Содржина

Вовед..........................................................................................................3
Учество во Скендербеговото востание...............................................4
Мариовско- Прилепската буна...............................................................8
Развој на ајдутството.............................................................................10
Заклучок...................................................................................................13
Вовед

Mакедонскиот народ многу рано покажал дека не ја прифаќа османската

власт и дека сочувал сили за борба против освојувачите. Веќе кон

средината на 15 век пошироката дебарска област, каде што заеднички

живеело македонско, албанско и влашко население, била зафатена со

востанието предводено од Ѓерѓ Кастрнот – Скендербег.

2
Учество во Скендербеговото востание

Скендербег потекнивал од знаменитата феудална куќа на Кастронотите,

која имала владенија ви Средна Албанија вклучувајки и дел од дебарската

област. Таткото на Ѓерѓ, Иван Кастриот, во бремето на турдките освојувања

успеал да ги сочува своите владенија, најчесто признавајки ја врховната

власт на султанот и исполнувајки определени вазилни обврски спрема него.

Во еден мемент Иван Кастриот во залог на султанот ги дал и своите синови,

меѓу нив и ЃерЃа кој бил во најбујните младешки години. Примајки го

исламот, Ѓерѓ го променил и своето име ви Искендер (Скендер, т.е

Александар) Стекнувајки углед и доверба кај турската врховна власт,

Скендербег за управивање добил областа на својот татко (починат 1437 г) .

Но кога во 1442 година започнала “Долгата војна”, во која војските на Јан

Хуњади продреле длабоко во внатрешноста на Османската империја,

Скендербег проценил дека настапила погодна ситуација за откаќување

послушноста спрема султанот и за кревање општонародно востаније.

Ползувајки ја паниката меѓу османлиската војска што ја предизвикала

големата победа на власт. Заедно со локалните правци и со извесен

најзначајниот воен и административен центар на целото околно подрачје.

Без поголеми тешкотии ја презел. Кроја па одново се вратил во Дебарско

продолжувајки да агитира и да организира општонародно востаније . Во таа

акција еден од најблиските соработници му бил дебарскиот првенец Мојсо

Големи, потомок на моќната феудална фамилија на Аријантите.

