CHƯƠNG 3.

CÁC NGUYÊN CÔNG TẠO HÌNH SẢN PHẨM

DẠNG KHỐI
3.1. KHÁI NIỆM CHUNG

Công nghệ dập tạo hình khối là một trong những phương
pháp gia công kim loại bằng áp lực, khai thác tính dẻo của kim loại
để làm biến dạng và điền đầy vào lòng khuôn để tạo hình sản phẩm
có hình dạng và kích thước theo yêu cầu.
SẢN PHẨM DẬP KHỐI
DẬP KHỐI SẢN PHẨM LỚN
 Các chi tiết dập
khối có khả năng
- Chất lượng tốt
- An toàn
- Khả năng chịu mỏi
- Chịu mài mòn
SƠ ĐỒ KHỐI CÔNG NGHỆ DẬP KHỐI

Rèn tự do

Phôi Nung phôi Xử lý sau dập Sản phẩm

Dập khối
SƠ ĐỒ KHỐI CÔNG NGHỆ DẬP KHỐI
ĐỐI TƯỢNG CẦN NGHIÊN CỨU

Phôi  Rèn, Dập khối  Phôi dập

PHÂN LOẠI DẬP KHỐI

Gia công áp lực

Dập tấm Dập tạo hình khối …

Rèn tự do Dập khối

Chồn Máy búa Dập trong khuôn hở

Vuốt Máy ép TK Dập trong khuôn kín

Máy ép vít
Uốn Ép chảy
Máy ép TL
… …
 Chồn

Dập khuôn hở Cán vành

Dập nổi Dập nguội

chính xác

Dập trong khuôn kín

PHÔI SỬ DỤNG TRONG RÈN VÀ DẬP KHỐI

Vật liệu kim loại

Các loại thép Các loại thép Kim loại mầu và

các bon hợp kim hợp kim màu

Có tính dẻo
Ở một nhiệt độ nhất định
CHẾ ĐỘ NHIỆT TRONG DẠP KHỐI

Khái niệm:
- Khoảng nhiệt độ tạo hình cho phép (Tcp) khi rèn và dập nóng là
khoảng nhiệt độ giới hạn bởi nhiệt độ bắt đầu rèn (Tbd) và nhiệt độ
kết thúc rèn (Tkt) mà tại đó kim loại có tính dẻo cần thiết để biến
dạng và điền đầy lòng khuôn. Đối với hợp kim thép - các bon thông
thường thì khoảng nhiệt độ cho phép nằm trong giới hạn từ 12500C
– 750 oC.

- Khoảng nhiệt độ tạo hình cần thiết (Tct) là khoảng nhiệt độ nằm
trong khoảng nhiệt độ (Tcp) phù hợp với từng nguyên công, thời gian
gia công và vật liệu.
Yêu cầu khi nung

- Đạt được nhiệt độ nung

- Nhiệt phân bố đồng đều theo tiết diện của thỏi đúc hoặc phôi
- Hạn chế oxy hóa và thoát các bon bề mặt
- Tránh nứt tế vi và ứng suất dư do nhiệt
3.2. CÁC NGUYÊN CÔNG TẠO HÌNH SƠ BỘ

Chồn D¸t Th¾t

vµnh

T¹o Vª
Vuốt bËc

Uèn Më lç
3.2.1. NGUYÊN CÔNG CHỒN
Khái niệm
Làm tăng diện tích tiết diện ngang bằng cách giảm toàn bộ chiều dài (1)
Loại làm giảm một phần chiều dài phôi (2) và có thể làm phình to phần đầu
phôi (3)

VIDEO
Chån tù do Chån trong vßng Chån ®Çu
Các quá trình xảy ra khi chồn

Do có lực ma sát tại phần tiếp xúc của chi tiết và dụng cụ tạo hình nên chi tiết bị biến
dạng hình tang trống
3.2.2. NGUYÊN CÔNG RÈN TRÊN CÁC ĐẦU BÚA VẠN NĂNG
CÁC DỤNG CỤ SỬ DỤNG

