ОБНОВУВАЊЕ НА ОРУЖЕНИТЕ БОРБИ ВО СТРУМИЧКО ВО ПОСЛЕДНИТЕ

ГОДИНИ НА ОСМАНЛИСКОТО ВЛАДЕЕЊЕ

По дефинитивната победа над Абдул Хамид II во април 1909 година

младотурците започнале еднолично владеење. Беговската експлоатација на
македонските чифлигари и малоимотни селани останала, даноците и натаму
се собирале и насилби и злоупотреби.Со цел да ги зајакнат своите позиции,
младотурците започнале да населуваат муслимански доселеници (мухаџири)
во Македонија (главно од Босна), што носело нови притисоци и неправди.
Како на пример турската власт го откупила чифликот во село Трибичино,
Радовишко, ги истераланод него селаните – Македонци, за да им создаде
место на мухаџирите.Такви случаи имало и на други места во Македонија.
Кон средината на 1910 година младотурците превзеле вооружено-полициски
акции за насилно собирање на оружјето одмакедонското население, со што
широко ги отвориле вратите за злоупотреби, затворања, претепувања и
прогонување нат пасивни пред новите налети на турската реакција. Во
првите денови на 1910 година Х.Чернопеев, откако пропадналво мрежата на
бугарските врховистички и државни агенти се одметнал и поминал во
илегарство. Тој од Солун дошол во Струмица и започнал да ги обиколува
селата, обнувувајќи ја растурената мрежа на ВМРО. Но најголемата несреќа
била во тоа што таа веќе не била старата ВМРО: најзиното раководство,

1
помагано отварено од бугарската влада, го узорпирал по зло познатиот
Тодор Александров. Во него пат се вовекле расцеп, меѓусебни обвинувања и
прогонувања, убиства итн. Со непромислениот акт на Х.Чернопеев во
Струмичко се вовлекол и сè изгубено. Враќањето назад било невозможно.
Некаде во есента 1910 година за околиски раководител на обновената ВМРО
во Струмичко дошол Костадин Самарџиев. Кон него се придружиле
војводите Кочо Хаџи Манов, родум од Струмица, и Ристо Џолев, од
Моноспитово, луѓе без од организационите работници и поголемиот дел од
населението му дале отпор на обновеното четништво. Еден од првите луѓе
што се кренале против новото врховизмот.Струмичкиот округ наскоро бил
разбиен и станал лесен плен на неоврховизмот. Х.Чернопеев потоа не се
вратил повеќе во Струмица. Во пролетта 1910 година се обидел да
огранизира четништво во Кукушко, но не успеал, зашто и Кукушани му
откажале поддршка.Во 1912 година, кратко време пред Балканската војна,
учествувал во војната кај Разлошко. По одметнувањето и откако дошле во
Софија, Х.Чернопеев и К.Самарџиев – Џемото, наскоро увиделе дека
попаднале во бугарско-врховистичка клопка и попусто се залагале да ја
обноват старата ВМРО. Но, веќе било касно четништво бил Атанас Караманов
од Дабиља, поради што наскоро од противниците бил осуден на смрт.
Прогонувањата и убиствата продолжиле и натаму, и тоа не само на оние што
отворено му се спротиставиле во 1910 година на врховизмот и новото
четништво, туку и на луѓе, отурците, продолжена и од друѓи, победила
политиката на повторното крвно скарување на муслиманското и
македонското население.

2
Четирите балкански држави – Бугарија, Србија, Грција и Црна Гора, морално-
политички одамнаподготвени за војна против Турција, и откако претходно се
исповрзале со договори и сојузи, во есента 1912 година, најдоа вонредно
погодни внатрешни (меѓу балканските сојузници од една, и турци од друга
страна, склучен 17 март 1913 година во Лондон, последната ги изгубила без
малку, сите свои дотогашни европски владенија. Таа задржувала само еден
тесен појас пред Цариград. Македонскиот народ зел масовно и разновидно
учество во оваа војна, залудо надевајќи се дека таа му носи ослободување
од петвековното ропство. Со илјади Македонци, како доброволци, четници,
ополченци и слично, најактивно се вклучиле и учествувале во војната против
Турција. На 5 октомври 1912 година, и во Струмица се пренел глас дека
војната започнала. Четири дена подоцна населението сосема реално ја
почуствувало воената атмосфера: прво од Малешевско, а потоа и од кон
Радовиш, во Струмица и по селата надошле со илјади турски бегалци,
повеќето од кои го продолжиле бегањето кон Дојран – Кукуш и Солун. Еден

