ლექცია 1.

პირველადი გადაუდებელი დახმარება

პირველი დახმარების მნიშვნელობა

ყოველდღიურ ცხოვრებაში ხშირია უბედური შემთხვევა, ამიტომაც შემთხვევის ადგილზე

მნიშვნელოვანია თქვენს მიერ დამოუკიდებლი, სწორი გადაწყვეტილების მიღება და
აქტიური ქმედება. ალბათ შეგხვედრიათ ქუჩაში უგონო მდგომარეობაში მყოფი ადამიანი ან
ყოფილხართ სიტუაციაში, როცა თქვენს ახლობელს ესაჭიროება დაუყოვნებელი დახმარება
და პირველ წუთებში მარტო ხართ. რა არის პირველადი დახმარება? ეს არის დახმარების
სწრაფად და სწორად გაწევა ადამიანისთვის, რომლის ჯანმრთელობას უეცრად საფრთხე
დაემუქრა. მისი შემდგომი ბედი ხშირად თქვენს სწორ ქმედებაზეა დამოკიდებული.
პირველადი დახმარება რთული არ არის. ზოგჯერ ძალიან მარტივი ხერხით შეიძლება
გადაარჩინოთ ადამიანის სიცოცხლე, დაეხმაროთ მას ექიმის მოსვლამდე.

პირველადი დახმარების მიზანი: 1)დაზარალებულის (ადამიანი, რომელიც ცუდად არის

და ესაჭიროება დახმარება) სიცოცხლის გადარჩენა; 2) დაზარალებულის მდგომარეობის
გაუარესების თავიდან აცილება; 3) გამოჯანმრთელების ხელშეწყობა.

მოქმედების გეგმა. უბედური შემთხვევის დროს თქვენი ქმედებები ზუსტად უნდა იყოს
დაგეგმილი. გახსოვდეთ, რომ თქვენი მოქმედების გეგმა შემდეგი საფეხურებისაგან უნდა
შედგებოდეს: 1)შემთხვევის ადგილის დათვალიერება/სიტუაციაში გარკვევა; 2)
უსაფრთხოების უზრუნველყოფა; 3) პირველადი დახმარების გაწევა; 4) დახმარების
დროული მოხმობა.

შემთხვევის ადგილის დათვალიერება/სიტუაციაში გარკვევა. თქვენ უნდა მიუახლოვდეთ

შემთხვევის ადგილს სწრაფად და მშვიდად. უნდა ეცადოთ მოკლე დროში შეაგროვოთ
მაქსიმალური ინფორმაცია. პირველ რიგში უნდა დარწმუნდეთ, რომ საფრთხე არ
გემუქრებათ თქვენ, დაზარალებულს და თვითმხილველებს. ასევე საჭიროა სწრაფად
შეაფასოთ, თუ რა სახის დახმარება გჭირდებათ და რისი გაკეთება შეგიძლიათ
დამოუკიდებლად. აუხსენით დაზარალებულსა და თვითმხილველებს, რომ თქვენ
შეგიძლიათ პირველი დახმარების გაწევა. პირველ რიგში დარწმუნდით: არის თუ არა
გარემოში საფრთხე? არის თუ არა ვინმეს სიცოცხლე საფრთხეში? არიან თუ არა
თვითმხილველები და შეუძლიათ დახმარება თუ არა ? გჭირდებათ თუ არა სპეციალისტის
დახმარება?

უსაფრთხოების უზრუნველყოფა ის გარემოება, რომელმაც გამოიწვია დაზარალებულის

მდგომარეობის დამძიმება, შეიძლება კვლავ მოქმედებს და საფრთხეს წარმოადგენს.
ხშირად ძალიან მარტივი ხერხებით შეიძლება გარემოს უსაფრთხოების უზრუნველყოფა
(მაგალითად, ძრავის გამორთვა, თუ ავტოავარიის შემდეგ მანქანა დაქოქილია). არასოდეს
არ ჩააგდოთ თქვენი და დაზარალებულის სიცოცხლე საფრთხეში და ნუ ეცდებით
გააკეთოთ ის, რაც აღემატება თქვენს შესაძლებლობებს. თუ თქვენ არ შეგიძლიათ
დაზარალებულის უსაფრთხოების უზრუნველყოფა, ეცადეთ მოაშოროთ საშიშროების
წყარო დაზარალებულს. თუ ამის გაკეთება არ შეგიძლიათ გადაიყვანეთ დაზარალებული
უსაფრთხო ადგილას და გამოიძახეთ სასწარაფო სამედიცინო სამსახური, მიეცით
დისპეტჩერს (ადამიანს, რომელსაც ელაპარაკებით) ზუსტი ინფორმაცია: თქვენი
ტელეფონის ნომერი; თქვენი მისამართი (უბედური შემთხვევის ადგილმდებარეობა); რა
უბედური შემთხვევა მოხდა და რამდენად სერიოზულია ის (მაგალითად, ავტოავარია, ორი
მანქანა დაზიანდა, სამი ადამიანი დაზარალდა); დაზარალებულთა რაოდენობა, სქესი,
ასაკი და ზოგადი მდგომარეობა (მაგალითად, ბავშვი, სამი წლის, აქვს სისხლდენა
ხელიდან); ნებისმიერი სხვა საჭირო ინფორმაცია.
პირველი დახმარების ანბანი

შემთხვევის ადგილზე დაზარალებულისთვის პირველი დახმარების გაწევის დროს

გამოიყენება სიცოცხლის შენარჩუნების ძირითადი ალგორითმი - DRABC (doctor ABC)
ალგორითმი: D – Danger – გარემოს უსაფრთხოება; R – Responsiveness – ცნობიერების
დონის შემოწმება; A – Airway – სასუნთქი გზები; B – Breathing – სუნთქვა; C –
Circulation– ცირკულაცია. D – Danger – გარემოს უსაფრთხოება პირველ რიგში
დარწმუნდით, რომ თქვენს სიცოცხლესა და ჯანმრთელობას საფრთხე არ ემუქრება;
წინააღმდეგ შემთხვევაში გამოიძახეთ სათანადო სამსახური (მაგ. ხანძრის დროს სახანძრო).
შემდეგ დარწმუნდით, რომ საფრთხე არ ემუქრება დაზარალებულს. თუ გარემოში
დაზარალებულისთვის რაიმე საშიშროებაა, ეცადეთ მოაშოროთ იგი და მხოლოდ
უკიდურეს შემთხვევაში გადაიყვანეთ დაზარალებული უსაფრთხო ადგილას. R –
Responsiveness – ცნობიერების დონის შემოწმება ნაზად შეანჯღრიეთ დაზარალებული
მხრებით და ერთდროულად ჰკითხეთ: ”როგორ ხარ?” თუ დაზარალებული არანაირად არ
პასუხობს (არ ლაპარაკობს, არ ახელს თვალებს, არ ამოძრავებს სხეულს), ის უგონო
მდგომარეობაშია. ასეთ შემთხვევაში იმოქმედეთ შემდეგი თანმიმდევრობით. A - Airway
– სასუნთქი გზები -- უგონო მდგომარეობაში მყოფი დაზარალებულის სასუნთქი გზების
დახშობის უხშირესი მიზეზია ენა, თუ დაზარალებულს არ გადაუწიეთ თავი უკან და
ნიკაპი წინ წამოწიეთ, ეს გახსნის სასუნთქ გზებს და თავიდან აიცილებთ სასუნთქი გზების
დახშობას ენით, ტრავმის შემთხვევაში სასუნთქი გზების გახსნა ხდება თავის უკან
გადაწევის გარეშე. შესაბამისად სასუნთქი გზების გახსნის ორი მეთოდი რსებობს:

1) სასუნთქი გზების გახსნა თავის უკან გადაწევით და ნიკაპის წინ წამოწევით

ა) მოათავსეთ ხელი დაზარალებულის შუბლზე და გადაუწიეთ თავი უკან; ბ)
მოათავსეთ მეორე ხელის საჩვენებელი და შუა თითები დაზარალებულის ქვედა
ყბაზე/ნიკაპზე; გ) წამოუწიეთ ქვედა ყბა.
2) სასუნთქი გზების გახსნა ტრავმის დროს – ქვედა ყბის წინ წამოწევა თავის უკან
გადაწევის გარეშე

ა) მოათავსეთ ხელები დაზარალებულის თავზე. თავის უკეთესი

იმობილიზაციისათვის უმჯობესია თქვენი წინამხრებით ეყრდნობოდეთ ზედაპირს,
რომელზეც წევს დაზარალებული; ბ) თითები მოათავსეთ დაზარალებულის ქვედა
ყბის კუთხეში; გ) წამოწიეთ ქვედა ყბა ზემოთ.

B- Breathing– სუნთქვა -- მიიტანეთ ყური დაზარალებულის ცხვირთან და პირთან და 10

წმ განმავლობაში მოუსმინეთ სუნთქვას. ამ დროს გამოიყენეთ “3 ვ”- ს მეთოდი (ვუსმენ
სუნთქვას, ვგრძნობ ჰაერის ნაკადს კანზე, ვხედავ გულმკერდის მოძრაობას). თუ სუნთქვა
არ არის, გამოიძახეთ გადაუდებელი სამედიცინო სამსახური. თუ სუნთქვა არის, შეამოწმეთ
სისხლის მიმოქცევა – ცირკულაცია

C - Circulation – ცირკულაციის ნიშნები შეამოწმეთ დაზარალებულს აღენიშნება თუ არა

სუნთქვა, ხველება და მოძრაობა. თუ ცირკულაციის ნიშნები არ არის, გამოიძახეთ
გადაუდებელი სამედიცინო სამსახური, შემდგომ შეუდექით გულ-ფილტვის რეანიმაციას.
თუ ცირკულაციის ნიშნები არის, გადაიყვანეთ დაზარალებული უსაფრთხო მდებარეობაში
და შემდგომ გამოიძახეთ გადაუდებელი სამედიცინო სამსახური. პაციენტის განმეორებითი
შეფასება უნდა ხდებოდეს მუდმივად!

უსაფრთხო მდებარეობა
• თუ დაზარალებული არის უგონოდ, სუნთქავს და აქვს ცირკულაციის ნიშნები, ის უნდა
მოთავსდეს უსაფრთხო მდებარეობაში. ამისათვის:

• დადექით მუხლებზე დაზარალებულთან ახლოს. გაუშალეთ ხელები და ფეხები.

ამოუღეთ ჯიბეებიდან მახვილი საგნები. ის ხელი, რომელიც თქვენთან ახლოსაა,
მოათავსეთ ხელისგულით ზემოთ დაზარალებულს მენჯის ქვეშ ან აწიეთ ზემოთ;

• თქვენი ერთი ხელით, შეეცადეთ, დაზარალებულის მეორე ხელი მიუტანოთ

მოპირდაპირე ლოყასთან, თქვენი თავისუფალი ხელით მოუხარეთ ფეხი მუხლის სახსარში
და გადმოაბრუნეთ დაზარალებული თქვენსკენ გვერდზე;

• სხეულის გადმობრუნების შემდეგ დაზარალებულის თავი მოათავსეთ მისივე ხელის

მტევანზე,

გახსოვდეთ! • შემთხვევის ადგილზე ნუ აყვებით ემოციებს, იფიქრეთ, არ ჩააყენოთ თქვენი

თავი საფრთხეში და იმოქმედეთ საღი გონებით; • ყველაზე მნიშვნელოვანია თქვენი
უსაფრთხოება: თქვენ ვეღარ გაუწევთ დახმარებას, თუ თვითონ დაზარალდებით; •
ძალიან მნიშვნელოვანია, საჭიროების შემთხვევაში დროულად მოუხმოთ დახმარებას •
სასწრაფო სამედიცინო დახმარების ბრიგადის გამოძახებისას, ილაპარაკეთ მოკლედ და
მშვიდად, ნუ აყვებით პანიკას. არასოდეს არ დაკიდოთ ყურმილი პირველმა, რადგან
შეიძლება დისპეტჩერმა დაგისვათ დამატებითი კითხვები; • დაზარალებულისათვის
პირველი დახმარების გაწევის დროს იმოქმედეთ DRABC ალგორითმის მიხედვით; • ნუ
შეეცდებით გააკეთოთ ის, რაც აღემატება თქვენს შესაძლებლობებს.

გულ-ფილტვის რეანიმაცია (CPR) მოზრდილებში

ცნობილია, რომ სიცოცხლე შეუძლებელია ჟანგბადის გარეშე. დაზარალებულის

სიცოცხლის შენარჩუნების მიზნით საჭიროა ჟანგბადი საკმარისი რაოდენობით შედიოდეს
ფილტვებში და სისხლის საშუალებით მიეწოდებოდეს სხეულის ყველა ნაწილს. ასე,
მაგალითად, თუ თავის ტვინს – ორგანოს, რომელიც აკონტროლებს ადამიანის სხეულს,
მუდმივად არ მიეწოდება ჟანგბადი, მისი ფუნქციონირება 3-4 წუთში ირღვევა. ჟანგბადის
გარეშე დაზარალებული სწრაფად კარგავს ცნობიერებას, ჩერდება სუნთქვა და გულისცემა,
რის შედეგადაც ვითარდება სიკვდილი. ტვინში ჟანგბადის მიწოდებისათვის საჭიროა სამი
პირობა: 1. სასუნთქი გზები უნდა იყოს გამავალი; 2. ადამიანი უნდა სუნთქავდეს; 3.
უნდა მუშაობდეს გული, რომელიც ჩვენს ორგანიზმში ასრულებს ,,ტუმბო”-ს ფუნქციას და
უზრუნველყოფს სისხლის უწყვეტ მოძრაობას, ჟანგბადის გადატანას ტვინში და სხვა
მნიშვნელოვან ორგანოებში. თუ გულის მუშაობა ჩერდება, საჭიროა დაუყოვნებლივი
დახმარების გაწევა - გულის არაპირდაპირი მასაჟის ჩატარება. გულის არაპირდაპირ მასაჟსა
და ხელოვნურ სუნთქვას (ვენტილაცია) უწოდებენ გულ-ფილტვის რეანიმაციას.

გულ-ფილტვის რეანიმაციის მნიშვნელობა. უნდა გვახსოვდეს, რომ კლინიკური

სიკვდილი, ანუ პერიოდი, როდესაც ჯერ კიდევ შესაძლებელია ორგანიზმის გაცოცხლება,
შესაბამისი დახმარების გაწევის არ არსებობის პირობებში გრძელდება 4-6 წთ (მოყინვისა
და ელექტროტრავმების დროს კლინიკური სიკვდილის პერიოდი შედარებით
გახანგრძლივებულია), რის შემდეგაც ვითარდება ბიოლოგიური სიკვდილი, როდესაც
დაზარალებულის სიცოცხლის გადარჩენა უკვე შეუძლებელია. გულ-ფილტვის
რეანიმაციის ჩატარებისას ეს კრიტიკული პერიოდი შეიძლება გავახანგრძლივოთ ექიმის
მოსვლამდე, რითაც გაიზრდება ადამიანის სიცოცხლის გადარჩენის შანსი.

მოქმედების თანმიმდევრობა
 თუ თქვენ შეხვედით ოთახში და ხედავთ, რომ იატაკზე წევს დაზარალებული. იწყებთ
მოქმედებას სიცოცხლის გადარჩენის ძირითადი ალგორითმის (DRABC) მიხედვით:

• ათვალიერებთ გარემოს, რომელიც უსაფრთხოა თქვენთვის და დაზარალებულისთვის;

• უახლოვდებით დაზარალებულს და ამოწმებთ ცნობიერებას, თუ დაზარალებულის

მხრივ არანაირი რეაქცია არ არის, ე.ი. ის უგონო მდგომარეობაშია და სასწრაფოდ საჭიროა
დახმარების გაწევა; სასუნთქი გზების გახსნა: თუ დაზარალებული გონზე და
თავისუფლად მეტყველებს ეს მიუთითებს, რომ სასუნთქი გზები გამავალია, პაციენტი
სუნთქავს და არტერიული წნევა საკმარისია იმისათვის, რომ მეტნაკლებად ადეკვატურად
უზრუნველყოს ტვინის პერფუზია. გასათვალისწინებელია, რომ სასუნთქი გზების
გამავლობა შესაძლებელია დაირღვეს სამედიცინო დათვალიერების ნებისმიერ ეტაპზე,
ამიტომ აუცილებელია სასუნთქი გზების პერიოდული შეფასება. თუ დაზარალებული არ
საუბრობს, ან აღენიშნება ხმაურიანი სუნთქვა, საჭიროა სასუნთქი გზების გახსნა და
ამავდროულად კისრის მანუალური იმობილიზაცია (ტრამვის შემთხვევაში).

უგონო მდგომარეობაში კუნთები მოდუნებულია. ენა, როგორც ერთ-ერთი კუნთოვანი

ორგანო, მოდუნდება, გადაინაცვლებს უკან და დაახშობს სასუნთქ გზებს. ეს კი იწვევს
სუნთქვის გაჩერებას. ამიტომ პირველ რიგში უნდა გაიხსნას უგონო მდგომარეობაში მყოფი
დაზარალებულის სასუნთქი გზები. გახსენით სასუნთქი გზები თავის უკან გადაწევის,
ნიკაპის წინ და ზემოთ წამოწევის მეთოდით: გაუღეთ დაზარალებულს პირი და ჩახედეთ
პირის ღრუში. თუ არაფერი არ ჩანს, მოათავსეთ ორი თითი დაზარალებულის ნიკაპის
ძვლოვან ნაწილზე და წამოწიეთ ზემოთ. ამავე დროს მეორე ხელი დადეთ
დაზარალებულის შუბლზე და გადაუწიეთ თავი უკან. თუ თქვენ ეჭვი გაქვთ თავის ან
კისრის ტრავმაზე, თავის უკან გადაწევა არ შეიძლება. ამით შესაძლებელია დაზიანების
გაღრმავება. ამიტომ ტრავმის შემთხვევაში გამოიყენება სასუნთქი გზების გახსნის მეორე
მეთოდი - ქვედა ყბის წინ და ზემოთ წამოწევა თავის უკან გადაწევის გარეშე. ამ მეთოდის
შესრულებისთვის მოათავსეთ ორივე ხელის ცერა თითები დაზარალებულის ნიკაპზე,
ხოლო საჩვენებელი თითები ქვედა ყბის კუთხეებში და წამოწიეთ ქვედა ყბა წინ და ზემოთ;
დაათვალიერთ პირის ღრუ,ხომ არ არის უცხო სხეული, მაგ; მოტეხილი კბილი, სისხლი,
პირნაღები მასა

სუნთქვა

თუ დაზარალებული არ სუნთქავს ან/და სუნთქვა არაადეკვატურია აუცილებელია

სუნთქვის უზრუნველყოფა. ყურადღება უნდა გამახვილდეს სუნთქვის სიღრმეზე და
სიხშირეზე. მოსვენებით მდგომარეობაში მოზრდილებში სუნთქვის სიხშირე წუთში არის
საშუალოდ 12-20; თუ სუნთქვის სიხშირე ნაკლებია 10-ზე, პაციენტი საჭიროებს დამხმარე
ვენტილაციას. განვიხილოთ ხელოვნური ვენტილაციის შემდეგი მეთოდები: პირით-პირში
ვენტილაცია; პირით ჯიბის ნიღაბში ვენტილაცია; ამბუს პარკით ვენტილაცია.

