Con Duong Thu Ba Cua Cong Dang Anh Va Dang Dan 311459

1
më ®Çu
1. TÝnh cÊp thiÕt cña ®Ò tµi
Trµo lu d©n chñ x· héi cã lÞch sö h×nh thµnh tõ h¬n mét thÕ kû nay
vµ ph¸t triÓn qua çc giai ®o¹n víi nh÷ng th¨ng trÇm phøc t¹p. Tõ ®Çu
nh÷ng n¨m 80 ®Õn gi÷a nh÷ng n¨m 90 cña thÕ kû XX, çc ®¶ng d©n chñ x·
héi ë T©y ¢u l©m vµo mét cuéc khñng ho¶ng trÇm träng c¶ vÒ lý luËn vµ
thùc tiÔn, lÇn lît bÞ mÊt chÝnh quyÒn ë mét lo¹t níc vµ ph¶i ë vµo vÞ trÝ
®¶ng ®èi lËp suèt mét thêi gian dµi. Chñ nghÜa Tù do (CNTD) míi næi lªn
chiÕm u thÕ vµ ngù trÞ ë tÊt c¶ çc níc TBPT ¢u - Mü. Cïng víi viÖc chiÕn
tranh l¹nh kÕt thóc, CNXH hiÖn thùc ë §«ng ¢u vµ Liªn X« sôp ®æ, nhiÒu
nhµ nghiªn cøu ph¬ng T©y ®· tuyªn bè vÒ sù ço chung cña t tëng XHCN vµ
sù toµn th¾ng cña CNTB tù do.
§Õn gi÷a thËp niªn 90, t×nh h×nh l¹i thay ®æi mét çch c¨n b¶n. Çc
®¶ng d©n chñ x· héi ë hÇu hÕt çc níc T©y ¢u (13/15 níc thuéc EU, tríc tiªn
lµ Anh, sau ®ã lµ Ph¸p, Thôy §iÓn, Italia, CHLB §øc...) l¹i lÇn lît th¾ng cö,
trë l¹i cÇm quyÒn víi nh÷ng quan ®iÓm lý luËn vµ ®êng lèi, chÝnh s¸ch
míi. Çc chÝnh trÞ gia vµ çc nhµ nghiªn cøu khoa häc chÝnh trÞ ph¬ng T©y
gäi lý luËn ®ã lµ "con ®êng thø Ba" (C§TB), cßn ë CHLB §øc, Thñ tíng
Gerhard Schroeder gäi lµ "®êng lèi Trung dung míi". §Õn nh÷ng n¨m cuèi
thÕ kû XX, lý luËn nµy ®îc truyÒn b¸ réng r·i trong hÇu hÕt çc níc TBCN,
còng nh çc quèc gia ®ang ph¸t triÓn theo ®Þnh híng TBCN. L·nh tô çc
®¶ng d©n chñ x· héi ë Anh, §øc, Ph¸p, Italia vµ thËm chÝ c¶ Tæng thèng
Mü Bill Clinton, l·nh tô §¶ng D©n chñ ®ang cÇm quyÒn ë Mü lóc ®ã, hµng
n¨m (1998, 1999, 2000, 2002) ®Òu tæ chøc çc cuéc gÆp gì quèc tÕ ®Ó
th¶o luËn çc vÊn ®Ò lý luËn vµ thùc tiÔn cña C§TB, coi ®ã lµ trµo lu t t-
2
ëng lý luËn chÝnh trÞ hiÖn ®¹i, ®¸p øng ®îc çc yªu cÇu ph¸t triÓn cña
nh©n lo¹i nh÷ng n¨m ®Çu thÕ kû XXI.
HiÖn nay, trµo lu d©n chñ x· héi cã ¶nh hëng m¹nh mÏ vµ çc ®¶ng
d©n chñ x· héi cã mét vai trß rÊt quan träng trong ®êi sèng chÝnh trÞ ë ch©u
¢u, ®Æc biÖt lµ çc níc T©y ¢u. Trong sè çc ®¶ng d©n chñ x· héi cÇm
quyÒn hoÆc liªn minh cÇm quyÒn, cã C«ng ®¶ng Anh vµ §¶ng D©n chñ x·
héi §øc (SPD) lµ hai ®¶ng ®¹t ®îc nh÷ng thµnh c«ng nhÊt ®Þnh. Hai ®¶ng
nµy trong thùc tiÔn cÇm quyÒn ®· ¸p dông t tëng cña C§TB vµo viÖc ho¹ch
®Þnh ®êng lèi, chÝnh s¸ch ph¸t triÓn ®Êt níc vµ thu ®îc nh÷ng thµnh tùu
kh¸ næi bËt. §iÒu ®ã l¹i cµng lµm cho nh÷ng ngêi ñng hé C§TB cã thªm c¬
së thùc tiÔn ®Ó luËn chøng cho tÝnh u viÖt, phæ biÕn cña t tëng nµy. MÆc
dï kho¶ng hai n¨m trë l¹i ®©y, tríc nh÷ng biÕn ®éng lín cña t×nh h×nh thÕ
giíi vµ nh÷ng khã kh¨n trong néi bé çc níc T©y ¢u, nhiÒu vÊn ®Ò míi ®·
xuÊt hiÖn vµ t¸c ®éng vµo C§TB, t¹o ra nh÷ng c¶n trë ®èi víi sù ph¸t triÓn
cña nã, nhng ®iÒu ®ã - theo nhiÒu c«ng tr×nh nghiªn cøu - chØ lµ t¹m thêi.
ThËm chÝ, kh«ng Ýt nhµ khoa häc ®· dù ®o¸n r»ng, trµo lu t tëng C§TB sÏ
tiÕp tôc "vÇn vò" thÕ giíi trong nh÷ng thËp niªn tiÕp theo cña thÕ kû XXI.
Nh÷ng quan ®iÓm lý luËn cña C§TB - trµo lu t tëng chÝnh trÞ míi ë
çc níc T©y ¢u vµ nh÷ng thµnh c«ng trong qu¸ tr×nh cÇm quyÒn cña nhiÒu
®¶ng d©n chñ x· héi ë khu vùc nµy ®Æt ra cho chóng ta yªu cÇu cÊp thiÕt
lµ cÇn ph¶i nghiªn cøu vÒ CNXH d©n chñ hiÖn ®¹i vµ çc ®¶ng d©n chñ x·
héi mét çch toµn diÖn vµ hÖ thèng h¬n. HiÖn nay, ViÖt Nam ®ang trong
qu¸ tr×nh thùc hiÖn ®æi míi toµn diÖn ®Êt níc, më réng quan hÖ ®èi ngo¹i
theo híng ®a ph¬ng ho¸, ®a d¹ng ho¸, "s½n sµng lµ b¹n, lµ ®èi t¸c tin cËy
cña tÊt c¶ çc níc trong céng ®ång quèc tÕ, phÊn ®Êu v× hoµ b×nh, ®éc lËp
vµ ph¸t triÓn" {12, tr. 119}. §¶ng vµ Nhµ níc ta chñ tr¬ng kh«ng nh÷ng t¨ng
cêng quan hÖ víi çc quèc gia, çc ®èi t¸c kinh tÕ, mµ cßn ®Èy m¹nh quan
3
hÖ víi çc chÝnh ®¶ng, trong ®ã cã ®¶ng cÇm quyÒn, ®¶ng d©n chñ x· héi
ë çc níc trªn thÕ giíi, tríc hÕt lµ çc ®¶ng d©n chñ x· héi ë çc níc T©y ¢u,
trong ®ã cã V¬ng quèc Anh vµ CHLB §øc. Do vËy, viÖc nghiªn cøu vÒ
quan ®iÓm, ®êng lèi, chÝnh s¸ch cña çc ®¶ng d©n chñ x· héi trªn thÕ giíi
nãi chung, ë Anh vµ §øc nãi riªng lµ vÊn ®Ò cã ý nghÜa lý luËn vµ thùc
tiÔn cÊp thiÕt v× nã liªn quan chÆt chÏ víi viÖc nghiªn cøu lý luËn vÒ thÕ
giíi hiÖn ®¹i; vÒ nh÷ng thay ®æi lín, xu thÕ vµ ®éng th¸i cña CNTB hiÖn
®¹i vµ CNXH. §ång thêi, chÝnh nh÷ng vÊn ®Ò ®ã l¹i cã ý nghÜa tham kh¶o
trùc tiÕp cho viÖc nghiªn cøu nhiÒu vÊn ®Ò lý luËn vµ thùc tiÔn ®æi míi
CNXH ë níc ta trong giai ®o¹n hiÖn nay.
§Ó gãp phÇn vµo viÖc ho¹ch ®Þnh mét ®êng lèi chÝnh trÞ cho sù
ph¸t triÓn ®Êt níc theo ®Þnh híng XHCN, mét mÆt, ®ßi hái chóng ta ph¶i
b¸m s¸t, tæng kÕt thùc tiÔn trªn c¬ së nhËn thøc l¹i ®óng ®¾n h¬n b¶n chÊt
çch m¹ng vµ khoa häc cña chñ nghÜa M¸c - Lªnin, t tëng Hå ChÝ Minh;
mÆt kh¸c, cÇn nghiªn cøu mét çch thÊu ®¸o, kh¸ch quan, khoa häc nh÷ng
kinh nghiÖm thùc tiÔn vµ nh÷ng häc thuyÕt ngoµi chñ nghÜa M¸c - Lªnin.
NghÞ quyÕt cña Bé ChÝnh trÞ (sè 01/NQTW, 28/3/1992) "VÒ c«ng t¸c lý
luËn trong giai ®o¹n hiÖn nay" ®· kh¼ng ®Þnh: “§èi víi nh÷ng häc thuyÕt
kh¸c, ngoµi chñ nghÜa M¸c - Lªnin vÒ x· héi, cÇn ph¶i nghiªn cøu trªn quan
®iÓm kh¸ch quan, biÖn chøng. Kiªn quyÕt ®Êu tranh chèng chñ nghÜa gi¸o
®iÒu còng nh chèng chñ nghÜa xÐt l¹i, chñ nghÜa c¬ héi díi mäi mµu s¾c”.
ViÖc nghiªn cøu vÒ CNXH d©n chñ trong giai ®o¹n hiÖn nay nãi chung,
C§TB cña C«ng ®¶ng Anh vµ §¶ng D©n chñ x· héi §øc nãi riªng lµ mét
®ãng gãp nhÊt ®Þnh trong nç lùc chung ®ã. §ång thêi, ®iÒu ®ã cßn gãp
phÇn vµo viÖc cung cÊp thªm nh÷ng luËn cø khoa häc nh»m thóc ®Èy quan
hÖ cña §¶ng vµ Nhµ níc ta víi çc ®¶ng, çc nhµ níc trªn thÕ giíi, còng nh
4
®èi víi hai níc Anh vµ §øc, t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho sù nghiÖp ®Èy m¹nh
c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ vµ chñ ®éng héi nhËp quèc tÕ cña níc ta.
Nh÷ng tr×nh bµy ë trªn lµ c¬ së ®Ó t¸c gi¶ lùa chän ®Ò tµi "Con ®-
êng thø Ba" cña C«ng ®¶ng Anh vµ §¶ng D©n chñ x· héi §øc hiÖn nay
lµm ®Ò tµi luËn v¨n th¹c sÜ chuyªn ngµnh ChÝnh trÞ häc.
2. T×nh h×nh nghiªn cøu ®Ò tµi
Nh ®· nãi ë trªn, lý luËn C§TB ra ®êi víi nh÷ng thµnh c«ng bíc ®Çu
trong thùc tiÔn chÝnh trÞ mét sè níc TBPT nöa cuèi thËp niªn 90, nªn ngay
lËp tøc ®· thu hót sù quan t©m cña çc häc gi¶ trªn thÕ giíi. ë nhiÒu níc nh
Mü, Anh, §øc, Nga, Trung Quèc..., viÖc nghiªn cøu vÒ C§TB ®îc triÓn khai
réng r·i vµ kh¸ nhiÒu bµi viÕt trong sè ®ã ®· ®îc dÞch sang tiÕng ViÖt víi
môc ®Ých lµm tµi liÖu cho viÖc nghiªn cøu lý luËn. Tuy nhiªn, mçi ®¶ng
d©n chñ x· héi ë çc níc kh¸c nhau l¹i ®a ra m« h×nh riªng vÒ C§TB nh»m
thÝch øng víi ®Æc ®iÓm, hoµn c¶nh níc m×nh. Do ®ã, trªn thùc tÕ kh«ng
cã mét m« h×nh C§TB chung cho tÊt c¶ çc ®¶ng d©n chñ x· héi. §ång thêi,
mçi çch tiÕp cËn nghiªn cøu l¹i kh¸c nhau tuú thuéc vµo l¨ng kÝnh t tëng,
chÝnh trÞ, quèc tÞch cña ngêi nghiªn cøu. Ngay c¶ viÖc chØ m« t¶ lý luËn
nµy nh thÕ nµo, gäi tªn nã ra sao còng ®· cã nhiÒu kiÕn gi¶i kh¸c nhau, chø
cha nãi ®Õn viÖc ®i vµo thùc chÊt cña vÊn ®Ò. Vµ lÏ tÊt nhiªn, viÖc cã
thÓ tham kh¶o, häc tËp, vËn dông lý luËn nµy nh thÕ nµo vµo thùc tiÔn mçi
níc l¹i cµng kh«ng gièng nhau. MÆc dÇu vËy, çc nhµ nghiªn cøu vÉn thèng
nhÊt víi nhau ë nh÷ng nhËn ®Þnh vÒ C§TB, khi cho r»ng ®©y thùc chÊt lµ
sù ®iÒu chØnh kh¸ thµnh c«ng cña CNXH d©n chñ tríc nh÷ng thay ®æi
mang tÝnh th¸ch thøc cña t×nh h×nh thÕ giíi thêi kú sau chiÕn tranh l¹nh.
ë ViÖt Nam, CNXH d©n chñ víi t çch lµ mét trµo lu t tëng chÝnh trÞ
cã thÓ nãi lµ ®· ®îc nghiªn cøu mét çch kh¸ ®Çy ®ñ, nhÊt lµ sau khi chiÕn
5
tranh l¹nh kÕt thóc. Cã thÓ kÓ ra mét sè c«ng tr×nh nghiªn cøu nh: "VÒ trµo
lu x· héi d©n chñ hiÖn ®¹i" cña t¸c gi¶ TrÇn Nh©m (chñ biªn), Nxb KHXH,
Hµ Néi, 1991; "CNXH d©n chñ: HuyÒn tho¹i vµ bi kÞch" cña çc t¸c gi¶
Hoµng ChÝ B¶o, NguyÔn Thanh TuÊn, NguyÔn Lam S¬n, Nxb Sù ThËt,
Hµ Néi 1991; trong ®ã çc t¸c gi¶ ®· ph©n tÝch mét çch s©u s¾c vÒ lÞch
sö ra ®êi vµ ph¸t triÓn, ®¸nh gi¸ mét çch khoa häc b¶n chÊt cña CNXH d©n
chñ. Cïng víi ®ã lµ hai ®Ò tµi khoa häc cÊp Nhµ níc: §Ò tµi KX 01.02 "VÒ
trµo lu x· héi d©n chñ hiÖn ®¹i" (1998) vµ §Ò tµi KHXH 06.07 "VÒ giai
cÊp c«ng nh©n hiÖn ®¹i; phong trµo céng s¶n vµ c«ng nh©n; trµo lu x· héi
d©n chñ trong CNTB hiÖn ®¹i" (2000) ®Òu do TS §µo Duy Qu¸t lµm chñ
nhiÖm còng ph©n tÝch vµ cã sù ®¸nh gi¸ ë møc ®é nhÊt ®Þnh vÒ CNXH
d©n chñ... Ngoµi ra, cßn mét sè bµi nghiªn cøu vÒ CNXH d©n chñ ®îc ®¨ng
t¶i trªn çc t¹p chÝ lý luËn chuyªn ngµnh. Nhng do ®iÒu kiÖn thêi gian, nªn
çc kÕt qu¶ nghiªn cøu míi chØ dõng l¹i ë viÖc ph©n tÝch bèi c¶nh ra ®êi,
çc giai ®o¹n ph¸t triÓn vµ khñng ho¶ng cña CNXH d©n chñ, cïng víi nh÷ng
®¸nh gi¸ vÒ trµo lu d©n chñ x· héi vµ CNXH d©n chñ cho ®Õn khi chiÕn
tranh l¹nh kÕt thóc.
ViÖc nghiªn cøu vÒ C§TB - sù ®iÒu chØnh cña CNXH d©n chñ trong
nh÷ng n¨m cuèi thÕ kû XX ë ViÖt Nam míi ®i ®îc nh÷ng bíc ®Çu. Ngoµi
mét sè kh«ng nhiÒu bµi viÕt ®îc ®¨ng trªn çc t¹p chÝ nghiªn cøu (VÝ dô:
"Con ®êng thø Ba" - hiÖn tîng chÝnh trÞ míi ë çc níc ph¬ng T©y nh÷ng
n¨m 90 cña t¸c gi¶ Hå Ch©u, T¹p chÝ Nghiªn cøu ch©u ¢u, sè 3/2000; Thùc
chÊt cña vÊn ®Ò "cÇm quyÒn hiÖn ®¹i" vµ "con ®êng thø Ba" cña t¸c gi¶
TrÇn Nhu, T¹p chÝ Th«ng tin lý luËn, sè 10/2000; "Con ®êng thø Ba" cña
phong trµo d©n chñ x· héi ë Anh cña t¸c gi¶ Lu §¹t ThuyÕt, T¹p chÝ Lý luËn
chÝnh trÞ, sè 7/2002; Trµo lu x· héi d©n chñ hiÖn nay vµ ¶nh hëng cña nã
®èi víi CNXH hiÖn thùc cña t¸c gi¶ Th¸i V¨n Long, T¹p chÝ Lý luËn chÝnh
6
trÞ, sè 12/2003; NhËn diÖn ""con ®êng thø Ba" míi cña çc ®¶ng x· héi d©n
chñ trong cuéc ®Êu tranh t tëng ë níc ta cña t¸c gi¶ §Æng C«ng Minh, T¹p
chÝ Th«ng tin c«ng t¸c T tëng lý luËn, sè 9/2004...), th× ®¸ng chó ý nhÊt
chØ cã hai c«ng tr×nh nghiªn cøu (Dù ¸n "Nh÷ng ®Þnh híng chÝnh s¸ch chñ
yÕu cña çc ®¶ng d©n chñ x· héi cÇm quyÒn - kinh nghiÖm thùc tiÔn" -
c«ng tr×nh hîp t¸c nghiªn cøu gi÷a Häc viÖn CTQG Hå ChÝ Minh víi ViÖn
FES, CHLB §øc ®ang tiÕn hµnh vµ §Ò tµi khoa häc cÊp Bé "Nh÷ng quan
®iÓm lý luËn vÒ con ®êng thø Ba cña mét sè ®¶ng x· héi - d©n chñ T©y ¢ u
trong giai ®o¹n hiÖn nay" do TS NguyÔn §øc Thïy lµm chñ nhiÖm, Häc
viÖn CTQG Hå ChÝ Minh, Hµ Néi, 2002) lµ cã tÝnh chuyªn s©u. Ngoµi ra,
trong mét sè c«ng tr×nh khoa häc thuéc çc chuyªn ngµnh ChÝnh trÞ häc,
Quan hÖ quèc tÕ, X©y dùng §¶ng... cã Ýt nhiÒu ®Ò cËp ®Õn CNXH d©n
chñ, hoÆc çc ®¶ng d©n chñ x· héi víi tÝnh çch lµ çc ®¶ng chÝnh trÞ,
®¶ng cÇm quyÒn...
Tuy nhiªn, tÊt c¶ çc c«ng tr×nh nghiªn cøu nªu trªn hoÆc ®Òu mang
tÝnh chÊt kh¸i qu¸t chung vÒ lý luËn C§TB, chø cha cã ®iÒu kiÖn ®i s©u
vµo viÖc ph©n tÝch tõng luËn ®iÓm, còng nh sù ¸p dông lý luËn nµy ë tõng
níc cô thÓ; hoÆc chØ ®i s©u vµo hÖ thèng chÝnh trÞ, c¬ cÊu tæ chøc vµ
ho¹t ®éng cña çc ®¶ng d©n chñ x· héi chø cha ®Ò cËp ®Õn ®êng lèi,
chiÕn lîc, s¸ch lîc cña çc ®¶ng ®ã; hoÆc ®îc tiÕp cËn díi gãc ®é çc khoa
häc chuyªn ngµnh... ChÝnh v× vËy, viÖc nghiªn cøu vÒ C§TB vµ sù vËn
dông trong thùc tiÔn cÇm quyÒn cña çc ®¶ng d©n chñ x· héi ë V¬ng quèc
Anh vµ CHLB §øc (hai níc ph¸t triÓn nhÊt ë T©y ¢u, C«ng ®¶ng Anh vµ
§¶ng D©n chñ x· héi §øc l¹i lµ nh÷ng ®¶ng cã truyÒn thèng vµ lÞch sö l©u
®êi, lµ nßng cèt cña trµo lu d©n chñ x· héi, ®ång thêi cßn lµ çc ®¶ng khëi
xíng C§TB) lµ cã tÝnh cÇn thiÕt vµ kh«ng trïng lÆp víi nh÷ng c«ng tr×nh
tríc ®ã, võa cã thÓ kÕ thõa nh÷ng kÕt qu¶ cña çc c«ng tr×nh ®i tríc vÒ
7
quan ®iÓm lý luËn chung cña C§TB, võa trªn c¬ së ®ã ®i s©u vµo viÖc
nghiªn cøu sù vËn dông lý luËn C§TB trong thùc tiÔn hai níc Anh vµ §øc.
3. Môc ®Ých, nhiÖm vô, ph¹m vi nghiªn cøu cña luËn v¨n
3.1. Môc ®Ých
Trªn c¬ së quan ®iÓm m¸cxÝt vÒ CNXH d©n chñ, luËn v¨n kh¶o s¸t
vµ lµm râ nh÷ng nh©n tè t¸c ®éng ®Õn sù ra ®êi, nh÷ng néi dung c¬ b¶n
cña lý luËn C§TB vµ viÖc vËn dông nã ë hai níc Anh, §øc. Tõ ®ã, luËn v¨n
®Ò xuÊt mét sè gîi më ®èi víi viÖc ®æi míi t duy lý luËn cña §¶ng ta hiÖn
nay.
3.2. NhiÖm vô
- Tr×nh bµy mét çch hÖ thèng vÒ lý luËn C§TB (kh¸i niÖm, nguyªn
nh©n ra ®êi, nh÷ng néi dung lý luËn c¬ b¶n, b¶n chÊt vµ khuynh híng vËn
®éng trong nh÷ng n¨m tíi ®©y).
- Ph©n tÝch, ®¸nh gi¸ thùc tr¹ng viÖc ¸p dông C§TB trong thùc tiÔn
V¬ng quèc Anh vµ CHLB §øc cña çc ®¶ng d©n chñ x· héi ë hai níc nµy.
- §Ò xuÊt mét sè gîi më nh»m gãp phÇn vµo viÖc ®æi míi t duy lý
luËn cña §¶ng Céng s¶n ViÖt Nam.
3.3. Ph¹m vi nghiªn cøu
Do CNXH d©n chñ hiÖn ®¹i - biÓu hiÖn ë lý luËn C§TB - ®ang ®îc
phæ biÕn ë nhiÒu níc ph¸t triÓn T©y ¢u víi nh÷ng h×nh thøc kh¸c nhau; do
tÝnh chÊt vµ khu«n khæ cña mét luËn v¨n th¹c sÜ, nªn luËn v¨n chØ tËp
trung ph©n tÝch nh÷ng quan ®iÓm lý luËn c¬ b¶n cña C§TB vµ viÖc vËn
dông nã ë hai níc Anh vµ §øc tõ nöa cuèi thËp niªn 90 thÕ kû XX ®Õn nay.
4. C¬ së lý luËn vµ ph¬ng ph¸p nghiªn cøu

8
- Trong qu¸ tr×nh gi¶i quyÕt nh÷ng nhiÖm vô ®Ò ra, luËn v¨n qu¸n
triÖt vµ tu©n thñ hÖ quan ®iÓm, nguyªn lý ph¬ng ph¸p luËn c¬ b¶n cña chñ
nghÜa duy vËt biÖn chøng, chñ nghÜa duy vËt lÞch sö vµ nh÷ng quan
®iÓm lý luËn cña §¶ng Céng s¶n ViÖt Nam .
- KÕt hîp ph¬ng ph¸p l«gic víi ph¬ng ph¸p lÞch sö; ph¬ng ph¸p ph©n
tÝch víi ph¬ng ph¸p tæng hîp; ®ång thêi cßn sö dông ph¬ng ph¸p thèng kª,
®èi chiÕu so s¸nh...
Mäi nhËn ®Þnh, ®¸nh gi¸ trong luËn v¨n ®Òu ®îc x©y dùng trªn c¬ së
ph©n tÝch, kh¸i qu¸t nh÷ng d÷ kiÖn thùc tÕ vµ nh÷ng c«ng tr×nh khoa häc
®· c«ng bè liªn quan ®Õn ®Ò tµi.
5. §ãng gãp míi vÒ khoa häc cña luËn v¨n
- Bíc ®Çu ®¸nh gi¸ thùc chÊt nh÷ng quan ®iÓm c¬ b¶n cña lý luËn
C§TB vµ viÖc vËn dông lý luËn nµy ë Anh vµ §øc nh÷ng n¨m võa qua.
- Lµm râ nh÷ng ®iÓm míi trong sù ph¸t triÓn lý luËn cña C§TB so víi
lý luËn cña trµo lu x· héi d©n chñ tríc ®©y.
- §Ò xuÊt mét sè kinh nghiÖm cña C§TB cã tÝnh chÊt gîi më ®èi víi
viÖc ®æi míi t duy lý luËn cña §¶ng ta hiÖn nay.
6. ý nghÜa lý luËn vµ thùc tiÔn cña luËn v¨n
LuËn v¨n cã thÓ ®îc sö dông lµm tµi liÖu tham kh¶o cho viÖc nghiªn
cøu vµ gi¶ng d¹y nh÷ng néi dung vÒ t tëng chÝnh trÞ thÕ giíi ®¬ng ®¹i, çc
xu thÕ chÝnh trÞ hoÆc chÝnh trÞ häc so s¸nh. Mét sè gîi më ®èi víi viÖc
®æi míi t duy lý luËn tr×nh bµy trong luËn v¨n cã thÓ gãp phÇn vµo viÖc
cung cÊp çc luËn cø khoa häc ®Ó lµm s¸ng tá h¬n çc vÊn ®Ò lý luËn vµ
thùc tiÔn ®æi míi, nhÊt lµ trªn ph¬ng diÖn chÝnh trÞ ®èi ngo¹i ë níc ta hiÖn
nay.
9
7. KÕt cÊu cña luËn v¨n
Ngoµi phÇn Më ®Çu, KÕt luËn vµ Danh môc tµi liÖu tham kh¶o,
luËn v¨n ®îc chia lµm 2 ch¬ng víi 6 tiÕt.
10
ch¬ng 1
nh÷ng nh©n tè t¸c ®éng ®Õn sù ra ®êi

lý luËn "con ®êng thø Ba" cña çc ®¶ng
d©n chñ x· héi ë t©y ©u cuèi thËp niªn 90 thÕ kû xx
1.1. lÞch sö h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn cña trµo lu d©n chñ x· héi T©y ¢u
1.1.1. Mét sè kh¸i niÖm c¬ b¶n
1.1.1.1. VÒ trµo lu d©n chñ x· héi
"D©n chñ x· héi" lµ mét kh¸i niÖm chÝnh trÞ xuÊt hiÖn lÇn ®Çu tiªn
trong phong trµo çch m¹ng §øc vµo nh÷ng n¨m 1848 - 1849, nã thÓ hiÖn t t-
ëng x©y dùng mét x· héi d©n chñ cho mäi c«ng d©n, trong ®ã d©n chñ vÒ
chÝnh trÞ vµ x· héi g¾n liÒn víi c«ng b»ng x· héi vµ nghÜa vô ®ãng gãp
cña mçi ngêi d©n, ®èi lËp víi t tëng nhµ níc d©n téc s« vanh vµ qu©n phiÖt
cña §øc thêi bÊy giê. Çc nhµ níc d©n chñ ®îc thiÕt lËp theo tinh thÇn cña
d©n chñ x· héi ë nhiÒu níc ch©u ¢u ®· thÓ hiÖn mét tr×nh ®é, møc sèng
cha tõng cã trong lÞch sö vµ trªn toµn cÇu vÒ viÖc thùc hiÖn nh÷ng môc tiªu
chÝnh trÞ cã tÇm quan träng nh lµ sù t«n träng quyÒn con ngêi, b¶o ®¶m
d©n chñ, an toµn x· héi, møc sèng cao vµ mäi ngêi ®Òu ®îc häc hµnh, ®µo
t¹o, dï r»ng vÉn cßn çch kh¸ xa víi môc tiªu vÒ mét x· héi cña nh÷ng con ng-
êi tù do vµ b×nh ®¼ng mµ nh÷ng ngêi d©n chñ x· héi ®Ò ra. §ång thêi, ®ã
còng cßn lµ tªn gäi cña çc ®¶ng chÝnh trÞ (®¶ng XHCN, ®¶ng x· héi, ®¶ng
d©n chñ x· héi, c«ng ®¶ng...) theo ®uæi môc tiªu ®ã. Çc ®¶ng d©n chñ x·
héi ra ®êi trong nöa cuèi thÕ kû XIX, xuÊt ph¸t tõ sù ph¶n kh¸ng chèng l¹i
¸ch bãc lét vµ ¸p bøc çc giai cÊp lao ®éng, trong hÇu hÕt çc níc ë ch©u ¢u.
§Õn nay, c¬ng lÜnh víi nh÷ng t tëng chÝnh trÞ, ®êng lèi c¶i çch cña çc
®¶ng d©n chñ x· héi ®· trë thµnh ®êng lèi chÝnh trÞ chung ë hÇu kh¾p çc
11
níc thuéc ch©u ¢u, lµ nh÷ng níc ®Òu ®· thùc thi çc hiÕn ph¸p cã tÝnh chÊt
d©n chñ.
"Trµo lu d©n chñ x· héi" lµ mét trµo lu t tëng vµ chÝnh trÞ trong
phong trµo c«ng nh©n, lóc ®Çu chÞu ¶nh hëng tÝch cùc cña chñ nghÜa
M¸c, vÒ sau xa dÇn môc tiªu ®Êu tranh cña phong trµo c«ng nh©n, thùc
hiÖn nh÷ng tho¶ hiÖp chÝnh trÞ víi giai cÊp t s¶n. LÞch sö tån t¹i cña nã lµ
mét qu¸ tr×nh ®Çy m©u thuÉn vµ th¨ng trÇm, g¾n liÒn víi nh÷ng cuéc ®Êu
tranh trong néi bé tõng ®¶ng còng nh trong trµo lu nãi chung, gi÷a hai trµo lu
d©n chñ x· héi vµ céng s¶n trong phong trµo c«ng nh©n quèc tÕ.
§îc h×nh thµnh, ph¸t triÓn trong qu¸ tr×nh ph©n ho¸ cña phong trµo
c«ng nh©n quèc tÕ, trµo lu d©n chñ x· héi ®øng trªn lËp trêng cña chñ
nghÜa c¶i l¬ng. TËp hîp trong trµo lu nµy bao gåm çc ®¶ng d©n chñ x· héi
cã tªn gäi kh¸c nhau. Ho¹t ®éng t¹i çc níc TBCN, çc tæ chøc ®¶ng nµy lµ
®¹i diÖn chÝnh trÞ cho mét bé phËn ®¸ng kÓ trong GCCN vµ lµ mét lùc l-
îng cã vai trß to lín trong hÖ thèng chÝnh trÞ çc níc TBCN. Cho nªn, c¬ së
kinh tÕ, chÝnh trÞ, v¨n ho¸, x· héi cña hÖ thèng ®ã, cïng víi tÊt c¶ çc mèi
quan hÖ x· héi ®an xen phøc t¹p ®· chi phèi kh¸ m¹nh ®Õn t tëng, lý luËn,
tæ chøc vµ ho¹t ®éng cña çc ®¶ng d©n chñ x· héi. Nh÷ng nÐt tiªu biÓu cña
trµo lu d©n chñ x· héi lµ: Sù thõa nhËn çc ph¬ng thøc t¸c ®éng x· héi thuÇn
tuý hoµ b×nh vµ dÇn dÇn, xu híng thay thÕ ®Êu tranh giai cÊp b»ng hîp t¸c
giai cÊp, quan niÖm vÒ "tÝnh chÊt siªu giai cÊp" cña nhµ níc vµ cña d©n
chñ, quan niÖm vÒ CNXH nh lµ mét ph¹m trï ®¹o ®øc... [43, tr. 100]
"Quèc tÕ XHCN" (Socialist International - SI): Lµ tæ chøc quèc tÕ tËp

hîp çc ®¶ng d©n chñ x· héi, çc ®¶ng XHCN, vµ çc ®¶ng c«ng nh©n
(hoÆc c«ng ®¶ng) ®ang ho¹t ®éng ë çc quèc gia trªn thÕ giíi. SI ®îc thµnh
lËp t¹i §¹i héi çc ®¶ng d©n chñ x· héi lÇn thø nhÊt ë Frankfurt (CHLB §øc)
12
n¨m 1951. §Õn nay, Quèc tÕ XHCN ®· tiÕn hµnh ®îc 22 ®¹i héi, §¹i héi
gÇn ®©y nhÊt lµ §¹i héi XXII ®îc tiÕn hµnh ë Brazil (10/2003). Theo ®iÒu
lÖ, SI häp ®¹i héi 2 n¨m mét lÇn (sau nµy lµ 3 n¨m). TÝnh ®Õn §¹i héi XXI
(1999), tæng sè thµnh viªn cña SI lµ 140 ®¶ng vµ tæ chøc. SI kh«ng thõa
nhËn nguyªn t¾c tËp trung d©n chñ trong sinh ho¹t néi bé; çc ®¶ng thµnh
viªn duy tr× sù ®éc lËp hoµn toµn cña m×nh; çc héi nghÞ cña SI chØ ghi
nhËn çc chÝnh s¸ch do çc ®¶ng ®a ra, kh«ng ®Ò ra chÝnh s¸ch chung vµ
cè g¾ng ®¹t tíi sù nhÊt trÝ (®ång thuËn) cao nhÊt cña çc thµnh viªn... C¬
cÊu l·nh ®¹o cña SI gåm: Mét Héi ®ång gåm ®¹i biÓu çc ®¶ng thµnh viªn;
mét Ban l·nh ®¹o (Bureau), sau nµy ®æi thµnh §oµn Chñ tÞch gåm 1 Chñ
tÞch, 12 Chñ tÞch danh dù, 28 Phã Chñ tÞch vµ mét Ban th ký. C¬ quan ng«n
luËn chÝnh thøc cña SI lµ B¶n tin "Nh÷ng vÊn ®Ò XHCN" (Socialist
Affairs) xuÊt b¶n b»ng tiÕng Anh.
HiÖn nay, SI vµ çc ®¶ng thµnh viªn cã ¶nh hëng to lín ®Õn ®êi sèng
chÝnh trÞ cña nhiÒu quèc gia (víi t çch lµ ®¶ng cÇm quyÒn hoÆc ®¶ng
®èi lËp quan träng) vµ trong sinh ho¹t cña céng ®ång quèc tÕ (th«ng qua vai
trß cña c¬ quan l·nh ®¹o SI víi Liªn hîp quèc vµ çc tæ chøc khu vùc).
"Chñ nghÜa c¶i l¬ng x· héi" (tiÕng Ph¸p lµ Social rÐformisme) lµ

kh¸i niÖm do nh÷ng ngêi d©n chñ x· héi nªu ra tõ gi÷a thÕ kû XIX. §Çu tiªn
lµ t tëng cña Ferdinand Lassalle vÒ viÖc giai cÊp v« s¶n cã thÓ lîi dông
quyÒn bÇu cö, phæ th«ng ®Çu phiÕu trong chÕ ®é TBCN ®Ó tranh cö vµ
b»ng con ®êng ®Êu tranh nghÞ viÖn ®Ó x©y dùng x· héi XHCN. Sau ®ã,
nh÷ng t tëng nµy ®îc Eduard Bernstein ®Ò lªn thµnh lý luËn khi kh¼ng
®Þnh r»ng "phong trµo d©n chñ x· héi ®îc quyÒn mang tÝnh chÊt c¶i l-
¬ng". XÐt vÒ thùc chÊt, "Chñ nghÜa c¶i l¬ng x· héi" lµ mét trµo lu c¬ héi
h÷u khuynh khi nã chñ tr¬ng phong trµo c«ng nh©n chØ cÇn tiÕn hµnh
nh÷ng thay ®æi cã tÝnh chÊt c¶i l¬ng trong çc quan hÖ x· héi cña CNTB lµ
13
cã thÓ tiÕn lªn CNXH mµ kh«ng cÇn ph¶i th«ng qua çch m¹ng x· héi xo¸ bá
CNTB. [34, tr. 75-76]
"Chñ nghÜa d©n chñ x· héi" (tiÕng Ph¸p lµ Social-dÐmocratisme) lµ

kh¸i niÖm ®îc trµo lu d©n chñ x· héi dïng ®Ó thay cho kh¸i niÖm "chñ
nghÜa c¶i l¬ng x· héi". Ngoµi ý nghÜa kh¸c nhau vÒ ng«n tõ, kh¸i niÖm
nµy cã ý muèn ®Ò cao vÊn ®Ò "d©n chñ", nhÊt lµ d©n chñ vÒ x· héi. Çc
nhµ lý luËn cña trµo lu d©n chñ x· héi ®· ®a ra lý luËn vÒ mèi quan hÖ
gi÷a d©n chñ chÝnh trÞ víi d©n chñ x· héi. Hä cho r»ng, sù th¾ng lîi cña
nh©n d©n, cña d©n chñ chÝnh trÞ ®· ®îc thÓ hiÖn ®Çy ®ñ trong nÒn d©n
chñ t s¶n. Nãi çch kh¸c, hä ®ång nhÊt nÒn d©n chñ t s¶n víi th¾ng lîi cña
d©n chñ chÝnh trÞ. Do ®ã, phong trµo c«ng nh©n chØ cÇn tËn dông c¬ së
d©n chñ chÝnh trÞ t s¶n ®Ó tiÕp tôc phÊn ®Êu cã ®Çy ®ñ d©n chñ x· héi
h¬n, nh vËy sÏ cã CNXH. D©n chñ x· héi, theo quan ®iÓm cña hä cã nghÜa
lµ sù b¶o ®¶m viÖc lµm, kh«ng thÊt nghiÖp, cã chç ë, ®êi sèng cao, cã b¶o
hiÓm x· héi, b×nh ®¼ng cho phô n÷ v.v... [34. tr. 76]
"CNXH d©n chñ" (tiÕng Ph¸p lµ Socialisme dÐmocratique) lµ quan

®iÓm t tëng vµ chÝnh trÞ rÊt ®a d¹ng, nhiÒu mµu s¾c vÒ viÖc c¶i t¹o
CNTB thµnh CNXH b»ng con ®êng c¶i çch d©n chñ, ®èi lËp víi hÖ t tëng
khoa häc cña chñ nghÜa M¸c - Lªnin, CNXH khoa häc vµ thùc tiÔn ho¹t
®éng cña çc ®¶ng céng s¶n vµ c«ng nh©n [51, tr. 517]. CNXH d©n chñ lµ
tªn gäi thèng nhÊt cña hÖ thèng t tëng vµ m« h×nh môc tiªu cña ®¶ng d©n
chñ x· héi ë çc níc [45, tr. 1]. CNXH d©n chñ b¸c bá nh÷ng luËn ®iÓm quan
träng nhÊt cña häc thuyÕt M¸c - Lªnin vÒ sø mÖnh lÞch sö cña GCCN, vÒ
çch m¹ng XHCN vµ chuyªn chÝnh v« s¶n. Hä tuyªn truyÒn vÒ "hîp t¸c giai
cÊp", "hoµ b×nh x· héi", vÒ nh÷ng viÖc tù tu dìng ®¹o ®øc, vÒ t tëng cña
thuyÕt ®a nguyªn chÝnh trÞ, nh÷ng t tëng vÒ tr¸ch nhiÖm toµn cÇu cña "ph-
¬ng B¾c" ®èi víi "ph¬ng Nam" v.v... Çc ®¶ng, çc ph¸i theo CNXH d©n
14
chñ ®Òu cã quan niÖm riªng cña hä vÒ CNXH, vÒ çc vÊn ®Ò c¶i tæ x· héi
theo nh÷ng çi gäi lµ nguyªn t¾c cña CNXH d©n chñ. VÝ dô nh: "CNXH
d©n chñ lµ mét lý tëng" (E. Bernstein), "CNXH d©n chñ lµ CNXH kh«ng cã
chuyªn chÝnh" (K. Kaustky), "CNXH d©n chñ ë ch©u ¢u cã céi nguån tinh
thÇn trong ®¹o C¬ ®èc gi¸o, trong triÕt häc nh©n v¨n, trong triÕt häc cËn
®¹i, trong häc thuyÕt x· héi vµ lÞch sö cña M¸c, trong nh÷ng kinh nghiÖm
cña phong trµo c«ng nh©n" (C¬ng lÜnh cña §¶ng D©n chñ x· héi §øc)... Çc
nhµ d©n chñ x· héi tuyªn bè nguyªn t¾c chñ yÕu trong nh÷ng nguyªn t¾c ®ã
lµ "nÒn d©n chñ ®a nguyªn", chñ tr¬ng x©y dùng CNXH b»ng biÖn ph¸p
c¶i çch, sö dông chÕ ®é nghÞ viÖn t s¶n, nh»m giµnh chÝnh quyÒn chØ
th«ng qua bÇu cö, khíc tõ nh÷ng cuéc c¶i t¹o XHCN, nh÷ng thay ®æi c¬ b¶n
vÒ c¬ cÊu chÝnh trÞ vµ kinh tÕ cña CNTB hiÖn ®¹i. [51, tr. 518]. B.
Craisky, chñ tÞch §¶ng D©n chñ x· héi ¸o nãi" "CNCS (CNXH hiÖn thùc) vµ
CNXH (tøc CNXH d©n chñ) kh«ng gièng nhau vÒ nguyªn t¾c - ®ã lµ sù
®èi lËp gi÷a chñ nghÜa tËp thÓ (Collectivism) vµ chñ nghÜa ®a nguyªn
(Pluralism), mÆt trªn mµ th¾ng th× mÆt díi bÞ xo¸ bá. V× vËy, muèn thùc
hiÖn ®a nguyªn chÝnh trÞ th× ph¶i hÕt søc ph©n quyÒn vÒ kinh tÕ, chÝnh
trÞ vµ v¨n ho¸, xo¸ bá quyÒn lùc ®éc quyÒn t nh©n vµ nguy c¬ cña chñ
nghÜa tËp thÓ quan liªu" [7, tr. ].
Tuy cã nhiÒu quan niÖm vÓ CNXH d©n chñ nh vËy, nhng qua nghiªn
cøu çc m« h×nh CNTB hiÖn ®¹i ë nh÷ng níc do çc ®¶ng d©n chñ x· héi ®·
vµ ®ang cÇm quyÒn nhiÒu n¨m nh §øc, Thuþ §iÓn, Ph¸p... mét sè nhµ
nghiªn cøu ®· rót ra quan niÖm chung vÒ mét x· héi d©n chñ theo häc
thuyÕt cña CNXH d©n chñ: X· héi d©n chñ - ®ã lµ x· héi TBCN dùa trªn
nÒn chÝnh trÞ víi hÖ thèng ®a ®¶ng, do giai cÊp t s¶n l·nh ®¹o nhµ níc
ph¸p quyÒn; nÒn kinh tÕ thÞ trêng cã sù ®iÒu tiÕt cña nhµ níc b»ng nh÷ng
15
h×nh thøc vµ ph¬ng tiÖn kh¸c nhau; vµ mét hÖ thèng chÝnh s¸ch b¶o trî x·
héi ®a d¹ng [50, tr. 98].
Nãi tíi häc thuyÕt CNXH d©n chñ kh«ng thÓ kh«ng nãi tíi kh¸i niÖm
chñ yÕu cña lý luËn ®ã - ®ã lµ kh¸i niÖm "d©n chñ". Theo çc nhµ d©n chñ
x· héi, d©n chñ tù th©n lµ mét gi¸ trÞ, kh«ng cã tÝnh giai cÊp; ®èi lËp víi
çch m¹ng b¹o lùc vµ chuyªn chÝnh; g¾n liÒn víi quyÒn b×nh ®¼ng, víi tù
do cña con ngêi; t«n träng quyÒn cña thiÓu sè; d©n chñ kh«ng g¾n víi tËp
trung mµ g¾n liÒn víi ®a nguyªn chÝnh trÞ vµ chÕ ®é ®¹i nghÞ ®a ®¶ng
v.v... T¹i §¹i héi XVIII (1989) cña Quèc tÕ XHCN ®· nhÊn m¹nh h¬n néi
dung cña d©n chñ: D©n chñ lµ sù lùa chän tù do cña c«ng d©n ®èi víi çc
lùc lîng chÝnh trÞ kh¸c nhau; lµ quyÒn cña c«ng d©n ®îc ®Æt ra vÊn ®Ò
thay ®æi chÝnh phñ b»ng çc biÖn ph¸p hoµ b×nh theo nguyÖn väng cña
nh©n d©n, theo nguyªn t¾c "ph¸p luËt lµ tèi thîng"; lµ quyÒn cña ç nh©n,
cña thiÎu sè ®îc ®¶m b¶o... Bªn c¹nh ®ã, trµo lu d©n chñ x· héi ®Æc biÖt
®Ò cao vµ thêng xuyªn nãi ®Õn nh÷ng gi¸ trÞ chung cña con ngêi, cña nh©n
lo¹i, coi ®ã lµ çi ®Ých híng tíi cña çc ®¶ng x· héi d©n chñ. §ã lµ: Tù do,
B×nh ®¼ng, §oµn kÕt. §Õn §¹i héi XVIII, Quèc tÕ XHCN ®a thªm Hoµ
b×nh vµ Hoµ hîp sinh th¸i vµo hÖ thèng gi¸ trÞ cña m×nh. Nguån gèc çc gi¸
trÞ, theo çc nhµ d©n chñ x· héi, b¾t nguån tõ lÞch sö nh©n lo¹i, lµ kh¸t
väng cña con ngêi qua nhiÒu thêi ®¹i, lµ kinh nghiÖm mµ trµo lu d©n chñ x·
héi cÇn tiÕp nhËn vµ híng tíi. Çc gi¸ trÞ kh«ng ph¶i lµ s¶n phÈm cña mét
hÖ thèng t tëng nµo, còng kh«ng ph¶i ra ®êi vµ tån t¹i ë mét thêi kú lÞch sö
nhÊt ®Þnh nµo. Nã ®· vµ sÏ tån t¹i víi nh©n lo¹i. Çc gi¸ trÞ trªn lµ c¬ së cña
nÒn d©n chñ, gi÷a chóng cã quan hÖ phô thuéc lÉn nhau, lµm tiÒn ®Ò cho nhau
vµ chóng ®îc më réng ra ngoµi khu«n khæ cña çc quan hÖ x· héi trong ph¹m
vi quèc gia, d©n téc, trë thµnh çc gi¸ trÞ toµn cÇu. ViÖc nªu lªn vµ x¸c ®Þnh
çc gi¸ trÞ, theo çc nhµ lý luËn d©n chñ x· héi, cã ý nghÜa lý luËn vµ thùc
16
tiÔn quan träng. Nã gióp x¸c ®Þnh râ ph¬ng híng ph¸t triÓn cña mäi x· héi,
kh«ng bÞ nhÇm lÉn gi÷a môc tiªu vµ ph¬ng tiÖn. Môc tiªu (çc gi¸ trÞ) th×
ph¶i gi÷ v÷ng, nhng ph¬ng tiÖn (thÞ trêng, kÕ ho¹ch, chÝnh s¸ch b¶o trî x·
héi...) th× cÇn ph¶i thay ®æi cho phï hîp víi thùc tiÔn lu«n biÕn ®éng [50,
tr. 100].
Nh vËy, trong giai ®o¹n ®Çu, trµo lu d©n chñ x· héi sö dông "Chñ
nghÜa d©n chñ x· héi" nh mét kh¸i niÖm ®ång nghÜa víi CNXH khoa häc.
§Õn tríc chiÕn tranh thÕ giíi thø I, nh÷ng ngêi theo chñ nghÜa xÐt l¹i cña
Quèc tÕ II b¾t ®Çu sö dông kh¸i niÖm "CNXH d©n chñ" nh»m môc ®Ých
nhÊn m¹nh sù ph¶n ®èi çch m¹ng b¹o lùc, chñ tr¬ng dïng biÖn ph¸p "d©n
chñ" ®Ó thùc hiÖn CNXH. Trong thêi gian chiÕn tranh thÕ giíi thø II, ®¶ng
d©n chñ x· héi ë çc níc ®Òu sö dông réng r·i kh¸i niÖm "CNXH d©n chñ"
®Ó thay thÕ cho kh¸i niÖm "chñ nghÜa d©n chñ x· héi", víi ý ®å muèn
nhÊn m¹nh sù ®èi lËp hoµn toµn víi m« h×nh CNXH kiÓu X« viÕt. Sau khi
chiÕn tranh thÕ giíi thø II kÕt thóc, trong bèi c¶nh cuéc chiÕn tranh l¹nh
gi÷a hai hÖ thèng diÔn ra gay g¾t, n¨m 1951 Quèc tÕ XHCN ®· chÝnh thøc
sö dông thuËt ng÷ "CNXH d©n chñ" ®Ó biÓu ®¹t môc tiªu cã tÝnh c¬ng
lÜnh cña m×nh.
Sau khi CNXH hiÖn thùc ë §«ng ¢u vµ Liªn X« sôp ®æ, tªn gäi
"CNXH d©n chñ" ®· khiÕn cho nh÷ng ngêi d©n chñ x· héi r¬i vµo t×nh
c¶nh kh¸ khã kh¨n do chç mäi ngêi hoÆc kh«ng hiÓu, hoÆc cè t×nh lÉn lén
sù kh¸c biÖt vÒ b¶n chÊt gi÷a "CNXH d©n chñ" vµ "CNXH hiÖn thùc" nªn
thêng ®ång nhÊt hai kh¸i niÖm nµy víi nhau. Bëi vËy, §¹i héi lÇn thø XIX
cña Quèc tÕ XHCN ë BÐclin (th¸ng 9/1992) ®· ra tuyªn bè vÒ "Chñ nghÜa
d©n chñ x· héi trong thÕ giíi ®ang thay ®æi" lµm luËn ®Ò chñ yÕu. Trong
Tuyªn bè vµ mét sè ph¸t biÓu quan träng t¹i §¹i héi ®· sö dông hai kh¸i niÖm
"chñ nghÜa d©n chñ x· héi" vµ "CNXH d©n chñ" ë çc møc ®é kh¸c nhau.
17
§©y lµ kÕt qu¶ cña viÖc th¶o luËn trong çc ®¶ng d©n chñ x· héi sau sù
biÕn Liªn X« - §«ng ¢u vÒ vÊn ®Ò cã nªn tiÕp tôc sö dông kh¸i niÖm
"CNXH d©n chñ" ®Ó tr×nh bµy lý luËn vµ chÝnh s¸ch cña m×nh n÷a hay
kh«ng, hay lµ dïng "Chñ nghÜa d©n chñ x· héi" ®Ó thay thÕ. "Chñ nghÜa
d©n chñ x· héi" muèn nãi ®Õn ë ®©y lµ "Chñ nghÜa d©n chñ cña x· héi",
chñ thÓ cña nã lµ "Chñ nghÜa d©n chñ" vµ çc ®¶ng d©n chñ x· héi cÇn
trao cho chÕ ®é d©n chñ hiÖn nay néi dung "x· héi", chø kh«ng cßn mong
muèn dïng CNXH víi t çch lµ chÕ ®é ®Ó thay thÕ "Chñ nghÜa d©n chñ
cña CNTB", hoÆc "CNTB cña d©n chñ" n÷a. ViÖc ®a vÊn ®Ò nµy ra th¶o
luËn kh«ng chØ ®Ó tr¸nh ¶nh hëng tiªu cùc cña tõ "CNXH", mµ chñ yÕu
chøng tá lµ nh÷ng ngêi d©n chñ x· héi ®· thay ®æi sù lý gi¶i vÒ CNXH,
hoµn toµn tõ bá môc tiªu CNXH [29, tr. 37].
Cã thÓ thÊy, viÖc ®Ò xuÊt chuyÓn ®æi tõ "CNXH d©n chñ" sang
"Chñ nghÜa d©n chñ x· héi" kh«ng chØ lµ sù chuyÓn ®æi kh¸i niÖm vµ tªn
gäi, hoÆc quay trë l¹i kh¸i niÖm "Chñ nghÜa d©n chñ x· héi" ®îc sö dông tr-
íc kia, mµ bao hµm sù thay ®æi vÒ b¶n chÊt nhiÒu h¬n. §iÒu ®ã chøng tá
sù khñng ho¶ng vÒ lý luËn, sù hoµi nghi vµ tù vøt bá môc tiªu CNXH truyÒn
thèng cña nh÷ng ngêi d©n chñ x· héi. §ång thêi ®iÒu ®ã còng cho thÊy, çc
®¶ng d©n chñ x· héi ®ang t×m kiÕm vµ x©y dùng nªn mét bé khung lý luËn
míi, nh»m ®èi phã víi nh÷ng th¸ch thøc cña thêi ®¹i, kh¾c phôc nh÷ng nguy
c¬ cña CNXH d©n chñ. Tuy nhiªn, do cha cã sù chÝnh thøc ho¸ ®èi víi kh¸i
niÖm "chñ nghÜa d©n chñ x· héi" vµ lý do ®a ra ®Ó thay thÕ vÉn cßn
nhiÒu tranh luËn, cho nªn trong çc Ên phÈm, c«ng tr×nh nghiªn cøu c¶ trong
vµ ngoµi níc vÒ vÊn ®Ò nµy cßn lÉn lén khi sö dông çc kh¸i niÖm, tïy
thuéc vµo quan ®iÓm cña mçi t¸c gi¶. V× vËy, trong néi dung nghiªn cøu,
luËn v¨n sÏ sö dông kh¸i niÖm ®· quen thuéc lµ "CNXH d©n chñ".
1.1.1.2. Mét sè quan niÖm vÒ "con ®êng thø Ba"