Khuôn phẳng Khuôn V Khuôn tròn

QUY TRÌNH CÁC BƯỚC DẬP TRÊN ĐẦU BÚA VẠN NĂNG

Các bước tiến hành

Upper die
Heating
Nung

Làm sạch
Descaling

Work- Dập
Forging
piece
Nguyên
Furthercông tiếp theo
processing

Lower die

Phay

Tiện

Mài
THIẾT BỊ SỬ DỤNG DẬP TRÊN ĐẦU BÚA VẠN NĂNG

1 Máy dập 2 trụ

6 Xe vận chuyển phôi

VIDEO
3.2.3. NGUYÊN CÔNG ÉP TỤ
Lµ nguyªn c«ng chuÈn bÞ cho vËt dËp dµi

• VUỐT (a)

• ÉP TỤ (b)

• UỐN (c)
3.3. CÁC NGUYÊN CÔNG TẠO HÌNH CHÍNH

Dập trên khuôn hở Dập trên khuôn kín

Khu«n hë - Open die

Khu«n kÝn - Closed die
DËp cã vµnh biªn)
DẬP KHỐI TRÊN KHUÔN HỞ tạo ra các
phôi dập có vành biên

DẬP KHỐI TRÊN KHUÔN KÍN tạo ra sản

phẩm không có vành biên.
2.3.1. DẬP KHỐI TRÊN KHUÔN HỞ

a - Phôi
b, c - Khuôn không có góc nghiêng (lý tưởng)
d,e- Khuôn có góc nghiêng thành lòng khuôn (phôi thừa)
2.3.2. DẬP KHỐI TRÊN KHUÔN KÍN

a,b- Khuôn kín không

có góc nghiêng

c- Khuôn kín có góc nghiêng

d- Khuôn kín trên máy rèn ngang
24
SO SÁNH DẬP KHỐI TRÊN KHUÔN KÍN VÀ HỞ
VÍ DỤ DẬP KHỐI TRONG KHUÔN KÍN VÀ HỞ
TÝnh to¸n thiÕt kÕ dËp trªn khu«n hë vµ kÝn

Nguyên lý quá trình Các bước

(Khuôn hở - open die)

Upper die
Cắt phôi
Vành biên
Nung / Làm sạch

Lower die Nguyên

Mass công chuẩn bị
distribution

Khuôn dập có vành Dập thô

biên (open die)
Dập tinh Tạo hình sơ bộ bằng máy cán chu kỳ

Upper die
Cắt vành biên / Đột lỗ

Gia công tinh chỉnh

VIDEO
Xử lý nhiệt
Lower die
Khuôn kín – (Closed Sản phẩm
die)
 TÍNH TOÁN THIẾT KẾ DẬP TRÊN KHUÔN HỞ VÀ KÍN

Nguyên lý quá trình Các bước

(Khuôn hở - open die)

Upper die
Cắt phôi
Vành biên
Nung / Làm sạch

Lower die Nguyên

Mass công chuẩn bị
distribution

Khuôn dập có vành Dập thô

biên (open die)
Dập tinh

Upper die
Cắt vành biên / Đột lỗ

Gia công tinh chỉnh

Xử lý nhiệt
Lower die
Khuôn kín – (Closed Sản phẩm
die)
 TÍNH TOÁN THIẾT KẾ DẬP TRÊN KHUÔN HỞ VÀ KÍN

Nguyên lý quá trình Các bước

(Khuôn hở - open die)

Upper die
Cắt phôi
Vành biên
FLash Nung / Làm sạch

Lower die Nguyên

Mass công chuẩn bị
distribution

Khuôn dập có vành Dập thô

biên (open die)
Dập tinh
VIDEO

Upper die –Cầu vành biên

Cắt vành biên / Đột lỗ

Gia công tinh chỉnh - Túi chứa

Xử lý nhiệt
Lower die
Khuôn kín – (Closed Sản phẩm
die) Vành biên
 Cắt vành biên và đột lỗ

