგიონში და სხვა.

სასუნთქი გზების ობსტრუქციის ტიპები:

➢ ზედა სასუნთქი გზების ობსტრუქცია- როდესაც ჰაერის გატარების შეფერხება

ხდება ცხვირიდან ხორხისკენ;
➢ ქვედა სასუნთქი გზების ობსტრუქცია- ჰაერის გატარების შეფერხება ხდება
ხორხსა და ფილტვის ვიწრო გასასვლელებს შორის;
➢ ნაწილობრივი ობსტრუქცია- ჰაერის გატარება ნაწილობრივ დახშობისას მაინც
ხდება, თუმცა ასეთ მდგომარეობაში სუნთქვა გაძნელებულია;
➢ სრული ობსტრუქცია- ასეთ დროს სასუნთქი გზები სრულადაა დახშული და
სუნთქვა შეუძლებელია;
➢ მწვავე ობსტრუქცია- ასეთ დროს სასუნთქი გზების ობსტრუქცია სწრაფად
ხდება, მაგალითად უცხო სხეულების გადაცდენით;
➢ ქრონიკული ობსტრუქცია- ასეთ დროს ბლოკირების გამომწვევ მიზეზს
ესაჭიროება განვითარებისათვის დიდი დრო, მაგალითად ემფიზემა.

მიმდინარეობის მიხედვით სასუნთქი გზების ობსტრუქცია შეიძლება იყოს მსუბუქი

ხარისხის და მძიმე. სასუნთქი გზების ობსტრუქციის დროული აღმოჩენა არის
პაციენტის მდგომარეობდან წარმატებული გამოსავლის მნიშვნელოვანი კომპონენტი.
ობსტრუქცია რომ აღმოვაჩინოთ უნდა ვიცოდეთ მისი ნიშნები.

მსუბუქი ხარისხის ობსტრუციის ნიშნები:

o ჰარის მოძრაობა შენარჩუნებულია

o პაციენტს არ აქვს გონება დაკარგული და შეუძლია დაახველოს ძლიერად
o ხველის ეპიზოდებს შორის შესაძლოა აღინიშნებოდეს ხმაურიანი სუნთქვა.

მძიმე ხარისხის ობსტრუქციის ნიშნები:

o ჰაერის მოძრაობა დარღვეულია ან საერთოდ არ აღინიშნება

o ხველა არის სუსტი, არაეფექტური ან საერთოდ არ არის
 o ჩასუნთქვა ხმაურიანია ან საერთოდ არ აღინიშნება
o აღინიშნება სუნთქვის მზარდი გაძნელება
o შესაძლოა აღინიშნოს ციანოზი (მოლურჯო ელფერის
კანი)
o პაციენტს არ შეუძლია საუბარი, ჰაერის შერხევა და
ტირილი.
o აღინიშნება მოხრჩობის უნივერსალური ნიშანი
(კისერზე შემოხვეული ხელები )

როგორ მოვიქცეთ მსუბუქი ხარისხის ობსტრუქციის დროს?

1. მანამ სანამ ჰაერის მოძრაობა შენარჩუნებულია, სთხოვეთ დაზარალებულს

გააგრძელოს ხველა და სუნთქვა;
2. არ შევუშალოთ ხელი დაზარალებულს თავად გაითავისუფლოს სასუნთქი
გზები უცხო სხეულისაგან, მაგრამ ვრჩებით მასთან და ვაკონტროლებთ
მდგომარეობას;
3. თუ მსუბუქი ხარისხის სასუნთქი გზების ობსტრუქცია გახანგრძლივდა
ვუკავშირდებით სასწრაფო სამედიცინო სამსახურს (სსს).