18
C§TB kh«ng ph¶i lµ mét kh¸i niÖm míi, nh÷ng h×nh th¸i cña nã ®·
tõng xuÊt hiÖn trong lÞch sö, gi÷a hai cuéc chiÕn tranh thÕ giíi. "§ã chÝnh
lµ sù m« t¶ vÒ m×nh cña tÇng líp b×nh d©n ë n«ng th«n ch©u ¢u, ®ång
thêi còng lµ tõ ng÷ cña tÇng líp trÝ thøc trong vïng ph¸t xÝt chiÕm ®ãng a
dïng" [59, tr.]. Trong nh÷ng n¨m 1920 - 1930, nh÷ng ngêi d©n chñ x· héi ¸o,
®øng ®Çu lµ Otto Bauer sö dông C§TB nh»m môc ®Ých kh¼ng ®Þnh sù
kh¸c biÖt vÒ mÆt lý luËn vµ chÝnh s¸ch cña m×nh víi con ®êng c¶i l¬ng cò
cña Quèc tÕ II vµ CNXH kiÓu X« viÕt. §Õn thêi kú "Mïa xu©n Praha"
(1968 - 1969), nh÷ng ngêi céng s¶n cã xu híng c¶i çch ë TiÖp Kh¾c, ®¹i
diÖn lµ O. Sick còng sö dông C§TB ®Ó chØ con ®êng c¶i çch - con ®êng
CNXH thÞ trêng kh¸c biÖt víi CNXH hiÖn thùc ë Liªn X« vµ CNTB. Nhng
th«ng thêng, ngêi ta sö dông kh¸i niÖm nµy lµ ®Ó chØ bé phËn lý luËn quan
träng nhÊt vµ nh÷ng thÓ hiÖn bªn ngoµi cña CNXH d©n chñ hiÖn ®¹i. §¹i
héi cña çc ®¶ng d©n chñ x· héi thµnh lËp Quèc tÕ XHCN n¨m 1951 ë
Frankfurt ®· th«ng qua c¬ng lÜnh "Môc tiªu vµ nhiÖm vô cña CNXH d©n
chñ". C¬ng lÜnh nµy tuyªn bè, CNXH d©n chñ ph¶n ®èi nh÷ng bÖnh ho¹n
cña CNTB, ®ång thêi ph¶n ®èi c¶ chuyªn chÝnh mét ®¶ng cña CNCS. Môc
tiªu cña hä lµ ®i theo C§TB, kh¸c víi CNTB vµ víi c¶ CNXH. M« h×nh
C§TB nµy cã 3 ®iÓm chÝnh: HÖ thèng chÝnh trÞ TBCN, do ®¶ng d©n chñ
x· héi cÇm quyÒn; HÖ thèng kinh tÕ thÞ trêng TBCN cã sù ®iÒu tiÕt lín
cña nhµ níc; HÖ thèng an sinh x· héi ®îc b¶o ®¶m bëi mét hÖ thèng chÝnh
s¸ch b¶o trî x· héi réng lín. Do ®ã, m« h×nh nµy cßn ®îc gäi chung lµ Nhµ n-
íc phóc lîi (The welfare state).
Kh¸i niÖm C§TB ®îc x¸c ®Þnh trong néi dung nghiªn cøu cña luËn
v¨n lµ kh¸i niÖm mµ l·nh ®¹o çc ®¶ng d©n chñ x· héi ë T©y ¢u (tiªu biÓu
lµ Thñ tíng Anh Tony Blair vµ Thñ tíng §øc Gerdhard Schroeder) ®Ò xíng
trong nh÷ng n¨m cuèi thÕ kû XX. Kh¸c víi çc kh¸i niÖm C§TB ®· tõng xuÊt
19
hiÖn trong lÞch sö, C§TB cña trµo lu d©n chñ x· héi lÇn nµy kh«ng ph¶i lµ
nh»m vµo ranh giíi lÞch sö gi÷a çch m¹ng x· héi víi c¶i l¬ng x· héi, còng
kh«ng ph¶i lµ nh»m vµo sù xung ®ét vµ ®èi kh¸ng gi÷a hai hÖ t tëng vµ
chÕ ®é chÝnh trÞ lµ CSCN vµ CNTB, mµ lµ nh»m vµo ý thøc chÝnh trÞ vµ
m« thøc vËn hµnh thao t¸c chÝnh trÞ t¶ - h÷u truyÒn thèng trong néi bé x·
héi t b¶n. Nã muèn t×m kiÕm "mét con ®êng trung gian gi÷a CNTD míi vµ
CNXH phóc lîi ®ang ngµy cµng suy tµn". Díi khÈu hiÖu vît qua "t¶ vµ h÷u",
çc ®¶ng d©n chñ x· héi ®Þnh ®ång thêi söa ch÷a nh÷ng khiÕm khuyÕt cña
m« thøc chñ nghÜa can thiÖp nhµ níc cña çnh t¶ truyÒn thèng vµ m« thøc
thÞ trêng tù do cña CNTD míi, kÕt hîp çc mÆt tÝch cùc cña chóng l¹i; trªn
c¬ së kiªn tr× quan niÖm gi¸ trÞ c¬ b¶n cña t tëng d©n chñ x· héi truyÒn
thèng, tiÕp thu nh÷ng thµnh phÇn tÝch cùc cña nguyªn t¾c thÞ trêng cña
CNTD míi võa ®Ó cho kinh tÕ ph¸t triÓn, võa duy tr× sù ®oµn kÕt vµ æn
®Þnh cña x· héi.
Thñ tíng V¬ng quèc Anh, ®ång thêi lµ Chñ tÞch C«ng ®¶ng Tony
Blair ®· ph¸t biÓu: "C§TB chÝnh lµ con ®êng d©n chñ x· héi ®îc kh«i phôc
vµ ®· thµnh c«ng. Nã hoµn toµn kh«ng ph¶i lµ con ®êng tho¶ hiÖp gi÷a
çnh t¶ vµ çnh h÷u. Con ®êng mµ nã t×m kiÕm lµ quan niÖm gi¸ trÞ gi÷a
ph¸i gi÷a vµ ph¸i trung t¶. Nã phï hîp víi nh÷ng c¶i çch kinh tÕ vµ x· héi c¬
b¶n trªn toµn thÕ giíi mµ l¹i kh«ng chÞu sù chi phèi gß Ðp qu¸ ®¸ng cña ý
thøc hÖ t tëng" [60, tr. ]. VÒ mÆt kinh tÕ, Tony Blair cho r»ng C§TB
"kh«ng ph¶i tù do v« tr¸ch nhiÖm, còng kh«ng ph¶i lµ nhµ níc can thiÖp" mµ
nhÊn m¹nh ®Õn sù kÕt hîp gi÷a thÞ trêng tù do vµ sù can thiÖp cña nhµ níc.
Trong Tuyªn bè chung "ch©u ¢ u: con ®êng thø Ba - trung dung míi"
cña Tony Blair vµ Gerdhard Schroeder c«ng bè th¸ng 9/1999 nhÊn m¹nh:
§ång thêi víi viÖc gi÷ l¹i quan niÖm gi¸ trÞ truyÒn thèng, lý luËn d©n chñ x·
héi b¾t ®Çu dïng ph¬ng thøc lµm cho ngêi ta ph¶i tin phôc ®Ó ®æi míi chñ
20
tr¬ng cña m×nh khiÕn cho c¬ng lÜnh hiÖn ®¹i ho¸... Nã kh«ng chØ chñ tr-
¬ng c«ng b»ng x· héi, mµ cßn ñng hé kiÕn lËp nÒn kinh tÕ cã søc sèng, ph¸t
huy s¸ng t¹o vµ n¨ng lùc lµm ra çi míi. Tuy nhiªn, kh«ng cã mét m« h×nh
chung nµo vÒ C§TB, mµ chØ cã nh÷ng ®êng nÐt c¬ b¶n cña nã ®îc x¸c
®Þnh. §ã lµ: C¶i çch nhµ níc, biÕn nã thµnh mét nhµ níc x· héi víi nghÜa
míi vµ t¨ng cêng ¶nh hëng cña x· héi c«ng d©n; ®Ò xuÊt çc h×nh thøc
kiÓm so¸t míi cña x· héi, g¾n quyÒn víi tr¸ch nhiÖm; kh«i phôc l¹i çc kh¸i
niÖm phóc lîi x· héi vµ b×nh ®¼ng x· héi, xem xÐt l¹i quan ®iÓm trî gióp
cña x· héi; kÕt hîp chñ nghÜa ç nh©n víi chñ nghÜa céng ®ång; ®¶m b¶o
ph¸t triÓn v÷ng ch¾c vµ an toµn vÒ m«i sinh; t¹o ®iÒu kiÖn ®Ó ph¸t huy
tiÒm n¨ng con ngêi, thõa nhËn tÇm quan träng cña t b¶n con ngêi vµ t b¶n x·
héi v.v... [38, tr. 40]. Çi mµ çc ®¶ng d©n chñ x· héi lùa chän kh¸c nhau chØ
lµ do çc çch thÝch øng víi nÒn v¨n ho¸ b¶n quèc cña hä. §iÒu ®ã cã nghÜa,
mçi mét h¹ng môc ®æi míi hoÆc c¶i çch cña trµo lu d©n chñ x· héi ®Òu sÏ
tiÕn hµnh trong bèi c¶nh cña C§TB, hoÆc lÊy nã lµm hÖ tham chiÕu. Do
vËy, xuÊt hiÖn nhiÒu m« h×nh vÒ çi gäi lµ C§TB ë çc níc. "Çc m« h×nh
nµy ë møc ®é rÊt lín chÞu ¶nh hëng cña çc vÊn ®Ò kh¸c nhau, c¬ chÕ chÕ
®é kh¸c nhau vµ chÝnh trÞ v¨n ho¸ kh¸c nhau mµ çc níc gÆp ph¶i, v× thÕ
chØ ®¹o thuyÕt d©n chñ x· héi ®i tíi thÕ kû sau kh«ng ph¶i lµ duy nhÊt mét
lo¹i C§TB" [15, tr. 16-17]. Ngêi ta thêng nãi ®Õn 5 m« h×nh (hoÆc 5 con ®-
êng) míi tiªu biÓu cña C§TB. §ã lµ: Con ®êng dùa vµo thÞ trêng cña C«ng
®¶ng Anh; Con ®êng dùa vµo thÞ trêng vµ ®ång thuËn x· héi cña C«ng
®¶ng Hµ Lan (m« h×nh Polder); Con ®êng dùa vµo nhµ níc cña §¶ng X· héi
Ph¸p; Con ®êng cña nhµ níc phóc lîi - c¶i çch cña çc quèc gia khu vùc
Scandinavia vµ Con ®êng trung dung míi cña §¶ng D©n chñ x· héi §øc.
Ngay c¶ çch diÔn ®¹t còng cã sù kh¸c biÖt: Tony Blair nãi: "h¹t nh©n cña
C§TB lµ céng ®ång, c¬ héi vµ tr¸ch nhiÖm", Gerdhard Schroeder cho r»ng,
21
"C§TB lµ mäi ngêi ®Òu tham gia, mäi ngêi ®Òu cã phÇn", Chñ tÞch §¶ng
D©n chñ x· héi Italia Massimo D' Alema l¹i nhÊn m¹nh "C§TB lµ mét thø
th¸ch thøc v¨n ho¸ nghiªm träng, lµ t×m kiÕm ®iÓm héi tô gi÷a x· héi gióp
®ì lÉn nhau, c«ng b»ng vµ søc sèng", cßn l·nh tô C«ng ®¶ng Hµ Lan Wim
Kok th× quan niÖm "C§TB lµ tîng trng cña ®æi míi. Hµ Lan ®· sím thùc
hiÖn nh÷ng néi dung cña C§TB, chØ cã ®iÒu lµ cha d¸n lªn nh·n m¸c C§TB
mµ th«i" [40, tr. 260]. ViÖc ®Æt tªn cho çc m« h×nh nµy chØ mang ý
nghÜa t¬ng ®èi, chñ yÕu nhÊn m¹nh vµo khÝa c¹nh tiªu biÓu cña m« h×nh
chø kh«ng cã nghÜa mét m« h×nh chØ sö dông mét gi¶i ph¸p nhÊt ®Þnh nµo
®ã. ViÖc gäi m« h×nh cña C«ng ®¶ng Anh lµ dùa vµo thÞ trêng kh«ng cã
nghÜa ®¶ng nµy kh«ng sö dông çc yÕu tè kh¸c, nh vai trß cña nhµ níc
hoÆc dùa vµo th¬ng lîng, ®ång thuËn x· héi. Ngîc l¹i, çc m« h×nh kh¸c
trong khi nhÊn m¹nh mét chÝnh s¸ch nµo ®ã, hä còng ®ång thêi ph¶i sö
dông nhiÒu chÝnh s¸ch d©n chñ x· héi kh¸c.
Nh vËy, mçi khi cã ®ßi hái mét sù thay ®æi lín trong lý luËn vµ thùc
tiÔn, trong ®êng lèi vµ chÝnh s¸ch, çc lùc lîng chÝnh trÞ thêng dïng kh¸i
niÖm C§TB nh mét híng ®i ®æi míi trong hoµn c¶nh lÞch sö míi. C§TB
xuÊt hiÖn trong nh÷ng n¨m cuèi thÕ kû XX kh«ng ph¶i lµ mét danh tõ míi,
xuÊt ph¸t ®iÓm cña nã chÝnh lµ sù kh¸i qu¸t mang tÝnh h×nh tîng quan
®iÓm, chñ tr¬ng cña CNXH d©n chñ, chØ cã ®iÒu nã mang néi hµm míi,
®ã chÝnh lµ sù "hiÖn ®¹i ho¸" cña CNXH d©n chñ. §Ó chèng l¹i nh÷ng
th¸ch thøc cña t×nh h×nh thÕ giíi do viÖc chiÕn tranh l¹nh kÕt thóc, t×m
kiÕm c¬ héi ph¸t triÓn trong thÕ kû XXI, çc ®¶ng d©n chñ x· héi ®· kh«ng
ngõng ®iÒu chØnh, ®æi míi chÝnh s¸ch, c¬ng lÜnh, tõng bíc h×nh thµnh
mét trµo lu t tëng chÝnh trÞ míi, ®ã lµ C§TB. Néi dung chñ yÕu cña nã lµ
tiÕp thu chñ tr¬ng cña CNTD míi trong ph¹m vi CNXH d©n chñ, lµ sù kÕt
hîp gi÷a CNXH d©n chñ víi CNTD míi, lµ sù ®iÒu chØnh l¹i cña CNXH
22
d©n chñ... [45, tr. 3]. Nãi çch kh¸c, C§TB lµ sù ®iÒu chØnh ë gi÷a m« h×nh
cæ ®iÓn cña CNXH d©n chñ (m« h×nh Nhµ níc phóc lîi) víi m« h×nh thÞ tr-
êng tù do (The free market) vµ nã cßn ®îc gäi lµ m« h×nh Nhµ níc ®Çu t cho
x· héi vµ phóc lîi x· héi (Social investment state and welfare society).
1.1.2. Çc giai ®o¹n ph¸t triÓn cña trµo lu d©n chñ x· héi
Trµo lu d©n chñ x· héi cã nguån gèc tõ phong trµo c«ng nh©n ë çc n-
íc t b¶n ph¸t triÓn T©y ¢u kho¶ng 150 n¨m tríc. §Õn nay nã ®· tr¶i qua
nhiÒu giai ®o¹n ph¸t triÓn th¨ng trÇm phøc t¹p. §Ó ph©n kú çc giai ®o¹n
cña trµo lu d©n chñ x· héi, cÇn dùa trªn hai c¨n cø: Tríc hÕt lµ dùa trªn c¬ së
kinh tÕ - x· héi, nãi çch kh¸c lµ dùa trªn nh÷ng giai ®o¹n ph¸t triÓn cña
CNTB tõ gi÷a thÕ kû XIX ®Õn nay. Thø hai lµ dùa trªn nh÷ng sù kiÖn lÞch
sö quan träng cña phong trµo c«ng nh©n nãi chung, ®Æc biÖt lµ nh÷ng ®¹i
héi quan träng cña Quèc tÕ XHCN. Trªn c¬ së ph¬ng ph¸p luËn nh vËy, cã
thÓ chia sù ph¸t triÓn cña trµo lu d©n chñ x· héi thµnh 4 giai ®o¹n víi nh÷ng
®Æc ®iÓm chñ yÕu ë mçi giai ®o¹n nh sau:
1.1.2.1. Giai ®o¹n thø nhÊt, tõ nh÷ng n¨m 60 - 70 cña thÕ kû XIX ®Õn
chiÕn tranh thÕ giíi lÇn thø I
Trong giai ®o¹n nµy, trµo lu d©n chñ x· héi g¾n liÒn víi bèi c¶nh
ch©u ¢u nãi chung, níc §øc nãi riªng vµ CNTB ®ang tõ c¹nh tranh tù do
chuyÓn sang ®éc quyÒn. §©y còng lµ thêi kú cuéc çch m¹ng c«ng nghiÖp
lÇn thø nhÊt ®îc triÓn khai m¹nh mÏ ë çc trung t©m TBCN lín.
Sau cuéc çch m¹ng 1848 - 1849, CNTB cã bíc ph¸t triÓn m¹nh mÏ.
Trong giai ®o¹n 1850 - 1870, phong trµo d©n téc - d©n chñ cña giai cÊp t
s¶n vÒ c¬ b¶n ®· ®¸nh b¹i chÕ ®é phong kiÕn. Trong giai ®o¹n 1870 -
1900, CNTB ngµy cµng kh¼ng ®Þnh u thÕ tuyÖt ®èi vµ b¾t ®Çu chuyÓn
dÇn tõ tù do c¹nh tranh sang lòng ®o¹n, ®Õ quèc chñ nghÜa. Sù ph¸t triÓn
23
cña CNTB ®· kÐo theo sù ph¸t triÓn cña GCCN vµ lµm thay ®æi mét çch
s©u s¾c c¬ cÊu cña GCCN. Sè lîng c«ng nh©n lµm thuª ë çc níc TBCN t¨ng
lªn nhanh chãng: §Õn cuèi thÕ kû XIX, sè lîng c«ng nh©n c«ng nghiÖp ®·
lªn tíi 40 triÖu ngêi, nÕu kÓ c¶ c«ng nh©n n«ng nghiÖp vµ nh÷ng ngêi lµm
thuª ë çc ngµnh nghÒ kh¸c th× con sè nµy cßn cao h¬n - trªn 80 triÖu ngêi.
GCCN ®· trë thµnh mét lùc lîng lín m¹nh, n¾m gi÷ nh÷ng kh©u träng yÕu
trong nÒn kinh tÕ TBCN. Tuy vËy, do sù bãc lét nÆng nÒ cña giai cÊp t
s¶n, ®iÒu kiÖn sèng vµ lao ®éng cña nh÷ng ngêi lµm thuª trë nªn tåi tÖ h¬n
so víi thêi kú t b¶n tù do c¹nh tranh (cêng ®é lao ®éng t¨ng, tai n¹n lao ®éng
x¶y ra thêng xuyªn, lao ®éng phô n÷ vµ trÎ em trë thµnh phæ biÕn, hËu qu¶
nÆng nÒ cña khñng ho¶ng kinh tÕ...). GCCN ngµy cµng bÞ bÇn cïng ho¸,
bÞ bãc lét nÆng nÒ vµ lao ®éng trong nh÷ng ®iÒu kiÖn hÕt søc kh¾c
nghiÖt (vÝ dô, ë Anh vµ Mü ngµy lao ®éng lµ 10 giê, ë §øc lµ 10-12 giê, ë
Ph¸p, Hµ Lan, Italia lµ 11-12 giê, ë T©y Ban Nha lµ 12-13 giê, ë Nga lµ 12-
15 giê vµ ë NhËt B¶n lµ 12-16 giê [39, tr. 69]). M©u thuÉn giai cÊp vµ ®Êu
tranh giai cÊp gi÷a lao ®éng vµ t b¶n ngµy cµng s©u s¾c, quyÕt liÖt.
Tr¶i qua cuéc çch m¹ng 1848 - 1849, ®îc tiÕp thu lý luËn CNXH
khoa häc cña M¸c vµ ¡ngghen, GCCN ngµy cµng trëng thµnh vµ gi¸c ngé vÒ
sø mÖnh lÞch sö còng nh søc m¹nh cña m×nh. Sù trëng thµnh ®ã ®îc ®¸nh
dÊu b»ng viÖc ra ®êi vµ ph¸t triÓn cña çc ®¶ng d©n chñ x· héi cã tÝnh
chÊt quÇn chóng vµ çch m¹ng cïng çc tæ chøc kh¸c cña GCCN trong çc níc
TBCN, b»ng sù ra ®êi vµ ho¹t ®éng cña çc tæ chøc quèc tÕ cña GCCN
(Quèc tÕ I vµ Quèc tÕ II).
Níc §øc vµ phong trµo c«ng nh©n §øc ®îc xem lµ n¬i ®Çu tiªn s¶n
sinh ra ®¶ng chÝnh trÞ ®éc lËp cña GCCN. N¨m 1863, Ferdinand Lassalle
(1825-1864) ®· lËp ra Tæng héi c«ng nh©n §øc (ADAV), tæ chøc chÝnh trÞ
®Çu tiªn cña phong trµo c«ng nh©n ch©u ¢u lóc ®ã. Nh÷ng ngêi d©n chñ x·
24
héi coi ®ã lµ cét mèc ®¸nh dÊu sù ra ®êi cña §¶ng D©n chñ x· héi §øc, më
ra bíc ngoÆt trong phong trµo c«ng nh©n §øc. Tuy nhiªn, chÞu ¶nh hëng t t-
ëng cña Lassalle, nªn ho¹t ®éng cña ADAV mang ®Ëm tÝnh chÊt c¶i l¬ng.
Bëi vËy, n¨m 1869, nh÷ng ngêi d©n chñ x· héi chÞu ¶nh hëng cña t tëng m¸c
xÝt, tiªu biÓu cho khuynh híng çch m¹ng ë níc §øc lóc ®ã lµ August Bebel
(1840-1918) vµ Willhem Liebknecht (1828-1910) quyÕt ®Þnh thµnh lËp
§¶ng C«ng nh©n d©n chñ x· héi §øc (SAPD) mang tÝnh chÊt tiÕn bé h¬n so
víi ADAV.
N¨m 1864, C. M¸c vµ Ph. ¡ngghen ®· tham gia trùc tiÕp vµo viÖc
thµnh lËp Héi liªn hiÖp c«ng nh©n quèc tÕ (Quèc tÕ I) - tæ chøc quèc tÕ
®Çu tiªn cña phong trµo c«ng nh©n, thùc hiÖn sù ®oµn kÕt quèc tÕ cña
GCCN trong cuéc ®Êu tranh chèng giai cÊp t s¶n, gãp phÇn tÝch cùc vµo
viÖc phæ biÕn réng r·i CNXH khoa häc trong phong trµo c«ng nh©n vµ rÌn
luyÖn tÝnh çch m¹ng cho GCCN ë çc níc. Bªn c¹nh bíc trëng thµnh to lín
vÒ chÝnh trÞ cña GCCN vµ trµo lu çch m¹ng trong phong trµo c«ng nh©n,
mét trµo lu t tëng c¬ héi chñ nghÜa díi h×nh thøc xÐt l¹i, c¶i l¬ng còng ®·
xuÊt hiÖn vµ ngµy cµng lan réng. Nguån gèc dÉn ®Õn sù ra ®êi vµ ph¸t
triÓn cña trµo lu nµy lµ do hai nh©n tè c¬ b¶n: Thø nhÊt, bíc vµo giai ®o¹n
®éc quyÒn víi kh¶ n¨ng kinh tÕ míi nhê bãc lét siªu lîi nhuËn, giai cÊp t s¶n
®· cã thÓ nu«i dìng tÇng líp "c«ng nh©n quý téc" vµ tõng bíc thùc hiÖn
chÝnh s¸ch chia rÏ phong trµo c«ng nh©n, l«i kÐo mét bé phËn c«ng nh©n
quy thuËn hÖ t tëng t s¶n. Giai cÊp t s¶n kÕt hîp viÖc ®µn ¸p, sö dông b¹o
lùc vµ nhîng bé c«ng nh©n trªn nh÷ng vÊn ®Ò kh«ng quan träng nh»m chia
rÏ, lµm suy yÕu phong trµo c«ng nh©n vµ gi÷ sù æn ®Þnh cña chÕ ®é
TBCN. Thø hai, cïng víi t tëng CNXH khoa häc cña M¸c vµ ¡ngghen, cßn cã
nhiÒu lo¹i t tëng vµ lý luËn kh¸c th©m nhËp vµ ph¸t triÓn trong phong trµo
c«ng nh©n (t tëng c¶i l¬ng cña Lassalle, chñ nghÜa v« chÝnh phñ cña
25
Bacunin, chñ nghÜa c«ng liªn ë Anh, chñ nghÜa Prudon ë Ph¸p...). Së dÜ t t-
ëng t s¶n vµ çc lo¹i lý luËn kh¸c cã thÓ th©m nhËp ®îc vµo phong trµo
c«ng nh©n lµ do tÝnh ®a t¹p vÒ nguån gèc, thµnh phÇn xuÊt th©n ®· dÉn
tíi sù ph©n ho¸ cña GCCN thµnh nhiÒu lùc lîng víi nh÷ng quan ®iÓm kh¸c
nhau.
Trong giai ®o¹n nµy ®· diÔn ra sù kiÖn C«ng x· Pari (1871). §ã lµ

mét trang lÞch sö hµo hïng cña phong trµo c«ng nh©n quèc tÕ, song sù thÊt
b¹i cña C«ng x· Pari víi h×nh thøc lµ con ®êng çch m¹ng b¹o lùc, cïng víi
viÖc ph¸t triÓn tÝnh phøc t¹p vÒ thµnh phÇn vµ c¬ së x· héi cña trµo lu d©n
chñ x· héi ®· gãp phÇn thóc ®Èy khuynh híng c¶i l¬ng trong néi bé phong
trµo c«ng nh©n nãi chung vµ trong trµo lu d©n chñ x· héi nãi riªng ph¸t
triÓn. Cuéc ®Êu tranh gi÷a trµo lu t tëng m¸c xÝt vµ trµo lu t tëng c¬ héi
ngµy cµng s©u s¾c, chñ nghÜa c¬ héi ngµy cµng lan réng vµ g©y ra t×nh
tr¹ng chia rÏ trong Quèc tÕ I, buéc tæ chøc nµy ph¶i gi¶i t¸n vµo n¨m 1876.
Sau C«ng x· Pari lµ thêi kú ph¸t triÓn nhanh chãng cña çc ®¶ng d©n
chñ x· héi. Bªn c¹nh ®ã, cßn do sù më réng nÒn d©n chñ t s¶n trong thêi kú
thÞnh vîng cña CNTB ë nh÷ng thËp niªn cuèi cïng cña thÕ kû XIX. trong
nh÷ng n¨m 80 - 90 cña thÕ kû XIX, nhiÒu ®¶ng d©n chñ x· héi víi nh÷ng tªn
gäi kh¸c nhau ®· ra ®êi ë mét lo¹t níc ch©u ¢u: §¶ng C«ng nh©n Ph¸p
(1879), §¶ng D©n chñ x· héi BØ (1879), §¶ng D©n chñ x· héi Hµ Lan
(1889), §¶ng C«ng nh©n d©n chñ x· héi Thuþ §iÓn (1889)... Ngoµi ra, ë çc
níc Bå §µo Nha, T©y Ban Nha, Nauy, Thôy SÜ, §an M¹ch, Italia... ®Òu ra
®êi çc ®¶ng c«ng nh©n Ýt nhiÒu mang t tëng d©n chñ x· héi, ®ång thêi
còng chÞu ¶nh hëng cña chñ nghÜa M¸c.
Sù trëng thµnh vµ ph¸t triÓn m¹nh cña phong trµo c«ng nh©n, phong
trµo c«ng ®oµn vµ ®Æc biÖt lµ sù ra ®êi cña mét lo¹t ®¶ng d©n chñ x· héi
26
cã tÝnh chÊt XHCN ngµy cµng ®Ëm nÐt lµ nh÷ng ®iÒu kiÖn kh¸ch quan
trùc tiÕp ®a ®Õn viÖc thµnh lËp tæ chøc quèc tÕ míi cña phong trµo c«ng
nh©n - Quèc tÕ II - vµo n¨m 1889. Sù ra ®êi cña Quèc tÕ II ®¸nh dÊu bíc
ph¸t triÓn míi cña phong trµo c«ng nh©n, phong trµo d©n chñ x· héi trong
thËp kû cuèi cïng cña thÕ kû XIX. Sau khi ¡ngghen mÊt (1895), mÆc dï ®·
xuÊt hiÖn trµo lu B«nsªvÝch do Lªnin ®øng ®Çu kiªn quyÕt ®Êu tranh
chèng t tëng c¬ héi, nhng chñ nghÜa c¬ héi vÉn chiÕm u thÕ trong Quèc tÕ
II, cuèi cïng ®· dÉn tæ chøc nµy ®Õn chç ph¸ s¶n vµo n¨m 1914. Çc lùc lîng
çch m¹ng, çnh t¶ trong çc ®¶ng d©n chñ x· héi trung thµnh víi t tëng cña
CNXH khoa häc ®· tËp hîp xung quanh §¶ng B«nsªvÝch Nga do Lªnin ®øng
®Çu, thµnh lËp Quèc tÕ céng s¶n (Quèc tÕ III) vµo n¨m 1919 vµ çc ®¶ng
céng s¶n ë çc níc. Sù ph¸ s¶n cña Quèc tÕ II, sù thµnh lËp çc ®¶ng céng s¶n
vµ Quèc tÕ céng s¶n ®¸nh dÊu "cuéc chia tay lÞch sö" gi÷a hai trµo lu céng
s¶n vµ d©n chñ x· héi trong phong trµo c«ng nh©n quèc tÕ.
Nh vËy, trong giai ®o¹n ph¸t triÓn lÞch sö ®Çu tiªn cña trµo lu d©n
chñ x· héi cã thÓ thÊy, xÐt vÒ tæng thÓ, sù lín m¹nh vµ trëng thµnh cña
GCCN ch©u ¢u tõ nöa cuèi thÕ kû XIX ®Õn nh÷ng n¨m ®Çu thÕ kû XX lµ
çi n«i cña phong trµo d©n chñ x· héi. Tuy nhiªn, biÕn ®æi lín nhÊt trong néi
bé trµo lu lµ sù ph©n ho¸ ngµy cµng ®Ëm nÐt thµnh hai khuynh híng:
Khuynh híng d©n chñ x· héi çch m¹ng chÞu ¶nh hëng tÝch cùc cña t tëng
m¸c xÝt, lµ c¬ së cña çc ®¶ng céng s¶n vµ c«ng nh©n sau nµy; khuynh híng
d©n chñ x· héi c¶i long ®èi lËp víi khuynh híng m¸c xÝt, ®i ngîc l¹i lîi Ých
çch m¹ng cña giai cÊp v« s¶n vµ phong trµo c«ng nh©n. Nh÷ng ®¹i diÖn
tiªu biÓu cho khuynh híng nµy trong phong trµo d©n chñ x· héi ë níc §øc nãi
riªng vµ ch©u ¢u nãi chung lµ F. Lassalle, E. Bernstein vµ K. Kaustky.
Nh÷ng quan ®iÓm cña çc «ng nµy ®· trë thµnh nÒn t¶ng t tëng, lý luËn cña
trµo lu d©n chñ x· héi. Cã thÓ nãi, hÇu nh kh«ng cã mét quan ®iÓm lý luËn
27
hiÖn ®¹i nµo cña CNXH d©n chñ l¹i kh«ng dùa trªn nh÷ng quan ®iÓm lý
luËn ®· ®îc h×nh thµnh tõ giai ®o¹n nµy, nhÊt lµ çc quan ®iÓm cña E.
Bernstein. Ph©n tÝch nh÷ng hiÖn tîng míi cña CNTB cuèi thÕ kû XIX,
Bernstein ®· xÐt l¹i vµ phñ nhËn mét lo¹t çc luËn ®iÓm quan träng cña chñ
nghÜa M¸c vÒ sù tiªu vong cña CNTB, sù cÇn thiÕt cña ®Êu tranh giai cÊp,
çch m¹ng v« s¶n vµ chuyªn chÝnh v« s¶n. §ång thêi ®Ò ra nh÷ng nguyªn
t¾c cña quan niÖm míi vÒ con ®êng vµ môc tiªu cña CNXH. §ã lµ con ®êng
c¶i çch d©n chñ vµ CNXH d©n chñ kh¸c biÖt víi con ®êng çch m¹ng v«
s¶n, çch m¹ng XHCN cña chñ nghÜa M¸c. §Ò cao çc h×nh thøc ®Êu tranh
nghÞ trêng, c«ng khai vµ vai trß siªu giai cÊp cña nhµ níc d©n chñ t s¶n,
Bernstein thùc tÕ ®· b¸c bá con ®êng çch m¹ng b¹o lùc, ®Êu tranh giai cÊp
vµ xo¸ bá nhµ níc t s¶n, thiÕt lËp nhµ níc chuyªn chÝnh v« s¶n ®Ó tiÕn tíi
CNXH. §èi víi Bernstein, chØ cÇn sö dông nhµ níc d©n chñ ®Ó tiÕn hµnh
çc cuéc c¶i t¹o hoµ b×nh CNTB lµ cã thÓ tiÕn tíi CNXH vµ môc tiªu gi¶i
phãng GCCN.
1.1.2.2. Giai ®o¹n thø hai, tõ sau chiÕn tranh thÕ giíi thø I ®Õn kÕt thóc
chiÕn tranh thÕ giíi thø II
Sau chiÕn tranh thÕ giíi thø I, CNTB ®i vµo kh¾c phôc hËu qu¶
chiÕn tranh, khñng ho¶ng vµ tiÕp tôc ph¸t triÓn theo khuynh híng ®Õ quèc
chñ nghÜa. Sau th¾ng lîi cña Çch m¹ng th¸ng Mêi, níc Nga X« viÕt - nhµ n-
íc XHCN ®Çu tiªn trªn thÕ giíi - ra ®êi vµ b¾t tay vµo x©y dùng mét x· héi
míi - x· héi XHCN. Díi ¶nh hëng cña Çch m¹ng th¸ng Mêi, mét cao trµo çch
m¹ng ®· diÔn ra ë ch©u ¢u trong nh÷ng n¨m 1918 - 1923, nhng ®· bÞ giai
cÊp t s¶n ®µn ¸p vµ thÊt b¹i. T×nh h×nh ®ã ®· t¸c ®éng trùc tiÕp ®Õn çc
®¶ng cña phong trµo c«ng nh©n, lóc ®ã chñ yÕu lµ çc ®¶ng d©n chñ x·
héi, lµm cho trµo lu d©n chñ x· héi l©m vµo t×nh tr¹ng ph©n ho¸ s©u s¾c
vÒ tæ chøc, lùc lîng thµnh ph¸i t¶, ph¸i h÷u vµ ph¸i gi÷a. Ph¸i t¶ bao gåm ®¹i
28
bé phËn lµ nh÷ng ngêi d©n chñ x· héi çch m¹ng, m¸c xÝt. Ph¸i h÷u vµ ph¸i
gi÷a gÇn nhau vÒ khuynh híng t tëng c¬ héi vµ xÐt l¹i, c¶i l¬ng ®èi lËp víi
chñ nghÜa M¸c. Hai ph¸i nµy kh«ng lín h¬n ph¸i t¶ vÒ lùc lîng, nhng bao
gåm mét bé phËn ®¸ng kÓ nh÷ng l·nh tô ®¬ng thêi cña çc ®¶ng d©n chñ x·
héi.
Cuéc ®Êu tranh trong phong trµo c«ng nh©n vµ cuéc ®Êu tranh gi÷a
ba khuynh híng vµ lùc lîng cÊu thµnh phong trµo d©n chñ x· héi (ph¸i t¶,
ph¸i h÷u, ph¸i gi÷a) ë nh÷ng thËp kû ®Çu cña thÕ kû XX ®· ®a ®Õn sù ®èi
lËp ngµy cµng t¨ng vÒ t tëng gi÷a mét bªn lµ nh÷ng ngêi d©n chñ x· héi çch
m¹ng, m¸c xÝt (ph¸i t¶), víi bªn kia lµ nh÷ng ngêi d©n chñ x· héi thuéc ph¸i
h÷u vµ ph¸i gi÷a theo khuynh híng xÐt l¹i vµ c¬ héi. Bé phËn nh÷ng ngêi
d©n chñ x· héi çch m¹ng, m¸c xÝt thuéc ph¸i t¶ ®· t¸ch ra thµnh lËp çc
®¶ng céng s¶n, tõ ®ã thµnh lËp Quèc tÕ céng s¶n vµo n¨m 1919, t¹o thµnh
mét trµo lu míi cña phong trµo c«ng nh©n - phong trµo céng s¶n. Bé phËn
theo ph¸i h÷u ®· tËp hîp l¹i lùc lîng nh»m kh«i phôc l¹i Quèc tÕ II vµo n¨m
1919 ë Geneve (Thuþ SÜ). Th¸ng 2/1921, nh÷ng ngêi d©n chñ x· héi thuéc
ph¸i gi÷a còng ®· häp §¹i héi ë Viena (¸o), cã 20 ®¶ng vµ tæ chøc d©n chñ x·
héi tham gia, lËp ra Quèc tÕ céng ®ång lao ®éng (cßn ®îc gäi lµ Quèc tÕ
hai rìi). Th¸ng 5/1923, çc ®¶ng d©n chñ x· héi thuéc Quèc tÕ II vµ Quèc tÕ
hai rìi ®· liªn kÕt víi nhau, tæ chøc §¹i héi t¹i Hamburg (§øc), lËp ra Quèc tÕ
c«ng nh©n XHCN, phôc håi vµ ph¸t triÓn trµo lu d©n chñ x· héi. Tæ chøc
quèc tÕ nµy tån t¹i cho ®Õn chiÕn tranh thÕ giíi thø II.
Vµo nh÷ng n¨m 30 cña thÕ kû XX, tríc nguy c¬ cña chñ nghÜa ph¸t
xÝt, trµo lu d©n chñ x· héi l¹i mét lÇn n÷a r¬i vµo t×nh tr¹ng ph©n ho¸ s©u
s¾c vÒ t tëng vµ tæ chøc. LÇn nµy, sù ph©n ho¸ chñ yÕu lµ sù h×nh thµnh
hai ph¸i trong trµo lu d©n chñ x· héi vµ trong çc ®¶ng d©n chñ x· héi: ph¸i
h÷u ph¶n béi phong trµo c«ng nh©n, ®i theo giai cÊp t s¶n vµ ph¸i t¶ chñ tr-
29
¬ng b¶o vÖ Liªn X«, chèng nguy c¬ ph¸t xÝt. Trong chiÕn tranh thÕ giíi thø
II, ®a sè nh÷ng ngêi d©n chñ x· héi ph¸i t¶ ®· s¸t çnh cïng nh÷ng ngêi céng
s¶n ®Êu tranh chèng chñ nghÜa ph¸t xÝt. Trµo lu d©n chñ x· héi còng ®·
kh«ng tr¸nh khái sù khñng bè, ®µn ¸p cña chñ nghÜa ph¸t xÝt, bÞ tæn thÊt
vµ suy yÕu. ë mét sè níc nh §øc, ¸o, ®¶ng d©n chñ x· héi bÞ cÊm ho¹t ®éng;
ë mét sè níc Trung vµ §«ng ¢u nhiÒu ®¶ng d©n chñ x· héi bÞ tan vì.
Nh×n chung, sau khi Quèc tÕ II bÞ ph¸ s¶n, ph¸i t¶ t¸ch ra thµnh lËp
çc ®¶ng céng s¶n vµ gia nhËp Quèc tÕ céng s¶n, th× ph¸i h÷u vµ ph¸i gi÷a
®· cã nhiÒu cè g¾ng nh»m kh«i phôc l¹i trµo lu d©n chñ x· héi vÒ t tëng vµ
tæ chøc. Phong trµo c«ng nh©n quèc tÕ bÞ ph©n liÖt thµnh hai tæ chøc ®èi
lËp nhau vµ ®Êu tranh gay g¾t víi nhau vÒ hµng lo¹t çc vÊn ®Ò lý luËn vµ
thùc tiÔn quan träng nh con ®êng vµ ph¬ng ph¸p thiÕt lËp vµ x©y dùng
CNXH ë çc níc, chuyªn chÝnh v« s¶n, lý luËn vµ thùc tiÔn x©y dùng
CNXH ë Liªn X«... Phª ph¸n vµ b¸c bá çc quan niÖm cña nh÷ng ngêi céng
s¶n Nga vÒ nhµ níc chuyªn chÝnh v« s¶n, vÒ x· héi ho¸ çc t liÖu s¶n xuÊt,
vÒ nhµ níc qu¶n lý tËp trung nÒn kinh tÕ vµ çc lÜnh vùc x· héi kh¸c..., çc
nhµ l·nh ®¹o d©n chñ x· héi thuéc ph¸i h÷u cho r»ng, çc níc d©n chñ tiªn
tiÕn ë ch©u ¢u cÇn ®i theo con ®êng cña CNXH d©n chñ, thùc hiÖn chÕ
®é d©n chñ chÝnh trÞ, chÕ ®é d©n chñ trong kinh tÕ vµ trong çc lÜnh vùc
x· héi kh¸c chø kh«ng ph¶i ®i theo con ®êng cña çch m¹ng Nga. Cßn nh÷ng
ngêi d©n chñ x· héi ph¸i t¶ chñ tr¬ng kÕ thõa di s¶n lý luËn çch m¹ng cña
çc ®¶ng d©n chñ x· héi trong giai ®o¹n thø nhÊt, díi ¶nh hëng cña M¸c vµ
¡ngghen, thõa nhËn ý nghÜa vµ gi¸ trÞ lÞch sö cña Çch m¹ng th¸ng Mêi, b¶o
vÖ Liªn X«, chèng CNTB, chñ nghÜa ®Õ quèc. MÆc dÇu cã sù ph©n ho¸
ngµy cµng s©u s¾c vÒ t tëng, nhng vÒ c¬ b¶n chiÒu híng tho¶ hiÖp trong
néi bé còng nh víi giai cÊp t s¶n lµ nÐt ®Æc trng cña trµo lu d©n chñ x· héi
trong giai ®o¹n nµy. VÒ mÆt t tëng, çc ®¶ng d©n chñ x· héi trong giai
30
®o¹n nµy ®Òu chèng céng s¶n, chèng Liªn X«, g¾n bã víi CNTB ë mét møc
®é nhÊt ®Þnh.
1.1.2.3. Giai ®o¹n thø ba, tõ sau chiÕn tranh thÕ giíi thø II ®Õn cuèi
nh÷ng n¨m 70 thÕ kû XX
ChiÕn tranh thÕ giíi thø II kÕt thóc b»ng thÊt b¹i cña chñ nghÜa ph¸t
xÝt vµ th¾ng lîi cña çc lùc lîng d©n chñ, tiÕn bé, tríc hÕt lµ cña çc lùc lîng
®Êu tranh cho CNXH vµ ®éc lËp d©n téc, ®øng ®Çu lµ Liªn X«. Ngay sau
khi chiÕn tranh kÕt thóc, mét lo¹t níc ë ch©u ¢u, ch©u ¸ díi sù l·nh ®¹o cña
®¶ng céng s¶n ®· ®i theo con ®êng XHCN. Phong trµo céng s¶n ph¸t triÓn
m¹nh mÏ. Trong lóc ®ã, trµo lu d©n chñ x· héi vÉn cßn ë t×nh tr¹ng khñng
ho¶ng nÆng nÒ vµ çc ®¶ng d©n chñ x· héi ph¶i mÊt 6-7 n¨m míi phôc håi
l¹i ®îc. Trong nöa cuèi nh÷ng n¨m 40, ë çc níc Trung vµ §«ng ¢u, çc ®¶ng
d©n chñ x· héi hoÆc lµ hîp nhÊt víi ®¶ng céng s¶n, hoÆc lµ tån t¹i víi t çch
mét chÝnh ®¶ng nhng chÊp nhËn vai trß l·nh ®¹o cña ®¶ng céng s¶n, tham
gia mÆt trËn thèng nhÊt, phÊn ®Êu x©y dùng CNXH. ë nhiÒu níc T©y ¢u
vµ B¾c ¢u, çc ®¶ng d©n chñ x· héi hoÆc lµ ®îc kh«i phôc, hoÆc ®îc
thµnh lËp l¹i vµ ®· tham gia chÝnh quyÒn...
Çc ®¶ng d©n chñ x· héi chñ tr¬ng thµnh lËp mét tæ chøc quèc tÕ
míi. Ngay tõ th¸ng 9/1944, díi sù b¶o trî cña C«ng ®¶ng Anh, mét sè nhµ d©n
chñ x· héi lu vong ®· tæ chøc mét héi nghÞ nghiªn cøu nh÷ng vÊn ®Ò liªn
quan ®Õn mét tæ chøc quèc tÕ trong t¬ng lai (sau chiÕn tranh) cña çc ®¶ng
d©n chñ x· héi. N¨m 1946, còng t¹i níc Anh ®· thµnh lËp ra mét ñy ban t vÊn
vÒ vÊn ®Ò ®ã. Th¸ng 11/1947, ñy ban Héi nghÞ XHCN quèc tÕ (Committe
of the International Socialist Confrence - COMISCO) ®îc thµnh lËp thay thÕ
cho ñy ban t vÊn, çc ®¶ng d©n chñ x· héi ®Òu cã ®¹i diÖn tham gia trong
®ã. Th¸ng 5/1948, çc ®¶ng d©n chñ x· héi ë Trung vµ §«ng ¢u bÞ khai trõ
31
ra khái tæ chøc çc ®¶ng d©n chñ x· héi. H×nh thøc khai trõ nµy còng ®îc
më réng ra ®èi víi tÊt c¶ çc ®¶ng d©n chñ x· héi cã quan hÖ hîp t¸c víi çc
®¶ng céng s¶n. Nh vËy, nh÷ng ngêi d©n chñ x· héi vÉn theo ®uæi chÝnh
s¸ch chèng céng, ñng hé trªn thùc tÕ ®êng lèi chiÕn tranh l¹nh cña chñ nghÜa
®Õ quèc chèng çc níc XHCN, lµm suy yÕu phong trµo c«ng nh©n, ®i ngîc
l¹i lîi Ých cña c«ng nh©n vµ ®«ng ®¶o nh©n d©n lao ®éng.
N¨m 1950, nh÷ng ngêi ®øng ®Çu trµo lu d©n chñ x· héi ®· tæ chøc
Héi nghÞ cña COMISCO ë §an M¹ch. T¹i Héi nghÞ nµy, lÇn ®Çu tiªn ®¹i
diÖn cña çc ®¶ng d©n chñ x· héi ®· chÝnh thøc bµn ®Õn kh¸i niÖm
"CNXH d©n chñ" cïng víi nh÷ng nguyªn t¾c c¬ b¶n cña nã vµ viÖc x©y
dùng l¹i mét tæ chøc quèc tÕ cña phong trµo d©n chñ x· héi. Th¸ng 7/1951,
t¹i thµnh phè Frankfurt (CHLB §øc) ®· diÔn ra §¹i héi thµnh lËp tæ chøc
quèc tÕ míi cña çc ®¶ng d©n chñ x· héi, lÊy tªn lµ Quèc tÕ XHCN
(Socialist International - SI). Tuyªn ng«n Frankfurt ®· tr×nh bµy mét çch kh¸
®Çy ®ñ vµ hÖ thèng çc nguyªn t¾c cña CNXH d©n chñ, ®¸nh dÊu mét giai
®o¹n hoµn toµn míi cña trµo lu d©n chñ x· héi, mét trµo lu t tëng chÝnh trÞ
hiÖn ®¹i víi tham väng ®øng trªn vµ thay thÕ c¶ hÖ thèng TBCN vµ hÖ
thèng XHCN, ®èi lËp víi c¶ chñ nghÜa tù do - b¶o thñ vµ CNCS. Phª ph¸n
m¹nh mÏ chÕ ®é t b¶n vµ chÕ ®é XHCN ë Liªn X«, Tuyªn ng«n Frankfurt
kh¼ng ®Þnh môc tiªu cña CNXH d©n chñ lµ "mét x· héi cã c«ng b»ng x·
héi, cuéc sèng tèt h¬n, tù do vµ hoµ b×nh trªn tr¸i ®Êt" vµ nh÷ng nguyªn t¾c
c¬ b¶n cña nã lµ d©n chñ chÝnh trÞ, d©n chñ kinh tÕ vµ d©n chñ x· héi.
Theo quan ®iÓm cña nh÷ng ngêi d©n chñ x· héi, d©n chñ chÝnh trÞ lµ tiªu
®Ò quan träng nhÊt cña CNXH d©n chñ. Nã kh«ng ph¶i lµ chuyªn chÝnh v«
s¶n, mµ lµ sù cÇm quyÒn cña nh©n d©n, do nh©n d©n thùc hiÖn vµ v×
nh©n d©n, lµ b¶o ®¶m cho nh©n d©n tÊt c¶ çc quyÒn tù do chÝnh trÞ.
D©n chñ kinh tÕ ®îc quan niÖm nh mét hÖ thèng kinh tÕ n»m díi sù kiÓm
32
so¸t cña toµn x· héi vµ phôc vô lîi Ých cña toµn x· héi th«ng qua çc c«ng cô
nh vai trß ®iÒu tiÕt cña nhµ níc, c¬ chÕ thÞ trêng, chÕ ®é së h÷u hçn hîp
vµ quyÒn tham quyÕt cña çc tËp thÓ lao ®éng. D©n chñ x· héi ®îc coi lµ
môc tiªu chñ yÕu cña CNXH d©n chñ. Nã ®îc thùc hiÖn th«ng qua Nhµ níc
phóc lîi gåm thùc hiÖn çc quyÒn lao ®éng; b¶o hiÓm x· héi cho c«ng d©n,
ngêi vÒ hu, ngêi thÊt nghiÖp; b¶o hiÓm tµn tËt, tai n¹n lao ®éng; s¨n sãc trÎ
em quyÒn häc hµnh cña thanh thiÕu niªn v.v...
Trªn thùc tÕ, trµo lu d©n chñ x· héi ®· tõ bá chñ nghÜa M¸c, xem häc
thuyÕt M¸c chØ cßn lµ di s¶n v¨n ho¸ - lÞch sö. Trµo lu nµy ®a ra quan
®iÓm "tù do t tëng", "trung lËp vÒ thÕ giíi quan", "®a nguyªn ho¸ çc quan
®iÓm", "phi ý thøc hÖ" vµ ®Ò xuÊt "con ®êng thø Ba" - kh«ng ph¶i CNTB,
cµng kh«ng ph¶i CNXH (m« h×nh X« viÕt), mµ lµ con ®êng ®i gi÷a CNTB
vµ CNXH, nh»m kh¾c phôc ®îc nh÷ng cùc ®oan cña c¶ CNTB lÉn CNXH.
MÆc dï cha bao giê cã mét ®Þnh nghÜa hoµn chØnh vÒ chÕ ®é x· héi theo
quan niÖm cña çc nhµ d©n chñ x· héi, tuy nhiªn trong çc v¨n kiÖn còng nh
çc luËn v¨n cña çc l·nh tô d©n chñ x· héi, kh¸i niÖm CNXH d©n chñ ®· ®-
îc ®Ò cËp tíi mÆt nµy, mÆt kh¸c trong sù "®èi lËp" víi CNTB hoÆc
CNXH hiÖn thùc. Môc tiªu cña CNXH d©n chñ, theo nh÷ng ngêi d©n chñ x·
héi lµ mét x· héi "gi¶i phãng cho nh©n d©n khái sù ¸p bøc cña thiÓu sè, trao
tr¶ quyÒn lùc kinh tÕ cho nh©n d©n, t¹o ra x· héi mµ mäi ngêi tù do cã thÓ
cïng nhau lao ®éng vµ b×nh ®¼ng"[54, tr. ].
Nh÷ng luËn ®iÓm c¬ b¶n cña Tuyªn ng«n Frankfurt lµ nÒn t¶ng t tëng
lý luËn cña trµo lu d©n chñ x· héi trong suèt mÊy thËp niªn sau chiÕn tranh
thÕ giíi thø II. Nã lµ kim chØ nam cho çc chÝnh s¸ch, ch¬ng tr×nh hµnh
®éng cña çc ®¶ng d©n chñ x· héi trong suèt çc thËp niªn 50, 60, 70. §©y lµ
thêi kú hoµng kim cña trµo lu d©n chñ x· héi víi nh÷ng ®Æc ®iÓm sau:
NÒn d©n chñ tù do ®a nguyªn; thÓ chÕ kinh tÕ hçn hîp; chÝnh s¸ch ®iÒu
33
tiÕt kinh tÕ vÜ m« theo häc thuyÕt Keynes; mét nhµ níc phóc lîi b¶o ®¶m
gióp ®ì nh÷ng ngêi r¬i vµo hoµn c¶nh khã kh¨n; çc gi¸ trÞ träng t©m: Tù do,
B×nh ®¼ng, §oµn kÕt... §©y còng lµ giai ®o¹n xuÊt hiÖn nh÷ng l·nh tô,
®ång thêi lµ nhµ t tëng cã uy tÝn lín cña trµo lu d©n chñ x· héi hiÖn ®¹i nh
Willy Brandt (§øc), Olof Palme (Thuþ §iÓn), B. Craisky (¸o), F. Mitterand,
M. Roca (Ph¸p)...
1.1.2.4. Giai ®o¹n thø t, tõ cuèi nh÷ng n¨m 70 ®Õn nay. Giai ®o¹n nµy ®îc
chia lµm 2 thêi kú: Thêi kú thø nhÊt tõ cuèi thËp niªn 70 ®Õn gi÷a thËp niªn
90 vµ thêi kú thø hai tõ gi÷a thËp niªn 90 ®Õn nay
Bíc vµo thËp niªn 70, t×nh h×nh thÕ giíi cã nh÷ng thay ®æi c¬ b¶n:
Mü sa lÇy trong cuéc chiÕn tranh ViÖt Nam, bÞ suy yÕu, buéc ph¶i chÊp
nhËn "hoµ dÞu" vµ chÝnh s¸ch cïng tån t¹i hoµ b×nh víi Liªn X« vµ çc níc
XHCN; Liªn X« giµnh ®îc thÕ c©n b»ng chiÕn lîc víi Mü. Sau chiÕn th¾ng
cña ViÖt Nam (n¨m 1975), phong trµo gi¶i phãng d©n téc vµ ®éc lËp d©n
téc cã bíc ph¸t triÓn míi, h¬n 20 níc ®éc lËp d©n téc ë ch©u ¸, ch©u Phi vµ
Mü Latinh ra ®êi, nhiÒu níc ®· lùa chän con ®êng ph¸t triÓn theo ®Þnh híng
XHCN. Cuéc çch m¹ng khoa häc - kü thuËt hiÖn ®¹i ®· dÉn ®Õn sù ph¸t
triÓn m¹nh mÏ cña lùc lîng s¶n xuÊt trong çc níc TBCN, ®ång thêi ®Èy çc
níc nµy l©m vµo cuéc khñng ho¶ng c¬ cÊu trÇm träng. Khñng ho¶ng s¶n
xuÊt thõa ®i ®«i víi t×nh tr¹ng thiÕu vèn, l¹m ph¸t vµ thÊt nghiÖp trÇm
träng ®· lµm cho m©u thuÉn vÒ kinh tÕ - x· héi cña CNTB cµng thªm gay
g¾t.
Cuéc khñng ho¶ng cña CNTB lµ nguyªn nh©n s©u xa dÉn tíi cuéc
khñng ho¶ng vÒ lý luËn, t tëng vµ tæ chøc cña trµo lu d©n chñ x· héi. Do
kinh tÕ khñng ho¶ng, ®êi sèng nh©n d©n, nhÊt lµ c«ng nh©n vµ ngêi lao
®éng lµm thuª gÆp nhiÒu khã kh¨n, n¹n thÊt nghiÖp t¨ng lªn. Çc chÝnh
34
s¸ch vµ biÖn ph¸p c¶i çch x· héi cña nh÷ng ngêi d©n chñ x· héi tá ra bÊt lùc
vµ ph¹m vi ho¹t ®éng cña chóng bÞ thu hÑp. Trong néi bé çc ®¶ng d©n chñ
x· héi, xu híng ph©n ho¸ ngµy cµng t¨ng. Nhu cÇu thùc tiÔn ®ßi hái trµo lu
d©n chñ x· héi ph¶i cã ®æi míi vÒ t tëng vµ lý luËn. Tríc t×nh h×nh ®ã,
nh»m cè g¾ng thÝch øng víi nh÷ng thay ®æi trong t¬ng quan so s¸nh gi÷a
lùc lîng d©n chñ tiÕn bé víi lùc lîng t b¶n ®Õ quèc, nhiÒu ®¶ng d©n chñ x·
héi (§øc, ¸o, Thôy §iÓn...) ®· ®Ò ra ®êng lèi "t tëng míi" thay thÕ cho ®êng
lèi "phi t tëng ho¸" tríc kia víi hy väng ph¸c ho¹ ra bé mÆt míi, hiÖn ®¹i h¬n
cho CNXH d©n chñ.
NÕu tríc ®©y, trong thêi kú "phi t tëng ho¸", nh÷ng ngêi d©n chñ x·
héi ®· tõ bá lý luËn cña M¸c, cho r»ng häc thuyÕt M¸c ®· l¹c hËu so víi sù
ph¸t triÓn cña CNTB hiÖn ®¹i, th× víi ®êng lèi "t tëng míi", nh÷ng ngêi d©n
chñ x· héi l¹i quay trë l¹i víi mét sè di s¶n t tëng cña M¸c hßng t×m nh÷ng
biÖn ph¸p c¶i çch chÕ ®é t b¶n ®ang khñng ho¶ng, lµm cho nã thÝch nghi
víi t×nh h×nh ®· thay ®æi, gãp phÇn gi÷ æn ®Þnh chÕ ®é TBCN. Do ®ã,
khÝa c¹nh næi bËt cña ®êng lèi "t tëng míi" lµ th¸i ®é phª ph¸n ®èi víi
CNTB. Trong viÖc ®¸nh gi¸ CNTB, ph¸i h÷u ra søc biÖn hé cho CNTB, cßn
ph¸i t¶ vµ ph¸i trung gian cho r»ng trong chÕ ®é TBCN, çc m©u thuÉn vµ
sù ph©n ho¸ x· héi ngµy mét s©u s¾c thªm, CNTB vÉn lµ mét trë ng¹i lín
trªn con ®êng tiÕn lªn cña nh©n lo¹i. §Ó kh¾c phôc trë ng¹i ®ã, nh÷ng ngêi
d©n chñ x· héi chñ tr¬ng tiÕn hµnh çc biÖn ph¸p sau:
Thø nhÊt, tiÕp tôc ñng hé kinh tÕ thÞ trêng, ®ång thêi t¹o ra mét c¬
chÕ h¹n chÕ vai trß cña çc thÕ lùc t b¶n lòng ®o¹n, "®Æt lîi Ých x· héi lªn
trªn lîi nhuËn". NÒn kinh tÕ thÞ trêng theo "®êng lèi míi" nµy kh¸c víi
nh÷ng quan ®iÓm tríc ®©y ë chç nã kh«ng chØ dõng l¹i ë nh÷ng biÖn ph¸p
c¶i thiÖn t×nh c¶nh ngêi lao ®éng, mµ muèn th«ng qua chÝnh s¸ch kinh tÕ
35
vµ x· héi cña nhµ níc t¸c ®éng vµo thÞ trêng nh»m b¶o vÖ quyÒn lîi cña ng-
êi lao ®éng.
Thø hai, x©y dùng mét nhµ níc ®øng trªn çc giai cÊp ®Ó thùc hiÖn
ph©n phèi l¹i lîi nhuËn mµ vÉn ®Èy m¹nh ph¸t triÓn kinh tÕ. Çc chÝnh
s¸ch x· héi cña nhµ níc võa kh«ng ®Èy ®îc CNTB ®Õn chç sù tån t¹i cña nã
bÞ ®e do¹ nghiªm träng, mµ ngîc l¹i ph¶i t¹o m«i trêng tèt nhÊt cho sù ph¸t
triÓn kinh tÕ TBCN, võa gi¶m bít sù c¨ng th¼ng cña m©u thuÉn lîi Ých gi÷a
nh÷ng ngêi bÞ bãc lét vµ kÎ bãc lét, t¹o ra çi gäi lµ "Nhµ níc phóc lîi chung".
Thø ba, vÒ çc vÊn ®Ò quèc tÕ, nh÷ng ngêi d©n chñ x· héi ®øng tríc
sù thay ®æi cña t×nh h×nh thÕ giíi ®· thay ®æi chÝnh s¸ch chèng céng s¶n,
chèng çc níc XHCN mét çch c«ng khai b»ng chÝnh s¸ch hoµ ho·n, më quan
hÖ víi çc níc XHCN vµ çc ®¶ng céng s¶n.
Thø t, çc ®¶ng d©n chñ x· héi tham gia tÝch cùc vµo çc ho¹t ®éng
chung cña céng ®ång quèc tÕ nh chèng vò khÝ h¹t nh©n, ®ßi gi¶i trõ qu©n
bÞ. Tuy nhiªn, hä còng ®Èy m¹nh nh÷ng chiÕn dÞch ®ßi çc níc XHCN thùc
hiÖn çi gäi lµ "nh©n quyÒn" vµ "tù do". Tõ çc vÊn ®Ò an ninh vµ hoµ
b×nh, çc ®¶ng d©n chñ x· héi ®· cã sù thay ®æi th¸i ®é ®èi víi phong trµo
gi¶i phãng d©n téc. Hä ®· më réng ph¹m vi ho¹t ®éng sang çc níc thuéc
ch©u ¸, ch©u Phi vµ khu vùc Mü Latinh. Cã thÓ nãi, CNXH d©n chñ tõ mét
trµo lu chÝnh trÞ - x· héi cña ch©u ¢u, giíi h¹n vµo çc vÊn ®Ò cña ch©u
¢u, nay ®· ®îc më réng ra kh¾p çc ch©u lôc.
VÒ mÆt häc thuyÕt, trµo lu d©n chñ x· héi ®· më réng vµ bæ sung 3