პირით-პირში ვენტილაცია:

1) გახსენით სასუნთქი გზები თავის უკან გადაწევით და ქვედა ყბის წინ და ზემოთ
წამოწევით: 2) დაახშეთ ნესტოები საჩვენებელი და ცერა თითით: 3) თქვენი პირით
დაზარალებულის პირის ირგვლივ შექმენით დახშული სივრცე; 4) ჩაბერეთ (ჩაბერვის
ხანგრძლივობა 1 წმ.) დააკვირდით ჩაბერვისას გულმკერდის ექსკურსიას; 5) თუ
გულმკერდის ექსკურსია ვერ მიიღეთ, კიდევ ერთხელ გახსენით სასუნთქი გზები თავის
უკან გადაწევით და ქვედა ყბის წინ და ზემოთ წამოწევით. 6) ჩაბერეთ მეორედ (ჩაბერვის
ხანგრძლივობა 1 წმ.) დააკვირდით ჩაბერვისას გულმკერდის ექსკურსიას

პირით ჯიბის ნიღაბში ვენტილაცია:

1. მოათავსეთ ნიღაბი დაზარალებულის სახეზე. ცხვირის ზურგი გამოიყენეთ

ორიენტირად; 2. უზრუნელყავით სახეზე ნიღაბის ჰერმეტულად მოთავსება. ამისათვის:
საჩვენებელი და ცერა თითებით დააფიქსირეთ ნიღბის შედარებით მსხვილი ბოლო სახეზე;
მეორე ხელის ცერა თითით დააფიქსირეთ ნიღაბის ფუძე. 3. ერთდროულად გახსენით
სასუნთქი გზები თავის უკან გადაწევით და ქვედა ყბის წინ და ზემოთ წამოწევით. 4.
ჩაბერეთ (ჩაბერვის ხანგრძლივობა 1 წმ.) დააკვირდით ჩაბერვისას გულმკერდის
ექსკურსიას

ამბუს პარკის საშუალებით ვენტილაცია:

თუ სუნთქვა არ არის ან არაადეკვატურია დაზარალებულს ესაჭიროება ხელოვნური

ვენტილაცია ამბუს პარკის საშუალებით. ამბუს პარკით ვენტილაცია შეიძლება აწარმოოს
როგორც ერთმა, ასევე ორმა მაშველმა.

ერთი მაშველის შემთხვევაში ვენტილაცია გაცილებით ძნელია და ნაკლებეფექტური.

ამბუს პარკით ვენტილაცია ერთი მაშველის შემთხვევაში:

1. დადექით დაზარალებულის თავთან; 2. მოათავსეთ ნიღაბი დაზარალებულის

სახეზე. ცხვირის ზურგი გამოიყენეთ ორიენტირად; 3. სახეზე ნიღაბის მოთავსებისას
გამოიყენეთ E-C მეთოდი, რაც საშუალება მოგცემთ ნიღაბი მჭიდროდ მოათავსოთ სახეზე
და ერთდროულად გახსნათ სასუნთქი გზებიც: გადაუწიეთ დაზარალებულს თავი; ხელის
საჩვენებელი და ცერა თითი მოათავსეთ ნიღაბზე C-ს მაგვარად და მჭიდროდ
დააფიქსირეთ ნიღაბი სახეზე; იგივე ხელის ბოლო სამი თითი მოათავსეთ ქვედა ყბაზე E-ს
მაგვარად და წამოწიეთ ქვედა ყბა. 4. მოუჭირეთ ამბუს პარკს ხელი და გააკეთეთ ჩაბერვა
(თითოეული ჩაბერვა 1 წმ-ის განმავლობაში). ჩაბერვისას დააკვირდით გულ-მკერდის
ექსურსიას; 5. გააგრძელეთ ხელოვნური ვენტილაცია სიხშირით 4-6 წმ-ში ერთი ჩაბერვა.

ამბუს პარკით ვენტილაცია ორი მაშველის შემთხვევაში: ორი მაშველის შემთხვვაში ამბუს
პარკით ვენტილაცია უფრო ეფექტურია. ამ დროს ერთი მაშველი ათავსებს ნიღაბს
დაზარალებულის სახეზე და ერთდროულად ხსნის სასუნთქ გზებს. მეორე მაშველი
ახორციელებს ვენტილაციას.

ცირკულაცია

სუნთქვის უზრუნველყოფის შემდგომ ხდება ცირკულაციის შეფასება, რაც მოიცავს შემდეგ

ეტაპებს: პულსი - სიხშირე, შევსებადობა, რიტმულობა; კანის ფერი - მოვარდისფრო,
ფერმკრთალი, ციანოზური; მენტალური სტატუსი - ცნობიერების დონე შენარჩუნებული,
დაქვეითებული, აჟიტირებული; კაპილარული ავსება - ნორმა, გახანგრძლივებული;
არტერიული წნევა (თუ არის სფიგმომანომეტრით წნევის გაზომვის შესაძლებლობა) -
ნორმა, ჰიპერტენზია, ჰიპოტენზია. თუ სფიგმომანომეტრით წნევის გაზომვის საშუალება
არ არის, არტერიული წნევის შესახებ მსჯელობა შეიძლება პულსის მიხედვით: • პულსის
არსებობა კაროტიდულ (საძილე) არტერიაზე მიუთითებს, რომ სისტოლური არტერიული
წნევა არის არანაკლებ 60 მმ.ვწც.სვ-სა. • პულსის არსებობა ბარძაყის არტერიაზე
მიუთითებს, რომ სისტოლური არტერიული წნევა არის არანაკლებ 70 მმ.ვწყ.სვ-სა. •
პულსის არსებობა სხივის არტერიაზე მიუთითებს, რომ სისტოლური არტერიული წნევა
არის არანაკლებ 80 მმ.ვწყ.სვ-სა. ძირითადად დაზარალებულის შეაფასება ხდება გლაზგო
კომის შკალით.

პირველადი დათვალიერებისას ხდება გარეგანი სისხლდენის იდენტიფიცირება

ტანსაცმელზე აღმოჩენილი სისილის მიხედვით. ავადმყოფის შემდგომი გამოკვლევის
მიზნით საჭიროა ტანსაცმილის გახდა, დაზარალებულის გაშიშვლება. გაშიშვლება უნდა
მოხდეს მინიმალურად, მაგრამ უნდა იძლეოდეს საჭიროებისდა მიხედვით სხეულის
დეტალურად დათვალიერების საშუალებას.

განმეორებითი შეფასება. პირველადი დათვალიერების შემდეგ აუცილებელია პაციენტის

განმეორებითი შეფასება. აუცილებელია მონაცემების დაფიქსირება.

რეანიმაცია

პირველადი დათვალიერებისას აღმოჩენილი პრობლემების კორექცია უნდა მოხდეს

დაუყოვნებლივ შემდგომ ეტაპზე გადასვლამდე. სასუნთქი გზების პრობლემების კორექცია
უნდა მოხდეს - სუნთქვის შეფასებამდე. ანალოგიურად სუნთქვის პრობლემების კორექცია -
ცირკულაციის შეფასებამდე. ნებისმიერ პაციენტს, რომელსაც აღენიშნება მძიმე ტრამვული
დაზიანება ან დაავადება უნდა მიეწოდოს ჟანგბადი.

თქვენ ამოწმებთ სუნთქვას ,,3 ვ-ს” პრინციპით 10 წმ-ის განმავლობაში;

თუ სუნთქვა არ არის, საჭიროა ორი საკონტროლო ჩაბერვის გაკეთება.

ამისათვის დაახშეთ დაზარალებულის ცხვირი საჩვენებელი და ცერა თითებით.

(გახსოვდეთ, რომ საკონტროლო ჩაბერვის დროს სასუნთქი გზები უნდა იყოს გახსნილი!).
შეისუნთქეთ ჰაერი და მოათავსეთ თქვენი ტუჩები დაზარალებულის პირზე ჰერმეტულად
(ისე, რომ ჩაბერვისას ჰაერი არ იპარებოდეს). ჩაბერეთ ჰაერი დაზარალებულის პირში
მანამ, სანამ გულმკერდის კედელი არ აიწევს. თითოეული ჩაბერვის ხანგრძლივობა უნდა
იყოს დაახლოებით 2 წმ. მოაშორეთ ტუჩები და მიეცით ჰაერს დაზარალებულის სასუნთქი
გზებიდან გამოსვლის საშუალება (ამისათვის საჭიროა დაახლოვებით 4 წმ). დაელოდეთ,
სანამ გულმკერდის კედელი მიიღებს საწყის მდებარეობას. თუ გულმკერდის კედელი არ
მოძრაობს, ე.ი. ჰაერის ნაკადის მოძრაობას ფილტვებისკენ რაღაც უშლის ხელს და
სასუნთქი გზები დახშულია, შეცვალეთ დაზარალებულის თავის მდებარეობა, რათა
გამორიცხოთ სასუნთქი გზების ენით დახშობა. ჩაბერეთ მეორედ, თუ გულმკერდის
კედლის მოძრაობა კვლავ არ არის, დაუყოვნებლივ გამოიძახეთ გადაუდებელი სამედიცინო
სამსახური; თუ გულმკერდის კედელი მოძრაობს, ე.ი. სასუნთქი გზები გამავალია, და ე.ი.
ჟანგბადი, რომელიც თქვენ ჩაბერეთ, დაზარალებულის სასუნთქ გზების გავლით ჩავიდა
ფილტვებში;

მაგრამ გადაიტანს თუ არა სისხლი ამ ჟანგბადს სხეულის სხვადასხვა ნაწილებში? მუშაობს

თუ არა გული? ამის დასადგენად თქვენ უნდა გადახვიდეთ შემდეგ საფეხურზე-
ცირკულაციის ნიშნების შემოწმებაზე:

ცირკულაციის ნიშნებია: სუნთქვა, ხველება და მოძრაობა. შემოწმება ხდება 10 წამის

განმავლობაში; თუ ცირკულაციის ნიშნები არის(სუსტად გამოხატული), ჩაატარეთ
ხელოვნური სუნთქვა:

,,პირით პირში” ხელოვნური სუნთქვის ჩატარების ტექნიკა - ჩაბერეთ დაზარალებულს

პირში 5 წამში ერთხელ. ყოველი ჩაბერვის შემდეგ მოაშორეთ ტუჩები დაზარალებულის
პირს და შემდეგ ჩაბერვამდე დაელოდეთ გულმკერდის კედელი დაუბრუნდეს საწყის
მდებარეობას; - ყოველი 10 ჩაბერვის შემდეგ კვლავ გადაამოწმეთ სუნთქვა და
ცირკულაციის ნიშნები; თუ ცირკულაციის ნიშნები არ არის, ეს ნიშნავს რომ გული
გაჩერებულია და თქვენ სწრაფად უნდა დაიწყოთ გულის არაპირდაპირი მასაჟი:

გულის არაპირდაპირი მასაჟის შესრულების ტექნიკა/გულმკერდზე ზეწოლების

განხორციელების ტექნიკა: 1)დადექით დაზარალებულის გასწვრივ; 2) მოათავსეთ
დაზარალებული ზურგზე, მყარ ზედაპირზე. თუ დაზარალებული პირისახით დაბლა წევს,
ერთიანი (მორის ტრიალის პრინციპით) მოძრაობით, დააწვინეთ ზურგზე; 3) გაუშიშვლეთ
გულ-მკერდი. გაუხსენით ან გახადეთ ნებისმიერი ტანსაცმელი, რაც ფარავს გულ-მკერდს.
თქვენ უნდა შეძლოთ გულ-მკერდის დანახვა. 4) მოათავსეთ ხელი მკერდის ძვალზე
დვრილების შემაერთებელი ხაზის ზუსტად შუა წერტილში; 5 )მოათავსეთ მეორე ხელი
პირველის ზემოთ. თითები გადააჭდეთ; 6)ხელები გამართეთ იდაყვის სახსარში.
გადმოიხარეთ ისე რომ თქვენი მხრები იყოს ზუსტად დაზარალებული სხეულის
ზემოთ; 7 )აწარმოეთ სწრაფი და ძლიერი ზეწოლები, ისე რომ ზეწოლის შედეგად გულ-
მკერდმა ჩაიწიოს 4-5 სმ-ით. 8) დარწმუნდით, რომ თითოეული ზეწოლის შედეგად გულ-
მკერდი აღიდგენს პირვანდელ მოცულობას; ზეწოლისას ითვალეთ: ,,ერთი, ორი, სამი,
ოთხი 15-მდე” ისე, რომ 1 წუთში გამოვიდეს 100 ზეწოლა მკერდის ძვალზე. თუ თქვენ
მარტო ხართ: მოახდინეთ 15 ზეწოლა. ამის შემდეგ თქვენ უნდა დაიწყოთ ხელოვნური
სუნთქვა. ამისათვის გახსენით სასუნთქი გზები და გააკეთეთ 2 ჩაბერვა. გააგრძელეთ გულ-
ფილტვის რეანიმაცია შეფარდებით 15 ზეწოლა მკერდის ძვალზე/ 2 ჩაბერვა, სანამ: • არ
აღდგება სუნთქვა და ცირკულაციის ნიშნები; • არ მოვა გადაუდებელი სამედიცინო
დახმარება ან დამხმარე, რომელმაც იცის გულ- ფილტვის რეანიმაციის ტექნიკა; •
ფიზიკურად არ გადაიღლებით. ყოველ 1 წუთში ანუ 4 ციკლის ჩატარების შემდეგ თქვენ
უნდა შეწყვიტოთ გულ-ფილტვის რეანიმაცია და გადაამოწმოთ სუნთქვა და ცირკულაციის
ნიშნები;

თუ თქვენ გყავთ დამხმარე: ერთ-ერთი აკეთებს გულის არაპირდაპირ მასაჟს, ხოლო მეორე
ხელოვნურ სუნთქვას. ამ შემთხევვაშიც გულ-ფილტვის რეანიმაცია ტარდება შეფარდებით:
15 ზეწოლა მკერდის ძვალზე / 2 ჩაბერვა. ასეთ შემთხვევაშიც 1 წუთის შემდეგ შეწყვიტეთ
გულ-ფილტვის რეანიმაცია ცირკულაციის ნიშნებისა და სუნთქვის შემოწმების მიზნით.

გულის არაპირდაპირი მასაჟის ეფექტურობა. ამ მანიპულაციის შესრულებისას თქვენ

ახდენთ ზეწოლას მკერდის ძვალზე, მკერდის ძვლის უკან მოთავსებულია გული. ზეწოლის
შედეგად სისხლი იწყებს გადასვლას გულიდან სისხლძარღვებში. ზეწოლის მოხსნისას
მკერდის ძვალი უბრუნდება თავის საწყის მდებარეობას და გული კვლავ ივსება სისხლით.

ხელოვნური სუნთქვის ეფექტურობა. ჩასუნთქვის დროს სასუნთქ გზებში ხვდება ჰაერი,

რომელიც შეიცავს 20-21% ჟანგბადს. ამოსუნთქულ ჰაერში ჟანგბადის რაოდენობა
მცირდება 15-16%-მდე. ამიტომ ხელოვნური სუნთქვის ჩატარების დროს, მიუხედავად
იმისა, რომ დაზარალებულის ფილტვებში ჩადის თქვენს მიერ ამოსუნთქული ჰაერი, მასში
საკმარისი რაოდენობით არის ჟანგბადი.