გადაუდებელი დახმარება მძიმე ხარისხის სასუნთქი გზების ობსტრუქციის დროს

მძიმე ხარისხის ობსტრუქციის ერთ ერთი მიზეზი შეიძლება იყოს უცხო სხეულის
გადაცდენა სასულეში- დახრჩობა. ამ შემთხვევაში კითხეთ პაციენტს იხრჩობა თუ
არა. თუ იგი ვერ საუბრობს და პასუხის ნიშნად მხოლოდ თავს გიქნევთ და არ
შეუძლია სუნთქვა ხვდებით, რომ დაზარალებულს აქვს მძიმე ობსტრუქცია,
ვიძახებთ სასწრაფო სამედიცინო დახმარებას და მათ მოსვლამდე განახორციელეთ
ჰეიმლიხის მანევრი (სურ 1. ა). ჰეიმლიხის მანევრი ეს არის ბიძგისებური მოძრაობები
მუცელზე, რომელიც გამოიყენება მოზრდილებში უცხო სხეულით სასუნთქი გზების
დახშობის დროს და არ გამოიყენება ჩვილ ბავშვთა ასაკში.

ჰეიმლიხის მანევრის ჩატარების წესი- დადექით ან ჩაიმუხლეთ პაციენტის ზურგს

უკან და შემოხვიეთ თქვენი ხელები წელზე, ერთი ხელით შეკარით მუშტი და ცერა
თითის მხრიდან მოათავსეთ დაზარალებულის მუცელზე ჭიპსა და მკერდის ძვალს
შორის ცენტრში. დააფიქსირეთ მუშტი მეორე ხელით და განახორციელეთ ზეწოლა
პაციენტის მუცელზე სწრაფი ბიძგისებური მოძრაობებით. გაიმეორეთ ეს მანევრი
უცხო სხეულის ამოვარდნამდე ან სანამ დაზარალებული არ დაკარგავს გონებას.
თითოეული ახალი ბიძგი არის ცალკეული მოძრაობა, რაც აუცილებელია
ობსტრუქციის მოსახსნელად.

თუ დაზარებული არის ორსულად ან ჭარბწონიანია, ჩაატარეთ ბიძგისებული

მოძრაობები გულმკერდზე (სურ 1.ბ), ხოლო თუ დაზარალებული ჩვილია მაშინ
მუცლის მხრიდან დაიწვინეთ ხელზე ან მუხლზე და შეასრულეთ ბიზგისებური
მოზრაობები ბეჭებზე (სურ 1.გ).

მძიმე ხარისხის ობსტრუქციის დროს, რომლის მიზეზიც შეიძლება იყოს

ანგიონევროზული შეშუპება, ანაფილაქსია ან სხვა სახის მასიური ტრვმები, ასევე იმ
შემთხვევაში როდესაც დახრჩობის დროს ვერ ხერხდება უცხო სხეულის ამოღება
სასულიდან ჰეიმლიხის მანევრით და ვითარდება სუნთქვის უკმარისობა საჭიროა
შესრულდეს კრიკოტომია (კრიკო-კონიკო-თიროიდოტომია) ან ტრაქეოსტომია.

კრიკოტომია

კრიკოტომია კეთდება უფრო მარტივად ვიდრე

ტრაქეოსტომია და გამოირჩევა ნაკლები გართულებებითა
და სისხლდენით, რის გამოც მას ხშირად მოიხსენიებენ
როგორც უსისხლო ოპერაციას. კრიკოტომიის
ჩასატარებლად საჭიროა კრიკოტომი და ექიმისთვის
პირველადი მოხმარების სტერილური ნივთები. არსებობს
სპეციალური კრიკოტომიის ერთჯერადი ანაწყობი (სურ
2). კრიკოტომული მილი შედგება გარეთა და შიგნით
კანულისგან (მილისგან), გარეთა კანულას აქვს ფრთები ფიქსაციისათვის.
მას შემდეგ რაც გადაწყდება კრიკოტომიის ჩატარება პაციენტის თავი უნდა
გადავწიოთ მაქსიმალურად უკან, მოვსინჯოთ „ადამის ვაშლი“ და კრიკოთი-
რეოიდული მემბრანა (ბეჭდ-ფარისებრი იოგი). მოსინჯვის შემდეგ მოხდება
კანის, კანქვეშა ქსოვილების და საბოლოოდ კრიკოთირეოიდული მემბრანის
გაკვეთა (სურ 3). მემბრანის გაკვეთისა და მილის მოთავსების შემდეგ
კრიკოტომის შიდა მილს ვიღებთ, გარე მილს ვტოვებთ სასულეში და
ვაფიქსირებთ.