gi¸ trÞ c¬ b¶n lµ Tù do, B×nh ®¼ng, §oµn kÕt thµnh hÖ thèng gi¸ trÞ míi víi
viÖc bæ sung thªm gi¸ trÞ Hoµ b×nh vµ Hoµ hîp sinh th¸i. Nh÷ng ngêi d©n
chñ x· héi, ®Æc biÖt lµ ph¸i t¶ ®· sím nhËn thøc ®îc nh÷ng thay ®æi quan
träng trªn thÕ giíi, sím rót ra ®îc nh÷ng vÊn ®Ò cÇn gi¶i quyÕt trªn c¬ së
36
ph©n tÝch kh¸ch quan nh÷ng diÔn biÕn phøc t¹p cña t×nh h×nh thÕ giíi. Hä
biÕt thÝch nghi víi thêi cuéc, kÓ c¶ viÖc biÕt vËn dông mét sè thµnh tùu
cña çc níc XHCN, nhÊt lµ vÒ chÝnh s¸ch x· héi, do ®ã hä ®· ®¹t ®îc nh÷ng
thµnh tùu nhÊt ®Þnh, t¨ng thªm uy tÝn vµ ¶nh hëng trong phong trµo c«ng
nh©n.
Trong nh÷ng n¨m 80 - 90, cuéc çch m¹ng khoa häc - c«ng nghÖ diÔn
ra m¹nh mÏ ®· ®Èy nhanh qu¸ tr×nh quèc tÕ ho¸ vµ TCH kinh tÕ thÕ giíi.
CNTB bíc vµo giai ®o¹n qu¸ ®é tõ x· héi c«ng nghiÖp sang "x· héi hËu c«ng
nghiÖp" víi nh÷ng nguyªn t¾c, thêi c¬ vµ th¸ch thøc míi. Lµn sãng CNTD
míi bïng næ ë tÊt c¶ çc níc TBPT. CNXH hiÖn thùc l©m vµo tr× trÖ, khñng
ho¶ng vµ bÞ sôp ®æ mét m¶ng lín ë Liªn X« - §«ng ¢u. CNXH d©n chñ còng
bÞ khñng ho¶ng nghiªm träng. Çc ®¶ng d©n chñ x· héi cÇm quyÒn tõng t¹o
ra nhiÒu kú tÝch ph¸t triÓn lÇn lît bÞ mÊt quyÒn, trë thµnh çc ®¶ng ®èi
lËp ë hÇu hÕt çc níc TBPT. Sù cÇn thiÕt ph¶i ®æi míi, hiÖn ®¹i ho¸ lý
luËn vµ ®êng lèi, chÝnh s¸ch cña trµo lu d©n chñ x· héi vµ çc ®¶ng d©n
chñ x· héi nh»m ®¸p øng nh÷ng yªu cÇu ph¸t triÓn cña cuéc sèng vµ thêi ®¹i
trë nªn bøc xóc.
Thêi kú nµy lµ thêi kú trµo lu d©n chñ x· héi hoµn thiÖn lý luËn vÒ
CNXH d©n chñ cña m×nh. Theo quan niÖm cña nh÷ng ngêi d©n chñ x· héi,
CNXH d©n chñ kh«ng ph¶i lµ mét m« h×nh, mét cÊu tróc hiÖn thùc nh quan
®iÓm cña chñ nghÜa M¸c. Nãi çch kh¸c, nã kh«ng ph¶i lµ mét chÕ ®é x·
héi víi nh÷ng c¬ cÊu chÝnh trÞ, kinh tÕ, x· héi nhÊt ®Þnh dùa trªn mét
h×nh th¸i kinh tÕ - x· héi nµo ®ã. C¬ng lÜnh cña CNXH d©n chñ ¸p dông
vµo thùc tiÔn tËp trung vµo hai biÖn ph¸p c¬ b¶n lµ ®oµn kÕt vµ tæ chøc x·
héi dùa trªn 3 trô cét sau: Tæ chøc ®¶ng d©n chñ x· héi lµ c¬ së cho çc cuéc
c¶i çch x· héi theo çc gi¸ trÞ cña d©n chñ x· héi; Tæ chøc c«ng ®oµn vµ çc
hiÖp héi ®Ó th¬ng lîng víi giíi chñ; Thµnh lËp çc hîp t¸c x· s¶n xuÊt vµ tiªu
37
thô trªn quy m« nhá ®Ó chuÈn bÞ cho lèi sèng vµ lµm viÖc XHCN [26, tr. ].
Ngêi ta chØ cã thÓ ®¸nh gi¸ ®îc x· héi qua tÝnh chÊt cña nã (vÝ dô x· héi
®ã lµ x· héi d©n chñ hay chuyªn chÝnh - ®éc tµi) vµ qua møc ®é hiÖn thùc
ho¸ çc gi¸ trÞ (Tù do, B×nh ®¼ng vµ §oµn kÕt). Cã thÓ thÊy, CNXH d©n
chñ kh«ng ph¶i lµ mét giai ®o¹n nhÊt ®Þnh trong nh÷ng nÊc thang h×nh th¸i
kinh tÕ - x· héi cña lÞch sö loµi ngêi, kh«ng ph¶i lµ thêi kú sau TBCN, mµ
tån t¹i ngay trong lßng CNTB, sèng céng sinh víi CNTB.
Tõ mét lo¹t çc lý do gièng nhau, çc ®¶ng d©n chñ x· héi ë ch©u ¢u tõ
nöa cuèi nh÷ng n¨m 70 ®· r¬i vµo mét cuéc khñng ho¶ng s©u s¾c. Cuéc
khñng ho¶ng Êy thÓ hiÖn râ trªn nhiÒu cÊp ®é gièng nhau nh: MÊt cö tri vµ
do ®ã mÊt vÞ trÝ cÇm ®Çu chÝnh phñ, gi÷ thÕ thñ vÒ chÝnh trÞ vµ tinh
thÇn trong suèt thêi gian dµi tríc sù th¾ng thÕ cña CNTD míi, t×nh tr¹ng
gi¶m sót ®¶ng viªn, c¨ng th¼ng trong néi bé vµ hoµi nghi vÒ b¶n chÊt cña
çc ®¶ng d©n chñ x· héi víi ý thøc cho r»ng trong thÕ giíi ®· thay ®æi th×
çc biÖn ph¸p cæ ®iÓn trong chÝnh s¸ch kinh tÕ vµ chÝnh s¸ch x· héi sÏ
kh«ng cßn gióp Ých g× n÷a ®Ó ®¹t tíi nh÷ng môc tiªu quan träng nhÊt cña
d©n chñ x· héi. ViÖc t×m ra ®èi s¸ch linh ho¹t vµ quan träng h¬n lµ b»ng
hµnh ®éng thùc tÕ tiÕn hµnh ®Êu tranh chèng l¹i cuéc tÊn c«ng cña çc thÕ
lùc cùc h÷u, trë nªn mét nhiÖm vô cã tÝnh cÊp b¸ch ®èi víi çc ®¶ng d©n
chñ x· héi.
Sau thêi kú "khñng ho¶ng", "tho¸i trµo" tríc ¶nh hëng cña sù ®æ vì cña
hÖ thèng XHCN, trµo lu d©n chñ x· héi ®· dÇn lÊy l¹i ®îc vÞ thÕ cña
m×nh. Trong çc ®¹i héi cña Quèc tÕ XHCN vµ çc cuéc gÆp thîng ®Ønh
gi÷a l·nh ®¹o d©n chñ x· héi ë mét sè níc ®Òu ®Ò xuÊt, bµn b¹c çc chñ ®Ò
kh¸c nhau nh»m ®i tíi thèng nhÊt vÒ nh÷ng ®Þnh híng chung cho qu¸ tr×nh
®iÒu chØnh, c¶i çch ®æi míi d©n chñ x· héi. §¹i héi XIX cña SI (BÐclin,
1992) víi NghÞ quyÕt "D©n chñ x· héi trong mét thÕ giíi ®ang thay ®æi"
38
nh»m ph¶n kÝch l¹i CNTD míi, æn ®Þnh t×nh h×nh çc ®¶ng thµnh viªn...
®¸nh dÊu viÖc b¾t ®Çu ®iÒu chØnh lý luËn vµ chÝnh s¸ch cña trµo lu
d©n chñ x· héi. Do t×nh h×nh thùc tiÔn, nªn híng lùa chän chung trong lý
luËn vµ chÝnh s¸ch cña ®a sè ®¶ng thµnh viªn SI lµ ®iÒu chØnh sang phÝa
h÷u. Th«ng qua lÇn ®iÒu chØnh nµy, SI b¾t ®Çu giµnh l¹i ®îc quyÒn chñ
®éng, mét sè ®¶ng l¹i trë l¹i n¾m quyÒn. TiÕp ®ã, ®Ó øng phã víi nh÷ng
th¸ch thøc ngµy cµng gia t¨ng cña TCH, §¹i héi lÇn thø XX cña SI (Pari,
1996) x¸c ®Þnh nhiÖm vô träng t©m lµ ®Êu tranh chèng CNTD míi, chèng
nh÷ng ¶nh hëng tiªu cùc cña TCH. §Õn n¨m 1999, SI l¹i häp §¹i héi lÇn thø
XXI ë Pari, ph©n tÝch toµn diÖn nh÷ng c¬ héi vµ th¸ch thøc cña TCH. T¹i
§¹i héi ®· diÔn ra cuéc tranh luËn gi÷a çc ®¶ng d©n chñ x· héi xoay quanh
viÖc ®iÒu chØnh chiÕn lîc cña SI trong thÕ kû míi. Phe truyÒn thèng (çnh
t¶ cò) do §¶ng X· héi Ph¸p lµm ®¹i diÖn cho r»ng, sau chiÕn tranh l¹nh, SI
vÉn ph¶i ®i C§TB ë gi÷a CNCS vµ CNTB; cßn phe cÊp tiÕn (çnh t¶ míi)
do C«ng ®¶ng Anh lµm ®¹i diÖn l¹i cho r»ng, sau sù kiÖn Liªn X« - §«ng
¢u, tríc sù th¾ng thÕ cña CNTD míi, SI cÇn ph¶i chuyÓn sang ®i theo C§TB
ë gi÷a CNXH d©n chñ vµ CNTD míi. Do phe cÊp tiÕn chiÕm u thÕ nªn kÕt
qu¶ lµ t tëng C§TB míi ®îc çc ®¶ng thµnh viªn ñng hé. Do t¸c ®éng cña
viÖc ®iÒu chØnh chiÕn lîc, mét lo¹t çc ®¶ng d©n chñ x· héi lªn cÇm
quyÒn ë T©y ¢u trong nöa cuèi thËp niªn 90 (thêi kú hng thÞnh cã tíi 13/15
níc ë EU lµ do ®¶ng d©n chñ x· héi hoÆc cÇm quyÒn, hoÆc liªn minh cÇm
quyÒn). Nh÷ng n¨m gÇn ®©y, do TCH ngµy cµng t¸c ®éng m¹nh mÏ, mÆt
tr¸i cña nã ngµy mét béc lé râ rµng h¬n, cïng víi ®ã lµ "chñ nghÜa ®¬n ph -
¬ng" cña Mü ®îc t¨ng cêng sau ngµy 11/9/2001 ®e däa nghiªm träng ®Õn
hoµ b×nh vµ ph¸t triÓn cña thÕ giíi, t tëng C§TB gÆp nhiÒu trë ng¹i, nªn SI
®· häp §¹i héi lÇn thø XXII ë Brazil (10/2003) ®Ó tiÕn hµnh ®iÒu chØnh
chiÕn lîc, chÝnh s¸ch ®Ó cã thÓ thÝch øng ®îc víi thùc tiÔn ngµy cµng
39
phøc t¹p. Môc tiªu chiÕn lîc thÕ kû míi cña SI lµ th«ng qua viÖc thóc ®Èy
qu¶n lý toµn cÇu mét çch d©n chñ, tiÕn tíi khèng chÕ TCH, tõng bíc thùc
hiÖn d©n chñ thÕ giíi. Néi dung cña chiÕn lîc míi nµy lµ th«ng qua viÖc
t¨ng cêng qu¶n lý d©n chñ trong çc lÜnh vùc chÝnh trÞ, an ninh, kinh tÕ,
m«i trêng... cña thÕ giíi ®Ó thiÕt lËp mét trËt tù thÕ giíi míi "lÊy chñ nghÜa
®a ph¬ng, d©n chñ, t«n träng nh©n quyÒn vµ ph¸t triÓn bÒn v÷ng lµm néi
dung chñ yÕu". Ph¬ng thøc tiÕn hµnh lµ lÊy Liªn hîp quèc ®· ®îc c¶i tæ
lµm chç dùa ®Ó xóc tiÕn viÖc hoµn thiÖn vµ t¨ng cêng h¬n n÷a çc c¬ chÕ
liªn quan ®Õn viÖc gi¶i quyÕt çc xung ®ét quèc tÕ, c¬ chÕ th¬ng m¹i tù do
c«ng b»ng, c¬ chÕ ph¸t triÓn bÒn v÷ng, c¬ chÕ quyÕt s¸ch vµ qu¶n lý
chÝnh phñ; nh©n d©n, chÝnh ®¶ng, nghÞ viÖn, tæ chøc phi chÝnh phñ cña
çc níc tham gia réng r·i vµo thùc hiÖn qu¶n lý toµn cÇu mét çch d©n chñ.
Nh vËy, c¶i l¬ng vµ c¶i çch x· héi trong khu«n khæ cña trËt tù TBCN
lµ ®êng nÐt chñ ®¹o, xuyªn suèt ®êng lèi cña çc ®¶ng d©n chñ x· héi.
Còng chÝnh xuÊt ph¸t tõ ®êng lèi chñ ®¹o ®ã mµ trµo lu d©n chñ x· héi ®·
tr¶i qua nh÷ng giai ®o¹n th¨ng trÇm, "mang ®Ëm tÝnh ¶o tëng vµ bi kÞch".
Do thiÕu mét c¬ së khoa häc nhÊt qu¸n, trµo lu d©n chñ x· héi ®· r¬i vµo
con ®êng c¶i l¬ng, c¬ héi. Trong ®iÒu kiÖn ph¸t triÓn cña CNTB, nã cã thÓ
thu ®îc mét sè thµnh tùu nhÊt ®Þnh, cã ý nghÜa tiÕn bé vµ tÝch cùc. Nhng
trong çc cuéc khñng ho¶ng cña CNTB, nã kh«ng tr¸nh khái bÕ t¾c, mÊt ph-
¬ng híng, ®a phong trµo XHCN vµo ngâ côt [1, tr. 24]. Tuy nhiªn, dï ý
nghÜa tiÕn bé vµ tÝch cùc ®ã lµ t¹m thêi vµ hÕt søc h¹n chÕ, nhng sù ghi
nhËn nh÷ng ®ãng gãp vµ ¶nh hëng cña trµo lu d©n chñ x· héi, cña nh÷ng
ngêi d©n chñ x· héi thùc t©m mong muèn t×m kiÕm mét con ®êng, mét kh¶
n¨ng tiÕn tíi mét x· héi tiÕn bé thËt sù tù do vµ d©n chñ lµ ®iÒu cÇn thiÕt.
1.2. Häc thuyÕt Keynes vÒ "sù can thiÖp cña nhµ níc" vµ Chñ nghÜa tù do míi
40
§êng lèi, chÝnh s¸ch kinh tÕ ®îc trµo lu d©n chñ x· héi x©y dùng
trong suèt giai ®o¹n 1945-1954 lµ dùa trªn lý thuyÕt cña Keynes. §Õn thËp
niªn 70, CNTD míi næi lªn chiÕm u thÕ. Tuy nhiªn c¶ hai trêng ph¸i nµy ®Òu
trë nªn bÊt cËp tríc thùc tiÔn kinh tÕ vµ chÝnh trÞ, x· héi nh÷ng n¨m 90. Bëi
vËy, C§TB xuÊt hiÖn víi mong muèn kh¾c phôc çc h¹n chÕ cña lý thuyÕt
Keynes tríc ®©y vµ gi¶i quyÕt çc vÊn ®Ò mµ CNTD ®ang bÕ t¾c. Nghiªn
cøu vÒ C§TB kh«ng thÓ kh«ng t×m hiÓu quan ®iÓm cña hai trêng ph¸i lý
thuyÕt kinh tÕ vèn tõng thay nhau thèng trÞ ®êng lèi ph¸t triÓn kinh tÕ cña
CNTB trong suèt thÕ kû XX nµy.
1.2.1. Lý thuyÕt "sù can thiÖp cña nhµ níc" cña Keynes
Cuèi thÕ kû XIX, ®Çu thÕ kû XX, CNTB ngµy cµng cã xu thÕ ph¸t
triÓn theo híng ®éc quyÒn, nhng ®i kÌm víi nã lµ khñng ho¶ng nghiªm träng,
kÐo dµi do t¸c ®éng cña viÖc nÒn kinh tÕ bÞ th¶ næi, c¹nh tranh tù do mµ
kh«ng cã sù ®iÒu tiÕt tho¶ ®¸ng (cuéc ®¹i khñng kho¶ng 1929-1933 lµ mét
vÝ dô ®iÓn h×nh). §©y lµ ®iÒu kiÖn lÞch sö cho sù næi lªn cña t tëng "chñ
nghÜa can thiÖp nhµ níc".
§¹i diÖn tiªu biÓu cho t tëng ®Ò cao vai trß cña nhµ níc ®èi víi çc
ho¹t ®éng kinh tÕ lµ nhµ kinh tÕ häc ngêi Anh - John Maynard Keynes
(1883-1946). Trong t¸c phÈm "Lý thuyÕt tæng qu¸t vÒ viÖc lµm, l·i suÊt vµ
tiÒn tÖ" xuÊt b¶n n¨m 1936, Keynes ®a ra vµ gi¶i quyÕt hai nhiÖm vô chñ
yÕu: 1. Nghiªn cøu nguyªn nh©n cña khñng ho¶ng kinh tÕ vµ thÊt nghiÖp;
2. Nªu ra çc gi¶i ph¸p kinh tÕ nh»m kh¾c phôc nh÷ng c¨n bÖnh kinh tÕ- x·
héi trªn. Trªn c¬ së ®ã, Keynes ®· ®a ra mét çch hÖ thèng lý luËn vµ chÝnh
s¸ch kinh tÕ cã sù can thiÖp cña nhµ níc th«ng qua viÖc ®Ò xuÊt mét m«
h×nh ®iÒu chØnh kinh tÕ víi mét hÖ thèng çc gi¶i ph¸p dùa trªn çc chÝnh
s¸ch ®ång bé cña nhµ níc, trong ®ã lÊy chÝnh s¸ch tµi chÝnh - tiÒn tÖ lµm
41
trung t©m, víi t tëng c¬ b¶n lµ kÝch thÝch n©ng møc tiªu dïng trung b×nh
cña x· héi (kÝch cÇu). Keynes cho r»ng, víi sù can thiÖp cña nhµ níc, nÒn
kinh tÕ thÞ trêng cã thÓ ®îc æn ®Þnh nhê ®iÒu chØnh cÇu vµ th«ng qua
viÖc chi ng©n s¸ch ®Ó chèng l¹i çc chu kú khñng ho¶ng vµ ®iÒu chØnh
nÒn kinh tÕ.
Lý thuyÕt cña Keynes ®· cung cÊp nh÷ng c¨n cø lý luËn cho gi¶i ph¸p
chèng khñng ho¶ng vµ ®¸nh dÊu sù khëi s¾c cña t tëng vÒ "sù can thiÖp cña
nhµ níc". Chñ nghÜa can thiÖp nhµ níc lµ t tëng vµ chÝnh s¸ch kinh tÕ
chèng tù do bu«ng th¶, chñ tr¬ng më réng chøc n¨ng cña chÝnh phñ, h¹n chÕ
kinh tÕ ç nh©n, do nhµ níc tiÕn hµnh can thiÖp vµ khèng chÕ ho¹t ®éng
kinh tÕ - x· héi, ®ång thêi trùc tiÕp thùc hiÖn mét khèi lîng lín ho¹t ®éng
kinh tÕ. Dùa vµo quan ®iÓm nµy mµ tÊt c¶ çc ®¶ng d©n chñ x· héi khi lªn
cÇm quyÒn ®Òu cã quan niÖm cho r»ng nhµ níc cã thÓ kiÓm so¸t ®îc çc
chu kú ph¸t triÓn vµ çc cuéc khñng ho¶ng kinh tÕ. Do vËy, trong kho¶ng
thêi gian tõ sau chiÕn tranh thÕ giíi thø II ®Õn cuèi thËp niªn 70, çc ®¶ng
d©n chñ x· héi trong nh÷ng thêi kú cÇm quyÒn ®Òu ¸p dông ®êng lèi,
chÝnh s¸ch ®Ò cao vai trß ®iÒu tiÕt cña nhµ níc, tËp trung ho¸, quèc h÷u
ho¸, kÕ ho¹ch ho¸, ph¸t triÓn kinh tÕ nhµ níc, x©y dùng nÒn kinh tÕ hçn
hîp..., ®ång thêi h¹n chÕ vai trß cña thÞ trêng, çc doanh nghiÖp t nh©n, çc
tæ chøc x· héi c«ng d©n, çc cÊp hµnh chÝnh c¬ së vµ ®· ®¹t ®îc nh÷ng
thµnh c«ng næi bËt. §¬ng nhiªn khi vËn dông lý luËn nµy, hä ®Òu c¶i tiÕn
cho phï hîp víi ®iÒu kiÖn cô thÓ vµ ®Æc trng trong tËp qu¸n truyÒn thèng
cña d©n téc m×nh. Cho ®Õn nay ngêi ta vÉn kh«ng thÓ phñ ®Þnh ®îc luËn
®iÓm vÒ sù can thiÖp cña nhµ níc vµo çc qu¸ tr×nh kinh tÕ vµ c¬ chÕ
®iÒu tiÕt kinh tÕ vÜ m« do Keynes nªu ra. Tuy nhiªn, nh÷ng chÝnh s¸ch
dùa trªn lý thuyÕt cña Keynes chØ chñ yÕu cã t¸c dông ®iÒu tiÕt trong ph¹m
vi mét quèc gia, cßn trong sù ph¸t triÓn cña TCH th× çc chÝnh s¸ch Êy tá ra
42
bÊt cËp, kh«ng ph¸t huy ®îc hiÖu qu¶. §ång thêi, viÖc qu¸ ®Ò cao sù can
thiÖp cña nhµ níc còng dÉn ®Õn mét hÖ qu¶ lµ cã mét nhµ níc ph×nh to,
lÊn ¸t vµ thèng trÞ x· héi c«ng d©n.
1.2.2. Chñ nghÜa tù do míi
CNTD míi ra ®êi tõ sau chiÕn tranh thÕ giíi lÇn thø II mµ ngêi ®Ò x-
íng lµ nhµ kinh tÕ häc ngêi Anh gèc ¸o Friedrich August von Hayek (1899-
1992), nhng suèt mÊy chôc n¨m tõ khi ra ®êi, CNTD míi vÉn ph¶i chÞu n»m
trong t×nh tr¹ng lý thuyÕt. Thêi gian nµy, CNTB díi ¶nh hëng cña häc thuyÕt
Keynes vÉn ®ang ph¸t triÓn tèt, thÞ trêng tµi chÝnh vÉn n»m díi sù kiÓm
so¸t cña çc nhµ níc, nh÷ng vÊn ®Ò x· héi vÉn ®îc t¬ng ®èi quan t©m. Ph¶i
®îi ®Õn n¨m 1974, khi çc níc TBCN l©m vµo t×nh tr¹ng khñng ho¶ng trÇm
träng (lÇn ®Çu tiªn ngêi ta chøng kiÕn hai c¬n b¹o bÖnh cña hÖ thèng t b¶n
diÔn ra cïng mét lóc: t¨ng trëng thÊp ®i kÌm víi l¹m ph¸t cao), th× CNTD míi
míi cã ®îc "c¬ héi vµng" ®Ó giµnh th¾ng lîi ®èi víi häc thuyÕt Keynes, trë
thµnh trµo lu t tëng thèng trÞ cña thÕ giíi t b¶n.
§Æc trng râ nhÊt cña CNTD míi lµ "chñ nghÜa ph¶n ®èi nhµ níc", tøc
lµ chèng l¹i sù can thiÖp cña nhµ níc vµo ®êi sèng kinh tÕ vµ x· héi c«ng
d©n. Nh÷ng ngêi theo CNTD míi cho r»ng, chÝnh s¸ch nhµ níc can thiÖp
nh»m vµo vÊn ®Ò ®iÒu chØnh kho¶ng çch thu nhËp, ®¹t tíi kÕt qu¶ b×nh
®¼ng, song ®iÒu ®ã l¹i trë thµnh nguy c¬ ®èi víi sù b×nh ®¼ng x· héi vµ
quyÒn tù do c¹nh tranh cña con ngêi, gi¶m hiÖu suÊt lao ®éng, h¬n thÕ cßn
lµm mÊt nhiÒu c¬ héi cña mét sè ngêi, khiÕn cho nh÷ng ngêi lµm viÖc vÊt
v¶ l¹i ph¶i nu«i nh÷ng ngêi chØ biÕt sèng dùa vµo phóc lîi x· héi, ®ã lµ
®iÒu kh«ng c«ng b»ng. ThËm chÝ hä cßn cho r»ng ®iÒu ®ã sÏ dÉn ®Õn sù
chuyªn chÕ vÒ chÝnh trÞ, bëi v× chØ dùa vµo chÕ ®é chuyªn chÕ míi cã
thÓ gi÷ yªn ®îc t×nh tr¹ng kh«ng c«ng b»ng nh vËy. Do ®ã, nhµ níc kh«ng
43
nªn can thiÖp vµo ®êi sèng kinh tÕ - x· héi, mµ ph¶i b¶o vÖ quyÒn tù do
c¹nh tranh vµ ph¸t triÓn cña ç nh©n con ngêi trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng
v.v... Trong ®êng lèi, chÝnh s¸ch cô thÓ, CNTD míi ®Ò ra nh÷ng chñ tr¬ng
nh: ®Èy m¹nh t h÷u ho¸ çc xÝ nghiÖp nhµ níc ®Ó chóng ph¸t triÓn tèt h¬n;
gi¶m thuÕ cho çc doanh nghiÖp vµ ngêi lµm viÖc tèt ®Ó thóc ®Èy tinh
thÇn kinh doanh; gi¶m chi phÝ phóc lîi x· héi vµ c¶i çch chÕ ®é tiÒn l¬ng
®Ó buéc nhiÒu ngêi thÊt nghiÖp ®i t×m l¹i viÖc lµm; xo¸ bá çc quy chÕ
c¶n trë c¹nh tranh vµ æn ®Þnh tiÒn tÖ...
Nh÷ng biÕn ®æi do CNTD míi ®em l¹i nh viÖc cñng cè çc h×nh thøc
®iÒu tiÕt thÞ trêng vµ h¹n chÕ sù ®iÒu tiÕt cña nhµ níc, viÖc thay thÕ çc
biÖn ph¸p vµ c«ng cô ®iÒu tiÕt cña nhµ níc b»ng nh÷ng biÖn ph¸p vµ c«ng
cô kh¸c ®· trë thµnh çi mèc trong sù ph¸t triÓn cña CNTB ®éc quyÒn nhµ
níc, ®¸nh dÊu sù thÝch øng cña nã víi çc ®iÒu kiÖn qu¶n lý míi xuÊt hiÖn
díi t¸c ®éng cña cuéc çch m¹ng khoa häc - kü thuËt, cña viÖc quèc tÕ ho¸
qu¸ tr×nh s¶n xuÊt vµ çc nh©n tè kh¸c. Mét mÆt râ rµng ®ã lµ mét chÝnh
s¸ch míi vµ mét thùc tiÔn thÓ hiÖn lîi Ých còng nh t¨ng cêng vai trß vµ ®Þa
vÞ cña giai cÊp t s¶n; mÆt kh¸c, ®ã lµ mét chÝnh s¸ch vµ mét thùc tiÔn mµ
trong mét chõng mùc nhÊt ®Þnh cßn ®¸p øng ®îc nh÷ng nhu cÇu chung cña
sù ph¸t triÓn cña nÒn s¶n xuÊt x· héi. Tõ cuèi thËp niªn 70 ®Õn ®Çu thËp
niªn 80, CNTD míi ®· ®a l¹i çc xung lùc míi cho sù ph¸t triÓn kinh tÕ cña
çc níc ¢u - Mü, t¹o ra sù phôc håi vµ ph¸t triÓn cho nÒn kinh tÕ TBCN trong
thËp niªn 80. §©y lµ c¬ së ®Ó çc thÕ lùc chÝnh trÞ theo xu híng h÷u ë Anh
(§¶ng B¶o thñ cña M. Thatcher), Mü (§¶ng Céng hoµ cña R. Reagan) vµ §øc
(Liªn minh d©n chñ c¬ ®èc gi¸o - CDU/CSU cña H. Kohn) liªn tiÕp giµnh
®îc th¾ng lîi qua çc kú bÇu cö. §©y cã thÓ nãi lµ thêi kú thµnh c«ng nhÊt
cña CNTD míi. Tuy nhiªn, CNTD míi kh«ng ph¶i lµ "ph¬ng thuèc v¹n n¨ng"
cã thÓ gi¶i quyÕt ®îc tÊt c¶ çc vÊn ®Ò kinh tÕ vµ x· héi cña CNTB. Thªm
44
vµo ®ã l¹i cã nhiÒu vÊn ®Ò míi n¶y sinh díi t¸c ®éng cña TCH: Sù gia t¨ng
khæng lå çc chi tiªu cña nhµ níc dÉn ®Õn khñng ho¶ng tµi chÝnh nhµ níc;
n¹n thÊt nghiÖp trÇm träng; tiÕn tr×nh nhÊt thÓ ho¸ ch©u ¢u cã nh÷ng ph¸t
triÓn míi víi sù h×nh thµnh EU, Ng©n hµng ®éc lËp ch©u ¢u vµ ®ång tiÒn
chung ch©u ¢u cïng víi çc quy ®Þnh, thiÕt chÕ cña chóng; ph©n ho¸ giµu
nghÌo gia t¨ng m¹nh ë c¶ b×nh diÖn quèc gia vµ quèc tÕ dÉn ®Õn bÊt b×nh
®¼ng x· héi ngµy cµng trë nªn nghiªm träng; çc tÖ n¹n x· héi t¨ng nhanh
v.v... Nh÷ng ®iÒu nµy ®· khiÕn cho CNTD míi thËt sù l©m vµo ngâ côt,
®ßi hái ph¶i cã nh÷ng ®Þnh híng t tëng chÝnh trÞ míi thÝch hîp víi t×nh
h×nh míi.
Nãi tãm l¹i, CNTD míi lµ phiªn b¶n ë thêi ®¹i hiÖn nay cña t tëng kinh
tÕ tù do cæ ®iÓn do Anh, Mü thèng trÞ tríc thËp kû 30 cña thÕ kû XX. Tõ
thËp niªn 30 ®Õn thËp niªn 70, "chñ nghÜa can thiÖp míi" Keynes ®· thay
thÕ vÞ trÝ cña CNTD cæ ®iÓn. §Õn gi÷a thËp niªn 70, çc tÝn ®iÒu cña
CNTD cæ ®iÓn nhanh chãng trë l¹i thèng trÞ trong giíi häc thuËt vµ c¶ trong
viÖc ®Þnh ra çc chÝnh s¸ch chung. Tuú theo t×nh h×nh mµ hÖ t tëng nµy
mang nhiÒu tªn gäi kh¸c nhau: "Chñ nghÜa tù do míi", "Chñ nghÜa Reagan"
(chÝnh kh¸ch ph¬ng T©y ®Çu tiªn ¸p dông réng r·i häc thuyÕt nµy), "NghÞ
tr×nh çnh h÷u míi", "§ång thuËn Whasington", "TCH kinh tÕ t b¶n tËp
®oµn", "§iÒu chØnh c¬ cÊu"[17, tr. 39], "Chñ nghÜa b¶o thñ tù do"[56, tr.
574]...
ë ®©y cã vÊn ®Ò cÇn lu ý: VÒ kh¸i niÖm CNTD míi, Ýt nhÊt cã hai