Nguyên lý quá trình Các bước

(Khuôn hở - open die)
Upper die

Flash Cắt phôi

Nung / Làm sạch

Lower die
Nguyên
Mass công chuẩn bị
distribution

Khuôn dập có vành Dập thô

biên (open die)
Dập tinh

Upper die Ví dụ : Uốn, Xử lý tinh chỉnh, xử lý

Cắt vành biên / Đột lỗ
Trimming/piercing nhiệt, gia công cơ …
GiaFurther
công tinh chỉnh
forming
Nhiệt luyện, ủ, thường hóa ổn định
Lower die Xử lý
Heat nhiệt
treatment
tổ chức
FinalSản phẩm
manufacturing
Khuôn kín – (Closed Nhập kho
die)
BA BƯỚC HÌNH THÀNH VẬT DẬP TRONG LÒNG KHUÔN

Force Finished forging

a) Chồn

Upward flow

Tool
direction
Upsetting
b) Ép chảy

Biến dạng

d) Biểu đồ lực biến dạng

c) Điền đầy lòng khuôn

QUY TRÌNH CÔNG NGHỆ GIA CÔNG TRỤC KHUỶU

VIDEO
CÁC THIẾT BỊ VÀ QUY TRÌNH CÔNG NGHỆ GIA CÔNG TRỤC KHUỶU

Wedge press Twisting machine Calibration

Reducer roll 120 MN Trimming machine press
2.3.3. TÍNH TOÁN THIẾT KẾ NGUYÊN CÔNG ÉP CHẢY
NGUYÊN CÔNG ÉP CHẢY

Ép chảy thuận Ép chảy ngược

Work- Punch
piece Punch Extrusion
die
Workpiece
Bottom
punch

Knock out Konock out

+ bottom punch
 Ép chảy ngang

Workpiece Mandrel

Bottom
punch Extrusion
die
SẢN PHẨM ÉP CHẢY

Kaltfließpressteile

- Flanschen
- Hohlteile
- Wellen
- Verzahnte Teile

we_0082ba
SẢN PHẨM ÉP CHẢY

Steel Aluminium

we_0082ba
DỤNG CỤ ÉP CHẢY THUẬN

Press head
Plate

Punch
Extrusion die

Clamp-ring

Workpiece
Support member

Press Base
Back-up plate
Knock-out
DỤNG CỤ ÉP CHẢY NGƯỢC

Press head
Plate

Punch
Extrusion die

Workpiece
Clamp-ring
Counter punch
Support member
Back-up plate

Knock-out

Press Base
QUÁ TRÌNH ÉP CHẢY THANH

1 Charging 3 Stripping

2 Extrusion 4 Cropping
QUÁ TRÌNH ÉP CHẢY ỐNG

Billet
Extrusion of seamless tubes:
(with long mandrel) Disc
Die

Tube strand

VIDEO Ram
Mandrel Contanier

Porthole die / die

Tube strand

Mandrel
Billet Bridge
2.3.4. CÁC DẠNG KẾT CẤU KHUÔN TRÊN THIẾT BỊ KHÁC NHAU

CÁC THIẾT BỊ CHÍNH SỬ DỤNG TRONG DẬP KHỐI

Equipment Vận tốc m/s

Hydraulic press 0.06 – 0.30
Mechanical press 0.06 – 1.5
Screw press 0.6 – 1.2
Gravity drop hammer 3.6 – 4.8
Power drop hammer 3.0 – 9.0
Counterblow hammer 4.5 – 9.0
KẾT CẤU KHUÔN DẬP TRÊN MÁY BÚA

Lắp khuôn hở trên máy búa

1- Bệ đe
2- Thanh chêm bệ đe
3- Bệ đe phụ/ tấm ghép
4- Thanh chêm khuôn dưới
5- Khuôn dưới
6- Khuôn trên
7- Thanh chêm khuôn trên
8- Đầu búa trên
9- Con chốt trên
10- Con chốt dưới
A, MẶT PHÂN KHUÔN

