Professional Documents
Culture Documents
სამოქალაქო მუხლი-18
სამოქალაქო მუხლი-18
I. ზოგადი დებულებები...................................................................................................................................... 3
1. პირადი არაქონებრივი უფლებების განმარტება ............................................................................... 3
2. არაქონებრივი უფლებების გამიჯვნა ქონებრივი უფლებებისგან ................................................. 4
3. არაქონებრივი უფლება, როგორც ადამიანის განუყოფელი უფლება ............................................ 5
4. იურიდიული პირის არაქონებრივი უფლებები ................................................................................ 6
5. ნორმის კონსტიტუტიური წინაპირობები .......................................................................................... 6
ა. სიტყვისა და გამოხატვის თავისუფლება სამოქალაქო სამართალში ............................................ 7
ბ. ინფორმაციის შინაარსისა და მისი განთავსების ფარგლები .......................................................... 9
გ. დასაშვები კრიტიკის ფარგლები........................................................................................................ 10
1
სერგი ჯორბენაძე
ბოლო დამუშავება: 8 ოქტომბერი, 2015
დ. აზრი ....................................................................................................................................................... 11
ე. ფაქტი ...................................................................................................................................................... 12
II. 18 I შეცილება სახელის ტარების უფლებაზე ........................................................................................... 13
III. 18 II პირადი არაქონებრივი უფლებების დაცვა სასამართლოს გზით ............................................... 14
1. პირადი არაქონებრივი უფლებების დიფერენციაცია .................................................................... 14
ა. პატივი ..................................................................................................................................................... 14
ბ. ღირსება .................................................................................................................................................. 15
გ. პირადი ცხოვრების საიდუმლოება და პირადი ხელშეუხებლობა .............................................. 16
დ. საქმიანი რეპუტაცია ........................................................................................................................... 17
2. არაქონებრივი უფლებების შელახვა.................................................................................................. 18
3. ტერმინი „კანონით დადგენილი წესით“ - სპეციალურ კანონზე მითითება .............................. 18
4. ცილისწამება .......................................................................................................................................... 19
ა. კერძო პირის ცილისწამება. ................................................................................................................. 20
ბ. საჯარო პირის ცილისწამება ............................................................................................................... 20
გ. ცილისწამების გამომრიცხველი გარემოებები ................................................................................ 21
დ. ბოდიშის მოხდის მოთხოვნის დაუშვებლობა ............................................................................... 22
ე. ცილისწამების თაობაზე სასამართლო დავის დაუშვებლობა ...................................................... 23
IV. 18 III არაქონებრივი უფლებების შემლახველი ცნობების უარყოფა .................................................. 23
1. გავრცელებული ცნობების უარყოფა მასობრივი ინფორმაციის საშუალებათა გზით ............. 23
2. ორგანიზაციის მიერ გაცემული საბუთი .......................................................................................... 25
V. 18 IV პირის უფლება, გაავრცელოს საპასუხო ცნობები .......................................................................... 25
VI. 18 V არაქონებრივი უფლებების დაცვა გამოსახულების გამოქვეყნების შემთხვევაში ................... 26
1. გამოსახულების გამოქვეყნება თანხმობის გარეშე .......................................................................... 26