quan ®iÓm kh¸c nhau. Quan ®iÓm thø nhÊt (cña çc nhµ nghiªn cøu ph¬ng
T©y) cho r»ng, "CNTD míi" lµ chØ trµo lu tù do kinh tÕ chñ tr¬ng tù do ho¸
çc qu¸ tr×nh kinh tÕ, lµ ph¶n ®Ò cña lý thuyÕt Keynes vµ khi sö dông ngêi
ta ®i kÌm víi kh¸i niÖm "chñ nghÜa b¶o thñ míi", do viÖc çc ®¶ng theo
khuynh híng b¶o thñ ë Anh vµ Mü ®· ¸p dông CNTD míi khi lªn cÇm quyÒn.
45
Gi÷a hai kh¸i niÖm "CNTD míi" vµ "chñ nghÜa b¶o thñ míi" cã thÓ dïng
thay thÕ cho nhau. Quan ®iÓm thø hai l¹i cho r»ng, CNTD míi nhÊn m¹nh
chñ tr¬ng nhµ níc can thiÖp, cßn lý thuyÕt mµ çc níc Anh - Mü ¸p dông tõ
®Çu thËp niªn 80 lµ "chñ nghÜa b¶o thñ tù do míi". Chñ nghÜa b¶o thñ tù do
míi chñ tr¬ng tõ bá sù can thiÖp cña nhµ níc vµo çc qu¸ tr×nh kinh tÕ, ®Ò
cao tù do thÞ trêng c¹nh tranh [56, tr. 549, 553-587]. ChÝnh v× thÕ míi cã hai
kh¸i niÖm cã néi hµm kh«ng ®ång nhÊt, thËm chÝ ®èi lËp nhau lµ "CNTD
míi" vµ "chñ nghÜa b¶o thñ tù do míi". Tuy nhiªn, xu thÕ chung khi sö dông
kh¸i niÖm CNTD míi hiÖn nay ®Òu dïng ®Ó chØ häc thuyÕt ®Ò cao tù do
kinh tÕ, xuÊt ph¸t tõ F. A. Hayek (1899-1992) mµ çc níc Anh - Mü ¸p dông
®Ó kh¾c phôc, thay thÕ lý thuyÕt Keynes tõ gi÷a thËp niªn 70 thÕ kû XX.
Do vËy, ®Ó tr¸nh sù lÉn lén cã thÓ x¶y ra, nªn trong qu¸ tr×nh nghiªn cøu,
luËn v¨n sö dông mét kh¸i niÖm duy nhÊt lµ CNTD víi néi hµm nh vËy.
1.3. Bèi c¶nh quèc tÕ vµ ch©u ¢u thêi kú sau chiÕn tranh l¹nh t¸c ®éng ®Õn sù
®iÒu chØnh ®êng lèi, chÝnh s¸ch cña trµo lu d©n chñ x· héi hiÖn ®¹i
1.3.1. Bèi c¶nh quèc tÕ
1.3.1.1. Sù khñng ho¶ng vµ sôp ®æ cña m« h×nh CNXH hiÖn thùc ë §«ng
¢u vµ Liªn X«
Thêi kú sau chiÕn tranh l¹nh, ph¬ng thøc tËp hîp lùc lîng trªn thÕ giíi
®· thay ®æi c¬ b¶n, b¾t nguån tõ nh÷ng biÕn ®æi vÒ so s¸nh thùc lùc gi÷a
çc chñ thÓ cña ®êi sèng quèc tÕ, tríc hÕt lµ gi÷a CNXH vµ CNTB. H¬n 4
thËp niªn kÓ tõ sau chiÕn tranh thÕ giíi lÇn thø hai, cuéc ®èi ®Çu gi÷a hai
siªu cêng X« - Mü ®· ®a nh©n tè chÝnh trÞ - qu©n sù, ý thøc hÖ t tëng trë
thµnh tiªu chÝ quan träng hµng ®Çu, quy ®Þnh çch thøc tËp hîp lùc lîng
thÕ giíi. Quan niÖm “b¹n - thï” còng trë nªn r¹ch rßi, lîi Ých quèc gia - d©n
téc phôc tïng nghiªm ngÆt lîi Ých cña phe, cña hÖ thèng mµ quèc gia - d©n
téc ®ã tham gia. Hoµn c¶nh kh¸ch quan Êy chi phèi m¹nh mÏ ho¹t ®éng cña
46
trµo lu d©n chñ x· héi ë çc níc TBPT T©y ¢u. Sau khi Liªn X« vµ hÖ thèng
XHCN tan r·, ph¬ng thøc tËp hîp lùc lîng trªn thÕ giíi trë nªn c¬ ®éng vµ linh
ho¹t h¬n. Lîi Ých quèc gia - d©n téc, tríc tiªn lµ lîi Ých kinh tÕ næi lªn hµng
®Çu chi phèi çc quan hÖ quèc tÕ. §iÒu ®ã buéc çc ®¶ng d©n chñ x· héi
cÇn cã çch tiÕp cËn míi ®èi víi mèi quan hÖ gi÷a lîi Ých giai cÊp - d©n téc
- nh©n lo¹i, ®Ó võa cã thÓ gi¶i quyÕt ®îc nh÷ng nhiÖm vô ®Æt ra tríc d©n
téc, võa cã thÓ tËp hîp ®îc lùc lîng, ®oµn kÕt quèc tÕ, gi÷ v÷ng b¶n s¾c
cña ®¶ng, nhÊt lµ khi qu¸ tr×nh nhÊt thÓ ho¸ ch©u ¢u ®ang diÔn ra m¹nh
mÏ.
Tríc nh÷ng ®¶o lén chÝnh trÞ ë §«ng ¢u vµ Liªn X«, nhiÒu vÊn ®Ò lý
luËn cÊp b¸ch xuÊt hiÖn ®ßi hái çc ®¶ng d©n chñ x· héi cÇn ph¶i t×m ra
c©u tr¶ lêi tho¶ ®¸ng. Tho¹t ®Çu, çc ®¶ng d©n chñ x· héi kh¸ vui mõng v×
cho r»ng cã thÓ ®îc hëng nh÷ng "lîi Ých chÝnh trÞ" tõ sù kiÖn ®ã. Tuy
nhiªn, c¬n "®¹i ®Þa chÊn chÝnh trÞ" ®ã kh«ng chØ lµm thay ®æi hoµn
toµn tÝnh chÊt x· héi cña khu vùc Liªn X« - §«ng ¢u, mµ cßn khiÕn cho trµo
lu d©n chñ x· héi ë khu vùc T©y ¢u bÞ ¶nh hëng nÆng nÒ. Mét mÆt, sù ®æ
vì cña Liªn bang X« viÕt vµ hÖ thèng XHCN ®· kÐo theo nh÷ng hÉng hôt,
hoµi nghi vÒ lý tëng, suy gi¶m niÒm tin cña mét bé phËn nh©n d©n lao
®éng vµo lý tëng XHCN, g©y ra sù dao ®éng m¹nh vÒ lËp trêng chÝnh trÞ
t tëng cña kh«ng Ýt ®¶ng viªn d©n chñ x· héi. MÆt kh¸c, do tõ tríc ®Õn nay,
ph¸i h÷u t s¶n ë ph¬ng T©y thêng coi CNCS vµ CNXH d©n chñ lµ nh nhau,
CNXH d©n chñ thêng bÞ xem nh mét "h×nh thøc «n hoµ vµ h¬i mÒm yÕu"
cña CNCS. Trong nh÷ng cuéc th¶o luËn trªn b¸o chÝ vµ kÓ c¶ mét sè héi
th¶o khoa häc diÔn ra sau khi m« h×nh CNXH ë Liªn X« tan vì, ngêi ta thêng
cã quan niÖm lÇm lÉn cho r»ng çc kh¸i niÖm CNCS, CNXH vµ CNXH
d©n chñ lµ hoµn toµn gièng nhau vÒ néi dung t tëng còng nh ng«n tõ chÝnh
trÞ. PhÇn lín c«ng luËn ®¸ng kÓ trong çc x· héi ph¬ng T©y ®Òu cho r»ng
47
trµo lu d©n chñ x· héi ®· bÞ yÕu kÐm râ rÖt v× gi÷a c¬ng lÜnh cña hä víi
c¬ng lÜnh cña nh÷ng ngêi céng s¶n cã liªn quan víi nhau vÒ mÆt lÞch sö - t
tëng vµ gi÷a nh÷ng vÊn ®Ò kinh tÕ - x· héi cña nh÷ng ngêi d©n chñ x· héi
víi nh÷ng ngêi céng s¶n cã néi dung cèt lâi gièng nhau vµ do vËy gi÷a chóng
cã cïng ng«n ng÷ chÝnh trÞ. Nh÷ng nhµ phª ph¸n t s¶n thêng bá qua kh«ng
thÊy r»ng, gi÷a hÖ t tëng vµ thùc tiÔn cña m« h×nh CNXH kiÓu X« viÕt víi
hÖ t tëng vµ thùc tiÔn cña d©n chñ x· héi kh«ng chØ cã sù kh¸c nhau râ rÖt
vÒ møc ®é tÝnh chÊt triÖt ®Ó trong ý tëng thay ®æi x· héi, mµ cßn lµ hai
quan ®iÓm hoµn toµn ®èi lËp nhau trong çc vÊn ®Ò kinh tÕ, chÝnh trÞ vµ
x· héi chñ yÕu. V× thÕ, khi CNXH hiÖn thùc ë §«ng ¢u vµ Liªn X« sôp ®æ,
çc nhµ t tëng cña CNTD míi ®· nhanh chãng ®i tíi kÕt luËn: CNXH ®· bÞ
"tuyªn ¸n tö h×nh", "thÕ kû cña CNXH d©n chñ ®· kÕt thóc"... Ph¬ng ¸n
chÝnh trÞ lÊy "kinh tÕ t¨ng trëng, x· héi b×nh ®¼ng, lao ®éng viÖc lµm,
nguyªn t¾c lý tÝnh, quèc gia, chñ nghÜa quèc tÕ" lµm néi dung c¬ b¶n cña
çc ®¶ng d©n chñ x· héi ®· hoµn toµn mÊt c¬ së vËt chÊt vµ t tëng, c¬ng
lÜnh mµ çc ®¶ng x· héi d©n chñ tr×nh bµy ®Òu lµ "nh÷ng mÖnh ®Ò lçi
thêi cña ngµy h«m qua". V× vËy, CNTD míi lµ sù lùa chän tÊt yÕu vÒ kinh
tÕ, chÝnh trÞ vµ x· héi cho çc quèc gia trªn toµn thÕ giíi.
Trong bèi c¶nh CNTD míi ®ang th¾ng thÕ, çc chÝnh s¸ch kinh tÕ -
x· héi cña phÇn lín çc níc T©y ¢u béc lé râ nÐt chiÒu híng thiªn h÷u, g©y
ph¬ng h¹i trùc tiÕp ®Õn lîi Ých ngêi lao ®éng. T¹i nhiÒu níc T©y ¢u, xu h-
íng b¶o thñ, cùc ®oan hay cùc h÷u trong chÝnh s¸ch néi trÞ vµ trong quan
hÖ ®èi ngo¹i cña giíi tµi phiÖt thèng trÞ ®· vµ ®ang ®îc t¨ng cêng hoÆc t¸i
xuÊt hiÖn. Lîi dông t×nh h×nh nµy, çc thÕ lùc cùc h÷u cã ®iÒu kiÖn tËp
trung ®èi phã, ph¶n kÝch l¹i çc ®¶ng d©n chñ x· héi vµ phong trµo d©n
chñ tiÕn bé.
48
Nh÷ng ®iÒu kiÖn kh¸ch quan nãi trªn ®· cã nh÷ng t¸c ®éng tiªu cùc
®èi víi trµo lu d©n chñ x· héi ë T©y ¢u vµ buéc çc nhµ lý luËn d©n chñ x·
héi ph¶i nhÊn m¹nh ®Õn viÖc tù thay ®æi ®Ó thÝch øng víi sù thay ®æi
cña t×nh h×nh kh¸ch quan, nhÊn m¹nh ®Õn tÇm quan träng cña nç lùc chñ
quan cña l·nh ®¹o cÊp cao cña çc ®¶ng d©n chñ x· héi trong viÖc lùa chän
môc tiªu, quyÕt s¸ch chiÕn lîc, ®iÒu chØnh chÝnh s¸ch... nh»m tho¸t nhanh
ra khái t×nh thÕ khñng ho¶ng. Tríc nh÷ng khã kh¨n nghiªm träng ®ã, nh÷ng
ngêi d©n chñ x· héi kh«ng bi quan mµ hä kh¸ thèng nhÊt vÒ quan ®iÓm khi
cho r»ng, sù suy yÕu cña trµo lu d©n chñ x· héi nãi chung vµ cña mçi ®¶ng
d©n chñ x· héi nãi riªng kh«ng ph¶i lµ mét tÊt yÕu. Cïng víi viÖc kh«ng
ngõng tù söa ®æi çc chÝnh s¸ch, môc tiªu, ph¬ng thøc ho¹t ®éng cña m×nh,
çc ®¶ng d©n chñ x· héi cã thÓ sÏ phôc håi trë l¹i [29, tr. 35-40]. Tuy nhiªn,
ph¶i m·i ®Õn gi÷a thËp niªn 90, çc ®¶ng d©n chñ x· héi míi b¾t ®Çu thÓ
hiÖn râ ph¬ng ¸n chÝnh trÞ cña hä nh lµ sù lùa chän cã triÓn väng kh¶ thi to
lín ®èi víi t¬ng lai.
1.3.1.2. Cuéc çch m¹ng khoa häc - c«ng nghÖ hiÖn ®¹i vµ xu thÕ toµn
cÇu ho¸ kinh tÕ ph¸t triÓn m¹nh mÏ
Cuéc çch m¹ng khoa häc - c«ng nghÖ hiÖn ®¹i b¾t ®Çu tõ nh÷ng
n¨m 70 cña thÕ kû XX víi sù bïng næ trong çc ngµnh ®iÖn tö - tin häc, vËt
liÖu míi, n¨ng lîng míi, c«ng nghÖ sinh häc..., ®· thóc ®Èy nÒn kinh tÕ thÕ
giíi, nhÊt lµ nÒn kinh tÕ cña çc níc TBPT chuyÓn m¹nh tõ ph¸t triÓn theo
chiÒu réng sang ph¸t triÓn theo chiÒu s©u, tõ tr×nh ®é c¬ khÝ sang tù ®éng
hãa, lµm thay ®æi tÝnh chÊt vµ tr×nh ®é cña lùc lîng s¶n xuÊt. Sù ph¸t
triÓn lo¹i h×nh xÝ nghiÖp tù ®éng hãa, hiÖn tîng c¬ cÊu l¹i nÒn kinh tÕ vµ
c«ng nghÖ ®· dÉn ®Õn mét sù gia t¨ng m¹nh mÏ çc ngµnh dÞch vô, çc
ngµnh c«ng nghiÖp míi ®ßi hái hµm lîng chÊt x¸m cao, thu hÑp viÖc lµm ë
49
çc ngµnh c«ng nghiÖp truyÒn thèng. HiÖn tîng nµy diÔn ra tuy kh«ng ®Òu
do sù kh¸c nhau trong chiÕn lîc, chÝnh s¸ch kinh tÕ cña tõng quèc gia vµ sù
chi phèi cña çc quy luËt kinh tÕ c¬ b¶n cña CNTB, nhng ®©y lµ xu híng
chung cña tÊt c¶ çc níc TBPT, ®Æc biÖt lµ 7 níc c«ng nghiÖp hµng ®Çu
(G7). Víi çch m¹ng khoa häc - c«ng nghÖ, sù ph¸t triÓn kinh tÕ ngµy cµng
phô thuéc vµo nh©n tè tri thøc - trÝ tuÖ, t¹o ra bíc ngoÆt mang ý nghÜa
lÞch sö, ®ã lµ sù h×nh thµnh kinh tÕ tri thøc (KTTT). Ph¸t triÓn KTTT ®·
trë thµnh mét xu thÕ næi bËt, l«i cuèn vµ t¸c ®éng m¹nh mÏ ®Õn tÊt c¶ çc
giai cÊp, lùc lîng chÝnh trÞ, çc quèc gia vµ sÏ t¹o ra nh÷ng thay ®æi lín
kh«ng chØ trong ®êi sèng kinh tÕ - x· héi mµ c¶ trong so s¸nh lùc lîng còng
nh ng«i vÞ cña mçi quèc gia trªn trêng quèc tÕ. Liªn minh ch©u ¢u (EU) lµ
mét trong nh÷ng ®Þa bµn ®i tiªn phong ph¸t triÓn KTTT. Çc níc chñ chèt
cña EU nh §øc, Anh, Ph¸p, Italia cã tû träng KTTT ngµy cµng t¨ng vµ hiÖn
®· chiÕm kho¶ng 50% GDP. Xu thÕ ph¸t triÓn KTTT t¹o ra nh÷ng biÕn
®æi mang tÝnh çch m¹ng trong ph¬ng thøc kinh doanh vµ çc quan hÖ x·
héi cña s¶n xuÊt. Víi sù ra ®êi cña th¬ng m¹i ®iÖn tö, nhµ s¶n xuÊt vµ ngêi
tiªu dïng th«ng qua kh«ng gian m¹ng toµn cÇu (Internet) thiÕt lËp mèi liªn hÖ
trùc tiÕp, lµm cho cã thÓ nhanh chãng ®iÒu chØnh c¬ cÊu s¶n xuÊt, s¶n
phÈm ®¸p øng kÞp thêi nhu cÇu cña thÞ trêng. Mèi liªn hÖ gi÷a giíi chñ
doanh nghiÖp víi ®éi ngò lao ®éng lµm thuª vµ çc lo¹i h×nh lao ®éng ë çc
níc TBPT, ë EU ngµy cµng cã xu híng gi¸n tiÕp ho¸, t¹o cho mét bé phËn
GCCN c¶m gi¸c r»ng, çc h×nh thøc ¸p bøc giai cÊp trùc tiÕp dêng nh ®·
gi¶m ®i râ rÖt.
Díi t¸c ®éng cña cuéc çch m¹ng khoa häc - c«ng nghÖ hiÖn ®¹i, qu¸
tr×nh TCH, tríc hÕt vÒ kinh tÕ ph¸t triÓn ngµy cµng m¹nh mÏ. §©y lµ mét
nh©n tè ¶nh hëng m¹nh vµ trùc tiÕp ®Õn trµo lu d©n chñ x· héi. XuÊt hiÖn
nh mét tÊt yÕu kh¸ch quan trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn lùc lîng s¶n xuÊt vËt
50
chÊt cña loµi ngêi, TCH bao hµm sù gia t¨ng nhanh chãng ho¹t ®éng kinh tÕ
vît qua mäi biªn giíi quèc gia, khu vùc ®Ó v¬n tíi quy m« toµn cÇu. Nãi çch
kh¸c, TCH kinh tÕ cã khuynh híng tiÕn tíi sù nhÊt thÓ ho¸ vÒ thÞ trêng, vèn,
søc lao ®éng, dÞch vô, c«ng nghÖ vµ çc quy ®Þnh ph¸p chÕ kinh tÕ gi÷a
çc níc trªn thÕ giíi trªn c¬ së hîp t¸c vµ ph©n c«ng lao ®éng quèc tÕ s©u
réng. Trong t çch mét xu thÕ lÞch sö, TCH l«i cuèn tÊt c¶ çc níc tham gia
theo nhiÒu cÊp ®é vµ néi dung kh¸c nhau. TCH kÝch thÝch t¨ng trëng kinh
tÕ, thóc ®Èy doanh nghiÖp c¶i tiÕn c«ng nghÖ vµ qu¶n lý, c¹nh tranh quèc
tÕ vµ tù do hãa th¬ng m¹i trong çc khèi kinh tÕ khu vùc còng nh trªn ph¹m
vi toµn cÇu. Trong nÒn kinh tÕ TCH, tÝnh ®a d¹ng vÒ cÊp ®é ph¸t triÓn,
sù kh¸c biÖt vÒ ®Æc ®iÓm ®Þa - chÝnh trÞ vµ ®Þa - kinh tÕ cïng víi
nh÷ng ¶nh hëng cña ®Æc ®iÓm lÞch sö, v¨n ho¸ ®ang lµm cho çc h×nh
thøc liªn kÕt kinh tÕ trë nªn nhiÒu vÎ vµ rÊt phong phó vÒ néi dung [32, tr.
72]. TCH t¹o ®iÒu kiÖn cho çc níc, çc lùc lîng chÝnh trÞ tham gia vµo ®êi
sèng quèc tÕ, bµy tá chÝnh kiÕn, b¶o vÖ lîi Ých, tËp hîp lùc lîng, nh»m thùc
hiÖn môc tiªu chiÕn lîc cña m×nh. TCH cßn thóc ®Èy m¹nh mÏ giao lu v¨n
ho¸ vµ tri thøc quèc tÕ, t¨ng cêng sù hiÓu biÕt lÉn nhau vµ t×nh h÷u nghÞ
gi÷a çc d©n téc.
XÐt díi gãc ®é chñ quyÒn an ninh quèc gia vµ nÒn ®éc lËp d©n téc,
TCH còng ®Æt ra hµng lo¹t th¸ch thøc nan gi¶i. Quèc gia d©n téc cã chñ
quyÒn kh«ng cßn lµ nh©n tè duy nhÊt cã vai trß chÕ ®Þnh chÝnh s¸ch kinh
tÕ, mµ lµ sù t¸c ®éng ®ång thêi cña 4 nh©n tè. §ã lµ: quèc gia d©n téc cã
chñ quyÒn; çc khèi kinh tÕ khu vùc; çc thÓ chÕ kinh tÕ quèc tÕ (IMF,
WB, ADB...) vµ çc c«ng ty xuyªn quèc gia. Çc lùc lîng nµy ¶nh hëng lÉn
nhau, rµng buéc, hîp t¸c vµ xung ®ét víi nhau, t¸c ®éng ®Õn an ninh vµ nÒn
®éc lËp d©n téc. Trªn ph¬ng diÖn chÝnh trÞ, tÝnh ®éc lËp cña quèc gia cßn
bÞ th¸ch thøc bëi sù gia t¨ng tuú thuéc lÉn nhau, bëi sù h¹n chÕ thÈm quyÒn
51
vµ kh¶ n¨ng hµnh xö theo ý chÝ cña riªng mçi quèc gia. Sù æn ®Þnh cña hÖ
thèng chÝnh trÞ vµ thiÕt chÕ x· héi lu«n chÞu ¸p lùc cña qu¸ tr×nh tù do ho¸
th¬ng m¹i vµ më cöa. TCH vµ héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ ®Æt çc níc ph¶i
®èi mÆt tríc nhiÒu hiÓm ho¹ ®èi víi sù æn ®Þnh nh: nguy c¬ gia t¨ng thÊt
nghiÖp vµ sù suy yÕu cña v¨n ho¸ truyÒn thèng, nguy c¬ phæ biÕn dÔ dµng
h¬n çc tÖ n¹n nh ma tuý, m¹i d©m, nguy c¬ gia t¨ng bÊt c«ng x· héi, chñ
nghÜa khñng bè vµ çc khuynh híng chÝnh trÞ cùc ®oan ph¶n d©n chñ, v.v.
NhiÒu gi¸ trÞ riªng cña d©n téc bÞ xãi mßn, bÞ çc gi¸ trÞ v¨n ho¸ bªn ngoµi
tÊn c«ng, gËm nhÊm. Thµnh thö, TCH lµ mét qu¸ tr×nh ®Çy m©u thuÉn
trong tÝnh hai mÆt tÝch cùc vµ tiªu cùc cña nã. Tríc hÕt, ®ã lµ m©u thuÉn
gi÷a mét bªn lµ lîi Ých cña çc thÕ lùc t b¶n, ®Õ quèc b¸ quyÒn víi mét bªn
lµ chñ quyÒn cña çc quèc gia, d©n téc; m©u thuÉn gi÷a t¨ng trëng kinh tÕ
víi bÊt c«ng x· héi, víi sù suy tho¸i ®¹o ®øc, phai nh¹t b¶n s¾c v¨n ho¸; m©u
thuÉn gi÷a ¸p lùc cña thÕ lùc t b¶n ®éc quyÒn xuyªn quèc gia víi sù lùa chän
con ®êng ph¸t triÓn cña çc níc ®ang ph¸t triÓn; m©u thuÉn gi÷a çc lùc lîng
lîi dông TCH ®Ó më réng sù bãc lét vÒ kinh tÕ, ¸p ®Æt vÒ chÝnh trÞ víi
çc lùc lîng ®Êu tranh chèng TCH phi nh©n b¶n, b¶o vÖ ®éc lËp d©n téc vµ
tiÕn bé x· héi v.v. Nh×n tõ chiÒu s©u nµy, TCH hµm chøa nh÷ng cuéc ®Êu
tranh giai cÊp, ®Êu tranh d©n téc gay g¾t.
TCH kh«ng chØ lµ mét hiÖn tîng kinh tÕ. Nã cßn lµm thay ®æi çc
mèi quan hÖ vÒ quyÒn lùc cña çc quèc gia trong quan hÖ quèc tÕ. Trªn
b×nh diÖn chÝnh trÞ trong níc, TCH lµm thay ®æi mèi quan hÖ quyÒn lùc
gi÷a chÝnh phñ, giíi kinh doanh vµ x· héi c«ng d©n; thay ®æi vai trß cña
nhµ níc vµ çc thiÕt chÕ x· héi. QuyÒn lùc cña nhµ níc quèc gia bÞ h¹n chÕ
®¸ng kÓ vµ çc chøc n¨ng cña chÝnh phñ ®ang thay ®æi bëi çc qu¸ tr×nh
d©n chñ ho¸, phi tËp trung ho¸ vµ sù ra ®êi, ho¹t ®éng cña EU - mét tæ chøc
siªu quèc gia, xuyªn quèc gia. C¬ cÊu tËp trung ho¸, can thiÖp s©u cña nhµ
52
níc tríc ®©y ®· kh«ng cßn ph¸t huy t¸c dông. TCH còng lµm thay ®æi c¶ çc
h×nh thøc vµ ph¬ng thøc ®iÒu hµnh quèc gia. Do vËy, c¶i çch hµnh chÝnh
quèc gia, c¶i çch khu vùc c«ng, hiÖn ®¹i ho¸ nhµ níc theo híng d©n chñ ho¸
s©u s¾c vµ më réng thùc hiÖn chÕ ®é tù qu¶n ®Þa ph¬ng trë thµnh nhiÖm
vô cÊp b¸ch ë tÊt c¶ çc níc.
Cã thÓ thÊy, víi sù gia t¨ng ngµy cµng m¹nh mÏ c¶ vÒ tÝnh chÊt vµ
chiÒu s©u cña çch m¹ng khoa häc - c«ng nghÖ vµ TCH, nh÷ng hiÖu øng
®èi víi trµo lu d©n chñ x· héi lµ hÕt søc to lín, ®ßi hái ph¶i nhanh chãng
tiÕn hµnh ®iÒu chØnh, c¶i çch toµn bé c¬ng lÜnh, ®êng lèi, chiÕn lîc,
chÝnh s¸ch ®Ó thÝch øng. Nh÷ng hiÖu øng nµy ®îc biÓu hiÖn cô thÓ ë çc
mÆt sau:
Mét lµ, çc lÜnh vùc cña ®êi sèng x· héi bÞ t¸c ®éng, biÕn ®æi mét
çch s©u s¾c. Çch m¹ng khoa häc - c«ng nghÖ vµ TCH lµ xu thÕ kh¸ch
quan, t¸c ®éng ®Õn ®êi sèng nh©n lo¹i díi h×nh thøc lµ kÕt qu¶ tæng hîp
cña nhiÒu thµnh tùu vµ tri thøc liªn ngµnh, x©m nhËp m¹nh mÏ vµo ph©n
c«ng lao ®éng, qu¶n lý s¶n xuÊt, c¬ cÊu s¶n xuÊt, c¬ cÊu giai cÊp - x· héi,
v.v... Bªn c¹nh nh÷ng thµnh qu¶ c¬ b¶n nh lµm t¨ng n¨ng suÊt lao ®éng lªn
gÊp béi vµ lµm cho tÝnh chÊt x· héi hãa, tr×nh ®é ph©n c«ng lao ®éng cña
lùc lîng s¶n xuÊt x· héi t¨ng lªn, th× tiÕn bé khoa häc - c«ng nghÖ cßn ®a tíi
mét hÖ qu¶ x· héi quan träng mang tÝnh tÊt yÕu, ®ã lµ viÖc trÝ thøc hãa
ngêi lao ®éng, gi¸n tiÕp hãa lo¹i h×nh lao ®éng trùc tiÕp; trung lu hãa vÒ
møc sèng cña mét bé phËn c«ng nh©n, lao ®éng.
Víi nh÷ng thay ®æi vÒ c¬ cÊu kinh tÕ theo híng x· héi hËu c«ng
nghiÖp vµ nh÷ng ®iÒu chØnh cña CNTB hiÖn ®¹i, c¬ cÊu x· héi ë çc níc
TBPT trong thËp niªn 80-90 ®· thay ®æi c¨n b¶n so víi nh÷ng n¨m 50, 60 vµ
70. X· héi hËu c«ng nghiÖp ë çc níc ph¬ng T©y dêng nh ®îc bæ sung thªm
53
mét lo¹t çc tham sè kh¸c nh çc quyÒn tù do chÝnh trÞ - x· héi, tr×nh ®é v¨n
ho¸, thu nhËp..., do ®ã ®· h×nh thµnh mét cÊu tróc x· héi míi gåm giíi thîng
lu nhá bÐ, tÇng líp trung lu réng lín vµ mét bé phËn kh¸ ®«ng ®¶o nh÷ng
ngêi nghÌo khæ, thua thiÖt. Theo tiªu chÝ giai cÊp th× giíi thîng lu chñ yÕu
bao gåm giai cÊp t s¶n; giíi trung lu gåm c«ng nh©n lµm thuª "cæ cån tr¾ng",
c«ng nh©n lµnh nghÒ, çc kü thuËt viªn, c«ng chøc, viªn chøc, tiÓu chñ; çc
tÇng líp díi gåm nh÷ng ngêi míi nhËp c, lao ®éng gi¶n ®¬n, thÊt nghiÖp, gia
®×nh ®«ng con, ngßi tµn tËt, ngêi sèng b»ng trî cÊp... Nh÷ng n¨m 1970-
1980, cÊu tróc x· héi cña çc níc TBPT lµ 5-10% d©n c thuéc giíi thîng lu,
60-65% thuéc trung lu vµ 25-30% thuéc tÇng líp díi. §Õn gi÷a nh÷ng n¨m 90,
tû lÖ nµy vµo kho¶ng 5%, 80% vµ 15%.
Cïng víi c¬ cÊu x· héi nãi trªn, GCCN víi t çch lµ giai cÊp lµm thuª
cho giai cÊp t s¶n còng biÕn ®æi m¹nh mÏ. Mét mÆt, GCCN ®· ph¸t triÓn
mét çch toµn diÖn c¶ vÒ sè lîng, tû träng, c¬ cÊu, tr×nh ®é v¨n ho¸, chuyªn
m«n, nghÒ nghiÖp, thu nhËp vµ chÊt lîng cuéc sèng - phÇn lín hä thuéc vÒ
tÇng líp trung lu. Tû träng GCCN ë çc níc TBPT trong d©n c lao ®éng t¨ng
tõ 58% n¨m 1950 lªn 70,8% n¨m 1980 vµ kho¶ng 80% gi÷a nh÷ng n¨m 90.
Nhng mÆt kh¸c, GCCN l¹i cã mét ®Æc ®iÓm míi lµ thµnh phÇn c¬ cÊu
phøc t¹p h¬n, thay ®æi nhanh chãng theo híng t¨ng cêng vai trß, vÞ trÝ cña
®éi ngò c«ng nh©n trÝ thøc, c«ng nh©n lµm viÖc trong çc ngµnh dÞch vô
vµ suy gi¶m m¹nh vÒ sè lîng, vai trß, vÞ trÝ cña c«ng nh©n c«ng nghiÖp
truyÒn thèng. §¹i bé phËn c«ng nh©n çc ngµnh míi cã tr×nh ®é v¨n ho¸ cao
h¬n, kh«ng tù nhËn m×nh lµ GCCN vµ chia sÎ nh÷ng khuynh híng chÝnh trÞ
kh¸c víi c«ng nh©n truyÒn thèng. X· héi vµ GCCN ngµy cµng ®îc ph©n
thµnh nhiÒu tÇng líp nhá h¬n, phøc t¹p h¬n. §ã lµ nh÷ng nh©n tè quan träng
¶nh hëng ®Õn tæ chøc vµ ho¹t ®éng cña çc ®¶ng d©n chñ x· héi. Çc tÇng
líp x· héi truyÒn thèng ñng hé çc ®¶ng nµy (çc tÇng líp GCCN truyÒn
54
thèng) ngµy cµng bÞ thu hÑp vµ ph©n t¸n. Trong ®iÒu kiÖn nÒn kinh tÕ
TCH ®ang ngµy cµng tiÕn tíi kinh tÕ tri thøc, nhiÒu nhãm x· héi míi ra ®êi
víi nhiÒu kh¸c biÖt nhau, thËm chÝ m©u thuÉn nhau vÒ lîi Ých chÝnh trÞ,
kinh tÕ, thu nhËp, ®Þa vÞ x· héi, tr×nh ®é v¨n ho¸, gi¸ trÞ tinh thÇn, lèi
sèng... vµ thay ®æi m¹nh çc quan ®iÓm, th¸i ®é cña m×nh trong çc cuéc
bÇu cö. B¶n th©n GCCN, giíi doanh nh©n võa vµ nhá vèn lµ nh÷ng cö tri
truyÒn thèng cña çc ®¶ng d©n chñ x· héi giê ®©y còng biÕn ®éng lín, hä
s½n sµng chuyÓn l¸ phiÕu cña m×nh sang cho çc ®¶ng b¶o thñ - t s¶n,
hoÆc thËm chÝ ®¶ng cùc h÷u mét khi lîi Ých thiÕt th©n cña hä kh«ng ®îc
®¸p øng. Do ®ã, ®Ó t¹o sù ®ång thuËn x· héi, giµnh ®a sè cö tri trong çc
cuéc bÇu cö, çc ®¶ng d©n chñ x· héi ph¶i tranh thñ sù ñng hé cña tÊt c¶ çc
nhãm (truyÒn thèng vµ míi xuÊt hiÖn), tiÕp cËn l¾ng nghe nguyÖn väng
cña mäi tÇng líp nh©n d©n, vËn ®éng thuyÕt phôc hä vµ cè g¾ng ®¸p øng
nh÷ng quyÒn lîi chÝnh ®¸ng cña hä. §¶ng ph¶i cã ®êng lèi, chÝnh s¸ch ®¹i
diÖn cho lîi Ých cña tÊt c¶, chø kh«ng cßn nh»m vµo mét giai tÇng x· héi cô
thÓ nµo. V× vËy, çc ®¶ng d©n chñ x· héi trë nªn réng më h¬n, trë thµnh
®¶ng "nh©n d©n" chø kh«ng cßn lµ ®¶ng "giai cÊp" nh tríc ®©y n÷a.
Hai lµ, nhµ níc phóc lîi x· héi theo m« h×nh d©n chñ x· héi truyÒn
thèng bÞ khñng ho¶ng nÆng nÒ. §©y lµ nh©n tè t¸c ®éng m¹nh ®Õn viÖc
theo ®uæi gi¸ trÞ b×nh ®¼ng mµ çc ®¶ng d©n chñ x· héi theo ®uæi trong
nhiÒu thËp niªn qua. Nhµ níc phóc lîi x· héi tån t¹i nh mét thiÕt chÕ chÝnh
trÞ - x· héi cña CNTB tõ sau chiÕn tranh thÕ giíi thø II. Nhµ níc phóc lîi x·
héi ra ®êi vµ ph¸t triÓn triÓn m¹nh vµo nh÷ng n¨m 50-60 theo çc d¹ng cña
hai m« h×nh chÝnh lµ m« h×nh Beveridge ë Anh vµ m« h×nh Bismarck ë
§øc. Vµo cuèi thËp niªn 70, ®Çu thËp niªn 80, nhiÒu khiÕm khuyÕt cña nhµ
níc phóc lîi x· héi ®· bÞ béc lé kh¸ râ rµng. ViÖc thùc hiÖn çc thÓ chÕ phóc
lîi x· héi vµ b¶o ®¶m x· héi réng r·i dÉn tíi sù më réng qu¸ møc cña nhµ níc.
55
Nhµ níc võa ph¶i x©y dùng chÝnh s¸ch kinh tÕ, ®iÒu tiÕt s¶n xuÊt, võa
ph¶i n¾m cña c¶i víi quy m« lín ®Ó tµi trî cho çc ho¹t ®éng kinh tÕ, ®iÒu
tiÕt s¶n xuÊt, võa ph¶i n¾m cña c¶i víi quy m« lín ®Ó tµi trî cho çc ho¹t
®éng kinh tÕ cña nhµ níc, can thiÖp vµo mäi lÜnh vùc, vît ra ngoµi çc chøc
n¨ng cèt lâi cña nã. Sù bµnh tríng kinh tÕ cña nhµ níc vµ çc ch¬ng tr×nh x·
héi quy m« lín dÉn ®Õn sù ph×nh to cña nhµ níc, çc khu vùc c«ng céng vµ
chi ng©n s¸ch. Trong thêi kú kinh tÕ phån vinh, nhµ níc phóc lîi x· héi cã t¸c
dông tÝch cùc ®èi víi t¨ng trëng kinh tÕ vµ b¶o ®¶m an toµn x· héi. Nhng
trong thêi kú suy tho¸i nh÷ng n¨m 1970-1980, nh÷ng kho¶n chi x· héi lín
kh«ng ngõng t¨ng lªn, trë thµnh g¸nh nÆng qu¸ møc cña ng©n s¸ch, buéc nhµ
níc ph¶i t¨ng thuÕ, l¹m ph¸t vµ nî nhµ níc gia t¨ng, kÕt côc dÉn ®Õn sù
®×nh ®èn vµ tr× trÖ.
Nh÷ng hËu qu¶ tiªu cùc cña TCH nh sè lîng ngêi thÊt nghiÖp ngµy
cµng ®«ng, thêi gian thÊt nghiÖp ngµy cµng dµi, tiÒn l¬ng thÊp vµ ngµy
cµng nhiÒu ngêi nghÌo, xu thÕ gia t¨ng nh÷ng ngêi vÒ hu vµ sè ngêi kh«ng
lµm viÖc, sù bïng næ çc chi phÝ y tÕ ®¾t ®á vµ çc tÖ n¹n x· héi ®· dÉn
®Õn sù qu¸ t¶i vÒ tµi chÝnh vµ khñng ho¶ng cña tÊt c¶ çc nhµ níc phóc lîi
x· héi ph¬ng T©y. Chi tiªu x· héi cña nhµ níc phóc lîi ë ch©u ¢u trong nh÷ng
n¨m 1970-1980 t¨ng nhanh h¬n tèc ®é ph¸t triÓn kinh tÕ, chiÕm tõ 20-30%
GNP (n¨m 1980, tû lÖ nµy ë §øc lµ 34,1%, ë Anh lµ 32,7%, ë Ph¸p lµ
34,3%....). G¸nh nÆng tµi chÝnh ngµy cµng ®Èy nhµ níc phóc lîi x· héi vµo
t×nh thÕ khã kh¨n khi ho¹ch ®Þnh vµ triÓn khai çc chÝnh s¸ch, tríc hÕt lµ
chÝnh s¸ch x· héi. Nh÷ng yÕu tè nh "sù giµ ho¸" x· héi lµm biÕn ®æi m¹nh
th¸p d©n c theo híng tû lÖ d©n c trong ®é tuæi lao ®éng cã xu híng gi¶m,
trong khi ®ã tû lÖ ngêi cao tuæi, kh«ng cßn lao ®éng t¨ng lªn; sù gia t¨ng çc
chi phÝ trong ngµnh y tÕ do sö dông qu¸ møc çc thiÕt bÞ vµ y dîc ®¾t tiÒn
trong ®iÒu trÞ; t×nh tr¹ng thÊt nghiÖp hµng lo¹t... lµ nguyªn nh©n dÉn ®Õn
56
viÖc sö dông qu¸ t¶i hÖ thèng tµi chÝnh cña nhµ níc phóc lîi x· héi. Thªm
vµo ®ã, nhµ níc x· héi truyÒn thèng mang nÆng tÝnh "b¶o hiÓm", bao cÊp
Ýt nhiÒu ®· lµm xãi mßn tÝnh tÝch cùc cña c«ng d©n, gi¶m thiÓu tinh
thÇn tù chÞu tr¸ch nhiÖm ç nh©n, chia sÎ g¸nh nÆng ®èi víi nhµ níc. Sù "u
¸i" cña chÝnh s¸ch x· héi ®èi víi nh÷ng ngêi hëng chÕ ®é b¶o trî x· héi trong
rÊt nhiÒu trêng hîp l¹i ph¶n t¸c dông, nã gÇn nh khuyÕn khÝch sè ngêi nµy
sö dông l©u dµi chÕ ®é b¶o trî x· héi thay v× nç lùc tiÒm kiÕm viÖc lµm
míi. T×nh tr¹ng l¹m dông chÕ ®é b¶o trî x· héi v× vËy cã xu híng gia t¨ng.
MÆt kh¸c, nã cßn lµm gi¶m thiÓu tÝnh tÝch cùc cña çc tÇng líp kh¸c trong
x· héi, tríc hÕt lµ tÇng líp trªn, trong viÖc ®ãng thuÕ cho nhµ níc phóc lîi x·
héi.
Çc quan ®iÓm cña d©n chñ x· héi truyÒn thèng vÒ nhµ níc phóc lîi
x· héi hµo phãng, toµn diÖn trªn thùc tÕ ®· kh«ng cßn phï hîp víi nhu cÇu
míi cña çc ç nh©n vµ céng ®ång trong x· héi ngµy cµng khong ®ång nhÊt.
V× vËy, c¶i çch nhµ níc phóc lîi x· héi lµ mét nhiÖm vô cÊp thiÕt vµ tÊt
yÕu c¶ vÒ mÆt kinh tÕ vµ ®¹o lý ®Æt ra cho çc ®¶ng d©n chñ x· héi
nh»m ®Þnh ra mét triÕt lý míi, quan niÖm míi vµ ®Ò ra nh÷ng nhiÖm vô
míi cña nhµ níc phóc lîi x· héi .
Ba lµ, xu thÕ ç thÓ ho¸ ph¸t triÓn m¹nh mÏ. Trªn c¬ së nh÷ng thay
®æi s©u s¾c trong lÜnh vùc s¶n xuÊt vËt chÊt vµ c¬ cÊu x· héi, nh÷ng
h×nh thøc ho¹t ®éng tËp thÓ, ®oµn kÕt kiÓu cò ®· ®i vµo qu¸ khø, ®ång
thêi çc ç nh©n cã vai trß ngµy cµng ®éc lËp h¬n, ®ßi hái nhiÒu h¬n vÒ tù
do, d©n chñ vµ t«n träng çc ý kiÕn riªng cña m×nh. QuyÒn lùc ç nh©n vµ
qu¸ tr×nh ç thÓ ho¸ diÔn ra m¹nh mÏ lµ mét xu thÕ lín, ®Æt ra nhiÒu vÊn
®Ò cho çc ®¶ng d©n chñ x· héi: chñ nghÜa ç nh©n vÞ kû, sù xãi mßn
tÝnh céng ®ång, sù thê ¬ v« tr¸ch nhiÖm ®èi víi gia ®×nh vµ nh÷ng ngêi
kh¸c... §Ó thu hót çc ç nh©n, çc ®¶ng ph¶i cã çch tiÕp cËn riªng, thÝch
57
hîp víi tõng ngêi. §ång thêi, ®Ó kh¾c phôc chñ nghÜa ç nh©n vÞ kû, çc
®¶ng còng ph¶i ®Ò ra çc gi¶i ph¸p nh»m n©ng cao tinh thÇn tr¸ch nhiÖm
cña ç nh©n tríc tËp thÓ, céng ®ång vµ x· héi. Ph¶i kÕt hîp çc quyÒn réng
r·i cña ç nh©n víi çc tr¸ch nhiÖm vµ nghÜa vô cña hä. Do vËy, ®¶ng
kh«ng thÓ dïng ý thøc hÖ t tëng cò, çc h×nh thøc ho¹t ®éng cò ®Ó ®Þnh h-
íng chÝnh trÞ cøng nh¾c ®èi víi çc cö tri lu«n thay ®æi ý kiÕn cña m×nh.
§¶ng cÇn ph¶i thay ®æi quan ®iÓm, chÝnh s¸ch vµ phong çch tËp hîp, thu
hót quÇn chóng cña m×nh.
MÆt kh¸c, ho¹t ®éng cña ®¶ng còng cÇn ph¶i tÝnh ®Õn ¶nh hëng to
lín cña çc ph¬ng tiÖn th«ng tin ®¹i chóng. §©y lµ thiÕt chÕ "quyÒn lùc thø
t" trong x· héi hiÖn ®¹i. ViÖc sö dông th«ng th¹o "nghÖ thuËt thuyÕt phôc"
b»ng çc ph¬ng tiÖn nµy gãp phÇn kh«ng nhá vµo th¾ng lîi cña çc cuéc
bÇu cö cña çc ®¶ng chÝnh trÞ hiÖn ®¹i. C¶i çch tæ chøc vµ ph¬ng thøc
ho¹t ®éng cña ®¶ng theo híng gÇn gòi, g¾n bã vµ giao lu trùc tiÕp, réng r·i
víi d©n chóng lµ nhiÖm vô cÊp thiÕt ®Ó gi÷ v÷ng vai trß cña ®¶ng trong x·
héi hiÖn ®¹i.
TÊt c¶ nh÷ng ®iÒu trªn lµ th¸ch thøc míi ®èi víi CNXH d©n chñ - mét
m« h×nh c¬ cÊu chÝnh trÞ - x· héi ®îc ®Ò ra ®Ó gi¶i quyÕt çc vÊn ®Ò
cña x· héi c«ng nghiÖp nh÷ng thËp kû tríc ®©y trong khu«n khæ cña mét
quèc gia. TCH lµ khung c¶nh míi. Nã kh«ng chØ ®· v« hiÖu ho¸, hoÆc thu
hÑp çc kh¶ n¨ng vµ kh«ng gian chÝnh trÞ, mµ cßn g©y khã kh¨n cho nh÷ng
ngêi d©n chñ x· héi sö dông çc c«ng cô qu¶n lý kinh tÕ - x· héi truyÒn
thèng tríc ®©y nh»m thùc hiÖn çc gi¸ trÞ c¬ b¶n cña m×nh. Trong bèi c¶nh
TCH, çc ®¶ng d©n chñ x· héi theo ph¬ng thøc truyÒn thèng ®· kh«ng cßn
lµ lùc lîng chÝnh trÞ cã lý luËn tiªn phong, ®êng lèi chÝnh s¸ch thÝch hîp
®¸p øng nh÷ng yªu cÇu míi cña thêi ®¹i. M« h×nh truyÒn thèng cña d©n chñ
x· héi dùa trªn çc c¬ së quan ®iÓm "chñ nghÜa nhµ níc quèc gia lín", "Nhµ
58
níc phóc lîi x· héi" cña Keynes víi t×nh tr¹ng ®Çy ®ñ viÖc lµm, më réng çc
quyÒn x· héi vµ sù c©n b»ng gi÷a vèn vµ nh©n c«ng lao ®éng, b¶o hé mËu
dÞch... kh«ng cßn çc ®iÒu kiÖn chÝnh trÞ, kinh tÕ, x· héi ®Ó thùc hiÖn,
v× m« h×nh ®ã chØ cã hiÖu lùc trong mét quèc gia vµ mÆt kh¸c l¹i ®i ngîc
l¹i víi çc xu thÕ chung cña TCH hiÖn nay. Mét nÒn kinh tÕ quèc gia ®ãng
cöa vµ t¸ch khái TCH sÏ bÞ l¹c hËu, bÞ mÊt vÞ trÝ cña m×nh trong nÒn kinh
tÕ thÕ giíi, nhanh chãng r¬i vµo sù lÖ thuéc níc ngoµi víi nh÷ng hËu qu¶
nÆng nÒ h¬n. Do ®ã, ph¶i thay ®æi, ®iÒu chØnh m« h×nh d©n chñ x· héi
thÝch øng víi yªu cÇu cña TCH chø kh«ng ph¶i lµ chèng l¹i nã.
1.3.2. TiÕn tr×nh nhÊt thÓ ho¸ ch©u ¢u
Trong sù vËn ®éng ®a chiÒu vµ s«i ®éng cña ®êi sèng chÝnh trÞ,
kinh tÕ - x· héi ch©u ¢u thêi kú sau chiÕn tranh l¹nh, qu¸ tr×nh nhÊt thÓ ho¸
ch©u ¢u cã vÞ trÝ quan träng næi bËt. Sù ph¸t triÓn cña qu¸ tr×nh nµy vµ hÖ
qu¶ cña nã ®ang ¶nh hëng trùc tiÕp ®Õn tÊt c¶ lùc lîng chÝnh trÞ, ®¶ng
ph¸i vµ tÇng líp c d©n. Trµo lu d©n chñ x· héi ë çc níc T©y ¢u, víi t çch
mét lùc lîng chÝnh trÞ cã c¬ së giai cÊp - x· héi kh¸ réng r·i, còng kh«ng lµ
ngo¹i lÖ n»m ngoµi sù t¸c ®éng Êy.
§îc chuÈn bÞ bëi nh÷ng tiÒn ®Ò cña tiÕn tr×nh hîp t¸c, liªn kÕt diÔn
ra h¬n 3 thËp niªn trong khu«n khæ Céng ®ång ch©u ¢u (EC), qu¸ tr×nh
nhÊt thÓ ho¸ ch©u ¢u bíc sang giai ®o¹n ph¸t triÓn míi vÒ chÊt khi çc níc
thµnh viªn ký HiÖp íc Maastricht lÞch sö, khai sinh Liªn minh ch©u ¢u (EU)
n¨m 1991. Sù kiÖn nµy ®· ®a EU trë thµnh mét tæ chøc hîp t¸c liªn kÕt khu
vùc cã tr×nh ®é nhÊt thÓ ho¸ cao nhÊt trªn thÕ giíi hiÖn nay [13, tr. 113].
Sau lÇn më réng n¨m 1995, EU bao gåm 15 thµnh viªn víi diÖn tÝch
3,337 triÖu km2 vµ sè d©n h¬n 370 triÖu ngêi, chiÕm 15% GDP vµ 25% th-
¬ng m¹i thÕ giíi. EU lµ mét trung t©m chÝnh trÞ, kinh tÕ lín, mét cùc
59
quyÒn lùc cña thÕ giíi ®¬ng ®¹i víi 2/5 uû viªn thêng trùc Héi ®ång b¶o an
Liªn hîp quèc, 4/7 níc c«ng nghiÖp ph¸t triÓn nhÊt (G7). N¨m 2002, EU ®·
tiÕn thªm mét bíc cha tõng thÊy trªn lé tr×nh nhÊt thÓ ho¸ ch©u lôc b»ng
quyÕt ®Þnh më réng tæ chøc ®Ó kÕt n¹p thªm 10 thµnh viªn míi vµo n¨m
2004. Víi bíc ®i t¸o b¹o nµy, lîc ®å ®Þa - chÝnh trÞ ch©u ¢u ®æi thay diÖn
m¹o mét çch c¬ b¶n. EU trë thµnh mét khèi thèng nhÊt bao gåm 25 níc vµ lµ
thÞ trêng lín thø hai thÕ giíi víi gÇn 500 triÖu d©n. Qu¸ tr×nh nhÊt thÓ ho¸
ch©u ¢u sau nh÷ng khëi ®éng ban ®Çu, ®ang m¹nh bíc tiÕn ®Õn môc tiªu
®· lùa chän: x©y dùng mét ch©u ¢u thèng nhÊt, tríc hÕt vÒ kinh tÕ vµ
chÝnh trÞ; thiÕt lËp nÒn an ninh vµ phßng thñ chung; t¨ng cêng më réng ¶nh
hëng quèc tÕ, x©y dùng trËt tù thÕ giíi míi díi sù “l·nh ®¹o” chung cña ph-
¬ng T©y. Theo híng nµy, EU ®Èy m¹nh viÖc hoµn tÊt Liªn minh chÝnh trÞ
(EPU) vµ Liªn minh kinh tÕ - tiÒn tÖ (EMU) ®îc tho¶ thuËn trong HiÖp íc
Maastricht. Thùc hiÖn quyÕt ®Þnh cña Héi nghÞ thîng ®Ønh Brusselles
(4/1998), ®ång Euro chÝnh thøc ra ®êi ngµy 1/1/1999 vµ chÝnh thøc lu
hµnh tõ ngµy 1/1/2001. LÇn ®Çu tiªn trong lÞch sö kinh tÕ thÕ giíi vµ quan
hÖ quèc tÕ, 12 níc tù nguyÖn tõ bá chñ quyÒn quèc gia ®èi víi ®ång tiÒn
riªng cña m×nh ®Ó sö dông mét ®ång tiÒn chung duy nhÊt. ViÖc lu hµnh
®ång Euro trë thµnh cét mèc cã ý nghÜa lÞch sö trªn tiÕn tr×nh nhÊt thÓ ho¸
ch©u ¢u, nã lµ chÊt kÕt dÝnh vÒ chÝnh trÞ, lµ c¬ së kinh tÕ lµm lªn mét
“b¶n s¾c ch©u ¢u, t¹o ®iÒu kiÖn cho EU më réng sang çc níc Trung vµ
§«ng ¢u”. Sù kiÖn nµy t¸c ®éng m¹nh mÏ ®Õn ®êi sèng kinh tÕ, chÝnh trÞ,
x· héi kh«ng chØ cña çc níc EU, mµ cßn ®èi víi c¶ thÕ giíi nãi chung. §Ó
ho¹ch ®Þnh, ®iÒu hµnh vµ gi¸m s¸t qu¸ tr×nh nhÊt thÓ ho¸, EU lËp ra mét
hÖ thèng thÓ chÕ, c¬ quan siªu quèc gia, trong ®ã 5 c¬ quan chñ chèt lµ: Héi
®ång ch©u ¢u, Héi ®ång bé trëng, Uû ban ch©u ¢u, NghÞ viÖn ch©u ¢u,
Toµ ¸n ch©u ¢u. §ång thêi, EU còng thêng xuyªn c¶i tæ, hoµn thiÖn chøc
60
n¨ng cña çc c¬ quan nµy. §©y lµ mét bíc ®i cã tÝnh quyÕt ®Þnh t¹o tiÒn
®Ò cho EU cã thÓ vËn hµnh víi t çch nhµ níc hîp bang trong t¬ng lai, trë
thµnh mét thùc thÓ n¨ng ®éng, ®ñ søc ®èi phã víi çc th¸ch thøc míi; ®ång
thêi trë thµnh mét trung t©m quyÒn lùc m¹nh trong thÕ giíi ®a cùc. Cïng víi
nh÷ng biÖn ph¸p ®i tíi nhÊt thÓ ho¸ vÒ kinh tÕ vµ chÝnh trÞ, EU tõng bíc
tiÕn tíi tù chñ vÒ an ninh - quèc phßng. §Ó t¨ng kh¶ n¨ng ®èi phã víi khñng
ho¶ng trong vµ ngoµi khu vùc vµ phÇn nµo bít lÖ thuéc vµo Mü, EU quyÕt
®Þnh thµnh lËp lùc lîng ph¶n øng nhanh víi kho¶ng 60 ngh×n qu©n thêng
trùc, cã c¬ chÕ ®iÒu hµnh vÒ chÝnh trÞ vµ qu©n sù riªng, ®éc lËp víi
NATO.
Híng tíi x©y dùng mét ch©u ¢u æn ®Þnh, cã thùc lùc m¹nh, g¾n kÕt,
më cöa víi thÕ giíi vµ trë thµnh nh©n vËt toµn cÇu cã vai trß chÝnh trÞ t¬ng
xøng víi søc m¹nh kinh tÕ, EU mét mÆt t¨ng cêng cñng cè liªn kÕt néi bé;
mÆt kh¸c chó träng më réng tæ chøc, kÕt n¹p thªm çc thµnh viªn míi, nhÊt
lµ çc níc ë Trung vµ §«ng ¢u; ®Èy m¹nh liªn kÕt víi çc khu vùc kh¸c th«ng
qua çc h×nh thøc hîp t¸c ®a d¹ng nh hîp t¸c ¢u - ¸, khu vùc mËu dÞch tù do
§Þa Trung H¶i, hîp t¸c EU - Nam Mü... Nhê vËy, EU t¨ng cêng ®îc ¶nh hëng
kinh tÕ vµ chÝnh trÞ. ViÖc thùc hiÖn tù do th¬ng m¹i kh«ng chØ ®em l¹i lîi
Ých cho çc níc s¾p gia nhËp EU mµ cßn mang lîi Ých cho chÝnh çc níc
trong EU. XÐt trªn ph¬ng diÖn ®Þa - chÝnh trÞ, viÖc më réng sang phÝa
§«ng sÏ t¨ng cêng ®îc vÞ thÕ chiÕn lîc cho EU do cã kh¶ n¨ng kiÓm so¸t ®îc
“vïng ®Êt tr¸i tim” bao gåm Trung vµ §«ng ¢u, ®©y ®îc xem nh mét bµn
®¹p thiÕt yÕu ®Ó kiÓm so¸t ch©u ¢u vµ toµn cÇu. Qu¸ tr×nh nhÊt thÓ ho¸
ch©u ¢u ®· t¹o ra c¬ héi cho EU ph¸t triÓn trªn nhiÒu ph¬ng diÖn, nhÊt lµ
vÒ kinh tÕ do çc rµo c¶n vÒ thÞ trêng ®îc gì bá, thóc ®Èy dßng lu chuyÓn
vèn, hµng ho¸, dÞch vô, tµi nguyªn vµ lao ®éng gi÷a çc níc thµnh viªn. ThÕ
vµ lùc cña EU ®îc t¨ng cêng gióp hä cã thÓ vît qua çc trë ng¹i vÒ chÝnh trÞ,
61
kinh tÕ ®Ó tiÕn tíi x©y dùng “ng«i nhµ chung ch©u ¢u” víi nÒn kinh tÕ æn
®Þnh vµ ph¸t triÓn cao. Mét EU m¹nh h¬n vµ më réng h¬n sÏ ®ãng vai trß
ngµy cµng quan träng trªn trêng quèc tÕ, t¹o ra côc diÖn so s¸nh lùc lîng cã lîi
h¬n cho EU trong c¹nh tranh quèc tÕ, nhÊt lµ víi hai trung t©m chñ chèt kh¸c
cña CNTB hiÖn nay lµ Mü vµ NhËt B¶n.
Bªn c¹nh nh÷ng thuËn lîi, qu¸ tr×nh nhÊt thÓ ho¸ ch©u ¢u còng vÊp
ph¶i hµng lo¹t khã kh¨n kh«ng dÔ vît qua. Kh«ng ph¶i tÊt c¶ çc níc thµnh
viªn cã thÓ dÔ dµng t×m ®îc tiÕng nãi chung cho sù nhÊt thÓ ho¸ chÝnh
trÞ, nhÊt lµ khi quyÒn quyÕt ®Þnh vµ çc thiÕt chÕ sÏ ®îc tËp trung ho¸.
MÆt kh¸c, tiÕn tr×nh nhÊt thÓ ho¸ ®ang béc lé râ sù tranh giµnh ph©n chia
quyÒn lùc ngµy cµng gay g¾t gi÷a çc níc lín víi nhau, gi÷a çc níc lín vµ níc
nhá, gi÷a níc giµu vµ nghÌo, gi÷a thµnh viªn cò vµ míi. Trong tiÕn tr×nh
nhÊt thÓ ho¸ ch©u ¢u, ®êi sèng chÝnh trÞ EU t¹i nhiÒu thêi ®iÓm liªn tiÕp
r¬i vµo bÊt æn do sù ph¶n kh¸ng m¹nh mÏ cña mét bé phËn d©n c ®«ng ®¶o,
nhÊt lµ nh÷ng ngêi cã thu nhËp thÊp, bÞ g¹t ra ngoµi lÒ sù ph¸t triÓn chung
vµ l©m vµo c¶nh bÇn cïng. Bªn c¹nh ®ã, sù kh¸c biÖt lín vÒ tr×nh ®é ph¸t
triÓn gi÷a çc vïng trong EU, g¸nh nÆng cña hÖ thèng an sinh x· héi, thÊt
nghiÖp gia t¨ng ®Õn møc kû lôc (trªn 10%) ®ang k×m gi÷ nh÷ng nç lùc héi
nhËp, liªn kÕt cña toµn Liªn minh. V¶ l¹i, trong thËp niªn 90, t¹i nhiÒu níc
EU diÔn ra sù chuyÓn híng chÝnh s¸ch kinh tÕ cña chÝnh phñ theo híng ¸p
dông m« h×nh CNTD míi víi träng t©m phi tËp trung ho¸, ®Èy m¹nh t nh©n
ho¸, gi¶m bít vai trß nhµ níc trong ho¹t ®éng kinh tÕ, c¾t gi¶m m¹nh çc chi
tiªu x· héi ®· ¶nh hëng rÊt tiªu cùc ®Õn ®êi sèng, viÖc lµm cña GCCN vµ
çc tÇng líp lao ®éng - c¬ së x· héi cña ®¶ng d©n chñ x· héi. MÆt tr¸i cña
thÞ trêng tù do lµ n¹n thÊt nghiÖp, n¹n bÇn cïng, sù bÊt b×nh ®¼ng gi÷a çc
vïng vµ téi ph¹m t¨ng nhanh lµm gay g¾t trë l¹i çc m©u thuÉn x· héi vèn
tiÒm Èn. Nh÷ng bÊt æn vÒ chÝnh trÞ, kinh tÕ - x· héi cña EU cßn ®îc thÓ
62
hiÖn ë xu híng gia t¨ng cña khuynh híng chÝnh trÞ cùc h÷u, chñ nghÜa ph©n
biÖt chñng téc, bµi ngo¹i vµ chñ nghÜa khñng bè. Sù ngãc ®Çu dËy cña çc
lùc lîng cùc ®oan ®· thùc sù phñ mét ®¸m ®en u ¸m lªn ®êi sèng chÝnh trÞ
EU mµ c¨n nguyªn s©u xa cña nã l¹i b¾t nguån chÝnh tõ nh÷ng hÖ qu¶ cña
qu¸ tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi cña EU. Toµn bé t×nh h×nh trªn t¹o søc
Ðp lín cho ph¸t triÓn kinh tÕ vµ ®¶m b¶o trËt tù x· héi, khiÕn qu¸ tr×nh
nhÊt thÓ ho¸ ch©u ¢u ®· kh«ng diÔn ra ®óng nh dù ®Þnh.
Nh÷ng biÕn ®éng chÝnh trÞ, kinh tÕ - x· héi cña EU trong tiÕn tr×nh
nhÊt thÓ ho¸ víi thuËn lîi vµ khã kh¨n cña nã ¶nh hëng trùc tiÕp ®Õn ho¹t
®éng cña trµo lu d©n chñ x· héi ë T©y ¢u, còng nh cña mçi ®¶ng thµnh viªn
trªn nhiÒu ph¬ng diÖn. Sù ra ®êi cña EU, vÒ thùc chÊt, thÓ hiÖn tham väng
thèng nhÊt lùc lîng cña çc tËp ®oµn t b¶n ®éc quyÒn kÕch xï trong çc níc
EU. Hä muèn th«ng qua viÖc h×nh thµnh mét liªn minh chÝnh trÞ, kinh tÕ
chÆt chÏ ®Ó t¨ng cêng thÕ lùc dÔ bÒ ®èi phã víi nh÷ng biÕn ®éng bÊt lîi
cã thÓ x¶y ra ë ch©u ¢u; ®ång thêi c¹nh tranh víi çc tËp ®oµn t b¶n ®éc
quyÒn t¹i B¾c Mü vµ §«ng ¸. Bëi vËy, trong chiÒu s©u b¶n chÊt cña nã, qu¸
tr×nh nhÊt thÓ ho¸ ch©u ¢u víi m« thøc hiÖn nay ®¸p øng lîi Ých tríc tiªn
cho çc tËp ®oµn t b¶n ®éc quyÒn vµ çc níc lín. Qu¸ tr×nh thèng nhÊt ch©u
¢u ®ang dÉn ®Õn sù ra ®êi kiÓu nhµ níc nhÊt thÓ ho¸ xuyªn quèc gia. Qu¶
thËt, ®©y lµ thùc tÕ chÝnh trÞ cßn hÕt søc míi mÎ cha tõng cã ®èi víi trµo
lu d©n chñ x· héi nãi chung, víi çc ®¶ng d©n chñ x· héi nãi riªng, khiÕn cho
hä khã tr¸nh khái sù lóng tóng, hÉng hôt trªn c¶ ph¬ng diÖn lý luËn còng nh
thùc tiÔn.
63
ch¬ng 2
Nh÷ng néi dung c¬ b¶n cña "con ®êng thø Ba"
vµ sù vËn dông trong thùc tiÔn hai níc Anh, §øc
2.1. nh÷ng néi dung c¬ b¶n cña "con ®êng thø Ba"
2.1.1. C¬ së triÕt häc - chÝnh trÞ
Tríc nh÷ng biÕn ®éng lín cña t×nh h×nh chÝnh trÞ thÕ giíi díi t¸c
®éng cña sù sôp ®æ CNXH hiÖn thùc ë §«ng ¢u vµ Liªn X«, trµo lu d©n
chñ x· héi hiÖn ®¹i ®· thay ®æi triÕt lý chÝnh trÞ vµ hÖ t tëng. Trong bèi
c¶nh sù ¶nh hëng cña hÖ t tëng XHCN bÞ gi¶m sót, trµo lu d©n chñ x· héi
bÞ khñng ho¶ng vÒ c¬ng lÜnh vµ môc tiªu chiÕn lîc, nªn hä x¸c ®Þnh ph¶i
x¸c lËp ®îc môc tiªu mµ ®¹i ®a sè quÇn chóng thuéc çc giai tÇng x· héi
®Òu thõa nhËn vµ môc tiªu ®ã ph¶i cã tÝnh hiÖn thùc. Do vËy, C§TB chñ
tr¬ng ®æi míi tªn gäi tõ "CNXH d©n chñ" thµnh "chñ nghÜa d©n chñ x·
héi", trong ®ã x¸c ®Þnh d©n chñ lµ h¹t nh©n, chñ nghÜa d©n chñ lµ nhiÖm
vô trung t©m tríc m¾t. Theo ®ã, çc nhµ d©n chñ x· héi tuyªn bè thay ®æi
quan niÖm vÒ CNXH. Tuyªn bè cña §¹i héi XIX Quèc tÕ XHCN (Pari, 1992)
v¹ch râ: "Chóng t«i ph¶n ®èi quan ®iÓm chËt hÑp cho r»ng CNXH lµ ®èi
träng víi CNTB, bëi v× nã dÉn tíi nhÇm lÉn ph¬ng tiÖn vµ môc tiªu, quan
niÖm chóng nh çc t«n gi¸o hay çc kh¸i niÖm vÜnh cöu" [54, tr. ]. ChÊp
nhËn CNTB, nhng víi tinh thÇn phª ph¸n, nh÷ng ngêi d©n chñ x· héi cho
r»ng, CNTD míi lµ quan ®iÓm cùc ®oan vÒ mét thÕ giíi, trong ®ã c¶ kinh
tÕ vµ x· héi ®Òu lµ thÞ trêng, cho nªn hä chØ "chÊp nhËn kinh tÕ thÞ trêng
chø kh«ng chÊp nhËn x· héi thÞ trêng".
NÕu nh CNXH d©n chñ tríc ®©y lÊy giai cÊp lµm c¬ së ®Ó ph©n
chia ranh giíi chÝnh trÞ, nÒn t¶ng cö tri chñ yÕu cña nã lµ giai cÊp c«ng
nh©n, th× C§TB cho r»ng, "viÖc ®éi ngò c«ng nh©n teo l¹i nhanh chãng,
64
thÕ giíi hai cùc mÊt ®i khiÕn cho viÖc ph©n chia ®Þa vÞ næi bËt cña
chÝnh trÞ giai cÊp vµ truyÒn thèng t¶ h÷u ®· yÕu ®i". §iÒu ®ã cã nghÜa,
trong bèi c¶nh TCH vµ sù thay ®æi t¬ng quan lùc lîng cña trËt tù thÕ giíi, lý
luËn vÒ giai cÊp vµ ®Êu tranh giai cÊp, ph¬ng ph¸p tiÕp cËn trªn quan
®iÓm giai cÊp cña chñ nghÜa M¸c - Lªnin ®· trë nªn "lçi thêi vµ l¹c hËu".
Trong t×nh h×nh ®ã, C§TB chñ tr¬ng ®¶ ph¸ quan niÖm chÝnh trÞ ®èi lËp
hai cùc t¶ h÷u lÊy giai cÊp lµm c¬ së, mµ x©y dùng quan niÖm míi vÒ
®oµn kÕt x· héi (tho¶ hiÖp x· héi, ®ång thuËn x· héi) vµ thu hót çc lùc lîng
chÝnh trÞ, lÊy çc tÇng líp trung gian (chiÕm kho¶ng 2/3 d©n c cña x· héi t
b¶n hiÖn ®¹i) lµm h¹t nh©n.
Thõa nhËn nh÷ng kh¸c biÖt giai cÊp vÉn cßn tån t¹i, dï kh«ng cßn
s©u s¾c nh tríc kia, çc nhµ lý luËn d©n chñ x· héi cho r»ng, nh÷ng m©u
thuÉn x· héi ®îc gi¶i quyÕt kh«ng nhÊt thiÕt chØ trong tiÕn tr×nh cuéc ®Êu
tranh mµ kÕt qu¶ lµ mét trong nh÷ng bªn cña m©u thuÉn ®ã bÞ thñ tiªu.
Nh÷ng m©u thuÉn ®ã cã thÓ ®îc gi¶i quyÕt trong tiÕn tr×nh c¶ hai bªn phèi
hîp hµnh ®éng. Cã nh÷ng m©u thuÉn sÏ tån t¹i rÊt l©u trong x· héi vµ kh«ng
nhÊt thiÕt ph¶i gi¶i quyÕt ngay, song cÇn ph¶i häc çch t×m nh÷ng tho¶
hiÖp víi nh÷ng m©u thuÉn ®ã, bëi nã cßn tån t¹i trong mét thêi gian dµi. Tõ
®©y, C§TB kªu gäi thùc hiÖn c¶i çch nÒn chÝnh trÞ cña çc ®¶ng d©n chñ
x· héi, x©y dùng trung t©m chÝnh trÞ míi ®Ó cã thÓ ®oµn kÕt ®îc çc lùc
lîng chÝnh trÞ, çc tæ chøc x· héi. Nãi nh lý luËn gia cña C«ng ®¶ng Anh,
Anthony Giddens th× C§TB "chÊp nhËn çc gi¸ trÞ cèt lâi cña CNXH, nhng
vøt bá chÝnh trÞ giai cÊp, theo ®uæi sù ñng hé vît giai cÊp, vît ra ngoµi t¶
h÷u, chèng chñ nghÜa uy quyÒn vµ chñ nghÜa bµi ngo¹i". §©y cã thÓ ®îc
coi lµ nÒn t¶ng triÕt häc chÝnh trÞ cña C§TB [20, tr. 27].
2.1.2. VÒ çc gi¸ trÞ c¬ b¶n cña d©n chñ x· héi

65
Trong c¬ng lÜnh chÝnh trÞ, tuy vÉn gi÷ nguyªn çc gi¸ trÞ truyÒn
thèng cña trµo lu d©n chñ x· héi lµ Tù do, B×nh ®¼ng, §oµn kÕt, nhng
C§TB l¹i nhÊn m¹nh cÇn xÐt l¹i mèi t¬ng quan cña çc gi¸ trÞ trong hoµn
c¶nh míi. Tuyªn bè cña §¹i héi XXI Quèc tÕ XHCN (Pari, 1999) cã nãi râ mèi
t¬ng quan gi÷a çc gi¸ trÞ c¬ b¶n cña d©n chñ x· héi [32, tr. 87]. B×nh ®¼ng
x· héi vÉn lµ môc tiªu chñ yÕu cña C§TB, lµ gi¸ trÞ c¬ b¶n nhÊt mµ nh÷ng
ngêi d©n chñ x· héi theo ®uæi. Ýt nhÊt cã 5 vÊn ®Ò träng t©m liªn quan
®Õn b×nh ®¼ng, ®ã lµ: kh¾c phôc t×nh tr¹ng nghÌo ®ãi; gi¸o dôc - ®µo t¹o
®¹t tíi tr×nh ®é cao; thu hót m¹nh mÏ lùc lîng lao ®éng tham gia vµo thÞ tr-
êng lao ®éng; b¶o ®¶m tèt chÕ ®é an sinh x· héi; gi¶m thiÓu kho¶ng çch
vÒ tµi s¶n vµ thu nhËp. Trong ®ã, viÖc chèng nghÌo ®ãi ph¶i ®îc u tiªn
hµng ®Çu. Bëi v× chØ cã vît khái ngìng nghÌo ®ãi, th× con ngêi míi c¶m
nhËn ®îc sù tù do, tù chñ cña m×nh, míi thùc sù cã c¬ héi sèng vµ sèng mét
çch cã nh©n phÈm. TiÕp ®Õn míi lµ nh÷ng u tiªn kh¸c: gi¸o dôc ®µo t¹o,
viÖc lµm vµ cuèi cïng lµ gi¶m thiÓu chªnh lÖch giµu - nghÌo. Tuy nhiªn,
cÇn ph¶i cã çch tiÕp cËn míi ®èi víi vÊn ®Ò nµy mét çch biÖn chøng, phï
hîp víi thùc tiÔn ®ang biÕn ®éng. C§TB quan niÖm vÒ b×nh ®¼ng x· héi
nh lµ qu¸ tr×nh t¹o lËp b×nh ®¼ng vÒ c¬ héi cho tÊt c¶ mäi ngêi; t¹o ®iÒu
kiÖn vÒ kh«ng gian ph¸p luËt b¶o ®¶m cho çc hµnh ®éng ç nh©n, b¶o
®¶m c¬ héi cho viÖc tham gia thùc sù cña ç nh©n vµo çc qu¸ tr×nh ho¹ch
®Þnh chÝnh s¸ch, b¶o ®¶m çc tiÒn ®Ò vÒ x· héi vµ v¨n ho¸ cho sù ph¸t
triÓn nh©n çch ç nh©n, b¶o ®¶m b×nh ®¼ng vÒ phÈm gi¸ cña mçi ç
nh©n... Sù tham gia tÝch cùc vµ chñ ®éng cña c«ng d©n vµo çc lÜnh vùc
®êi sèng x· héi kh«ng chØ lµ quyÒn cña hä, mµ cßn lµ yÕu tè t¹o nªn xung
lùc cho sù ph¸t triÓn. C§TB muèn t¹o ra quan hÖ míi gi÷a ç nh©n vµ x· héi,
x¸c ®Þnh l¹i râ h¬n quyÒn vµ nghÜa vô; quyÒn ph¶i ®i kÌm víi nghÜa vô.
Xu híng ç thÓ ho¸ trong x· héi cµng t¨ng th× cµng ph¶i më réng nghÜa vô
66
®èi víi tõng ngêi. Ch¼ng h¹n, hç trî ngêi thÊt nghiÖp nhng ®ång thêi còng
ph¶i cho hä thÊy r»ng nghÜa vô cña hä lµ ph¶i tÝch cùc t×m l¹i viÖc lµm.
NhiÖm vô cña nhµ níc lµ kh«ng ®Ó çc hÖ thèng an sinh x· héi lµm mÊt ®i
®éng lùc t×m viÖc lµm cña ngêi lao ®éng. CÇn lu ý lµ nh÷ng ngêi d©n chñ
x· héi kh«ng ®ång nhÊt b×nh ®¼ng x· héi víi sù b»ng nhau hoÆc xÊp xØ
b»ng nhau vÒ tµi s¶n vµ thu nhËp. §iÒu nµy lµ thùc tÕ, hîp logic cuéc sèng.
Cßn tù do, theo C§TB cã nghÜa lµ ph¸t huy n¨ng lùc tù quyÕt cña mçi ç
nh©n, nhng lµ mét sù tù quyÕt kh«ng n»m ngoµi khu«n khæ x· héi, mµ lµ
quan t©m tíi x· héi, cã tr¸ch nhiÖm ®èi víi quyÒn tù do cña ngêi kh¸c, mäi
ngêi ®Òu cã quyÒn tù do nh nhau. §ã kh«ng chØ lµ ®iÒu kiÖn tù nhiªn, mµ
cßn lµ nhiÖm vô cïng nhau x©y dùng cuéc sèng x· héi.
Mét trong nh÷ng ®Æc trng næi bËt cña C§TB lµ nhÊn m¹nh sù g¾n
kÕt gi÷a tù do, b×nh ®¼ng víi ®oµn kÕt, víi an toµn x· héi, b¶o ®¶m nh©n
phÈm ç nh©n trong bÊt kú hoµn c¶nh nµo nh mét thø quyÒn c«ng d©n. §ã
lµ sù thèng nhÊt gi÷a quyÒn lîi vµ nghÜa vô, c¬ héi vµ tr¸ch nhiÖm, ç
nh©n vµ x· héi, ®Ò cao ®êi sèng céng ®ång. Mçi ç nh©n ®Òu cã tr¸ch
nhiÖm g¸nh v¸c, chia sÎ víi nhµ níc, x· héi vÒ nh÷ng nhiÖm vô chung vµ hç
trî, gióp ®ì nh÷ng ngêi bÞ yÕu thÕ, thiÖt thßi h¬n; cÇn t¹o ra sù g¾n kÕt
céng ®ång v× sù ph¸t triÓn bÒn v÷ng cña toµn x· héi. B×nh ®¼ng ®ßi hái
kh«ng chØ lµ b×nh ®¼ng vÒ ph¸p luËt, vÒ quyÒn tham gia chÝnh trÞ, vÒ
c¬ héi xuÊt ph¸t..., mµ cßn c¶ vÒ c¬ héi sèng, song kh«ng ph¶i lµ b×nh
®¼ng vÒ kÕt qu¶; vai trß cña gi¸ trÞ b×nh ®¼ng lµ lµm s¸ng tá vµ nhÊn
m¹nh mèi liªn hÖ bªn trong gi÷a tù do ç nh©n vµ tù do cña mäi ngêi trong x·
héi. Tuy nhiªn, tù do vµ b×nh ®¼ng chØ trë thµnh thùc tÕ cuéc sèng x· héi
®èi víi mäi ngêi khi cã c¬ së ph¸p lý cÇn thiÕt vµ t×nh ®oµn kÕt cña con
ngêi víi nhau trong cuéc sèng...
2.1.3. VÒ chÕ ®é së h÷u vµ chÝnh s¸ch kinh tÕ

67
VÒ vÊn ®Ò së h÷u: Trµo lu d©n chñ x· héi tríc ®©y lu«n kh¼ng
®Þnh tÇm quan träng cña chÕ ®é c«ng h÷u vµ doanh nghiÖp nhµ níc, cho
r»ng môc ®Ých cña CNXH lµ thay ®æi sù chiÕm h÷u cña sè Ýt ngêi vµ
khèng chÕ t liÖu s¶n xuÊt. Hä chñ tr¬ng b¶o lu vµ më réng chÕ ®é c«ng
h÷u, giao quyÒn lîi kinh tÕ cho toµn thÓ nh©n d©n. Tõ nh÷ng n¨m 60-70,
çc ®¶ng d©n chñ x· héi l¹i cæ suý cho viÖc thùc hiÖn nÒn kinh tÕ hçn hîp,
trong ®ã xÝ nghiÖp quèc doanh vµ xÝ nghiÖp t doanh, kÕ ho¹ch vµ thÞ tr-
êng cïng tån t¹i trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng x· héi, nhng tÊt c¶ ®Òu ®îc ®Æt
díi sù kiÓm so¸t cña nhµ níc. HiÖn nay, çc ®¶ng d©n chñ x· héi ë T©y ¢u
theo C§TB hÇu nh kh«ng cßn nh¾c ®Õn tÇm quan träng cña chÕ ®é së h÷u,
kh«ng cßn nh¾c ®Õn thay ®æi chÕ ®é së h÷u vµ x©y dùng chÕ ®é c«ng
h÷u. Hä b¸c bá quèc h÷u ho¸ vµ chÕ ®é së h÷u nhµ níc, ®ång thêi tÝch cùc
thùc hiÖn ch¬ng tr×nh t nh©n ho¸ réng r·i, chó träng phi ®iÒu tiÕt nÒn kinh
tÕ, chñ tr¬ng x©y dùng mét m« h×nh kinh tÕ hçn hîp míi tèt h¬n, ®¹t ®îc
hiÖu øng ®ång t¸c cña c¶ hai khu vùc c«ng vµ t. §Ó lµm ®îc ®iÒu ®ã, theo
hä, cÇn ph¶i t¹o ra sù c©n b»ng gi÷a ®iÒu tiÕt vµ phi ®iÒu tiÕt, gi÷a hiÖu
lùc kinh tÕ vµ phi kinh tÕ cña x· héi, tõ bá quèc h÷u ho¸ quy m« lín, tõ bá
t¨ng chi phÝ nhµ níc víi t çch lµ c«ng cô ®iÒu tiÕt chÝnh ®èi víi t¨ng trëng
kinh tÕ. Nhng mÆt kh¸c, C§TB còng nhÊn m¹nh sù cÇn thiÕt ph¶i phª ph¸n
quan hÖ s¶n xuÊt hiÖn nay cña CNTB, v× cho dï çc níc t b¶n ph¸t triÓn cã
®¹t ®Õn mét x· héi thÞnh vîng th× nhiÒu nguyªn t¾c nguyªn thñy cña CNTB
vÉn cßn ®îc duy tr× ë ®ã nh sù tËp trung quyÒn lùc kinh tÕ, ph©n phèi thu
nhËp vµ cña c¶i bÊt b×nh ®¼ng, nh÷ng kh¸c biÖt giai cÊp v.v... Vµ víi
C§TB, trong CNTB "vÉn cßn quyÒn t h÷u, nhng quan hÖ s¶n xuÊt t b¶n t
nh©n, n¬i lîi Ých ç nh©n híng vµo lîi nhuËn vµ ®îc coi lµ lín h¬n tÊt c¶ çc
lîi Ých cßn l¹i, ®· cã nh÷ng thay ®æi mang tÝnh quyÕt ®Þnh" [33, tr. 7].
68
VÒ vai trß cña thÞ trêng: §Æc ®iÓm chung cña CNXH d©n chñ
truyÒn thèng lµ nhÊn m¹nh ph¶i gi¸m s¸t mét çch d©n chñ vµ cã kÕ ho¹ch
hiÖu qu¶ ®èi víi s¶n xuÊt, ®¸nh gi¸ thÊp vai trß cña thÞ trêng, nhµ níc can
thiÖp toµn diÖn, s©u vµo lÜnh vùc kinh tÕ. Cßn CNTD míi l¹i nhÊn m¹nh
tÝnh hiÖu qu¶ cña lùc lîng thÞ trêng trong viÖc bè trÝ nguån cña c¶i, s¶n
xuÊt s¶n phÈm trùc tiÕp vµ cung cÊp dÞch vô, nhÊn m¹nh c¬ chÕ thÞ trêng
vµ c¬ chÕ c¹nh tranh lµ kh«ng thÓ thiÕu ®èi víi viÖc ph¸t triÓn kinh tÕ.
C§TB thõa nhËn hoµn toµn c¬ chÕ kinh tÕ thÞ trêng, coi kinh tÕ thÞ trêng
díi CNTB nh lµ c«ng cô h÷u hiÖu ®Ó nh÷ng ngêi d©n chñ x· héi thùc hiÖn
çc gi¸ trÞ c¬ b¶n cña hä lµ Tù do, B×nh ®¼ng, §oµn kÕt. Do vËy, C§TB
chñ tr¬ng gi¶m bít sù can thiÖp toµn diÖn cña nhµ níc, khuyÕn khÝch mét
nÒn kinh tÕ thÞ trêng ph¸t triÓn, coi thÞ trêng lµ c«ng cô dÞch vô cña x· héi.
Tuy nhiªn, C§TB kh«ng chÊp nhËn tù do th¶ næi thÞ trêng, mµ kÕt hîp sù
can thiÖp cña nhµ níc víi thÞ trêng tù do, x©y dùng quan hÖ hîp t¸c gi÷a
chÝnh phñ vµ giíi c«ng nghiÖp, gi÷a çc ngµnh kinh tÕ nh»m t¹o sù t¨ng tr-
ëng bÒn v÷ng, l©u dµi vµ c¬ héi viÖc lµm cao... Vai trß chÝnh cña qu¶n lý
kinh tÕ vÜ m« chuyÓn giao cho Ng©n hµng trung ¬ng ®éc lËp víi chÝnh
s¸ch tµi chÝnh tiÒn tÖ nghiªm ngÆt, chÝnh s¸ch thay ®æi l·i suÊt víi tÝnh
çch lµ c«ng cô chÝnh ®Ó kÝch thÝch kinh tÕ trong ®iÒu kiÖn suy tho¸i,
hoÆc ®Ó kiÒm chÕ l¹m ph¸t; cßn vai trß cña chÝnh phñ chØ giíi h¹n ë viÖc
®iÒu chØnh nh÷ng sai lÖch cña thÞ trêng, x©y dùng c¬ chÕ thuÕ c«ng
b»ng vµ gióp ®ì x©y dùng c¬ së h¹ tÇng.. Víi ý nghÜa ®ã, c©n b»ng ng©n
s¸ch, h¹n chÕ tèi ®a béi chi ng©n s¸ch lµ mét nguyªn t¾c cña C§TB. §èi víi
thÞ trêng lao ®éng còng cÇn cã quan ®iÓm míi th«ng qua c¶i çch ®Ó thÞ
trêng nµy mÒm dÎo h¬n, tiÒn l¬ng cã thÓ cho phÐp cao thÊp theo thay ®æi
cña nhu cÇu thÞ trêng, ngêi chñ thuª lao ®éng cã kho¶ng kh«ng gian réng lín
h¬n ®Ó dÔ dµng thuª mín nh©n c«ng...
69
2.1.4. VÒ vai trß cña nhµ níc vµ cÇm quyÒn cña chÝnh phñ
Nhµ níc ph¸p quyÒn vµ x· héi c«ng d©n ®· ®îc x¸c lËp vµ tån t¹i ë
T©y ¢u trong mét thêi gian dµi. §©y lµ thµnh tùu lín cña t tëng chÝnh trÞ
d©n chñ ch©u ¢u. Tuy nhiªn, thùc tiÔn ph¸t triÓn còng ®· cho thÊy nh÷ng
h¹n chÕ vµ khiÕm khuyÕt lín cña çc m« h×nh chÝnh trÞ - x· héi tríc ®©y.
Nhµ níc ph¸p quyÒn, mÆc dï cã hÖ thèng ph¸p luËt nghiªm minh, song vÉn
kh«ng b¶o ®¶m thùc sù quyÒn lµm chñ cña nh©n d©n, lµm gi¶m tù do cña
mçi ngêi, çc c¬ quan nhµ níc cång kÒnh, quan liªu, tha ho¸, lµm viÖc kh«ng
hiÖu qu¶... Nhµ níc kh«ng thÓ gi¶i quyÕt mäi vÊn ®Ò, n¨ng lùc vµ hiÖu
qu¶ ho¹t ®éng cña nhµ níc bÞ h¹n chÕ bëi nhiÒu yÕu tè. Nguyªn nh©n c¬
b¶n cña çc t×nh tr¹ng ®ã lµ quan ®iÓm vÒ vai trß toµn n¨ng cña nhµ níc
trong viÖc gi¶i quyÕt mäi vÊn ®Ò cña x· héi, lµ sù thèng trÞ cña nhµ níc t
s¶n ®èi víi x· héi c«ng d©n, lµ do nÒn d©n chñ cha thËt sù më réng toµn
diÖn vµ s©u s¾c. Tríc t×nh h×nh ®ã, CNTD míi ®i t×m lèi tho¸t ë quan
niÖm "Nhµ níc tèi thiÓu", "Nhµ níc gän nhÑ", ®Ò cao vai trß cña thÞ trêng
vµ tÝnh ®éc lËp cña x· héi c«ng d©n. Nh÷ng ngêi theo CNTD míi kh¼ng
®Þnh r»ng, lÜnh vùc chÝnh trÞ, çc biÖn ph¸p chÝnh trÞ trong gi¶i quyÕt
vÊn ®Ò ®· ngµy cµng tèi thiÓu ho¸ vai trß cña nhµ níc. V× vËy, nhµ níc
d©n téc kh«ng thÓ ®¹i diÖn ®Çy ®ñ çc lîi Ých x· héi. QuyÒn gi¸o dôc, y
tÕ... kh«ng cßn ®îc xem xÐt víi tÝnh çch lµ çc nghÜa vô chÝnh trÞ cña
nhµ níc, v× kinh tÕ thÞ trêng tù lùa chän çc c¬ chÕ tù ®iÒu tiÕt vµ tù ph¸t
triÓn cña m×nh. Kinh tÕ thÞ trêng sÏ ®Æt mäi çi vµo vÞ trÝ cña nã [33, tr.
10]. §èi lËp víi quan ®iÓm "thÇn th¸nh ho¸ thÞ trêng" ®ã, C§TB cho r»ng,
®èi mÆt víi TCH, nhµ níc d©n téc ph¶i thùc sù ®¶m b¶o ®îc sù ®oµn kÕt
cña tÊt c¶ çc nhãm x· héi. "Çc c¬ quan quyÒn lùc nhµ níc cÇn ph¶i ñng hé
nÒn kinh tÕ thÞ trêng cã hiÖu qu¶, ®ång thêi ®¶m b¶o çc kh¶ n¨ng b×nh
®¼ng gi÷a çc c«ng d©n, ®¶m b¶o çc quyÒn c¬ b¶n cña hä, b¶o vÖ ngêi
70
tiªu dïng khái çc khuynh híng ®éc quyÒn vèn cã trong thÞ trêng" [33, tr. 10].
§©y lµ t tëng lín cã tÝnh chñ ®¹o ®Ó c¶i çch nhµ níc, c¶i çch chÝnh phñ,
x©y dùng nÒn chÝnh trÞ míi vµ nÒn d©n chñ míi. Çc vÊn ®Ò cèt lâi cña
quan ®iÓm nµy lµ x¸c ®Þnh l¹i nhiÖm vô vµ vai trß chÝnh trÞ míi gi÷a nhµ
níc, thÞ trêng vµ x· héi, ®æi míi ph¬ng thøc ho¹t ®éng cña nhµ níc. Thay v×
®øng trªn x· héi, thèng trÞ x· héi, ®éc quyÒn chØ huy lµm tÊt c¶ ë mäi lÜnh
vùc ®êi sèng x· héi, hoÆc gi¶m thiÓu vai trß ®Õn møc tèi ®a, nhµ níc ngµy
nay ®ãng vai trß míi: Ngêi cæ vò, ®¹o diÔn, trung gian, ®èi t¸c vµ híng ®¹o
cho x· héi - vai trß cÇm l¸i chø kh«ng ph¶i b¬i chÌo. Nhµ níc kh«ng ph¶i lµ
"Nhµ níc tèi thiÓu", còng kh«ng ph¶i lµ "Nhµ níc lín", mµ lµ "Nhµ níc hiÖu
qu¶", thÝch øng víi xu thÕ TCH vµ d©n chñ ho¸.
Theo quan ®iÓm cña C§TB, nhµ níc trong thêi ®¹i TCH vÉn cã nh÷ng
nhiÖm vô kh«ng thÓ c¾t gi¶m vµ kh«ng tæ chøc phi nhµ níc nµo cã thÓ
thay thÕ. §ã lµ: T¹o ®iÒu kiÖn cho çc nhãm lîi Ých cã ®¹i diÖn tham gia
c«ng viÖc, t¹o diÔn ®µn ®Ó c©n b»ng çc lîi Ých ®ã; t¹o kh«ng gian cho
phÐp trao ®æi çc vÊn ®Ò chÝnh trÞ; cung cÊp hµng ho¸ c«ng céng, an sinh
vµ phóc lîi; can thiÖp vµo thÞ trêng khi lîi Ých chung cÇn, khuyÕn khÝch
c¹nh tranh, chèng ®éc quyÒn; b¶o ®¶m an ninh; khuyÕn khÝch s¸ng t¹o
th«ng qua gi¸o dôc vµ ®µo t¹o; x©y dùng hÖ thèng ph¸p luËt tèt; lµ ngêi
cung øng lao ®éng lín nhÊt nhê nh÷ng can thiÖp vÜ m« vµ vi m«, th«ng qua
x©y dùng c¬ cÊu h¹ tÇng; ch¨m lo x©y dùng çc quan hÖ khu vùc vµ xuyªn
quèc gia, theo ®uæi çc môc tiªu toµn cÇu v.v... §Ó thùc hiÖn tèt çc nhiÖm
vô ®ã, C§TB ®Ò ra mét sè gi¶i ph¸p nh sau: Phi tËp trung ho¸ quyÒn lùc,
chuyÓn dÞch quyÒn lùc c¶ lªn trªn vµ xuèng díi ®Ó nhµ níc ph¶n øng ®îc
linh ho¹t h¬n tríc nh÷ng ph¸t triÓn míi; c¶i çch hiÕn ph¸p, ph¸t triÓn tÝnh
c«ng khai, lµm sèng l¹i c«ng luËn qua çc ph¬ng tiÖn th«ng tin ®¹i chóng vµ
th¨m dß d luËn; hiÖn ®¹i ho¸ bé m¸y hµnh chÝnh, n©ng cao hiÖu qu¶ qu¶n
71
lý theo híng tinh gän mµ lµm ®îc nhiÒu viÖc h¬n, x©y dùng chÝnh phñ
®iÖn tö; më réng çc h×nh thøc d©n chñ trùc tiÕp, lÊy ý kiÕn nh©n d©n
trong x©y dùng çc chÝnh s¸ch kinh tÕ vµ x· héi; nhµ níc vµ chÝnh phñ hîp
t¸c víi çc chñ thÓ hµnh ®éng cña x· héi c«ng d©n. Nh vËy, néi dung chñ
yÕu cña c¶i çch chÝnh trÞ lµ më réng vµ lµm s©u s¾c h¬n nÒn d©n chñ,
thÓ hiÖn ë viÖc x©y dùng phong çch qu¶n lý c«ng khai, râ rµng, phi tËp
trung ho¸ quyÒn lùc (chia bít hoÆc níi láng quyÒn lùc cho ®Þa ph¬ng) ®Ó
chÝnh phñ tiÕp cËn ®îc d©n chóng mét çch dÔ dµng, t¨ng cêng tÝn nhiÖm
cña d©n chóng vµ t¨ng cêng søc sèng cña x· héi c«ng d©n, "®a chÝnh
quyÒn gÇn l¹i víi d©n". Tuy nhiªn, môc ®Ých cña C§TB kh«ng hÒ muèn
lµm suy yÕu vai trß thèng lÜnh cña chÝnh quyÒn nhµ níc, ®iÒu ®ã võa liªn
quan ®Õn nhËn thøc cña hä vÒ TCH, võa liªn quan ®Õn viÖc hä vÉn muèn
duy tr× mµu s¾c "çnh t¶" cña m×nh.
Çc lý luËn gia cña C§TB ë Anh vµ §øc nh Anthony Giddens vµ