გულ-ფილტვის რეანიმაცია - მოქმედების ალგორითმი 1) შეამოწმეთ ცნობიერება. თუ

დაზარალებული უგონო მდგომარეობაშია მოუხმეთ დახმარებას; 2) თუ შემთხვევის
ადგილზე მარტო ხართ, დაუკავშირდით გადაუდებელი სამედიცინო დახმარების
სამსახურს; 3 )გახსენით სასუნთქი გზები და მოუსმინეთ სუნთქვას (5-10 წმ-ის
განმავლობაში); 4) თუ სუნთქვა არ არის ჩაბერეთ 2-ჯერ (პირით-პირში/პირით-ჯიბის
ნიჟაბში); 5) შეამოწმეთ პულსი საძილე არტერიაზე (5-10 წმ-ის განმავლობაში); 6) თუ
პულსი არ არის შეასრულეთ ზეწოლა/ჩაბერვის 5 ციკლი (თანაფარდობა 15:2)
გულ-ფილტვის რეანიმაციის თავისებურებები ბავშვთა ასაკში

პირველი დახმარების მეთოდები 8 წლამდე ასაკის ბავშვებში რამდენადმე განსხვავდება

მოზრდილებში გამოყენებული ამავე მეთოდებისაგან. რა თქმა უნდა ამ დროსაც ვიყენებთ
სიცოცხლის გადარჩენის ბაზისურ ალგორითმს – DRABC:

• პირველ რიგში აუცილებლად უნდა შეამოწმოთ გარემო და დარწმუნდეთ, რომ თქვენ და

დაზარალებულს საფრთხე არ გემუქრებათ. წინააღმდეგ შემთხვევაში უპირველესად უნდა
უზრუნველყოთ გარემოს უსაფრთხოება; • ამის შემდეგ უნდა დაადგინოთ გონზეა თუ არა
დაზარალებული. • თუ დაზარალებული უგონო მდგომარეობაშია, გახსენით სასუნთქი
გზები: - 0-დან ერთ წლამდე ასაკის ბავშვისათვის სასუნთქი გზების გახსნისას მოათავსეთ
ერთი თითი ნიკაპის ქვეშ. მეორე ხელი დაადეთ ბავშვს შუბლზე, ოდნავ გადაუწიეთ თავი
უკან და წამოუწიეთ ნიკაპი წინ და ზემოთ; - 1-დან 8 წლამდე ასაკის ბავშვებში მოათავსეთ
ნიკაპის ქვეშ ორი თითი, მეორე ხელი კი – შუბლზე. გადაუწიეთ თავი უკან და ნიკაპი
წინ და ზემოთ;

• სასუნთქი გზების გახსნის შემდეგ 10 წმ-ის განმავლობაში შეამოწმეთ სუნთქვა ,,სამი ვ-ს”
პრინციპით,თუ სუნთქვა არის, გადაიყვანეთ უსაფრთხო მდებარეობაში:

- ერთ წლამდე ასაკის ბავშვი აიყვანეთ ხელში და მოათავსეთ ისე, რომ თავი გადაწეული
იყოს უკან და ქვემოთ. ამით ბავშვი დაცული იქნება ენითა და პირნაღები მასებით
სასუნთქი გზების დახშობისაგან;

- 1-დან 8 წლამდე ბავშვებში უსაფრთხო მდებარეობაში მოთავსება ხდება იგივენაირად,

როგორც მოზრდილებში; • თუ დაზარალებული არ სუნთქავს, ჩაატარეთ 2 საკონტროლო
ჩაბერვა: - ერთ წლამდე ასაკის ბავშვებში ჰერმეტულად დაფარეთ თქვენი ტუჩებით მისი
პირი და ცხვირი. ერთი წლის ზემოთ ბავშვებში დაახშეთ ცხვირი და ჩაბერეთ მხოლოდ
პირში. გააკეთეთ 1 ჩაბერვა. თუ გულმკერდის კედლის მოძრაობა არის, ჩაატარეთ მეორე
ჩაბერვა. თუ პირველი საკონტროლო ჩაბერვის დროს გულმკერდის კედელი არ მოძრაობს,
შეცვალეთ თავის მდებარეობა და ჩაატარეთ მეორე საკონტროლო ჩაბერვა. თუ
გულმკერდის კედლის მოძრაობა არის, შეამოწმეთ ცირკულაციის ნიშნები (სუნთქვა,
სხეულის მოძრაობა, ხველა );

• თუ ცირკულაციის ნიშნები(სუსტად გამოხატული) არის, ჩაატარეთ ხელოვნური

სუნთქვა: გააკეთეთ 20 ჩაბერვა სიხშირით 3 წმ-ში ერთი ჩაბერვა ერთი წუთის
განმავლობაში და შემდეგ გამოიძახეთ გადაუდებელი სამედიცინო სამსახური,

გულ-ფილტვის რეანიმაციიის ტექნიკა ასევე დამოკიდებულია დაზარალებულის ასაკზე:

- თუ დაზარალებული 1 წლამდე ასაკის ბავშვია, დააწვინეთ ის მაგარ ზედაპირზე,
მოათავსეთ სამი თითი გულმკერდზე ისე, რომ ზედა უსახელო თითი იყოს დვრილების
შემაერთებელ ხაზზე. ამის შემდეგ მიიტანეთ სამი თითი მკერდის ძვალზე და აწიეთ ზედა
თითი. გააკეთეთ სამი ზეწოლა მკერდის ძვალზე სიხშირით 100 ზეწოლა წუთში. ზეწოლის
სიღრმე – ყოველი ზეწოლისას მკერდის ძვალი უნდა ჩადიოდეს გულმკერდის სიღრმის
1/3-ზე. ყოველი სამი ზეწოლის შემდეგ გააკეთეთ ერთი ჩაბერვა ბავშვის პირში და
ცხვირში. ზეწოლებსა და ჩაბერვებს შორის შეფარდების შენარჩუნების მიზნით გულ-
ფილტვის რეანიმაციის დროს დაითვალეთ: ”ერთი, ორი, სამი, ჩაბერე.” ჩაატარეთ გულ-
ფილტვის რეანიმაცია 1 წუთის განმავლობაში და თუ მანამდე გადაუდებელი სამედიცინო
დახმარების სამსახური არ იყო გამოძახებული, დროულად გამოიძახეთ იგი. გააგრძელეთ
გულ-ფილტვის რეანიმაცია სამედიცინო სამსახურის მოსვლამდე. ყოველ ერთ წუთში
გადაამოწმეთ ცირკულაციის ნიშნები;

- 1-დან 8 წლამდე ასაკის ბავშვებში გულის არაპირდაპირ მასაჟს ატარებენ იმავე

ადგილას, როგორც მოზრდილებში. ამისათვის ხელი თავსდება მკერდის ძვლზე დვრილებს
შორის. ამ ასაკის ბავშვებში ზეწოლებს მკერდის ძვალზე აკეთებენ ერთი მტევნით.
შეფარდება ზეწოლებსა და ჩაბერვებს შორის არის 5/1. ჩაბერვები ხდება მხოლოდ პირში,
ცხვირი დახშულია. ყოველ ერთ წუთში გადაამოწმეთ ცირკულაციის ნიშნები.

გახსოვდეთ! პირველი დახმარების ძირითადი პრინციპების ცოდნა და გულ-ფილტვის

რეანიმაციის მეთოდებისა და უნარ-ჩვევების სწორი გამოყენება კრიტიკულ სიტუაციებში
მნიშვნელოვნად ზრდის დაზარალებულის გადარჩენის შანსს.

• არ შეიძლება გულ-ფილტვის რეანიმაციის ჩატარება მაშინ, როდესაც გული მუშაობს,

ამიტომ არასოდეს არ ივარჯიშოთ ერთმანეთზე!

სიკვდილის ნიშნები

სამედიცინო პრაქტიკაში ცნობილია როგორც საეჭვო, ასევე უტყუარი გვამური ნიშნები.

საეჭვო გვამური ნიშნებია:

• სუნთქვის არარსებობა

• პულსის არ არსებობა

• ნემსის ჩხვლეტაზე რეაქციის არ არსებობა

• კანის რუხი შეფერილობა

• გუგების უარყოფითი რეაქიცია შუქზე

სიკვდილის უტყუარი ნიშნების გაჩენამდე უნდა აწარმოოთ პირველადი დახმარება

სრული მოცულობით.

უტყუარი გვამური ნიშნებია:

• რქოვანას შემღვრევა;

• თვალზე გვერდებიდან თითებით ზეწოლისას გუგა ვიწროვდება,ღებულობს

ვერტიკალური ხაზის ფორმას და ემსგავსება კატის თვალს;

• გვამური ლაქების წარმოქმნა იწყება თავის მიდამოდან, სიკვდილის დადგომიდან

2-4 საათის შემდეგ; თუ გვამი წევს ზურგზე, მაშინ გვამური ლაქები აღინიშნება წელის,
დუნდულოსა და ბეჭების მიდამოში; თუ გვამი წევს მუცელზე, მაშინ გვამური ლაქები
აღინიშნება სახის, გულმკერდის და კიდურების მიდამოებში.

ლექცია 2. ქალა-ტვინის ტრავმა

 ქალა-ტვინის ტვინის ტრავმები, ტრავმათა საერთო რიცხვის 36-40%-ს შეადგენს.
სხვადასხვა ფაქტორების მიხედვით ქალა-ტვინის ტრავმა იყოფა ორ დიდ ძირითად
ჯგუფად: დახურული და ღია.

დახურული: როდესაც არ არის დაზიანებული ქალასარქველის საფარველის მთლიანობა,

შესაძლოა იყოს რბილი ქსოვილების ზედაპირული ჭრილობა აპონევროზის დაზიანების
გარეშე.

ღია: (ქალასაქველის ძვლების და ქალა ფუძის მოტეხილობა) ქალასარქველში რბილი

ქსოვილების დაზიანება აპონევროზის დაზიანებასთან ერთად.

სიმძიმის მიხედვით: მსუბუქი,საშუალო და მძიმე.

თვის ტვინის ტრავმებს ახლავს ხშირად კომის განვითარება. ტრავმული შოკის შესაფასებლად

ყველაზე ინფორმაციულია გლაზგოს-კომის შკალა (ცხრილი 1).

ცხრილი 1. გლაზგოს-კომის შკალა

ქალა-ტვინის ტრავმების კლინიკური ფორმებია:

თავის ტვინის შეყევა, თავის ტვინის დაჟეჟილობა, თავის ტვინის კომპრესია.

თავის ტვინის შერყევა(comocio cerebris)

თავის ტვინის ქსოვილების დახურული მექანიკური დაზიანება, რომელსაც ახასიათებს

მისი ფუნქციის დარღვევა. ქალა-ტვინის ტრავმის ყველაზე მსუბუქი და ხშირი ფორმა
ტვინის შერყევაა. იგი თავის ქალაზე პირდაპირიზე, ძლიერი დარტყმის დროს ვითარდება.
ახასიათებს ფუნქციის დარღვევა, მორფოლოგიური ცვლოლებების გარეშე. არის, საშუალო
და მძიმე ფორმის,
სიმპტომები: გონების ხანმოკლე დაკარგვა, რომელიც ძალიან იშვიათად შეიძლება
გრძელდებოდეს 10-20 წუთს, შეიძლება გამოიხატოს ცნობიერების გამოვარდნით
მოვლენების ვიწრო პერიოდში ტრავმამდე, ტრავმის დროს და ტრავმის შემდგომ
(რეტრო,ანტეროგრადული ამნეზია). ხშირად შეინიშნება გულისრევა და პირღებინება.
ცნობიერების აღდგენასთნ ერთად ტიპიური ჩივილებია: თავის ტკივილი, თავბრუსხვევა,
ზოგადი სისუსტე, ხმაური ყურებში, ოფლიანობა, ძილის დარღვევა, ვლინდება ტკივილი
თვალის მოძრაობის დროს, გაორება კითხვის დროს, ნისტაგმი (თვალების სპონტანური
რხევითი მოძრაობა), მნიშვნელოვანი სასიცოცხლო ფუნქციის არსებითი გადახრის გარეშე.
ეს უმნიშვნელო ქერქოვანი სიმპტომები ქრება დაახლოებით 3-7 დღის განმალობაში.

მძიმე შერყევისას გონება და მეხსიერება უფრო მეტი ხნით იკარგება. ამას ერთვის
ბრადიკარდია, თავბრუხვევა, თავის ტკივილი, ერთჯერადი ან მრავლობითი ღებინება.
მკურნალობა: საჭიროებისამებრ თავი კანი დამუშვება, დაკვირვება, აუცილებლობისას
ტეტანუსის პროფილაქტიკა, ანალგეტიკები,
ღებინების საწინააღმდეგო პრეპარატები.
 თავის ტვინის დაჟეჟილობა (contusio cerebris)

თავის ტვინის კეროვანი მაკროსტრუქტურული დაზიანება. თავის ტვინის დაჟეჟილობა ქალა-ტვინის

ტრავმის შედარებით მძიმე ფორმაა, რომელიც ტვინოვანი ნივტიერებების დესტრუქციას იწვევს,
თანაც არა მარტო დარტყმის ადგილას, არამედ მისგან მოშორებულ უბნებშიც. შერყევისგან
განსხვავებით, დაჟეჟილობისას გონების დაკარგვა გაცილებით ხანგრძლივია, რამოდენიმე დღესაც
კი გასტანს. დაჟეჟილობის უბანში ცვლილებები შეიძლება ვარირებდეს წერტილოვანი
სისხლჩაქცევებიდან დიდი ზომის ჰემორაგიამდე.

დამახასიათებელია გონების ხანგრძლივი დაკარგვა, მდგრადი კეროვანი და მენინგიალური

სიმპტომატიკა.

კლინიკურად გამოყოფენ თავით ტვინის დაჟეჟლობის: მსუბუქ, საშუალო სიმძიმის და

მძიმე ფორმებს.

მსუბუქი ფორმის დაჟეჟილობა: კლინიკურად ხასიათდება ტრავმის შემდგომი ცნიბიერების

დაკარგვა რამოდენიმე წუთიდან 1 საათმდე, რომლის აღდგენის შემდეგ ტიპიური
ჩივილებია: თავის ტკივილი, თავბრუსხვევა, გულისრევის შეგრძნება, შუილი ყურებში,
საერთო სისუსტე. როგროც წესი ვლინდება რეტრო და ანტეროგრადული ამნეზია.
სასიცოცხლო ფუნქციები მნიშველოვანი დარღვევის გარეშე, მაგრამ შეიძლება
აღინიშნებოდეს ზომიერი ბრადიკარდია ან ტაქიკარდია, სახის ჰიპერემია, ძილის
დარღვევა, ზოგჯერ არტერიული ჰიპერტენზია. ნევროლოგიური სიმპრომატიკა რეგრესს
განიცდის ტრავმიდან 2-3 კვირის შემდეგ.

საშუალო ფორმის დაჟეჟილობა: ხასიათდება ცნობიერების გამოთიშვით 30 წუთიდან

რამოდენიმე საათმდე. გამოხატულია რეტრო-ანტეროგრადული ამნეზია, თავის ტკივილი
რომელიც ხშირად ძლიერია, შეიძლება იყოს მრავალჯერადი ღებინება, გვხვდება ფსიქიკის
დარღვევა(ფსიქომოტორული აგზნებ), ვლინდება სასიცოცხლო ფუნქციების გარდამავალი
დარღვევა: ბრადიკარდია ან ტაქიკარდია, არტერიული წნევის მომატება, ტაქიპნოე
სუნთქვის რითმის დარღვევით, ტემპერატურის მცირედ მომატება, ხშირად გამოხატულია
მენინგიალური სიმპტომები. კიდურების პარეზი, მეტყველების გაძნელება. ხშრად ამ დროს
აღინიშნება ქალა-ფუძის მოტეხილობა, თვისი გამოხატული კლინიკური ნიშნებით.
კლინიკური სიმპტომები ალაგდება 2-5 კვირის განმავლობაში.

მძიმე ფორმის დაჟეჟილობა: კლინიკურად ხასიათდება ტრავმის შედგომი ცნობიერების

გამოთიშვით რამოდენიმე საათიდან რამოდენიმე კვირამდე. ხშირად გამოხატულია
მოძრაობითი აგზნება, აღინიშნება სასიცოცხლო მნიშვნელოვანი ფუნქციების საშიშროების
დარღვევით, მენინგეილური ნიშნები მკვეთრად არის გამოხატული, ხშირად ვლინდება
გენერელიზირებული ან ფოკალური ეპილეფსიური გულყრები. ხშირად დომინირებს
ღეროვანი ნევროლოგიური სიმპტომატიკა: ნისტაგმი, ყლაპვის გაძნელება, ორმხრივი
მიდრიაზი (გუგის გაფართოვება) ან მიოზი (გუგის შევიწროება). შეიძლება გამოიხატოს
კიდურების პარეზი-სრულ დამბლამდე.

დიაგნოსტიკა: CT და MRI

მკურნალობა: გულისხმობს სასიცოცხლო ფუნქციების შენარჩუნებას, გადაუდებელი

ღონიძიებაა: კისრის იმობილიზირება, სასუნთქი გზების განთავისუფლება, ჟანგბადის
მიწოდება ან ფრთხილი ინტუბაცია კისრის ნაწილის როტაციის გარეშე. უნდა მოხდეს
ეპილეფსიური გულყრების კუპირება.

თავის ტვინის კომპრესია(compresio cerebris)

ქალა-ტვისნი ტრავმის ყველაზე საშიში და მძიმე სახეა. აღენიშნება ქტტ–ს მქონე პაციენტთა
3-5 %. დახურულ ტრავებს შორის კომპრესიის ხშირ მიზეზს წარმოადგენს ქალასშიდა
სისხლჩაქცევები-ჰემატომები, ზოგიერთი ავტორის მონაცემით 60% პაციენტების
სიცოცხლეში დიაგნოსტირედება ჰემატომები, დანარჩენი პათანატომიური გაკვეთის დროს.
ოპერაცის შემდგომი ლეტალობა არის 40-50%, ხოლო დაზარალებულებში, რომლებსაც
უკეთდებათ დაგვიანებითი ოპერაცია ან თუ ჰემატომას ემატება თვის ტვინის მძიმე
დაჟეჟილობა კომატოზური მდგომარეობით ლეტალობა 70-80% ია. თავით ტვინის
კომპრესიის ძირითადი მიზეზები; ინტრაკრანიალური ჰემატომების ფორმირება,
პნევმოცეფალია, ქალასარქველის ძვლების მოტეხილობები, უცხო სხეულები, თავის ტინის
შეშუპერომელიც ვითარდება თავი ტვინის დაჟეჟილობის შედეგად და თავის ტვინში
ლოკალიზებული სიმსივნეები.

ეპიდურული ჰემატომა: (სურ.1ა) ქალასშდა სისხლჩაქცევების საერთო რიცხვის 20%

შეადგენს, რომელიც ყალიბდება ძვალსა და თავის ტვინის მაგარ გარსსს შორის.
ეპიდურული ჰემატომის დროს სიხლდენის წყაროა შუა მენიგიალური არტერიის
დაზიანება, იშვიათად მაგარი გარსისი ვენები და დიპლოეს სისხლძარღვები. ჰემატომები
აღმოცენდება ტრავმული ფაქტორის უშუალო ზემოქმედების მიდამოში. პაციენტები ამ
დროს ზოგჯერ არ კარგავენ გონებს ან კარგავენ მცირე დროით. ნათელი პერიოდი
უხშირესად ხანმოკლეა. ეპიდური ჰემატომები ქმნიან ღრმა დეფორმაციას ტვინის ქსოვილში
და იწვევს კომპრესიას, საშუალოდ 70-100 მლ. თხიერი სისხლი და კოლტებით
წარმოდგენილი, ხოლო 150მლ.ზე მეტი შეიძლება იყოს სოცოცხლესთან შეუთავსებელი.
ჰემატომის მნიშვნელოვან სიმპტომს წარმოადგენს გუგის გაგანიერაბა დაზიანების მხარეზე.
ეპიდურული ჰემატომების დროს პირამიდული სიმპტომატიკა (პარეზები, კუნთოვანი
ტონუსის დარღვევა) ჩნდება ხშირად და, როგორც წესი საწინააღმდეგო მხარეს, ასევე
მოსალოდნელია ეპილეფსიური კრუნჩხვები.

დიაგნოსტიკა:დიაგნოზი ისმება CT და MRI საფუძველზე.

სურათი 1. ა სურათი 1. ბ
 სუბდურული ჰემატომა: (სურათი 1ბ) ვითარდება მაგარ გარსსა და ტვინის ზედაპირს
შორის. მწვავე სუბდურული ჰემატომები შედგენს 40% ინტრაკრანიალური სისხლჩაქცევების
საერთო რიცხვიდან, რომელიც წარმოადგენს მასიური თხიერი სისხლის ან კოლტების
დაგროვებას სუბდურულ სივრცეში. სუბდურული ჰემატომა ყალიბდება თავის ტვინის
ვენების დაზიანების დროს, ახასიათებს სიკვდილობის მაღალი სიხშირე.