2. მოთხოვნის დაუშვებლობის ფარგლები ........................................................................................... 26
VII. 18 VI არაქონებრივი უფლებების დაცვა და ზიანის ანაზღაურება .................................................... 28
1. არაქონებრივი უფლებების დაცვა ხელმყოფის ბრალის მიუხედავად ........................................ 28
2. არაქონებრივ უფლებათა ხელყოფით ქონებრივი ზიანის მოთხოვნის უფლებამოსილება —
კავშირი 993-ე მუხლთან ............................................................................................................................... 28
3. ზიანის ანაზღაურება ხელმყოფის მიერ მიღებული მოგების სახით ........................................... 29
4. არაქონებრივი (მორალური) ზიანის არსი ........................................................................................ 30
ა. ბრალი. .................................................................................................................................................... 30
ბ. მართლწინააღმდეგობა. ....................................................................................................................... 31
გ. მიზეზობრივი კავშირი ........................................................................................................................ 31
დ. ზნეობრივი ტანჯვა (სულიერი ტკივილი) ...................................................................................... 31
5. არაქონებრივი ზიანის ანაზღაურება არაქონებრივი უფლებების დარღვევისთვის. ................ 32
ა. პასუხისმგებლობის სუბიექტები არაქონებრივი ზიანის მიყენების შემთხვევაში. ................... 32
ბ. არაქონებრივი ზიანის ანაზღაურება, კავშირი 413 I მუხლთან .................................................... 33
გ. არაქონებრივი ზიანის კომპენსაცია გონივრული და სამართლიანი ანაზღაურების სახით. .. 34
დ. არაქონებრივი ზიანის ანაზღაურება ჯანმრთელობისთვის ზიანის მიყენების შემთხვევაში —
კავშირი 413 II მუხლთან ......................................................................................................................... 36
6. არაქონებრივი ზიანის ანაზღაურება ქონებრივი ზიანისგან დამოუკიდებლად ....................... 38
VIII. ხანდაზმულობის ვადები არაქონებრივ უფლებებთან მიმართებით .............................................. 38
IX. კავშირი სხვა სამართლებრივ ინსტიტუტებთან ..................................................................................... 39
2
სერგი ჯორბენაძე
ბოლო დამუშავება: 8 ოქტომბერი, 2015
I. ზოგადი დებულებები
განსახილველი ნორმა პირის სახელის ტარების უფლების დაცვას ითვალისწინებს, 1
რომლის საფუძველზეც დაზარალებულს შეუძლია მოითხოვოს ზიანის ანაზღაურება.
ნორმის არსიდან გამომდინარე, პირადი არაქონებრივი უფლებების დაცვა უნდა
განხორციელდეს იმ პირის მიმართ, რომელმაც ხელყო იგი, ინფორმაციის
გავრცელებით, თუ სხვა გზით.1
არაქონებრივი უფლებები აბსოლუტური ხასიათისაა. შესაბამისად, განსახილველ 2
ნორმაში მოცემული უფლებების დაცვა კონსტიტუციური ნორმით განსაზღვრული
უფლებების შეზღუდვის დაუშვებლობას მოიცავს.2 ამ მხრივ მნიშვნელოვანია
ერთმანეთისგან გაიმიჯნოს არაქონებრივი უფლებებისა და გამოხატვის (სიტყვის,
ინფორმაციის გავრცელების) თავისუფლების ფარგლები. არაქონებრივი უფლების
დაცვის საკითხი (რაც მას აბსოლუტურ უფლებათა კატეგორიაში განსაზღვრავს)
გამოხატვის თავისუფლების ზღვარზე გადის. მართალია გამოხატვის თავისუფლება
ასევე კონსტიტუციური უფლებაა, თუმცა ე.წ. „დასაშვები კრიტიკის“ ფარგლების
არარსებობის შემთხვევაში, თანაზომიერების პრინციპის არსიდან გამომდინარე, მათი
შეზღუდვა შესაძლებელია მაშინ, როდესაც კრიტიკა დასაშვებ ზღვარს გადასცდება და
შეურაცხყოფა (ცილისწამება) პირველ პლანზე იქნება წამოწეული.3 სწორედ შეზღუდვა
შეიძლება გახდეს არაქონებრივი უფლების თაობაზე ზიანის მიყენების მტკიცების და
შესაბამისად, ასეთის მოთხოვნის შემთხვევაში, კომპენსაციის დაკისრების საფუძველი.
8
სერგი ჯორბენაძე
ბოლო დამუშავება: 8 ოქტომბერი, 2015
9
სერგი ჯორბენაძე
ბოლო დამუშავება: 8 ოქტომბერი, 2015
10
სერგი ჯორბენაძე
ბოლო დამუშავება: 8 ოქტომბერი, 2015
66 იხ. ბარაბაძე, სახელის, პატივის, ღირსებისა და საქმიანი რეპუტაციის დაცვის შესახებ აღძრულ საქმეთა
69 იხ. ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს პრაქტიკა, საქმე თამერი ესტონეთის წინააღმდეგ
71 იხ. ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს პრაქტიკა, საქმე ლინგენსი ავსტრიის წინააღმდეგ
11
სერგი ჯორბენაძე
ბოლო დამუშავება: 8 ოქტომბერი, 2015
79 იქვე.
