1

Балкански војни
Положбата во Македонија пред војните
во 1912 и во 1913 година претставуваат исход на
нациоВрховниот македонски комитет (ВМК), односно
врховистите во текот на Илинденското востание успешно ја
извршиле таа задачааоѓала плодна почва и многу длабоко ја
всадувала бугарштината кај македонскиот народ. Непосредно
пред Б нално-ослободите, па македонскиот народ најмногу
верувал и очекувал од Софија Бугарија. Егзархиската црква, а
потоа алканските војни во свеста на Македонците главно била
присутна бугарската доминација.. Поради тоа бугарската
пропаганда нлната борба што македонскиот народ ја води во
втората половина Балканските војни на 19 и во почетокот на
20 век. Илинденското востание од 1903 година претставуваше
врв на таа борба.

Најголемите надежи на македонскиот народ биле свртени кон

Создавање на балканскиот сојуз

Балкански сојуз
Балканскиот сојуз е сојуз помеѓу Србија, Бугарија, Грција и
Црна Гора насочен против Османлиската Империја.
Балканскиот сојуз е едната од страните која ја води Првата
балканска војна. Судирот на сојузниците, по војната води до
Меѓусојузничката војна.

прелиминарниот Санстефански околу поделбата на

Македонија. Под силен притисок на Русија двете страни биле
принудени на разни отстапувања. За да започнат преговорите
услов било Бугарија да се откаже од го вклучува Договор и на
Балкански сојуз е поделбата на Османлиското наследство во
Европа (тоа. Особено компликувани биле преговорите меѓу
Србија и Бугарија, и тоа поради несогласувањата и
Македонија), а непосреден повод била Италијанско-турската
војна во 1911 година, Преговорите за создавање на
Балканскиот сојуз започнале есента 1911 година бидејќи
Османлиската Империја била зафатена на друго место.

а своите територијални претензии ги насочувала кон Скадар и

кон Албанија.

Со залагање и со помош на Русија, е создаден Балканскиот

сојуз, во чиишто рамки балканските земји дефинитивно го

1
 2

ослободуваат БалкаИстанбул на Босфорот. Во 1912 година

Албанија, со меѓународно неутврдени граници и од никого
непризната, прогласува своја незав нот од многувековното
турско владеење и практично ја протеруваат Османлиската
империја од европскиот континент , со исклучок на мал дел од
Источна Тракија и исност

Српско-бугарската спогодба

Спорна зона мемеѓу Србија

и Бугарија

2
 3

Основата на Балканскиот сојуз ја чинела српско-бугарската

спогодба, а во преговорите што започнале кон крајот на
септември 1911 година со воена сила да заземе кој било дел од
балканската територија под османска власт и доколку тоа би
било спротивно на нивните заеднички интереси На 13 март
1912 година е потпишан Договорот за пријателство и сојуз
меѓу си гарантирале една на друга државна независност и
неповредливост, двете страни се обврзувале да си помагаат
една на друга; мирот можел да се склучи заеднички, според
претходниот договор; било предвидено договорот да трае до
крајот на 1920 година.Србија и Бугарија , придружен со таен
додаток и со воена конвенција што е потпишана на 2 јуни
истата година како интегрални делови на Договорот. Покрај
тоа истиот ден се потпишани и две спогодби на главните многу
активно учествувале руските пратеници во Белград и во
Софија, Николас Хартвиг и Александар Нелидов. на
територијата, а во случај на напад на една или на повеќе
држави, заедно да се помагаат со сите сили; ако некоја од
големите сили се обиде да анектира, окупира или
генералштабови.

Јавниот дел на Договорот имал дефанзивен карактер: двете

земји

Прва балканска војна

Главнината на кралската српска војска под команда на принц

Александар Караѓорѓевиќ ја нападнала најголемата
концентрација на единиците на Отоманската империја во
Куманово, во северна Македонија; втората војска минала во
Бугарија, а оттаму во Источна Македонија за да ја ослабнат
главната турска армија одзади; Косово била целта на третата
војска, додека четвртата го зазела Нови Пазар, што преку
Санџак ги поврзувал Црна Гора и Србија

Подрачје каде се одвивале воените дејствија

3
 4

Првата балканска војна формално била започната од страна

Кралството Црна Гора на 9 октомври 1912 година, а потоа на
18 октомври се приклучиле и останатите сојузници, што
всушност се смета и за почеток на Првата балканска војна.
оја била победена на сите фронтови и била принудена набргу
да побара мир.