ტრაქეოსტომია

ტრაქეეოსტომია ტრაქეის წინა კედლის გაკვეთის ოპერაციაა, მის სანათურში

ტრაქეოსტომული კანულის შემდგომი შეყვანით ან სტომის შექმნით სუნთქვის
უზრუნველსაყოფად, ან ენდოტრაქეული და ენდობრონქული სადიაგნოსტიკო და
სამკურნალო მანიპულაციების ჩასატარებლად.

ჩვენებები:

▪ სასუნთქი გზების მძიმე ობსტრუქცია უცხო სხეულით ან პირნაღები მასებით;

▪ სახის ტრავმა, ხორხის დიფტერია, ანგიოედემა, სიმსივნეები;
▪ ბოლო წლებში ტრაქეოსტომიას აკეთებენ სუნთქვის გაუმჯობესების მიზნით
ქალა-ტვინის ტრავმის, ფილტვებზე და გულზე გარკვეული ოპერაციების
დროს;
 ▪ აგრეთვე სხვადასხვა მიზეზით გამოწვეული, სწრაფად განვითარებული
სუნთქვის უკმარისობის დროს;
▪ ტრაქეოსტომია კეთდება წინასწარი ოპერაციის სახით პირის ღრუში და ხახაში
ოპერაციული ჩარევის დროს, რათა თავიდან იქნას აცილებული სისხლის
გადასვლა სასუნთქ გზებში;
▪ მცირეწლოვან ბავშვებში ბრონქოსკოპიაც ტრაქეოსტომიის მეშვეობით
ხორციელდება.

ტრაქეოსტომიის დროს გარდა საერთო ქირურგიული იარაღებისა, საჭიროა

ცალკბილა მახვილი კავები, მცირე ზომის ბლაგვი კავები, ტრუსოსი (სასულის
განაკვეთის გამაგანიერებელი), სხვადასხვა ზომის ტრაქეოსტომული კანულები.
ტრაქეოსტომული კანულა შედგება გარეთა და შიგნითა მილებისაგან და
ფარისგან, რომლითაც იგი ბანდის მეშვეობით კისერზე ფიქსირდება, აგრეთვე მას
აქვს ობტურატორი (სურ 4).

განარჩევენ ზედა, ქვედა და შუა ტრაქეოსტომიას. ზედა ტრაქეოსტომია კეთდება

ფარისებრი ჯირკვლის ყელის ზემოთ, ქვედა ტრაქეოსტომია ფარისებრი ჯირკვლის
ყელის ქვემოთ, ხოლო შუა ტრაქეოსტომიის დროს სასულე იკვეთება ფარისებრი
ჯირკვლის ფარგლებში, ამ უკანასკნელის გადაკვეთის შემდეგ, ამიტომ შუა
ტრაქეოსტომიას არ იყენებენ გარდა გამონაკლისი შემთხვევისა, როდესაც გარკვეული
მიზეზების გამო ვერ ხერხდება ფარისებრი ჯირკვლის ყელის ზემოთ ან ქვემოთ
გადანაცვლება. ბავშვებში იყენებენ ქვედა ტრაქეოსტომიას, ხოლო მოზრდილებში
ზედას. თუმცა პაქტიკაში მოზრდილებშიც ქვედა ტრაქეოსტომიას უფრო ხშირად
აწარმოებენ, ვინაიდან ზედა ტრაქეოსტომია ტექნიკურად რთულად შესას-
რულებელია. ზოგჯერ პათოლოგიური პროცესი გადასულია ხორხის ქვედა ნაწილზე
და სასულეზეც კი, რაც ზედა ტრაქეოსტომიის უკუჩვენებას წარმოადგენს.

