03/12/62

บทที 6 วัตถ ุประสงค์

ปริมาตรการวิเคราะห์ 1. สารละลายมาตรฐานและการเตรียม
(Volumetric Analysis) 2. ขันตอนการไทเทรต

3. การคํานวณผลการไทเทรต

6.1 สารละลายมาตรฐาน (Standard Solution) 6.2 สารปฐมภูมิ (Primary standard substance)

สารละลายมาตรฐาน คือ สารละลายทีทราบความ
เข้มข้ นทีถูกต้ องและแน่ นอนมีวธิ ีการเตรียม 2 วิธี คือ
1. วิธีตรง (direct Method)
2. วิธีอ้อม (Indirect Method) โดยชังมาหยาบ ๆ
แล้วนําไปหาความเข้ มข้ นทีแน่ นอน กับสารละลายปฐมภูมิ
เรียกวิธีนีว่า standardization
3 4
1. ต้ องมีความบริสุทธิสู ง
2. ต้ องเป็ นสารทีไม่ มีการเปลียนแปลงขณะชัง
3. ต้ องมีนําหนักโมเลกุลสู ง
4. ต้ องละลายได้ ในสภาวะแวดล้อมทีทําการทดลอง
5. ปฏิกริ ิยาทีเกิดขึนต้ องเป็ นอัตราส่ วนของเลขลงตัว
ทีแน่ นอน

1
 03/12/62

ตัวอย่างที 6.1 อ ุปกรณ์เครืองแก้ว

จงคํานวณว่าต้องใช้สาร KPH (204.23 g/mol) กีกรัม ใน
การเตรียมสารละลายเข้มข้น 0.0250 M จํานวน 250 มล.

KHP
https://www.sycamorelifesciences.com/argos-technologies-25-ml-
serological-pipettes-sterile-bulk-packaging-case-of-150.html

5 https://sites.google.com/site/internationalgcsechemistry/year-10-topics/relative-formula-masses-molar-volumes-of-gases/03---
concentration-and-volume 6

The Colours & Chemistry of pH Indicators

http://www.wiredchemist.com/chemistry/instructional/laboratory-tutorials/volumetric-analysis
7 http://www.compoundchem.com/2014/04/04/the-colours-chemistry-of-ph-indicators/
8

2
 03/12/62

ตัวอย่างที 6.2 ตัวอย่างที 6.4

จงหาความเข้ มข้ นของสาร Na2CO3 ชังมา 0.5778 กรัม
เตรียมในปริมาตร 250 mL (105.99 g/mol; %assay 99.8)
ตัวอย่างที 6.3
จงอธิบายการเตรียมสาร Na2CO3 เข้มข้น 1.5 mM
50.00 มิลลิลิตรจากสารละลายข้ างบน
จงคํานวณปริมาตรของกรดไนตริกเข้มข้นทีใช้ เตรียมเป็ น
สารละลาย 0.50 ลบ.ดม.โดยมีความเข้มข้นประมาณ 0.100 M
จากขวดบรรจุสารเคมีกรดเกลือเข้มข้น จะบอกค่ าต่ าง ๆ ดังนี
นําหนักโมเลกุล = 63.01
เปอร์ เซ็นต์ โดยนําหนัก = 68.00 %
ความหนาแน่ น = 1.51 กรัมต่ อลบ.ซม.

9 10

เราต้ องการเตรียม HNO3 0.100 M จํานวน 500 ลบ.ซม. จากค่าความหนาแน่ นแสดงว่า

แสดงว่าต้ องใช้ เนื อกรด 0.100 x 0.50 ลิตร = A โมล
ปริมาณกรดเกลือทีใช้ A x 63.01 = B กรัม
เปอร์ เซ็นต์ โดยนําหนัก = 68.00 % (w/w)
HNO3 68.0 กรัม อยู่ในสารละลายกรดเกลือ 100 กรัม
กรด HNO3 B กรัม อยู่ในสารละลายกรดเกลือ C กรัม
กรด HNO3 เข้ มข้ นหนัก 1.51 กรัม จะมีปริมาตร 1.00 ลบ.ซม.
กรดเกลือเข้มข้น C กรัม จะมีปริมาตร = C x 1.00
1.51
= D ลบ.ซม.
นํากรด HNO3 เข้ มข้ นปริมาตร D ลบ.ซม. เตรียมให้ ได้
สารละลาย 0.50 ลบ.ดม.จะได้ HCl ทีมีความเข้มข้น 0.100 M