Thomas Mayer ®Òu nhÊt trÝ cho r»ng, TCH kinh tÕ kh«ng hÒ s¶n sinh
tÝnh tÊt yÕu thñ tiªu hay lµm suy yÕu nhµ níc vµ chÝnh phñ. Chñ thÓ kinh
tÕ tuy lµ TCH, nhng vÉn cßn mét bé phËn lÜnh vùc cha TCH, ®ßi hái vai
trß ®iÒu tiÕt, khèng chÕ cña nhµ níc. Ngay c¶ lÜnh vùc kinh tÕ ®· TCH
th× nhµ níc còng cÇn thi hµnh mét sè chÝnh s¸ch, biÖn ph¸p ®Ó b¶o ®¶m
søc c¹nh tranh cña níc hä trªn thÞ trêng quèc tÕ [41, tr. 19]. Ph¹m vi ho¹t ®éng
cña chÝnh phñ theo ®µ thóc ®Èy cña TCH kh«ng nh÷ng kh«ng thu hÑp mµ
cßn ®îc më réng, nhµ níc vÉn b¶o lu quyÒn lùc t¬ng ®èi lín ®èi víi c«ng
d©n trong níc vµ c«ng viÖc quèc tÕ. NÕu tríc ®©y, tõ nh÷ng n¨m 60, nh÷ng
ngêi d©n chñ x· héi ®· ®a ra khÈu hiÖu "ThÞ trêng - ë møc cã thÓ, Nhµ níc
- ë møc cÇn thiÕt", th× b©y giê hä thay ®æi rÊt nhiÒu h×nh d¹ng cña khÈu
hiÖu ®ã: "Nhµ níc cÇn, nhng chØ ®Ó gióp ®ì cho çc lùc lîng thÞ trêng ph¸t
triÓn ®Çy ®ñ", víi ph¬ng ch©m "NhiÒu nhµ níc tíi møc cÇn thiÕt, Ýt thÞ
72
trêng tíi møc cã thÓ", võa b¶o ®¶m ®îc sù can thiÖp ®iÒu tiÕt cña nhµ níc
®èi víi thÞ trêng, nhng ®ång thêi còng b¶o ®¶m tÝnh linh ho¹t, hiÖu qu¶ vµ
søc c¹nh tranh cña thÞ trêng. Kh«ng thÓ hiÖn ®¹i hãa x· héi vµ kinh tÕ mét
çch cã hiÖu qu¶ nh mong muèn nÕu kh«ng cã sù can thiÖp, ®iÒu tiÕt cña
nhµ níc, ®Æc biÖt ë nh÷ng lÜnh vùc quan träng nh kinh tÕ, an ninh, gi¸o
dôc - ®µo t¹o, v¨n ho¸ vµ khoa häc c«ng nghÖ... X· héi hiÖn ®¹i l¹i cµng cÇn
cã mét nhµ níc m¹nh, b¶o ®¶m an toµn, an sinh cho mäi c«ng d©n.
§æi míi çch thøc ®iÒu hµnh cña chÝnh phñ lµ mét trong nh÷ng
nhiÖm vô chÝnh trÞ hµng ®Çu cña C§TB. §iÒu ®ã còng cã nghÜa lµ cÇn
ph¶i hiÖn ®¹i ho¸ nhµ níc, më réng d©n chñ, tÝnh c«ng khai, minh b¹ch
trong mäi ho¹t ®éng cña nhµ níc. Çc c¬ quan nhµ níc ph¶i t¨ng cêng ®èi
tho¹i, hîp t¸c víi çc tæ chøc x· héi cña x· héi c«ng d©n, nh»m ph¸t huy søc
m¹nh ®oµn kÕt cña céng ®ång. Ph¬ng ph¸p qu¶n lý nhµ níc chuyÓn tõ hµnh
chÝnh - mÖnh lÖnh sang çc h×nh thøc ®iÒu tiÕt cao cÊp h¬n, m¹nh mÏ
h¬n, phï hîp víi quy luËt thÞ trêng, chuyÓn tõ coi träng phª duyÖt, qu¶n chÕ
sang coi träng gi¸m s¸t, phôc vô, hîp t¸c víi çc ngµnh kh«ng do nhµ níc qu¶n
lý. Bé m¸y nhµ níc cÇn gän nhÑ, nhng l¹i ph¶i ®îc trang bÞ n¨ng lùc vµ kü
n¨ng qu¶n lý ë tr×nh ®é cao, theo híng "tinh gän mµ lµm ®îc nhiÒu viÖc",
n©ng cao vÞ thÕ cña nhµ níc ®èi víi thÞ trêng, thu hót vµ t¹o ®iÒu kiÖn
thuËn lîi cho c«ng d©n tham gia vµo çc qu¸ tr×nh ho¹ch ®Þnh vµ thùc hiÖn
chÝnh s¸ch.
C§TB cho r»ng, mèi quan hÖ c©n b»ng, tèt ®Ñp gi÷a nhµ níc vµ çc
tæ chøc cña kinh tÕ thÞ trêng cÇn cã mét x· héi c«ng d©n lín m¹nh míi cã
thÓ ®¶m b¶o ®îc trËt tù x· héi d©n chñ vµ c«ng b»ng. X· héi c«ng d©n lµ
yÕu tè ®ång thêi kiÒm chÕ c¶ thÞ trêng vµ nhµ níc. Kh«ng mét nÒn kinh tÕ
thÞ trêng nµo, kh«ng mét nhµ níc d©n chñ nµo cã thÓ ho¹t ®éng hiÖu qu¶
mµ kh«ng cÇn ¶nh hëng v¨n minh cña x· héi c«ng d©n. Bëi vËy, ph¸t triÓn
73
x· héi c«ng d©n lµ mét yÕu tè quan träng cña C§TB, nhµ níc vµ x· héi c«ng
d©n ph¶i hîp t¸c nh»m hç trî vµ kiÓm so¸t lÉn nhau. C§TB nhÊn m¹nh,
kh«ng cã mét x· héi c«ng d©n ph¸t triÓn vµ kiÖn toµn th× sÏ kh«ng ph¸t huy
®îc vai trß qu¶n lý cña chÝnh phñ, kinh tÕ thÞ trêng kh«ng thÓ vËn hµnh
h÷u hiÖu. X· héi c«ng d©n cã ý nghÜa quan träng ®èi víi viÖc chÕ íc
quyÒn lùc, vai trß cña thÞ trêng vµ chÝnh phñ, t¹o sù c©n b»ng gi÷a chÝnh
phñ, thÞ trêng vµ x· héi c«ng d©n. Çc phong trµo vµ tæ chøc c«ng d©n ph¸t
triÓn m¹nh mÏ trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y ®· ®¶m ®¬ng hµng lo¹t çc chøc
n¨ng x· héi quan träng, trë thµnh lùc lîng kh«ng thÓ thiÕu bªn ngoµi chÝnh
phñ vµ thÞ trêng trong viÖc liªn kÕt x· héi. Chóng võa tham gia x©y dùng
çc chÝnh s¸ch, võa cung cÊp sù lùa chän vµ thùc hiÖn sù ®¸p øng h÷u hiÖu
vÒ mÆt dÞch vô c«ng, gãp phÇn thóc ®Èy sù ph¸t triÓn v¨n ho¸ c«ng d©n
®Þa ph¬ng vµ çc h×nh thøc céng ®ång kh¸c nhau... §©y lµ nh÷ng lÜnh vùc
mµ nhµ níc kh«ng lµm ®îc hay kh«ng nªn lµm, hoÆc lµm kÐm hiÖu qu¶ vµ
çc tæ chøc trung gian cã thÓ tù gi¶i quyÕt. Trong trêng hîp ®ã, nhµ níc ®îc
gi¶i phãng khái çc viÖc nhá, cã thÓ tËp trung søc lùc vµo çc chøc n¨ng then
chèt gióp thÞ trêng vµ x· héi thay ®æi v× lîi Ých chung.
2.1.5. VÒ chÕ ®é phóc lîi x· héi
ë nh÷ng giai ®o¹n tríc ®©y, çc ®¶ng d©n chñ x· héi cña ch©u ¢u ®·
cã nh÷ng ®ãng gãp lín vµo viÖc x©y dùng nhµ níc x· héi, sö dông çc thiÕt
chÕ d©n chñ ®Ó thùc hiÖn çc chñ tr¬ng chÝnh trÞ. HÖ thèng ®ång thuËn
x· héi gi÷a çc c«ng ®oµn, nh÷ng chñ thuª lao ®éng vµ nhµ níc t¹o ra c¬ së
ph¸p lý cña çc nhµ níc phóc lîi. §iÒu nµy t¹o ra c¬ së ®Ó ph©n phèi l¹i thu
nhËp b»ng çch thùc hiÖn chÝnh s¸ch thuÕ thÝch hîp vµ hÖ thèng b¶o hiÓm
x· héi. Ph¶i nãi r»ng, ®êng lèi chÝnh trÞ híng vµo sù c«ng b»ng ®ã ®· ®em
l¹i nh÷ng kÕt qu¶ nhÊt ®Þnh. Tuy nhiªn, cïng víi sù ph¸t triÓn cña TCH kinh
tÕ, sù gay g¾t cña c¹nh tranh quèc tÕ vµ qu¸ tr×nh liªn kÕt m¹nh mÏ cña
74
ch©u ¢u, viÖc thùc hiÖn chÝnh s¸ch ®Þnh híng x· héi b»ng çc ph¬ng ph¸p
cò trë nªn ngµy mét khã h¬n. ViÖc thêng xuyªn t¨ng çc kho¶n chi nhµ níc
cho lÜnh vùc x· héi, sù bÊt c©n b»ng gi÷a t¨ng l¬ng vµ t¨ng n¨ng suÊt lao
®éng, bé m¸y qu¶n lý hµnh chÝnh ph×nh to... ®· ®Î ra t©m lý sèng n¬ng
nhê, kh«ng gãp phÇn s¸ng t¹o ç nh©n vµ ®iÒu ®ã cã nghÜa lµ kh«ng gãp
phÇn t¨ng n¨ng suÊt lao ®éng. Vµ hÖ qu¶ tÊt yÕu lµ tÊt c¶ çc yÕu tè trªn
trë thµnh vËt c¶n ®èi víi ph¸t triÓn: l¹m ph¸t t¨ng, n¨ng suÊt lao ®éng gi¶m.
§iÒu ®ã dÉn ®Õn kh¶ n¨ng cung cÊp tµi chÝnh bÞ h¹n chÕ bëi viÖc sö
dông chñ yÕu lµ çc biÖn ph¸p b¶o trî. ViÖc tiÕp tôc mét çch gi¶n ®¬n çc
chÝnh s¸ch ®ã ®ang ®e däa chÝnh sù tån t¹i cña nhµ níc x· héi.
Nh÷ng ngêi d©n chñ x· héi truyÒn thèng coi träng viÖc b¶o hiÓm phæ
cËp vÒ y tÕ, thÊt nghiÖp vµ b¶o hiÓm tuæi giµ, trªn c¬ së lÊy t¨ng trëng
kinh tÕ ®Ó b¶o ®¶m cho sù thÞnh vîng chung. Cßn CNTD míi th× chñ yÕu
nhÊn m¹nh ®Õn thÞ trêng, s¶n xuÊt vµ kh¶ n¨ng c¹nh tranh, coi ®ã nh lµ
nh÷ng yÕu tè b¶o ®¶m sù thÞnh vîng chung cña x· héi. C§TB mét mÆt ®Ò
cao nh÷ng yÕu tè nªu trªn, ®Æc biÖt trong ®iÒu kiÖn TCH, nh÷ng mÆt
kh¸c ®ßi hái ph¶i ®æi míi nhµ níc theo híng lµm cho nã ngµy cµng cã vai trß
quyÕt ®Þnh lµ nhµ ®Çu t x· héi, tøc ®Çu t vµo nguån nh©n lùc (vèn ngêi -
humancapital) vµ vµo kÕt cÊu h¹ tÇng.
C§TB t¸n thµnh sù ®iÒu tiÕt cña thÞ trêng ®èi víi nÒn kinh tÕ, nhng
kh«ng t¸n thµnh sù ®iÒu tiÕt cña thÞ trêng ®èi víi çc quan hÖ x· héi. Hä ®a
ra khÈu hiÖu "Nãi cã - víi kinh tÕ thÞ trêng, nãi kh«ng - víi x· héi thÞ trêng".
§iÒu nµy cã nghÜa, mÆc dï thÞ trêng lµ mét hiÖn thùc, nhng mäi hiÖn thùc
cña ®êi sèng x· héi kh«ng chØ ®îc quy vÒ hiÖn thùc ®ã, nghÜa lµ cÇn ph¶i
®¶m b¶o mét çch c«ng b»ng y tÕ, gi¸o dôc, v¨n ho¸... nghÜa lµ ®¶m b¶o
mäi phóc lîi mµ vÒ thùc chÊt kh«ng phô thuéc vµ kh«ng ph¶i phô thuéc vµo
sù ph©n phèi th«ng qua thÞ trêng. C§TB chñ tr¬ng duy tr× vµ c¶i çch, hiÖn
75
®¹i ho¸ nhµ níc phóc lîi, thay ®æi chÝnh s¸ch cña nhµ níc phóc lîi truyÒn
thèng, thi hµnh chÝnh s¸ch phóc lîi tÝch cùc, kh«ng chØ ®¶m b¶o an toµn x·
héi, mµ cßn ph¶i t¹o c¬ héi gióp ®ì nh©n d©n trong thÕ giíi ®Çy biÕn ®éng
hiÖn nay. Nh÷ng ngêi d©n chñ x· héi kh«ng cßn nhÊn m¹nh ®Õn chi tiªu
phóc lîi x· héi, kh«ng t¨ng ®Çu t cho c«ng tr×nh c«ng céng vµ trî cÊp phóc
lîi, kh«ng cßn nhÊn m¹nh "viÖc lµm ®Çy ®ñ", mµ thay ®æi "ph¬ng thøc
phôc vô, gióp ®ì nh©n d©n", thay ®æi chÝnh s¸ch phóc lîi "«m ®åm hÕt"
thµnh "®Çu t vèn nh©n lùc" th«ng qua ®µo t¹o n©ng cao tè chÊt con ngêi,
thùc hiÖn viÖc khai th¸c tiÒm n¨ng con ngêi vµ b×nh ®¼ng c¬ héi, biÕn
"Nhµ níc phóc lîi thô ®éng kiÓu cò" thµnh "Nhµ níc ®Çu t x· héi", "Nhµ níc
phóc lîi viÖc lµm". Nh vËy, träng ®iÓm cña phóc lîi chuyÓn tõ sù nghiÖp
c«ng Ých, phßng tr¸nh rñi ro sang ®Çu t vèn nh©n lùc, ®Çu t mang tÝnh s¶n
xuÊt kinh tÕ vµ x· héi, t¨ng cêng c¬ héi ®Çu t cho viÖc lµm, thùc thi chÝnh
s¸ch thu thuÕ vµ khuyÕn khÝch tù lËp. Nã võa nhÊn m¹nh c«ng b»ng x· héi,
võa nhÊn m¹nh hiÖu qu¶ kinh tÕ, võa nhÊn m¹nh quyÒn lîi, võa nhÊn m¹nh
tr¸ch nhiÖm, kÕt hîp sù hç trî cña nhµ níc víi sù ®ãng gãp cña c«ng d©n theo
nguyªn t¾c "gióp ®ì ®Ó tù gióp ®ì". Nh vËy, chÝnh s¸ch phóc lîi cña nhµ n-
íc theo quan ®iÓm cña C§TB lµ sù thay ®æi tÝch cùc nh»m x¸c lËp mèi
quan hÖ tr¸ch nhiÖm gi÷a ç nh©n vµ tËp thÓ, t¹o nªn ®éng lùc kÝch thÝch
s¶n xuÊt vµ t¨ng trëng.
NhiÖm vô chÝnh trong hiÖn ®¹i ho¸ chÝnh s¸ch x· héi lµ ®Çu t vµo
con ngêi, cô thÓ lµ vµo gi¸o dôc vµ ®µo t¹o víi ph¬ng ch©m "Education,
Education, Education" (®µo t¹o, ®µo t¹o vµ ®µo t¹o). Theo quan ®iÓm cña
C§TB, nhµ níc x· héi ph¶i ®Æc biÖt ®Çu t, nh»m ®em l¹i c¬ héi nh nhau
cho mäi ngêi tham gia vµo çc lÜnh vùc ®êi sèng x· héi, tríc hÕt lµ tham gia
vµo thÞ trêng lao ®éng; cÇn t¹o ra mét x· héi häc tËp suèt ®êi (Learning
society) ®Ó cã thÓ thÝch øng víi nh÷ng ®iÒu kiÖn lu«n thay ®æi cña x· héi
76
th«ng tin vµ nÒn kinh tÕ tri thøc trong thêi ®¹i TCH. Cßn vÒ hÖ thèng ®¶m
b¶o x· héi ®· ®îc h×nh thµnh, nã dêng nh h¹n chÕ kh¶ n¨ng t×m kiÕm viÖc
lµm, do ®ã nã cÇn ph¶i ®îc c¶i çch. Nh÷ng ngêi d©n chñ x· héi chñ tr¬ng
cÇn híng tíi viÖc "biÕn hÖ thèng an toµn x· héi dùa vµo thÈm quyÒn,
nghÜa vô cña nhµ níc thµnh hÖ thèng t¹o ®iÒu kiÖn ph¸t triÓn tr¸ch nhiÖm
ç nh©n". Nh÷ng môc tiªu chñ yÕu ®Ó ph¸t huy tÝnh chñ ®éng vµ tÝch cùc
cña c«ng d©n lµ c¶i thiÖn gi¸o dôc vµ y tÕ, n©ng cao tr×nh ®é chuyªn m«n,
t¨ng ®Çu t, t¨ng cêng vai trß cña c«ng d©n vµ tinh thÇn tr¸ch nhiÖm cña
c«ng d©n ®èi víi b¶n th©n còng nh ®èi víi çc ho¹t ®éng kh¸c trong x· héi.
C¶i çch nhµ níc phóc lîi cßn nh»m môc ®Ých gi¶m thiÓu g¸nh nÆng tµi
chÝnh ®èi víi nhµ níc, b»ng çch kÕt hîp h÷u c¬ sù trî gióp cña nhµ níc
th«ng qua çc kho¶n chi x· héi víi sù ®ãng gãp cña c«ng d©n theo tinh thÇn
t¨ng cêng sù tù b¶o hiÓm cña hä.
2.1.6. Trong lÜnh vùc ®èi ngo¹i
Tríc thËp niªn 90, hÇu hÕt çc ®¶ng d©n chñ x· héi ®Òu cã lËp trêng
chèng chiÕn tranh, chèng dïng søc m¹nh qu©n sù trong quan hÖ quèc tÕ, ñng
hé hoµ b×nh, chèng ch¹y ®ua vò trang vµ thóc ®Èy qu¸ tr×nh gi¶i trõ qu©n
bÞ. Hä cho r»ng, chÝnh s¸ch hoµ b×nh "kh«ng chØ cã nghÜa lµ sù c©m
lÆng cña vò khÝ, mµ cßn cã nghÜa lµ çc d©n téc cïng chung sèng kh«ng cã
b¹o lùc, bãc lét vµ ¸p bøc. ChÝnh s¸ch hoµ b×nh bao hµm c¶ sù hîp t¸c cña
çc d©n téc trong çc vÊn ®Ò kinh tÕ, sinh th¸i, v¨n ho¸ vµ nh©n quyÒn.
Mét thÕ giíi hoµ b×nh ®ßi hái ph¶i b¶o ®¶m quyÒn tù quyÕt cho tÊt c¶ çc
d©n téc. ChÝnh s¸ch hoµ b×nh ph¶i lµm gi¶m bít c¨ng th¼ng trong çc xung
®ét quyÒn lùc, ph¶i t×m kiÕm sù c©n b»ng lîi Ých, n¾m b¾t lÊy çc lîi Ých
chung, ph¶i chèng l¹i tham väng dïng søc m¹nh qu©n sù cña çc cêng quèc
thÕ giíi b»ng çc liªn kÕt khu vùc, ph¶i vît qua m©u thuÉn ®èi kh¸ng gi÷a
hai hÖ thèng, gi÷a çc hÖ t tëng vµ t«n gi¸o trªn c¬ së thi ®ua hoµ b×nh vµ
77
v¨n ho¸ tranh luËn chÝnh trÞ" [54, tr. ]. Ngîc l¹i, C§TB cho r»ng, sau khi
chiÕn tranh l¹nh kÕt thóc, ®èi ®Çu hai cùc kh«ng cßn vµ tríc sù ph¸t triÓn
hÕt søc m¹nh mÏ cña TCH nÒn kinh tÕ thÕ giíi, çc ®¶ng d©n chñ x· héi
ph¶i thuËn theo xu thÕ vµ yªu cÇu cña thêi ®¹i, kh«ng thÓ theo "chñ nghÜa
c« lËp" ®îc n÷a, mµ ph¶i më cöa ®èi ngo¹i, thùc hiÖn "chñ nghÜa thÕ giíi".
Chñ nghÜa d©n téc lÊy l¸ng giÒng lµm chÝnh, hoÆc chñ nghÜa b¶o hé
®Òu kh«ng cã tiÒn ®å, chØ cã hîp t¸c quèc tÕ míi cã thÓ thóc ®Èy TCH
ph¸t triÓn hµi hoµ.
Víi sù t¸c ®éng m¹nh mÏ cña TCH, t×nh h×nh thÕ giíi cã nh÷ng thay
®æi c¬ b¶n. ThÕ giíi tån t¹i sù phô thuéc lÉn nhau, dùa vµo nhau s©u s¾c c¶
vÒ chÝnh trÞ, kinh tÕ vµ an ninh; c«ng viÖc cña mét níc cã ¶nh hëng ®Õn
quèc tÕ v× nã g¾n chÆt víi c¬ chÕ thÞ trêng. Do vËy, TCH dÉn ®Õn viÖc
quèc tÕ ho¸ c«ng viÖc néi bé cña mét níc lµ lÏ tÊt nhiªn. Çch ®Ò cËp nµy
hµm chøa hai môc ®Ých: Mét lµ trªn møc ®é réng, lîi Ých quèc gia chØ ®îc
thùc hiÖn b»ng çch th«ng qua hîp t¸c quèc tÕ. T duy ®èi ngo¹i muèn thÝch
øng víi thêi ®¹i TCH ph¶i th«ng qua viÖc tham gia tÝch cùc vµo hîp t¸c quèc
tÕ. Hai lµ, do biªn giíi gi÷a çc quèc gia cã xu híng láng lÎo, c«ng viÖc néi bé
cña mét níc hay mét khu vùc tÊt nhiªn sÏ cã "hiÖu øng rß rØ" lan to¶ sang çc
níc vµ khu vùc l©n cËn. V× nh÷ng lý do trªn, çc níc ph¬ng T©y cÇn ph¶i
"hµnh ®éng ®Ó ®èi phã víi nh÷ng th¸ch thøc cña TCH". C§TB nhÊn m¹nh,
nguyªn t¾c "kh«ng can thiÖp vµo c«ng viÖc néi bé" lµ mét thø chñ nghÜa
biÖt lËp ®· lçi thêi, cÇn ph¶i thay ®æi b»ng viÖc duy tr× mét sù can thiÖp
quèc tÕ trong nh÷ng "tiªu chÝ phæ biÕn" nµo ®ã, ph¶i c¶i çch nh÷ng c¬
chÕ, nh÷ng tæ chøc quèc tÕ kh«ng cßn phï hîp, trªn c¬ së ®ã x©y dùng l¹i
mét trËt tù an ninh - chÝnh trÞ toµn cÇu míi.
Tõ bá chñ nghÜa kh«ng can thiÖp, nhiÒu ®¶ng d©n chñ x· héi ®·
ngang nhiªn biÖn hé cho hµnh ®éng x©m lîc cña Mü vµ NATO ®èi víi Nam
78
T, ®ãng gãp lùc lîng qu©n sù cho çc cuéc chiÕn tranh cña Mü (Afghanistan,
Ir¾c). Bªn c¹nh ®ã, çc ®¶ng d©n chñ x· héi cÇm quyÒn ë T©y ¢u còng lÊy
viÖc thÝch øng víi TCH lµm çi cí, kªu gäi tiÕn hµnh c¶i çch ®èi víi mét sè
tæ chøc quèc tÕ nh Liªn hîp quèc, Quü tiÒn tÖ quèc tÕ (IMF), Ng©n hµng
thÕ giíi (WB), Tæ chøc th¬ng m¹i thÕ giíi (WTO)... lµm cho çc tæ chøc nµy
cµng phï hîp h¬n víi yªu cÇu vµ lîi Ých cña çc níc TBPT ph¬ng T©y [31, tr.
27]. Hä cßn ®Ò xuÊt chñ tr¬ng ph¶i x©y dùng "khèi céng ®ång x· héi tÝch
cùc", cho r»ng quan hÖ quèc tÕ hiÖn h÷u lµ s¶n phÈm cña thêi kú chiÕn
tranh l¹nh, kh«ng ®ñ kh¶ n¨ng ®èi phã víi nh÷ng th¸ch thøc cña ngµy h«m
nay. ChØ cã x©y dùng "khèi céng ®ång x· héi tÝch cùc" trong ph¹m vi quèc
tÕ th× míi cã thÓ phï hîp víi yªu cÇu cña thêi ®¹i TCH. Tuy nhiªn, thùc chÊt
cña nã lµ lÊy chÕ ®é x· héi vµ quan ®iÓm gi¸ trÞ cña ph¬ng T©y lµ chç dùa
®Ó quan s¸t vµ xö lý çc vÊn ®Ò quèc tÕ, ®Ò ra chñ tr¬ng "nh©n quyÒn
cao h¬n chñ quyÒn", thùc hiÖn chiªu bµi b¶o vÖ gi¸ trÞ "nh©n quyÒn",
"nh©n ®¹o" ®Ó can thiÖp vµo c«ng viÖc néi bé cña çc quèc gia kh¸c. ViÖc
®Ò xuÊt chÝnh s¸ch ®èi ngo¹i nµy chøng tá b¶n chÊt bµnh tríng, b¸ quyÒn
cña chñ nghÜa ®Õ quèc cã ¶nh hëng rÊt s©u nÆng trong çc ®¶ng d©n chñ
x· héi T©y ¢u. Nã béc lé râ nÐt tÝnh chÊt nguy hiÓm ®èi víi hoµ b×nh vµ
an ninh quèc tÕ, trë thµnh c¬ së lý luËn tiÕp tay cho "chñ nghÜa can thiÖp
míi" vµ trong chõng mùc nhÊt ®Þnh cho c¶ häc thuyÕt "®¸nh ®ßn phñ
®Çu" cña chÝnh quyÒn Mü ®ang ®îc r¸o riÕt thùc thi hiÖn nay.
Nãi tãm l¹i, néi dung chñ yÕu cña C§TB lµ t×m kiÕm sù c©n b»ng
gi÷a thÞ trêng vµ x· héi, gi÷a tiÕn bé vµ c«ng b»ng, gi÷a quyÒn lîi vµ tr¸ch
nhiÖm, tõ ®ã thùc hiÖn sù vît qua giíi h¹n cña t¶ vµ h÷u truyÒn thèng, thÝch
øng víi nh÷ng thay ®æi míi vÒ chÝnh trÞ, kinh tÕ ë thêi ®¹i TCH vµ khuynh
híng chÝnh trÞ cña cö tri. §ång thêi, C§TB cßn muèn dïng nh÷ng quan niÖm
gi¸ trÞ míi ®Ó kÕt cÊu l¹i chÕ ®é TBCN, dïng mét h×nh thøc d©n chñ míi
79
®Ó g¾n kÕt ç nh©n, chÝnh ®¶ng, nhµ níc vµ hÖ thèng quèc tÕ ph¸t triÓn
nhÞp nhµng, kh¾c phôc çi gäi lµ khñng ho¶ng d©n chñ cña CNTB, øng phã
víi nh÷ng vÊn ®Ò míi n¶y sinh trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña nh©n lo¹i ë
thÕ kû XXI, ®Æc biÖt lµ mét lo¹t th¸ch thøc do TCH ®em l¹i [29, tr. 8].
2.1.7. §¸nh gi¸ b¶n chÊt cña "con ®êng thø Ba"
NÕu nh trong quan niÖm vÒ C§TB ®· cã nhiÒu ý kiÕn kh¸c nhau, th×
trong viÖc ®¸nh gi¸ b¶n chÊt thùc sù cña trµo lu t tëng chÝnh trÞ míi nµy
còng cã nhiÒu kiÕn gi¶i kh«ng thèng nhÊt. Cã nhiÒu quan ®iÓm, nhng tùu
trung cã thÓ chia thµnh ba lo¹i:
Lo¹i quan ®iÓm thø nhÊt tiÕp cËn C§TB theo híng ®ång nhÊt víi
CNTB tù do. Nh÷ng ngêi theo quan ®iÓm nµy cho r»ng, thùc chÊt cña
C§TB chØ lµ "nghÖ thuËt ®æi mµu cña con kú l©n TBCN" nh»m ho¹ch
®Þnh mét chÝnh s¸ch kh¶ dÜ cã thÓ "æn ®Þnh x· héi t b¶n l©u dµi" mµ
"kh«ng c¶n trë ®Õn cuéc s¨n lïng siªu lîi nhuËn cña chÝnh s¸ch TCH
TBCN". Nãi çch kh¸c, C§TB chØ lµ mét d¹ng nh¹t mµu cña CNTD míi, lµ
"çi vá h×nh th¸i ý thøc cña CNTD míi ngµy nay". B¶n chÊt cña C§TB kh«ng
cã g× míi l¹, mµ chØ lµ sù c¶i çch vµ ®iÒu chØnh mét bíc n÷a ®èi víi
CNTB [4, tr. ]. HoÆc nh mét nhµ nghiªn cøu ®· viÕt: "Cßn vÒ con ®êng thø
Ba cña T. Blair, th× chñ yÕu ®ã lµ mét thø thuèc mì dïng ®Ó che ®Ëy chñ
nghÜa tù do cña ngêi ®µn bµ thÐp (ý nãi M. Thatcher) trong C«ng ®¶ng míi
(New Labour) mµ th«i" [58, tr. 235].
§óng lµ vÒ mÆt h×nh thøc, víi sù xuÊt hiÖn cña C§TB, CNTB hiÖn
®¹i ®ang tiÕn hµnh mét sù thay ®æi míi trong bèi c¶nh TCH ngµy cµng gia
t¨ng m¹nh mÏ vµ nã diÔn ra chñ yÕu ë çc níc t b¶n ph¸t triÓn. Tuy nhiªn,
nÕu nh×n s©u h¬n, chóng ta thÊy quan ®iÓm nµy cha thËt sù khoa häc. Bëi
v× trong thùc tiÔn ph¸t triÓn cña m×nh, CNTB ®· nhiÒu lÇn tiÕn hµnh
80
®iÒu chØnh ®Ó phï hîp víi t×nh h×nh vµ bèi c¶nh cña çc giai ®o¹n lÞch sö.
Trong khi ®ã, C§TB ra ®êi lµ do çc lùc lîng çnh t¶ vµ trung t¶ trong çc
®¶ng d©n chñ x· héi ë T©y ¢u tiÕn hµnh. Do vËy, sù thay ®æi lÇn nµy kh¸c
biÖt víi çc lÇn thay ®æi tríc xÐt trªn c¶ quy m« vµ chiÒu s©u. Nã kh«ng
ph¶i lµ sù thay ®æi b×nh thêng vµ trªn mét lÜnh vùc nµo ®ã cña CNTB
nh»m thÝch øng víi nh÷ng biÕn ®æi cña thùc tiÔn, mµ lµ mét sù thay ®æi
s©u s¾c, c¨n b¶n, liªn quan ®Õn mäi mÆt cña ®êi sèng x· héi t b¶n hiÖn
®¹i. ChÝnh v× vËy, nÕu ®¸nh ®ång C§TB víi CNTB tù do th× sÏ khã cã thÓ
hiÓu râ nguyªn nh©n nµo, lùc lîng nµo quy ®Þnh sù thay ®æi ®ã; sù thay
®æi ®ã nh»m gi¶i quyÕt vÊn ®Ò g×, cho lîi Ých cô thÓ cña ai, nã diÔn ra
theo chiÒu híng nµo; c¬ së lý luËn vµ chÝnh s¸ch cña nã lµ g×; néi hµm,
h×nh thøc biÓu hiÖn cña sù thay ®æi nµy lµ g× vµ nã ¶nh hëng ®Õn triÓn
väng cña CNTB vµ CNXH thÕ giíi nh thÕ nµo...
Lo¹i quan ®iÓm thø hai ®èi lËp víi lo¹i quan ®iÓm trªn khi cho r»ng,
víi viÖc nhiÒu ®¶ng d©n chñ x· héi trë l¹i cÇm quyÒn vµ tiÕn hµnh c¶i
çch, ch©u ¢u ®ang "®á" lªn, "hång" lªn. C§TB ch¼ng qua chØ lµ sù tiÕp
tôc nh÷ng quan ®iÓm, gi¸ trÞ cña trµo lu d©n chñ x· héi trong hoµn c¶nh
thùc tiÔn nh÷ng n¨m cuèi thÕ kû XX. Nh÷ng ngêi cã quan ®iÓm nµy kh«ng
thÊy ®îc r»ng, trªn thùc tÕ çc quan ®iÓm t tëng, ®êng lèi, chÝnh s¸ch cña
C§TB ®· kh¸c xa víi d©n chñ x· héi truyÒn thèng. Nã tõ bá hµng lo¹t çc
quan ®iÓm, chÝnh s¸ch cã ý nghÜa nÒn t¶ng cña d©n chñ x· héi truyÒn
thèng vµ hÊp thô nhiÒu ®iÓm míi, hîp lý cña CNTD míi. §óng lµ nã cã
"hång" h¬n, hay "®á" h¬n nhng lµ so víi CNTD míi, cßn ®èi víi d©n chñ x·
héi truyÒn thèng th× nã nh¹t mµu h¬n rÊt nhiÒu. Çc ®¶ng d©n chñ x· héi
®Ò ra C§TB cam kÕt kÕ thõa çc gi¸ trÞ c¬ b¶n cña trµo lu d©n chñ x· héi
cò, cßn th× tuyªn bè ®æi míi toµn bé lý luËn vµ ®êng lèi, chÝnh s¸ch cña
m×nh. Vµ trªn thùc tÕ, ®Ó cã thÓ giµnh vµ gi÷ v÷ng vÞ trÝ ®¶ng cÇm
81
quyÒn, çc ®¶ng d©n chñ x· héi ph¶i t×m kiÕm ®ång minh hoÆc liªn minh
víi mét sè ®¶ng çnh t¶ hay trung t¶, trung h÷u kh¸c. Do ®ã, chÝnh s¸ch cña
hä ®· nh¹t mµu h¬n, trë thµnh mµu "tÝa" hay mµu "tÝm" (cã thÓ dÉn chøng
qua liªn minh §á - Xanh ë §øc v.v...).
Lo¹i quan ®iÓm thø ba, theo chóng t«i lµ cã lý h¬n c¶, cho r»ng, thùc
chÊt cña C§TB lµ sù ®æi míi, hiÖn ®¹i ho¸ lý luËn, ®êng lèi, chÝnh s¸ch
cña trµo lu d©n chñ x· héi T©y ¢u trong thêi ®¹i TCH. "C§TB lµ sù chñ
®éng ®¸p l¹i cña thuyÕt d©n chñ x· héi ®èi víi nh÷ng thay ®æi to lín cña
thÕ giíi ®¬ng ®¹i: TCH, kinh tÕ tri thøc, x· héi hËu hiÖn ®¹i... Nã liªn quan
chÆt chÏ víi sù chuyÓn ®æi lo¹i h×nh cña thuyÕt d©n chñ x· héi trong ®iÒu
kiÖn míi" [15, tr. 14]. Nã kh«ng chØ ®ßi hái ph¶i xÐt l¹i, kh¾c phôc nh÷ng
quan ®iÓm lçi thêi, mµ cßn ph¶i ®æi míi c¬ng lÜnh cho phï hîp víi nh÷ng
thay ®æi toµn cÇu. Tuy nhiªn, mét sè ý kiÕn l¹i kh¼ng ®Þnh, thùc chÊt
C§TB chØ lµ mét mí hçn ®én, chiÕt trung gi÷a nh÷ng gi¸ trÞ cña trµo lu
d©n chñ x· héi truyÒn thèng vµ CNTD míi [22, tr. 65]. Thùc ra, kh«ng nªn
hiÓu mét çch ®¬n gi¶n C§TB chØ lµ mét sù l¾p ghÐp c¬ häc, vay mîn hæ
lèn nh÷ng luËn ®iÓm cña hai trêng ph¸i chÝnh trÞ chñ yÕu lµ CNXH d©n
chñ vµ triÕt häc thÞ trêng tù do (CNTD míi), mµ cÇn ph¶i nh×n nã nh sù tõ
bá nh÷ng g× lçi thêi cña c¶ çnh t¶ vµ çnh h÷u. Vµ do vËy, nã kh«ng chØ
dõng l¹i ë sù kh¸c biÖt, mµ thùc sù ®· vît qua c¶ çnh t¶ vµ çnh h÷u, giµnh
®îc "trung t©m chÝnh trÞ míi", dÞch chuyÓn vÒ phÝa trung t©m theo
nh÷ng xu thÕ thay ®æi cña thêi ®¹i. Cã thÓ thÊy ®îc sù kh¸c biÖt gi÷a
C§TB víi trµo lu d©n chñ x· héi truyÒn thèng vµ CNTD míi qua b¶ng díi
®©y:
VÊn ®Ò d©n chñ x· héi cò CNTD míi C§TB
Vai trß cña TËp quyÒn, nhµ níc lµ cøu Phô, nhµ níc lµ kÎ Quan träng, nhng
nhµ níc çnh, lµ chóa tÓ, lµ "lêi gi¶i thï mang tÝnh bæ
®¸p" khuyÕt. Nhµ níc
82
d©n chñ míi

C¶i çch T¸i s¶n xuÊt quan liªu vµ nhµ Thu hÑp tèi thiÓu Thay ®æi ho¹t ®éng
nhµ níc níc cång kÒnh nhµ níc qu¶n lý cña nhµ níc -
cÇm quyÒn hiÖn
®¹i
X· héi Nhµ níc thèng trÞ x· héi c«ng X· héi c«ng d©n tù X· héi c«ng d©n
c«ng d©n d©n trÞ tÝch cùc, hîp t¸c víi
nhµ níc, kiÓm so¸t
nhµ níc vµ giíi kinh
doanh
TCH Nguy c¬ Cã lîi, ph¶i thÝch Th¸ch thøc ph¶i tr¶
øng lêi: thÝch øng, kiÕn
t¹o vµ qu¶n lý
ChÝnh s¸ch Chñ nghÜa Keynes: nhµ níc Chñ nghÜa thÞ trêng ThÞ trêng vµ nhµ n-
kinh tÕ vÜ can thiÖp; kinh tÕ nhµ níc tù do, phi ®iÒu íc: kinh tÕ hçn hîp
m« chØnh vµ t nh©n míi, gi¶m can thiÖp
ho¸ cña nhµ níc
ChÝnh s¸ch ViÖc lµm ®Çy ®ñ ThÞ trêng lao ®éng C¶i çch thÞ trêng
viÖc lµm phi ®iÒu chØnh lao ®éng theo híng
linh ho¹t ho¸
B×nh Gi¸ trÞ trung t©m ChÊp nhËn bÊt Môc tiªu chñ yÕu
®¼ng x· b×nh ®¼ng
héi
Nhµ níc Do nhµ níc b¶o ®¶m toµn T nh©n ho¸ vµ th¸o C¶i çch theo híng
phóc lîi x· diÖn, nhµ níc thùc hiÖn vµ dì toµn diÖn nhµ níc nhµ níc b¶o ®¶m c¬
héi kiÓm so¸t. Nhµ níc tõ thiÖn, phóc lîi së chÝnh. nhµ níc
chi tiÒn mÆt ®Çu t x· héi, chó
träng phóc lîi viÖc
lµm
Nh vËy, gi÷a C§TB víi d©n chñ x· héi truyÒn thèng vµ CNTD míi cã
nh÷ng ®iÓm gièng nhau, nhng ®ång thêi còng cã nh÷ng kh¸c biÖt lín trong
nh÷ng vÊn ®Ò quan träng. Ngay c¶ trong nh÷ng ®iÓm gièng nhau vÉn cã sù
kh¸c nhau vÒ çch tiÕp cËn vµ møc ®é. Víi ý nghÜa ®ã, C§TB kh«ng ®¬n
thuÇn chØ lµ lËp trêng chiÕt trung gi÷a d©n chñ x· héi cò vµ CNTD míi nh
nhiÒu nhµ nghiªn cøu c¶ trong vµ ngoµi níc ®· kh¼ng ®Þnh. C§TB xÐt vÒ
thùc chÊt lµ mét triÕt häc chÝnh trÞ thùc dông míi víi hÖ thèng çc quan
®iÓm, t tëng, ®êng lèi vµ chÝnh s¸ch míi, vît qua triÕt häc cò cña c¶ çnh t¶
vµ çnh h÷u, nhng cã kÕ thõa vµ ph¸t triÓn.
83
2.2. qu¸ tr×nh vËn dông lý luËn "con ®êng thø Ba" trong thùc tiÔn cÇm quyÒn cña
C«ng ®¶ng Anh vµ §¶ng D©n chñ x· héi §øc tõ gi÷a thËp niªn 90 thÕ kû XX ®Õn
nay
2.2.1. Lý luËn vµ thùc tiÔn "con ®êng thø Ba" cña C«ng ®¶ng Anh
2.2.1.1. Qu¸ tr×nh h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn cña C«ng ®¶ng Anh
Çc cuéc çch m¹ng kü thuËt vµ c«ng nghiÖp diÔn ra m¹nh mÏ tõ thÕ
kû XVII ®· cã ¶nh hëng rÊt to lín ®Õn ®êi sèng chÝnh trÞ cña níc Anh. Tõ
cuèi thÕ kû XVIII, kÕt cÊu x· héi ë Anh biÕn ®æi mét çch s©u s¾c, giai
cÊp t s¶n ®· thay thÕ tÇng líp quý téc phong kiÕn trë thµnh ngêi n¾m gi÷
vËn mÖnh cña lùc lîng s¶n xuÊt x· héi, song song víi ®ã lµ sù lín m¹nh dÇn
cña giai cÊp c«ng nh©n. ThÓ chÕ chÝnh trÞ theo chÕ ®é qu©n chñ ®îc
thay thÕ b»ng chÕ ®é qu©n chñ lËp hiÕn, quyÒn lùc thùc tÕ kh«ng cßn
thuéc vÒ nhµ vua mµ ®· chuyÓn sang nghÞ viÖn. Trong bèi c¶nh ®ã, çc
®¶ng ph¸i chÝnh trÞ ë Anh cã ®iÒu kiÖn h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn. Bªn c¹nh
sù ra ®êi cña mét sè ®¶ng nh §¶ng B¶o thñ, §¶ng Tù do... ®¹i diÖn cho mét
giai cÊp, mét tÇng líp nhÊt ®Þnh, C«ng ®¶ng - ngêi ®¹i diÖn ®Êu tranh cho
giai cÊp c«ng nh©n Anh còng ®îc thµnh lËp vµo ®Çu thÕ kû XX vµ nhanh
chãng trë thµnh mét trong hai ®¶ng chÝnh trÞ lín nhÊt (cïng víi §¶ng B¶o thñ
- ®¹i diÖn cho giíi chñ t b¶n vµ tÇng líp quý téc t s¶n hãa) thay nhau n¾m
quyÒn l·nh ®¹o níc Anh trong h¬n mét thÕ kû qua.
N¨m 1900, C«ng ®¶ng Anh (Labour Party) chÝnh thøc thµnh lËp víi t
çch ®¹i diÖn chÝnh trÞ cho nh÷ng lîi Ých cña giai cÊp c«ng nh©n vµ çc tæ
chøc c«ng ®oµn. NÕu nh §¶ng B¶o thñ - ®èi thñ chÝnh trÞ lín nhÊt cña
C«ng ®¶ng - nhËn ®îc sù ñng hé cña giai cÊp t s¶n vµ tÇng líp quý téc t s¶n
hãa, th× C«ng ®¶ng nhËn ®îc sù ñng hé chñ yÕu cña çc cö tri thuéc giai cÊp
c«ng nh©n, ®Æc biÖt lµ çc thµnh viªn c«ng ®oµn. Do lµ ®¹i diÖn cña giai
cÊp c«ng nh©n, nªn C«ng ®¶ng ®i theo khuynh híng x· héi chñ nghÜa. Tuy
84
nhiªn, trong néi bé C«ng ®¶ng vÉn n¶y sinh nhiÒu khuynh híng t tëng kh¸c
nhau. §©y lµ mét trong nh÷ng nguyªn nh©n dÉn ®Õn sù chia rÏ, bÌ ph¸i vµ
m©u thuÉn néi bé. Ban ®Çu, bé phËn l·nh ®¹o cña C«ng ®¶ng ®i theo chñ
nghÜa c¶i l¬ng, chñ tr¬ng kh«ng ®Êu tranh giai cÊp ®Õn cïng vµ cæ vò cho
thuyÕt "hßa hîp" quyÒn lîi gi÷a giai cÊp c«ng nh©n vµ giai cÊp t s¶n. Sau
®ã, C«ng ®¶ng còng cã nh÷ng c¶i çch theo xu híng tiÕn bé vµ ®· ®¹t ®îc
nh÷ng thµnh c«ng trong viÖc ®Êu tranh ®ßi quyÒn lîi xøng ®¸ng cho giai
cÊp c«ng nh©n nh t¨ng l¬ng, gi¶m giê lµm, c¶i thiÖn møc sèng... Do vËy, uy
tÝn vµ h×nh ¶nh cña C«ng ®¶ng ngµy cµng t¨ng lªn trong ®êi sèng chÝnh
trÞ ë Anh.
N¨m 1924, lÇn ®Çu tiªn C«ng ®¶ng trë thµnh ®¶ng cÇm quyÒn ë V-
¬ng quèc Anh vµ tiÕp ®ã, C«ng ®¶ng ®· n¾m quyÒn l·nh ®¹o ®Êt níc qua
çc thêi kú 1929-1931, 1945-1951, 1964-1970, 1974-1979 vµ tõ n¨m 1997
®Õn nay. Thêi kú sau chiÕn tranh thÕ giíi thø II, ®Æc biÖt lµ giai ®o¹n
chÊp chÝnh 1945-1951, C«ng ®¶ng díi sù l·nh ®¹o cña «ng Clement Attlee
®· tiÕn hµnh nhiÒu ch¬ng tr×nh c¶i çch x· héi. C«ng ®¶ng ®· th«ng qua
çc ®¹o luËt ®Ó tiÕn hµnh mét nhµ níc phóc lîi toµn diÖn, trong ®ã ®¸ng
chó ý lµ §¹o luËt quèc h÷u hãa (Nationalizing) ®èi víi 20% ngµnh c«ng
nghiÖp nh c«ng nghiÖp than ®¸, ngµnh ho¶ xa, mét phÇn ngµnh vËn
chuyÓn b»ng ®êng bé vµ b¾t ®Çu quèc h÷u ho¸ c«ng nghiÖp thÐp, ®Æt
chóng díi sù kiÓm so¸t cña chÝnh phñ. C«ng ®¶ng cßn ®Ò xíng nh÷ng ho¹t
®éng x· héi kh¸c nh t¨ng b¶o hiÓm y tÕ vµ l¬ng cho ngêi vÒ hu... ®îc sù ñng
hé rÊt lín cña cö tri [16, tr. ]. KÕt qu¶ cña thêi kú nµy lµ níc Anh ®· cã mét
nÒn kinh tÕ h¬i c«ng h÷u ho¸ h¬n tríc mét chót, nhng vÉn cßn lµ mét nÒn
kinh tÕ "hçn hîp", khu vùc t nh©n vÉn cßn lín mÆc dï ph¶i tu©n theo sù chÕ
íc cña chÝnh phñ. Nh÷ng c¶i çch cña C«ng ®¶ng mang tÝnh «n hoµ, nªn sau
85
khi §¶ng B¶o thñ lªn thay nh×n chung vÉn gi÷ nguyªn chÝnh s¸ch cña C«ng
®¶ng.
Tõ n¨m 1975, néi bé C«ng ®¶ng b¾t ®Çu lôc ®ôc. ViÖc tõ chøc vµ
rót lui khái ®¶ng cña mét sè thµnh viªn vµ nghÞ sÜ ®· lµm cho C«ng ®¶ng
mÊt ®i sù ñng hé cña c«ng chóng. Còng trong kho¶ng thêi gian 1970-1980,
c¬ së c«ng nh©n truyÒn thèng cña C«ng ®¶ng bÞ r¹n nøt nghiªm träng bëi
nh÷ng thay ®æi kinh tÕ s©u s¾c. C«ng ®¶ng bÞ bµo mßn bëi nh÷ng chia rÏ
néi bé gi÷a çnh t¶ vµ çnh h÷u. Tríc nh÷ng thÊt b¹i trong bÇu cö tõ ®Çu
thËp niªn 80, çc nhµ l·nh ®¹o C«ng ®¶ng Anh buéc ph¶i xem xÐt l¹i nh÷ng
luËn ®iÓm chÝnh trÞ - t tëng c¬ b¶n cña ®¶ng. Vµo n¨m 1987, C«ng ®¶ng
thùc hiÖn rµ so¸t l¹i çc nguyªn t¾c cã tÝnh c¬ng lÜnh, t×m çch kh¾c phôc
çc nguyªn lý d©n chñ x· héi truyÒn thèng vµ cuèi cïng ®i ®Õn mét sù thèng
nhÊt vÒ çc vÊn ®Ò sau: Coi träng h¬n tù do ç nh©n, quyÕt ®Þnh ç nh©n;
bá çc biÖn ph¸p quèc h÷u ho¸; bá viÖc thùc hiÖn ®iÒu tiÕt theo cÇu dùa
trªn lý thuyÕt cña Keynes; gi¶m sù lÖ thuéc cña çc c«ng ®oµn; chó ý h¬n
®Õn vÊn ®Ò sinh th¸i v.v... §iÒu nµy cho thÊy, C«ng ®¶ng ®· b¾t ®Çu qu¸
tr×nh nghiªng sang çnh h÷u.
Cho ®Õn tËn nh÷ng n¨m 80, çc c«ng ®oµn vÉn cã u thÕ trong C«ng
®¶ng. Do vËy, C«ng ®¶ng thêng Ýt thu hót ®îc phiÕu bÇu cña çc cö tri
thuéc tÇng líp trung gian. Th¸ng 9/1985, trong §¹i héi cña C«ng ®¶ng, «ng
Neil Kinnock, Chñ tÞch §¶ng ®· quyÕt t©m ®Ò ra mét c¬ng lÜnh mang
tÝnh hiÖn thùc vµ thùc dông h¬n. ¤ng ta khíc tõ mäi sù kiÓm so¸t cña çc
c«ng ®oµn ®èi víi ho¹t ®éng tham chÝnh cña §¶ng. N¨m 1992, John Smith -
mét luËt s thuéc phe «n hßa cña C«ng ®¶ng lªn lµm Chñ tÞch §¶ng vµ ®· t¹o
nªn nh÷ng bíc ®ét ph¸ trong qu¸ tr×nh hiÖn ®¹i ho¸ bé m¸y §¶ng. §Æc biÖt,
«ng ®· ®a ra ph¬ng ph¸p bÇu cö ®Ó lùa chän Ban l·nh ®¹o vµ çc øng cö
viªn C«ng ®¶ng theo ph¬ng thøc phæ th«ng ®Çu phiÕu. KÕt qu¶ lµ, C«ng
86
®¶ng ®· ®¹t ®îc nhiÒu tiÕn bé trong çc cuéc bÇu cö ë cÊp ®Þa ph¬ng vµo
çc n¨m 1993 vµ 1994, nhng kh«ng may lµ John Smith ®· ®ét ngét qua ®êi
vµo ngµy 12/5/1994. Ngêi kÕ nhiÖm - «ng Tony Blair - ®· tiÕp tôc qu¸
tr×nh hiÖn ®¹i ho¸ C«ng ®¶ng b»ng viÖc ®æi míi trong t«n chØ nh»m thu
hót nhiÒu cö tri h¬n.
ViÖc «ng Tony Blair lªn lµm Chñ tÞch §¶ng vµo th¸ng 7/1994 ®· ®em
l¹i mét søc sèng míi cho C«ng ®¶ng. Tony Blair ®· thùc hiÖn mét cuéc c¶i tæ
s©u s¾c, ban l·nh ®¹o míi cña C«ng ®¶ng cè ý xa rêi çc c«ng ®oµn, dÇn
dÇn quan t©m thu hót çc tÇng líp trung gian trong x· héi, ®Æc biÖt lµ çc
nhµ kinh doanh. ¤ng Tony Blair ®· ®Ò nghÞ tiÕn hµnh nh÷ng c¶i çch to lín
vÒ phi tËp trung ho¸, ®ång thêi nhÊn m¹nh sù cÇn thiÕt ph¶i cñng cè chÝnh
quyÒn hµnh ph¸p vµ lËp ph¸p. Mòi nhän hÖ t tëng ®îc T. Blair ®a ra nh»m
chèng l¹i ®iÒu IV trong §iÒu lÖ cña C«ng ®¶ng - ®iÒu nãi vÒ x· héi ho¸
(c«ng h÷u ho¸) t liÖu s¶n xuÊt, nghÜa lµ chèng l¹i mét trong nh÷ng ®Þnh
®Ò quan träng nhÊt trong ph¬ng ¸n CNXH nhµ níc cña C«ng ®¶ng tõ khi
thµnh lËp. §iÒu lÖ cña C«ng ®¶ng ®îc th«ng qua n¨m 1918, trong ®ã kho¶n
4 ®iÒu IV thÓ hiÖn t«n chØ vµ môc tiªu phÊn ®Êu cña C«ng ®¶ng, tøc thùc
hµnh chÕ ®é c«ng h÷u vÒ t liÖu s¶n xuÊt, trªn c¬ së ®ã thùc hiÖn sù qu¶n
lý c«ng céng hoµn thiÖn nhÊt vµ sù ph©n phèi c«ng b»ng nhÊt. Nã trë thµnh
tõ ®ång nghÜa víi CNXH - môc tiªu mµ C«ng ®¶ng theo ®uæi, còng lµ c¬
së lý luËn ®Ó thi hµnh quèc h÷u ho¸ vÒ çc chÝnh s¸ch phóc lîi.
T¹i §¹i héi ®¹i biÓu ®Æc biÖt cña C«ng ®¶ng (th¸ng 4/1995), Tony
Blair ®· thùc hiÖn viÖc söa ®æi ®iÒu lÖ ®¶ng, xo¸ bá môc tiªu thùc hiÖn
chÕ ®é c«ng h÷u, quy ®Þnh môc tiªu XHCN lµ kinh tÕ hçn hîp, c«ng b»ng
x· héi, d©n chñ réng më vµ m«i trêng lµnh m¹nh... §ång thêi, Tony Blair cßn
tiÕn hµnh ®æi míi m¹nh mÏ b¶n th©n C«ng ®¶ng vµ nh÷ng quan hÖ x· héi
cña nã b»ng çch ra søc lµm mê nh¹t tÝnh chÊt giai cÊp, t« ®Ëm h×nh tîng
87
"®¶ng nh©n d©n cña C«ng ®¶ng: "Ph¶i lµm cho C«ng ®¶ng biÕn thµnh
mét ®¶ng réng më, mét ®¶ng mµ çc thµnh viªn bao gåm nghiÖp chñ t doanh
vµ ngêi v« s¶n, ngêi tiÓu th¬ng vµ kh¸ch hµng cña hä, ngêi kinh doanh vµ
c«ng nh©n, ngêi cã bÊt ®éng s¶n vµ ngêi ë nhµ c«ng céng, kü s thµnh th¹o
vµ b¸c sÜ, gi¸o viªn tµi giái" [15, tr. 15]. V× môc ®Ých ®ã, Tony Blair mét
mÆt lµm cho quan hÖ gi÷a C«ng ®¶ng vµ c«ng ®oµn kh«ng g¾n kÕt víi
nhau n÷a, kÒ cËn víi giai cÊp trung lu vµ l«i kÐo giíi c«ng th¬ng; mÆt kh¸c
ra søc më réng ®éi ngò ®¶ng viªn, chiªu mé sè ®«ng ®¶ng viªn míi ®Ó lµm
suy yÕu vai trß vµ ¶nh hëng cña c«ng ®oµn víi t çch ®¶ng viªn tËp thÓ cña
C«ng ®¶ng, ®ång thêi t¨ng cêng søc khèng chÕ cña l·nh tô ®èi víi §¶ng. Cã
thÓ thÊy, th«ng qua viÖc ®æi míi nh vËy, C«ng ®¶ng tõ chÝnh ®¶ng c«ng
nh©n truyÒn thèng ®· biÕn thµnh mét "®¶ng cö tri".
Sau ®ît suy tho¸i ®Çu thËp niªn 80, nÒn kinh tÕ Anh bíc sang giai
®o¹n 9 n¨m phôc håi kh¸ chËm ch¹p. Tèc ®é t¨ng trëng kinh tÕ b×nh qu©n tõ
1981-1989 ®¹t xÊp xØ 3%. §· thÕ, sang ®Çu thËp niªn 90, còng nh nhiÒu n-
íc kh¸c ë ch©u ¢u, níc Anh l¹i l©m vµo ®ît suy tho¸i míi. Møc t¨ng trëng kinh
tÕ n¨m 1990 chØ ®¹t 0,6%, hai n¨m 1991-1992 gi¶m xuèng cßn 0,3%. B¾t
®Çu tõ n¨m 1993, kinh tÕ Anh cã dÊu hiÖu phôc håi víi tû lÖ t¨ng trëng
1,9%, n¨m 1994 ®Æt 3,3%. Sau khi phôc håi, nÒn kinh tÕ Anh vÉn ph¸t
triÓn chËm ch¹p. Tèc ®é t¨ng trëng chËm cïng víi nh÷ng th¨ng gi¸ng phøc t¹p
trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn nh÷ng n¨m qua ®· ®Æt níc Anh tríc nhiÒu vÊn
®Ò nan gi¶i nh: vÊn ®Ò søc mua trong níc gi¶m, thÞ trêng kinh tÕ cã xu h-
íng thu hÑp, søc ®Çu t trong níc yÕu, ®Çu t cè ®Þnh gi¶m sót, kh¶ n¨ng
c¹nh tranh kinh tÕ yÕu, béi chi ng©n s¸ch lín, ®ång b¶ng Anh trît gi¸, kh¶
n¨ng ®æi míi ký thuËt - c«ng nghÖ trong c«ng nghiÖp gi¶m sót do lùc lîng
khoa häc - kü thuËt yÕu v.v... §øng tríc nh÷ng vÊn ®Ò nan gi¶i ®ã, chÝnh
phñ cña §¶ng B¶o thñ ®· liªn tiÕp ®a ra nhiÒu gi¶i ph¸p ®Ó kh¾c phôc, nh-
88
ng nh÷ng kÕt qu¶ mang l¹i cha ®îc nh mong muèn. T×nh h×nh trªn ®· ¶nh h-
ëng ®Õn chÝnh trêng níc Anh, do chÝnh phñ B¶o thñ tá ra kÐm n¨ng lùc
trong viÖc th¸o gì nhiÒu vÊn ®Ò nãng báng trong nÒn kinh tÕ Anh nªn uy
tÝn chÝnh trÞ cña hä bÞ gi¶m sót ®¸ng kÓ, t¹o lîi thÕ cho C«ng ®¶ng.
Nhê nh÷ng ®iÒu chØnh vÒ c¬ng lÜnh, ®êng lèi vµ t¸c ®éng cña t×nh
h×nh kinh tÕ Anh kh«ng mÊy s¸ng sña ë nöa ®Çu thËp niªn 90, C«ng ®¶ng
®· giµnh th¾ng lîi trong cuéc bÇu cö NghÞ viÖn ch©u ¢u (6/1995) vµ bÇu
cö quèc héi Anh n¨m 1997. C«ng ®¶ng lªn cÇm quyÒn vµo th¸ng 5/1997 sau
4 lÇn liªn tôc thÊt b¹i tríc §¶ng B¶o thñ tõ n¨m 1979. HiÖn nay, C«ng ®¶ng
díi sù l·nh ®¹o cña «ng Tony Blair lÇn thø ba n¾m ®îc quyÒn l·nh ®¹o ®Êt
níc (sau cuéc bÇu cö th¸ng 5/2005 võa qua), cho dï cßn rÊt nhiÒu vÊn ®Ò
kinh tÕ - x· héi cha thÓ gi¶i quyÕt ®îc nh môc tiªu ®Ò ra.
2.2.1.2. Sù vËn dông "con ®êng thø Ba" cña C«ng ®¶ng Anh trong thùc
tiÔn cÇm quyÒn tõ cuèi thËp niªn 90 ®Õn nay
KÓ tõ khi th¾ng cö vµo n¨m 1997, C«ng ®¶ng díi sù l·nh ®¹o cña
Tony Blair ®· ®i theo luËn thuyÕt C§TB, trªn c¬ së ®ã ®· lµm ®îc kh¸
nhiÒu viÖc, t¹o nªn mét sù thay ®æi s©u s¾c trªn bé mÆt cña níc Anh. Mét
sè lÜnh vùc b¾t ®Çu cã bíc chuyÓn biÕn râ nÐt.
a. Trong lÜnh vùc chÝnh trÞ
Díi t¸c ®éng ngµy cµng m¹nh mÏ cña xu thÕ TCH, chñ tr¬ng cña Tony
Blair vµ C«ng ®¶ng lµ lÊy viÖc c¬ cÊu l¹i nhµ níc vµ chuyÓn biÕn m«
h×nh qu¶n lý cña chÝnh phñ lµm träng t©m. §ång thêi, x¸c lËp m« h×nh "x·
héi c«ng d©n" dùa vµo gi¶m bít quyÒn lùc cña nhµ níc, chuyÓn thªm quyÒn
lùc cho khu vùc, thµnh thÞ, th«n x· vµ c«ng d©n, khiÕn cho chÝnh phñ ngµy
cµng cã tÝnh më cöa, ®é trong s¸ng vµ hiÖu qu¶ cao. §iÒu ®ã võa lµ håi
øng m¹nh mÏ ®èi víi sù t¸c ®éng cña TCH, võa lµ mét sù thÓ hiÖn d©n chñ
89
ho¸ chÕ ®é. §iÒu chØnh trong lÜnh vùc chÝnh trÞ theo C§TB ë níc Anh tËp
trung chñ yÕu vµo çc néi dung nh c¶i çch hiÕn ph¸p, c¶i çch chÕ ®é nghÞ
viÖn, t¨ng cêng quyÒn t ph¸p, hiÖn ®¹i ho¸ chÝnh phñ vµ tù do ho¸ th«ng
tin, t¨ng cêng sù gi¸m s¸t cña c«ng d©n.
C¶i çch chÕ ®é nghÞ viÖn bao gåm c¶i çch H¹ viÖn vµ Thîng viÖn.
Môc tiªu c¶i çch H¹ viÖn lµ hiÖn ®¹i ho¸ H¹ viÖn, bao gåm hiÖn ®¹i ho¸
tr×nh tù lËp ph¸p vµ tr×nh tù biÖn luËn. Ngoµi ra, hiÖn ®¹i ho¸ H¹ viÖn cßn
bao gåm c¶ viÖc gi¸m s¸t tiÕn tr×nh ®Ò ¸n lËp ph¸p cña EU vµ n©ng cao
n¨ng lùc gi¸m s¸t cña nghÞ viÖn ®èi víi chÝnh phñ... Môc tiªu c¶i çch Thîng
viÖn lµ tõng bíc phÕ bá chÕ ®é thÕ tôc cha truyÒn con nèi cña çc Thîng
nghÞ sÜ. Th¸ng 10/1999, theo ®Ò xuÊt cña Tony Blair, ch¬ng tr×nh c¶i çch
Thîng viÖn ®îc th«ng qua, trong ®ã quy ®Þnh vÒ viÖc 750 Thîng nghÞ sÜ
sÏ bÞ b·i bá quyÒn tham chÝnh vµ quyÒn bá phiÕu ë Thîng viÖn, 92 Thîng
nghÞ sÜ sÏ ®îc b¶o lu ghÕ nghÞ viÖn vµ tham chÝnh trong thêi kú qu¸ ®é.
XÐt toµn côc, mét bé phËn thîng nghÞ sÜ sÏ ®îc bÇu, cßn ®a sè sÏ ®îc bæ
nhiÖm vµo çc ñy ban ®éc lËp. Hµnh ®éng nµy nh»m môc ®Ých lµm cho
Thîng viÖn "cã tÝnh ®¹i diÖn h¬n vµ d©n chñ h¬n".
VÒ c¶i çch t ph¸p: C«ng ®¶ng muèn trao cho toµ ¸n quyÒn lùc lín
h¬n, cã thÓ ®èc thóc nghÞ viÖn bæ sung hoÆc söa ®æi lËp ph¸p cho phï hîp
víi çc c«ng íc quèc tÕ mµ níc Anh ®· ký, ®ång thêi toµ ¸n còng cã quyÒn
gi¸m s¸t m¹nh h¬n ®èi víi hµnh vi vµ tr×nh tù qu¶n lý hµnh ph¸p, t¨ng thªm
møc ®é chÕ íc ®èi víi quyÒn hµnh ph¸p...
VÒ hiÖn ®¹i ho¸ chÝnh phñ, ®Ó phï hîp víi t×nh h×nh ph¸t triÓn kinh
tÕ - x· héi trong níc vµ quèc tÕ, Tony Blair ®· tiÕn hµnh ®iÒu chØnh c¬
cÊu chÝnh phñ nh»m c©n ®èi víi hµnh vi lËp ph¸p vµ çc ho¹t ®éng kh¸c
trong c¶i çch chÝnh trÞ. C«ng ®¶ng x¸c ®Þnh 5 nhiÖm vô lín cña c¶i çch:
90
ChÝnh phñ cÇn ph¶i ®¹t ®îc kÕt qu¶ liªn tôc; dÞch vô c«ng céng cÇn ph¶i
tho¶ m·n nhu cÇu c«ng céng; cung øng dÞch vô c«ng céng cã hiÖu qu¶ vµ
chÊt lîng cao; trong thêi ®¹i th«ng tin chÝnh phñ cÇn lîi dông kü thuËt míi
®Ó tho¶ m·n nhu cÇu cña nh©n d©n vµ th¬ng m¹i; tiÕn hµnh b×nh xÐt ®èi
víi nh©n viªn c«ng t¸c dÞch vô. Sau ®ã, C«ng ®¶ng ®· ban hµnh "KÕ ho¹ch
hµnh ®éng hiÖn ®¹i ho¸ chÝnh phñ", trong ®ã ®Ò ra nh÷ng nhiÖm vô cô
thÓ vµ môc tiªu cÇn ph¶i ®¹t tíi.
Trong vÊn ®Ò c¶i thiÖn mèi quan hÖ gi÷a nhµ níc vµ c«ng d©n, do
x¸c ®Þnh "chÝnh phñ më cöa" lµ mét trong nh÷ng môc tiªu c¶i çch chÝnh
trÞ cña m×nh, nªn chÝnh phñ C«ng ®¶ng ®· ban hµnh nhiÒu chÝnh s¸ch vÒ
quyÒn tù do th«ng tin quy ®Þnh c«ng d©n cã quyÒn ®îc c¬ quan dÞch vô
c«ng céng cung cÊp nh÷ng th«ng tin vµ v¨n b¶n liªn quan ®Õn çc chÝnh
s¸ch cña chÝnh phñ. Bªn c¹nh viÖc ®iÒu chØnh vµ c¶i çch chÝnh trÞ theo
chiÒu ngang, «ng Tony Blair cßn tiÕn hµnh c¶i çch theo chiÒu däc theo h-
íng gi¶m bít quyÒn lùc cña chÝnh phñ ®èi víi çc khu vùc tù trÞ, tríc hÕt lµ
Scotland, Wales, B¾c Irland vµ Thñ ®« London. Cô thÓ lµ thµnh lËp çc c¬
quan quyÒn lùc khu vùc b»ng bÇu cö trùc tiÕp, xo¸ bá chÕ ®é bæ nhiÖm
cña chÝnh phñ trung ¬ng ®èi víi ngêi ®øng ®Çu çc khu vùc tù trÞ...
Nh vËy, c¶i çch chÝnh trÞ cña C«ng ®¶ng Anh theo t tëng C§TB ®îc
triÓn khai kh¸ toµn diÖn vµ trªn quy m« lín. Néi dung chñ yÕu cña c¶i çch
lµ gi¶m bít quyÒn lùc theo chiÒu däc trong néi bé níc Anh, hoµn thiÖn c¬
chÕ chÝnh trÞ chiÒu ngang vµ ®iÒu chØnh c¬ cÊu cña b¶n th©n chÝnh
phñ. Môc ®Ých lµ c¶i thiÖn quan hÖ gi÷a trung ¬ng vµ ®Þa ph¬ng, gi÷a
chÝnh phñ víi c«ng chóng vµ t¹o lËp mèi quan hÖ nhÞp nhµng gi÷a lËp
ph¸p, hµnh ph¸p vµ t ph¸p. ý ®å cña c¶i çch lµ th«ng qua t¨ng cêng tÝnh tù
trÞ cña çc ®Þa ph¬ng sÏ khiÕn cho çc ®Þa ph¬ng g¸nh v¸c tr¸ch nhiÖm lín
h¬n, tõ ®ã duy tr× ®oµn kÕt x· héi; th«ng qua t¨ng cêng quyÒn lùc cña nghÞ
91
viÖn vµ t ph¸p, më cöa chÝnh phñ, cho c«ng chóng quyÒn tù do th«ng tin
nhiÒu h¬n nh»m tiÕn hµnh chÕ íc cã hiÖu qu¶ ®èi víi quyÒn hµnh ph¸p,
thóc ®Èy tiÕn tr×nh d©n chñ ho¸; th«ng qua hiÖn ®¹i ho¸ b¶n th©n chÝnh
phñ ®Ó n©ng cao n¨ng lùc chèng ®ì rñi ro cña nã, thÝch øng víi sù th¸ch
thøc çc mÆt cña TCH...
b. Trong lÜnh vùc kinh tÕ
NÕu nh×n tõ gãc ®é kinh tÕ, C§TB kh«ng ph¶i lµ sù th¶ cöa tù do lÉn
sù can thiÖp s©u cña nhµ níc vµo çc qu¸ tr×nh kinh tÕ. Nã kh«ng bÞ phô
thuéc vµo viÖc n©ng cao tÝnh æn ®Þnh cña kinh tÕ vÜ m«, mµ lµ thóc
®Èy chÝnh s¸ch thuÕ vµ phóc lîi x· héi, ®µo t¹o n¨ng lùc lao ®éng cña
nh©n d©n th«ng qua viÖc n©ng cao tr×nh ®é gi¸o dôc vµ chÊn chØnh l¹i h¹
tÇng c¬ së, ®Æc biÖt lµ viÖc ®µo t¹o çc ngµnh cã tÝnh trÝ tuÖ cho t¬ng
lai. Trªn c¬ së ph©n tÝch nh÷ng yÕu kÐm cña ®Êt níc, Tony Blair nhÊn
m¹nh, cÇn ph¶i x¸c ®Þnh mét ®êng lèi ho¹t ®éng míi cho ®Êt níc, nh÷ng
vÊn ®Ò chiÕn lîc cô thÓ ph¶i ®îc ®Æt trong mét khu«n khæ chÆt chÏ.
Tríc hiÖn tr¹ng kinh tÕ - x· héi yÕu kÐm trong thêi kú cÇm quyÒn
cña ®¶ng B¶o thñ, ph¶n x¹ cæ ®iÓn cña nh÷ng ngêi çnh t¶ lµ t¨ng thuÕ, tríc
hÕt lµ ®èi víi çc nhµ t b¶n vµ dïng tÊt c¶ sè ng©n s¸ch cã ®îc b»ng çch ®ã
vµo ph©n phèi. Còng lµm nh vËy, C«ng ®¶ng ®· t¨ng thuÕ, nhng l¹i c¾t
gi¶m ng©n s¸ch nhµ níc. ChÕ ®é thuÕ, theo Tony Blair, vÉn ®îc coi lµ
nguån tµi trî quan träng cho çc ho¹t ®éng c«ng céng; chÝnh qua h×nh thøc
®ãng thuÕ mµ mäi ngêi d©n ®Òu gãp søc vµo viÖc t¹o dùng mét x· héi tèt
®Ñp h¬n. Tuy nhiªn, ë níc Anh díi chÝnh quyÒn B¶o thñ, nhiÒu gia ®×nh cã
møc thu nhËp trung b×nh hoÆc thÊp l¹i ph¶i chÞu møc thuÕ t¨ng cao. Do
vËy, Tony Blair nhÊn m¹nh sÏ kh«ng ban hµnh chÕ ®é thuÕ míi, mµ cÇn
ph¶i n¾m v÷ng çc nguyªn t¾c ®èi víi lÜnh vùc chÝnh s¸ch thuÕ: ThuÕ cÇn
92
ph¶i thiÕt thùc, c«ng b»ng, chÊp nhËn ®îc, râ rµng vµ ®îc tÝnh to¸n trªn c¬
së réng r·i. ThuÕ ph¶i gãp phÇn lµm t¨ng hiÖu qu¶ kinh tÕ, viÖc lµm, t«n
träng sù ®éc lËp cña con ngêi, hoµn toµn minh b¹ch vµ dÔ dµng trong viÖc
thu thuÕ. §iÒu quan träng lµ chÕ ®é thuÕ ph¶i dùa trªn c¬ së xem xÐt tÝnh
linh ®éng cña vèn, cña çc xÝ nghiÖp vµ cña søc lao ®éng trong nÒn kinh
tÕ toµn cÇu...
C«ng ®¶ng chñ tr¬ng x©y dùng m« h×nh kinh tÕ hçn hîp míi. NÕu
nh trong nÒn kinh tÕ hçn hîp cò cã hai çch nh×n kh¸c nhau: hoÆc lµ t¸ch
khu vùc nhµ níc vµ khu vùc t nh©n (phÇn lín c«ng nghiÖp n»m trong tay
nhµ níc), hoÆc lµ kinh tÕ thÞ trêng x· héi, nhng c¶ hai çch nh×n nµy ®Òu
®Æt thÞ trêng díi sù kiÓm so¸t cña nhµ níc, th× nÒn kinh tÕ hçn hîp míi l¹i
muèn ®¹t ®îc hiÖu øng ®ång t¸c (Synergie effect) cña khu vùc c«ng vµ t. §Ó
lµm ®îc viÖc ®ã cÇn ph¶i t¹o sù c©n b»ng gi÷a ®iÒu tiÕt vµ phi ®iÒu tiÕt,
gi÷a hiÖu lùc kinh tÕ vµ phi kinh tÕ cña x· héi. Tríc hÕt, cÇn ®Ò ra nh÷ng
nguyªn t¾c, môc tiªu vµ c¬ cÊu tríc khi c«ng bè nh÷ng ®iÓm cô thÓ vÒ tµi
trî. Nh÷ng ®Çu t cÇn thiÕt cho ®Êt níc ph¶i ®¶m b¶o ®îc nhiÒu mÆt: t¨ng
trëng kinh tÕ, thay ®æi thø tù çc u tiªn, ®a nh÷ng ngêi ®ang ph¶i sèng b»ng
trî cÊp x· héi trë l¹i víi thÕ giíi lao ®éng, thiÕt lËp quan hÖ ®èi t¸c gi÷a khu
vùc nhµ níc vµ khu vùc t nh©n, chia sÎ chi phÝ víi ngêi sö dông vµ ngêi thuª
nh©n c«ng v.v... ViÖc ®Çu t cho nguån lùc con ngêi ®îc coi lµ u tiªn hµng
®Çu. Mét x· héi kh«ng chØ ®îc xem xÐt ë thíc ®o sù thµnh c«ng vÒ mÆt
kinh tÕ cña ç nh©n, mµ cßn ë thíc ®o "t b¶n x· héi" cña céng ®ång. §Çu t
cho çc tæ chøc x· héi, ®Æc biÖt lµ çc dÞch vô c«ng céng cã chÊt lîng còng
quan träng nh ®Çu t cho h¹ tÇng kinh tÕ. "Çc céng ®ång kh«ng trë nªn m¹nh
chØ v× chóng giµu cã mµ chóng trë nªn giµu cã chÝnh v× chóng m¹nh".
c. Trong lÜnh vùc phóc lîi x· héi