ოპერაციის ტექნიკა

ტრაქეოსტომიის სწორად ჩასატარებლად

მნიშვნელოვნია პაციანტის თავის პოზიცია და
გაუტკივარება. ავადმყოფი წევს ზურგზე, ბეჭქვეშ დევს
მორგვი და თავი უკან არის გადაწეული. კეთდება
ადგილობრივი ინფილტრაციული ანესთეზია, ხოლო
ბავშვებში მათი მოუსვენრობის გამო ზოგჯერ
მიმართავენ ნარკოზს. ტრაქეოსტომიის გასაკეთებლად
საჭიროა ვიცოდეთ კისრის სამკუთხედები და მათში
შემავალი ორგანოების შრეობრივი განლაგება რათა თავიდან ავიცილოთ
გართულებები. ტრაქეოსტომია კეთდება ბეჭ-სასულის სამკუთხედში (სურ 5).
ზედა ტრაქეოსტომიის დროს ქირურგი დგას ავადმყოფის მარჯვნივ და მარცხენა
ხელით აფიქსირებს ხორხს. განაკვეთი კანზე ტარდება ზუსტად კისრის შუა ხაზზე,
ფარისებრი ხრტილის შუა დონიდან ქვევით 5-6სმ მანძილზე (ბავშვებში 3-4სმ). კანის
კანქვეშა ქსოვილისა და ზედაპირული ფასციის გაკვეთის შემდეგ კანქვეშა ვენებს (vv.
Medinae colli) გადასწევენ გვერდით, თუ ისინი ანასტომოზებით ერთმანეთთან არიან
დაკავშირებული ხდება მათი ორ ლიგატურას შორის გადაკვეთა. ამის შემდეგ კისრის
თეთრ ხაზსს, რომელიც კისრის II და III ფასციით იქმნება, კვეთენ ღარიან ზონდზე
ისე, რომ ხორხისა და სასულის წინ მდებარე კუნთების mm. sternohyoideus; mm.
sternothyoideus (მკერდ-ინის კ. და მკერდ-ფარისებრი კ.) ბუდეები არ გაიხსნას. კისრის
თეთრი ხაზისა და აღნიშნული კუნთების გვერდზე გადაწევის შემდეგ გამოჩნდება
კისრის IV ფასციის ვისცერული ფურცელი, რომელიც ფარავს ფარისებრი ჯირკვლის
ყელს და მას აკავშირებს ბეჭდისებრ ხრტილთან და სასულის პირველ რგოლთან.
ჯირკვლის ყელის ბეჭდისებრ ხრტილთან დამაკავშირებელ ფასციურ ფურცელს
განივი მიმართულებით კვეთენ. ფარისებრი ჯირკვლის ყელს მისი მფარავი ფასციის
ფირფიტირთურთ კოხერის ზონდით ან დახურული კუპერის მაკრატლით
სასულისაგან განაშორებენ და ბლაგვი კავებით ქვემოთ გადასწევენ. ამ დროს
გამოჩნდება სასულის წინა ზედაპირი, რომელიც ზედა 3 რგოლის ფარგლებში უნდა
განთავისუფლდეს შემაერთებელი ქსოვილისაგან. სასულის გაკვეთის მომენტში,
ხორხისა და სასულის დაფიქსირების მიზნით ბეჭდისებრ ხრტილს და მასთან
დაკავშირებულ ერთ-ერთ იოგს (lig. Cricothyroideum, lig. Cricotracheale) ამოსდებენ
ცალკბილა მახვილ კავს და გადასწევენ ზევით. მარჯვენა ხელში იღებენ სკალპელს,
რომლის პირიც ზევითაა მიმართული, დანის წვერიდან 1სმ დაშორებით ქირურგი
ადებს საჩვენებელ ან მესამე თითს, რათა არ შეიჭრას ღრმად სასულეში და არ
დააზიანოს მისი უკანა კედელი. სასულის წინა კედელს კი კვეთენ ქვევიდან ზევით,
ზედა 2-3 ხრტილის ფარგლებში (ძველი მეთდით), ან მეორე და მესამე
რგოლთაშორისი სივრცის გაკვეთა ხდება განივად სკალპელის წვერის სიგანეზე და
მერე ტრუსოსის მეშვეობით ხდება მისი გაგანიერება (თანამედროვე მეთოდით).
სასულეში ჰაერის შესვლისთანავე წამიერად წყდება სუნთქვა, შემდეგ იწყება ძლიერი
ხველა, რის შედეგადაც სასულედან ამოინთხევა ლორწო. ხველის რეფლექსის
დასათრგუნად ხდება 1%-2% დიკაინის ან პანთროკაინის 2-5 წვეთი ჩაშვება. ამის
შემდგომ ხდება ჭრილობის გაგანიერება, კავების მოხსნა და ტრაქეაში შეყავთ
წინასწარ შერჩეული ტრახეოსტომული მილი, რომელსაც პირველად ჩაუშვებენ
სასულეში მარჯვნიდან ისე, რომ მისი ფარი მოთავსებული იყოს საგიტალურად და
შემდეგ კანულას მოაბრუნებენ წინისაკენ და ბოლომდე შეყავთ სასულეში. კანულის
სასულეში მოთავსების შემდეგ აწარმოებენ საბოლოო ჰემოსტაზს. ჭრილობას კერავენ
5-6 ნაკერით. ტრაქეოსტომული მილის ქვეშ ჭრილობას აფარებენ რამოდენიმე საფენს
და კანულას ადგილზე აფიქსირებენ მარლის ბაფთებით, რომლებიც გამობმულია
ტრაქეოსტომული კანულის ფარზე და შეკრულია უკან კისერზე. კანულას წინ
ჩამოფარებენ ფიზიოლოგიურ ხსნარში დასველებულ საფენს ჰაერის ფილტრაციისა
და დატენიანების მიზნით. კანულიდან გამოსული ლორწოთი საფენი რომ არ
გაიჟღინთოს, მას ფარავენ მუშამბის ან რეზინის წინსაფარით, რომელიც
გულმკერდზე არის ჩამოშვებული. ტრაქეოსტომული კანულის შიგნითა მილს
პერიოდულად ამოიღენებ და ლორწოსგან წმენდენ, ან ცვლიან ახლით. ნორმალური
გზით სუნთქვის აღდგენის შემდეგ კანულას იღებენ სასულიდან.