13
სერგი ჯორბენაძე
ბოლო დამუშავება: 8 ოქტომბერი, 2015
100 საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2004 წლის 11 მარტის N2/1/241 გადაწყვეტილება საქმეზე
15.
14
სერგი ჯორბენაძე
ბოლო დამუშავება: 8 ოქტომბერი, 2015
105 საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2004 წლის 11 მარტის N2/1/241 გადაწყვეტილება საქმეზე
საქართველოს მოქალაქე აკაკი გოგიჩაიშვილი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ.
106 სუს განჩინება, 23 აპრილი 2014, Nას-1332-1258-2012.
გვ. 48-49.
109 ღირსების ასბოლუტურობის, ხელშეუხებლობის საკითხთან დაკავშირებით იხილეთ: პოშერი,
ადამიანის ღირსება, როგორც ტაბუ, მიხეილ ბიჭიას თარგმანი, მართლმსაჯულება და კანონი, N2(41)14,
გვ. 51-70.
110 ბიჭია, ღირსების სამოქალაქოსამართლებრივი დაცვის რამდენიმე ასპექტი (ქართული და ევროპული
15.
112 ბიჭია, ღირსების სამოქალაქოსამართლებრივი დაცვის რამდენიმე ასპექტი (ქართული და ევროპული
122 იხ. მაგალითად, ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს პრაქტიკა: Fressoz and Roire v. France
(29183/95, 1999); Radio Twist, A.S. v. Slovakia (622002/00, 2006); ასევე, Guja v. Moldova (14277/04, 2009).
16
სერგი ჯორბენაძე
ბოლო დამუშავება: 8 ოქტომბერი, 2015
17
სერგი ჯორბენაძე
ბოლო დამუშავება: 8 ოქტომბერი, 2015
18
სერგი ჯორბენაძე
ბოლო დამუშავება: 8 ოქტომბერი, 2015
4. ცილისწამება
ცილისწამება ისეთი სახის განცხადებაა, რომელიც არსებითად მცდარი ფაქტის შემცველ 48
და სახელის გამტეხ ინფორმაციას შეიცავს. სხვა სიტყვებით რომ ითქვას, ცილისწამებას
საფუძვლად უნდა დაედოს ტყუილი ფაქტი ან მითითება არასწორ ფაქტზე.143
ცილისწამების ფაქტი არაქონებრივი ზიანის ანაზღაურების უპირობო სამართლებრივ
წინაპირობას არ წარმოადგენს, თუმცა ასეთი ფაქტის არსებობამ შეიძლება
ანაზღაურების საფუძველი წარმოშვას.144 ამასთან, სასამართლო კომპენსაციის
განსაზღვრისას ამომავალ კრიტერიუმად მიიჩნევს შემლახავი ცნობების გავრცელების
არეალს.145
კუმულაციურად სასარჩელო მოთხოვნის დაყენების შემთხვევაში, თუ ცილისწამების 49
ფაქტი არ დადასტურდება, იმავე სახის გავრცელებულ ინფორმაციაზე პირს
არაქონებრივი ზიანის მიყენებისთვის კომპენსაცია არ დაეკისრება.146 მაგალითად, თუ
ფაქტები რეალურია და მხარეს არ გააჩნია მისი სიმართლესთან შეუსაბამობის
მტკიცების საფუძველი, ცილისწამება სახეზე არ იქნება147 და არაქონებრივი ზიანის
ანაზღაურების ფაქტიც არ დადგება.