11 12

3

การคํานวณหาปริมาณกรดเกลืออีกแบบหนึง คือ
V =
V = ปริมาตรของกรดเข้ มข้ นทีต้ องการเตรียม
M = ความเข้มข้น โมลต่อลบ.ดม. 0.100 M
M = นําหนักโมเลกุล
P = เปอร์ เซ็นต์ โดยนําหนักของ HNO3
D = ความหนาแน่ นของ HCl เข้ มข้ น
1.51 กรัมต่อลบ.ซม.
13
ข้ อจํากัดในการวิเคราะห์ แบบปริมาตรวิเคราะห์
1. ปฏิกริ ิยาต้ องเกิดขึนอย่ างรวดเร็วและเกิดอย่างสมบูรณ์
2. จุดยุติทมองเห็
ี นต้ องปรากฏนานอย่ างน้ อย 30 วินาที
3. ปฏิกริ ิยาต้ องสามารถดุลสมการได้ และไม่ เกิดปฏิกริ ิยา
ข้างเคียง
4. จุดยุติต้องได้ ใกล้เคียงกับจุดสมมูล
15
03/12/62
V=
=
= ............... ลบ.ซม./ 1.00 ลิตร
= ............... ลบ.ซม./ 0.50 ลิตร
14
6.3 การหาจุดยุติ (Detection of end point)
1. วิธีสังเกตด้ วยตาเปล่ า
(Visual method หรื อChemical indicator method)
1.1 ไตแตรนท์ หน้ าทีเป็ นอินดิเคเตอร์ เช่ น KMnO4
1.2 อินดิเคเตอร์ กรด-เบส (acid – base indicators, HIn )
1.3 รีดอกซ์ อนิ ดิเคเตอร์ (redox indicator)
1.4 การเกิดสารประกอบทีละลายได้ และมีสีต่างออกไป
16
4
 03/12/62

1.5 สังเกตการหายไปของสารละลายทีถูกไตเตรต 2. วิธีเชิงไฟฟ้ า

1.6 สังเกตการตกตะกอน เช่ น Ag+

AgNO3 + Cl- AgCl + NO-3

17 18
https://sites.google.com/site/internationalgcsechemistry/year-10-topics/relative-formula-masses-
molar-volumes-of-gases/03---concentration-and-volume

pKa = -log Ka = pH 6.4 การแบ่ งชนิดของปริมาตรวิเคราะห์

pKa = -log Ka = 4.7
1. ปฏิกริ ิยาการไทเทรท กรด-เบส
-pKa
Ka = 10
Ka = 10
-4.7
(Acid-Base titration)
pKa =Veq /2
-5
2. ปฏิกิริยาไทเทรทแบบรีดอกซ์
Ka = 2.00 x 10
(oxidation –reaction หรื อ redox titration)
3. ปฏิกริ ิยาการไทเทรทแบบเกิดสารประกอบ
เชิงซ้ อน (Complex formation titration)
4. ปฏิกริ ิยาการไทเทรทแบบตกตะกอน
(Precipitation titration)
watchrit.blogspot.com/2010_01_01_archive.html
19 20

5
 03/12/62

Titration of a strong acid with a strong base

แบ่งตามชนิดของปฏิกริ ย
ิ าทีเกิดขึน
1. การไทเทรตระหว่างกรดและเบส
(Acid-base titration)

21 https://www.khanacademy.org/test-prep/mcat/chemical-processes/titrations-
and-solubility-equilibria/a/acid-base-titration-curves 22

Titration of weak acid and a strong base Titration of weak base and a strong acid

https://www.khanacademy.org/test-prep/mcat/chemical-processes/titrations-
and-solubility-equilibria/a/acid-base-titration-curves
23
https://www.khanacademy.org/test-prep/mcat/chemical-processes/titrations-
and-solubility-equilibria/a/acid-base-titration-curves 24

6
 03/12/62

2. การไทเทรตแบบออกซเิ ดชน ั – รีด ักชนั

Titration of weak acid and weak base
(Oxidation – reduction titration)