 ეპიდურული ჰემატომის დროს სისხლდენა არტერიულია, ამიტომაც თავის ტვინის

კომპრესიის კლინიკური სურათი ვლინდება სწრაფად ½ -1 დღეში, ხოლო სუბდურული
ჰემატომების დროს სიხლდენა ვენურია,რაც იწვევს კლინიკური სიმპტომების სწრაფ
თანდათანობით მზარდ გამოვლინებას (იგულისხმება ტვინზე ზეწოლა), რამოდენიმე დღე,
ზოგ შემთხვევაში კვირაც, თუმცა მინიმალური სიმპტომები არის ტრავმის მომენტიდან.

ქრონიკული სუბდურული ჰემატომა-წარმოდგენილია ტრავმიდან მოგვიანებით

პერიოდში, ჰემატომა შემოფარგლულია კაფსულით, ზოგჯერ კაფსულის სისქე აღემატება
ტვინის მაგარი გარსის სისქეს. ქრონიკული სუბდურული ჰემატომის სიმპტომატიკა ძალიან
გავს თავის ტვინის კეთილთვისებიან სიმსივნის სიმპტომატიკას; მზარდი ქალასშიდა წნევის
მომატებით და ნევროლოგიური კეროვანი პათოლოგიის ჩამოყალიბებით.

ინტრაცერებრული ჰემატომა: ტრავმული ინტრაცერებრული ჰემატომები საერთო ქალასშიდა

სისხლჩაქცევების დაახლოებით 9% ს შეადგენს, რომელიც წარმოადგენს მასიურ (30მლ–დან
150 მლ-მდე) სისხლის ან სისხლი კოლტების ჩაქცევას ტვინის ქსოვილში.

ინტრავენტრიკულური ჰემატომა: სისხლჩაქცევა ვითარდება საკუთრივ ტვინის ქსოვლიში.

სუბდურული ჰოდრომა: სუბდურულ სივრცეში (მაგარ და ქსელისებრ გარსებს შორის)

ლიქვორის ლოკალური დაგროვება.

პნვმოცეფალია:ჰაერის შეღწევა ქალას ღრუში.

ძვლოვანი კომპრესია: ქალას ძვლების მოტეხილობის შედეგად, თავის ტვინზე ძვლოვანი

ფრაგმენტების ზეწოლა. ხშიარია ამ დროს მოტეხილი ძვლის ფრაგმენტების მაგარი გარსის და
ტვინის ქსოვილის დაზიანება. ნამსხვრევებით ტვინის ქერქის გაღიზიანებამ შეიძლება
გამოიწვიოს ეპილეფსიური გულყრები.

ქალა–ტვნის ტრავმის გართულებები:

ჩირქოვან ანთებითი: მენინგიტი, ენცეფალიტი, ტვინის აბსცესი, ოსტეომიელიტი და აშ...

არაანთებითი: ეპილეფსიური სტატუსი,ლიქვორეა და აშ..
ფსიქომოტორული აგზნება, ჰალუცინაციები, თავის ტკივილი, ძილის დარღვევა, სწრაფი
დაღლა და აშ...

ქალა-ფუძის მოტეხილობა

ქალა-ტვინის ღია ტრავმებია: ქალასარქველის და ქალა-ფუძის მოტეხილობა.

ქალა-ფუძის წინა ფოსოს მოტეხილობის ნიშნები:

 ენოტის თვალები: წინა ფოსოს ტრავმის დროს პირველ საათში ვითარდება თვალის
ირგვლივ კანქვეშა სისხლჩაქცევა-ექკიმოსი (სურ.2ა), ჰემორაგია რამოდენიმე საათში უფრო
პროგრესირებს და ირგვლივმდებარე სივრცეს მოიცავს, ანუ ვითარდება პერიორბიტული
ექკიმოსი.
 ეპისტაქსისი და რინორეა (სურ2ბ)- წინა ფოსოს დაზიანების ნიშანია ასევე ეპისტაქსისი
(სისხლდენა ცხვირიდან) და რინორეა. იმისათვის რომ გავარჩიოთ არის თუ არა ცხვირის
ღრუდან გადმოსული სითხე ლიქვორი, საჭიროა ფილტრაციული ქაღალდი, რომელსაც
ასველებენ ცხვირიდან გადმოსული სეკრეტით და აკვირდებიან რგოლების გაჩენას.
ცენტრალური წითელი რგოლი ჰემორაგიის აღმნიშვნელია, ხოლო ირგვლივ არსებული
მკრთალი ზოლი ცერებრო სპინალური სითხის აღმნიშვნელია(სურ.2გ). აქედან გამომდინარე
ქაღალდზე ორმაგი ზოლი ცერებრო სპინალური სითხის ჟონვის ანუ მაგარი გარსის
დაზიანების ნიშანია.

ა) ბ) გ)

დ) ე)

ქალა-ფუძის შუა ფოსოს მოტეხილობის ნიშნები:

o ჰემოტიმპანიუმი და ოტორეა (სურ2დ). ჰემოტიმპანიუმი-ჰემორაგია დაფის აპკის

უკან ვითარდება როცა, ტრავმული ხაზი ესაძღვრება სასმენ მილს და შუა ყურში
იწვევს სისხლდენას.
o
ქალა-ფუძის უკანა ფოსოს მოტეხილობის ნიშნები:

o ბატლის ნიშანი (სურ2ე)-სისხლნაჟღენთი დვრილისებრ მორჩზე, ვითარდება

ტრავმიდან რამოდენიმე საათის შემდეგ, სრული მანიფესტაციისთვის რამოდენიმე
დღეს საჭიროებს.

პირველადი გადაუდებელი დახმარება ქალა-ტვინის ტრავმის დროს

დროულად გამოიძახეთ გადაუდებელი სასწრაფო სამეიდიცინო სამსახური და იმოქმედეთ

DR ABC მიხედვით:

მნიშვნელოვანია დაზარალებული სწრაფად და მართებულად შეფასდეს.

სასწრაფოს მოსვლამდე იმოქმედეთ შემდგენაირად:

D /Danger შეაფასეთ გარემოს უსაფრთხოება(იგულისხმება არამარტო პაციენტის
ასევე თქვენი უსაფრთხოება.
მოხდინეთ კისრის იმობილიზირება მანუალური მეთოდით;
საჭიროების შემთხვევაში უზრუნველყავით დაზარალებულის მოთავსება უსაფრთხო
პოზიციაში;
 R/Responsiveness-შეამოწმეთ დაზარალებულის ცნობირების დონე, მხარზე ნაზი
შენჯღრევით,
დაუსვით შეკითხვა: როგორ ხარ? დახმარება ხომ არ გჭირდებათ? თუ თქვენს შეკითხვაზე
დაზარალებულს არანირი რეაქცია არ ჰქონდა, სავარაუდოდ არის უგონო მდგომარეობაში
პარალელურად შეაფასეთ დაზარალებულს ხომ არ აღენიშნება ქალა-ფუძის მოტეხილობის
ნიშნები . აგრეთვე მოახდინეთ დაზარალებულის შეფასება გლაზგო კომის შკალის
მიხედვით;
თუ დაზარალებული არის უგონო მდგომარეობაში გადადით შემდეგ ეტაპზე

o A /Airway-გაუხსენით სასუნქი გზები ისე ,რომ თავი მაქსიმალურად იყოს

იმობილიზირებული ხელით– ქვედა ყბის წინ წამოწევა თავის უკან გადაწევის გარეშე
, დაათვალიერთ პირის ღრუ,ხომ არ არის უცხო სხეული, მაგ; მოტეხილი კბილი,
უცხო სხეული,პირნაღები მასა;
o B/Breathing– შეამოწმეთ სუნთქვა “3 ვ”- ს მეთოდი (ვუსმენ სუნთქვას, ვგრძნობ
ჰაერის ნაკადს კანზე, ვხედავ გულმკერდის მოძრაობას). გააკეთეთ ორი საკონტროლო
ჩაბერვა პირით-პირში,რომ შეამოწმოთ გამავალია თუ არა სასუნთქი გზები
o C /Circulation – შეამოწმეთ ცირკულაცია;

ლექცია 3. სისხლდენა(HEMORRAGIA)/გარეგანი სისხლდენი შეჩერების

მეთოდები

სისხლის დენა ეწოდება დაზიანებული სისხლძარღვიდან სისხლის გადმოსვლას. სისხლი

ადამიანის ერთ-ერთი ძირითადი ბიოლოგიური სითხეა. იგი მუდმივ მოძრაობაშია,
ამარაგებს ორგანიზმის საკვები ნივთიერებებითა და ჟანგბადით, იქიდან კი ნივთიერებათა
ცვლის შუალედური და საბოლოო პროდუქტები გამოაქვს. ამიტომ არის საშიში ნებისმიერი
ხასიათისა და ინტენსივობის სისხლდენა, რომელსაც მოჰყვება სისხლის რაოდენობრივი
ცვლილება, მის ფუნქციათა მოშლა და ჰომეოსტაზის რღვევა

– სისხლდენის მიზეზი შეიძლება იყოს:

 მექანიკური,ფიზიკური,ქიმიური თუ სხვა სახის ტრავმა, ასევე სისხლძარღვში ან მის

გარეთ არსებული წნევის ან სხვა ტიპის ცვლილებები.

 პათოლოგიური პროცესებით (ჩირქოვანი ანთება, ავთვისებიანი სიმსივნე, კუჭისა და

თორმეტგოჯა ნაწლავის წყლული) გამოწვეული სისხლძარღვის კედლის მთლიანობის
დარღვევა;

 ტოქსინების ან სხვა ქიმიური ნივთიერებების ზემოქმედების შედეგად

სისხლძარღვის კედლის განვლადობის მომატება;

 სისხლძარღვის კედლის მექანიკური დაზიანება (დაჭრა,გაგლეჯა და სხვა)

 სისხლძარღვის პათოლოგიური პროცესები(ანთება,სიმსივნე და სხვა.

 სისხლდენის კლასიფიკაცია: დაზიანებული სისხლძარღვის ხასიათის და მისი კალიბრის
მიხედვით სისხლის დენა არის:

 არტერიული

 არტერიულ-ვენური (შერეული)

 ვენური

 კაპილარული

 პარენქიმული

ლოკალიზაციის მიხედვით: გარეგანი და შინაგანი (ფარული და ხილული)

სისხლძარღვის დაზიანებიდან სისხლის დენის გამოვლინებამდე გასული

დროის მიხედვით: პირველადი, მეორადი , დაგვიანებული, განმეორებითი.

არტერიული სისხლის დენა - ამ დროს სისხლი ალისფერია და პულსირებული,

ფანტანისმაგვარი ნაკადით მოედინება და გულის ცემის სინქრონულია. ასეთი ტიპის
სისხლის დენა გაცილებით საშიშა,რადგან მწვავე ანემია სწრაფად ვითარდება,სისხლის
დენა კი თავისთავად იშვიათად ჩერდება. იშვიათ შემთხვევაში ხდება ისეც ,რომ კიდურის
მოგლეჯის დროს,მაგისტრალური არტერიის ბოლოები სწრაფად განიცდის თრომბირებას
სისხლდენის სრული შეწყვეტით,ამას ხელს უწყობს ინტიმის ჩაბრუნება და სისხლის წნევის
მკვეთრი დაცემა.

ვენური სისხლის დენა-ვენური სისხლი მუქი ალუბლის ფერისაა, იღვრება ნაკადად, მაგრამ
არა პულსურად.

შერეული ( არტერიულ-ვენურ)- სისხლის დენას ახასიათებს როგორც

არტერიული,ისე ვენური სისხლის დენის ნიშნები.

კაპილარული სისხლის დენა-კაპილარული სისხლი მუქი წითელი ფერისაა და

ადვილად ჩერდება ნახვევით ან მცირე ზეწოლით.

პარენქიმული სისხლის დენა- პარენქიმული ორგანოების-ღვიძლის, ფილტვების,

ელენთის, თირკმლის დაზიანების შედეგია. იგი ისევე, როგორც კაპილარული სისლდენა
შერეულია. სისხლი მუქი წითელი ფერისაა. პარენქიმული სისხლდენის თავისებურებაა ის,
რომ პარენქიმულ ორგანოთა სისლძარღვები სტრომასთან მჭიდრო კავშირის გამო არ
იხურება, პირღია რჩება, ასეთი სისხლის დენა ძლიერი და საშიშია, საჭიროებს
სპეციალური ზომების მიღებას, ხმარობენ სათანადო ნაკერებს (კეტგუტი), ხოლო
უკიდურეს შემთხვევაში მიმართავენ ორგანოს (ელენთის,თირკმლის) ამოკვეთას.

გარეგანი სისხლის დენა- თვალით ადვილად შესაჩნევია, სისხლი იღვრება

გარეთ ჭრილობიდან, ცხვირიდან, პირის ღრუდან, ყურიდან, საშოდან, სწორი
ნაწლავიდან. დაკარგული სისხლის რაოდენის შესაფასებლად აუცილებელია
გავითვალისწინოთ: თუ რამდენადაა ტანსაცემლი სისხლით დასველებული. აგრეთვე
სისხლის დენის სისწრაფე, სისხლის დაგროვება ტანსაცმლის ქვეშ, ტანსაცმელში,
დაზიანების ადგილას. ყველაფერი ეს საბოლოოდ გვეხმარება დაჭრილის საერთო
მდგომარეობის გარკვევაში.
 შინაგანია სისხლის დენა-სისხლი იღვრება კანქვეშ ან ქსოვილებში, დახურულ
ღრუებსა და ორგანოებში. შიანაგანი სისხლდენა არის ორი სახის: ფარული(occulta) და
გამომჟღავნებული (manifesta)

Occulta-როდესაც სისხლი იღვრება დახურულ ღრუებში და გარეთ ვერ გამოდის,მაგ:

პლევრის ღრუში (haemothorax), პერიკარდიუმში (haemopericardium), პერიტონეუმის
ღრუში (haemoperitoneum), სახსრის ღრუში ( haemarthrosis)

Manifesta-შინაგან ორგანოებში ჩაღვრილ სისხლი გამოჰყვება ამ ორგანოთა შითავსს

ბუნებრივი ხვრელებით. ასეთი სისხლის დენაა ცხვირიდან-(epistaxis), ფილტვებიდან-
(haemoptoe), კუჭიდან, საყლაპავიდან (haematemesis), საშარდე ორგანოებიდან
(haematuria), სწორი ნაწლავიდან (haemorrhoe), საშვილოსნოდან (metrorragia).

როდესაც სისხლი ჩაღვრისთანავე გამოიყოფა, იგი ნაკლებად არის შეცვლილი. ღია

ალისფერი, ქაფიანი სისხლი, რომელსაც წინ უსწრებს ხველა -ფილტვებიდან სისხლდენის
მაჩვენებელია. ნაკლებად შეუცვლელი ან ყავისფერი მუქი სისხლი (ჰემოგლობინზე
მარილმჟავას მოქმედებით), რომელსაც წინ უსწრებს პირღებინება, კუჭიდან სისხლდენის
მაჩვენებელია. ნაწლავიდან კუპრისფერი სისხლის დენა-კუჭ-ნაწლავიდან სისხლის დენის
სიმპტომია, ეს ნაერთი შავი ფერისაა, რის გამოც ადამიანს შავი ფერის განავალი აქვს,
რასაც მელენა ეწოდება. ეს იმის ნიშანიცაა,რომ სისხლი ნაწლავებში იმდენხანს იყო,რომ
გოგირდწყალბადის გოგირდმა მოასწრო ჰემოგლობინის რკინასთან შეერთება.
გოგორიდოვანი რკინა კი სისხლს შავ ფერს აძლევს. სწრაფი და ძლიერი სისხლის დენის
დროს სისხლი შეიძლება უცვლელი დარჩეს,ხოლო თუ სისხლის დენა მსხვილი ან სწორი
ნაწლავიდანაა-სისხლი ფერს არ იცვლის .

შარდში სისხლის კოლტები შარდის ბუშტიდან ან შარდსადენი მილიდან სისხლის

დენის ნიშანია.

პირველადი სისხლდენა - ვითარდება სისხლძარღვის დაზიანების მომენტში ან ტრავმის

მიღების შემდეგ უახლოეს დროში.

მეორადი სისხლდენა - ვითარდება მას შემდეგ, როდესაც პირველადი სისხლის დენა

შეჩერდება თავისთავად ან ჩარევის შედეგად. მეორადი სისხლდენა ასევე არის: ადრეული
და დაგვიანებული ადრეული - სისხლის დენა გამოვლინდება დაჭრიდან რამდენიმენ
საათის, მაგრამ არა უგვიანეს ორი დღის შემდეგ, ხოლო დაგვიანებული სისხლის დენა
ვითარდება 3-7 დღიდან რამდენიმე კვირის ან თვის შემდეგ .

სისხლის დენის სიმპტომები:

კლინიკური ნიშნების გამოვლენა დამოკიდებულია მრავალ ფაქტორებზე; ტრავმის

ხასიათზე, ქსოვილების დაზიანების თავისებურებაზე, დაზიანებული სისხლძარღვის
ხასიათზე; აგრეთვე იმაზეც, თუ სად და რა რაოდენობით იღვრება სისხლი.

დიდი მნიშვენლობა ენიჭება სიმპტომების განვითარებაში სისხლის დენის

სისწრაფეს, ავადმყოფის ასაკს, სქესს, ავადმყოფის საერთო მდგომარეობას და დაავადებას,
რის ფონზეც განვითარდა სისხლის დენა.

ზოგადი სიმპტომები: კანი და ლორწოვანი მკრთალი,ზოგჯერ ციანოზური ელფერი

აქვს, სახის ნაკვთები უფრო თითქოს გამოკვეთილია,ვერ ისვენებს, ამთქნარებს, პირი
უშრება, კიდურები უცივდება, გრძნობს საერთო სისუსტეს, ყურებში ხმაური, თვლათ
უბნელდება, მაჯისცემა -ძაფისებრია. გონება ეკარგება, ეწყება ქოშინი, უნებლიე შარდვა და
დეფეკაცია, სისხლის წნევის მკვეთრი და პროგრესირებადი კლება.
 სისხლის დაკარგვის დროს მართალია სისხლის რაოდენობა მცირდება,
მაგრამ ჰემოგლობინი , ისევე როგორც ფერადობის მაჩვენებელი არ იცვლება პირველ
ხანებში, რადგან ორგანიზმში შექმნილ სიტუაციასთან შესაგუებლად პირეველ საათებში
იწყება უჯრედშორისი სითხის სისხლძარღვებში გადასვლა(ჰირდემია), ხოლო
ერითროციტების რეზისტენტობის დაქვეითებას ელენთაში გაძლიერებული ჰემოლიზი
მოსდევს, ამიტომ ჰემოგლობინის დაქვეითება აღინიშნება მხოლოდ მოგვიანებით.