ცილისწამებაზე საუბრისას მნიშნელოვანია მტკიცების ტვირთის განსაზღვრა, რომელიც 50
მოსარჩელეს ეკისრება. ასეთი სახის მტკიცებულების წარდგენა, როდესაც განცხადება
ინტერნეტის საშუალებითაა გავრცელებული, უმეტეს შემთხვევაში დამატებით
სირთულეებთანაა დაკავშირებული. კერძოდ, მოსარჩელემ უნდა დაასაბუთოს, რომ
მოპასუხეა სწორედ ის პირი, ვინც ინტერნეტში შესაბამისი ინფორმაციის განთავსება
მოახდინა.148
ცილისწამება „სიტყვისა და გამოხატვის თავისუფლების შესახებ“ საქართველოს 51
კანონიდან გამომდინარე ორ ასპექტში უნდა განვიხილოთ: ა) კერძო პირისა და ბ)
საჯარო პირის ცილისწამება. სპეციალური კანონიდან გამომდინარე, კერძო პირს
წარმოადგენს ნებისმიერი ფიზიკური თუ იურიდიული პირი, რომელიც არ არის
საჯარო პირი ან ადმინისტრაციული ორგანო; ამავე კანონის თანახმად, საჯარო პირია
სპეციალური კანონით განსაზღვრული თანამდებობის პირი. ასეთად ჩაითვლება ასევე
ის, რომლის აზრი ან გადაწყვეტილება მნიშვნელოვან ზეგავლენას ახდენს
საზოგადოებრივ ცხოვრებაზე. კანონში არსებული დანაწესიდან გამომდინარე, საჯარო
პირად, ასევე, ის პირი მოაზრება, რომლის გარკვეული ქმედების შედეგად ცალკეულ
საკითხებთან დაკავშირებით მიმართული იქნება საზოგადოებრივი ყურადღება.
147 იხ. ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს პრაქტიკა - კასტელსი ესპანეთის წინააღმდეგ
19
სერგი ჯორბენაძე
ბოლო დამუშავება: 8 ოქტომბერი, 2015
52 ა. კერძო პირის ცილისწამება. პირი, რომელსაც მიაჩნია, რომ მას ცილი დასწამეს, უნდა
დაასაბუთოს, გავრცელებული ფაქტების მცდარობა და ზიანი მიყენების ფაქტი.152
მოსარჩელეს ეკისრება შემდეგ ფაქტობრივ გარემოებათა მტკიცების ტვირთი: 1. სადავო
განცხადება გამავრცელებლის (მოპასუხის) დასაბუთება; 2. განცხადებით მოსარჩელის
არაქონებრივი უფლებების შელახვის საკითხი; 3. ფაქტების სიმართლესთან
შეუსაბამობა; 4. გამოხატვის თავისუფლების ფარგლების (თანაზომიერების პრინციპის)
განსაზღვრა; 5. მიყენებული ზიანის დადასტურება. არ შეიძლება ჩამოთვლილთაგან
რომელიმე მათგანის მტკიცების ტვირთის სახით მოპასუხეზე დაკისრება.153
მაგალითად, მედია საშუალების მიერ გავრცელებულ სარედაქციო ჩანაწერზე, რომელზე
დაყრდნობითაც პიროვნება მიიჩნევს, რომ მის მიმართ განხორციელდა ცილისწამება,
მან უნდა წარადგინოს საპასუხო მტკიცებულებები, რითიც დაადასტურებს
გავრცელებული ინფორმაციის უზუსტობის ფაქტს154 და სხვ.
20
სერგი ჯორბენაძე
ბოლო დამუშავება: 8 ოქტომბერი, 2015
21
სერგი ჯორბენაძე
ბოლო დამუშავება: 8 ოქტომბერი, 2015
169 იხ. მაგალითად, სუს განჩინება - აღწერილობითი ნაწილი, 15 ნოემბერი 2013, Nას-378-359-2013.
22
სერგი ჯორბენაძე
ბოლო დამუშავება: 8 ოქტომბერი, 2015
173 ჭანტურია, პირადი არაქონებრივი უფლებები თანამედროვე სამოქალაქო სამართალში, სამართალი, 11-
175 იქვე.
23
სერგი ჯორბენაძე
ბოლო დამუშავება: 8 ოქტომბერი, 2015
24
სერგი ჯორბენაძე
ბოლო დამუშავება: 8 ოქტომბერი, 2015
ნიშანდობლივია, რომ ასეთი სახის უფლება პირს მხოლოდ მაშინ წარმოეშობა, როდესაც 71
შელახული იქნება მისი პატივი და ღირსება. კანონი არ განსაზღვრავს საქმიანი
რეპუტაციის, ასევე პირადი ცხოვრების საიდუმლოებისა და პირადი ხელშეუხებლობის
შელახვის184 შემთხვევაში პირის მიერ ანალოგიური ქმედების განხორციელების
შესაძლებლობას.185
181 იხ. ნინიძე, სკ-ის კომენტარი, წიგნი I, მუხ. 18, გვ. 63.