93
ChÝnh phñ C«ng ®¶ng tiÕn hµnh mét lo¹t çc biÖn ph¸p nh»m kh«i
phôc hÖ thèng nhµ níc vÒ y tÕ, gi¸o dôc bÞ çc cuéc c¶i çch cña M.
Thatcher lµm suy sôp nghiªm träng. Çc biÖn ph¸p ®ã ®· ngay lËp tøc cã kÕt
qu¶. ChÝnh phñ Anh hiÖn nay, theo ®¸nh gi¸ cña çc chuyªn gia, cã thÓ ®îc
coi lµ chÝnh phñ lµm cho thÊt nghiÖp ë møc thÊp nhÊt, l¹m ph¸t thÊp nhÊt
trong mét thÕ hÖ vµ ®ång thêi lµ chÝnh phñ t¨ng ®Çu t vµo khu vùc dÞch
vô x· héi.
KhÈu hiÖu chÝnh ®îc Tony Blair nªu ra ®Ó ®iÒu chØnh quan hÖ
gi÷a lao ®éng vµ t b¶n lµ "sù linh ho¹t". Ch¼ng h¹n, Tony Blair ®· c¶i çch
hÖ thèng trî cÊp thÊt nghiÖp sao cho hÖ thèng ®ã kÝch thÝch ngêi thÊt
nghiÖp quay l¹i lµm viÖc. Trong trêng hîp ngêi thÊt nghiÖp tõ chèi c«ng
viÖc ®îc ®Ò nghÞ, dï c«ng viÖc ®ã kh«ng phï hîp víi chuyªn m«n hoÆc
kh«ng thuËn lîi ®èi víi anh ta th× ®Çu tiªn trî cÊp thÊt nghiÖp sÏ bÞ rót bít,
cßn sau ®ã th× c¾t h¼n. Mét lo¹t biÖn ph¸p kh¸c còng ®îc ¸p dông, nh÷ng
biÖn ph¸p nµy ®ßi hái mçi ngêi ph¶i dùa vµo chÝnh m×nh tríc tiªn vµ gi¶m
sù tr«ng ®îi vµo sù gióp ®ì cña nhµ níc.
Tony Blair ®a ra quan ®iÓm "Nhµ níc lµ nhµ ®Çu t x· héi". NÕu nh
quan ®iÓm cña nh÷ng nhµ l·nh ®¹o C«ng ®¶ng tríc ®©y coi nh÷ng c¬ së
kinh tÕ lµ sù ®¶m b¶o cho thÞnh vîng (®¶m b¶o kinh tÕ khi ®au èm, thÊt
nghiÖp, vÒ hu...), trong khi vÊn ®Ò ph©n phèi l¹i th× bÞ coi lµ thø yÕu; cßn
nh÷ng ngêi theo trêng ph¸i tù do míi cña §¶ng B¶o thñ l¹i ®Æt kh¶ n¨ng c¹nh
tranh vµ s¶n xuÊt ra hµng ho¸ b¶o ®¶m thÞnh vîng lªn vÞ trÝ hµng ®Çu; th×
C«ng ®¶ng ®¸nh gi¸ nh÷ng yÕu tè ®ã trong bèi c¶nh TCH cã tÇm quan träng
®Æc biÖt, nhng kh«ng thÓ ®Ó hai çi ®ã tù th©n, mµ nhµ níc vÉn ®ãng vai
trß nhÊt ®Þnh, víi t çch lµ nhµ ®Çu t vµo c¶ vèn ngêi (Humancapital) lÉn
kÕt cÊu h¹ tÇng. Theo ®ã, gi¸o dôc lµ vÊn ®Ò u tiªn cao nhÊt theo quan
®iÓm cña C«ng ®¶ng. Tr×nh ®é gi¸o dôc cao lµ ch×a kho¸ ®èi víi t¬ng lai
94
cña toµn thÓ x· héi vµ søc c¹nh tranh quèc tÕ. C«ng ®¶ng sÏ t¨ng ®Çu t lín
cho viÖc c¶i çch c¬ b¶n hÖ thèng gi¸o dôc ®µo t¹o c¶ çc trêng häc lÉn çc
trêng nghÒ ®Ó lµm sao trong t¬ng lai, tÊt c¶ nh©n d©n ®Òu sÏ ®îc gi¸o dôc
çc kü thuËt c¬ b¶n, cÇn thiÕt ®Ó lµm viÖc vµ ®¹i ®a sè sÏ cã kü n¨ng ë
tr×nh ®é cao h¬n.
Trong chÝnh s¸ch phóc lîi vµ tuyÓn dông lao ®éng, Tony Blair cho
r»ng, phóc lîi kh«ng chØ lµ vÊn ®Ò kinh tÕ, mµ cßn lµ nhu cÇu t©m lý. V×
vËy, sù trî gióp vÒ tµi chÝnh lµ rÊt quan träng, nhng nhiÒu khi t vÊn l¹i
mang l¹i hiÖu qu¶ nhiÒu h¬n. Do ®ã, nguyªn t¾c ®îc ®Æt ra lµ: §Çu t vµo
vèn con ngêi (nguån nh©n lùc) thay v× chi trùc tiÕp; thay vµo nhµ níc x· héi
b»ng nhµ níc ®Çu t x· héi; thay nhµ níc x· héi b»ng x· héi phóc lîi; çc tæ
chøc phi chÝnh phñ ph¸t triÓn ho¹t ®éng v× lîi Ých chung... VÝ dô vÒ b¶o
hiÓm hu trÝ, thùc tÕ sè ngêi giµ ë Anh ngµy cµng t¨ng m¹nh, do ®ã nhµ níc
kh«ng ®ñ søc ®Ó chi tr¶ l¬ng hu, dï cho tèc ®é t¨ng trëng kinh tÕ cã t¨ng cao
®Õn ®©u. Do vËy, chÝnh phñ Anh buéc ph¶i c¾t gi¶m quü l¬ng hu b»ng
çch thùc hiÖn viÖc tr¶ l¬ng hu g¾n víi t¨ng gi¸ theo møc trît gi¸ b×nh qu©n
mµ kh«ng g¾n víi møc t¨ng thu nhËp b×nh qu©n. VÒ b¶o hiÓm thÊt
nghiÖp, Tony Blair cho r»ng, kh«ng ph¶i phi ®iÒu tiÕt thÞ trêng lao ®éng lµ
gi¶m ®îc thÊt nghiÖp, mµ thÊt nghiÖp nhiÒu lµ do chÝnh s¸ch x· héi réng
r·i vµ kh«ng h¹n chÕ thêi gian ®îc hëng l¬ng thÊt nghiÖp, thªm vµo ®ã lµ
tr×nh ®é ngêi lao ®éng kÐm (hÖ thèng gi¸o dôc thÊp), do ®ã, C«ng ®¶ng
®Ò ra viÖc c¶i çch b¶o hiÓm x· héi, nh»m môc ®Ých lµm sao ®Ó t¹o ra
viÖc lµm víi kh¶ n¨ng cao nhÊt; lµm t¨ng thªm kh¶ n¨ng tuyÓn dông lao
®éng b»ng viÖc gi¶m thuÕ - çi ®ang lµm mÊt høng thó lao ®éng - vµ t¹o ra
mét tiªu chuÈn lao ®éng c«ng b»ng.
C«ng ®¶ng ®· ®Ò ra gi¶i ph¸p h¹n chÕ hiÖn tîng trî cÊp thÊt nghiÖp
cao h¬n l¬ng ë mét sè lÜnh vùc lao ®éng: Mét lµ, tr¶ l¬ng cao h¬n trî cÊp
95
thÊt nghiÖp, nh vËy ®ßi hái n¨ng suÊt lao ®éng ph¶i cao, nh÷ng ngêi kh«ng
®¹t ®îc n¨ng suÊt lao ®éng cao th× l¬ng kh«ng cao vµ dÔ thÊt nghiÖp, do
vËy ph¶i ®µo t¹o l¹i cho hä; hai lµ, nh÷ng viÖc lµm kh«ng t¹o ra l¬ng cao
th× ®Çu t ra níc ngoµi vµ ba lµ gi¶m tèi thiÓu çc phóc lîi x· héi, gi¶m çc
®ãng gãp cho b¶o hiÓm x· héi. Quan ®iÓm cña C«ng ®¶ng lµ chØ t¹o ra
mét mÆt b»ng an sinh x· héi thÊp ®èi víi mét nhãm ®èi tîng d©n nghÌo mµ
th«i, cßn l¹i mäi ngêi ph¶i tù b¶o hiÓm cho m×nh. Ngoµi ra, Tony Blair cßn
®ßi hái sù c«ng b»ng míi gi÷a quyÒn lîi vµ nghÜa vô. Nã kh«ng chØ ¸p
dông trong lÜnh vùc phóc lîi x· héi, mµ cßn ®îc nhÊn m¹nh trong viÖc ®èi
phã nghiªm kh¾c h¬n víi vÊn ®Ò téi ph¹m trong thanh thiÕu niªn vµ nghÜa
vô trong quan hÖ gia ®×nh v.v...
d. Trong lÜnh vùc ®èi ngo¹i
Sau khi C«ng ®¶ng th¾ng cö vµ Tony Blair lªn lµm thñ tíng (1997),
®êng lèi ®èi ngo¹i cña Anh ®· cã nhiÒu thay ®æi so víi thêi kú §¶ng B¶o thñ
cßn n¾m quyÒn. Nã kh«ng nh÷ng tÝch cùc h¬n, mµ cßn cÊp tiÕn trong çc
vÊn ®Ò quèc tÕ. BiÓu hiÖn ë hai khÝa c¹nh: Thø nhÊt, Tony Blair ®· ®a ra
quan ®iÓm "Chñ nghÜa can thiÖp míi", g©y ¶nh hëng vµ sù thu hót ®¸ng
kÓ trong chÝnh giíi ph¬ng T©y; thø hai lµ Tony Blair ®· kÕt hîp chÆt chÏ
viÖc tuyªn truyÒn lý luËn víi ho¹t ®éng ngo¹i giao mét çch tÝch cùc, cÊp
tiÕn vµ linh ho¹t [5, tr. 27].
§èi víi ch©u ¢u, C«ng ®¶ng díi sù l·nh ®¹o cña T. Blair ®· t¹o ra mét
bÇu kh«ng khÝ míi trong çc quan hÖ gi÷a níc Anh víi çc ®èi t¸c trong néi
bé Liªn minh ch©u ¢u (EU), vèn rÊt tåi tÖ vµo cuèi thêi kú cÇm quyÒn cña
®¶ng B¶o thñ. MÆc dï Tony Blair vÉn gi÷ mét th¸i ®é mËp mê ®èi víi
nh÷ng lùa chän c¬ b¶n (®ång tiÒn chung euro, çc thÓ chÕ, sù më réng
EU...), nhng «ng ®ang tõng bíc thùc hiÖn sù g¾n bã vÜnh viÔn níc Anh víi
96
ch©u ¢u. C«ng ®¶ng Anh ñng hé mét ch©u ¢u ®îc më réng vÒ phÝa §«ng,
mét ch©u ¢u ®îc ph©n quyÒn m¹nh mÏ ®Ó cã thÓ n©ng cao hiÖu qu¶ trong
tÊt c¶ çc vÊn ®Ò xuyªn biªn giíi. Nhng sù hoµ nhËp chØ ®îc tiÕn hµnh
trong çc lÜnh vùc cÇn thiÕt. Tony Blair ph¶n ®èi viÖc nhÊt thÓ ho¸ hoµn
toµn ch©u ¢u vÒ mÆt chÝnh trÞ. ¤ng ta ®· tõng nãi: T«i thÝch mét siªu thÞ
ch©u ¢u h¬n lµ mét nhµ níc ch©u ¢u".
Trong quan hÖ quèc tÕ, Tony Blair chñ tr¬ng ®Èy m¹nh "chÝnh s¸ch
ngo¹i giao toµn cÇu" nh»m b¶o vÖ an ninh, phån vinh vµ m«i trêng cña tÊt
c¶ çc quèc gia. T. Blair x¸c ®Þnh, níc Anh ph¶i t¹o dùng ®îc vai trß vµ vÞ
trÝ quan träng trong thêi kú ®Çy biÕn ®éng sau chiÕn tranh l¹nh, trªn c¬ së
®ã b¶o vÖ vµ më réng lîi Ých cña níc Anh. ChÝnh s¸ch ®èi ngo¹i cña Anh
ph¶i thÓ hiÖn tinh thÇn tr¸ch nhiÖm "®¹o nghÜa" trong çc c«ng viÖc quèc
tÕ. Môc tiªu cña chÝnh s¸ch nµy lµ thùc hiÖn "héi nhËp kÕt hîp gi÷a gi¸ trÞ
vµ lîi Ých" ®Ó níc Anh trë thµnh mét "c«ng d©n tèt" cña céng ®ång quèc
tÕ. ChÝnh phñ C«ng ®¶ng ®· nªu ra "3 kÕt hîp": Mét lµ kÕt hîp ®èi néi vµ
®èi ngo¹i, tøc lµ kÕt hîp nhiÖm vô x©y dùng l¹i trËt tù x· héi, thóc ®Èy kinh
tÕ trong níc víi nhiÖm vô ®èi phã víi nh÷ng thay ®æi cña m«i trêng an ninh
quèc tÕ vµ khu vùc. Hai lµ, kÕt hîp mèi quan hÖ gi÷a Anh víi ch©u ¢u vµ
"Quan hÖ ®Æc biÖt Anh - Mü", ®¶m b¶o vai trß "trung t©m" cña Anh v×
søc m¹nh cña Anh n»m trong sù kÕt hîp cña hai mèi quan hÖ nµy. Ba lµ, kÕt
hîp gi÷a "gi¸ trÞ vµ lîi Ých" ngay trong thùc tiÔn ho¹t ®éng ngo¹i giao.
Cã thÓ thÊy, thùc chÊt chÝnh s¸ch ®èi ngo¹i cña T. Blair lµ t×m kiÕm
mét sù "hîp t¸c quèc tÕ" víi Mü dÓ chi phèi ®êi sèng chÝnh trÞ quèc tÕ. T.
Blair kú väng vµo mét trËt tù quèc tÕ míi, trong ®ã nh÷ng quan niÖm vµ
kinh nghiÖm cña ph¬ng T©y ®îc tuyªn truyÒn réng r·i nh»m x©y dùng mét
"x· héi d©n sù toµn cÇu" (Global Civil Society) n»m trong quü ®¹o cña chñ
nghÜa t b¶n.
97
Nãi tãm l¹i, víi viÖc ®Ò xuÊt C§TB, C«ng ®¶ng Anh muèn ®i t×m
gi¶i ph¸p kh¾c phôc mét nghÞch lý trong x· héi míi n¶y sinh díi t¸c ®éng cña
TCH: tÇng líp trªn chñ ®éng tho¸t khái tr¸ch nhiÖm x· héi vµ tÇng líp díi bÞ
cìng bøc, bÞ g¹t bá ra khái ®êi sèng x· héi. §Ó lµm ®îc ®iÒu ®ã, C«ng ®¶ng
coi vÊn ®Ò t¹o c«ng ¨n viÖc lµm cã ý nghÜa ®Æc biÖt quan träng. Nhng
®Ó cã ®îc viÖc lµm, kh«ng nªn dùa vµo kÕ ho¹ch cña nhµ níc nh tríc ®©y,
mµ tríc hÕt cÇn th«ng qua viÖc n©ng cao n¨ng lùc nghÒ nghiÖp cña ç
nh©n ®Ó thùc hiÖn. §ßi hái ç nh©n g¸nh v¸c nghÜa vô ngµy cµng lín h¬n,
còng ®ßi hái nhµ níc tÝch cùc t¹o kh¶ n¨ng ®Ó t¨ng nhiÒu ®Çu t c«ng céng
vµ t nh©n cho gi¸o dôc. §Ó ®¶m b¶o viÖc thùc hiÖn çc chÝnh s¸ch x· héi
nh vËy, vÒ ph¬ng diÖn c¶i çch thÓ chÕ chÝnh trÞ, môc tiªu cña C«ng ®¶ng
lµ th«ng qua c¶i çch thÓ chÕ chÝnh trÞ d©n chñ truyÒn thèng cña m×nh
®Ó thùc hiÖn viÖc "d©n chñ ho¸ chÕ ®é d©n chñ". Trong ®ã tríc tiªn lµ c¶i
t¹o chÕ ®é thÕ tËp ®ang tån t¹i trong Thîng viÖn vµ h¹n chÕ ®Þa vÞ, t¸c
dông cña Thîng viÖn. TiÕp theo lµ trao cho çc c¬ quan quyÒn lùc ®Þa ph-
¬ng nh÷ng quyÒn lùc míi ®Ó thóc ®Èy kinh tÕ, b¶o vÖ m«i trêng x· héi, x·
héi ph¸t triÓn ë tõng khu vùc, "gi¸o dôc båi dìng mét x· héi c«ng d©n tÝch
cùc". Môc tiªu xuyªn suèt cña C§TB cña C«ng ®¶ng Anh lµ trªn c¬ së t¶ vµ
h÷u vÒ mÆt chÝnh trÞ, vÊn ®Ò c«ng b»ng vµ hiÖu qu¶ vÒ mÆt kinh tÕ,
t×m kiÕm ®Þa vÞ cã lîi nhÊt cho C«ng ®¶ng [29, tr. 41]. Vµ víi C§TB, dï
cha gi¶i quyÕt ®îc hÕt çc vÊn ®Ò ®Æt ra, nhng râ rµng lµ C«ng ®¶ng ®·
thu ®îc nhiÒu kÕt qu¶ kh¶ quan. §iÒu nµy ®îc thÓ hiÖn qua l¸ phiÕu ñng
hé cña cö tri Anh quèc dµnh cho C«ng ®¶ng qua 3 kú bÇu cö gÇn ®©y
(1997, 2001, 2005).
2.2.2. Lý luËn vµ thùc tiÔn "con ®êng thø Ba" - ®êng lèi trung dung míi
- cña §¶ng D©n chñ x· héi §øc
2.2.2.1. Qu¸ tr×nh h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn cña §¶ng D©n chñ x· héi §øc
98
§¶ng D©n chñ x· héi §øc (tiÕng §øc lµ Sozialdemokratische Partei

Deutschlands - SPD) lµ ®¶ng cã tÝnh chÊt tiªu biÓu nhÊt vµ thÓ hiÖn ®îc
s¾c nÐt nhÊt nh÷ng ®Æc ®iÓm c¬ b¶n trong çc ®¶ng d©n chñ x· héi ë
T©y ¢u. §©y còng lµ ®¶ng lín, cã truyÒn thèng lý luËn vµ nhiÒu kinh
nghiÖm thùc tiÔn phong phó, cã nhiÒu ®ãng gãp quan träng ®èi víi trµo lu
d©n chñ x· héi thÕ giíi. Tr¶i qua h¬n mét thÕ kû tõ khi ra ®êi ®Õn nay, SPD
tõ mét ®¶ng bÞ coi thêng, bÞ bøc h¹i trë thµnh ®¶ng ®îc thõa nhËn vµ tham
gia chÕ ®Þnh thÓ chÕ; tõ mét ®¶ng ®èi lËp trë thµnh chÝnh ®¶ng lu©n
phiªn cÇm quyÒn ë CHLB §øc trong nhiÒu thËp niªn qua. §ång thêi, ®ã còng
lµ qu¸ tr×nh chuyÓn ®æi cña SPD tõ ®¶ng çch m¹ng sang ®¶ng c¶i l¬ng; tõ
®¶ng cña giai cÊp c«ng nh©n sang ®¶ng nh©n d©n.
§¶ng D©n chñ x· héi §øc lµ chÝnh ®¶ng c«ng nh©n ®Çu tiªn ®îc
thµnh lËp trªn thÕ giíi. Tªn gäi SPD cã tõ n¨m 1891, nhng b¶n th©n §¶ng cã
céi nguån lÞch sö tõ n¨m 1863, khi Ferdinand Lassalle s¸ng lËp ra Tæng héi
c«ng nh©n §øc (ADAV), mét chÝnh ®¶ng c«ng nh©n ®éc lËp trong ph¹m vi
toµn níc §øc, chñ tr¬ng tiÕp tôc t tëng d©n chñ t s¶n, t tëng x©y dùng mét x·
héi d©n chñ cho mäi c«ng d©n b»ng nh÷ng biÖn ph¸p c¶i çch x· héi t b¶n
chø kh«ng ph¶i b»ng con ®êng çch m¹ng.
N¨m 1869, nh÷ng ngêi m¸c xÝt do A. Bebel vµ W. Liebknecht l·nh