ქვედა ტრაქეოსტომიის დროს განაკვეთს ატარებენ ბეჭდისებრი ხრტილიდან

მკერდის ძვლის საუღლე ამონაჭდევამდე. კანისა და კანქვეშა ქსოვილის გაკვეთის
შემდეგ კანქვეშა ვენებს გადასწევენ გვერდებზე, კისრის II ფასციას გაკვეთენ ღარიან
ზონდზე და ხსნიან მკერდზევითა შემაერთებელქსოვილოვან ფასციათაშორის
სივრცეს (spatium interaoneuroticum suprasternale), რომლის ქვედა ნაწილშიც
მოთავსებულია a. thyreoidea ima. ამ არტერიას ბლაგვი კავით გადასწევენ უკან. შუა
ხაზზე კვეთენ III ფასციას და მკერდ-ინის და მკერდ-ფარისებრ კუნთებს გადასწევენ
გვერდებზე ბლაგვი კავებით. ამის შემდეგ ღარიან ზონდზე კვეთენ IV ფასციის
პარიესულ ფრცელს და ხსნიან სასულის წინა სივრცეს, რომელშიც მოთავსებულია
plexus thyroideus impar, vv. thyroidea imae და ზოგჯერ a. thyreoidea ima (10-15%). ამ
არტერიის მოულოდნელი დაზიანება განსაკუთრებით სახიფათოა, ვინაიდან მასში
სისხლის წნევა თითქმის ისეთივეა, როგორც აორტის რკალში. ხსენებული
სისხლძარღვები გადაიკვანძება და გადაიკვეთება. შემაერთებელი ქსოვილი
ანატმიური პინცეტითა და ღარიანი ზონდით ითიშება და გამოჩნდება ჯირკვლის
ყელი და სასულის წინა ზედაპირი. განსაკუთრებული სიფრთხილეა საჭირო
ჭრილობის ქვედა კუთხეში, ვინაიდან მხარ-თავის ღერო ზოგჯერ ჩვეულებრივზე
ზემოთ მდებარებს (განსაკუთრებით ბავშვებში) და კისრის ძლიერი გაშლისას კიდევ
უფრო ამოიწიოს მკერდის საუღლე ამონაჭდევის ზემოთ.