182 იქვე, გვ. 63-64.
183 ბიჭია, პატივის სამოქალაქოსამართლებრივი ცნების მოცულობა (ქართულ-ევროპული მიდგომები),
25
სერგი ჯორბენაძე
ბოლო დამუშავება: 8 ოქტომბერი, 2015
26
სერგი ჯორბენაძე
ბოლო დამუშავება: 8 ოქტომბერი, 2015
27
სერგი ჯორბენაძე
ბოლო დამუშავება: 8 ოქტომბერი, 2015
203 სტურუა, ქონებრივი ზიანის მომტანი ცნობების გახმაურება, სამართლის ჟურნალი, 1/2012, გვ. 148.
204 იქვე.
28
სერგი ჯორბენაძე
ბოლო დამუშავება: 8 ოქტომბერი, 2015
ფიგურის აქტივობა და სხვ. თავის მხრივ, ამგვარი დათქმით, 993-ე მუხლი შეესაბამება
ერთი მხრივ, საქართველოს კონსტიტუციით გათვალისწინებულ ძირითად უფლებათა
სამართლებრივ ფარგლებს და მეორე მხრივ, სპეციალურ კანონში არსებულ წესს.
205 ნინიძე, სკ-ის კომენტარი, წიგნი I, მუხ. 18, გვ. გვ. 70.
206 იქვე, გვ. 71.
207 იქვე.
208 იქვე, გვ. 72.
209 იქვე.
214 ჯორბენაძე, რეკლამის განთავსება ტელემაუწყებელზე, გვ. 103, იხ. იქვე ასევე წინა შენიშვნაში
215 შდრ. ნინიძე, სკ-ის კომენტარი, წიგნი I, მუხ. 18, გვ. 78.
216 ალფაიძე, მედია სამართალი, გვ. 216.
217 ნინიძე, სკ-ის კომენტარი, წიგნი I, მუხ. 18, გვ. 73.
225 ზოიძე, სკ-ის კომენტარი, წიგნი III, მუხ. 394, გვ. 371.
237 ზოიძე, სკ-ის კომენტარი, წიგნი III, მუხ. 413, გვ. 469.
31
სერგი ჯორბენაძე
ბოლო დამუშავება: 8 ოქტომბერი, 2015
უშუალოდ სუბიექტმა ნახოს საკუთარი სურათი, რომ მას შეიძლება მიადგეს სულიერი
ტკივილი.238
გვ. 95
241 იხ. სუს განჩინება, 22 ოქტომბერი 2009, Nას-711-1012-09.
244 „მაუწყებლობის შესახებ“ საქართველოს კანონი არ ადგენს არაქონებრივი ზიანის ანაზღაურების წესს.
იხ. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2009 წლის 10 ნოემბრის N1/3/421,422 გადაწყვეტილება
საქმეზე საქართველოს მოქალაქეები - გიორგი ყიფიანი და ავთანდილ უნგიაძე საქართველოს
პარლამენტის წინააღმდეგ.
245 ჯორბენაძე/ბახტაძე/მაჭარაძე, მედიასამართალი, გვ. 27.
246 აღნიშნულ საკითხთან დაკავშირებით იხილეთ: ალფაიძე, მედია სამართალი, 223-224; ასევე, სუს
250 განსხვავებული პოზიცია დააფიქსირა საქართველოს უზენაესმა სასამართლომ თავის განჩინებაში Nას-
668-931-04 - 2004 წლის 30 დეკემბერი, როდესაც აღნიშნა, რომ ვინაიდან ქონების ხანძრით დაზიანების
შემთხვევას კანონი პირდაპირ არ ითვალისწინებს, მორალური ზიანის ანაზღაურების მოთხოვნა
აღნიშნულ ფაქტზე დაფუძნებით არამართებულია. სასამართლოს მსჯელობაზე დაფუძნებით, ყველა
შემთხვევას უნდა ითვალისწინებდეს კანონი და არა მის ზოგად დანაწესს.