Mặt phân khuôn phân chia khuôn thành 2

nửa khuôn trên và khuôn dưới; thuận lợi cho
quá trình điền đầy kim loại, đặt phôi và lấy vật
dập ra khỏi khuôn
Mặt phân khuôn có thể phẳng hoặc gấp
khúc.
 Vật dập là hình khối không gian đơn giản
thì có thể chọn tối ưu: tháo lắp, hướng thớ...
 Vật dập phức tạp thì có thể thêm lượng
thêm kim loại để có thể lấy vật dập.
 Hình dáng vật dập phụ thuộc vào mặt phân
khuôn.
LỰA CHỌN MẶT PHÂN KHUÔN

Mặt phân khuôn Phẳng

h
h

Mặt phân khuôn gãy – chi tiết đối xứng Mặt phân khuôn phẳng - chi tiết đối xứng

h h

Mặt phân khuôn gãy – chi tiết Không đối xứng Mặt phân khuôn phẳng - chi tiết không đối xứng
B, VÀNH BIÊN VÀ RÃNH THOÁT BIÊN

VÀNH BIÊN là phần kim loại thừa bao quanh vật

dập.
- Khóa cửa khuôn ở giai đoạn cuối quá trình dập
- Tăng trở lực biến dạng để kim loại điền đầy các hốc
hẹp, rãnh sâu trong lòng khuôn.
- Vành biên được cắt bởi các nguyên công sau dập
KẾT CẤU KHUÔN CẮT BIÊN VÀ ĐỘT MÀNG NGĂN LỖ
RÃNH THOÁT BIÊN

RÃNH THOÁT BIÊN gồm cầu vành biên - a -

và túi chứa kim loại – b -
Kích thước h đóng vai trò quan trọng trong
việc điền đầy kim loại và hình thành vành
biên.
CÁC LOẠI RÃNH THOÁT BIÊN
CÁC GIAI ĐOẠN HÌNH THÀNH VÀNH BIÊN

a)Vành biên quá lớn b)Vành biên hợp lý

CÁC GIAI ĐOẠN QUÁ TRÌNH ĐIỀN ĐẦY LÒNG KHUÔN
Giai đoạn 1: Chồn tự do, từ chiều cao ban đầu đến
khi phôi tiếp xúc vào các thành bên. Chiều cao
phôi giảm lượng H1. Áp lực đơn vị thấp, chủ
yếu là áp lực p và áp lực do lực ma sát bề mặt
gây ra mp.
Giai đoạn 2: Chồn+Ép chảy, từ khi kim loại tiếp xúc
thành bên đến khi cầu vành biên bắt đầu bị đóng
kín. Chiều cao phôi giảm đi 1 lượng H2. Ngoài
các áp lực p,mp còn có áp lực trên thành bên q
và mq lực ma sát do q gây ra.
Giai đoạn 3: Chồn+Ép chảy, kim loại điền đầy các
góc lượn và chảy qua cầu vành biên. Các thành
phần lực masat thành bên mp, mq ko còn mặc
dù vẫn có áp lực bên q, do ko có sự chuyển dịch
của lớp kim loại bề mặt. Thêm vào đó là áp lực
tại cầu vành biên c và ma sát mc. Do đó lực dập
tăng nhanh. H3 nhỏ hơn H1 H2
Giai đoạn 4: Đẩy nốt phần kim loại thừa ra vành
biên. Thành phần lực gần giống GDD3 và tăng
rất nhanh.
1) Insertion of blank 2) Upsetting 3) Upward flow

4) Flash formimg 5) Spread of flash 6) Finish forging

MÔ PHỎNG QUÁ TRÌNH ĐIỀN ĐẦY LÒNG KHUÔN
C, GÓC NGHIÊNG THÀNH LÒNG KHUÔN

Mục đích:
Sau khi dập do lực ma sát giữa vật
dập và thành lòng khuôn tại các mặt tiếp
xúc, cho nên nếu ta làm các thành lòng
khuôn đứng thì vật dập sẽ dính chặt vào
lòng khuôn, không lấy ra được, hoặc
trong trường hợp dùng cần đẩy mà lực
ma sát rất lớn thì lực cũng lớn.