ფარისებრი ჯირკვლის ყელის ბლაგვი კავებით რამდეადმე ზევით გადაწევის შემდეგ

სასულეს გვერდებზე ამოსდებენ ორ ცალკბილა კავს და III-IV ან V-VI ხრტილების
რგოლთაშორისი სივრცის ფარგლებში კვეთენ და ათავსენებ ტრაქეოსტომულ
კანულას. ოპერაციის შემდეგი მსვლელობა ისეთივეა, როგორც ზედა ტრაქეოსტომიის
დროს.
გართულებები:

▪ ინტრაოპერაციული (ოპერაციის მიმდინარეობისას)

სისხლდენა, სასულის კედლების, ფარისებრი ჯირკვლის, საყლაპავის დაზიანება,

პნევმოთორაქსი და სხვა…

▪ პოსტოპერაციული (ოპერაციის შემდგომი );

ა) ადრეული (24 საათის განმავლობაში)

სისხლდენა, ტრახეოსტომული მილის ობტურაცია ან მისი გადაადგილება, ინფექცია,

ბ) მოგვიანებითი (24 საათის შემდგომ) სასულის სტენოზი, ფისტულა და სხვა.

თავი 8. დესმურგია

დესმურგია - მოძღვრება ნახვევის სწორად დადებისა და გამოყენების შესახებ. შესახვევ

მასალად გამოიყენება დოლბანდი, ბანდი, ბამბა, თაბაშირი და სხვა, რომლებისგანაც
ძირითადად ნახვევს აკეთებენ.

სხეულის ამათუ იმ ნაწილზე შესახვევი მასალის დადების პროცესს შეხვევა ეწოდება. შეხვევა
ანუ ნახვევის დადება არის მოქმედება, ნახვევი კი ამ მოქმედების შედეეგი.

ნახვევი ეწოდება ყველაფერს, რასაც სამკურნალწამლო საშუალების სახით, დაცვის მიზნით,

მუდმივი ზეწოლისათვის ანდა სხვა დანიშნულებით სხეულის რომელიმე ნაწილზე
დაადებენ და ამა თუ იმ დროით დააამაგრებენ რომელიმე წესის გამოყენებით.

არსებობს რბილი და მაგარი ნახვევი. რბილი მასალით ან ძირითად ბამბის და ბანდით

შესრულებულ ნახვევს ბანდიანი დამცველი და საფიქსაციო ნახვევი ეწოდება.

ფუნქციური დანიშნულების მიხედვით ნახვევები შეიძლება იყოს; შესახვევი მასალის

დასამაგრებელი(საფიქსაციო), ჰემოსტაზური, მაგარი-საიმობილიზაციო, გამჭიმავი,
მაკორეგირებელი.

ანტისეპტიკურია ნახვევი თუ ის შეიცავს ანტისეპტიკურ ნივთიერებებს, ასეპტიკურია კი

უბრალოდ სტერილული ნახვევია. დამცავ ნახვევს იყენებენ ჭრილობაზე გრანულაციური
ქსოვილის გამოშრობისგან დასაცავად, ოკლუზიური ნახვევი სრულად წყვეტს ჭრილობაზე
ჰაერის ზემოქმედებას.