სისხლდენის ადგილობრივი ნიშნები სხვადასხვანაირია და დამოკიდებულია

სისხლის დენის ლოკალიზაციასა და მის ხარისხზე. მაგ:ქალაშიდა სისხლჩაქცევა
მიმდინარეობს მძიმედ, ანემიის სურათი კი სულაც არ არის გამოხატული, მაგრამ მუცლის
ღრუში სისხლჩაქცევას მძიმე ანემიის კლინიკა აქვს. ჰემოპერიკარდიუმის დროს ვითარდება
გულის ტამპონადის ნიშნები, პლევრაში სისხლჩაქცევის(ჰემოთორაქსი) ნიშნები
დამოკიდებულია ჩაღვრილი სისხლის რაოდენობაზე.

კუჭ-ნაწლავის ტრაქტიდან განვითარებული სისხლდენის ნიშნები: კუჭ-ნაწლავის

ტრაქტიდან მწვავე სისხლდენა ვლინდება სისხლიანი პირღებინებით, სისხლიანი ან შავი
ნაწლავური გამონაყოფით, კუპრის მსგავსი განავლით.

 ალისფერი სისხლი, რომელიც არ არის შერეული განავალში, ბუასილისა

და ანალური ხვრელის ნაპრალისთვის არის დამახასიათებელი.

 განავალთან შერეული სისხლი და ლორწო დამახასიათებელია წყლულოვანი

კოლიტისთვის, პროქტიტისთვის, სწორი ნაწლავის პოლიპებისა და სიმსივნეებისთვის.

 შავი განავალი (მელენა) დამახასიათებელია ღვიძლის ციროზის დროს

განვითარებული საყლაპავის გაგანიერებული ვენებიდან სისხლდენისთვის, კუჭის
წყლულისა და კიბოსთვის, თორმეტგოჯა ნაწლავის წყლულისთვის.

 განავალში არსებული სისხლის მი¬ზეზი უმეტესად კეთილთვისებიანია, მაგრამ ის

შეიძლება იყოს მეტად სერიოზული დაავადებების - პოლიპების, ნაწლავის სიმსივნის -
გამოვლინებაც,

ორგანიზმის რეაქცია სისხლის დენაზე

ორგანიზმი სისხლდენისას სწრაფად იძლევა რეაქციას, რადგან მცირდება ცირკულაციაში

მონაწილე სისხლის რაოდენობა და სასიცოცხლო ორგანოების სისხლით მომარაგება.
როდესაც სისხლის დენა ძლიერი არ არის, შეიძლება მისი კომპენსირება და სისხლის
მოცულობოს აღდგენა, საამისოდ ორგანიზმს სხვადასხვა კომპენსატორული მექანიზმი
აქვს.

როდესაც სისხლდენა ძლიერი არ არის, შესაძლებელია მისი კომპენსირება და

სისხლის მოცულობის აღდგენა- სისხლის მობილიზაცია დეპო ორგანოებიდან, მცირე
კალიბრის სისხლძარღვების სპაზმი, ტაქიკარდია და უჯრედშორისი სითხის
სისხლძარღვებში გადასვლა რაც 10-15 წუთში იწყება. სუნქვის რეფლექსური გახშირებით
ასევე რამდენადმე კომპენსირდება ჟანგბადის ნაკლებობა, ქოშინი გარკვეულად ხელს
უწყობს ფილტვების ჰიპერვენტილაციას.

სისხლის ძლიერი დაკარგვის დროს მკვეთრი ანემია ცენტრალურ

ნერვულ სისტემში იწვევს ჟანგბადის პროგრესულ ნაკლებობას და საკომპენსაციო
მექანიზმების მარეგულირებელი გავლენის მოშლას, აღარ ხდება დეპო ორგანოებიდან
სისხლის მობილიზაცია, სისხლის წნევა პროგრესულად ეცემა და ვითარდება მძიმე
კოლაფსი, არტერიული წნევის მკვეთრი დაცემა კომპენსატორული მექანიზმის
უკმარისობის მაჩვენებელია. ძლიერი სისხლდენის დროს ორგანიზმი სრულყოფილად ვერ
ანვითარებს კომპენსატორულ მექანიზმებს. ამას სასიცოცხლო ორგანოების სისხლით
მოამარაგების მოშლა და სიკვდილი მოსდევს. სისხლის თანდათანობითი დაკარგვის დროს,
ორგანიზმი ანემიასთან ბრძოლითვის იყენებს ყველა საკომეპენსაციო მექანიზმს. ამიტომ მას
შეუძლია გადაიტანოს სისხლის შედარებით დიდი რაოდენობით დაკარგვა. სისხლდენის
დროს ადაპტაციის მექანიზმი დიდადაა დამოკიდებული გულ-სისხლძარღვთა სისტემის
ფუნქციურ მდგომარებაზე.

სისხლდენის დროს ადაპტაციის უნარი მკვეთრად დაქვეითებული აქვს

ბავშვებს , მოხუცებს, დასუსტებულ და კახექსიურ პირებს, მძიმე, ქრონიკულ ავადმყოფებს
ვიდრე ახლაგაზრდა და ჯანმრთლ პირებს.

სისხლდენის თავისთავად შეჩერების ხელშემწყობი მეთოდები

მსხვილი კალიბრის არტერიების დაზიანების დროს სისხლის დენა,როგორც წესი,

თავისთავად არ ჩერდება. დიდი წნევით სისხლის დენა დასაწყისშივე აბრკოლებს თრომბის
წარმოქმნას.მიუხედავათ ამისა, იშვიათ შემთხვევაში კიდურის სწრაფი მოგლეჯის დროს,
არტერიის ინტიმა სისხლძარღვის სანათურში სარქველივით ჩაბრუნდება, რასაც თრომბის
განვითარება და სისხლის დენის შეჩერება მოსდევს.

სისხლდენის თავისთავად შეჩერების მაგალიათია, სისხლის დიდი

რაოდენობით დაკარგვის შედეგად არტერიული წნევის მკვეთრი დაცემა და მძიმე შოკის
განვითარება.

მომცრო კალიბრის არტერიიდან და ვენიდან, აგრეთვე კაპილარებიდან

სისხლის დენა შეიძლება შეჩერდეს მკვეთრი ანემიის განვითარებამდე. ამას ხელს უწყობს
სისხლაძარღვების სპაზმი(მეტად იკუმშება არტერია და განსაკუთრებით ინტიმა).ინტიმა
შეკუმშვისა და ჩაბრუნებისას სარქველივით ახშობს სისხლძარღვის სანათურს.

სისხლის დაკარგვას რაოდენობის და სირთულის მიხედვით ყოფენ ოთხ კლასად.

• პირველი კლასი-როდესაც იკარგება სისხლი 15%-მდე.

• მეორე კლასი-როდესაც იკარგება სისხლის 15-30%

• მესამე კლასი-როდესაც იკარგება სისხლის 30-40%.

• მეოთხე კლასი-როდესაც იკარგება სისხლის 40%

მძიმე სისიხლდანაკარგმა შეიძლება შოკი გამოიწვიოს. შოკის ნიშნებია: მკვეთრად მზარდი

სისუსტე, თავბრუსხვევა, მხედველობის დაბინდვა, ხმაური ყურებში, პირის-ღებინება,
მკვეთრი სიფერმკრთალე, სუნთქვის გახშირება, შენელებული პულსი, შენელებული
მოქმედება და გონების დაკარგვა.

შოკის განვითარების შეჩერება შეიძლება სისხლდენის შეჩერების შემთხვევაში -

დაზარალებული უნდა დააწვინოთ ჰორიზონტალურ მდგომარეობაში, აუწიოთ მაღლა
ფეხები და თავი უკან გადაუწიოთ.

• ეს საშუალებას მისცემს ტვინს, გულს, თირკმელებსა და ღვიძლს საკმარისი

რაოდენობით სისხლით მომარაგდეს.

• დაზარალებულს უნდა დაახუროთ და გაათბოთ.

• აუცილებელია სასწრაფო დახმარების გამოძახება,

სისხლდენის შეჩერების მეთოდები

სისხლდენის შეჩერება არის ორგვარი: დროებითი (პროვიზორული) და

საბოლოო. სისხლდენის დროებითი შეჩერების მიზანია სასწრაფო გადაუდებელი
დახმარება სისხლდენის საბოლოო შეჩერებამდე. მსხვილი კალიბრის სისხლძარღვებიდან
სისხლის დენის შემთხვევაში დროულ და სწორად ჩატარებულ პირველად დახმარებას
გადამწყვეტი მნიშვნელობა აქვს. მცირე კალიბრის სისხლძარღვებიდან და კაპილარებიდან
სისხლის დენის დროებითი შეჩერება ხშირად საბოლოოა.

პირველადი გადაუდებელი დახმარება შინაგანი სისხლდენის დროს:

 დროულად გამოიძახეთ გადაუდებელი სასწრაფო სამეიდცინო სამსახური და

იმოქმედეთ DR ABC მიხედვით:

 დააწვინეთ დაზარალებული ზურგზე და აუწიეთ ფეხები ზემოთ. შეხსენით

მჭიდრო ტანსაცმელი კისერზე, გულმკერდზე, წელზე;.

 არ მისცეთ დაზარალებულს საჭმელი, წამალი და სასმელი.

 თუ დაზარალებული გონზეა და აღენიშნება ძლიერი წყურვილის შეგრძნება,

დაუსველეთ მას ტუჩები;

 დაათბუნეთ დაზარალებული - გადააფარეთ საბანი ან ქსოვილი; .ყოველ10 წთ-

ში ერთხელ გადაამოწმეთ პულსი,სუნთქვა და ცნობიერების დონე. თუ დაზარალებული
კარგავს გონებას, მოათავსეთ უსაფრთხო მდებარეობაში; . გახსოვდეთ!  შინაგანი
სისხლდენა ძალიან სერიოზული და ძნელად აღმოსაჩენი დაზიანებაა.  ეჭვი მიიტანეთ
შინაგან სისხლდენაზე, როდესაც ტრავმის მიღების შემდეგ აღინიშნება შოკის ნიშნები,
მაგრამ არ არის სისხლის თვალსაჩინო დანაკარგი.  შინაგან სისხლდენაზე ეჭვის
შემთხვევაში დროულად გამოიძახეთ გადაუდებელი სამედიცინო სამსახური.  სასწრაფოს
მოსვლამდე აუცილებლად დააწვინეთ დაზარალებული, შეამოწმეთ წნევა, პულსი და
ცნობიერება, მიიღეთ შოკის საპროფილაქტიკო ღონისძიებები.

პირველადი დახმარება გარეგანი სისხლდენის დროს

დროულად გამოიძახეთ გადაუდებელი სასწრაფო სამეიდცინო სამსახური

და იმოქმედეთ DR ABC მიხედვით:

1. შეაფასეთ გარემოს უსაფრთხოება-პირადი უსაფრთხოების დაცვა, თუ კანზე გაქვთ

ჭრილობა(ნაკაწრი,მცირე ზომის ღია ჭრილობა) სასურველია დაიფაროს წყალგაუმტარი
საფენით,სანამ დაიწყებთ დახმარების გაწევას. თუ შესაძლებელია გამოიყენეთ ერთჯერადი
რეზინის ხელთათმანი.

2. ABC--შეფასება,მიუხედავათ იმისა,რომ ძლიერი გარეგანი სისხლდენისას საჭიროა

რაც შეიძლება სწრაფად მოხდეს სისხლდენის შეჩერება,თუ დაზარალებული უგონო
მდგომარეობაშია,პირველ რიგში ჩაატარეთ ABC -ს კონტროლი(შეამოწმეთ სასუნთქი
გზების გამავლობა,სუნქვა,ციკულაცია)

3. სასწრაფოს მოსვლამდე დააწვინეთ დაზარალებული ზურგზე და აუწიეთ ფეხები,ამ

მდებარეობაში მცირდება სისხლის მიდინება ფეხებისკენ და სისხლის მეტი რაოდენობა
მიედინება სხეულის მნიშვნელოვანი ნაწილებისკენ(მაგ:თავის ტვინი,გული,) ამით თქვენ
აიცილებთ დაზარალებულის ზოგადი მდგომარეობის გაუარესებას.

(ა) დააფიქსირეთ კიდური ,ისე როგორც მოტეხილობის შემთხვევაში

(ბ)დაათბუნეთ დაზარალებული-გადააფარეთ თბილი ქსოვილი

(გ) სასწრაფოს მოსვლამდე ყოველ 10 წუთში ერთხედა გადამოწმეთ: პულსი,

სუნთქვა, ცნობიერების დონე.

სისხლის დენის დროებით შეჩერების წესებია: დამწოლი ნახვევი, კიდურის მაღლა

აწევა, მაგისტრალურ არტერიაზე თითებით ზეწოლა, სახსრებში კიდურის მაქსიმალური
მოხრა , სისხლძარღვებზე ზეწოლა, სისხლძარღვის ძვალზე მიჭყლეტა, ლახტის დადება,
დამჭერის დადება, პირდაპირი და არაპირდაპირი ზეწოლის წერტილები.

კიდურების წამოწევა - ხელს ან ფეხს წამოსწევენ ისე, რომ კიდურზე არსებული

ჭრილობა აღმოჩნდეს გულის დონეზე მაღლა.

ეს ხელს უწყობს სისხლდენის შეჩერებას, ან მისი ინტენსიურობის შემცირებას დაზიანებულ

კიდურში წნევის ჰიდროსტატიკური შემცირების ხარჯზე.

მეთოდი გამოიყენება ისეთ მეთოდთან შეთავსებით, როგორიცაა სახვევის (ლახტის)

გადაჭერა.

არტერიაზე თითების დაჭერა - მეთოდის არსი იმ წერტილებში ხელის დაჭერაა, სადაც

არტერია ყველაზე ახლოს იმყოფება ძვალთან და ხელის დაჭერით არტერიული
სისხლდენის დროებითი შეჩერება უფრო ადვილადაა შესაძლებელი, რათა შემდეგ
გამოყენებული იქნას უფრო საიმედო მეთოდი.

კიდურების მაქსიმალური მოხრა - მეთოდის არსია კიდურის მაქსიმალურად მოხრა

სახსარში, რომელიც ჭრილობის ზემოთ მდებარეობს და ამ მდგომარეობაში მისი
დაფიქსირება მარლით, ბინტით, ქამრით ან სხვა იმ საგნით, რომელიც ხელთა გაქვთ იმ
მომენტში.

პირდაპირი ზეწოლის წერტილი- მოაშორეთ დაზიანებულ არეს ტანსაცმელი.

დაათვალიერეთ ჭრილობა. დარწმუნდით, რომ ჭრილობაში არ არის მახვილი საგნები
(მაგალითად მინის ნამსხვრევები), რომლებითაც შეიძლება თქვენ დაზიანდეთ. მოახდინეთ
ზეწოლა ჭრილობაზე თითებით ან მტევნით. სასურველია ჭრილობა წინასწარ დაფაროთ
სუფთა საფენით. მაგრამ ნუ დაკარგავთ დიდ დროს ამ საფენის მოსაძებნად. თუ
ჭრილობაში არის უცხო სხეული, არ ამოიღოთ (უცხო სხეულის ამოღებისას შეიძლება
გაძლიერდეს სისხლდენა ან გაღრმავდეს დაზიანება). სხეულის დაზიანებული ნაწილის
(ხელის ან ფეხის) ზემოთ აწევა. თუ შესაძლებელია, ასწიეთ დაზარალებულის
დაზიანებული კიდური გულის დონეზე ზემოთ. ამით შემცირდება სისხლის ნაკადი
დაზიანებულ არეში, რაც შეუწყობს ხელს კოლტის განვითარებას და სისხლდენის
შეჩერებას. კიდურების მაღლა აწევა არ არის რეკომენდირებული თუ კიდური
შეშუპებულია, დეფორმირებულია ან მტკივნეულია, რაც მიუთითებს მოტეხილობის ან
ამოვარდნილობის შესაძლებლობაზე;
არაპირდაპირი ზეწოლის წერტილები-თუ კიდურის აწევა შედეგს არ იძლევა,შეიძლება
არაპირდაპირი ზეწოლის გამოყენება,სპეციალურ ზეწოლის წერტილებში.თუ სისხლდენა
არის ხელიდან ,მოძებნეთ პულსი მხრის შიგნითა ზედაპირის შუა მესამედში,იღლიის და
იდაყვს შორის და მოახდინეთ თითებით ზეწოლა,ხოლო თუ დაზიანება ფეხზეა,მოძებნეთ
პულსი ბარძაყის არტერიაზე საზარდულის მიდამოში და ზეწოლა მოახდინეთ ხელის
გულით.ამ მიდამოზე ზეწოლა მოითხოვს გაცილებით დიდ ძალას.

დამწოლი ნახვევის გაკეთება - დაზიანებულ სისხლძარღვის გასწვრივ სახვევს ადებენ

ჩვეულებრივ მას შემდეგ, რაც სისხლდენა შეჩერებული იქნა თითებით არტერიაზე დაჭერის
ან კიდურების სახსარში მაქსიმალური მოხრის გზით.

ამისთვის ჩვეულებრივ გამოიყენება ინდივიდუალური გადასახვევი პაკეტი, სტერილური

მარლის ხელსახოცი, ბინტი ან სუფთა სამკუთხა ფორმის ნახვევი. ყველა შემთხვევაში
ბინტით ან სამკუთხა ნახვევით ჭრილობაზე მჭიდროდ ფიქსირდება სტერილური შესახვევი
მასალა.

თუ სახვევი სისხლით გაიჟღინთა, მისი გამოცვლა საჭირო არ არის, უნდა დაიდოს ზემოდან
მეორე სახვევი და კვლავ მოხდეს მისი ბინტით გადახვევა.

კიდურების წრიული გადახვევა - ლახტის დადება ხდება მაშინ, როცა დამჭერი სახვევი ვერ
აჩერებს სისხლდენას. ასევე კიდურის ნაწილობრივ ან მთლიანი მოწყვეტის, დიდი
ჭრილობების ან ღია მოტეხილობების დროს, რომელსაც თან ახლავს მასიური არტერიული
სისხლდენა.