д Малешевско и Радовишко Б. Н.) дојдоа први, а после, ете ти ги и сите

турски села потекле во долги кервани од воловски и биволски коли и
натоварени коњи и магариња, потерале стада овци и кози. Повлекле
жени и деца, натоварени со неа било успешно, благодарејќи и на
помошта од македонските чети и доброволци. Тие успешно ги
уништувале телефонските и други врски, вршеле напади на
3
 вардарската железничка пруга итн. Предизвикани од акциите на
четници и доброволци, Турците својот последен бес го истуриле врз
незаштитеното македонско население. Со брдски топови од градот тие
го бомбардирале селото Куклиш, при што истепале 20 селани и
опожариле многу куќи. Мног

ко траело точно 529 години. Турската власт му забранила и на турското

население да бега од градот, поради што струмичките Турци, главно
останале во Струмица. Од средината на октомври воениот виор сè повеќе се
приближувал и кон Струмичко. По стиот ден влегле и српски војски во градот.
Воената власт во Стмица му била дадена на командантот на српските
единици, кои се сместиле од у куклишани се разбегале во околните села. А
само неколку дена потоа, масовно настрадале струмичките Турци. Под
градот, на десната страна од патот за Радовиш, биле исклани 5000 Турци.
Меѓутоа, едновремено со заземањето одело и распарчувањето на
Македонија, при што тројцата балкански сојузници, не можејќи да се
спогодат при делбата на пленот уште веднаш започнале меѓусебни воени и
други судрувања. Непријателствата меѓу нив со секој изминат ден рапидно се
зголемувале, за на крајот, ноа завршила многу порано од 10 август. Во неа
Бугарија морала да војува против четворица противници – Србија, Грција,
Романија и Турција. Српско-бугарските и грчко-бугарските воени дејства ги
опфатиле македонските краишта, меѓу кои и Струмичко. Според Букурешкиот
мир Струмичка околија останала бугарско владение, додека соседните
Малешевка, Радовишка и Гевгелиска – ги задржале Србите. На југ од
Беласица териториите ги заграбиле Грците. Границата со Србија на југ врвела
јужно од селото Костурино, делејќи ги Струмица од Валандово

4
 ОПОЖАРУВАЊЕ НА СТРУМИЦА ОД ГРЧКИТЕ ОКУПАТОРИ ВО 1913 ГОДИНА

заради повлекувањето на линијата на Солунскиот фронт, од јужна, Егејска

Македонија,избегале големи маси од македонското население кон север,
барајќи засолниште во границите на тогашната бугарска држава. Голем дел
од нив се насели и во Струмица и нејзината околина, и тоа главно на местото
од протераното турско население. Овде дошле главно луѓе – бегалци,
наречени „бежанци“, од градовите Кукуш, Дојран, Порој и други места и од
нивните села. Некои бегалци дошле Последното село повеќе и не се
обновило. При своето заминување грчката војска го запалила и прочуениот
манастир во Вељуса, чии конаци, а делумно и цркви, исто така изгореле. Во
времето и по Втората балканска и Првата светска војна, поради и од
солунските села. Тие се населиле, главно, во напуштените турски куќи и села
и тоа во Иловица, Штука, Добрашинци,Нова Маала, Сушево, Сушица,
Секирник, Робово, Турново, Борисово, Мокриево, Габрово, Свидовица,
Градско Балдовци, Сарај, ГечеВо текот на летото 1913 година, Струмица и
околијата доживеале уште една, 17 август грчките окупатори го напуштиле
градот, оставајќи ѝ го на бугарската војска, која истиот ден дошла во него.
Новите завојувач ја нашле Струмица во пепелишта и урнатини. Освен градот
настрадале и многу струмички села. Од Грците биле изгорени, целосно или
делумно, селата Костурино, Раборци, Попчево, Дабиља, Ново Село, Зубово и
Чам Чифлик. силниот грчки притисок или рлии, а најмногу семејства – во
самиот град Струмица. Според еден податок од 1921 година, само во градот
имало 2700 лица бежанци. Од 25000 жители во 1910 година, неговиот број
спаднал на околу шест и пол изјади жители во 1921 година. Од град со

5
средна големина Струмица станала опустошина, опожарена, и осиромашена
паланка

Војните во рамките на една држава, како и оние меѓу државите,

предизвикуваат долготрајни економски и општествени кризи, но и физички и
психолошки нарушувања кај граѓаните кои живеат во нив, а често и кај оние
однаменети за социјалните потреби го зголемуваат проблемот. Овие задачи
и одговорности ретко исчезнуваат со крајот на борбите, а во некои случаи
може дури и да се интензивираат. Освен тоа, последниве години драматично
се зголеми и бројот на жени-војници, а жените често стануваат жртви на
нагоните на непријателските војници. 

КОРИСТЕНА ЛИТЕРАТУРА:

6
 „Струмица и Струмичко низ историјата“ (1969), Струмица
Д-р Манол Пандевски, Ѓорѓи Стоев – Трнката
 www.newbalkanpolitics.org.mk