რა სახისაც არ უნდა იყოს ნახვევი იგი უნდა აკმაყოფილებდეს შემდეგ მოთხოვნებს;

1. საიმედოდ ამაგრებდეს შესახვევ მასალას დაზიანებულ არეზე

 2. იყოს მსუბუქი, მაგრამ გამძლე და მოსახეხებელი
3. შეძლებისდაგვარად არ ზღუდავდეს მოძრაობას
4. არ იწვევდეს სისხლისა და ლიმფის მიმოქცევის მოშლას
5. არ აწუხებდეს ავადმყოფს და
6. შეძლებისდაგვარად იყოს მოხდენილად გაკეთებული

რბილი ნახვევის სახეები

ხილაბანდით ნახვევი (სამკუთხა ნახვევი) - მარტივი ნახვევია. ხილაბანდს სამკუთხა ფორმა

აქვს და გრძელ მხარეს უწოდებენ ფუძეს, ხოლო მის წინ მდებაკე კუთხეს -ვეროს, დანარჩენ
ორ გვერდით კუთხეს-ბოლოებს. ის გამოიყენება სარძევე ჯირკვლის გადასახვევად, ხელის
მტევნის, მხრის და ზედა კიდურის ფიქსაციისთვის, თავის შესახვევად და სხვა. სამკუთხა
ნახვევის დადების ზედა კიდურზე წესი;

-პირველ რიგში წინა მხარსხრიან

იდაყვის სახსარში სწორი კუთხით.

-ხილაბანდი მოთავსებულია
დაზიანებული წინამხრის უკან ისე, რომ
ხილაბანდის ფუძე სხეულის შუა ხაზს
შეესაბამება, წვერო კი- დაავადედბული
კიდურის იდაყვის მიმართულებას.

-ხილაბანდის ერთი ბოლო

მოთავსებულია დაავადებულ მხარზე,
მეორე კი ძირს არის დაშვებული,
რომელსაც მაღლა ავწევთ, გადავატარებთ
საღ მხარზე და კისრის უკანა ზედაპირზე
შევკრავთ. ხილაბანდის თავისუფალ
ბოლოს ვამაგრებთ წინა ნაწილზე
ინგლისური ქინძისთავით.

სამკუთხა ნახვევის დადება თავზე:

1. დაფარეთ ჭრილობა სტერილური

საფენით, მოათავსეთ სამკუთხა
სახვევი დაზარალებულის თავზე ისე,
რომ სწორი კუთხე კეფაზე იყოს (ა);

2. გადააჯვარედინეთ სამკუთხა სახვევის კიდეები დაზარალებულის თავის უკან (ბ);

3. გადმოიტანეთ სახვევის კიდეები წინ და შეკარით/განასკვეთ შუბლთან (გ).

შურდულისებრი ნახვევი -მისი გამოყენება ხდება,
ნიკაპზე, ცხვირზე, კეფაზე და შორისზე. ვიღებთ
დაახლოებით 70სმ სიგრძის განიერ ბანდის ნაჭერს და
ვჭრით შუაზე ისე, რომ ბანდის შუა ნაწილს ვტოვებთ
გაუჭრელს, ცენტრალური ნაწილის ზომა
დამოკიდებულია დაზიანებული რეგიონის ზომაზე.
სწორედ ბანდის ცენტრალური ნაწილით იფარება
დაზიანებული არე. ბანდის თასმების მაგავარ ბოლოებს
კი კრავენ დაზიანების უკან.

T-სებრი ნახვევი - იყენებენ შორისზე და ყითას არეში. იგი შედგება

განიერი დოლბანდის ნაჭრისგან, რომელსაც უკან ამაგრებენ
სარტყელზე. წინა ნაწილს, რომელიც შუაზეა გაჭრილი, სარტყელზე
ამაგრებენ მარჯვნივ და მარცხნივ.

ცირკულარული (ირგვლივი)- ყველნახვევის დასაწყოსია, მისი

თავისებურება ისაა, რომ ყოველის მომდევნო ფენა სრულად
ფარავს წინს.

სპირალური -ადებენ გულმკერდზე, კიდურზე ისე, რომ

ყოველი მომდევნო ფენა ორი მესამედით ფარავდეს წინას.