®¹o còng lËp ra ®¶ng C«ng nh©n d©n chñ x· héi §øc (SDAP). So víi ADAV
th× SDAP cã môc tiªu vµ ý thøc çch m¹ng cÊp tiÕn h¬n. ChÞu ¶nh hëng
tÝch cùc cña "Tuyªn ng«n cña §¶ng céng s¶n" vµ cña Quèc tÕ I, nh÷ng t tëng
çch m¹ng, t tëng m¸c xÝt ®· ®îc thÓ hiÖn ®Ëm nÐt trong C¬ng lÜnh th«ng
qua t¹i §¹i héi thµnh lËp SDAP ë Eisenach (Aix¬n¸ch). C¬ng lÜnh Eisenach
®· ®Æt ra môc tiªu xo¸ bá CNTB, gi¶i phãng giai cÊp c«ng nh©n, x©y dùng
mét nhµ níc nh©n d©n tù do, tù do chÝnh trÞ ®· ®îc x¸c ®Þnh lµ "tiÒn ®Ò
gi¶i phãng giai cÊp c«ng nh©n vÒ kinh tÕ" [8, tr. 35]. C¬ng lÜnh còng ®·
99
®i ®Õn quan ®iÓm ®Êu tranh gi¶i phãng lao ®éng lµ mét vÊn ®Ò x· héi
mang tÝnh quèc tÕ. SDAP cã nh÷ng ®Æc ®iÓm kh¸c víi ADAV ë chç ph¸t
triÓn mét çch hÕt søc m¹nh mÏ khÝa c¹nh d©n chñ c¬ së, chèng l¹i chñ
nghÜa §¹i §øc vµ thùc hiÖn viÖc gi¶i quyÕt çc vÊn ®Ò x· héi b»ng con ®-
êng duy nhÊt lµ th«ng qua nhµ níc d©n chñ
Tõ gi÷a nh÷ng n¨m 70 cña thÕ kû XIX, nhµ níc qu©n phiÖt §øc t¨ng
cêng g©y søc Ðp, thËm chÝ ®µn ¸p ®èi víi nh÷ng ngêi d©n chñ x· héi vµ
çc tæ chøc d©n chñ x· héi. T×nh h×nh ®ã mét mÆt g©y khã kh¨n lín cho sù
tån t¹i cña ®¶ng d©n chñ x· héi, mÆt kh¸c ®ßi hái ph¶i cã sù thèng nhÊt çc
®¶ng cña phong trµo c«ng nh©n §øc ®Ó tiÕp tôc ho¹t ®éng. Trong bèi c¶nh
Êy, n¨m 1875 ë Gotha ®· diÔn ra §¹i héi hîp nhÊt ADAV víi SDAP thµnh
§¶ng C«ng nh©n XHCN §øc (SAPD). §¸ng chó ý lµ qu¸ tr×nh hîp nhÊt còng
nh trong khi thùc hiÖn thèng nhÊt phong trµo c«ng nh©n, trong néi bé SAPD
®· kh«ng tr¸nh khái nh÷ng bÊt ®ång, kh¸c biÖt vÒ t tëng vµ ®êng lèi. MÆc
dÇu vÉn thÓ hiÖn râ sù ¶nh hëng s©u s¾c cña chñ nghÜa M¸c vµ ®Æc
tÝnh chÝnh ®¶ng cña giai cÊp c«ng nh©n, tuy nhiªn C¬ng lÜnh ®a ra ë §¹i
héi Gotha (1875) chÞu ¶nh hëng ®Ëm nÐt t tëng d©n chñ t s¶n cña Lassalle,
lµ mét bíc lïi so víi C¬ng lÜnh Eisenach (1869).
Tríc ¶nh hëng ngµy cµng m¹nh mÏ cña nh÷ng ngêi d©n chñ x· héi, n¨m
1878, NghÞ viÖn §øc díi søc Ðp cña Thñ tíng Bismarck ®· th«ng qua "§¹o
luËt ®Æc biÖt" chèng nh÷ng ngêi XHCN. Tõ khi cã ®¹o luËt, nh÷ng ngêi
d©n chñ x· héi bÞ ®µn ¸p, cÊm ®o¸n, kÕt ¸n, trôc xuÊt... nhng hä vÉn tiÕp
tôc ho¹t ®éng chÝnh trÞ ë c¶ trong níc vµ ngoµi níc (do "§¹o luËt ®Æc biÖt"
vÉn cho phÐp SAPD tham gia bÇu cö Quèc héi, cho phÐp ®¶ng ®oµn cña
nã ho¹t ®éng trong Quèc héi) vµ cuèi cïng hä ®· chiÕn th¾ng. Trong cuéc
bÇu cö Quèc héi n¨m 1890, SAPD ®· giµnh ®îc sè phiÕu kû lôc (1,5 triÖu
phiÕu chiÕm 19,7%) vµ trë thµnh ®¶ng lín nhÊt trong Quèc héi, ®ång thêi
100
"§¹o luËt ®Æc biÖt" còng chÝnh thøc bÞ b·i bá. N¨m 1891, t¹i §¹i héi ®¹i
biÓu ë Erfurt, SAPD chÝnh thøc ®æi tªn thµnh §¶ng D©n chñ x· héi (SPD)
vµ ®Ò ra c¬ng lÜnh míi. Víi viÖc lµm næi bËt tÝnh tÊt yÕu diÖt vong cña
CNTB vµ sø mÖnh lÞch sö cña giai cÊp v« s¶n trong C¬ng lÜnh, chñ nghÜa
M¸c ®· trë thµnh c¬ së lý luËn chÝnh thøc cña SPD. Tuy nhiªn, trong chÝnh
s¸ch thùc tÕ, C¬ng lÜnh l¹i ®Ò ra mét lo¹t yªu cÇu c¶i l¬ng nh chÕ ®é phæ
th«ng ®Çu phiÕu, nh nh©n d©n trùc tiÕp lËp ph¸p, tù do ng«n luËn vµ lËp
héi, ngµy lµm viÖc 8 giê... §iÒu ®ã ®· t¹o thµnh sù t¸ch rêi gi÷a lý luËn vµ
thùc tiÔn. gi÷a môc tiªu cuèi cïng víi chÝnh s¸ch hiÖn thùc. C¶ hai ph¸i çch
m¹ng vµ c¶i l¬ng trong ®¶ng ®Òu cã thÓ c¨n cø vµo C¬ng lÜnh ®Ó biÖn hé
cho chÝnh s¸ch cña m×nh.
Trong ®¹i chiÕn thÕ giíi thø I, xuÊt ph¸t tõ lîi Ých d©n téc, SPD ®·
ñng hé nç lùc chiÕn tranh cña chÝnh phñ. §©y lµ bíc ngoÆt lín ®a SPD
®Õn chç thõa nhËn nhµ níc vµ thÓ chÕ chÝnh trÞ t s¶n. §iÒu nµy ®· dÉn
®Õn sù ph©n ho¸ néi bé trong §¶ng rÊt nghiªm träng. Th¸ng 4/1917, ph¸i
thiÓu sè gi÷ lËp trêng ®èi lËp ®· t¸ch ra khái SPD, thµnh lËp §¶ng D©n chñ
x· héi ®éc lËp §øc (USPD). MÆc dï ranh giíi gi÷a hai ®¶ng chñ yÕu biÓu
hiÖn trªn th¸i ®é ®èi víi chiÕn tranh vµ ®èi víi chÝnh phñ nªn kh«ng thÓ
®¬n gi¶n ph©n chia lµ ph¸i çch m¹ng vµ ph¸i c¶i l¬ng, nhng hÇu hÕt nh÷ng
ngêi ph¸i t¶ çch m¹ng ®Òu tËp trung trong USPD vµ hä kiªn tr× ®êng lèi
ph©n ranh giíi râ rµng víi giai cÊp thèng trÞ, ®ãng vai trß ®¶ng ®èi lËp, cßn
ph¸i ®a sè trong SPD l¹i thùc hiÖn ®êng lèi hîp t¸c, thËm chÝ liªn minh víi
giai cÊp thèng trÞ.
Th¸ng 11/1918, cuéc çch m¹ng Weimar bïng næ, chÝnh quyÒn chuyªn
chÕ cña nhµ vua Willhem II bÞ lËt ®æ vµ mét nÒn céng hoµ míi ra ®êi -
nÒn Céng hoµ Weimar - díi sù l·nh ®¹o cña SPD. Tõ th¸ng 11/1918 ®Õn
th¸ng 3/1930, SPD ®· nhiÒu lÇn n¾m chÝnh quyÒn (cã thêi kú ®¬n ®éc
101
cÇm quyÒn, cã thêi kú liªn minh víi ®¶ng kh¸c). Trong thêi gian ®ã, SPD ®·
tham gia chÕ ®Þnh HiÕn ph¸p Céng hoµ Weimar, thùc hiÖn nhiÒu c¶i çch
x· héi quan träng nh chÕ ®é ®¹i biÓu theo tû lÖ, quyÒn bÇu cö cña phô n÷,
chÕ ®é ngµy lµm viÖc 8 giê, quyÒn tham gia quyÕt ®Þnh cña c«ng nh©n,
quyÒn ®µm ph¸n tËp thÓ hîp ®ång gi÷a t b¶n vµ lao ®éng vµ mét lo¹t ph¸p
quy chÝnh s¸ch x· héi vÒ çc mÆt b¶o hé lao ®éng, b¶o hiÓm x· héi... Nhng
vÊn ®Ò ®îc coi lµ quan träng nhÊt trong C¬ng lÜnh cña §¶ng lµ x· héi ho¸ t
liÖu s¶n xuÊt th× kh«ng ®îc thùc hiÖn.
Th¸ng 9/1921, SPD triÖu tËp §¹i héi ®¹i biÓu, th«ng qua C¬ng lÜnh
míi. So víi C¬ng lÜnh Erfurt, C¬ng lÜnh lÇn nµy cã mét bíc lïi kh¸ nghiªm
träng: SPD kh«ng cßn lµ ®¹i biÓu cho lîi Ých cña giai cÊp c«ng nh©n, mµ lµ
®¶ng cña nh©n d©n lao ®éng thµnh thÞ vµ n«ng th«n; tá ra hoµi nghi vµ
dao ®éng ®èi víi dù b¸o cña M¸c vÒ khuynh híng ph¸t triÓn cña CNTB;
®Æc biÖt lµ nhÊn m¹nh sù ®èi lËp gi÷a con ®êng CNXH d©n chñ víi con
®êng cña níc Nga XHCN. Th¸ng 2/1922, gi÷a SPD vµ USPD tiÕn hµnh hîp
nhÊt l¹i vµ xuÊt hiÖn nhu cÇu cÇn cã mét C¬ng lÜnh míi thay thÕ cho C¬ng
lÜnh 1921. C¬ng lÜnh míi ®îc th«ng qua th¸ng 9/1925 bao hµm tuyÖt ®¹i bé
phËn nh÷ng yªu cÇu c¶i l¬ng cña C¬ng lÜnh Erfurt 1891. Tuy nhiªn, §¶ng
vÉn lÊy danh nghÜa lµ ®¶ng cña giai cÊp c«ng nh©n, vÒ h×nh thøc vÉn coi
chñ nghÜa M¸c lµ c¬ së lý luËn cña §¶ng.
Trong thêi kú §¶ng Quèc x· cña HÝtle n¾m quyÒn, SPD bÞ bøc h¹i
tµn khèc. Nh÷ng ngêi l·nh ®¹o vµ mét bé phËn ®¶ng viªn buéc ph¶i lu vong
ra níc ngoµi, sè ngêi ë l¹i bÞ s¸t h¹i hoÆc cÇm tï. Trong t×nh h×nh ®ã, SPD
ph¶i chuyÓn sang ®Êu tranh bÝ mËt vµ ®êng lèi cña §¶ng lóc nµy kh¸ cÊp
tiÕn, çch m¹ng. Sau chiÕn tranh thÕ giíi thø II, SPD ®îc kh«i phôc l¹i vµ
ngay lËp tøc l¹i r¬i vµo quü ®¹o cña chñ nghÜa c¶i l¬ng. Qua mÊy lÇn bÇu
cö ®Òu thÊt b¹i, trªn c¬ së nhËn thøc vÒ ®iÒu kiÖn x· héi cña níc §øc ®·
102
thay ®æi, nh÷ng ngêi l·nh ®¹o SPD ®· tiÕn hµnh thay ®æi C¬ng lÜnh vµ
chÝnh s¸ch nh»m môc tiªu quay trë l¹i cÇm quyÒn. Do ®ã, n¨m 1959, §¹i héi
®¹i biÓu §¶ng häp ë Godesberg ®· th«ng qua C¬ng lÜnh míi. C¬ng lÜnh
nµy ®· vøt bá hoµn toµn tÊt c¶ nh÷ng luËn chøng cña chñ nghÜa M¸c, h¬n
n÷a cßn c«ng khai tuyªn bè SPD ®· tõ mét chÝnh ®¶ng cña giai cÊp c«ng
nh©n biÕn thµnh mét chÝnh ®¶ng nh©n d©n. §ã lµ sù ®o¹n tuyÖt hoµn
toµn víi céi nguån lÞch sö cña §¶ng. Trªn ph¬ng diÖn chÝnh s¸ch kinh tÕ, C-
¬ng lÜnh chñ tr¬ng thùc hiÖn nÒn kinh tÕ hçn hîp, kh¼ng ®Þnh chÕ ®é
chiÕm h÷u t nh©n vÒ t liÖu s¶n xuÊt cã quyÒn ®îc b¶o hé vµ thóc ®Èy,
chØ cÇn nã kh«ng lµm trë ng¹i ®èi víi viÖc thiÕt lËp mét x· héi c«ng b»ng.
Nh vËy, th«ng qua C¬ng lÜnh Godesberg 1959, SPD ®· thùc hiÖn "phi h×nh
th¸i ý thøc" vµ chuyÓn ®æi tõ ®¶ng c«ng nh©n sang ®¶ng nh©n d©n.
ChuyÓn ®æi nµy cã t¸c dông râ rÖt ®èi víi sù lín m¹nh vµ tiÕn tíi cÇm
quyÒn cña §¶ng. Sè lîng ®¶ng viªn t¨ng lªn vµ theo ®µ t¨ng cêng lùc lîng,
n¨m 1966 SPD ®· tham gia chÝnh phñ liªn hiÖp vµ ®Õn n¨m 1969 b¾t ®Çu
®ãng vai trß chñ yÕu trong viÖc n¾m chÝnh quyÒn. §Õn th¸ng 12/1971,
SPD mét lÇn n÷a kh¼ng ®Þnh m×nh lµ mét ®¶ng nh©n d©n d©n chñ, liªn
hiÖp nh÷ng ngêi cã çc t tëng vµ tÝn ngìng kh¸c nhau, chØ cÇn hä thõa nhËn
hoµ b×nh, tù do, c«ng b»ng, ®oµn kÕt, thõa nhËn b×nh ®¼ng x· héi gi÷a
nam vµ n÷, b¶o vÖ m«i trêng tù nhiªn... Sù thay ®æi tõ mét ®¶ng cña giai
cÊp c«ng nh©n víi hÖ t tëng chÞu nhiÒu ¶nh hëng cña chñ nghÜa M¸c tríc
®©y trë thµnh mét ®¶ng cña nhiÒu tÇng líp nh©n d©n víi nhiÒu khuynh h-
íng t tëng ®· t¹o ra nh÷ng kho¶ng kh«ng gian réng r·i cho çc tho¶ hiÖp, gãp
phÇn giµnh ®a sè cö tri, giµnh th¾ng lîi trong çc cuéc bÇu cö [14, tr. 17].
Tõ n¨m 1969 ®Õn n¨m 1982, SPD liªn tôc lµ ®¶ng cÇm quyÒn vµ ®·
®¹t ®îc nhiÒu thµnh tÝch g©y Ên tîng m¹nh nh kinh tÕ ph¸t triÓn æn ®Þnh,
x©y dùng tèt m¹ng líi x· héi, so¹n th¶o çc bé luËt míi phôc vô lîi Ých cña ng-
103
êi lao ®éng, thùc hiÖn thµnh c«ng chÝnh s¸ch ®èi ngo¹i hoµ b×nh, chÝnh
s¸ch ®èi víi ph¬ng §«ng, t¨ng cêng sù hiÓu biÕt lÉn nhau gi÷a çc khu vùc...
Tuy nhiªn, tõ ®Çu thËp niªn 80, nhiÒu vÊn ®Ò míi ®· n¶y sinh díi t¸c ®éng
cña t×nh h×nh thÕ giíi, trong níc vµ m©u thuÉn trong néi bé ®¶ng còng nh
trong liªn minh cÇm quyÒn. KÕt qu¶ lµ tõ th¸ng 10/1982, SPD trë thµnh
®¶ng ®èi lËp vµ l©m vµo cuéc khñng ho¶ng triÒn miªn c¶ vÒ lý luËn vµ ®-
êng lèi, chÝnh s¸ch. Sau 15 n¨m ë vÞ trÝ ®èi lËp, ®Õn n¨m 1998 SPD míi
trë l¹i cÇm quyÒn, ®¸nh dÊu mét thêi kú míi cña §¶ng. HiÖn nay, SPD ho¹t
®éng trong ®iÒu kiÖn níc §øc ®· thèng nhÊt, ®ang cã u thÕ ë ch©u ¢u,
§¶ng tá ra nh¹y c¶m víi t×nh h×nh míi, yªu cÇu míi ®Ó thÝch øng kÞp thêi.
Sù thÝch øng nµy cña SPD cã ¶nh hëng lín tíi çc ®¶ng d©n chñ x· héi ë
ch©u ¢u vµ trong SI [47, tr. 22].
2.2.2.2. Sù vËn dông lý luËn "con ®êng thø Ba" trong thùc tiÔn cÇm
quyÒn cña §¶ng D©n chñ x· héi §øc
Cã thÓ nãi, mçi giai ®o¹n ph¸t triÓn cña trµo lu d©n chñ x· héi ®Òu
cã dÊu Ên quan träng cña §¶ng D©n chñ x· héi §øc. C§TB còng Ýt nhiÒu
thÓ hiÖn quan ®iÓm lËp trêng cña SPD, nã võa cã nh÷ng nÐt chung ph¶n
¸nh chñ tr¬ng cña trµo lu d©n chñ x· héi, võa cã nh÷ng s¾c th¸i riªng.
Sau 4 lÇn thÊt cö liªn tiÕp, n¨m 1998 SPD tiÕn hµnh vËn ®éng bÇu
cö díi khÈu hiÖu "HiÖn ®¹i vµ c«ng b»ng", víi ch¬ng tr×nh 4 ®iÓm: ®æi
míi vµ hiÖn ®¹i ho¸ kinh tÕ; ñng hé, c©n b»ng çc b¶o ®¶m x· héi vµ c«ng
b»ng x· héi; gióp ®ì çc doanh nghiÖp võa vµ nhá; gi¶m thuÕ vµ c¶i çch
thuÕ. KÕt qu¶ lµ SPD ®· giµnh th¾ng lîi, cïng víi ®¶ng Xanh thµnh lËp
chÝnh phñ liªn minh do «ng Gerdhard Schroeder lµm thñ tíng vµ b¾t ®Çu
x©y dùng ®êng lèi c¶i çch s©u s¾c, toµn diÖn trªn çc lÜnh vùc kinh tÕ, x·
héi. Cïng chung mét t tëng víi C«ng ®¶ng Anh cña Tony Blair vÒ C§TB, nh-
104
ng «ng Gerdhard Schroeder l¹i gäi ®ã lµ "Trung dung míi" (TiÕng §øc lµ
New Mitte, cã thÓ dÞch lµ "Trung dung míi", "Trung t©m míi" hoÆc "Trung
gian míi". §Ó cho thèng nhÊt, trong luËn v¨n sÏ sö dông kh¸i niÖm "Trung
dung míi"). ChÝnh s¸ch trung dung míi cña SPD võa kÕ thõa nh÷ng ®êng
lèi, chÝnh s¸ch truyÒn thèng, võa cã sù ®iÒu chØnh, hiÖn ®¹i ho¸ trong
t×nh h×nh thùc tiÔn chÝnh trÞ míi ë níc §øc. Th¸ng 9/1999, ñy ban nh÷ng gi¸
trÞ c¬ b¶n cña SPD ®· xuÊt b¶n mét tµi liÖu quan träng "Con ®êng thø Ba -
§êng lèi trung dung míi", trong ®ã gi¶i thÝch: "trung dung chÝnh trÞ lµ mét
kh¸i niÖm cã tÝnh chiÕn lîc, liªn quan chÆt chÏ víi nh÷ng quan niÖm vÒ lèi
sèng vµ quan ®iÓm chÝnh trÞ cña ®a sè trong x· héi... ChÝnh s¸ch trung
dung ë §øc thÓ hiÖn trong thùc tÕ qua çc chñ tr¬ng chèng thÊt nghiÖp,
chÝnh s¸ch ®èi víi thanh niªn vµ gia ®×nh, nghÜa lµ quan t©m ®Õn nh÷ng
vÊn ®Ò cña ®a sè trong x· héi" [49, tr. 66]. Theo kh¼ng ®Þnh cña nh÷ng
ngêi l·nh ®¹o SPD, chØ cã ®¶ng cña hä míi lµ ®¶ng quÇn chóng duy nhÊt
v× nã "kÕt hîp ®Þnh híng v÷ng ch¾c vµo çc gi¸ trÞ nÒn t¶ng víi chñ nghÜa
thùc dông cña nhµ c¶i çch", lµ ®¶ng tr¶ lêi ®îc th¸ch thøc chÝnh trÞ chñ
yÕu cña thÕ kû XXI: Lµm thÕ nµo ®Ó gi÷ hoÆc kh«i phôc lßng tin cña
quÇn chóng vµo n¨ng lùc ho¹t ®éng cña d©n chñ trong thêi ®¹i TCH [19, tr.
8-9]. MÆc dï ®Ò ra mét lo¹t çc quan ®iÓm míi kh¸c biÖt víi çc quan ®iÓm
truyÒn thèng cña SPD vµ çc ®¶ng kh¸c, çc gi¸ trÞ c¬ b¶n nh B×nh ®¼ng,
Tù do vµ §oµn kÕt vÉn tiÕp tôc ®îc duy tr× lµ "thíc ®o vµ nguyªn t¾c chñ
®¹o", lµ "c«ng cô ®iÒu khiÓn trung t©m" trong mäi ®Ò ¸n chÝnh trÞ cña
chÝnh s¸ch trung dung míi.
Trong c¬ng lÜnh chÝnh trÞ, t tëng chñ ®¹o cña SPD lµ phÊn ®Êu
x©y dùng ®îc mét x· héi cña nh÷ng ngêi tù do vµ b×nh ®¼ng, cïng sèng vµ
lao ®éng mét çch ®oµn kÕt. T tëng nµy lµ c¬ng lÜnh chØ ®¹o mäi ho¹t
®éng cña §¶ng. Trªn c¬ së t tëng chØ ®¹o nµy, SPD x¸c ®Þnh nhiÖm vô
105
quan träng lµ ph¶i t¹o ra nh÷ng tiÒn ®Ò kinh tÕ, chÝnh trÞ, x· héi cho viÖc
®¹t ®îc môc tiªu ®ã. "Trung dung míi" theo quan ®iÓm cña SPD lµ ph¶i cã
®îc sù kÕt hîp hµi hoµ gi÷a vai trß cña nhµ níc vµ sù ®ång thuËn chung cña
x· héi trong viÖc ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ thÞ trêng x· héi. §Ó thùc hiÖn ®îc
môc tiªu vµ nhiÖm vô trªn, nhµ níc ph¶i lµ c«ng cô, ph¬ng tiÖn thÝch hîp
®Ó xo¸ bá sù thèng trÞ bÊt c«ng gi÷a con ngêi víi con ngêi. Theo quan ®iÓm
cña SPD, chØ cã nÒn d©n chñ cña nhiÒu ®¶ng ph¸i trong nghÞ viÖn míi cã
thÓ lµ h×nh thøc nhµ níc phï hîp ®Ó thùc hiÖn çc môc tiªu d©n chñ trong x·
héi vµ nh÷ng ®Þnh híng gi¸ trÞ c¬ b¶n. ChÝnh s¸ch cña SPD lµ x©y dùng
nÒn d©n chñ chÝnh trÞ b¶o ®¶m quyÒn con ngêi thËt sù dùa trªn c¬ chÕ ®a
nguyªn. §ã lµ vÊn ®Ò u tiªn, lµ môc tiªu chñ yÕu cña hä. Th«ng qua bÇu cö,
§¶ng ph¶i giµnh lÊy nhµ níc, thùc hiÖn d©n chñ ho¸ nhµ níc, tõ ®ã b»ng con
®êng kiÓm so¸t cña mét ®a sè, sö dông ph¬ng tiÖn quyÒn lùc chÝnh trÞ
®Ó thñ tiªu quyÒn lùc x· héi vµ kinh tÕ cña x· héi cò. Cã thÓ thÊy, c«ng
cuéc d©n chñ ho¸ nhµ níc vµ viÖc sö dông quyÒn lùc chÝnh trÞ d©n chñ hîp
ph¸p ®Ó c¶i t¹o x· héi lµ quan ®iÓm c¬ b¶n trong ®êng lèi, chÝnh s¸ch cña
SPD.
§èi víi s¶n xuÊt x· héi, viÖc x· héi ho¸ t liÖu s¶n xuÊt cÇn ph¶i ®îc
b¶o ®¶m cã sù tù quyÕt mét çch d©n chñ cña nh÷ng ngêi s¶n xuÊt trong çc
doanh nghiÖp. C¬ng lÜnh kinh tÕ cña SPD b¾t nguån tõ ý chÝ, lý tëng ph¸t
huy tr¸ch nhiÖm cña mçi ngêi ®èi víi toµn x· héi, quyÒn tù quyÕt mét çch
d©n chñ, yªu cÇu ph¸t triÓn tèi u lùc lîng s¶n xuÊt v× lîi Ých cña toµn x· héi.
Trªn c¬ së Êy, ®êng lèi kinh tÕ cña SPD lµ x©y dùng nÒn kinh tÕ (chÕ ®é
kinh tÕ) së h÷u hçn hîp. VÊn ®Ò thÞ trêng vµ së h÷u t nh©n ®ãng vai trß
chñ yÕu trong c¬ chÕ kinh tÕ. D©n chñ vµ chñ nghÜa ®a nguyªn lµ nh÷ng
b¶o ®¶m çc quyÒn cña con ngêi, lµ nh©n tè c¬ b¶n cña mét nÒn kinh tÕ
d©n chñ vµ nhµ níc x· héi.
106
SPD ®Ò ra ph¬ng ¸n x©y dùng mét nÒn kinh tÕ cã tr¸ch nhiÖm ®èi
víi m«i trêng vµ ®èi víi x· héi, tõ bá quan niÖm truyÒn thèng vÒ mét sù t¨ng
trëng thuÇn tuý vÒ sè lîng ®Ó tiÕp nhËn mét kh¸i niÖm t¨ng trëng vÒ chÊt
lîng, trong ®ã t tëng chØ ®¹o lµ t¹o ra sù ph¸t triÓn bÒn v÷ng chÝnh lµ ®ßi
hái c¬ b¶n ®èi víi tÊt c¶ çc lÜnh vùc cña ®êi sèng x· héi.
Trªn c¬ së nh÷ng quan ®iÓm c¬ b¶n trªn, SPD nªu ra 6 ®Þnh híng lín
trong ho¹t ®éng cña m×nh [27, tr. 276-292]:
§Þnh híng vÒ kinh tÕ - x· héi: SPD nhÊn m¹nh cÇn tiÕp tôc kiªn tr×
®Æt u tiªn tr¸ch nhiÖm chÝnh trÞ lªn tríc logic cña thÞ trêng, b¶o ®¶m an
toµn x· héi vµ c«ng ¨n viÖc lµm, tiÕp tôc theo ®uæi chÝnh s¸ch ph¸t triÓn
kinh tÕ vµ x· héi víi tinh thÇn tr¸ch nhiÖm cao. Çc thÞ trêng, kÓ c¶ thÞ tr-
êng ®· TCH vÒ hµng ho¸, dÞch vô vµ tµi chÝnh lµ nh÷ng c«ng cô phèi hîp
kh«ng thÓ thiÕu ®îc ®èi víi nh÷ng quyÕt ®Þnh trong mét nÒn kinh tÕ cã
tÝnh ®ång bé tæng hîp. ViÖc quy ®Þnh khu«n khæ ®Ó chóng cã thÓ ho¹t
®éng hiÖu qu¶ trong t¬ng lai ph¶i ®îc chÝnh trÞ x¸c ®Þnh vµ thùc hiÖn.
HiÖn thêi, khu«n khæ nhµ níc d©n téc vÉn tiÕp tôc cã vai trß ®¸ng kÓ, mÆc
dï nh÷ng quy ®Þnh cã tÝnh xuyªn quèc gia nh çc hiÖp ®Þnh, cam kÕt... sÏ
cã vai trß ngµy cµng t¨ng. Do vËy, nh÷ng t¸c ®éng cña chÝnh trÞ ®èi víi çc
ho¹t ®éng kinh tÕ trong ph¹m vi x· héi hiÖn thêi vÉn ®ang cã ý nghÜa nhÊt
®Þnh.
§Ó cã ®îc ®¶m b¶o an toµn x· héi c¬ b¶n vµ c¶i thiÖn ®îc ®iÒu kiÖn
lao ®éng th× cÇn ph¶i phèi kÕt hîp chÝnh s¸ch híng vÒ cÇu víi chÝnh s¸ch
híng vÒ cung. Sù kÕt hîp ®ã bao gåm hµng lo¹t çc chÝnh s¸ch cô thÓ tõng
phÇn. Sù b¶o b¶o ®¶m mét møc an toµn x· héi tèi thiÓu ®ñ sèng vµ còng lµ
nh©n tè vÒ cÇu cã tÝnh chÊt æn ®Þnh. Nh÷ng b¶o trî cña nhµ níc vÒ viÖc
lµm trong çc ngµnh nghÒ cã l¬ng thÊp thuéc çc ngµnh dÞch vô t nh©n; çc
107
kho¶n ®Çu t lÊy tõ nguån tµi chÝnh thu thuÕ ®Ó dµnh ®Ó t¹o viÖc lµm míi
trong çc lÜnh vùc m«i trêng vµ c«ng nghÖ quan träng; ®Æc biÖt lµ cho
thanh niªn, b¶o ®¶m viÖc d¹y nghÒ cho thanh niªn; viÖc c¬ ®éng vµ linh
ho¹t cña çc thÞ trêng lao ®éng cã sù tho¶ thuËn víi tæ chøc ®¹i diÖn cña ng-
êi lao ®éng; viÖc rót ng¾n thêi gian lao ®éng trong ngµy; viÖc khuyÕn
khÝch çc viÖc lµm víi thêi gian ng¾n; viÖc gi¶m bít gi¸ thµnh lao ®éng
b»ng çch chuyÓn chi phÝ vÒ l¬ng sang chi phÝ vÒ n¨ng lîng vµ thuÕ; viÖc
®Èy m¹nh nghiªn cøu vµ ®µo t¹o, ®Çu t cho t¬ng lai híng vÒ thÞ trêng thÕ
giíi; viÖc khuyÕn khÝch cña nhµ níc ®èi víi çc doanh nghiÖp nhá; viÖc
c©n b»ng çc thuÕ suÊt cã tÝnhchÊt xuyªn quèc gia vµ nh÷ng chØ sè khung
vÒ kinh tÕ... lµ nh÷ng vÊn ®Ò quan träng mµ SPD cÇn tËp trung gi¶i
quyÕt.
§Þnh híng vÒ ph¸t triÓn g¾n víi sinh th¸i: SPD chñ tr¬ng khuyÕn
khÝch mét sù ph¸t triÓn mang tÝnh bÒn v÷ng, cã tr¸ch nhiÖm ®èi víi m«i tr-
êng. Qu¸ tr×nh sinh th¸i ho¸ nÒn kinh tÕ ph¶i ®îc thùc thi theo çc ph¬ng
diÖn kÕt hîp chÆt chÏ víi nhau nh: Nh÷ng quy ®Þnh khung cña nhµ níc;
viÖc s¶n xuÊt hµng ho¸ võa nh»m ®¸p øng thÞ trêng l¹i võa ®Çu t cho m«i
trêng; viÖc thay ®æi hµnh vi cña ngêi tiªu dïng... ChiÕn lîc chung cho ®Þnh
híng nµy lµ chÝnh s¸ch cña nhµ níc nh»m khuyÕn khÝch n©ng cao hiÖu
qu¶ sö dông vµ s¶n xuÊt n¨ng lîng; nh÷ng quy ®Þnh ®Çy ®ñ vµ gi÷ nghiªm
ngÆt h¹n gi¸ trÞ cã thÓ g©y rñi ro; ®Èy m¹nh s¶n xuÊt nh÷ng s¶n phÈm tiÕt
kiÖm n¨ng lîng vµ phï hîp víi m«i trêng ®Ó xuÊt khÈu; ®¸nh thuÕ cao ®èi
víi viÖc tiªu dïng n¨ng lîng; gi¶m thiÓu vµ thay thÕ khÝ ®éng lùc; t¨ng cêng
gi¸o dôc vÒ m«i trêng lµ mét môc tiªu trong hÖ thèng gi¸o dôc; kiÓm tra
viÖc thùc hiÖn kÕt qu¶ cña çc HiÖp íc vÒ m«i trêng ®èi víi çc s¶n phÈm;
®Èy m¹nh viÖc phæ biÖn sö dông n¨ng lîng s¹ch v.v...
108
§Þnh híng vÒ quyÒn tham quyÕt d©n chñ, tÝch cùc ho¸ x· héi d©n sù.
SPD x¸c ®Þnh ph¶i t×m tßi nh÷ng çch thøc míi ®Ó thùc hiÖn nÒn d©n chñ
trùc tiÕp trong x· héi. ViÖc chuyÓn giao chñ quyÒn quyÕt ®Þnh cña chÝnh
trÞ tõ çc tæ chøc nhµ níc sang cho hÖ thèng chøc n¨ng cña x· héi ®ßi hái
nh÷ng h×nh thøc míi cña chÝnh s¸ch x· héi ®Ó giµnh l¹i quyÒn lùc quyÕt
®Þnh mét çch d©n chñ. Qua ®ã, cÇn ph¶i häc hái çch thøc cã thÓ thay thÕ
sù ®éc quyÒn tham gia chÝnh trÞ cña ®¶ng vµ c«ng ®oµn b»ng mét sù s½n
sµng chÊp nhËn sù hîp t¸c víi nh÷ng s¸ng kiÕn cña c«ng d©n, víi çc diÔn
®µn cña x· héi d©n sù vµ víi nh÷ng dù ¸n cña c«ng ®ång. ViÖc më réng çc
thiÐt chÕ thuéc hÖ thèng chÝnh trÞ, còng nh çc h×nh thøc tham gia quyÕt
®Þnh chÝnh trÞ sÏ cã t¸c dông ®Èy m¹nh h¬n n÷a viÖc thùc hiÖn d©n chñ
trong x· héi d©n sù.
§Þnh híng vÒ khoan dung v¨n ho¸ vµ quyÒn con ngêi. SPD cam kÕt
b¶o ®¶m thùc hiÖn tÝnh phæ qu¸t vÒ quyÒn con ngêi vµ nÒn d©n chñ kÕt
hîp víi tinh thÇn khoan dung vÒ v¨n ho¸, ®èi diÖn l¹i yªu s¸ch tù kh¼ng
®Þnh cña çc nÒn v¨n ho¸ kh¸c nhau. Nh÷ng gi¸ trÞ v¨n ho¸ x· héi c¬ b¶n nh
tù do, d©n chñ, b×nh ®¼ng, b¸c ¸i, hoµ b×nh vµ m«i trêng sèng tèt cÇn ph¶i
®îc th©m nhËp vµo x· héi mét çch cã v¨n ho¸. Nh÷ng ngêi d©n chñ x· héi
mÆt kh¸c còng cÇn ph¶i phÊn ®Êu cho sù khoan dung vµ hiÓu biÕt yªu cÇu
tù kh¼ng ®Þnh b¶n s¾c v¨n ho¸ cña çc d©n téc Ýt ngêi, chõng nµo nh÷ng
ngêi nµy nãi chung còng thõa nhËn çi khu«n khæ d©n chñ vµ nh©n quyÒn
cña x· héi. Qua ®ã hä thu hót ®îc sù tÝn nhiÖm cña çc thµnh phÇn x· héi tù
do mµ kh«ng lµm tæn th¬ng ®Õn lîi Ých cña çc tÇng líp cö tri truyÒn
thèng. Mét chÝnh s¸ch cã tÝnh chÊt khoan dung vÒ v¨n ho¸ vµ vÒ quyÒn
con ngêi, quyÒn c«ng d©n mét çch phæ qu¸t ®ßi hái ph¶i cã nh÷ng quy
®Þnh mét çch râ rµng nh÷ng quyÒn c¬ b¶n trong HiÕn ph¸p nh»m gi¸o dôc
trong çc trêng häc vµ phôc vô cho nh÷ng cuéc ®Êu tranh chÝnh trÞ. CÇn
109
thiÕt ph¶i cã nh÷ng quy ®Þnh vÒ quyÒn c«ng d©n cã tÝnh chÊt b×nh
®¼ng cho tÊt c¶ mäi ngêi kh«ng ph©n biÖt nguån gèc t«n gi¸o, d©n téc
hoÆc v¨n ho¸, mét chÝnh s¸ch nh»m ®oµn kÕt thùc sù çc nhãm ngêi d©n
téc thiÓu sè trong kinh tÕ vµ trong nhµ níc, x· héi còng nh khuyÕn khÝch sù
tham gia ®ãng gãp cña hä t¹o lËp nªn mét c¬ cÊu ®èi tho¹i v¨n ho¸ quèc tÕ cã
tÝnh chÊt xuyªn quèc gia. CÇn b¶o ®¶m duy tr× quyÒn tÞ n¹n chÝnh trÞ,
®ång thêi cã biÖn ph¸p kiÓm tra ®óng møc vµ ®Ò ra mét chÝnh s¸ch hîp lý
®èi víi nh÷ng ngêi di t¶n.
§Þnh híng vÒ TCH xuyªn quèc gia. SPD nhÊn m¹nh cÇn ph¶i trë thµnh
®éng lùc thóc ®Èy thùc hiÖn mét chÝnh s¸ch toµn cÇu ngµy cµng t¨ng trong
tinh thÇn d©n chñ vµ tr¸ch nhiÖm. Trong nh÷ng ph¹m trï chÝnh trÞ quèc tÕ
ngµy nay, ngêi ta cµng ngµy cµng ®Ò cËp nhiÒu ®Õn sù cÇn thiÕt cña
nh÷ng c¬ cÊu quyÕt ®Þnh cã tÝnh toµn cÇu. §Ó thiÕt lËp mét khu«n khæ
tr¸ch nhiÖm vÒ x· héi vµ m«i trêng nh»m phôc vô cho nÒn kinh tÕ thÕ giíi
®ang TCH, cÇn thiÕt ph¶i tiÕp cËn gi¶i quyÕt vµ quy ®Þnh ®îc mét khu«n
khæ cã tÝnh toµn cÇu cã gi¸ trÞ ®Þnh híng l©u dµi trong nh÷ng lÜnh vùc
kinh tÕ, chÝnh trÞ, v¨n ho¸, x· héi. §èi víi nh÷ng ngêi d©n chñ x· héi, mét
chÝnh s¸ch liªn kÕt réng r·i m¹nh mÏ c¶ ch©u ¢u víi tÝnh çch nh lµ lÜnh
vùc ho¹t ®éng cã tÝnh xuyªn quèc gia mét çch trùc tiÕp ngµy cµng cã ý
nghÜa v« cïng quan träng. Trong khu«n khæ ®ã, vÊn ®Ò quan träng ®èi víi
SPD lµ viÖc d©n chñ ho¸ nh÷ng c¬ cÊu quyÕt ®Þnh, còng nh viÖc thùc thi
réng r·i chóng ë ch©u ¢u nh»m tËn dông c¬ cÊu quyÕt ®Þnh chÝnh trÞ ë
tÇm khu vùc quan träng nµy. Ngoµi ra, SPD cßn cÇn thiÕt ph¶i ®Ò ra çc
môc tiªu hµnh ®éng ë nhiÒu cÊp ®é kh¸c nhau, thÓ hiÖn tr¸ch nhiÖm chÝnh
trÞ cã tÝnh xuyªn quèc gia nh c¶i tiÕn c¬ cÊu ho¹t ®éng cña Liªn hîp quèc,
t¨ng cêng sù quan t©m cña LHQ ®èi víi çc vÊn ®Ò kinh tÕ, chÝnh trÞ, x·
héi vµ m«i trêng tiÕn tíi ®Ó ra ®îc nh÷ng khu«n khæ cho çc vÊn ®Ò ®ã;
110
c¶i tiÕn çc ®Þnh chÕ quèc tÕ ®Ó ®iÒu tiÕt çc vÊn ®Ò quan träng vÒ
m«i trêng vµ x· héi; ®Èy m¹nh çc hÖ thèng hîp t¸c ë çc khu vùc trªn thÕ
giíi; ñng hé nh÷ng s¸ng kiÕn cu¶ çc c«ng d©n t¸c ®éng cã tÝnh xuyªn quèc
gia vµ toµn cÇu nh»m thùc thi nh÷ng môc tiªu chÝnh trÞ quan träng cã tÝnh
chÊt tõng phÇn nh trong lÜnh vùc quyÒn con ngêi, quyÒn cong d©n, m«i tr-
êng, b¶o vÖ søc khoÎ, th«ng tin... vµ nh÷ng m¹ng líi cña chóng.
§Þnh híng vÒ b×nh ®¼ng, tù do. ChÝnh s¸ch cña SPD b¾t nguån tõ
tinh thÇn tr¸ch nhiÖm phÊn ®Êu thùc hiÖn mét quan niÖm chÝnh nghÜa
nh»m b¶o ®¶m, b×nh ®¼ng, tù do. Sù tù do cã tÝnh b×nh ®¼ng kh«ng chØ
®ßi hái b¶o ®¶m hÖ thèng çc quyÒn tù do cña con ngêi cã thÓ thùc hiÖn ®-
îc cho mäi ngêi, mµ cßn c¶i thiÖn çc ®iÒu kiÖn sinh ho¹t vËt chÊt ®Ó cho
mçi ç nh©n cã thÓ c¶m nhËn ®îc vµ cã thÓ thùc hiÖn ®îc nh÷ng quyÒn tù
do cña m×nh. Chõng nµo mét x· héi cha cã ®îc mét h×nh thøc ph©n phèi
c«ng b»ng vÒ çc quyÒn lîi, vÒ çc c¬ héi lµm viÖc vµ sèng, th× chõng ®ã
ngêi ta cßn ®ßi hái vµ chØ cã ®îc nh thÕ th× x· héi míi ®oµn kÕt ®îc, kÓ
c¶ çc tÇng líp trung lu vµ thîng lu míi quan t©m vµ ñng hé viÖc thùc hiÖn
nh÷ng quan niÖm ®ã trong x· héi.
Mét chÝnh s¸ch vÒ b×nh ®¼ng ch©n chÝnh nh thÕ nh»m ®oµn kÕt
toµn bé çc lùc lîng trong x· héi lu«n t¹o ra kh«ng gian réng lín cho sù tù do
cña mçi ç nh©n. Sù b×nh ®¼ng ®îc cô thÓ ho¸ cã ý nghÜa cÇn ph¶i b¶o
®¶m møc ®é tèi ®a cã thÓ ®îc cho tù do vµ ®ång thêi ph¶i chó ý ®Õn mäi
sù kh¸c biÖt mét çch hîp ph¸p nh»m phôcvô cho sù tù ph¸t triÓn cña çc ç
nh©n, nhng l¹i kh«ng ®e däa ®Õn sù ®oµn kÕt x· héi. Mét quan niÖm nh
thÕ cña sù b×nh ®¼ng ®îc cô thÓ ho¸ sÏ cã t¸c dông nh chiÕc cÇu nèi cã
thÓ kÕt hîp lîi Ých chÝnh trÞ cña çc tÇng líp díi vµ tÇng líp trung lu cña x·
héi víi quan niÖm hiÓu biÕt vÒ nÒn c«ng lý céng hoµ cña çc thµnh phÇn
bªn trªn. Mét chÝnh s¸ch cña SPD trong t¬ng lai ph¶i tÝnh ®Õn çc nh©n tè
111
nh: TÝnh hîp ph¸p cña viÖc ph©n phèi nh÷ng ®iÒu kiÖn sinh ho¹t vµ çc c¬
héi vÒ x· héi vµ kinh tÕ th«ng qua mét sù th¶o luËn chÝnh ®¸ng, c«ng khai
cã ¶nh hëng tèt cho viÖc ®Ò ra chÝnh s¸ch; viÖc gi¶m bít ®¸ng kÓ sù kh¸c
biÖt vÒ thu nhËp vµ tµi s¶n; mét hÖ thèng thuÕ ®Ó cã t¸c dông ®iÒu tiÕt
sù kh¸c biÖt ®ã; t¹o c¬ héi b×nh ®¼ng vÒ gi¸o dôc, ®µo t¹o cho mäi ngêi
trong toµn bé hÖ thèng gi¸o dôc vµ c¬ héi b×nh ®¼ng t×m kiÕm c«ng ¨n
viÖc lµm, còng nh b×nh ®¼ng vÒ nghÜa vô vµ tr¸ch nhiÖm ®èi víi x· héi;
mét chÝnh s¸ch nh»m b¶o ®¶m cho çc c«ng d©n cã thÓ tù do ho¹t ®éng,
sinh ho¹t lµnh m¹nh trong mäi hoµn c¶nh vµ do ®ã cã sù b¶o vÖ cña nhµ níc
x· héi.
C¶ 6 ®Þnh híng trªn t¹o nªn mét b¶n chÊt míi cña SPD, trong ®ã bao
gåm c¶ nh÷ng gi¸ trÞ c¬ b¶n cã tÝnh truyÒn thèng cña d©n chñ x· héi.
Chóng ®Ò cËp ®Õn nh÷ng th¸ch thøc quan träng nhÊt ®ang ®Æt ra ®èi víi
níc §øc vµ çc d©n téc trªn thÕ giíi. Chóng t¹o ra kh¶ n¨ng thùc hiÖn mét sù
liªn minh r«ng r·i víi çc nhãm vµ çc thµnh phÇn x· héi kh¸c nhau ®Ó tiÕn
hµnh cuéc c¶i çch vµ cho phÐp tËp hîp ®îc ®a sè cö tri, bëi v× chóng ph¶n
¸nh vµ ®¸p øng ®îc çc khÝa c¹nh lîi Ých cña cö tri vµ ®iÒu hoµ ®îc nh÷ng
m©u thuÉn nhÊt ®Þnh. Vµ th«ng qua sù liªn kÕt nh vËy, chóng t¹o cho SPD
cã ®îc mét ®êng lèi chÝnh trÞ võa cã sù ph©n biÖt, võa cã tÝnh thùc tÕ, nh-
ng l¹i kh«ng thÓ trén lÉn ®îc víi çc ®¶ng thuéc çnh h÷u vµ b¶o thñ, çc
®¶ng çnh t¶, ®¶ng Xanh... Ngoµi ra, çc lÜnh vùc chÝnh trÞ quan träng
kh¸c nh chÝnh s¸ch gi¸o dôc, chÝnh s¸ch th«ng tin, hoÆc chÝnh s¸ch c«ng
nghÖ còng lµ nh÷ng vÊn ®Ò cã ý nghÜa hµng ®Çu trong ®êng lèi cña SPD
vµ tuú theo t×nh h×nh x· héi còng nh t×nh h×nh nhËn thøc sÏ ®îc ®Æt ra
trong ch¬ng tr×nh nghÞ sù cho tõng têng hîp cô thÓ. Tuy nhiªn, còng cã thÓ
t×m thÊy lêi gi¶i cho çc vÊn ®Ò ®ã trong khu«n khæ 6 ®Þnh híng lín trªn.
112
Trong chÝnh s¸ch thùc tiÔn, víi t tëng vÒ "trung dung míi", SPD ®· tõ
bá quan ®iÓm" thÞ trêng ë møc cã thÓ, nhµ níc ë møc cÇn thiÕt" vµ thay
b»ng quan ®iÓm "nhµ níc cÇn nhng chØ ®Ó gióp ®ì cho çc lùc lîng thÞ tr-
êng ph¸t triÓn ®Çy ®ñ". Hä phñ nhËn quan ®iÓm cña CNTD míi vÒ sù
kh«ng can thiÖp cña nhµ níc vµo kinh tÕ, còng nh kh«ng chÊp nhËn quan
®iÓm Keynes vÒ sù can thiÖp cña nhµ níc theo h×nh mÉu nh÷ng n¨m 70,
mµ hä thùc thi mét chÝnh s¸ch kinh tÕ tÝch cùc víi vai trß cña nhµ níc. SPD
cho r»ng, trong ®iÒu kiÖn TCH, chÝnh phñ §á - Xanh buéc ph¶i ®Æt lªn
hµng ®Çu kh«ng ph¶i lµ nhiÖm vô t¨ng thu nhËp cña ngêi lao ®éng, chÊm
døt ®ãi nghÌo, xo¸ bá thÊt nghiÖp mµ lµ çc nhiÖm vô b¶o ®¶m ®iÒu kiÖn
cho çc xÝ nghiÖp trë nªn phån thÞnh, t¹o ra vµ ph¸t triÓn ngµy mét nhiÒu
c«ng ty míi. ChØ cã trªn c¬ së ®ã míi cã thÓ gi¶i quyÕt ®îc çc vÊn ®Ò thu
nhËp vµ viÖc lµm. SPD c«ng khai tuyªn bè m×nh lµ ngêi b¶o vÖ vµ thÓ
hiÖn lîi Ých cña çc doanh nghiÖp võa vµ nhá. §Ó lµm ®iÒu ®ã, nhiÖm vô
phi ®iÒu tiÕt, phi quy chÕ ho¸ ®îc ®Æt lªn hµng ®Çu. Cïng víi ®ã, chÝnh
s¸ch thuÕ còng nh vai trß, nhiÖm vô cña nhµ níc x· héi còng ph¶i thay ®æi.
Cã vÎ nh mét mÆt, Gerdhard Schroeder vÉn chñ tr¬ng tiÕp tôc sù nghiÖp
cña nh÷ng l·nh ®¹o tríc ®©y cña SPD lµ Willy Brandt, Helmud Schmith, nh-
ng mÆt kh¸c hµnh ®éng cña «ng ta l¹i cã tÝnh thùc dông h¬n, gÇn víi ®êng
lèi b¶o thñ h¬n.
Ch¬ng tr×nh ho¹t ®éng cña chÝnh phñ §á - Xanh u tiªn tríc hÕt cho
chÝnh s¸ch míi ®Ó t¹o nhiÒu c«ng ¨n viÖc lµm. Hä ®· thµnh lËp Liªn minh
vÒ c«ng ¨n viÖc lµm vµ ®µo t¹o gåm ®¹i diÖn cña chÝnh phñ, c«ng ®oµn
vµ doanh nghiÖp. Çc bªn sÏ tho¶ thuËn nh÷ng biÖn ph¸p cô thÓ, cÇn thiÕt
®Ó gi¶m thÊt nghiÖp vµ ®µo t¹o nghÒ nghiÖp cho thanh niªn. Mét ch¬ng
tr×nh cÊp b¸ch chèng thÊt nghiÖp trong thanh niªn ®îc chÝnh phñ tµi trî ®Ó
100.000 thanh niªn ®Õn víi nghÒ nghiÖp vµ ®îc ®µo t¹o. §ång thêi, ®Ó cã
113
nhiÒu c«ng ¨n viÖc lµm h¬n, chÝnh phñ thùc hiÖn cuéc c¶i çch thuÕ, gi¶m
thuÕ (thuÕ suÊt ban ®Çu gi¶m xuèng cßn 21,9% trong bíc ®Çu tiªn, sau ®ã
gi¶m cßn 15%; thuÕ suÊt cao nhÊt tríc hÕt gi¶m xuèng cßn 49%); ®Ó t¨ng
cêng søc ®Çu t cña doanh nghiÖp, thuÕ doanh nghiÖp sÏ gi¶m tõng bíc
xuèng cßn 35%. Cïng víi viÖc gi¶m thuÕ doanh nghiÖp, chÝnh phñ cßn chó
ý c¶i thiÖn trang bÞ vèn ban ®Çu cho çc doanh nghiÖp võa vµ nhá trªn c¬
së miÔn thuÕ mét phÇn lîi nhuËn cña doanh nghiÖp, ®Ò ra ch¬ng tr×nh c¶i
tiÕn s¸ng t¹o cho çc doanh nghiÖp vµ cho hä ®îc miÔn ®ãng lÖ phÝ b¶n
quyÒn... Ngoµi ra, chÝnh phñ cßn chñ tr¬ng t¨ng cêng gi¸o dôc, ®µo t¹o,
nghiªn cøu vµ ph¸t triÓn, thùc hiÖn nèi m¹ng Internet cho tÊt c¶ çc trêng häc.
ChÝnh phñ còng tuyªn bè hiÖn ®¹i ho¸ vµ thu nhá bé m¸y nhµ níc, gi¶m bít
thñ tôc hµnh chÝnh kh«ng cÇn thiÕt.
TiÕp ®ã, chÝnh phñ §á - Xanh tuyªn bè môc tiªu tiÕp theo lµ h¹n chÕ
chi tiªu nhµ níc. §©y lµ mét di s¶n nÆng nÒ díi thêi chÝnh phñ çnh h÷u.
Sau khi níc §øc thèng nhÊt, chi tiªu Nhµ níc t¨ng lªn kh«ng ngõng, tõ 45,3%
n¨m 1989 lªn 54,1% vµo n¨m 1997; nî nhµ níc còng t¨ng h¬n 2 lÇn, tõ 900 tû
DM lªn 2200 tû DM trong cïng thêi gian. Th©m hôt ng©n s¸ch nhµ níc trë
thµnh c¨n bÖnh kinh niªn víi tû lÖ trªn díi 3% GNP. Møc thuÕ vµ phÇn chi
x· héi ë §øc còng rÊt cao, thuÕ luü tiÕn chiÕm 53%, thuÕ lîi nhuËn lµ 50%;
çc kho¶n chi tiªu x· héi chiÕm 26% GDP n¨m 1987, t¨ng lªn 35,9% n¨m 1989
vµ t¨ng cao h¬n trong nh÷ng n¨m 90. TiÒn l¬ng lao ®éng ë §øc cã møc cao
nhÊt thÕ giíi: l¬ng lao ®éng trung b×nh mét giê n¨m 1995 cña ngêi lao ®éng
§øc lµ 45,52 DM, trong ®ã 20,44 DM lµ çc kho¶n tr¶ thªm (çc chØ sè t¬ng
øng cña Mü lµ 25,18 vµ 7,42; cña NhËt B¶n lµ 35,48 vµ 14,56). T×nh tr¹ng
thÊt nghiÖp cao vµ kÐo dµi, kho¶ng 4,4 triÖu ngêi, chiÕm 11,4% d©n sè lao
®éng v.v... TÊt c¶ nh÷ng yÕu tè ®ã lµ nh÷ng vÊn ®Ò kinh tÕ - x· héi trÇm
träng cña níc §øc trong suèt thËp niªn 90.
114
Tríc t×nh h×nh ®ã, cuèi n¨m 1999, chÝnh phñ tr×nh ng©n s¸ch n¨m
2000, dù kiÕn c¾t gi¶m chi tiªu nhµ níc 30 tû DM, tuyªn bè kÕ ho¹ch ®¹t
c©n b»ng ng©n s¸ch vµo n¨m 2000 vµ nh÷ng nguyªn t¾c c¶i çch thuÕ c¬
b¶n cho giai ®o¹n 2001-2005. C¶i çch thuÕ ®îc NghÞ viÖn liªn bang th«ng
qua n¨m 2000 dù tÝnh gi¶m 45,4 tû DM cho thuÕ hé gia ®×nh vµ thuÕ
doanh nghiÖp vµo n¨m 2001, tæng céng gi¶m 181,8 tû DM cho tiÒn thuÕ çc
n¨m 2001-2005, trong ®ã n¨m 2005 gi¶m 560 tû. ThuÕ thu nhËp møc cao
gi¶m tõ 53% n¨m 2000 xuèng 48% n¨m 2001 vµ 42% vµo n¨m 2005; møc
thÊp nhÊt còng gi¶m t¬ng øng tõ 23,9% xuèng 19,9% vµ 15%. chÝnh phñ
®Æt thªm thuÕ m«i trêng ®Ó bï vµo çc nguån thu bÞ c¾t gi¶m. ChÝnh phñ
§á - Xanh tuyªn bè sÏ tiÕp tôc gi¶m chi tiªu nhµ níc tõ 48% xuèng 40% GDP
trong vßng 10 n¨m, ®ång thêi nhÊn m¹nh: chÝnh phñ tõ bá sö dông ng©n
s¸ch nh c«ng cô ®Ó ®iÒu chÝnh chu kú kinh tÕ.
Cïng víi viÖc gi¶m chi tiªu vµ cñng cè nÒn tµi chÝnh nhµ níc, chÝnh
phñ §á - Xanh tiÕn hµnh cuéc c¶i çch quan träng thø hai lµ c¶i çch hÖ
thèng l¬ng hu. C¶i çch l¬ng hu ®îc tiÕn hµnh theo hai híng: 1) §a nh©n tè
c©n ®èi vµo c«ng thøc l¬ng hu; møc l¬ng hu cÇn ph¶i gi¶m xuèng theo çc
bËc kh¸c nhau tõ 70% cßn 64% thu nhËp trung b×nh hµng n¨m. 2) ViÖc
gi¶m l¬ng hu theo luËt ®Þnh cÇn ®îc c©n b»ng trªn c¬ së x©y dùng chÕ ®é
ch¨m sãc tuæi giµ t nh©n, ph¸t triÓn b¶o hiÓm hu trÝ t nh©n. Tuy nhiªn, giíi
c«ng ®oµn chØ ñng hé c¶i çch víi ®iÒu kiÖn phÇn ®ãng b¶o hiÓm kh«ng
vît qu¸ 22% toµn bé l¬ng vµ møc l¬ng hu trÝ kh«ng díi 67% l¬ng c¬ b¶n.
HÖ thèng b¶o hiÓm x· héi vµ b¶o hiÓm y tÕ còng ®îc c¶i tæ l¹i. Çc kho¶n
trÝch nép vµo quü x· héi vÒ thùc chÊt vÉn lµ thuÕ còng ®· gi¶m ®i. Vai trß
cña nhµ níc ngµy cµng gi¶m bít, cßn ç nh©n ngµy cµng t¨ng tÝnh quyÕt
®Þnh trong viÖc sö dông thu nhËp ç nh©n cho nhu cÇu cô thÓ cña m×nh.
115
§iÓm míi quan träng kh¸c cña SPD liªn quan tíi ®¸nh gi¸ cao vai trß cña
ç nh©n, tù do vµ tr¸ch nhiÖm ç nh©n. Tríc ®©y hä ®øng trªn quan ®iÓm
ç nh©n tù do khi x· héi tù do. Theo quan ®iÓm cña SPD, chÝnh nh÷ng nç
lùc vµ tr¸ch nhiÖm ç nh©n míi lµ nh÷ng nh©n tè chñ yÕu quyÕt ®Þnh chÊt
lîng cuéc sèng cña mçi ngêi, quyÕt ®Þnh vÞ trÝ cña hä trong x· héi. Do ®ã,
kh«ng thÓ cµo b»ng mäi ngêi mµ ph¶i ®a sù lùa chän, tr¸ch nhiÖm ç nh©n
vµ çc yÕu tè c¹nh tranh nhiÒu h¬n vµo m« h×nh kinh tÕ - x· héi míi. Nhµ
níc x· héi kh«ng thÓ bÞ dì bá, mµ lµ ph¶i c¶i çch ®Ó ph¸t huy vai trß cña nã
trong çc ®iÒu kiÖn kinh tÕ - x· héi ®· thay ®æi. ¤ng Gerdhard Schroeder
®· kh¼ng ®Þnh: "ViÖc chØnh ®èn vµ ®æi míi nhµ níc x· héi ®· trë nªn hÕt
søc cÊp b¸ch. VÊn ®Ò ë ®©y kh«ng ph¶i lµ ®¹p cho nã ®æ, mµ ph¶i gi÷
lÊy phÇn cèt lâi cña nã" [18, tr.16]. Trong chÝnh s¸ch cña nhµ níc x· héi, vÊn
®Ò hµng ®Çu kh«ng ph¶i lµ sù gióp ®ì cña x· héi vµ ph©n phèi l¹i cña c¶i
x· héi, mµ lµ ®Çu t cña x· héi. §ã lµ ®Çu t vµo gi¸o dôc, vµo ®µo t¹o chuyªn
m«n, vµo hoµn thiÖn h¹ tÇng x· héi, tøc lµ ®Çu t vµo con ngêi. Gi¸o dôc
chÊt lîng cao cho tÊt c¶ mäi ngêi ®îc hiÓu lµ ph¬ng tiÖn tèt nhÊt ®Ó ph¸t
triÓn sù phån vinh vµ c«ng b»ng x· héi.
Trong lÜnh vùc ®èi ngo¹i, nhiÒu thËp kû sau chiÕn tranh thÕ giíi thø
II, do ¸p lùc b¹i trËn cña chñ nghÜa ph¸t xÝt, §øc buéc ph¶i theo ®uæi mét
chÝnh s¸ch ®èi ngo¹i hoµ b×nh. Do ®ã, trong thêi kú cÇm quyÒn cña çc
chÝnh phñ tríc ®©y, dï lµ d©n chñ x· héi hay çnh h÷u, §øc còng bÞ giíi h¹n
kh¶ n¨ng ®a qu©n ®éi tham gia çc sø m¹ng hoµ b×nh quèc tÕ. Vµ §øc cha
bao giê cam kÕt cho lùc lîng cña m×nh tham gia chiÕn ®Êu. Còng v× lÏ ®ã,
§øc ®· ®øng ngoµi liªn minh chiÕn tranh vïng VÞnh do Mü thiÕt lËp n¨m
1990-1991. ChÝnh phñ cña «ng Gerdhard Schroeder trong nhiÖm kú ®Çu
(1998-2002) ®· t¹o cho níc §øc mét chÝnh s¸ch ®èi ngo¹i "b×nh thêng" h¬n
khi cho r»ng, §øc ph¶i t¨ng cêng chÝnh s¸ch ®èi ngo¹i b»ng viÖc triÓn khai
116
çc lùc lîng vò trang cña m×nh ra níc ngoµi. Bëi vËy, §øc ®· tham gia chiÕn
dÞch kh«ng kÝch cña NATO t¹i Kosovo n¨m 1999, vµ n¨m 2001 çc lùc lîng
®Æc biÖt cña §øc ®· tham gia liªn minh chèng Taliban t¹i Afghanistan. HiÖn
t¹i, §øc ®· trë thµnh níc chñ chèt cung cÊp binh sÜ cho çc lùc lîng g×n gi÷
hoµ b×nh. Trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y, §øc ®· göi qu©n ®éi tíi çc n¬i nh
Bosnia, Kosovo vµ Afghanistan vµ ®«i khi cïng mét thêi ®iÓm, §øc cã tíi
hµng v¹n binh sÜ lµm nhiÖm vô ë níc ngoµi. ViÖc b×nh thêng ho¸ nµy cã
nghÜa lµ §øc ®· cã mét chÝnh s¸ch ®èi ngo¹i quyÕt ®o¸n h¬n. Kh«ng gièng
nh nh÷ng ngêi tiÒn nhiÖm, «ng Gerdhard Schroeder hÕt søc nhÊn m¹nh lîi
Ých quèc gia cña níc §øc vµ «ng ®· cè g¾ng vËn ®éng ®Ó giµnh cho §øc
chiÕc ghÕ ñy viªn thêng trùc Héi ®ång b¶o an LHQ, chèng l¹i ®êng lèi
truyÒn thèng cña §øc vèn muèn EU cã chung chiÕc ghÕ nµy. ý thøc râ vÒ
nh÷ng th¸ch thøc to lín cña TCH, «ng Gerdhard Schroeder chó träng n©ng
cao ®Þa vÞ níc lín, thóc ®Èy ph¸t huy vai trß §øc trong khu vùc vµ quèc tÕ,
thÓ hiÖn qua viÖc t¨ng cêng g¾n kÕt víi EU nh»m ®¶m b¶o ®iÒu kiÖn
thuËn lîi tèi u cho sù ph¸t triÓn kinh tÕ, b¶o vÖ tèi u çc quyÒn lîi quèc gia.
Tuy nhiªn, viÖc ®Ò cao lîi Ých quèc gia cña §øc ®· g©y m©u thuÉn víi Mü,
khi «ng Gerdhard Schroeder quyÕt ®Þnh kh«ng ñng hé Mü tiÕn hµnh chiÕn
tranh ë Ir¾c n¨m 2003 vµ coi nhÑ kû luËt tËp thÓ ®îc ®Ò ra trong çc thÓ
chÕ quèc tÕ nh NATO, EU vµ LHQ. §ång thêi ch¬ng tr×nh kinh tÕ yÕu
kÐm cña chÝnh phñ trong nhiÖm kú hai ®· cã t¸c ®éng kh«ng lîi ®Õn ¶nh
hëng ngo¹i giao cña §øc.
B¾t ®Çu tõ n¨m 2002, do ®êng lèi "trung dung míi" dèc toµn lùc vµo
ph¸t triÓn kinh tÕ ®Ó gi¶i quyÕt tÊt c¶ çc vÊn ®Ò cña SPD gÆp nhiÒu
khã kh¨n, ®Æc biÖt lµ n¹n thÊt nghiÖp t¨ng vät, lµm cho tû lÖ ñng hé vÒ
chÝnh trÞ cña SPD nhanh chãng gi¶m xuèng. §Ó xoay chuyÓn côc diÖn bÞ
®éng ®ã, mÆc dÇu Gerdhard Schroeder kh«ng cßn h¨ng h¸i khi nh¾c tíi
117
C§TB n÷a, song vÉn dïng s¸ch lîc nhÊn m¹nh ®Õn "c«ng b»ng", l«i kÐo
c«ng ®oµn vµ tÇng líp díi cña x· héi vÒ phÝa m×nh, nhÊn m¹nh SPD lµ
"®¶ng cña giai cÊp trung gian" lïi trë vÒ híng thiªn t¶" [25, tr. ]. Tuy nhiªn,
trong cuéc bÇu cö Quèc héi bÊt thêng (th¸ng 9/2005), SPD kh«ng giµnh ®îc
®a sè, buéc ph¶i tham gia ®¹i liªn minh víi ®¶ng çnh h÷u (Liªn minh d©n
chñ c¬ ®èc gi¸o - CDU/CSU) vµ mÊt quyÒn thµnh lËp chÝnh phñ. Ngêi cña
SPD (cô thÓ lµ Gerdhard Schroeder) ph¶i nhêng vÞ trÝ Thñ tíng cho l·nh tô
cña CDU/CSU lµ bµ Angela Merkel.
2.2.3. So s¸nh nh÷ng ®iÓm c¨n b¶n trong quan ®iÓm, chÝnh s¸ch gi÷a
C«ng ®¶ng Anh vµ §¶ng D©n chñ x· héi §øc
C«ng ®¶ng Anh vµ §¶ng D©n chñ x· héi §øc ®Òu cã ®Æc ®iÓm
chung lµ s¶n phÈm cña qu¸ tr×nh ®Êu tranh giai cÊp diÔn ra ë ch©u ¢u nãi
chung vµ thùc tiÔn hai níc nãi riªng. C¶ hai cïng ra ®êi trong mét thêi ®iÓm
lÞch sö ®Çy biÕn ®éng cã tÝnh bíc ngoÆt cuèi thÕ kû XIX, ®Çu thÕ kû
XX vµ lóc ®Çu ®Òu lµ ®¹i diÖn cho lîi Ých cña giai cÊp c«ng nh©n, cho
lùc lîng s¶n xuÊt tiÕn bé. Tuy nhiªn, bªn c¹nh nh÷ng ®Æc ®iÓm ®ång nhÊt
®ã, C«ng ®¶ng lÉn SPD l¹i cã qu¸ tr×nh ph¸t triÓn kh¸c nhau do ®iÒu kiÖn
hoµn c¶nh mçi níc t¹o nªn. Còng chÝnh v× vËy, nªn ®êng lèi ph¸t triÓn,
khuynh híng ho¹t ®éng vµ b¶n chÊt cña hai ®¶ng nµy ®i theo nh÷ng ®Æc
®iÓm riªng cña m×nh.
C¶ C«ng ®¶ng Anh vµ SPD ®Òu ®· cè g¾ng ®æi míi h×nh ¶nh cña
®¶ng, mong muèn m×nh lµ ®¶ng cña quÇn chóng. Hä kh«ng cßn quan niÖm
nh tríc ®©y lµ viÖc tranh cö cña ®¶ng chØ nh»m phôc vô cho lîi Ých cña
mét sè ç nh©n l·nh ®¹o, mµ hä nªu ra ph¬ng híng lµ "®¶ng viªn tham gia
nhiÒu h¬n vµo çc quyÕt ®Þnh cña ®¶ng" vµ tËn dông tri thøc cña çc
chuyªn gia trong vµ ngoµi ®¶ng. Hä còng kh«ng chØ dõng l¹i ë viÖc ®Þnh h-
íng çc c¬ quan lý luËn, mµ thÊy cÇn ph¶i cã çc c«ng tr×nh nghiªn cøu vµ
118
nh÷ng cuéc ®èi tho¹i chÝnh trÞ ®Ó chiÕm t×nh c¶m cña çc tÇng líp x· héi.
Hai ®¶ng ®Òu chó träng ph¸t huy viÖc quan t©m båi dìng ®¶ng viªn, t¨ng c-
êng ®iÒu tra d luËn vµ x©y dùng ph¬ng thøc míi trong c«ng t¸c ®¶ng. Sù
tËp trung vµo çc ho¹t ®éng ®ã nh»m ®µo t¹o vµ båi dìng çc çn bé cã vai
trß quan träng trong ®¶ng, phôc vô môc ®Ých giµnh ®a sè phiÕu trong bÇu
cö. C¶ C«ng ®¶ng vµ SPD ®Òu chó ý vµo con ®êng c¶i l¬ng nghÞ trêng,
chó träng tíi c«ng t¸c tranh cö. Ngoµi viÖc chó träng vµo c«ng t¸c bÇu cö, hai
®¶ng nµy còng më réng thµnhphÇn x· héi tham gia vµo ho¹t ®éng cña ®¶ng.
Bëi thÕ, trong ®¶ng cã sù t¨ng lªn vÒ sè lîng çc thµnh phÇn tiÓu t s¶n, trÝ
thøc vµ n«ng d©n.
HiÖn nay, c¬ së x· héi cña C«ng ®¶ng vµ SPD kh«ng chØ lµ giai cÊp
c«ng nh©n, mµ cßn bao gåm c¶ nh÷ng tÇng líp trung lu trong x· héi - tÇng
líp hiÖn ®ang chiÕm ®a sè ë §øc vµ Anh. Vµ nh÷ng thµnh phÇn trung lu
nµy ë bÊt cø ®©u còng lµ bé phËn tiªn tiÕn cña x· héi. §Êy lµ lîi thÕ thiÕt
yÕu cña çc ®¶ng d©n chñ x· héi nÕu hä cã kh¶ n¨ng ®¸p øng ®îc lîi Ých
cña ®a sè trong x· héi. Mét ®¶ng qu¸ thiªn h÷u sÏ kh«ng tho¶ m·n ®îc
nguyÖn väng cña tÇng líp bªn díi, cßn mét ®¶ng cùc t¶ th× sÏ kh«ng ®¸p øng
®îc lîi Ých cña tÇng líp bªn trªn. C¶ C«ng ®¶ng vµ SPD ®Òu tù nhËn m×nh
lµ kh«ng t¶, kh«ng h÷u vÒ chÝnh trÞ vµ x· héi. Trong khi phñ nhËn quan
®iÓm nhµ níc kh«ng can thiÖp vµo kinh tÕ cña nh÷ng ngêi theo CNTD míi,
SPD còng gièng nh C«ng ®¶ng ®Òu kh«ng chÊp nhËn çc ph¬ng ph¸p cña
Keynes vµ nh÷ng sù can thiÖp cña nhµ níc theo mÉu h×nh nh÷ng n¨m 70.
Thay thÕ cho ®iÒu ®ã, mét hÖ thèng kÝch cung míi ®îc ®a ra, mÆc dÇu
chi tiÕt cña hÖ thèng nµy vÉn cha ®îc lµm râ, cã vÎ nh nã chØ lµ nh÷ng çi
g× ngîc l¹i víi t tëng cña Keynes vÒ viÖc kÝch cÇu. Tony Blair vµ Gerdhard
Schroeder tõ gi÷a n¨m 1999 ®· cïng nhau ®a ra b¶n tuyªn ng«n næi tiÕng
"ch©u ¢u: Con ®êng thø Ba - Trung dung míi" kªu gäi çc ®¶ng d©n chñ x·
119
héi T©y ¢u tËn dông c¬ héi ®Ó hiÖn ®¹i ho¸ ch©u ¢u b»ng çch x¸c ®Þnh
çc môc tiªu u tiªn lµ gi¶m chi phÝ cña nhµ níc, gi¶m thuÕ ®èi víi doanh
nghiÖp, tõ bá çc hÖ thèng dùa trªn sù gióp ®ì chung cña x· héi...
Tuy nhiªn, m« h×nh kinh tÕ - x· héi §øc kh¸c h¼n m« h×nh Anh - Mü
vµ chÝnh thùc tiÔn nµy cïng víi t×nh h×nh cô thÓ ®· ®iÒu chØnh quan
®iÓm cña SPD cã nh÷ng nÐt kh¸c h¬n so víi C«ng ®¶ng Anh. Trªn vâ ®µi
chÝnh trÞ riªng cña tõng níc, mçi ®¶ng ph¶i c¹nh tranh víi nh÷ng ®èi thñ rÊt
kh¸c nhau. Do vËy, trong trêng hîp th¾ng cö, hä hoÆc lµ mét m×nh n¾m
quyÒn (C«ng ®¶ng Anh), hoÆc buéc ph¶i liªn minh víi çc ®èi t¸c kh¸c (tr-
êng hîp cña SPD). §iÒu nµy thÓ hiÖn ®¸ng kÓ sù kh¸c nhau trong ng«n ng÷
chÝnh trÞ, çch biÓu trng nhÊn m¹nh diÖn m¹o kinh tÕ - x· héi cña mçi
®¶ng tríc c«ng chóng. Nh×n chung, c¶ C«ng ®¶ng Anh lÉn SPD ®Òu cã
nh÷ng truyÒn thèng v¨n ho¸ vµ c¬ng lÜnh kh¸ kh¸c nhau. V¨n ho¸ chÝnh trÞ,
c¬ cÊu x· héi cña Anh vµ §øc còng cã nh÷ng kh¸c biÖt rÊt lín. MÆc dï
nh÷ng truyÒn thèng v¨n ho¸ kh«ng ph¶i lµ nh÷ng ®¹i lîng bÊt biÕn, nhng trªn
thùc tÕ chóng cã søc tån t¹i kh¸ bÒn chÆt vµ chØ bÞ thay ®æi dÇn dÇn vµ
trong tõng hoµn c¶nh cô thÓ. VÝ dô ®èi lËp víi nÕp sèng ganh ®ua m¹nh ë
Anh lµ nÕp v¨n ho¸ híng tíi sù nhÊt thèng trëng thµnh tõ lÞch sö, bÊt chÊp
nh÷ng ph¬ng híng hµnh ®éng chÝnh trÞ rÊt kh¸c nhau ë §øc. Mét ®Êt níc cã
c¬ cÊu liªn bang nh §øc lu«n cÇn mét møc ®é hîp t¸c chÆt chÏ cña çc phe,
khèi chÝnh trÞ lín, do vËy quy m« vµ møc ®é c¶i çch khã ®¹t ®îc sù ®ång
thuËn cao trong toµn x· héi. Trong khi nÒn d©n chñ ®a sè tËp quyÒn cña
Anh l¹i cho phÐp mét sù chuyÓn híng m¹nh mÏ vÒ thiÕt chÕ trong ®êng lèi
chÝnh trÞ quèc gia.
Gi÷a C§TB cña C«ng ®¶ng Anh vµ ®êng lèi trung dung míi cña SPD
t¬ng ®èi gÇn nhau vÒ mÆt quan ®iÓm, nhng trong chÝnh s¸ch cô thÓ cã
phÇn kh¸c nhau. C«ng ®¶ng nhÊn m¹nh ®æi míi quan niÖm, träng ®iÓm lµ
120
chiÕt trung gi÷a CNTD míi víi "chñ nghÜa can dù nhµ níc", suy t«n tinh
thÇn xÝ nghiÖp, lµm næi bËt vai trß cña kinh tÕ thÞ trêng. Cßn SPD l¹i chó
träng vµo biÖn ph¸p thùc hiÖn gi¸ trÞ c¬ b¶n, cho r»ng mÊu chèt nhÊt lµ
c©n b»ng, tøc lµ lµm thÕ nµo ®Ó gi÷ ®îc hiÖn ®¹i ho¸ x· héi, duy tr× sù
c©n b»ng gi÷a hiÖn ®¹i ho¸ kinh tÕ víi b¶o ®¶m x· héi, chñ tr¬ng "n¨ng suÊt
kinh tÕ, ®oµn kÕt x· héi, sinh th¸i v÷ng bÒn".
Trong th¸i ®é ®èi víi TCH, C«ng ®¶ng Anh vµ SPD cïn cã nh÷ng
®iÓm kh¸c biÖt. Tony Blair cho r»ng TCH kinh tÕ lµ mét thùc tÕ cuéc sèng
mµ ngêi ta ph¶i ®èi diÖn b»ng çch lµm cho nhµ níc quèc gia ph¶i thÝch
øng víi mét xu thÕ kh«ng tr¸nh khái. V× vËy, Tony Blair cho r»ng gi¶i ph¸p
d©n chñ x· héi thÝch hîp duy nhÊt tríc th¸ch thøc nµy lµ sù thÝch nghi tèi
®a cña mçi quèc gia vÒ kinh tÕ - x· héi vµ chÝnh trÞ ®èi víi çc ®ßi hái cña
thÞ trêng thÕ giíi. Híng chñ yÕu trong ph¬ng ¸n C§TB cña Anh nh»m vµo
çc gi¶i ph¸p Ýt tÝnh liªn minh ch©u ¢u mµ nÆng tÝnh quèc gia thuÇn tóy.
ViÖc giµnh l¹i quyÒn ®iÒu tiÕt chÝnh trÞ vµ kinh tÕ vÜ m« chØ ®ãng vai
trß thø yÕu. Trong khi ®ã, SPD th× ngîc l¹i, muèn giµnh l¹i quyÒn ®iÒu tiÕt
chÝnh trÞ b»ng con ®êng hîp t¸c chÝnh trÞ xuyªn quèc gia. Trong ®ã, môc
tiªu lµ x©y dùng míi quyÒn lùc chÝnh trÞ ®· mÊt do TCH b»ng nh÷ng con
®êng míi: hoµ nhËp chÝnh trÞ ngµy mét t¨ng trong EU, quy m« kinh tÕ vÜ
m«, chÝnh s¸ch lao ®éng vµ x· héi lín m¹nh kh«ng ngõng, cïng víi ®ã lµ t¨ng
cêng søc m¹nh cho çc thiÕt chÕ vµ chÕ tµi toµn cÇu [28, tr. 18-19, 35].
HiÖn t¹i, c¶ C«ng ®¶ng vµ SPD ®Òu ®ang gi÷ vai trß rÊt quan träng
trong ®êi sèng chÝnh trÞ ë V¬ng quèc Anh vµ CHLB §øc. Kh«ng n»m
ngoµi xu thÕ chung cña çc ®¶ng d©n chñ x· héi, c¶ hai ®¶ng ®Òu c«ng
khai ®i theo ®êng lèi c¶i l¬ng nghÞ trêng, chó träng vµo h×nh thøc tranh cö,
®Ò cao vai trß së h÷u hçn hîp trong ®ã vai trß cña t nh©n ®îc coi träng h¬n
c¶. Cã thÓ thÊy, sau khi chñ tr¬ng cëi bá chiÕc ¸o çnh t¶, ®i theo C§TB,
121
xÐt vÒ ®êng lèi chÝnh s¸ch lín, C«ng ®¶ng Anh vµ SPD kh«ng kh¸c biÖt
l¾m so víi çc ®¶ng thuéc çnh h÷u, sù liªn quan cña hä víi môc tiªu XHCN
chØ lµ h×nh thøc bÒ ngoµi. Trªn thùc tÕ, hä ®· ®i s¸t víi lîi Ých cña giai
cÊp t s¶n, xa rêi quan ®iÓm giai cÊp vµ ®Êu tranh giai cÊp theo lý tëng cña
giai cÊp c«ng nh©n ®Æt ra lóc ban ®Çu.
2.3. khuynh híng vËn ®éng cña "con ®êng thø Ba" trong ®êi sèng chÝnh trÞ ph¬ng
T©y ®¬ng ®¹i vµ nh÷ng kinh nghiÖm cã tÝnh chÊt gîi më ®èi víi viÖc ®æi míi vµ
ph¸t triÓn t duy lý luËn ë ViÖt Nam hiÖn nay
2.3.1. Khuynh híng vËn ®éng cña "con ®êng thø Ba" trong nh÷ng n¨m
®Çu thÕ kû XXI
Tríc nh÷ng biÕn ®æi nh vò b·o cña thÕ giíi trong kho¶ng 2-3 n¨m trë
l¹i ®©y, qua thùc tiÔn mét sè n¨m cÇm quyÒn cña çc ®¶ng d©n chñ x· héi,
C§TB ®· béc lé mét sè ®iÓm yÕu kh¸ râ nÐt. Çc chÝnh phñ d©n chñ x· héi
®ang ®øng tríc nhiÒu m©u thuÉn nan gi¶i gi÷a t¨ng trëng kinh tÕ vµ bÊt
b×nh ®¼ng x· héi còng ngµy cµng gia t¨ng, gi÷a sù ®¸p øng çc nhu cÇu x·
héi vµ sù h¹n chÕ cña ng©n s¸ch nhµ níc. C¬ së x· héi cña C§TB cha thËt
réng lín vµ æn ®Þnh, nªn chÝnh s¸ch cña nã thiÕu nhÊt qu¸n, lu«n lu«n ph¶i
®iÒu chØnh theo lîi Ých vµ nhËn thøc cña çc nhãm x· héi chñ chèt, mµ çc
nhãm x· héi kh«ng ñng hé c¶i çch kh¸ ®a d¹ng (çc tÇng líp giµu cã muèn
më cöa réng r·i cho thÞ trêng tù do, cßn çc c«ng ®oµn vµ çc tÇng líp nghÌo
muèn b¶o vÖ vµ gi÷ nguyªn çc c«ng viÖc cò, nh÷ng phóc lîi cò...). ChÝnh
v× vËy, çc chÝnh phñ d©n chñ x· héi míi ®¹t ®îc mét sè thµnh tùu trong
ph¸t triÓn kinh tÕ, cßn kÕt qu¶ trong çc lÜnh vùc kh¸c cha thùc sù næi bËt.
Céng thªm vµo ®ã lµ hµng lo¹t vÊn ®Ò míi n¶y sinh vµ nhanh chãng ph¸t
triÓn víi quy m« ngµy cµng trÇm träng (n¹n thÊt nghiÖp cao t¸i ph¸t, chñ
nghÜa d©n téc cùc ®oan ë nhiÒu níc ph¸t triÓn m¹nh, nguy c¬ cña chñ
nghÜa khñng bè ®èi víi ch©u ¢u ngµy cµng t¨ng, téi ph¹m çc lo¹i tiÕp tôc
gia t¨ng víi møc ®é nghiªm träng v.v...). TÊt c¶ nh÷ng ®iÒu ®ã ®· khiÕn
122
cho C§TB kh«ng cßn sù hÊp dÉn trong con m¾t ngêi d©n vµ ®iÒu nµy ®·
ph¶n ¸nh trong kÕt qu¶ bÇu cö ë mét sè níc. NÕu nh trong thêi kú hng thÞnh
cña t tëng C§TB, cã tíi 13/15 níc thuéc EU lµ do çc ®¶ng d©n chñ x· héi
cÇm quyÒn hoÆc liªn minh cÇm quyÒn, th× hiÖn nay chØ cã 4 níc lµ cßn
duy tr× ®îc quyÒn l·nh ®¹o cña ®¶ng d©n chñ x· héi. ThÊt b¹i cña C§TB
kh«ng chØ lµ thÊt b¹i vÒ s¸ch lîc tranh cö vµ chÝnh s¸ch cña çc ®¶ng d©n
chñ x· héi, mµ cßn lµ tiªu chÝ cho sù thÊt b¹i vÒ chÝnh trÞ cña hä. ThÊt b¹i
cña C§TB buéc çc ®¶ng d©n chñ x· héi ph¶i xem xÐt l¹i vÞ trÝ chÝnh trÞ
cña m×nh. Tho¶ hiÖp toµn diÖn theo CNTD míi ®· ®îc thùc tiÔn chøng
minh kh«ng ph¶i lµ lèi tho¸t. Cù tuyÖt ®æi míi, bÊt chÊp nh÷ng thay ®æi
hiÖn thùc th× chØ cã thÓ lµ con ®êng côt. Vøt bá hoÆc lÉn lén ý tëng vµ
gi¸ trÞ c¬ b¶n cña m×nh, ch¹y theo híng "trung dung" th× l¹i tù ph¸ nhµ m×nh.
NÕu kh«ng cã çch thùc hiÖn sù thèng nhÊt gi÷a gi¸ trÞ c¬ b¶n vµ biÕn ®æi
cña m×nh trong ®iÒu kiÖn lÞch sö míi, chØnh ®èn l¹i ®êng lèi cña m×nh,
th× sÏ kh«ng cã çch nµo x©y dùng ®îc nÒn t¶ng x· héi æn ®Þnh, çc ®¶ng
d©n chñ x· héi ch©u ¢u sÏ l©m vµo t×nh thÕ suy tho¸i l©u dµi [57, tr. 13].
Sù ph¸t triÓn nhanh chãng cña TCH kinh tÕ tõ nh÷ng n¨m 90 cña thÕ
kû XX ®Õn nay ®· mang l¹i nhiÒu c¬ héi míi cho thÕ giíi, nhng còng ®·
tÝch luü nh÷ng m©u thuÉn s©u s¾c. Nh÷ng chÝnh s¸ch vµ lý luËn thóc
®¶y TCH ph¸t triÓn cña CNTD míi ®· g©y ra nh÷ng hËu qu¶ tiªu cùc
nghiªm träng: bÊt b×nh ®¼ng trong kho¶ng çch B¾c - Nam, chñ nghÜa
khñng bè quèc tÕ gia t¨ng, nh÷ng vÊn ®Ò x· héi nghiªm träng ë çc níc t b¶n
ph¸t triÓn kh«ng ®îc gi¶i quyÕt trong suèt mét thêi gian dµi... §iÒu ®ã còng
thÓ hiÖn sù thÊt b¹i trªn thùc tÕ cña lý luËn C§TB cña çc ®¶ng d©n chñ x·
héi ch©u ¢u. C§TB ®ang l©m vµo bÕ t¾c cha thÊy ®îc mét lèi tho¸t kh¶ dÜ
nµo.
123
§iÒu g× ®· khiÕn cho C§TB gÆp thÊt b¹i nh vËy? Cã thÓ nãi, mét
trong nh÷ng nguyªn nh©n chñ yÕu lµ viÖc C§TB ®· thùc thi nhiÒu chÝnh
s¸ch cña chñ nghÜa tù do míi, tù do më cöa thÞ trêng, ®Èy nhanh qu¸ tr×nh t
nh©n ho¸ çc doanh nghiÖp, gi¶m bít sù ®iÒu tiÕt cña nhµ níc, gi¶m phóc lîi
x· héi, xiÕt chÆt chÝnh s¸ch nhËp c... mµ kh«ng cã mét hÖ gi¶i ph¸p mang
tÝnh ®ång bé ®i kÌm. HËu qu¶ dÉn ®Õn lµ n¹n thÊt nghiÖp ngµy mét trÇm
träng, phóc lîi x· héi bÞ gi¶m sót nghiªm träng, ®êi sèng ngêi lao ®éng ngµy
cµng thªm khã kh¨n vµ cö tri dÇn quay lng l¹i víi hä. ë Anh vµ §øc, mÆc dï cã
®¹t ®îc mét sè kÕt qu¶ bíc ®Çu trong viÖc thùc thi C§TB, nhng t×nh h×nh
vÉn rÊt tåi tÖ. ë Anh, sau 8 n¨m cÇm quyÒn cña C«ng ®¶ng t×nh tr¹ng
nghÌo khæ vÉn lµ mét vÊn ®Ò lín. ThËm chÝ ë nhiÒu khu vùc, t×nh tr¹ng
nµy cßn trÇm träng h¬n so víi thêi kú ®¶ng b¶o thñ cÇm quyÒn. Trong n¨m
2003, 22% d©n sè sèng víi thu nhËp díi 60% møc thu nhËp b×nh qu©n. Sù
chªnh lÖnh vµ ph©n ho¸ giµu nghÌo lµ rÊt lín. Cßn ë §øc, t×nh c¶nh kinh tÕ
tiªu ®iÒu vµ sè ngêi thÊt nghiÖp cao, mÆc dï Gerdhard Schroeder høa hÑn
sÏ ®a nÒn kinh tÕ phôc håi nhanh chãng b»ng thuyÕt "trung dung míi" [57,
tr. 12]. Theo sè liÖu cña Ng©n hµng trung ¬ng §øc (Bundesbank), kÓ tõ khi
Gerdhard Schroeder lªn cÇm quyÒn, tµi s¶n trung b×nh cña 10% nh÷ng ngêi
giµu nhÊt ë T©y §øc t¨ng 40% vµ ë §«ng §øc t¨ng 100%; ngîc l¹i, tµi s¶n
trung b×nh cña 25% nh÷ng ngêi nghÌo nhÊt ®· gi¶m m¹nh. T¹p chÝ
"Spiegel'' xuÊt b¶n ë §øc, sè 41/2000, cã ®¨ng ý kiÕn cña nhµ nghiªn cøu
theo CNTD míi, Milton Phriedman: ''T«i kh«ng nghÜ r»ng (ë §øc) ®ang tån
t¹i mét çi g× ®ã ®îc gäi lµ c«ng b»ng x· héi...''. Cïng víi ®ã lµ sù suy gi¶m
niÒm tin tõ chÝnh çc ®¶ng viªn cña ®¶ng, nhiÒu ngêi ®· tr¶ l¹i thÎ ®¶ng
®Ó tá ý ph¶n ®èi. C«ng ®¶ng Anh mÆc dÇu giµnh th¾ng lîi qua ba kú bÇu
cö liªn tiÕp (1997, 2001, 2005) nhng kh¸ chËt vËt, uy tÝn bÞ gi¶m sót nhanh
chãng, sè ngêi ra khái ®¶ng ®· lªn tíi 37% (tõ 40 v¹n ®¶ng viªn n¨m 1997
124
chØ cßn 25 v¹n hiÖn nay). Cßn SPD, trong cuéc bÇu cö n¨m 2002, ë çc khu
vùc bÇu cö truyÒn thèng cña m×nh ®· mÊt ®i quyÒn lùc lín trong chÝnh
quyÒn vµ hiÖn nay, sau cuéc bÇu cö tríc thêi h¹n (9/2005), mÆc dï vÉn cã
ch©n trong ®¹i liªn minh, nhng buéc ph¶i nhêng chøc Thñ tíng l¹i cho ngêi
thuéc çnh h÷u. Tõ th¸ng 10/1998 ®Õn th¸ng 6/2002 ®· cã 90,6 ngh×n ®¶ng
viªn SPD ra khái ®¶ng; nÕu so víi sè lîng 1 triÖu ®¶ng viªn n¨m 1976, th× sè
lîng ®¶ng viªn cña SPD gi¶m h¬n 300 ngh×n ngêi. Nguyªn nh©n xin ra khái
§¶ng ®îc ®a ra lµ "do chÝnh s¸ch cña §¶ng mét ®µng, lµm l¹i mét nÎo. C¶i
çch th× h÷u khuynh, nöa vêi, cã lîi cho chÝnh phñ h¬n lµ cho nh©n d©n"...
TÊt c¶ nh÷ng ®iÒu ®ã cho thÊy r»ng, c¬ së x· héi cña C«ng ®¶ng vµ SPD
®ang bÞ lung lay mét çch trÇm träng.
Nh vËy, C§TB mµ çc ®¶ng d©n chñ x· héi T©y ¢u (tiªu biÓu lµ
C«ng ®¶ng Anh vµ §¶ng D©n chñ x· héi §øc) nªu ra tuy lµ mét con ®êng kh¸
thiÕt thùc, nhng khã cã thÓ thu ®îc hiÖu qu¶ chØ trong thêi gian ng¾n. Tríc
hÕt, b¶n th©n kh¸i niÖm C§TB cßn cã nhiÒu chç m¬ hå. TiÕp theo lµ nh÷ng
c¶n trë n¶y sinh ngay tõ trong néi bé çc ®¶ng. Khuynh híng cña C«ng ®¶ng
vµ SPD lµ ng¶ sang çnh h÷u vµ kÓ tõ ®ã, hai ®¶ng nµy ngµy cµng cã
nh÷ng chÝnh s¸ch mang nÆng tÝnh b¶o thñ. C«ng ®¶ng vµ SPD lµ nh÷ng
®¶ng thuéc trµo lu d©n chñ x· héi, tøc lµ theo truyÒn thèng thuéc vÒ çnh t¶,
mµ nay l¹i ng¶ sang h÷u tÊt nhiªn sÏ vÊp ph¶i sù ph¶n ®èi cña nh÷ng ngêi
theo xu híng t¶ trong ®¶ng. Sù ®Êu tranh trong néi bé ®¶ng nhÊt ®Þnh sÏ
¶nh hëng ®Õn viÖc thùc thi C§TB. Ngoµi ra, cßn nh÷ng trë lùc tõ hai giai
cÊp lín trong x· héi lµ giai cÊp t s¶n vµ giai cÊp c«ng nh©n. C§TB ®îc hiÓu
nh lµ con ®êng siªu giai cÊp, nã tuyªn truyÒn ®iÒu hoµ giai cÊp, tuyªn
truyÒn mét thø chñ nghÜa nh©n ®¹o trõu tîng khi cho r»ng, kinh tÕ t¨ng tr-
ëng, tû lÖ thÊt nghiÖp gi¶m, thu nhËp t¨ng lªn th× sÏ lµm cho mäi ngêi chÊp
nhËn viÖc gi¶m phóc lîi x· héi, quan ®iÓm còng sÏ thay ®æi; b¶n th©n nhµ
125
t b¶n sÏ thu ®îc nhiÒu lîi nhuËn h¬n, lóc ®ã hä sÏ ®ång ý bá ra mét Ýt lîi
nhuËn nhá bÐ cho mäi ngêi cïng hëng ®Ó ®æi lÊy lîi nhuËn lín h¬n. Thùc
tÕ ®· chØ ra, ®©y chØ lµ ¶o tëng, lµ sù chiÕt trung cña C§TB. Khi mµ
trong thÕ giíi hiÖn thùc, c¬ së cña sù ph©n ho¸ giai cÊp vÉn cha mÊt ®i, ®èi
kh¸ng giai cÊp vÉn cßn tån t¹i th× nh÷ng lý tëng cßn n»m trong ý niÖm khã
cã thÓ thùc hiÖn ®îc.
C«ng cuéc ®æi míi lý luËn vµ thùc tiÔn cña çc ®¶ng d©n chñ x· héi
vÉn ®ang tiÕp diÔn víi nh÷ng th¨ng trÇm vµ kinh nghiÖm kh¸c nhau ë tõng
níc. C§TB vÉn ®ang trong qu¸ tr×nh t×m tßi, thö nghiÖm vµ cha ®Þnh
h×nh. Tuy nhiªn, dï çc ®¶ng d©n chñ x· héi cã tiÕp tôc ®i theo m« h×nh
C§TB n÷a hay kh«ng th× trµo lu d©n chñ x· héi nãi chung vµ mçi ®¶ng d©n
chñ x· héi nãi riªng vÉn ph¶i tiÕn hµnh ®æi míi h¬n n÷a ®êng lèi chiÕn lîc,
s¸ch lîc cña m×nh. Theo çc nhµ nghiªn cøu, ®Ó cã thÓ ®æi míi thµnh c«ng
theo híng hiÖn ®¹i ho¸, çc ®¶ng d©n chñ x· héi cÇn ph¶i nhËn thøc râ ®îc
nh÷ng xu híng sau: 1) Çc lùc lîng thÞ trêng cã thÓ ®îc ®iÒu chØnh, chø
kh«ng thÓ bÞ lo¹i trõ hoµn toµn vµ sù ®iÒu chØnh Êy ph¶i ®îc tiÕn hµnh
®ång bé gi÷a çc quèc gia trong EU. 2) Çc chi phÝ c«ng céng kh«ng thÓ gia
t¨ng mµ ph¶i bÞ kiÒm chÕ; nhµ níc phóc lîi cã thÓ ®îc b¶o vÖ, nhng kh«ng
thÓ më réng h¬n. 3) T nh©n ho¸ lµ cÇn thiÕt vµ tÊt yÕu. 4) C«ng b»ng,
b×nh ®¼ng vÉn lµ mét môc tiªu, nhng cã thÓ bÞ k×m l¹i ®Ó b¶o vÖ nh÷ng
®éng c¬ khuyÕn khÝch vµ c¹nh tranh. 5) Søc m¹nh cña çc thÞ trêng tiÒn tÖ
vµ tµi chÝnh quèc tÕ chØ cã thÓ bÞ kiÒm chÕ bëi çc hiÖp ®Þnh quèc tÕ
chø kh«ng ph¶i chÝnh s¸ch ®¬n ph¬ng cña çc nhµ níc. 6) TÝch cùc tham
gia tiÕn tr×nh héi nhËp ch©u ¢u s©u h¬n n÷a. Tõ ®ã, çc ®¶ng d©n chñ x·
héi cÇn tËp trung gi¶i quyÕt tèt mét sè vÊn ®Ò c¬ b¶n sau:
126
Thø nhÊt, cÇn ®a ra nh÷ng t tëng míi chø kh«ng pháng theo nh÷ng t t-
ëng cò, kh«ng lïi bíc tríc CNTD míi trªn c¬ së nh÷ng gi¸ trÞ truyÒn thèng cña
lùc lîng çnh t¶ lµ ®oµn kÕt, b×nh ®¼ng vµ tù do.
Thø hai, c¬ng lÜnh cña d©n chñ x· héi ph¶i lµ mét c¬ng lÜnh toµn
diÖn, d©n chñ x· héi cÇn ph¶i ®¹i diÖn cho lîi Ých cña toµn thÓ chø kh«ng
ph¶i cña tõng nhãm x· héi.
Thø ba, kiªn quyÕt ®Êu tranh víi nh÷ng luËn ®iÓm cho r»ng cña c¶i
vµ sù giµu cã sÏ xo¸ ®i nh÷ng xung ®ét vµ gi¶i quyÕt ®îc nh÷ng vÊn ®Ò
nh n¹n nghÌo ®ãi, sù ph©n chia giai cÊp, t×nh tr¹ng bÊt b×nh ®¼ng, téi ph¹m
v.v... CÇn nhËn thøc mét çch tØnh t¸o r»ng, sù ph¸t triÓn kinh tÕ chØ lµ
®iÒu kiÖn cÇn chø kh«ng ph¶i lµ ®iÒu kiÖn ®ñ ®Ó xo¸ bá tÊt c¶ mäi xung
®ét.
Thø t, cÇn thay thÕ së h÷u vµ kÕ ho¹ch nhµ níc b»ng sù lùa chän
nh÷ng kiÓu thÞ trêng phï hîp nhÊt. CÇn ph¶i qu¶n lý kh«ng chØ ph©n phèi
thu nhËp, mµ c¶ trong ph©n c«ng lao ®éng, x©y dùng quan ®iÓm míi vÒ
"c«ng ¨n viÖc lµm ®Çy ®ñ", thùc hiÖn b×nh ®¼ng giíi... còng cÇn thiÕt
ph¶i cã sù qu¶n lý.
Thø n¨m, môc tiªu cña nh÷ng quy luËt ®îc vËn dông trong x· héi kh«ng
chØ lµ sèng, mµ ph¶i lµ gi÷ g×n søc khoÎ cho mäi ngêi, kh¶ n¨ng lao ®éng
vµ tham gia mäi ho¹t ®éng x· héi cña hä. trong khÝa c¹nh ®ã, hä cÇn nhËn
®îc sù gióp ®ì tÝch cùc cña nhµ níc x· héi.
2.3.2. Mét sè gîi më tõ kinh nghiÖm cña "con ®êng thø Ba" ®èi víi viÖc
®æi míi vµ ph¸t triÓn t duy lý luËn cña §¶ng Céng s¶n ViÖt Nam hiÖn
nay
Tríc nh÷ng biÕn ®æi to lín cña t×nh h×nh thÕ giíi vµ trong níc do t¸c
®éng cña sù sôp ®æ cña CNXH hiÖn thùc ë §«ng ¢u vµ Liªn X«, cïng víi ®ã
lµ sù ph¸t triÓn ngµy cµng m¹nh mÏ cña xu thÕ TCH nÒn kinh tÕ thÕ giíi,
127
hÇu nh tÊt c¶ çc ®¶ng céng s¶n vµ c«ng nh©n, çc ®¶ng d©n chñ x· héi...
®Òu ph¶i tiÕn hµnh qu¸ tr×nh c¶i çch, ®æi míi ®êng lèi chiÕn lîc, chÝnh
s¸ch, kh¾c phôc sù l¹c hËu cña lý luËn... Cã thÓ nãi, ®æi míi, c¶i çch lµ nÐt
chung cña c¶ hai trµo lu t tëng chÝnh trÞ (CNXH khoa häc vµ CNXH d©n
chñ) trong giai ®o¹n hiÖn nay. §øng tríc nh÷ng vÊn ®Ò míi vµ nh÷ng th¸ch
thøc míi cña thùc tiÔn, c¶ hai trµo lu nµy ®Òu ph¶i tæng duyÖt l¹i, ®¸nh gi¸
l¹i nh÷ng bµi häc kinh nghiÖm cña qu¸ khø vµ nghiªn cøu thÊu ®¸o nh÷ng
vÊn ®Ò míi n¶y sinh, trªn c¬ së ®ã ®Ò ra lý luËn, ®êng lèi, chÝnh s¸ch míi.
ë ViÖt Nam, c«ng cuéc ®æi míi c¶ vÒ lý luËn vµ thùc tiÔn CNXH
®ang ®îc tiÕn hµnh theo híng kh¾c phôc chñ nghÜa gi¸o ®iÒu, chñ quan
duy ý chÝ, ph¸t triÓn s¸ng t¹o chñ nghÜa M¸c - Lªnin vµ t tëng Hå ChÝ
Minh, xuÊt ph¸t tõ ®iÒu kiÖn thùc tiÔn cô thÓ sinh ®éng cña ViÖt Nam ®Ò
ra ®êng lèi, chÝnh s¸ch ®óng ®¾n ®Ó ph¸t triÓn ®Êt níc. Cïng víi qu¸
tr×nh ®æi míi, quan niÖm lý luËn vÒ con ®êng ®i lªn CNXH ë ViÖt Nam
ngµy cµng b¸m s¸t thùc tiÔn vµ s¸ng tá h¬n vÒ nhiÒu mÆt. Nh÷ng nhËn
thøc míi vÒ t duy lý luËn mµ §¶ng ta ®· ®¹t ®îc trong qu¸ tr×nh ®æi míi bao
gåm nh÷ng vÊn ®Ò chñ yÕu sau:
Mét lµ, chóng ta ®· tõ bá quan niÖm cò vÒ con ®êng qu¸ ®é trùc tiÕp,
nhanh chãng lªn CNXH; tõ bá m« h×nh kinh tÕ hiÖn vËt, phi hµng ho¸,
khÐp kÝn víi h×nh thøc së h÷u c«ng h÷u vµ c¬ chÕ qu¶n lý kÕ ho¹ch ho¸,
tËp trung quan liªu, bao cÊp... chuyÓn sang quan niÖm vÒ tÝnh l©u dµi cña
thêi kú qu¸ ®é ®i lªn CNXH, chuyÓn sang m« h×nh kinh tÕ thÞ trêng ®Þnh
®Þnh híng XHCN víi çc ®Æc trng míi lµ kinh tÕ hµng ho¸, më cöa nÒn
kinh tÕ, nÒn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn víi nhiÒu h×nh thøc së h÷u, c¬ chÕ
thÞ trêng cã sù qu¶n lý cña nhµ níc v.v...
128
Hai lµ, quan niÖm vÒ c«ng b»ng x· héi hiÖn nay kh«ng cßn ®ång
nghÜa víi chñ nghÜa b×nh qu©n nh tríc. MÆc dÇu nã vÉn lµ gi¸ trÞ c¬ b¶n
cña CNXH, song viÖc thùc hiÖn nã ph¶i g¾n liÒn víi tr×nh ®é vµ hiÖu qu¶
cña nÒn s¶n xuÊt x· héi. Chóng ta ®· tõ bá ph¬ng thøc ph©n phèi mang
nÆng tÝnh b×nh qu©n vµ bao cÊp tríc ®©y, chuyÓn sang ¸p dông ph¬ng
thøc ph©n phèi theo sè lîng, hiÖu qu¶ lao ®éng, tiÒn vèn ®ãng gãp vµ çc
nguån lùc kh¸c. §ång thêi, §¶ng vµ Nhµ níc ta ®ang tõng bíc x©y dùng
chÝnh s¸ch b¶o trî x· héi ®èi víi toµn d©n theo ph¬ng ch©m "Nhµ níc vµ
nh©n d©n cïng lµm", ph¸t triÓn nhiÒu hÖ thèng vµ h×nh thøc b¶o trî x· héi.
Ba lµ, chóng ta ®· tõ bá çch dïng kh¸i niÖm "chuyªn chÝnh v« s¶n"