Các khuôn hở dập trên máy búa: lòng khuôn

với một góc nghiêng nhất định (khoảng 5100 )
D, KẾT CẤU KHUÔN HỞ SỬ DỤNG TRÊN MÁY BÚA
Preforming die
(Step 3)
Finishing die
(Step 4)

Forming saddle
(Step 2)

Drawing out saddle

(Step 1)
Lower die

VIDEO
KÕt cÊu khu«n dËp trªn m¸y bóa vµ c¸c phÇn tö g¸ l¾p

Lßng khu«n
Ðp tô
Lßng khu«n
th«

Lßng khu«n
tinh

Cöa khu«n
(kÑp k×m)

Lßng khu«n
vuèt
§u«i Ðn
LÒNG KHUÔN TINH

Lòng khuôn tinh:

- lòng khuôn cuối
cùng,
- có hình dáng gần
nhất với vật dập.

a) Bản vẽ vật dập

b) Hình dạng sau khi duỗi
thẳng của vật dập
c) Các bước dập
d) Khuôn dưới
e) Lòng khuôn ép tụ
LÒNG KHUÔN THÔ

- Lòng khuôn thô có nhiệm vụ làm giảm

nhiệm vụ cường độ làm việc của lòng
khuôn tinh, do đó tăng tuổi thọ của các
lòng khuôn tinh.
- Phôi dập qua lòng khuôn thô có hình
dáng gần giống vật dập, có một lớp ba via
được tạo ra từ khe hở giữa hai mặt biên
- Lòng khuôn thô không có rãnh thoát biên.
VẬT DẬP TRÊN LÒNG KHUÔN THÔ VÀ TINH

- Nửa trái: vật dập lòng khuôn thô

- Nửa phải: vật dập lòng khuôn tinh
E, KẾT CẤU KHUÔN KÍN SỬ DỤNG TRÊN MÁY BÚA

- Dập khối trên khuôn hở tạo ra vành biên

chiếm 5-15% toàn bộ thể tích. Cần thiết các
nguyên công cắt biên và gia công cơ.
- Dập khối trên khuôn kín chất lượng vật dập
cao hơn, tiết kiệm kim loại, khuôn phức tạp
hơn, dễ gây quá tải máy.
- Kích thước về chiều cao không đảm bảo khi
phôi không chính xác.
- Thích hợp các vật dập dọc thấp
DẬP KHỐI KHUÔN KÍN TRÊN MÁY BÚA

Khuôn kín gồm có:

• Lòng khuôn kín
• Khóa khuôn
DẬP KHỐI KHUÔN KÍN TRÊN MÁY BÚA

Lòng khuôn sâu hơn được bố trí ở

lòng khuôn dưới
2.3.4.2. KẾT CẤU KHUÔN DẬP TRÊN MÁY ÉP

2.3.4.1 Dập khối trên máy ép trục khuỷu dập nóng

2.3.4.2 Dập khối trên máy ép Vít ma sát
2.3.4.3 Dập khối trên máy rèn ngang
2.3.4.4 Các máy chuyên dùng…
2.3.4.1. §Æc ®iÓm KÕt cÊu khu«n trªn m¸y Ðp trôc khuûu dËp nãng

- Cã thÓ chÕ t¹o tõ khèi thÐp nguyªn hoÆc sö dông kÕt cÊu ghÐp.

- Do bµn m¸y cña m¸y Ðp trôc khuûu dËp nãng kh«ng cã r·nh mang c¸, ph¶i thiÕt

kÕ ®Õ khu«n phô cã r·nh mang c¸ ®Ó g¸ khu«n.

- Trªn m¸y Ðp cã hÖ thèng ®Èy s¶n phÈm do ®ã gãc nghiªng thµnh lßng khu«n trªn
METK nhá h¬n gãc nghiªng thµnh lßng khu«n trªn m¸y bóa 1o  3o. Cã thÓ ®Èy t¹i
mét hoÆc nhiÒu vÞ trÝ tuú thuéc vµo h×nh d¹ng vµ kÝch thíc cña chi tiÕt. KÕt cÊu ®Èy cã
thÓ bè trÝ ë khu«n trªn hoÆc khu«n díi hoÆc ®ång thêi ë c¶ hai nöa khu«n.