ჯვარედინი, ანუ რვიანისებრი ნახვევი - ადებენ სახსრებზე,

კისერზე, ლავიწზე და რთულად მისადგომ ადგილებში. ბანდის
დამაგრება იწყება სახსრის ქვემოთ კიდურის ყველაზე ვიწრო
ადგილას, ხოლო ნახვევს სახსრის ზევით და ქვევით ადებენ
სახსარზე ბანდის გადაჯვარედინებით.

მცოცავი ნახვევი- სპირალური ნახვევის სახეცვლილებაა,

მაგრამ მისი სვლები არ ეხება ერთმანეთს. ეს ნახვევი
გამოიყენება დროებითი ფიქსაციისათვის.

ნახვევები თავზე

მცირე ზომის დაზიანების დროს შეგვიძლია გამოვიყენოთ შურდულისებრი ნახვევი, ხოლო

დიდი და მძიმე დაზიანების დროს ვიყენებთ, თავის დაბრუნებით ნახვევს, ჰიპოკრატეს
ქუდს, თავსაბურს.

ჰიპოკრატეს ქუდი- ორი

ბანდით ანხორციელებენ. ერთი
მუდმივად ასრულებს
ცირკულარულ მოძრაობას და
აფიქსირებს მეორე ბინტის მიერ
შესრულებულ დაბრუნებით
მოძრაობებს(წინ და უკან).
თავსაბურავი (კაპლანის ნახვევი) - ამისათვის
საშუალოდ 1მ სიგრძის ბანდს ვიღებთ და
ვათავსებთ კეფაზე ისე, რომ მის ბოლოები
ჩამოვუშვათ ყვრიმალზე მარჯვნივ და მარცხნივ და
ამ ბოლოებს იჭერს ავადმყოფი ან ექთანი. ბანდით
პირველ სვლას ვაკეთებთ ცირკულრულად შუბლსა
და თხემზე რომ დაფიქსირდეს ნახვევი და შემდგომ
სვლებს ვაკეთებთ ირიბად დაზიანების რეგიონში,
თუმცა ყოველი ირიბი სვლა ფიქსირდება ნახვევის
საფიქსაციო ნაწილზე ყვრიმალების/ ყურის
საპროექციოდ. ირიბი მოძრაობების დასრულებისას ბანდს ვაფიქსირებთ ერთ ერთ მხარეს
საფიქსაციო ბანდზე და ბოლოს ვკრავთ ნიკაპ ქვეშ საფიქსაციო ბანდს.

ხელის მტევნის შეხვევა-

1. მოათავსეთ ბინტი წინამხარზე სხივ-მაჯის სახსართან ცერა თითის გასწვრივ. გააკეთეთ

ორი წრიული მოძრაობა შიგნიდან გარეთ;

2. ამოძრავეთ ბინტი ცერა თითის მხრიდან და

გადმოიტანეთ ის ხელის ზურგზე ისე, რომ ბინტი
გადმოიტანოთ ნეკა თითის ფრჩხილთან;

3. გადმოიტანეთ ბინტი ხელისგულის მხრიდან

საჩვენებელი თითის ფრჩხილთან;

4. გადმოიტანეთ ბინტი ხელის ზურგზე

დიაგონალურად და გააკეთეთ ერთი ბრუნვა სხივ-
მაჯის სახსართან;

5. გაიმეორეთ 2-4 საფეხურები, სანამ არ

დაფარავთ ჭრილობას და ბოლოს გააკეთეთ ორი წრიული
მოძრაობა სხივ-მაჯის სახსართან;

6. თუ ნახვევში ვაქცევთ თითსაც მაშინ ვარედინად გადავდივართ

თითზე და შემდგომ ვაკეთებთ სპირალურ მოძრაობებს. თითის
სრული შეხვევს შემდგ ვბრუნდებით სხივ-მაჯის სახსართან;

7. დაამაგრეთ ნახვევი და რეგულარულად შეამოწმეთ ცირკულაცია;

8. გამოიყენეთ იგივე მეთოდი ნახვევის ტერფზე დადებისას.