на Македонците да се борат за слободата на својата земја.

Во Тракија, двете главни бугарски војски удриле со сета сила

на Лозенград (сегашен Киркларели во северозападна Турција)
и Одрин (Едрине во Турција) што била влезната врата кон
Истанбул. Тие биле охрабрени од патриотската хистерија што
со месеци постепено растела во сите земји. Во предвечерјето
на војната насловите во белградските весници ги повикувале
Србите: "Подгответе се за војна! Здружената српско-
бугарска офанзива само што не почнала!" Со ентузијазам се
пишувало за брзиот напредок на Црногорците на патот за
Скутари (денешен Шкодер во Албанија), додека на останатите
страници во весниците имало убави слики од " Стара Србија",
средновековното кралство кое новата земја била решена да го
поврати. Весниците исто така ги повикувале поетите да

Од оваа причина, и на големо незадоволство на српската

команда, Србите биле тие што требале да се соочат со турската
војска кај нејзиното последно упориште во близината на
Битола.

Ослободување на Солун
Грците не биле многу потресени околу нивната неможност да
се борат во Битола. Пет дена пред почнувањето на борбите,
принцот Константин церемонијално влегол во Солун, покиснат
на студениот, зимски дожд. Непосредно по почнувањето на
српската офанзива на Куманово, престанале да работат
телеграфските врски од и кон Солун. Дури откако почнале во
градот да пристигнуваат огромен број албански и турски

4
 5

бегалци, народот почнал да го сфаќа обемот на воената

катастрофа со која се

Лондонски договор, 1913

Балканските сојузнички војски за релативно кратко време ја

скршиле воената Воените операции главно се воделе во
Тракија и Македонија, со забележително учество на
македонски доброволци. Балканските сојузници успеале да го
исползуваат ентузијазмот и воодушевувањето моќ на
Отоманската империја к

Линија на разграничување Мидија-Енос

потпишат мир со посредување на Русија.

5
 6

Русија предлагала границата меѓу Србија и Бугарија да биде

повлечена по вододелницата меѓу Струма и Вардар, така што
Штип да и остане на Србија; Грција да се поврзе со Србија кај
Гевгелија и границата да продолжи до реката Струма,
зафаќајки го Серез.

Предлогот на Русија го прифатила само Бугарија и тоа само

принципиелно, за да се прекине војната, да се изврши
демобилизација и во Петроград да започнат преговорите.
Истовремено апелирала до Русија да направи се што може
Штип, Кочани и Серез да и

Втората балканска војна се одвивала во текот на 1913 помеѓу

Бугарија и нејзините сојузници од Првата балканска војна,
Грција и Србија од една страна, како и Романија и
Отоманската Империја од друга страна. На крајот од оваа
војна, Србија како сојузник на Руската Империја станува
важна регионална сила, што било аларм за Австро-Унгарија и
најверојатно индиректно било причина за почетокот на Првата
светска војна.

адно од линијата Енез-Мидија во корист на балканските

сојузници, со тоа што било одлучено да се создаде албанска
држава, чии граници требало да се утврдат

Војски на учесниците
 Србија: 10 пешадиски и една коњаничка дивизија со
вкупно 350.000 луѓе
 Црна Гора: Една дивизија со 12.000 луѓе
 Грција: 11 пешадиски дивизии и со една коњаничка
бригада со вкупно 230.000 луѓе
 Романија: 500.000 луѓе
 Турција: 250.000 луѓе
 Вкупно сојузници: 1.330.000 луѓе

 Бугарија: 13 дивизии, 296 баталјони, 186 батерии, 1.228

орудија, 48 При потпишувањето на спогодбата, Србија
особено сметала дека ќе добие слободен излез на море
поради независниот економски развој, но со
интервенцијата на големите сили била принудена да ја
повлече својата војска од Албанија ;

1. Бугарија не го дала со договорот предвидениот

контингент трупи за Вардарското боиште, бидејќи на

6
 7

интервенција на Бугарија, пред почетокот на војната тој

договор бил изменет;
2. тоа барало пошироко ангажирање на Србија, која и
самата водела војна на Вардарското боиште .

Според српската Влада, изменетите услови барале ревизија на

договорот. Притоа,

вна команда со вас да воспостави цврста врска.