33
სერგი ჯორბენაძე
ბოლო დამუშავება: 8 ოქტომბერი, 2015
34
სერგი ჯორბენაძე
ბოლო დამუშავება: 8 ოქტომბერი, 2015
261 გელაშვილი, გაყინული ემბრიონის სამართლებრივი მდგომარეობა, სამართლის ჟურნალი, 1/2012, გვ.
72
262 ჩიკვაშვილი, პასუსხიმგებლობა მორალური ზიანისთვის, გვ. 21.
263 სუს გადაწყვეტილება, 24 აპრილი 2003, N3კ-1240-02.
264 სუს გადაწყვეტილება - 27 დეკემბერი 2012, Nბს-78(კ-12).
265 ნინიძე, სკ-ის კომენტარი, წიგნი I, მუხ. 18, გვ. 75.
268 იხ. საჯაია, პრესა და მორალური ზიანი, სასამართლო პრაქტიკის მიმოხილვა, ქართული სამართლის
271 იხ. ზოიძე, სკ-ის კომენტარი, წიგნი III, მუხ. 413, გვ. 473-474.
35
სერგი ჯორბენაძე
ბოლო დამუშავება: 8 ოქტომბერი, 2015
36
სერგი ჯორბენაძე
ბოლო დამუშავება: 8 ოქტომბერი, 2015
288 აღნიშნულის თაობაზე იხილეთ: ზოიძე, წუნდებული (უხარისხო) პროდუქტით მიყენებული ზიანის
37
სერგი ჯორბენაძე
ბოლო დამუშავება: 8 ოქტომბერი, 2015
302 იხ. მაგალითად, სუს განჩინება - აღწერილობითი ნაწილი, 16 ივნისი 2014, Nას-8-8-2014.
303
იხ. სუს განჩინება, 18 ოქტომბერი 2010, Nას-431-403-2010.
38
სერგი ჯორბენაძე
ბოლო დამუშავება: 8 ოქტომბერი, 2015
304 იხ. კიკილაშვილი, იურიდიულ პირებს შორის ურთიერთობიდან წარმოშობილი არაქონებრივი ზიანის
ანაზღაურების დროს ასანაზღაურებელი ზიანის ოდენობის და პასუხისმგებელი სუბიექტის განსაზღვრის
პრობლემა, მართლმსაჯულება და კანონი N4(43)14, გვ. 75.
305 იხ. სუს გადაწყვეტილება, 10 აპრილი 2014, Nბს-648-623(2კ-13).
309 იხ. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2014 წლის 27 თებერვლის N2/2/558 გადაწყვეტილება
312 იხ. მაგალითად, სუს განჩინება - აღწერილობითი ნაწილი, 9 ივნისი 2014, Nას-322-303-2014.
40
სერგი ჯორბენაძე
ბოლო დამუშავება: 8 ოქტომბერი, 2015
1. ზოგადი პრინციპები
არაქონებრივ დავებზე სახელმწიფო ბაჟის ოდენობა სამოქალაქო საპროცესო 122
კოდექსიდან გამომდინარე, შესაბამისი ინსტანციების მიხედვით, 100, 150 და 300 ლარია,
თუ არაქონებრივი დავიდან ქონებრივი დავა არ გამომდინარეობს და თუ ეს
უკანასკნელი 100 ლარს არ აღემატება. ამასთან, საკასაციო საჩივრის შეტანისას
არაქონებრივი დავაზე დასაშვებობის საკითხი დასახელებული კოდექსის 391-ე
მუხლიდან გამომდინარე განისაზღვრება.
41
სერგი ჯორბენაძე
ბოლო დამუშავება: 8 ოქტომბერი, 2015
გადაწყვეტილება.
42
სერგი ჯორბენაძე
ბოლო დამუშავება: 8 ოქტომბერი, 2015
325 იხ. მაგალითად, ცერცვაძე, საერთაშორისო არბიტრაჟი, 2008, გვ. 252 და შემდგომი.
43
სერგი ჯორბენაძე