Хемија

Структура на јаглеродниот атом

 Sp3- орбиталите во просторот се тетраедарски(тетраедарска
хибридизација). Таа настанува со мешање на 2s орбиталата и трите 2p
орбитали и се добиваат 4 хибридни sp3 орбитали. Добиените хибридни
орбитали се атомски орбитали кои меѓусебно се дегенерирани т.е исто
по енергија. Тие образуваат 4 единечни сигма врски. Аголот им е 109.5
степени.
 Sp2- Тоа е мешање на 2s-орбиталата и две 2p орбитали и се добиваат 3
хибридни sp2 орбитали. Тие лежат во иста рамнина под агол од 120
степени и затоа оваа хибридизација се нарекува планарна(тригонална)
хибридизација. Атомот може да образува 3 единечни сигма врски.
Меѓутоа останува еден неспарен електрон. Со бочно преклопување на
оваа орбитала со p-орбиталата од друг C-атом, се образува Пи врската.
Едната единечна и Пи врската образуваат двојна врска. Една двојна и
две единечни врски.
 Sp- Мешање на 2s орбиталата и една 2p орбитала се добиваат две
хибридни sp- орбитали. Тие лежат под агол од 180 степени и затоа е
линеарна(дигонална) хибридизација. Се образуваат 2 сигма врски.
Останува еден неспарен електрон. Со бочно преклопување на овие
орбитали со p-орбиталата од други C-атоми се образуваат две Пи
врски. Едната сигма и двете Пи врски образуваат тројна врска. Една
тројна и една единечна врска.

Поларност и индуктивен ефект

 Врските што се образуваат меѓу јаглеродните атоми се неполарни. Но

кога C-атомот се сврзуваат атоми со различна електронегативност од
неговата заедничкиот електронски пар од ковалентната врска е
привлечен кон атомот на поелектронегативниот елемент. Во ваков
случај се образуваат поларни ковалентни врски. Пример : HCI(
хидроген хлорид) CH4(метан)
  Мерка за големина на поларноста на една врска е диполниот
момент(МИ) кој претставува векторска величина. Определен е со
интензитет и насока. Интензитетот е произвот од полнежот на
позитивниот или негативниот пол а насока се претставува со стрелка
што тргнува од позитивниот крај на диполот кон негативниот. Пример :
CO2.
 Кога јаглеродниот атом е сврзан со атом на флуор, кислород, азот,
хлор, сулфур итн. Заедничкиот електронски пар ќе се наоѓа до другиот
атом. Затоа кај јаглеродот и кај поелектронегативниот атом од него ќе
се јават парцијални полнежи. Јаглеродниот атом ќе виде парцијално
позитивно наелектризиан, а другиот атом парцијално негативно.
 Поместување на електроните од сигма врската од јаглеродната низа се
вика индуктивен ефект и се бележи со I.
 Ако за јаглеродот се сврзе атом или атомска група којашто посилно го
привлекува заедничкиот електронски пар отколку водородот, велиме
дека таа група има негативен индуктивен ефект. Негативен индуктивен
ефект покажуваат атоми со голема електронегативност, атомски групи
во кои атомот од групата се сврзува за јаглеродот има парцијално
позитивен полнеж т.е поларни групи. На пример: -F, -Cl, -OH, -NO2 и
др.
 Атомските групи коишто послабо го привлекуваат заедничкиот
електронски пар отколку водородот имаат позитивен индуквитен
ефект. Позитивен индуктивен ефект покажуваат алкил групите, како на
пример: -CH3, -C2H5 и др. Јачината на позитивниот индуктивен ефект
расте со зголемување на бројот на C-атоми и со разгранување на
низата.

Формули со кои се претставуваат органските

соединенија
 Неогранските соединенија најчесто се претставуваат со емпириски
формули(едноставни). Тие се формули во кои индексите претставуваат
најмал целоброен однос на количествата на елементите. Кај органските
соединенија употреба на емпириските формули не е погодна затоа
 наместо таа се користи молекулски формули. Овие формули го даваат
точниот број атоми од секој елемент што влегува во состав на
молекулата на соединението. Пример : CH- C2H2, C6H6. Етин и бензен.
 Поради појавата на изомерија кај молекулските формули се користат
структурни формули коишто ги покажуваат распоредот и начинот на
поврзување на атомите на молекулата.
 Рационални структурни формули- врските меѓу јаглеродните и
водородните атоми не се прикажуваат на валентна црта. Тие можат
поедноставно да се претстават така што се изоставаат и валентните
црти меѓу јаглеродните атоми од јаглеродната низа, а само се пишуваат
валентните црти кај функциоалните групи и разгранувањето.

Класификација на органски реакции

 Реактивност се користиза квалитативно изразување на брзините на
хемиските реакции на органската хемија.
 Вообичаено е органското соединение што се трансформира, а врз кое
се дејстувува со некое неорганско или друго органско соединение, да
се вика супстрат, додека другото соединение се вика реагенс.
 Реакциони центри се местата во молекулата коишто се нападнати од
реагенсот.
 Ковалентната врска може да се раскине на два начина: хомолитички и
хетеролитички.
 При хомолитичко раскинување на ковалентната врска заедничкиот
електронски пар од врската се дели меѓу двата атома т.е. на секој од
атомите што ја градат врската му останува по еден електрон. Вака
добиената честичка се вика слободен радикал. Слободниот радикал се
означува со точка на атомот што има неспарен електрон.
 При хетеролитичко кинење на ковалентната врска заедничкиот
електронски пар останува на еден од атомите од врската. На ваков
начин, на едниот атом ќе има еден електронски пар повеќе, а на
другиот еден помалку па според тоа добиените честички ќе бидат јони.
Позитивниот јон во овој случај се вика карбокатјон, а негативниот јон
карбоанјон.
 Нуклеофили претставуваат Луисови бази т.е. честички што имаат
негативен полнеж(анјон) или молекули со неподелен(неподелени)
електронски пар. Ваквите честички ги напаѓаат органските молекули
на места со паријално позитивни полнежи.
 Електрофили се Луисови киселини т.е. честички што имаат позитивен
полнеж(катјон) или молекули во чиј состав има атом на кој му
недостасува електронски пар. Овие честички ги напаѓаат местата во
молекулата што се парцијално негативно наелектризирани.
 Реакции на супституција се такви реакции кај кои еден атом или
атомска група во органската молекула се заменува со некој друг атом
или атомска група. (Разликуваме радикалска супституција, реакција
што ја започнува слободен радикал).
 Реакции на адиција се такви реакции кај кои атоми или атомски групи
се присоединуваат кон органските молекули што содржат двојни или
тројни врски.
 Реакции на елиминација се такви реакции при кои од органската
молекула се отстранува некоја мала молекула.
 Реакции на прегрупирање се такви реакции при кои во органската
молекула доаѓа до прегрупирање на атомите и атомските групи без да
се промени вкупниот број атоми во молекулата.