ლახტის დადების წესი !!! ლახტი იდება ჭრილობის ზემოთ (პროქსიმალურად),

ჭრილობასთან მაქსიმალურად ახლოს. მიზანშეწონილია კიდურის იმ ნაწილში, სადაც
მხოლოდ ერთი ძვალია (მხარი, ბარძაყი). ლახტი არ იდება უშუალოდ კანზე: მის ქვეშ
აუცილებლად უნდა მოთავსდეს ბამბა, ნაჭერი, ტანსაცმელი. სწორად დადებისას
ჭრილობიდან წყდება სისხლდენა, პერიფერიაზე ქრება პულსაცია. აუცილებლად უნდა
აღინიშნოს ლახტის დადების ზუსტი დრო და მივაწოდოთ ინფორმაცია სასწრაფო
დახმარებას . ლახტის მოჭერა ხდება რეგულარულად, ნელ-ნელა სისხლდენის
შეწყვეტამდე. თუ სისხლდენა არ შეწყდა, იგი უნდა მოიხსნას და დაედოს შედარებით
მაღლა. ზაფხულში ლახტის გაჩერება საათნახევრის, ხოლო ზამთარში ერთი საათის
განმავლობაში შეიძლება.

არტერიული სისხლდენა - მის შესაჩერებლად საჭიროა დაზიანებული კიდურის მაღლა

წამოწევა, ჭრილობის თითებით დაჭერა, ან კიდურის სახსრის მაქსიმალური მოხრა.

ამ აუცილებელი მოქმედების შემდეგ აუცილებელია დამჭერი სახვევის, ხოლო

აუცილებლობის შემთხვევაში ლახტის დადება.

ვენური სისხლდენა - მისი შეჩერება შეიძლება ჭრილობაზე სტერილური ხელსახოცის

დადებით და შემდეგ დამჭერის გადახვევის გაკეთებით.

კაპილარული სისხლდენა - თუ სისხლდენა თავისთავად არ შეჩერდა,

საჭიროა კიდურის წამოწევა და ჭრილობაზე სამედიცინო წებოს ფენის წასმა, ან მისი
დამუშავება წყალბადის ზეჟანგით.
 ჭრილობები

კანის ან სხეულის საფარველის ნებისმიერ დაზიანებას ჭრილობა ეწოდება.

არსებობს სხვადასხვა სახის ჭრილობა:

ნაკვეთი ჭრილობა- გამოწვეულია ბასრი საგნით. ჭრილობას აქვს სუფთა, თანაბარი

კიდეები; განპირობებულია ბასრი კიდის მქონე საგანთან შეხებით, მაგ: შუშის
ნამსხვრევით. ამ დროს ხშირად ზიანდება სიხლძარღვებიც ,ამიტომ ამ ტიპის ჭრილობების
დროს ვითარდება ძლიერი სისხლდენა.

ნაფლეთი ჭრილობა-გამოწვეულია გამგლეჯი ზემოქმედებით. ამ ჭრილობის დროს ძლიერი

სისხლდენა ნაკლებ მოსალოდნელია,მაგრამ ქსოვილების დაზიანება და სისხლჩაქცევა
უფრო ინტენსიურია.ხშირია ასეთი ჭრილობის დაბინძურება მიკრობებით და აქედან
გამომდინარე,მაღალია ინფიცირების რისკი.

ნაკაწრი ჭრილობა- ზედაპირულია.ხშირად ვითარდება დაცემის დროს,ჭრილობაში

შესაძლებელია იყოს უცხო ნაწილაკები,რომლებიც ხშირად ინფიცირების წყაროს
წარმოადგენს.

დაჟეჟილი ჭრილობა-ვითარდება ბლაგვი საგნის ზემოქმედების გამო.ამ დროს ზიანდება

სისხლძარღავები და იწყება შინაგანი სისხლდენა ქსოვილებში. დიდი ზომის დაჟეჟილობის
დროს შესალებელია უფრო მძიმე,შენიღბული დაზიანება იყოს,მაგ ,მოტეხილობა ან
შინაგანი ორგანოების დაზიანება.

ნახვლეტი ჭრილობა- ჭრილობა/კანის საფარქვეშ შეღწევა _ ახასიათებს მცირე სისხლდენა

ზედაპირზე. თითქმის შეუძლებელია სისხლდენის ფართის განსაზღვრა კანის
საფარქვეშ. .განპირობებულია ბასრი, მცირე დიამეტრის მქონე საგნით,მისთვის
დამახასიათებელია მცირე ზომის, მაგრამ საკმაოდ ღრმა ჭრილობა. თუ არ მოხდა
დაზარალებულის სხეულის დეტალური დათვალიერება,ესეთი ჭრილობა შეიძლება
შეუმჩნეველი დარჩეს,არადა ამ დროს საგანი ღრმად შედის სხეულში და იწვევს შინაგანი
ორგანოების დაზიანებას,შინაგან სისხლდენას.

ცეცხლნასროლი ჭრილობის- დროს ტყვია ღრმად შედის სხეულში,ზოგ შემთხვევაში

შესაძლებელია გამომავალი ჭრილობა იყოს,რომელიც ყოველთვის ბევრად დიდია შემავალ
ჭრილობაზე. ცეცხლნასროლი ჭრილობისთვის დამახასიათებელია რბილი ქსოვილების
დამწვრობა შემავალი ხვრელის გარშემო.

ინფიცირების თვალსაზრისით ყველაზე საშიშია ჭრილობის დაბინძურება ტეტანუსის

გამომწვევი ბაქტერიებით. ტეტანუსი არის ინფექციური დაავადება,რომელიც იწყება
მიკრობის ჭრილობაში მოხვედრის შემთხვევში.ტეტანუსის მიკრობი დიდი რაოდენობით
არის მიწაში/სილაში. ჭრილობის დაბინძურების შემთხვევაში მიკრობი გამოყოფს
ტოქსინს,რომელიც ზემოქმედებს ადამიანის ორგანიზმზე. ტეტანუსის პირველი ნიშნებია-
თავის ტკივილი და საღეჭი კუნთების შეკუმშვა,შემდგომ ვითარდება
კისრის,ხელების,ფეხის კუნთების სპაზმი.დაზარალებულს ეწყება კრუნჩხვა. გართულება
არის სუნქვაში მონაწილე კუნთების სპაზმი,რაც არის გარდაცვალების მიზეზი.

პირველადი გადაუდებელი დახმარება ჭრილობის დროს

 თუ ჭრილობა დაბინძურებულია,ჩამობანეთ გამდინარე წყლით,ნაზად

გაამშრალეთ და დააფარეთ ჭრილობაზე სუფთა საფენი.
 მოწმინდეთ დაბინძურებლი კანი საფენის გარშემო წყალში დასველებული
ნაჭრით.დაადეთ ნახვევი. გახსოვდეთ! აუცილებელია ნახვევის ქვემოთ პულსის და
მგრძნობლობის კონტროლი.

 თუ დაზარალებულს ეწყება თავის ტკივილი ,უჭირს ღეჭვა და აღენიშნება

უსიამოვნო შეგრძნებები ჭრილობის არეში ან თუ ჭროლობა დიდია და დაბინძურებულია-
გამოიძახეთ გადაუდებელი სამედიცინო სამსახური.

პირველადი გადაუდებელი დახმარება მუცლის არეში ჭრილობის დროს

 დროულად გამოიძახეთ გადაუდებელი სამედიცინო სამსახური

 თუ დაზარალებული უგონო მდომარეობაშია იმოქმედეთ ABC მიხედვით

 დააწვინეთ დაზარალებული ზურგზე,მაგარ ზედაპირზე,შეუხსენით მჭიდრო

ტანსაცმელი.

 ჭრილობაზე დააფართ დიდი ზომის სტერილური საფენი და დააფიქსირეთ

არამჭიდრო ნახვევით .თუ საფენი იჟღინთება სისხლით დაადეთ ზემოდან კიდევ ეერთი
ნახვევი,თუ დაზარალებული ახველებს ან აღებინებს,მოახდინეთ ნაზი ზეწოლა
ჭრილობაზე,რომ თავიდან ავიცილოთ შინაგანი ორგამოების გადმოსვლა ჭრილობაში.თუ
ჭრილობიდან გადმოსულია შინაგანი ორგანოები,მაგალითად ნაწლავები,არ შეეხოთ!,არ
სცადოთ ჩაბრუნება მუცლის ღრუში,დაფარეთ ეს ორგანოები სუფთა სველი საფენით ან
ცელოფნის პარკით,რათა დაიცვათ გამოშრობისგან. თუ ჭრილობა მუცელზე განივია
დაწვინეთ დაზარალებული ზურგზე და მოახრევინეთ ფეეხები,ხოლო თუ ჭრილობა
გასწვრივია დააწვინეთ ზურგზე და გააშლევინეთ ფეხები.

თუ არის შემავალი ჭრილობა გუმკერდის ღრუში, შეიძლება განვითარდეს

პნევმოთორაქსი-ფილტვის კოლაფსით. ამ დროს დაზარალებულს აღენიშნება: სუნთქვის
გაძნელება, ტკივილი სუთქვისას,ხველა სისხლიანი ნახველით, კანის მონაცრისფრო-
მოლურჯო შეფერილობა. გულმკერდის არეში შემავალი ჭრილობის დროს . გულმკერის
არეში შემავალი ჭრილობის დროს მთავარი მიზანი არის-გულმკერდის ღრუში ჰაერის
შეღწევის თავიდან აცილება:

პირველადი გადაუდებელი დახმარება გულმკერდის ღრუში შემავალი ჭრილობის

დროს:

 დროულად გამოიძახეთ გადაუდებელი სამედიცინო სამსახური

 თუ დაზარალებული უგონო მდომარეობაშია იმოქმედეთ ABC მიხედვით

 სწრაფად დააფარეთ შემავალ ჭრილობას თქვენი ან გონზე მყოფი

დაზარალებულის მტევანი.

 მოათავსეთ სტერილური ჰაერგაუმტარი საფენი ჭრილობაზე,დააფიქსირეთ.ეს

შექმნის სარქველს და თავიდან აიცილებთ ჰაერის მოხვედრას გულმკერდის ღრუში
ჩასუნთქვის დროს,ხოლო მანამდე მოხვედრილი ჰაერი გამოვა გულმკერდის ღრუდან
ამოსუნთქვისას.

არ შეიძლება! ჭრილობაზე ძვლის ნამსხვრევების ჩასწორება; უცხო სხეულების მოცილება

ლექცია 4. შოკი

შოკი – სიცოცხლისათვის საშიში მდგომარეობა, რომელიც აღინიშნება სხვადასხვა

დაავადებებისა და ტრავმების დროს და ხასიათდება ქსოვილების არასაკმარისი
სისხლმომარაგებით, სიცოცხლისათვის მნიშვნელოვანი ორგანოების ფუნქციის დარღვევით.
შოკის დროს განვითარებული სიპათო – ადრენალური სისტემის აქტივაცია იწვევს
ტაქიკარდიასა და თირკმელების, ღვიძლის, კანის, კუნთების სისხლძარღვთა შევიწროებას,
რაც შემდგომში იწვევს უჯრედთა შეუქცევად დაზიანებასა და ორგანოების იშემიას.
მიზეზების მიხედვით განასხვავებენ ტკივილით გამოწვეულ, ჰემორაგიულ, ჰემოლიზურ,
ტრავმულ, დამწვრობით, ინფექციური – ტოქსიკურ, ანაფილაქსიურ და სხვ. სახის შოკს.
განვითარების მექანიზმის მიხედვით – ჰიპოვოლემიურ, კარდიოგენურ, სისხლძარღვოვან
და შერეულ შოკს.

ჰიპოვოლემიური შოკი- ვითარდება სისხლის დიდი რაოდენობის სწრაფი კარგვის ან

მოცირკულირე სითხის მოცულობის მკვეთრი დაქვეითების გამო (სისხლდენის,
ფაღარათის, პირღებინების ან დამწვრობის დროს).

ინფექციურ-ტოქსიური შოკი- ვითარდება მძიმე ბაქტერიული ინფექციების დროს

სეპტიური პროესების გართულების შედეგად.

კარდიოგენული შოკი- წარმოადგენის გულის, როგორც ტუმბოს, ფუნქციის იკიდურესად

მძიმე დაზიანეის შედეგს და ხასიათდება გადმოსროლილი სისხლისმოცულობის მკვეთრი
დაქვეითებით.

ანაფილაქსიური შოკი- სიცოცხლისთვის საშიში გენერალიზებული ალერგიული რეაქციაა.

ის ორგანიზმში ალერგენის (ცილის, შრატის, მედიკამენტის და სხვათა) განმეორებითი
შეყვანის შემთხვევაში ვითარდება. შესაძლოა, გამოიწვიოს მწერის ნაკბენმაც.
ანაფილაქსიური შოკის შემთხვევათა 10-20% ლეტალურად (სიკვდილით) სრულდება.
გენერალიზებული ალერგიული რეაქცია უმეტესად ალერგენთან კონტაქტიდან რამდენიმე
წამის ან წუთის შემდეგ აღმოცენდება, ზოგჯერ კი რამდენადმე მოგვიანებით (2 საათის
ფარგლებში) იჩენს თავს. შოკის განვითარებისათვის ანტიგენის უმნიშვნელო დოზაც კი
საკმარისია, თუმცა დიდი დოზა რამდენადმე ამძიმებს შოკის მიმდინარეობას და
ახანგრძლივებს კიდეც მას.ანაფილაქსიური შოკს იწვევს ანტიბიოტიკები, პენიცილინი და
მისი ანალოგები, სტრეპტომიცინი, B1 ვიტამინი, ამიდოპირინი, ანალგინი, ნოვოკაინი,
იმუნური შრატები, ვაქცინები, იოდშემცველი რენტგენოკონტრასტული ნივთიერებები,
სისხლი და მისი შემცვლელები, კანზედა ტესტები, ჰიპომადესენსიბილიზირებელი
თერაპია (ანუ მგრძნობელობის დაქვეითებისთვის მიმართული მკურნალობა) და სხვა.
შოკის მთავარი, ყველაზე არსებითი ნიშანია სისხლის ნაკადის შემცირება, რასაც
უჯრედების მიერ დიდი რაოდენობით გამოყოფილი ჰისტამინი, სეროტონინი და სხვა
მედიატორების გავლენა განაპირობებს, ასევე - პერიფერიული და ცენტრალური სისხლის
მიმოქცევის მწვავე მოშლა. კანის საფარველი ამ დროს ცივი, ნამიანი და ციანოზური ხდება.
სისხლის მიმოქცევის მოშლა არღვევს თავის ტვინისა და ცალკეული შინაგანი ორგანოების
ფუნქციას. ვითარდება ცნობიერების დაბინდვა, ქოშინი, ირღვევა შარდის გამოყოფა.

კლინიკური სურათი

ანაფილაქსიური შოკის ხარისხი და სიმძიმე ბევრად არის დამოკიდებული

სისხლძარღვოვანი კოლაფსის განვითარების სისწრაფეზე და, შესაბამისად, თავის ტვინის
ფუნქციის დარღვევის ხარისხზე.

მსუბუქი ფორმა (განვითარების ხანგრძლივობა - რამდენიმე წუთიდან 2 საათამდე)

ვლინდება კანის ჰიპერემიით (სიწითლით), ქავილით, ცხვირცემინებით, რინორეით
(ცხვირიდან უხვი გამონადენით), თავბრუხვევით, თავის ტკივილით, ჰიპოტენზიით
(წნევის დაქვეითებით), ტაქიკარდიით, სიმხურვალისა და ძლიერი სისუსტის შეგრძნებით,
უსიამოვნო შეგრძნებებით სხეულის სხვადასხვა უბანში.

საშუალო სიმძიმის ფორმას ახასიათებს შედარებით მკვეთრად გამოხატული სიმპტომები -

ტოქსიდერმია (კანის დაზიანება ალერგენის ზემოქმედებით), კვინკეს შეშუპება,
კონიუნქტივიტი (თვალის ლორწოვანი გარსის ანთება), სტომატიტი (პირის ღრუს
ლორწოვანი გარსის ანთება), ცირკულარული დარღვევები - ტაქიკარდია, ტკივილები
გულის არეში, არითმია, არტერიული წნევის საგრძნობი დაქვეითება, მკვეთრად
გამოხატული სისუსტე, ძლიერი თავბრუხვევა, მხედველობის დარღვევა, სმენის
დაქვეითება, მოუსვენრობა და აგზნება, სიკვდილის შიში. ადამიანს ამ დროს კანკალი
უვარდება, ცივი წებოვანი ოფლი ასხამს, თავში ძლიერ ხმაურსა და რეკვას შეიგრძნობს,
მისდის გული. ამ ფონზე შესაძლოა განვითარდეს ობსტრუქციული სინდრომი ბრონქული
ასთმის ტიპის შეტევით, ციანოზით, შესაძლოა, გამოიკვეთოს კუჭნაწლავისეული
სინდრომი (ღებინება, გულისრევა, მუცლის შებერვა, ენის შეშუპება, ძლიერი ტკივილი
მუცლის არეში, ფაღარათი სისხლის მინარევით) ან თირკმლისეული სიმპტომები
(პოლიურია - გახშირებული შარდვა).

მძიმე ფორმის დროს ელვისებური სისწრაფით ვითარდება კოლაფსი (ციანოზი,

სიფერმკრთალე, ძაფი-სებრი პულსი, არტერიული წნევის მკვეთრი ვარდნა), კომური
მდგომარეობა (გონების დაკარგვა, უნე-ბლიე შარდვა და დეფეკაცია). გუგები ამ დროს
გაფართოებულია, სინათლეზე რეაქცია არ ვლინდება. არტერიული წნევის ვარდნისდა
კვალად მაჯისცემა და წნევა არ ისინჯება, გული ჩერდება და სუნთქვა წყდება.

შოკის მკურნალობა მიზნად ისახავს:

• სისხლში ანტიგენის (ალერგენის) გადასვლის ბლოკირებას; ავადმყოფის

კოლაფსიდან გამოყვანას;

• ბრონქოსპაზმის მოხსნას; ასფიქსიის მოვლენათა ლიკვიდაციას; სისხლძარღვთა

კედლის განვლადობის შემცირებას;

• ფსიქომოტორული აგზნების დაქვეითებას;

• მოგვიანებითი გართულებების თავიდან აცილებას როგორც გულ-სისხლძარღვთა

სისტემისა და თირკმელების, ისე კუჭ-ნაწლავის ტრაქტის, ცენტრალური ნერვული
სისტემისა და სხვა ორგანოთა მხრივ.

ანაფილაქსიური შოკის დროს საჭიროა დაუყოვნებელი დახმარება, ავადმყოფი უნდა

დააწვინოთ, თავი გვერდზე მიუბრუნოთ (თუ კბილის პროთეზს იყენებს, ასფიქსიის
თავიდან აცილების მიზნით მოვაცილოთ), მედიკამენტის შეყვანის ადგილის ზემოთ
შეძლებისდაგვარად გადავუჭიროთ ღვედი.

• გადაუდებელი სამედიცინო სამსახურის დროულ მოხმობას.