ั – รีด ักชน
ิ าคือ ออกซเิ ดชน
ประกอบด้วย 2 ปฏิกริ ย ั

- Oxidation คือ การให้อเิ ล็กตรอน

- Reduction คือ การร ับอิเล็กตรอน

https://www.khanacademy.org/test-prep/mcat/chemical-processes/titrations-
and-solubility-equilibria/a/acid-base-titration-curves 25 26

https://www.meta-synthesis.com/webbook/15_redox/redox.php
27 http://www.ilectureonline.com/lectures/subject/CHEMISTRY/12/98
28

7
 03/12/62

2. Indirect titration or Replacement titration

แบ่งตามลักษณะการไทเทรต
-
Iodometry ; I2 I- + I2 I3
1. Direct titration

Iodimetry

http://en.wikipedia.org/wiki/Iodometry 29 http://chemwiki.ucdavis.edu/Analytical_Chemistry/Analytical_Che
mistry_2.0/09_Titrimetric_Methods/9D_Redox_Titrations 30

้ น
3. การไทเทรตแบบเกิดสารประกอบเชงิ ซอ
(Complex metric titration)

https://www.youtube.com/watch?v=vcN-I4U-77w
http://www.chm.bris.ac.uk/motm/edta/synthesis_of_edta.htm 31 https://www.dlt.ncssm.edu/tiger/chem8.htm
32

8
 03/12/62

Na4Y + FeCl3 → NaFeY + 3NaCl Na4Y + MgCl2 → Na2MgY + 2 NaCl

4. การไทเทรตแบบเกิดตะกอน
(Y = EDTA anion) (Precipitation titration)
Ca2+ + EDTA [Ca-EDTA]2+ 1. Mohr ’s Method :
Mg2+,Ca2+,Sr2+,Ba2+,Mn2+, color precipitate
Cu2+,Zn2+,Al3+,Y3+, La3+
2. Volhard ’s Method :
water soluble complex
3. Fajan ’s Method :
Adsorption Indicator Method
 
kku.ac.th Answers.com wiki Cyberclass Chemguide 33 34

Mohr ’s Method Volhard’s Method

ปริมาณ chloride
chromate ion เป็นอินดิเคเตอร์ ทางตรงไทเทรต thiocyanate
จดุ ยุติจะเกิดตะกอนสีแดงอิฐของ silver chromate ทางอ้อม(indirect titration) :
pH 7-10
ferric alum เป็น indicator
Titration Reaction :
Ag+ + Cl-  AgCl(s) ; Ksp = 1.0 x 10 -5 M จดุ ย ุติจะให้ สารละลายสีแดง ของ
ตะกอนขาว
สารประกอบเชิงซ้อน ferric thiocyanate,
Detection Reaction at End Point :
2Ag+ + CrO42-  Ag2CrO4(s) Fe(SCN)2+
Ksp = 8.4 x 10 -5 M

35 36

9
 03/12/62

Volhard’s Method Fajan’s Method

Titration Reaction : or Adsorption Indicator Method
Cl- + Ag+  AgCl(s) white ppt fluorescein : dichlorofluorescein เป็นอินดิเคเตอร์
แตกตัวจะได้ไอออน Fl- จะมีสีเขียวเหลือง
Back Titration :
Ag+ + SCN-  AgSCN(s) white ppt Ag+ + Cl- AgCl

Detection Reaction at End Point : AgCl + Ag+ + In- AgCl:Ag+In-

Fe3+ + SCN-  Fe(SCN)2+ red solution
In- : dichlorofluorescein

37 38

การคํานวณ
dichlorofluorescein
X =

= (6.1)

Cs = (6.2)

Ct =
(6.3)
https://campusvirtual.univalle.edu.co/moodle/mod/forum/discuss.php?d=45472&parent=90571 39 40

10
 03/12/62

X = เปอร์ เซ็นต์ ความผิดพลาดของการไตเตรต คือ 100(X-1)