Востанието се ширило многу бргу, така што Скендербегбил во можност веќе

3
на 27 ноември 1443 година во Кроја да се прогласи за поглавар на

самостојно кнежевство на Кастриотите Востанието посебен успех

забележало кога, набргу потоа во рацете на Скендербег – паднала голем

број тврдини меѓу кои особено стратегиско значење имал Светиград

(коџаџик). Тој паднал по жестока борба во која зеле учество 3000 дебарски

востаници, предводени од мојсо Големи

Дебарската област била целосно ослободена и станала истурена

погранична востаничка територија спрема Османската држава. Тоа имало

пресудна улога дебарската област 7000 мртви и 500 заробеници.Ударна

сила на востаничката војска во оваа битка претставувале дебарските

востаници на Мојсо Големи.Две години подоцна на 27 септември 1446

година дошло до нова голема битка на дебарската територија во која

османлиската војска одново претрпела тешки загуби.А веќе во летото на

1448 година против Скендербег се уплатил самиот Султан Мурат II,кој со

себе го водел и престолонаследникот Мехмед.Османлиските сили се

устремиле на тврдината Светиград.Гарнизонот на Светиград,составен од

локалните сили на чело со Петар Перлат,пружил жилав отпор,така што

тврдината паднала дури по долготрајна опсада,и тоа со претходна

согласност на султанот опсадените непречено да се извлечат од

обрачот.Меѓутоа,султанот набргу.Во јули 1452 година кај Охрид се

концентрирала голема османлиска војска.Известен за ова,Скендербег

веднаш пристигнал во воениот логор кај Ороник (денешен град Дебар) и

заедно со Мојсо Големи и Хамза Кастриот презел мерки за

4
спротивставување.До прва голема битка помеѓу двете противнички војски

дошло кај тврдината Модрич.Тука,како и во битките што потоа уследиле

востаниците однесле решавачка победа над напријателот,кој морал да се

повлече.Во април наредната година уследиле нови походи против

востаниците.На 22 април 1453 година,во Полог востаничката војска

предводена од Скендербег и Мојсо Големи,однесла нова победа над

војскатана Ибрахим-паша.Меѓутоа во 1455 година Скендербег претрпел

тежок пораз кај Берат.Ја загубил скоро половината од својата војска (околу

6000 луѓе).Главната причина за поразот било предавството на неговиот

најблизок соработник Мојсо Големи.Тој дозволил голема османлиска војска

непречено да премине преку граничната дебарска област и ненадејно да

удри во грбот на главните сили,побрзал кај нив и се здобил со нивната

поддршка за продолжување на борбата против Османската империја.А

кога,на 19 мај 1456 година кај Ороник (Дебар),востаниците командувани

лично од Скендербег одново се судриле со петнаесетилајдна османлиска

војска на чело со предавникот Мојсо Големи последниов претрпел големи

загуби и одново преминал на страната на

востаниците.Скендербег,задоволен што со себе одново го има својот стар

соборец и талентиран војсководител,пак му ја доверил на Мојсо Дебарската

област.Но наскоро уследиле уште потешки моменти за

востанието,предизвикани од нови пре загуби.Уште истата

година,благодарејќи на предавство,во рацете на Османлиите паднала

тврдината Модрич,која имала слично стратегиско значање како

5
Светиград.По таков начин на османлиските војски им биле отворени нови

патишта за пробив на востаничката територија,па тие веќе во летото 1457

година стигнале дури до градот Леш.Само со ненадеен жесток противудар

Скендербег успеал да ги порази непријателските војски и да ја поврати

загубената територија и продолжил да води успешни борби и дипломатски

акции за одбрана на стекнатите од Мат.Првите негови акции се одвивале во

дебарската област,во 1465 година.Во борбите биле заробени неколку видни

Скендербегови команданти,меѓу кои и Мојсо Големи.Тие биле одведени во

Истанбул,и свирело погубени.Двете страни претрпеле тешки загуби,но

Балабан успеал да ја покори дебарската област и да ги префрли воените

дејствија во длабината на слободната територија,во Албанија.Смртта на

наприкосновениот водач на востанието Ѓерѓ Кастриот-Скендербег,која

уследнла по тешка болест,на 17 јануари 1468 година во Леш,го навестила

трагичниот крај на востанието,кој бил означен по паѓањето на Кроја,на 16

јануари 1478 година.

Мариовско-прилепска буна

Мариовско- Прилепската буна

Разложувањето на тимарско-спахискиот систем и опаѓањето на османската

држава придонесле да се засили експоатацијата над зависното

население.Нараснеле произволностите и насилствата од сите органи на

османлиската власт.Паралелно и адекватно на тоа растел и отпорот на

зависното население,изразен во најразлични форми.Една од нив се

6
манифестирала на тој начин што селаните настојувале да го избегнат

плаќањето на своите даноци,понекогаш бегајќи в планина во времето кога

низ селото минувале собирачите на данокот.Честопати тие поднесувале

поплаќи и молби барајќи да бидат ослободени од некои даноци или да им

се намалат постојаните заканувајќи се дека во спротивно ќе се разбегаат од

селото.Тие тоа честопати и насилствата.Во 1564/65 година избила првата

локална селска буна која започнала во Мариово,потоа се пренесла и на

прилепското поле,па и во самиот Прилеп.Не се познати причините за

побуната,но поттикнувачите биле тројца селани и двајца попови,сите од

Мариовската нахија.

Со една султанска заповед од 3 октомври 1564 година се наредувало да

бидат фатени водачитена буната па некои од нив да се казнат со смрт, а

друѓи да се испратат како веслачи на турските галии. Меѓутоа тие

побегнале на што одново била издадена заповед да бидат пронајдени и

фатени Набргу дошло до нова буна овој пат во самиот Прилеп. Од еден

документ издаден во декември 1565 година се гледа дека повод за буната

било пристрасното држење на прилепскиотсуд околу решавањето на спорот

помеѓу селаните и војводата од хасовите на везирот Мустафа-паша Кога

судот застанал на страната на војводата повеќе од илјада побонети селани,

што се наоѓале пред вратата не судот се ден) многу муслимани се наоѓале

на местото на настанот така што ги надвладеале селаните. Не се знае

каков бил крајот на обаа засега прва позната буна на македонските селани

7
Развој на ајдутството

Развој на ајдутството

Една од најстарите и најдолготрајните форми на вооружената борба на

македонскиот народ било ајдутството. Тоа најмногу се развило во текот на

17 век. Ајдутите биле организирани во дружини кои броеле 20-30 души.но

межеле да растат и до 300 души. На чело на дружината стоел арамбаша

или војвода толку многу им помагале на ајдутите што се родила

поговорката “Без јатци нема ни ајдути” . Болните ии ранетите ајдути се

криеле и по манастирите. Според еден документ од 1618 година, калуѓерите

од манастирот Лесново ги лекувале ранетите ајдути, ги чувале и ги

снабдувале со храна.

Редовите на ајдутите најчесто биле пополнувани од феудално зависни

селани, меѓу кои не ретко имало и попови и калуѓери. Во ајдутските

дружини имало и жени. Најстар познат податок за жена-ајдут е од 1636

година, за Кира од селото Цапари, која била во дружината на арамбашата

Петар Дунлар од селото Беранци (Битолско). Имало дури и жено што

станувале арамбаши.

Ајдутите ги напаѓалефеудалните поседи, ги убивале феудалците, ги палеле

чифлизите, амбарите и жетвата на спахиите, им ги кршеле орудијата за

произвотство, им ја растурале работната рака од поседите итн. Освен тоа,

ајдутите ги пресретнувале трговските карвани и собирачите на даноци и ги

ограбувале. Поголеми ајдутски дружини се осмелувале да напаѓаат и на

8
градови.неколку пати тие покрај патиштата, граделе кули и тврдини со

воена поседа и сл. Фатените ајдути ги набивале на колец, на ченгел, живи

ги дереле, им ги сечеле главите, ги испраќале на долгогодишна или вечна

робија,приковани за галија како веслачи. Меѓутоа, и покрај строгите мерки,

ајдутството не межело никогаш да се уништи. Во сите буни и востанија

ајдутите го составувале јадрото на вооружениот народ и многу често му

давале водачи и команданти. Кај народните маси тне го подигале духот на

отпорот против турските феудалци и властодршци. Заради тоа,ајдутството

е опеано во македонските народни песни.

9
10