ანაფილაქსიური შოკის დროს აუცილებელია ალერგენის შეჭრის ადგილას ადრენალინის

0,1%-იანი ხსნარის შეყვანა (1-0,5 მლ) და ყინულის დადება, რათა ალერგენის შეწოვა
მაქსიმალურად შეფერხდეს. თუ ალერგენი ორგანიზმში პერორალური გზით მოხვდა (ანუ
ალერგენის შემცველი პროდუქტი ადამიანმა შეჭამა ან დალია), საჭიროა კუჭის ამორეცხვა.
ადრენალინის 0,1%-იანი ხსნარი (1 მლ) კანქვეშაც უნდა შევიყვანოთ. საჭიროა აგრეთვე
კორდიამინის (2 მლ), კოფეინის 10%-იანი ხსნარის (2 მლ), პრედნიზოლონის (60 მგ) ან
ჰიდროკორტიზონის (125 მგ) შეყვანა. ადრენალინისა და კორდიამინის ინექციები
შეიძლება ყოველ 10-15 წუთში გავიმეოროთ, ვიდრე არტერიული წნევა არ აიწევს. თუ
ადრენალინის კანქვეშა ინექციები უეფექტო აღმოჩნდა, მაშინ 0,5 მლ ადრენალინი 20 მლ
გლუკოზის 40%-იან ხსნართან ერთად ვენაში უნდა შევიყვანოთ. ადრენალინი
წარმოადგენს ჰისტამინის (ქსოვილოვანი ჰორმონის) გამოთავისუფლების ძლიერ
ანტაგონისტს და ამავე დროს აღადგენს სისხლძარღვთა ტონუსს. თუ ანაფილაქსიური შოკი
პენიცილინმა გამოიწვია, კუნთში ერთჯერადად შეჰყავთ 1 000 000 ერთეული
პენიცილინაზა 2 მლ ნატრიუმის ქლორიდის ხსნართან ერთად. ბიოლოგიურად აქტიური
ნივთიერებების განეიტრალების მიზნით აუცილებელია სუპრასტინის, პიპოლფენის ან
დიმედროლის ხსნარის შეყვანა კუნთში, ხოლო კალციუმის ქლორიდის ან კალციუმის
გლუკონატის ხსნარისა - ვენაში.

ბრონქოსპაზმის დროს ვენაში შეჰყავთ ეუფილინის ხსნარი 10 მლ 40%-იან გლუკოზის

ხსნართან ერთად. თუ ამან ხორხის შეშუპება არ მოხსნა, მიმართავენ. ანაფილაქსიური
შოკიდან პაციენტის გამოყვანისთვის დიდი მნიშვნელობა აქვს კორტიკოსტეროიდებს
(პრედნიზოლონს, დექსამეტაზონს, ჰიდროკორტიზონს).

ანაფილაქსიური შოკის დროს ადამიანს ინტენსიური თერაპიის განყოფილებაში ათავსებენ

და გართულებათა თავიდან ასაცილებლად კომპლექსურ მკურნალობას უტარებენ.

პირველადი დახმარება შოკის დროს.

1. ეცადეთ მოხსნათ შოკის გამომწვევი მიზეზი (მაგალითად სისხლდენა ან

ალერგიული რექციის გამომწვეი მედიკამენტის შეყვანა) თავი მოათავსედ სხეულზე უფრო
ქვემოთ, რითიც შეამცირებთ უგონო მდგომარეობის განვითარების რისკს.

2. დააწვინეტ დაზარალებული ზურგხე და გაამხნევეთ.

3. აუწიეთ ფეხები მქსიმალურად ზემოთ. შეხსენით მჭიდრო ტანსაცმელი კისერზე,

გულმკერდზე და წელზე.

4. დაათბუნეთ დაზარალებული საბნით და დროულად გამოიძახეთ კვალიფიციური

გადაუდებელი დახმარება.

5. ყოველ 10წთ-ში ერთხელ გადაამოწმეთ სუნთქვა პულსი და ცნობიერების დონე.

მზად იყავით საჭიროების შემთხვევში გულ-ფილტვის რეანიმაციის ჩასატარებლად (გფრ,
CPR)
 ლექცია 5. Ddamwvroba

damwvroba aris qsovilTa dazianeba, romelic gamowveulia Termuli, radiaciuli,

qimiuri da eleqtruli faqtorebiT.

damwvroba ar warmoadgens izolirebulad kanis dazianebas. masiuri damwvroba aris

multisistemuri dazianeba, romelic iwvevs gulis, filtvebis, Tirkmelebis, kuW-nawlavis
traqtisa da imunuri sistemis sicocxlisTvis saSiS dazianebas.

klasifikacia.
Termuli (eleqtruli siTburi mowyobilobiT; eleqtruli deniT; aliT; xaxuniT; cxeli haeriT
da cxeli airebiT; cxeli sagnebiT; radiaciiT), qimiuri {koroziebi}(garegani,Sinagani);
damduRvra; kanisa da kanqveSa qsovilis radiaciasTan dakavSirebuli dazianebebi;
mziT damwvroba.

Termuli damwvroba _ gamowveuli siTbos nebismieri wyaros zemoqmedebiT kanze,

rac iwvevs kanis temperaturis momatebas, ujredebis kvdomas da cilebis
denaturacias. ZiriTadi mizezebi: orTqli, mduRare siTxeebi, cxeli sagnebi, gazebi.
radiaciuli damwvroba _ maionizirebeli gamosxivebis mwvave an qronikuli
zemoqmedeba qsovilebze. ZiriTadi mizezi – ultraiisferi gamosxivebis xangrZlivi
zemoqmedeba (mziT damwvroba, rentgeni da a.S.)
qimiuri damwvroba _ Zlieri mJaveebis, tuteebis da sxva qimiuri nivTierebebis
zemoqmedebiT gamowveuli damwvroba. nekrozi viTardeba nela, ramdenime saaTis
ganmavlobaSi.
eleqtruli damwvroba _ gamowveuli eleqtruli nakadiT, romelic gaivlis sxeulSi. aris ori
tipis: atmosferuli da xelovnurad Seqmnili.
warmoqmnilma siTbom SeiZleba 50000C miaRwios. ziandeba kani da kanqveSa
qsovilebi, romelic SeiZleba iyos nebismieri farTis da siRrmis. damaxasiaTebelia
progresirebadi nekrozi da Rrma qsovilebis dazianeba. Tanaxlavs respiratoruli
kunTebis damblisa da parkuWovani eqstrasistolebis ganviTarebis maRali riski.
damwvrobis Sedegad viTardeba cilebis denaturacia, dazianebuli qsovilebis
SeSupeba da
intravaskularuli siTxis moculobis Semcireba momatebuli sisxlZarRvovani
ganvladobis gamo.
qimiuri damwvroba- მჟავები და ტუტეები ქიმიური დამწვრობის გამომწვევი ყველაზე
ხშირი აგენტები arian. მჟავები განსხვავდება ერთმანეთისგან მოქმედების ძალით. ყველაზე
ძლიერი მოქმედება აქვს იმ მჟავებს, რომელთა PH2-ზე ნაკლებია. ტუტით დამწვრობა
უფრო მძიმეა, ვიდრე მჟავათი, რადგანაც კანზე მოქმედების მექანიზმით ეს ნივთიერებები
ერთმანეთისგან განსხვავდება: მჟავები, ჩვეულებრივ, კოაგულაციური ნეკროზის
(უჯრედთა კვდომის) განვითარებას იწვევენ, რომლის წყალობითაც საკმაოდ მკვრივი ქერქი
(ერთგვარი ფუფხი) წარმოიქმნება. ეს უკანასკნელი ქიმიურ აგენტს არ აძლევს უფრო ღრმად
გავრცელების საშუალებას. ტუტეები, პირიქით, კოლიკვაციური ნეკროზის გამომწვევნი
არიან. ისინი თითქოს ერთგვარად ათხიერებენ ქსოვილს და ხელს უწყობენ ქიმიურ აგენტს
ქსოვილებში უფრო ღრმად შეღწევასა და ბევრად ღრმა შრეების დაზიანებაში.
damwvrobis klinikuri niSnebi damokidebulia damwvrobis xarisxze. ansxvaveben
pirveli, meore da mesame xarisxis damwvrobas.
zedapiruli I xarisxi- dazianebis siRrme moicavs mxolod epidermiss, klinikurad
damwvari zedapiri mSralia, buStukebi ar axasiaTebs, SeSupeba umniSvneloa an
saerTod ar aRiniSneba, TiTis daWeriT TeTrdeba, xolo zewolis moSorebis Semdeg
iRebs pirvandel saxes (axasiaTebs kapilaruli avseba). aris mtkivneuli da axasiaTebs
progresirebadi siwiTle. aRdgena xdeba 2 – 5 dReSi, ar axasiTebs nawiburi, SesaZloa
Seicvalos feri.
arasrulSreobrivi II xarisxi- dazianebis siRrme moicavs epidermiss mTlianad, dermas
nawilobriv, saofle jirkvlebi da Tmis folikulebi intaqturia. klinikurad damwvari zedapiri
svelia, didi zomis sveli buStukebiT, romlebic matulobs zomaSi, TiTis daWeriT
TeTrdeba, xolo zewolis mocilebis Semdeg Rebulobs pirvandel saxes (axasiaTebs
kapilaruli avseba). am dros kani aris vardisferi, wiTeli an aRiniSneba TeTri laqebi,
mtkivneulia haerze da temperaturaze. aRdgenas zedapirulis SemTxvevaSi sWirdeba
5 – 21 dRe, iSviaTad viTardeba nawiburi, SesaZloa gaCndes pigmenturi laqebi. Rrma
damwvrobis SemTxvevaSi Tu ar daerTo infeqcia saWiroa 21 – 35 dRe da aris
kontraqturis ganviTarebis riski.
srulSreobrivi III xarisxi - dazianebis siRrme moicavs epidermiss da dermas
mTlianad, SesaZloa daziandes kanqveSa qsovili, kunTi da Zvali. klinikurad damwvari
zedapiri mSralia, tyaviseburi fufxiT, fufxis qvemoT moCans gaSavebuli
sisxlZarRvebi, buStukebi iSviaTia, SesaZloa aRiniSnebodes mcire zomis buStukebi,
romelic ar matulobs zomaSi, zewolisas ar TeTrdeba (kapilaruli avseba ar
axasiaTebs).Ddazianebuli midamos Seferiloba TeTri, Savi, nacrisferi an wiTelia,
tkivili klebulobs/ an saerTod qreba; axasiaTebs Zlieri zewolis SegrZneba. aseTi
xarisxis damwvroba ar aRdgeba, axasiaTebs kontraqturis ganviTarebis Zalian
maRali riski. umetes SemTxvevaSi qsovilebi saWiroebs gadanergva

garTulebebi: • metaboluri acidozi;

• sasunTqi gzis dazianeba; • K, Cl, Ca koncentraciis Semcireba;
• inficireba; •mioglobinuria, hemoglobinuria;
• hipovolemiuri Soki; • ariTmia;
• lokaluri hipoperfuzia; • kompresiuli sindromi;
• hipoTermia;
• cianidTan da CO-sTan SesaZlo kontaqti.
• hipoalbuminemia;

damwvrobis diagnozis Camoyalibebisas aucilebelia Sefasdes damwvrobis siRrme da

farTi, rac gansazRvravs kidec pacientis mdgomareobis simZimes. damwvrobis farTis
gamosaangariSeblad gamoiyeneba Semdegi meTodebi:

1. cxrianis wesi – es meTodi iZleva saSualebas drois mcire monakveTSi gamovTvalo

damwvari farTis procentuli raodenoba sxeulis sruli zedapiris mimarT (ssz%) (suraTi
1).
2. xelis gulis wesi:

pacientis xelis guli warmoadgens sxeulis saerTo zedapiris daaxloebiT 1%.

mozrdilebSi TiTebis farTi ar iTvleba xelis gulis wesiT farTis gamoTvlisas, xolo
bavSvebSi xelis gulTan erTad TiTebic gamoiyeneba.

sur.1. cxrianis wesi

3. landis da brauderis sqema (danarTi #2): warmoadgens yvelaze zust midgomas

pediatriuli pacientebisaTvis. ujredi gaferaddeba wiTlad srulSreobrivi damwvrobis
SemTxvevaSi da lurjad arasrulSreobrivi damwvrobis SemTxvevaSi.

*sszf _ sxeulis sruli zedapiris farTi.

damwvrobis სიმძიმის xarisxi

damwvrobis farTis, xarisxisa da dazaralebulis zogadi mdgomareobis mixedviT

arCeven kritikul, saSualo simZimisa da msubuq damwvrobas.

kritikul damwvrobas miekuTvneba:

• saxis, sasqeso organoebis, zeda kidurebis, terfebis III xarisxis damwvroba

• damwvroba asocirebuli sasunTqi gzebis dazianebasTan

• sxeulis zedapiris 10%-ze meti III xarisxis damwvrobiT

• sxeulis zedapiris 30%-ze meti II xarisxis damwvrobiT

• damwvroba Zlier mtkivneuli, SeSupebuli, deformirebuli kiduriT (SesaZlo

motexilobiT)
• damwvroba, romelic mTlianad moicavs sxeulis romelime nawils (mag. - qveda
kiduri, gulmkerdi da a.S.)

• damwvroba dazaralebulebSi, romelTac anamnezSi aReniSnebaT sxva

daavadebebi.

saSualo simZimis damwvrobas miekuTvneba:

• sxeulis saerTo zedapiris 2%-10% III xarisxis damwvroba

• sxeulis saerTo zedapiris 15%-30% II xarisxis damwvroba

• sxeulis saerTo zedapiris 50% I xarisxis damwvroba

msubuq damwvrobas miekuTvneba:

• sxeulis saerTo zedapiris 2%-ze naklebi III xarisxis damwvroba

• sxeulis saerTo zedapiris 15%-ze naklebi II xarisxis damwvroba

• sxeulis saerTo zedapiris 50%-ze naklebi I xarisxis damwvroba

gamokvlevis sqema:

prehospitalur etapze Tavdapirvelad sasurvelia mopovebul iqnas Semdegi

informacia:

- pacientis saxeli, asaki, damwvrobis dro;

- damwvrobis mizezi (cecxli, orTqli, airebi, qimiuri nivTiereba, radiacia, eleqtrodeni);

- iyo Tu ara afeTqeba?

- imyofeboda Tu ara dazaralebuli daxurul sivrceSi?

- daaxloebiT ramden xans iyo dazaralebuli kontaqtSi damwvrobis wyarosTan?

- Tanmxlebi daavadebebi (manamde arsebuli);

- ra saxis medikamentebs iyenebs/iyenebda dazaralebuli?;

- alergia anamnezSi;

- ramdenad xSirad iyenebs alkohols?

- dakarga Tu ara dazaralebulma cnobiereba?

- ra iyo cecxliT gamowveuli damwvrobis wyaro? (sawvavi - benzini, navTi, gazi;

aveji,plastikati).

danarCeni gamokvlevebi (rentgeni, ekg, sisxlis saerTo analizi da hematokriti, sisxlis

bioqimiuri analizi, kerZod - eleqtrolitebi, tardeba ukve hospitalur etapze).

mkurnalobis gegma

1. dazianebis SeCereba

• usafrTxoebaSi darwmuneba, damcavi tansacmlis da xelTaTmanebis Cacma;

• dazaralebulis moSoreba damwvrobis wyarodan.

2. sxeulis damwvari midamos saswrafo gagrileba

• damwvari tansacmlis moSoreba (miwebebuli tansacmlis moSoreba ar SeiZleba)

• damwvari midamos gagrileba fiziologiuri xsnariT/wyliT (15°C), rac SeiZleba

swrafad. Termuli damwvrobisas saWiroa gagrileba garemos temperaturamde sul
mcire 10-15 wT ganmavlobaSi, xolo qimiuri damwvrobis SemTxvevaSi - 30 wTis
ganmavlobaSi. qimiuri damwvrobis dros aucilebelia wyliT safuZvliani irigacia.
inficirebis Tavidan avicilebis mizniT unda iyos gamoyenebuli fiziologiuri xsnari an
sufTa wyali. gagrilebis procesma ar unda gaaxangrZlivos transportireba, sasurvelia
gagrilebis procedura gagrZeldes transportirebis etapzec. didi farTis Termuli
damwvrobebis (10%-ze meti) SemTxvevaSi pediatriul da asakovan pacientebSi
hipoTermiis ganviTarebis riskis gamo gagrileba ukunaCvenebia. Wrilobis
damuSaveba – nekrozuli qsovilebis mocileba ar unda Catardes SemTxvevis adgilze.
• inficirebis Tavidan acilebisa da siTbos dakargvis Sesamcireblad unda iyos
gamoyenebuli steriluri safenebi.
3. ventilaciis uzrunvelyofa: ABC (sunTqvis da sisxlis mimoqcevis) kontroli da
aRdgena unda uZRodes win danarCen safexurebs. yvela urgentuli pacienti unda
vmarToT Semdegi TanmimdevrobiT: sasunTqi gzebis gamavloba, sunTqva,
cirkulacia, nevrologiuri mxare da Semdeg -kanis dazianeba.
• 100% Jangbadis miwodeba niRbiT, Tu aRiniSneba bronqospazmi eZleva β2
agonisti (salbutamoli an terbutalini) nebulaizeriT;
• sasunTqi gzebis gamavlobis Semowmeba;

Tu aRiniSneba inhalaciuri an Termuli dazianebis niSnebi:

− cnobierebis daTrgunva; Setrusuli Tmebi, warbebi, wamwamebi;
− saxis an pirxaxis pirdapiri xiluli damwvroba; xmis CaxleCa;
− stridori; xvela; didi raodenobiT Wvartli lorwovan garsebze;
− xorxis SeSupeba
am SemTxvevaSi tardeba:
♦ adreuli endotraqealuri intubacia;
♦ meqanikuri ventilacia;
♦ Tu centraluri pulsi ar aris – gul-filtvis reanimacia (gfr- CPR).
• Tu aRiniSneba sruli respiratoruli obstruqcia da intubacia aris warumatebeli –
krikoTireopunqcia an krikoTireotomia.
4. siTxiT uzrunvelyofa: (saukeTeso adgili intravenuri kaTeterizaciisaTvis - winamxari;
idayvis wina foso; alternativa – gareTa sauRle vena; barZayis vena; v.saphena). Gi/v
kaTeteris dayeneba sasurvelia intaqtur kanze.
• kaTeterizacias saWiroeben pacientebi sxeulis sruli zedapiris >20% damwvrobiT
(ssz);
• unda iqnas aRebuli sul mcire ori periferiuli vena;
• gamoiyeneba hipotoniuri Ringer’s Lactate-is msgavsi xsnarebi.
siTxis gadasxmisaTvis gamoiyeneba Parkland-is formula:
2-4 ml Ringer’s Lactate X pacientis wona/kg X ssz-is damwvar %-ze =
ml/24saaTSi. gamoTvlili siTxis raodenobis naxevari unda gadaisxas SemTxvevidan
pirvel 8 saaTSi, xolo meore naxevari - momdevno 16 saaTSi. Tu aris saSualeba,
unda ganisazRvros pacientis mier Sardis gamoyofa, laqtatis done, acidozis xarisxi
da sxva markerebi, raTa daigegmos samomavlo infuziuri Terapia.
􀂉 prehospitalur etapze gadasxmis martivi wesi:
- dazaralebuli asaki > 15 weli – ringeris laqtatis doza 500 ml/sT-Si
- dazaralebuli asaki 5–15 weli _ ringeris laqtatis doza 250 ml/sT-Si
- dazaralebuli asaki < 5 weli _ unda gadaesxas Dextrose 5 Lactated Ringer (D5LR).
5. periferiuli cirkulaciis uzrunvelyofa
• pacients unda movaSoroT nebismieri sagani, rac xels uSlis normalur
cirkulacias (beWdebi da samajurebi);
• aucilebelia periferiuli cirkulaciis darRvevis klinikuri niSnebis (cianozi, kapilaruli
avsebis Seferxeba, nevrologiuri niSnebis progresireba - paresTeziebi, Rrma
qsovilebis tkivili) drouli gamovlena.
6. nazogastraluri zondi
• zondis Cadgma da aspiratorze SeerTeba - Tu aRiniSneba gulisreva,
Rebineba, muclis Seberiloba an pacients axali miRebuli aqvs sakvebi da Tu
dazianebulia ssz-is 25%-ze meti.
7. analgezia
- narkotikebi intravenurad; arCevis preparati aris Morphine Sulfate (mozrdilebSi -
2.5-5mg/kg i/v; bavSvebSi - 0.1 mg/kg i/v);
- Seyvanis Semdeg unda Semowmdes sunTqvis sixSire;
narkotikis Seyvana SeiZleba mxolod saWiroebis SemTxvevaSi da Seyvanamde unda
Semowmdes cnobiereba.
8. tetanusis profilaqtika

9. hospitalizaciis Cvenebebi:

- damwvrobis centrSi darekva da gafrTxileba pacientis transportirebis Taobaze

naCvenebia Semdeg SemTxvevebSi:
⇒ nebismier asakSi ssz-is 5%-ze metis III xarisxis damwvroba;
⇒ nebismier asakSi ssz-is 20%-ze metis II/III xarisxis damwvroba;
⇒ 10 wlamde da 50 wlis zemoT pacientebis ssz-is 10%-ze metis II/III
xarisxis damwvroba;
⇒ II/III xarisxis damwvroba, romelic moicavs saxes, mtevnebs, terfebs,
genitalias, sazardulis midamos da ZiriTad saxsrebs;
⇒ seriozuli qimiuri da eleqtruli dazianeba;
⇒ inhalaciuri damwvroba;
⇒ dazaralebulebi Tanmxlebi daavadebebiT.
sxva SemTxvevebSi pacientis transportireba specializirebul klinikebSi saWiro ar aris
10. transportirebisaTvis momzadeba
- transportirebisas dazaralebuls sasurvelia axldes eqimi, medda da axlobeli
adamiani;
- damwvrobis midamo dafaruli unda iyos steriluri, Tbili da araadhezirebadi
safenebiT.

SeniSvna: pacienti arasodes ar unda iqnes transportirebuli sveli safenebiT, es

gamoiwvevs hipoTermias da gazrdis letaluri gamosavlis risks.

ლექცია 6. sasunTqi gzebis obstruqcia

traqeostomia

sasunTi gzebis obstruqciis (daxSobis) mizezi SeiZleba iyos: xorxisa da sasulis

travmuli dazianeba, haergamtar gzebSi ucxo sxeulebis moxvedra, xorxis
difteria, xorxSi, farisebr jirkvalSi an kiserSi lokalizebuli simsivneebi, qveda
ybis motexilobis dros enis gadavar-dna, sasunTqi gzebis anTebiTi
daavadebebi da sxva. sasunTqi gzebis obstruqciis drouli aRmoCena aris
pacientis mdgomareobidan warmate-buli gamosavlis mniSvnelovani
komponenti. rodesac sasunTqi gzebis daxSoba xdeba ucxo sxeulis sasuleSi
gadacdeniT (daxrCoba) pirvel rigSi saWiroa heimlixis manevris Sesruleba.
 ucxo sxeuls SeuZlia gamoiwvios sasunTqi gzebis rogorc msubuqi ise mZime
obstruqcia;

moxrCobis universaluri niSani

sasunTqi gzebis msubuqi xarisxis obstruqciis niSnebi:

1. haeris moZraoba SenarCunebulia 2. gonzea da SeuZlia daaxvelos Zlierad 3.

xvelis epizodebs Soris SesaZloa aRiniSnebodes xmauriani sunTqva
Ggadaudebeli daxmareba msubuqi xarisxis obstruqciis dros

1. manam sanam haeris moZraoba SenarCunebulia, sTxoveT

dazaralebuls gaagrZelos xvela da sunTqva; 2. ar SeuSaloT xeli dazaralebuls

Tavad gaiTavisuflos sasunTqi gzebi ucxo sxeulisagan, magram darCiT
masTan da akontroleT mdgomareoba, 3. Tu msubuqi xarisxiT sasunTqi
gzebis obstruqcia gaxangrZlivda daukavSirdiT saswrafo samedicino
samsaxurs (sss).

sasunTqi gzebis mZime xarisxis obstruqciis niSnebi:

1. haeris moZraoba darRveulia an ar aris. 2. xvela aris susti, araefeqturi

an ar aris. 3. CasunTqva xmauriania an xmianoba saerTod ar aris 4.
sunTqvis mzardi gaZneleba. 6.SesaZloa cianozi (molurjo elferis kani),
7. ar SeuZlia saubari. 8. kiserze Semoxveuli xelebi – moxrCobis
universaluri niSani. 9. ar SeuZlia haeris Serxeva, 10. ar SeuZlia tirili

gadaudebeli daxmareba mZime xarisxis obstruqciis dros

hkiTxeT dazaralebuls ixrCoba Tu ara. Tu igi Tavs giqnevT pasu-xad, ar

SeuZlia sunTqva da saubari, es niSnavs, rom sasunTqi gzebis mZime xarisxis
obstruqciasTan gaqvT saqme da daukavSirdiT

saswrafo samedicino samsaxurs. maT mosvlamde ganaxorcieleT heimlixis

manevri (sur.1a). heimlixis manevri gamoiyeneba sasunTqi gzebis ucxo
sxeuliT daxSobis dros; esaa biZgiseburi moZraobebi mucelze ; igi ar
gamoiyeneba CvilebSi;
1 dadeqiT an CaimuxleT pacientis ukan da SemoaxvieT Tqveni xelebi
pacients welze

2 erTi xeliT SekariT muSti

3 muSti cera TiTis mxridan moaTavseT dazaralebulis mucelze,

centrSi, Wipis odnav zemoT da mkerdis Zvlis qvemoT

4 daafiqsireT muSti meore xeliT da ganaxorcieleT zewola pacientis mucelze

swrafi biZgiseburi moZraobebiT

5 gaimeoreT es manevri ucxo sxeulis amovardnamde an sanam dazaralebuli

ar dakargavs gonebas
6 TiToeuli axali biZgi aris calkeuli moZraoba, rac aucilebelia obstruqciis
mosaxsnelad

Tu dazaralebuli aris orsulad an Warbwoniani, CaatareT biZgiseburi

moZraobebi gulmkerdze(sur.1b). xolo Tu dazaralebuli mcirewlovania
daiwviniT xelze an muxlze da SeasruleT biZgiseburi moZraobebi
beWebze(sur.1g).

a b g

suraTi 1.

im SemTxvevaSi rodesac ver xerxdeba ucxo sxeulis amoReba sasulidan

heimlixis manevriT da viTardeba sunTqvis ukmarisoba, aseve angionevrozuli
SeSupebis, anafilaqsiis an saxis masiuri travmis SemTxvevaSi saWiroa
Sesruldes krikotomia (kriko-koniko-Tiroidotomia) an traqeostomia.

krikotomia keTdeba ufro martivad vidre traqeostomia da naklebi

garTulebebiT gamoirCeva. am dros krikotomiT (sur.2) ikveTeba
krikoTireoiduli membrana (beWd-farisebri iogi). mas Semdeg rac moisinjeba
“adamis vaSli” da krikoTireoiduli membrana moxdeba kanis kanqveSa
qsovilebis da sabolood krikoTireoiduli membranis (sur.1b) gakveTa.
 a b

suraTi 2. a) krikotomi (erTjeradi

anawyobi). b) sasule

traqeostomiis teqnika
traqeotomia—traqeis wina kedlis gakveTis operaciaa, mis sanaTurSi
kanulis Semdgomi SeyvaniT an stomis SeqmniT sunTqvis
uzrunvelsayofad, an endotraqeuli da endobronquli sadiagnostiko da
samkurnalo manipulaciebis Casatareblad.

Cvenebebi: sasunTi gzebis obstruqcia ucxo sxeuliT an pirnaRebinebi

masebiT; saxis travma; angioedema; xorxis difTeria; simsivneebi; bolo wlebSi
traxeostomias akeTeben sunTqvis gaumjobesebis mizniT qala-tvinis
tramvisa da filtvebze da gulze garkveuli operaciebis dros. agreTve
sxvadasxva mizeziT gamowveuli, swrafad ganviTarebuli sunTqvis
ukmarisobis dros. Traxeostomia keTdeba winaswari operaciis saxiT piris
RruSi da xaxaSi operaciuli Carevis dros, raTa Tavidan iqnas acilebuli sisxlis
gadasvla sasunTq gzebSi. mcirewlovan bavSvebSi bronqoskopiac traqeo-
stomiis meSveobiT xorcieldeba.

traqeostomiis dros garda saerTo qirurgiuli iaraRebisa, saWiroa calkbil maxvili

kavebi, mcire zomis blagvi kavebi, trusosi(sasulis ganakveTis
gamaganierebeli), sxvadasxva zomis traqeostomuli kanulebi. traqeostomuli
kanula Sedgeba gareTa da SigniTa milebisagan da garisgan, romliTac igi
bandis meSveobiT kiserze fiqsirdeba, agreTve mas aqvs obturatori (sur.3).

suraTi 3. suraTi 4.

ganarCeven zeda, qveda da Sua traqeostomias. zeda traqeostomia keTdeba

farisebri jirkvlis yelis zemoT, qveda traqeostomia ___farisebri jirkvlis yelis
qvemoT, xolo Sua traqeostomiis dros sasule ikveTeba farisebri jirkvlis
farglebSi, am ukanasknelis gadakveTis Semdeg, amitom Sua traqeostomias
ar iyeneben garda gamonaklisi SemTxvevisa, rodesac garkveuli mizezebis
gamo ver xerxdeba farisebri jirkvlis yelis zemoT an qvemoT gadanacvleba.
bavSvebSi iyeneben qveda traqeostomias xolo mozrdilebSi zedas, Tumca
paqtikaSi mozrdilebSic qveda traqeostomias ufro xSirad awarmoeben,
vinaidan zeda traqeostomia teqnikurad rTulaD Sesasrulebelia da zogjer
paTologiuri procesi gadasulia xorxis qveda nawilze da sasulezec ki, rac zeda
traqeostomiis ukuCvenebas warmoadgens.

operaciis teqnika

traqeostomiis sworad Casatareblad mniSvnelovnia paciantis Tavis pozicia da

gautkivareba. avadmyofi wevs zurgze, beWqveS devs morgvi da Tavi ukan
aris gadaweuli(sur.4). keTdeba adgilobrivi infiltraciuli anesTezia, xolo
bavSvebSi maTi mousvenrobis gamo zogjer mimarTaven narkozs.

zeda traqeostomiis dros qirurgi dgasavadmyofis marjvniv da marcxena

xeliT afiqsirebs xorxs. ganakveTi kanze tardeba zustad kisris Sua xazze,
farisebri xrtilis Sua donidan qveviT 5-6sm manZilze (bavSvebSi 3-4sm). kanis
kanqveSa qsovilisa da zedapiruli fasciis gakveTis Semdeg kanqveSa venebs
(vv. Medinae colli) gverdebze gadasweven, Tu isini anastomozebiT
erTmaneTTan arian dakavSirebuli xdeba maTi or ligaturas Soris gadakveTa.
amis Semdeg kisris TeTr xazss, romelic kisris II da III fasciiT iqmneba, kveTen
Rarian zondze ise, rom xorxisa da sasulis win mdebare kunTebis (mm.
sternohyoideus; mm. sternothyoideus) budeebi ar gaixsnas. kisris TeTri
xazisa da aRniSnuli kunTebis gverdebze gadawevis Semdeg gamoCndeba
kisris IV fasciis visceruli furceli, romelic faravs farisebri jirkvlis yels da mas
akavSirebs beWdisebr xrtilTan da sasulis pirvel rgolTan. Jirkvlis yelis
beWdisebr xrtilTan damakavSirebel fasciur furcels ganivi mimarTu-lebiT
kveTen. farisebri jirkvlis yels misi mfaravi fasciis firfitirTurT koxeris zondiT an
daxuruli kuperis makratliT sasulisagan ganaSoreben da blagvi kavebiT
qvemoT gadasweven. am dros gamoCndeba sasulis wina zedapiri, romelic
zeda 3 rgolis farglebSi unda ganTavisufldes SemaerTebeli qsovilisagan.
sasulis gakveTis momentSi, xorxisa da sasulis dafiqsirebis mizniT beWdisebr
xrtils da masTan dakavSirebul erT-erT iogs (lig. Cricothyroideum, lig.
cricotracheale) amosdeben calkbila maxvil kavs da gadasweven zeviT.
marjvena xelSi iReben skalpels,romlis piric zeviTaa mimarTuli, danis weridan
1sm daSorebiT qirurgi adebs saCvenebel an mesame TiTs, raTa ar SeiWras
Rrmad sasuleSi da ar daazianos misi ukana kedeli. Sasulis wina kedels ki
kveTen qvevidan zeviT, zeda 2-3 xrtilis farglebSi, an meore da mesame
rgolTaSorisisivrcis gakveTa xdeba ganivad skalpelis wveris siganeze da mere
trusosis meSveobiT xdeba misi gaganiereba. sasuleSi haeris SesvlisTanave
wamierad wydeba sunTqva, Semdeg iwyeba Zlieri xvela, ris Sedegadac
sasuledan amoinTxeva lorwo. xvelis refleqsis dasaTrgunad xdeba 1%-2%
dikainis an panTrokainis 2-5wveTi CaSveba. amis Semdgom xdeba Wrilobis
gaganiereba, kavebis moxsna da traqeaSi SeyavT winaswar SerCeuli
traxeostomuli milis, romelsac pirvelad CauSveben sasuleSi marjvnidan ise,
rom misi fari moTavsebuli iyos sagitalurad da Semdeg kanulas moabruneben
winisaken da bolomde SeyavT sasuleSi. kanulis sasuleSi moTavsebis Semdeg
warmoeben saboloo hemostazs. Wrilobas keraven 5-6 nakeriT.
Traqeostomuli milis qveS Wrilobas afareben ramodenime safens da kanulas
adgilze afiqsireben marlis bafTebiT, romlebic gamobmulia traqeostomuli
kanulis farze da Sekrulia ukan kiserze. kanulas win Camofareben fiziologiur
xsnarSi dasvelebul safens haeris filtraciisa da datenianebis mizniT. kanulidan
gamosuli lorwoTi safeni rom ar gaiJRinTos, mas faraven muSambis an rezinis
winsafariT, romelic gulmkerdZe aris CamoSvebuli. Traqeostomuli kanulis
SigniTa mils periodulad amoiReneb da lorwosgan wmenden, an cvlian axliT.
normaluri gziT sunTqvis aRdgenis Semdeg kanulas iReben sasulidan.
qveda traqeostomiis dros ganakveTs atareben beWdisebri xrtilidan mkerdis Zvlis sauRle
amonaWdevamde. kanisa da gakveTis Semdeg kanqveSa venebs gadasweven gverdebze,
kisris II fascias gakveTen Rarian zondze da xsnian mkerdzeviTa SemaerTebelqsovilovan
fasciaTaSoris sivrces (spatium interaoneuroticum suprasternale) romlis qveda nawilSic
moTavsebulia a. thyreoidea ima. am arterias blagvi kaviT gadasweven ukan. Sua xazze
kveTen III fascias da mkerd-inis da mkerd-farisebr kunTebs gadasweven gverdebze blagvi
kavebiT. amis Semdeg Rarian zondze kveTen IVfasciis pariesul frcels da xsnian sasulis wina
sivrces, romelSic moTavsebulia plexus thyroideus impar, vv. thyroidea imae da zogjer a.
thyroidea ima(10-15%). am arteriis moulodneli dazianeba gansakuTrebiT saxifaToa,
vinaidan masSi sisxlis wneva TiTqmis iseTivea, rogorc aortis rkalSi. Xsenebuli sisxlZarRvebi
gadaikvanZeba da gadaikveTeba. SemerTebeli qsovili anatmiuri pincetiTa da Rariani zondiT
iTiSeba da gamoCndeba jirkvlis yeli da sasulis wina zedapiri. gansakuTrebuli sifrTxilea
saWiro Wrilobis qveda kuTxeSi, vinaidan mxar-Tavis Rero zogjer Cveulebrivze zemoT
mdebarebs (gansakuTrebiT bavSvebSi) da kisris Zlieri gaSlisas kidev ufro amoiwios mkerdis
sauRle amonaWdevis zemoT.

farisebri jirkvlis yelis blagvi kavebiT ramdeadme zeviT gadawevis Semdeg sasules
gverdebze amosdeben or calkbila kavs da III-IV an V-VI xrtilebis farglebSi kveTen da
aTavseneb traqeostomul kanulas. operaciis Semdegi msvleloba iseTivea, rogorc zeda
traqeostomiis dros.

garTulebebi:

• intraoperaciuli (operaciis mimdinareobisas)

sisxldena, sasulis kedlebis, farisebri jirkvlis, saylapavis dazianeba, pnevmoToraqsi da sxva…

• postoperaciuli (operaciis Semdgom)

 a) adreuli (24 saaTis ganmavlobaSi)

sisxldena, traxeostomuli milis obturacia an misi gadaadgileba, infeqcia,

b) mogvianebiTi (24 saaTis Semdgom) sasulis stenozi, fistula da sxva.