- NÕu vËt dËp cã chiÒu cao lín th× ph¶i dïng c¬ cÊu ®Èy kiÓu thuû lùc hoÆc khÝ nÐn.

- Trªn METK cã thÓ dïng khu«n tæ hîp (nhiÒu khu«n trªn mét khèi khu«n)

- Do METK cã hµnh tr×nh cøng nªn trong kÕt cÊu khu«n ph¶i cã c¬ cÊu chèng qu¸ t¶i
khu«n vµ m¸y.

- Kh«ng dËp nhiÒu lÇn trªn 1 lßng khu«n do m¸y cã hµnh tr×nh cøng
KÕt cÊu khu«n trªn m¸y Ðp trôc khuûu dËp nãng
 KÕt cÊu khu«n trªn m¸y Ðp trôc khuûu dËp nãng

a, lßng khu«n th« (cã thÓ th¸o l¾p thay thÕ)

b, lßng khu«n tinh (cã thÓ th¸o l¾p thay thÕ)
c, c÷ ®Þnh vÞ khu«n cho lßng khu«n th« vµ khu«n tinh
d, Lßng khu«n tô
e, c¸c b¸nh r¨ng ®Ó lßng khu«n tô trªn vµ díi ¨n khíp
f, c¬ cÊu khÝ nÐn
g, hÖ thèng lß xo håi vÞ lßng khu«n tô
h, ®Õ khu«n
i , ¸o khu«n
k, cét dÉn híng
L, b¹c dÉn híng
 RÃNH THOÁT BIÊN TRÊN MÁY ÉP

Khu«n trªn METK dập nóng Khuôn trên máy búa

(kh«ng cã mÆt g¬ng)

KiÓu 1: th«ng KiÓu 2:

dông

KiÓu 3 KiÓu 4
KÕt cÊu m¸y Ðp trôc
khuûu dËp nãng
2.3.4.2 DẬP KHỐI TRÊN MÁY ÉP VÍT – MA SÁT

Nguyên lý hoạt động Ảnh máy (630T) Vit cung điện Stato
DẬP THỂ TÍCH TRÊN MÁY ÉP MA SÁT TRỤC VÍT

Máy ép MSTV có hành trình không cố định giống như máy búa, nên có thể dập
nhiều lần một vật dập trên một lòng khuôn.
So với máy ép trục khuỷu cùng cỡ, có thể chế tạo được sản phẩm có kích thước lớn
hơn.
Hành trình lớn hơn METK nên có thể dập được các vật dập cao hơn.
Tốc độ biến dạng trên máy ép MSTV nhỏ hơn so với trên máy búa.
Không cho phép dập lệch tâm do đặc điểm kết cấu của máy (cong vít).
Do đó chỉ dập được các chi tiết có dạng tròn xoay.
Máy ép MSTV có cơ cấu đẩy dưới cho nên có thể dập được các chi tiết có chuôi dài
với góc nghiêng thành lòng khuôn không đáng kể.
Kết cấu khuôn giống như trên METK dập nóng.
Trên máy ép MSTV có thể dùng khuôn kín hoặc ép chảy hoặc khuôn dập với cối
ghép 2 nửa.
DẬP KHỐI TRÊN MÁY ÉP VÍT – MASAT

Khuôn dập trên máy ép Vít ma sát

2.3.4.3. DẬP KHỐI TRÊN MÁY RÈN NGANG

M¸y rÌn ngang

S¬ ®å ®éng m¸y rÌn ngang

B¶n chÊt c¬ häc

- C¸c nguyªn c«ng c¬ b¶n lµ chån vµ ®ét lç.

- Kh«ng thùc hiÖn ®îc c¸c nguyªn c«ng dËp ngang.

M¸y tù ®éng chån nguéi 1 M¸y tù ®éng chån nguéi 2

M¸y tù ®éng chån nguéi 3

3.4. CÁC NGUYÊN CÔNG HOÀN THIỆN SP

CẮT BIÊN ĐỘT MÀNG NGĂN

LỖ

VIDEO VIDEO

TINH CHỈNH