По дознавањето дека Бугарите барале

прекинување на воените дејства, Пашиќ
на 3 јули упатил нова телеграма до
Путник, во која се истакнува: По барањето
на Бугарите војната да се прекине, се
плашам од Вмешувањето на Големите сили
Големите сили решиле да ја прекинат Втората балканска,
односно меѓусојузничката војна, особено поради насилствата
што ги вршеле сите војски врз недолжното цивилно
македонско население.Русија поддржувана од Франција, на 9
јули им се обратила на владите на балканските итна
интервенција на големите сили. Забрзајте ја решавачката
офанзива. Во врска со значењето на состојбата, грчкиот крал
Константин пред својата Влада изјавил: Ние мораме по секоја
цена големите сили да ги држиме далеку од нас. Ова е
последен момент, ако го испуштиме

Европа треба да интервенира само ако една страна се обиде

целосно да ја уништи другата страна. Австро-Унгарија
останала само

припаднат на Бугарија. Грција сметала дека сојузниците имаат

право и должност да ја продолжат војната се додека
ситуацијата не се расчисти на бојното поле. Примирјето го
прифаќала само ако Бугарија ги отстапи бараните територии и
ако се согласи да им плаќа воена оштета. Српската влада
изјавила дека не сака да ја понижи Бугарија, но сметала дека е
неопходно да и се одземе можноста со која и понатаму може да
биде опасна по мирот на Балканот, и поради тоа Србија
енергично ќе ја продолжи воената акција .

Бугарскиот цар крал Карол да ја прекине војната. Во тоа

време, романската војска се приближувала кон Софија. Кралот
Карол изјавил дека не може да потпише сепаратен мир со
Бугарија, односно тва и да дадат изјава дека се подготвени да
потпишат примирје со бугарската влада. На 18 јули 1913

7
 8

година во Скопје се мир; од интерес е за двете стр Турција да

не се меша во меѓусојузничката војна; поделбата на
територијата морала да дава гаранција за траен мир на
Балканот и Бугарија мора да плати воена отштета.

Било решено српските, грчките, романските и црногорските

ополномоштеници да се состанат во Ниш, веднаш штом
Бугарија ќе ги одреди своите претставници. Веднаш потоа,
Пашиќ упатил циркуларно писмо до сите заинтересирани дека
Србија и Грција сакаат да склучат мир, но чекаат Бугарија
непосредно да им се обрати ако навистина сака мир.

Крај на војната
По битката на Брегалница, дејствата во Македонија се
претвориле во исцрпувачка рововска војна. Меѓусебното
исцрпување траело до 31 јули 1913 година, кога било
потпишано примирјето, кога балканските војни официјално
завршиле.

Букурешки мировен договор

8
 9

, т. е. на 11 август 1913 година, Австро-Унгарија, Русија и

Бугарија барале ревизија на Договорот, со оглед на бројните
неправилности, недоречености и нелогичности во поделбата на
териториите и во донесувањето на одлуките. На 14 август,
ставува единствен меѓународен договор што не го потпишале
сите големи сили и што бил во голема мера против нивните
интереси.

група од околу 10.000 луѓе во импровизирани настрешници

што едвај го одржувале својот живот. Карнегиевата анкетна
комисија според официјалните податоци на бугарската Влада,
констатирала дека во Бугарија како последица на Балканските
војни имало 111.560 бегалци од Македонија. Грчката Исто
така, големите сили не ги зеле предвид барањата на
македонскиот народ, кој од повеќе асоцијации, особено од
Русија и од Швајцарија, интервенирал да се зачува
идентитетот на македонскиот народ и единството и целината
на македонската територија. На 1 март 1913 година,
претставниците на ост на Македонија. Меѓутоа, поради
сопствените интереси и во отсуство на било какво чувство за
реалност и за македонскиот народ, големите сили судбината на
Македонија оставиле да ја решат завојуваните балкански
држави.

Според Карнегиевата анкетна комисија , формирана со цел да

ги испита ѕверствата извршени во Македонија во време на
Балканските војни, градовите Воден, Негуш, Бер, Ениџе
Вардар биле претворени во урнатини. Во Солунското Поле
нашле влада регистрирала 156.659 бегалци, турската влада
сојузничките војски. Грчката војска во јуни 1913 година го
изгорела градот Кукуш, во Серез запалила 4.000 куќи. Во
Кукушката околија биле изгорени 39 македонски села. Слично
било во Солун, во Струмица, во Горна Џумаја, во Вардарскиот
дел на Македонија.

Поделби на Македонија
Во периодот од неполни две години, колку што траеле
Балканските војни, официјално биле извршени три поделби на
Македонија:

 Првата поделба била извршена со Српско-бугарската

спогодба од 13 март во 1912 година по линијата Деве
Баир - Охрид;
 банија на територијата на Македонија.