ถ้าการไตเตรตยังไม่ถึงจุดสมดุล X < 1 %titration error =

ทีจุดสมดุล X = 1
ถ้าเกินจุดสมดุล X > 1

41 42

ตัวอย่ างที 6.6 ขันตอนในการคํานวณมีดังนี

จงหาความเข้มข้นของสารละลาย NaOH ปิ เปตมา 10.00 ลบ.ซม. A+B Products
ไปไทเทรตกับสารละลาย KHP เข้ มข้ น 1.00 M ได้ ค่าเฉลียเท่ ากับ
ขันที 1 mol A = mol B
8.50 ลบ.ซม.
VAMA = VBMB
จากนัน นําสารละลาย NaOH ไปทําปฏิกริ ิยากับสารละลาย HCl
10.00 mL ซึงใช้ สารละลาย NaOH เฉลียเท่ากับ 12.10 mL จงหา
ความเข้มข้นของสารละลาย HCl

43 44

11
 03/12/62

aA + bB Products aA + bB Products
(MV)A = (MV)B
a b
=
R = b
a
=
NaOH + HCl H2O + NaCl

R = 1
1
45 46

ขันที 2
NaOH + CH3COOH H2O + CH3COONa

(MV)A = (MV)B
2 AgNO3 + BaCl2 2 AgCl + Ba(NO3)2 a b

47 48

12
 03/12/62

ขันที 3 คํานวณหาเปอร์ เซ็นต์ ของสารทีถูกไตเตรต (B)

B (g) = (no molB) (MWB) = VAMAR(MWB) สรุ ป B(g) = VAMAR(MWB) (mol)

ขันที 4 คํานวณหาเปอร์ เซ็นต์ ของสารทีถูกไตเตรต (B)

%B =
%B =

49 50

ตัวอย่างที 6.4
วิธีทาํ
ก) การเตรียมสารมาตรฐาน AgNO3 (MW = 169.87
g/mol, %assay = 99.0) โดยชัง AgNO3 อย่ างละเอียดมา จํานวนโมลของ AgNO3 ทีใช้เตรียม =
1.0245 กรัม ละลายในขวดปริมาตร ขนาด 500.00 ลบ.
ซม. จนสารละลายพอดีขดี จงคํานวณหาความเข้ มข้น =
ของสารละลายมาตรฐาน AgNO3
ข) นําสารละลาย BaCl2 มา 10.00 มล. ไทเทรตกับ AgNO3
= ………………..mol/500 mL
ใช้ AgNO3 เท่ากับ 5.60 มล. จงหาความเข้มข้นของ
สารละลาย BaCl2
51 52

13
 03/12/62

การสแตนดาร์ ไดซ์ สารละลาย KMnO4

2MnO4- +16H+ + 5C2O42- 2Mn2+ + 8H2O + 10CO2
ความเข้มข้นของสารละลาย AgNO3 =

= .......... mol/L

= .......... M

53 54

การหาปริมาณ Fe2+ ในสารละลายตัวอย่ าง ตัวอย่างที 6.5 จงหาปริมาณเหล็กในนําตัวอย่าง

MnO4 - + 8H+ + 5Fe2+ Mn2+ + 4H2O + 5Fe3+
- เตรียมสารละลาย KMnO4 (158.034 g/mol)
จํานวนโมลของ Fe2+ = 5 ต้องการเตรียมทีความเข้มข้น 0.510 M ต้องชัง
จํานวนโมลของ MnO4- 1 สารมากีกรัม
- ปิเปตต์นาบาดาลมา
ํ 25.00 มล. ไทเทรตกับ
สารละลาย KMnO4 ปริมาตรเท่ากับ 10.25 มล.
ในนําบาดาลมีเหล็ก (26 g/atom) กีกรัม

55
56

14
 03/12/62

ตัวอย่างที 6.6 จงหาปริมาณทองแดงในนมตัวอย่าง

การหาปริมาณ CuSO4ในสารละลายตัวอย่ าง
- เตรียมสารละลาย Na2S2O3 (158.11 g/mol)
2Cu2+ + 4I- 2CuI + I2
%assay = 99.4% ต้องการเตรียมทีความเข้มข้น
I2 +2S2O32- 2I-+ S4O62- 0.0400 M ต้องชังสารมากีกรัม
จํานวนโมล Cu2+ = 1 - ปิเปตต์นมมา 10.00 มล. ไทเทรตกับ
จํานวนโมล S2O32- สารละลาย Na2S2O3 10.27 มล. จงหาความ
เข้มข้นของไอออนคอปเปอร์ในนม
MCu2+ = V(S2O32- ) x M(S2O32-)
10.00
57 58

15