Единствениот принцип врз кој се одредувале и се поставувале

границите било правото на посилниот, односно оружјето.

9
 10

На 30 јули 1913 година почнува мировната конференција во

Букурешт на која присуствувале претставнци на завојуваните
земји и на шест големи сили.-Поделбата на Македонија -
најтежок проблем на конференцијата

Големите сили во Букурешт

дека на конференцијата ќе се разгледуваат прашања поврзани

исклучиво со поделба на територија меѓу балканските
христијански држави, односно за поделбата и асимилацијата на
христијанска Македонија царот Фрањо Јосиф го известил
царот Фердинанд дека Австро-Унгарија нема да дозволи
иднината на Бугарија да зависи од воената среќа, а неговата
Влада предложила колективен демарш од големите сили до
Белград и Атина за завршување на војната.

Во исто иш, кој ќе се сретне со Пашиќ и со Венизелос и да го

потпише прелиминарниот договор. Бугарската влада го
прифатила овој предлог и на 20 јули 1913 година ги испратила
во Ниш генералот Паприков и д-р Иванчев, а со нив допатувал
и рускиот воен аташе во Софија, полковник Романовски.

Меѓутоа, Србија и замолил Пашиќ и Венизелос да ги прекинат

воените дејства и да дојдат на Грција не сакале да ги
прекинуваат нвоените дејства, а на Романија ѝ ја отстапила
бараната територија, со што романските воени цели биле
исполнети, па дури тогаш претседателот на романската влада
Титу Мајореску, ги преговепријателствата додека Бугарија не
потпише мир, а не прелиминарно примирје. Потоа, Бугарија
морала да даде гаранции дека не Во меѓувреме и турската
војска ја поминала бугарската граница. Царот Фердинанд не
сакал директни преговори со Србија и со Грција, чекал помош
од големите сили, а во Софија состојбата станувала се
потешка, дури хаотична. Во таква состојба, , со изговор ма да
ги повторува ори во Букурешт.

И с к л у ч у в ањ е н а Т у р ц и ј а о д м и р ов н и о т п р о ц е с

Српските и грчките претставници охрабрени со дотогашните

победи барале преговорите да се водат во Ниш и на Бугарија
да ѝ ги диктираат условите за мир. Романија, која ја имала
улогата на посредник меѓу големите сили и балканските земји,
на Србија и го пренела решителниот став на Австро-Унгарија
дека нема да офанзива кон Видин и Белоградчик, бидејќи
Видин не на Романија орите во Букурешт.

романски. Романија ја предупредила Грција дека доколку не се

согласи на потпишување на прелиминарне бните интереси
наиот мир и на мировниот договор во Букурешт 1913 година,
српската Врховна команда наредила да с големите сили или на

10
 11

балканските земји.офанзивни дејства против Бугарите и на

достигнатите линии да се утврдат за одбрана. Турција упатила
На 25 јулимолба да. ќе биде, тогаш таа (Романија) ќе стапи во
сепаратен догов

На 30 јули 1913 година почнала мировната конференција во

Букурешт во присуство на претставници на шест големи сили.
биле

Сепак, на 31 јули 1913 година биле прекинати воените дејства

и било потпишано прелиминарно примирје под следните

1. ;
2. Врховните команди на завојуваните земји под итно да ги
известат сите единици за прекинувањето на
непријателствата за да можат да се издаваат други
потребни наредби;

Да се применуваат одредбите на
членовите 40 и 41 од конвенциите
кои се однесуваат на копнените
војни. Букурешки договор, 1913

Букурешки договор

Граници на Македонија по Букурешкиот

договор

11
 12

Територијата на Македонија до Балканските војни го

претставувала централниот и најзначајниот дел на Балканскиот
Полуостров. Таа се граничела на север со Шар Планина,

Мачуково, потоа ја минувала реката Вардар и одела северно од

Сеово преку котите 241, 560 по возвишението Тушет Балкани,
преку котите 858, 774, 1149, 1929, 2058, 2050, 1673, 1766, 1656
по висот Блатец преку котите 1431, 1201, 1375, 1550, 1058,
1440, 1660, 1700 (по планината Ниџе) преку котата 2525
(Кајмакчалан) на котата 1944, оттука одела на запад по висот
Старков Гроб, потоа јужно од селото Кремјан и натаму меѓу
Кенали и Негочани минувала преку Рахово и Драгош, потоа
преку котите 1980, 2094, 2000 па јужно од селото Долно
Дупени

12