dÔ g©y biÕn d¹ng vµ bÞ hiÓu lÇm mang tÝnh tËp trung quan liªu, thiÕu
d©n chñ chuyÓn sang sù kh¼ng ®Þnh râ rµng vÒ CNXH lµ chÕ ®é lµm
chñ cña nh©n d©n lao ®éng, vÒ d©n chñ võa lµ môc tiªu, võa lµ ®éng lùc
cña CNXH. HiÖn nay, chóng ta ®· chÊp nhËn quan niÖm Nhµ níc ph¸p
quyÒn XHCN cña d©n, do d©n, v× d©n vµ ®Èy m¹nh c¶i çch nÒn hµnh
chÝnh quèc gia, më réng d©n chñ c¬ së, b¶o vÖ quyÒn c«ng d©n trªn c¬ së
x¸c ®Þnh râ tr¸ch nhiÖm cña hä v.v...
Bèn lµ, chóng ta x¸c ®Þnh nhiÖm vô trung t©m cña thêi kú qu¸ ®é lµ
ph¸t triÓn lùc lîng s¶n xuÊt, tiÕn hµnh c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt n-
íc; v¨n ho¸ lµ môc tiªu, ®éng lùc, nÒn t¶ng cña sù ph¸t triÓn x· héi; nhiÖm vô
then chèt lµ x©y dùng, chØnh ®èn §¶ng; ®éng lùc chñ yÕu ®Ó x©y dùng,
ph¸t triÓn ®Êt níc kh«ng ph¶i lµ ®Êu tranh giai cÊp mµ lµ x©y dùng khèi
®¹i ®oµn kÕt toµn d©n téc trªn c¬ së liªn minh gi÷a c«ng nh©n, n«ng d©n
vµ trÝ thøc díi sù l·nh ®¹o cña §¶ng; kÕt hîp hµi hoµ lîi Ých ç nh©n víi lîi
Ých tËp thÓ vµ x· héi, ph¸t huy mäi tiÒm n¨ng vµ nguån lùc cña çc thµnh
phÇn kinh tÕ vµ cña toµn x· héi.
129
N¨m lµ, ®Ó thÝch øng víi thêi ®¹i TCH vµ çch m¹ng khoa häc - -c«ng
nghÖ hiÖn ®¹i, chóng ta ®· tõ bá t duy khÐp kÝn, chØ quan hÖ víi çc quèc
gia cã cïng chung hÖ t tëng chÝnh trÞ, chuyÓn sang thùc hiÖn chÝnh s¸ch
®èi ngo¹i réng më, ®a ph¬ng ho¸, ®a d¹ng ho¸ çc quan hÖ quèc tÕ, chñ
®éng héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ víi ph¬ng ch©m: "ViÖt Nam s½n sµng lµ
b¹n, lµ ®èi t¸c tin cËy cña çc níc trong céng ®ång quèc tÕ, phÊn ®Êu v×
hßa b×nh, ®éc lËp vµ ph¸t triÓn" [12, tr. 119].
Tuy nhiªn, bªn c¹nh nh÷ng vÊn ®Ò ®· vµ ®ang ngµy cµng s¸ng tá h¬n,
vÉn cßn rÊt nhiÒu vÊn ®Ò míi ph¸t sinh trong thùc tiÔn ®æi míi ®ßi hái
§¶ng Céng s¶n ViÖt Nam ph¶i xö lý mét çch tØnh t¸o, nh¹y bÐn, t×m ra
nh÷ng gi¶i ph¸p tèi u vµ hîp lý. Víi ý nghÜa ®ã, nh÷ng kinh nghiÖm trong
qu¸ tr×nh c¶i çch theo híng hiÖn ®¹i ho¸ cña çc ®¶ng d©n chñ x· héi sÏ lµ
nh÷ng gîi më quý b¸u ®Ó chóng ta cã thÓ tham kh¶o, rót ra nh÷ng bµi häc
phôc vô cho viÖc nghiªn cøu vÒ thÕ giíi vµ thêi ®¹i, CNTB hiÖn ®¹i vµ
CNXH, tõ ®ã ®Þnh híng ®óng ®¾n vµ chÝnh x¸c h¬n vÒ nh÷ng vÊn ®Ò
lý luËn vµ thùc tiÔn ®æi míi ë níc ta. Nh÷ng gîi më tõ viÖc tham kh¶o kinh
nghiÖm cña t tëng C§TB trong giai ®o¹n hiÖn nay cã thÓ kh¸i qu¸t l¹i trªn
mét sè vÊn ®Ò chñ yÕu sau:
Thø nhÊt, gióp chóng ta kh¼ng ®Þnh sù ®óng ®¾n vµ cÇn thiÕt cña
viÖc tiÕp tôc tiÕn tr×nh ®æi míi ®Êt níc theo ®Þnh híng XHCN. Mét sè
nhËn ®Þnh, ®¸nh gi¸ vÒ CNTB vµ con ®êng ph¸t triÓn cña nã trong qu¸
tr×nh TCH cña C§TB gióp chóng ta cã nhËn thøc chÝnh x¸c vµ ®Çy ®ñ h¬n
vÒ b¶n chÊt cña CNTB, cña TCH, cñng cè thªm lý luËn x©y dùng CNXH
hiÖn thùc vµ niÒm tin khoa häc vµo t¬ng lai cña CNCS. Quan ®iÓm cña
C§TB lµ phª ph¸n vµ phñ ®Þnh b¶n chÊt ph¶n ®éng cña CNTD míi, ®ång
thêi phñ ®Þnh c¶ CNXH d©n chñ truyÒn thèng vèn ®· l¹c hËu víi cuéc sèng.
Nh÷ng phª ph¸n cña C§TB ®èi víi quan niÖm vÒ "Nhµ níc tèi thiÓu", vÒ vai
130
trß toµn n¨ng, nhÊt thèng cña thÞ trêng (kinh tÕ thÞ trêng vµ x· héi thÞ tr-
êng), còng nh nh÷ng quan niÖm cò cña CNXH d©n chñ gióp chóng ta x¸c
®Þnh râ rµng vµ ®Çy ®ñ h¬n nh÷ng môc tiªu hiÖn thùc cña c«ng cuéc ®æi
míi XHCN ("d©n giµu, níc m¹nh, x· héi c«ng b»ng, d©n chñ, v¨n minh") mµ
chóng ta ®ang tiÕn hµnh. §©y lµ nh÷ng môc tiªu kh¸c biÖt víi CNTB vµ
CNXH kiÓu cò, ph¶n ¸nh b¶n chÊt thùc sù cña CNXH. LÇn ®Çu tiªn, nh÷ng
gi¸ trÞ c¬ b¶n vÒ kinh tÕ, chÝnh trÞ, v¨n ho¸, x· héi ®îc kÕt hîp chÆt chÏ víi
nhau, kh«ng thÓ t¸ch rêi vµ trë thµnh nh÷ng ®Þnh híng chiÕn lîc cña c«ng
cuéc ®æi míi. Thùc hiÖn çc môc tiªu nµy chÝnh lµ kiªn tr× vµ x©y dùng
CNXH mét çch ®ång bé, khoa häc h¬n, kh¾c phôc çc quan niÖm mét
chiÒu hoÆc chØ coi träng ph¸t triÓn kinh tÕ, hoÆc chØ coi träng c«ng b»ng
x· héi dÉn ®Õn chñ nghÜa b×nh qu©n nh tríc ®©y. X©y dùng CNXH ph¶i
®¶m b¶o coi träng c¶ hai yÕu tè nµy v× chóng liªn quan, t¸c ®éng qua l¹i víi
nhau. Ph¸t triÓn kinh tÕ lµ nhiÖm vô trung t©m, nhng ph¶i kÕt hîp t¨ng tr-
ëng kinh tÕ víi viÖc gi¶i quyÕt c«ng b»ng x· héi vµ ngîc l¹i, gi¶i quyÕt c«ng
b»ng x· héi ph¶i dùa trªn c¬ së ph¸t triÓn kinh tÕ. §©y chÝnh lµ c¨n cø ®Ó
§¶ng ta ®Ò ra çc quan ®iÓm chiÕn lîc ph¸t triÓn bÒn v÷ng, toµn diÖn c¶
vÒ kinh tÕ, chÝnh trÞ, v¨n ho¸ - x· héi trong qu¸ tr×nh ®Èy m¹nh c«ng cuéc
®æi míi hiÖn nay ë níc ta.
Thø hai, gióp chóng ta cã nh÷ng kiÕn gi¶i râ rµng h¬n vÒ quan ®iÓm
vµ m« h×nh ph¸t triÓn kinh tÕ thÞ trêng ®Þnh híng XHCN. Trong khi b¸c bá
quan ®iÓm cña CNTD míi vÒ vai trß nhÊt thèng, toµn n¨ng cña thÞ trêng vµ
quan ®iÓm cña CNXH d©n chñ cò vÒ thÓ chÕ kinh tÕ thÞ trêng hçn hîp d-
íi sù kiÓm so¸t chÆt chÏ cña nhµ níc, C§TB ®· ®a ra quan niÖm vÒ nÒn
kinh tÕ hçn hîp míi, vÒ vai trß cña thÞ trêng vµ vai trß cña nhµ níc trªn c¬ së
thùc tiÔn cña çc níc TBCN ph¸t triÓn. Tõ ®ã, C§TB chñ tr¬ng ph¸t triÓn
nÒn kinh tÕ thÞ trêng toµn diÖn, hiÖn ®¹i dùa trªn ph¸t huy n¨ng lùc ç
131
nh©n, lÊy tri thøc lµ c¬ së, lÊy çc ngµnh dÞch vô, tri thøc kü thuËt, çc
doanh nghiÖp võa vµ nhá lµm nÒn t¶ng. Trong nÒn kinh tÕ hçn hîp míi nµy,
thÞ trêng lµ thñ ph¸p c¬ b¶n ®Ó ph¸t triÓn kinh tÕ. Do vËy, mét mÆt cÇn
ph¶i tËn dông sù n¨ng ®éng cña thÞ trêng, mÆt kh¸c cÇn ph¶i kiÒm chÕ,
qu¶n lý tÝnh tù ph¸t cña thÞ trêng, nhng kh«ng cã sù can dù qu¸ møc cña nhµ
níc. ThÞ trêng kh«ng ph¶i lµ v¹n n¨ng vµ nhµ níc còng kh«ng thÓ lµ tèi
thiÓu. Nhµ níc hiÖn ®¹i lu«n cã chøc n¨ng quan träng lµ ®iÒu chØnh kinh
tÕ thÞ trêng, v× kinh tÕ thÞ trêng kh«ng thÓ tù ®iÒu tiÕt mµ lu«n cã xu h-
íng tù ph¸t, dÉn tíi c¹nh tranh kh«ng c«ng b»ng, ph¸ s¶n, khñng ho¶ng, ®éc
quyÒn v.v... Vai trß cña nhµ níc lµ x©y dùng çc quy t¾c nh»m ®iÒu chØnh
thÞ trêng mét çch hîp lý, chèng ®éc quyÒn, chÕ ®Þnh chÝnh s¸ch thuÕ vµ
chÝnh s¸ch phóc lîi ®Ó nÒn kinh tÕ ph¸t triÓn n¨ng ®éng vµ æn ®Þnh. §©y
lµ quan ®iÓm vµ m« h×nh kinh tÕ hîp lý cho phÐp kh¾c phôc ®îc nh÷ng
h¹n chÕ cña çc m« h×nh kinh tÕ cò cña CNTD míi vµ kÕ ho¹ch ho¸ tËp
trung.
Quan ®iÓm coi thÞ trêng lµ mét c¬ chÕ c¬ b¶n, hiÖu qu¶, kh«ng thÓ
bá qua ®Ó ph¸t triÓn kinh tÕ mµ C§TB ®a ra ®· cñng cè thªm quan ®iÓm
cña chóng ta vÒ b¶n chÊt c¬ chÕ thÞ trêng kh«ng m©u thuÉn víi CNXH vµ
sù cÇn thiÕt kh¸ch quan ph¶i ph¸t triÓn kinh tÕ thÞ trêng ®Çy ®ñ trong
CNXH, phôc vô cho môc ®Ých x©y dùng CNXH. Trong nÒn kinh tÕ thÞ tr-
êng cã nhiÒu h×nh thøc së h÷u cïng tån t¹i b×nh ®¼ng vµ ph¸t triÓn bæ sung
lÉn nhau. C§TB còng gîi ý nh÷ng ý tëng quan träng vÒ ®iÒu tiÕt kinh tÕ
thÞ trêng, kh¾c phôc çc mÆt h¹n chÕ, tiªu cùc cña nã b»ng çch c©n ®èi l¹i
mèi quan hÖ gi÷a nhµ níc vµ thÞ trêng. Nhµ níc gi÷ vai trß cÇm l¸i kinh tÕ,
cßn thÞ trêng gi÷ vai trß b¬i chÌo. Nhµ níc kh«ng thay thÕ thÞ trêng, kh«ng
«m ®åm lµm tÊt c¶, mµ ®ãng vai trß bæ sung vµo çc khiÕm khuyÕt cña
thÞ trêng, ®Ò ra çc chÝnh s¸ch ñng hé hay phôc vô cã tÝnh gi¸n tiÕp cho sù
132
ph¸t triÓn kinh tÕ vµ thùc hiÖn lîi Ých cña nhµ níc. C§TB chñ tr¬ng thùc
hiÖn chÝnh s¸ch coi träng c¶ cung vµ cÇu nh nhau, kÕt hîp h÷u hiÖu tÝnh
linh ho¹t cña kinh tÕ vi m« víi tÝnh æn ®Þnh cña kinh tÕ vÜ m«. VÒ mÆt
vÜ m«, võa ph¶i t¨ng cêng ®Çu t chÝnh phñ, võa kh«ng ®Ó th©m hôt qu¸
møc; võa ph¶i ng¨n chÆn thÞ trêng tù do qu¸ ®é, võa ph¶i kh¾c phôc sù can
dù qu¸ s©u cña nhµ níc, ph¶i kiªn tr× ph¬ng ch©m "lµm viÖc linh ho¹t, hµnh
®éng ®óng lóc". VÒ mÆt vi m«, lµm cho s¶n phÈm, t b¶n vµ thÞ trêng lao
®éng cã tÝnh linh ho¹t, ®µn håi. ChÝnh phñ ph¶i dïng søc lùc chñ yÕu vµo
viÖc khèng chÕ vÜ m« vµ phôc vô cho vËn hµnh kinh tÕ, ph¶i thu nhá quy
m« chÝnh phñ, trao bít quyÒn lùc cho chÝnh quyÒn ®Þa ph¬ng, c¶i thiÖn
vµ n©ng cao hiÖu qu¶ qu¶n lý v.v... §©y lµ nh÷ng quan ®iÓm kinh tÕ mang
tÝnh tÝch cùc, cã thÓ tham kh¶o ®èi víi chÝnh s¸ch ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ
thÞ trêng ®Þnh híng XHCN ë níc ta hiÖn nay.
Thø ba, kh¼ng ®Þnh sù cÇn thiÕt ph¶i ®æi míi vµ t¨ng cêng vai trß
l·nh ®¹o cña nhµ níc. Trong tiÕn tr×nh ph¸t triÓn cña lÞch sö nh©n lo¹i,
kh«ng cã m« h×nh nhµ níc nµo lµ hoµn h¶o, "tuyÖt mü" vµ còng kh«ng cã
m« h×nh nµo cã thÓ tån t¹i m·i víi thêi gian. BÊt kÓ m« h×nh nhµ níc t b¶n
chñ nghÜa nµo còng ®Òu lµ kÕt qu¶ cña mét thêi kú lÞch sö nhÊt ®Þnh, tån
t¹i vµ ph¸t triÓn trong ph¹m vi nhÊt ®Þnh, ph¶n ¸nh t×nh h×nh chÝnh trÞ,
kinh tÕ vµ v¨n ho¸ trong thêi kú nhÊt ®Þnh. Bëi vËy, kh«ng thÓ m« pháng
mét çch m¸y mãc, rËp khu«n v× ®iÒu nµy kh«ng nh÷ng sÏ dÉn ®Õn kh«
cøng, c¶n trë ph¸t triÓn mµ cßn t¹o ra sù khËp khiÔng vÒ chÕ ®é ph¸t triÓn,
h×nh thµnh lùc c¶n s¸ng t¹o míi. Nh÷ng t tëng vÒ c¶i çch nhµ níc vµ nÒn
d©n chñ cña C§TB cã nhiÒu ®iÓm t¬ng ®ång víi nh÷ng chñ tr¬ng vµ t×m
tßi cña §¶ng ta trong viÖc x©y dùng Nhµ níc ph¸p quyÒn XHCN, c¶i çch
nÒn hµnh chÝnh quèc gia, ®æi míi hÖ thèng chÝnh trÞ, më réng d©n chñ c¬
së vµ n©ng cao vai trß, n¨ng lùc cña çc tæ chøc chÝnh trÞ - x· héi, çc tæ
133
chøc quÇn chóng nh©n d©n trong c«ng cuéc ®æi míi hiÖn nay. Do vËy, cã
thÓ tham kh¶o, nghiªn cøu nh÷ng t tëng nãi trªn ®Ó ®Ò ra çc çch tiÕp cËn
vµ gi¶i ph¸p phï hîp víi thùc tiÔn ViÖt Nam, nhÊt lµ x¸c ®Þnh ®óng ®¾n
vai trß, nhiÖm vô vµ x©y dùng çc c¬ chÕ hîp t¸c qua l¹i gi÷a ®¶ng céng s¶n
cÇm quyÒn, nhµ níc ph¸p quyÒn XHCN vµ çc tæ chøc kinh tÕ, x· héi cña
nh©n d©n. Kinh nghiÖm ®· chØ ra r»ng, kh«ng cã sù tham gia réng r·i, sinh
®éng cña quÇn chóng nh©n d©n, kh«ng cã d©n chñ thùc sù, toµn diÖn víi
çc h×nh thøc tæ chøc phï hîp, tøc lµ mét x· héi c«ng d©n ph¸t triÓn sÏ kh«ng
cã mét nhµ níc hiÖu qu¶ vµ mét x· héi tèt ®Ñp. ChØ mét nhµ níc hiÖu qu¶
vµ mét x· héi tèt ®Ñp míi cã thÓ x©y dùng vµ ®iÒu chØnh ®îc nÒn kinh tÕ
thÞ trêng ph¸t triÓn lµnh m¹nh.
Thø t, gîi ý cho viÖc x©y dùng nhËn thøc míi vÒ x· héi vµ chÝnh s¸ch
x· héi. §èi lËp víi quan ®iÓm d©n chñ x· héi cò vÒ nhµ níc phóc lîi x· héi
toµn diÖn vµ quan ®iÓm cña CNTD míi vÒ dì bá Nhµ níc x· héi, c¾t gi¶m
chi phÝ x· héi, t nh©n ho¸ çc dÞch vô x· héi..., C§TB coi Nhµ níc x· héi lµ
mét thiÕt chÕ quan träng kh«ng thÓ thiÕu ®Ó ®iÒu chØnh kinh tÕ thÞ tr-
êng, kh¾c phôc nh÷ng hËu qu¶ tiªu cùc do kinh tÕ thÞ trêng g©y ra, v× vËy
chØ cã thÓ c¶i çch, kh¾c phôc çc yÕu kÐm cña nã chø kh«ng thÓ dì bá nã.
XuÊt ph¸t tõ ®iÒu kiÖn cô thÓ cña m×nh, çc ®¶ng d©n chñ x· héi ë T©y
¢u ®· ®Ò ra nhiÖm vô träng t©m lµ ph¸t triÓn kinh tÕ, t¹o ra nhiÒu viÖc
lµm h¬n vµ xo¸ ®ãi nghÌo. Trªn c¬ së ®ã, hä ®· ®Æt vÊn ®Ò c¶i biÕn Nhµ
níc phóc lîi x· héi thô ®éng kiÓu cò thµnh Nhµ níc ®Çu t x· héi, chó träng
x©y dùng c¬ së h¹ tÇng, gi¸o dôc, ®µo t¹o l¹i nghÒ nghiÖp vµ n©ng cao
tr×nh ®é chuyªn m«n cña lùc lîng lao ®éng ®Ó thÝch øng víi ®iÒu kiÖn
viÖc lµm lu«n thay ®æi trong xu thÕ ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ TCH. Çc ®¶ng
d©n chñ x· héi cÇm quyÒn ®· thùc hiÖn chÝnh s¸ch khuyÕn khÝch ph¸t
triÓn doanh nghiÖp b»ng çc biÖnph¸p c¾t gi¶m thuÕ, gi¶m giê lµm, gi¶m l-
134
¬ng, cho phÐp lµm viÖc theo giê, lµm viÖc t¹i nhµ vµ çc h×nh thøc lao
®éng linh ho¹t.... §ång thêi, hä còng ®Ò ra t tëng g¾n quyÒn lîi víi nghÜa vô
vµ tr¸ch nhiÖm cña c«ng d©n, thùc hiÖn c¶i çch l¬ng hu, c¶i çch tiÒn l¬ng,
c¶i çch çc h×nh thøc tæ chøc an sinh x· héi theo híng thu nhá quy m«, chän
läc ®óng ®èi tîng, kÕt hîp nç lùc cña c¶ nhµ níc, giíi doanh nghiÖp vµ ç
nh©n, trong ®ã nhµ níc b¶o ®¶m yªu cÇu c¬ b¶n. ViÖt Nam ®ang tiÕp cËn
x©y dùng mét chÝnh s¸ch x· héi hiÖn ®¹i theo tinh thÇn chung lµ lÊy ph¸t
triÓn kinh tÕ lµm trung t©m, kÕt hîp t¨ng trëng kinh tÕ víi thùc hiÖn c«ng
b»ng x· héi, chó träng xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo; coi ph¸t triÓn khoa häc - c«ng
nghÖ vµ gi¸o dôc ®µo t¹o lµ quèc s¸ch thu hót ®Çu t, ph¸t triÓn doanh
nghiÖp võa vµ nhá ®Ó t¹o thªm nhiÒu viÖc lµm ph¸t triÓn c¬ së h¹ tÇng cho
çc vïng s©u, vïng xa; x©y dùng m¹ng líi b¶o hiÓm x· héi v.v... Do vËy,
®©y lµ nh÷ng gîi ý vµ kinh nghiÖm thiÕt thùc vÒ sù cÇn thiÕt ph¶i x¸c lËp
mét hÖ thèng vµ chÕ ®é b¶o ®¶m x· héi ®a d¹ng, nhiÒu tÇng, nhiÒu cÊp
cho c¶ d©n c thµnh thÞ vµ n«ng th«n víi sù ®ãng gãp hîp lý cña c¶ nhµ níc,
çc ®¬n vÞ s¶n xuÊt kinh doanh vµ ç nh©n phï hîp víi t×nh h×nh ph¸t triÓn
kinh tÕ cña ®Êt níc.
Thø n¨m, nhËn thøc ®óng b¶n chÊt cña C§TB th«ng qua çc néi dung
cô thÓ cña nã gióp chóng ta cã thªm quan ®iÓm nhËn thøc khoa häc, biÖn
chøng trong cuéc ®Êu tranh t tëng lý luËn ë níc ta hiÖn nay. Sau khi chÕ ®é
XHCN ë §«ng ¢u vµ Liªn X« sôp ®æ, chñ nghÜa ®Õ quèc vµ çc thÕ lùc
ph¶n ®éng quèc tÕ cïng víi nh÷ng trµo lu t tëng c¬ héi, xÐt l¹i ®· ra søc tÊn
c«ng, th©m nhËp vµo çc níc XHCN nh»m xo¸ bá chñ nghÜa M¸c- Lªnin,
phñ nhËn vai trß l·nh ®¹o cña çc ®¶ng céng s¶n,... T×nh h×nh nµy t¸c ®éng
tiªu cùc vµ ¶nh hëng s©u s¾c ®Õn t tëng cña mét bé phËn çn bé, ®¶ng viªn
vµ nh©n d©n t¹i çc níc XHCN, trong ®ã cã níc ta. Mét sè khuynh híng t tëng
®èi lËp ®· n¶y sinh vµ ph¸t triÓn. Trªn mét møc ®é nhÊt ®Þnh, ®· cã sù
135
phèi hîp chÆt chÏ gi÷a çc khuynh híng t tëng nµy víi çc thÕ lùc ®Õ quèc
ph¶n ®éng kh¸c trong chiÕn lîc “diÔn biÕn hoµ b×nh”, chèng l¹i con ®êng
XHCN vµ sù nghiÖp ®æi míi cña nh©n d©n ta. Trong sinh ho¹t t tëng,
chÝnh trÞ, cã mét sè quan ®iÓm ®Ò cao m« h×nh cña CNXH d©n chñ,
tuyªn truyÒn vµ ®ßi §¶ng, Nhµ níc ta thùc hiÖn chÕ ®é ®a nguyªn, ®a
®¶ng. T tëng vÒ C§TB còng ®îc lan truyÒn vµ cæ suý nh nh÷ng “h×nh mÉu
hiÖu qu¶” vÒ ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi, ®Æc biÖt lµ viÖc gi¶i quyÕt mèi
quan hÖ gi÷a vai trß qu¶n lý, ®iÒu tiÕt cña nhµ níc vµ kinh tÕ thÞ trêng,
v.v... Sù tuyªn truyÒn nµy nh»m g©y ra nh÷ng x¸o ®éng vµ ph©n t©m vÒ
lËp trêng chÝnh trÞ, t tëng cña çn bé, ®¶ng viªn vµ nh©n d©n, t¹o ra sù hoµi
nghi ®èi víi ®êng lèi x©y dùng vµ ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ thÞ trêng ®Þnh h-
íng XHCN còng nh nÒn d©n chñ XHCN ë níc ta. Do vËy, viÖc nhËn diÖn
®óng thùc chÊt C§TB nãi riªng vµ trµo lu d©n chñ x· héi hiÖn ®¹i nãi
chung lµ viÖc lµm rÊt cÇn thiÕt ®èi víi c«ng t¸c t tëng lý luËn ë níc ta,
nh»m gióp cho ®éi ngò çn bé, ®¶ng viªn vµ çc tÇng líp nh©n d©n ®Ò
cao c¶nh gi¸c çch m¹ng, t¹o søc ®Ò kh¸ng trong nhËn thøc t tëng. Yªu cÇu
®Æt ra lµ trong mäi trêng hîp ph¶i lu«n kiªn ®Þnh môc tiªu ®éc lËp d©n
téc g¾n liÒn víi chñ nghÜa x· héi, trªn c¬ së nÒn t¶ng chñ nghÜa M¸c -
Lªnin vµ t tëng Hå ChÝ Minh, ph¸t huy thÕ chñ ®éng tiÕn c«ng, gi÷ v÷ng
trËn ®Þa t tëng x· héi chñ nghÜa, kh«ng m¬ hå tríc nh÷ng luËn ®iÖu
xuyªn t¹c quan ®iÓm ®êng lèi vµ vai trß l·nh ®¹o cña §¶ng ta. §ång thêi,
cÇn kiªn quyÕt v¹ch trÇn nh÷ng ©m mu vµ thñ ®o¹n truyÒn b¸ çc quan
®iÓm lÖch l¹c, sai tr¸i vÒ kinh tÕ thÞ trêng tù do, vÒ tù do ho¸ kinh tÕ -
x· héi, vÒ d©n chñ, nh©n quyÒn theo quan ®iÓm cña C§TB còng nh cña
ph¬ng T©y nãi chung.
Tuy nhiªn, chóng ta còng cÇn ®æi míi nhËn thøc vÒ trµo lu d©n chñ
x· héi vµ C§TB. Mét thêi gian dµi tríc ®©y, chÞu ¶nh hëng cña nh÷ng t tëng
t¶ khuynh nªn chóng ta cã çi nh×n kh¸ cøng nh¾c vÒ trµo lu d©n chñ x· héi
vµ çc quan ®iÓm, chÝnh s¸ch cña hä. ThËm chÝ tªn cña hä còng gäi kh«ng
136
®óng (Quèc tÕ XHCN thêng ®îc gäi lµ Quèc tÕ x· héi; çc ®¶ng XHCN,
®¶ng c«ng nh©n XHCN th× l¹i gäi lµ ®¶ng X· héi, ®¶ng C«ng nh©n x·
héi...), tõ ®ã dÉn tíi nh÷ng ®¸nh gi¸ sai lÖch. ThËm chÝ cã ý kiÕn cßn coi
hä lµ ®¶ng t s¶n, kh«ng dÝnh d¸ng g× ®Õn phong trµo c«ng nh©n, phong
trµo XHCN. §óng lµ çc ®¶ng d©n chñ x· héi ngµy nay vÒ b¶n chÊt kh«ng
cßn lµ ®¶ng c«ng nh©n nh tríc mµ cã tÝnh chÊt c¶i l¬ng, quan ®iÓm cña hä
tríc kia vµ C§TB hiÖn nay kh«ng ph¶i lµ CNXH khoa häc. Song khã cã thÓ
coi hä lµ çc ®¶ng t s¶n, hiÖn t¹i hä vÉn ®¹i diÖn cho lîi Ých cña nhiÒu tÇng
líp lao ®éng trong x· héi, trong ®ã cã GCCN. Quan ®iÓm cña hä ®óng lµ
CNXH kiÓu c¶i l¬ng, nhng c¶i l¬ng vµ çch m¹ng còng cã thÓ lµ hai con ®-
êng kh¸c nhau nh»m phñ ®Þnh CNTB. Gi÷a c¶i l¬ng vµ çch m¹ng kh«ng cã
hè s©u ng¨n çch, mµ chóng chuyÓn ho¸ lÉn nhau tuú thuéc vµo çc ®iÒu
kiÖn kh¸ch quan, chñ quan vµ t×nh h×nh cô thÓ, chø kh«ng ph¶i do ý chÝ
chñ quan cña bÊt cø lùc lîng nµo. B¶n th©n çc nhµ kinh ®iÓn cña chñ
nghÜa M¸c còng ®· thõa nhËn cã nhiÒu trµo lu t tëng XHCN tríc CNXH
khoa häc vµ chóng lµ mét trong nh÷ng tiÒn ®Ò lý luËn cña CNXH khoa häc.
Trªn c¬ së phª ph¸n cã tÝnh kÕ thõa vµ ph¸t triÓn çc t tëng tinh hoa cña
chóng mµ çc «ng ®· s¸ng t¹o nªn CNXH khoa häc.
CNXH d©n chñ hiÖn nay tuy cha ®¹t tíi tr×nh ®é khoa häc cao nh
CNXH khoa häc, cha cã tinh thÇn çch m¹ng triÖt ®Ó, cha cã ph¬ng ph¸p
®óng ®¾n, thuyÕt phôc ®Ó vît qua CNTB, nhng nh×n chung nã vÉn lµ mét
lùc lîng phª ph¸n, phñ ®Þnh CNTB. CNXH khoa häc cã thÓ vµ cÇn ph¶i kÕ
thõa, tiÕp thu nh÷ng thµnh qu¶ tÝch cùc, tiÕn bé mµ çc trêng ph¸i XHCN
kh¸c nhau (cô thÓ lµ CNXH d©n chñ) ®· tÝch lòy ®îc trong ho¹t ®éng lý
luËn vµ thùc tiÔn. Sù tæng kÕt lý luËn CNXH khoa häc nÕu chØ lµ sù tëng
tîng cña ai ®ã, hoÆc chØ coi ®ã nh ®Æc quyÒn cña riªng m×nh, coi thêng
vµ bá qua nh÷ng kinh nghiÖm thµnh c«ng vµ thÊt b¹i cña çc trµo lu t tëng
137
XHCN kh¸c sÏ kh«ng tr¸nh khái sù phiÕn diÖn vµ thiÕu s©u s¾c. §©y lµ
mét thùc tÕ ®· x¶y ra trong hÖ thèng çc níc XHCN tríc ®©y: Hµng lo¹t çc
t tëng lín do CNXH d©n chñ ®Ò xuÊt nh t tëng CNXH thÞ trêng, d©n chñ
ho¸ toµn diÖn vµ triÖt ®Ó, nhµ níc ph¸p quyÒn d©n chñ vµ x· héi c«ng d©n
tù qu¶n, ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi mét çch bÒn v÷ng g¾n víi b¶o vÖ m«i tr-
êng sinh th¸i... ®· bÞ bá qua, t¹o nªn sù x¬ cøng, nghÌo nµn vµ gi¸o ®iÒu cña
CNXH khoa häc trong nhiÒu thËp kû.
Cã thÓ nãi r»ng, viÖc ®Êu tranh mét çch khoa häc víi nh÷ng quan
®iÓm, t tëng cña trµo lu d©n chñ x· héi ®ang trë thµnh t©m ®iÓm cuéc
®Êu tranh t tëng lý luËn ë ViÖt Nam hiÖn nay. Tuy nhiªn, víi nh÷ng kÕt qu¶
trªn thùc tÕ mµ çc ®¶ng d©n chñ x· héi theo C§TB ®· vµ ®ang thùc hiÖn ë
çc níc TBPT, chóng ta còng cÇn cã th¸i ®é thùc sù cÇu thÞ, häc tËp nh÷ng
nh©n tè tÝch cùc ®Ó rót ra nh÷ng bµi häc kinh nghiÖm trong qu¸ tr×nh ®Èy
m¹nh c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt níc. Víi ý nghÜa ®ã, chñ tr¬ng t¨ng
cêng quan hÖ víi çc níc TBPT nãi chung, víi çc ®¶ng d©n chñ x· héi cÇm
quyÒn vµ cha cÇm quyÒn ë çc níc ®ã nãi riªng lµ vÊn ®Ò cã tÝnh quan
träng, cÇn thiÕt trong quan hÖ ®èi ngo¹i cña §¶ng vµ Nhµ níc ta hiÖn nay.
138
kÕt luËn
Trµo lu d©n chñ x· héi vèn cã qu¸ tr×nh h×nh thµnh tõ sím trong lÞch
sö vµ ®· tr¶i qua nh÷ng giai ®o¹n ph¸t triÓn th¨ng trÇm phøc t¹p, g¾n liÒn
víi sù ph©n ho¸, ph©n liÖt cña phong trµo c«ng nh©n quèc tÕ. Çc ®¶ng
d©n chñ x· héi ®ång thêi còng gi÷ vai trß trô cét trong tæ chøc Quèc tÕ
XHCN, hiÖn bao gåm h¬n 140 ®¶ng thµnh viªn víi sè lîng ®¶ng viªn kho¶ng
25 triÖu ngêi. Ngµy nay, çc ®¶ng d©n chñ x· héi lµ mét lùc lîng to lín, cã
¶nh hëng t¬ng ®èi cao t¹i nhiÒu níc, ®Æc biÖt lµ çc níc T©y ¢u. Do cã c¬
së giai cÊp x· héi kh¸ réng r·i, cho nªn çc ®¶ng d©n chñ x· héi thêng giµnh
®îc sù ñng hé kh¸ ®«ng cña cö tri t¹i çc kú bÇu cö. Hä ®· trë thµnh çc
®¶ng cÇm quyÒn hoÆc trong liªn minh cÇm quyÒn ë nhiÒu níc T©y ¢u.
Trong bèi c¶nh chuyÓn biÕn phøc t¹p cña thÕ giíi, ®Æc biÖt lµ sù tan
r· cña hÖ thèng XHCN vµ víi ®Æc tÝnh dÔ thÝch nghi víi t×nh h×nh, çc
®¶ng d©n chñ x· héi ë T©y ¢u ®· nhanh chãng chíp thêi c¬ ®Ó t¨ng cêng
¶nh hëng cña m×nh. Hä liªn tiÕp ®a ra nhiÒu chÝnh s¸ch quan t©m ®Õn lîi
Ých cña hÇu hÕt çc nhãm x· héi, dung hßa lîi Ých gi÷a giíi chñ vµ lao
®éng, kiÕn nghÞ vµ thùc hiÖn chÝnh s¸ch b¶o trî x· héi réng lín. Cho nªn,
vÒ kh¸ch quan, çc ®¶ng d©n chñ x· héi ®· gãp phÇn nhÊt ®Þnh lµm dÞu
®i çc m©u thuÉn trong x· héi t b¶n, kÐo dµi sù tån t¹i cña x· héi ®ã. Tuy
nhiªn, còng cÇn thÊy r»ng: CNXH d©n chñ cha bao giê tån t¹i víi t çch lµ
mét chÕ ®é x· héi hiÖn thùc, ®éc lËp. Do çc quan ®iÓm lý luËn chÝnh trÞ
cã nh÷ng h¹n chÕ kh«ng thÓ kh¾c phôc, nªn çc ®¶ng d©n chñ x· héi khã cã
thÓ thùc hiÖn triÖt ®Ó nh÷ng chñ tr¬ng, chÝnh s¸ch kinh tÕ, x· héi vµ v¨n
ho¸ ®¸p øng lîi Ých c¨n b¶n cña GCCN vµ çc tÇng líp lao ®éng x· héi.
139
MÆc dï trong thêi gian gÇn ®©y, çc lùc lîng trong trµo lu d©n chñ x·
héi ®· cã nh÷ng ®iÒu chØnh vÒ t tëng, lý luËn theo C§TB, nhng hä vÉn
kh«ng thÓ vît qua ®îc b¶n chÊt vèn cã cña m×nh, nhÊt lµ quan ®iÓm cøng
r¾n cña çc lùc lîng cùc h÷u trong hµng ngò cña chÝnh hä, ®îc thÓ hiÖn râ
nÐt trong chÝnh s¸ch tõng bíc tho¶ hiÖp víi t tëng tù do míi cña giai cÊp t
s¶n. Tuy nhiªn, çc ®¶ng d©n chñ x· héi ë khu vùc T©y B¾c ¢u trªn thùc tÕ
vÉn lµ mét lùc lîng cèt yÕu chi phèi phong trµo c«ng nh©n, lµ lùc lîng nßng
cèt cña Quèc tÕ XHCN, cã nhiÒu s¸ng kiÕn ®ãng gãp cho céng ®ång thÕ
giíi, ®Æc biÖt lµ vÒ x· héi vµ d©n chñ lµ nh÷ng vÊn ®Ò cã tÝnh chÊt toµn
cÇu hiÖn nay, lµ nguyÖn väng ch¸y báng cña ®«ng ®¶o nh÷ng ngêi lao
®éng trªn thÕ giíi. Môc tiªu phÊn ®Êu cña trµo lu d©n chñ x· héi ®· ®¸p øng
mét phÇn yªu cÇu bøc thiÕt cña nhiÒu tÇng líp lao ®éng vµ trªn thùc tÕ trµo
lu nµy còng ®· ®¹t ®îc nh÷ng kÕt qu¶ nhÊt ®Þnh, nhÊt lµ trong viÖc ®Êu
tranh cho quyÒn lîi cña ngêi lao ®éng ë níc m×nh vµ trªn ph¹m vi khu vùc,
quèc tÕ. §iÒu nµy gióp ta lý gi¶i mét phÇn c©u hái, t¹i sao ®«ng ®¶o quÇn
chóng c«ng nh©n lao ®éng l¹i bÞ søc hÊp dÉn cña trµo lu d©n chñ x· héi l«i
cuèn vµ t¹i sao nã l¹i lµ lùc lîng hµng ®Çu hiÖn nay chi phèi phong trµo c«ng
nh©n ë ch©u ¢u chø kh«ng ph¶i lµ phong trµo céng s¶n [21, tr. 26].
Trong thùc tiÔn çch m¹ng níc ta hiÖn nay, yªu cÇu ®æi míi vµ ph¸t
triÓn s¸ng t¹o lý luËn CNXH khoa häc nh»m ®a nã ph¸t triÓn ngang tÇm víi
nh÷ng thay ®æi cña thêi ®¹i cã ý nghÜa cùc kú quan träng vµ cÊp thiÕt. Sù
®æi míi Êy mét mÆt ph¶i dùa trªn c¬ së tæng kÕt thµnh tùu 20 n¨m ®æi míi
cña níc ta, mÆt kh¸c còng rÊt cÇn kÕ thõa, tiÕp thu, häc hái tÊt c¶ nh÷ng
kinh nghiÖm tÝch cùc cña çc trêng ph¸i XHCN, trong ®ã cã CNXH d©n
chñ. ChÝnh v× vËy, viÖc tiÕp tôc nghiªn cøu s©u h¬n çc vÊn ®Ò lý luËn
vµ thùc tiÔn cña çc ®¶ng d©n chñ x· héi (cô thÓ ë ®©y lµ C§TB vµ sù vËn
dông trong thùc tiÔn hai níc TBPT nhÊt - V¬ng quèc Anh vµ CHLB §øc) sÏ
140
thu ®îc nhiÒu gîi ý cã ý nghÜa kh«ng chØ vÒ lý luËn, mµ cßn c¶ vÒ çc gi¶i
ph¸p thùc tiÔn ®èi víi viÖc ®æi míi vµ ph¸t triÓn s¸ng t¹o chñ nghÜa M¸c -
Lªnin trong qu¸ tr×nh x©y dùng vµ ph¸t triÓn ®Êt níc theo ®Þnh híng XHCN
ë ViÖt Nam./.
141
Danh môc Çc c«ng tr×nh khoa häc

®· c«ng bè cña t¸c gi¶
1. Phong trµo x· héi d©n chñ vµ phong trµo c«ng nh©n ë çc níc ph¸t
triÓn ¢u - Mü trong giai ®o¹n çch m¹ng khoa häc c«ng nghÖ hiÖn ®¹i
(1999), Nghiªn cøu ch©u ¢ u, sè 2.
2. Nh÷ng ®Æc ®iÓm chñ yÕu cña GCCN ë çc níc TBPT ¢u - Mü
trong thêi ®¹i çch m¹ng khoa häc c«ng nghÖ hiÖn ®¹i (1999), Nghiªn cøu
ch©u ¢ u, sè 6.
3. §éng th¸i míi trong çc chÝnh ®¶ng ë T©y ¢u tõ khi kÕt thóc chiÕn
tranh l¹nh ®Õn nay (2000), Nghiªn cøu lý luËn, sè 10.
4. Lý luËn "con ®êng thø Ba" cña C«ng ®¶ng Anh (2002), §Ò tµi khoa
häc cÊp Bé "Nh÷ng quan ®iÓm lý luËn vÒ con ®êng thø Ba cña mét sè
®¶ng x· héi d©n chñ T©y ¢ u trong giai ®o¹n hiÖn nay", Häc viÖn ChÝnh
trÞ quèc gia Hå ChÝ Minh.
5. Sù ®iÒu chØnh chÝnh s¸ch cña C«ng ®¶ng Anh theo lý luËn "con
®êng thø Ba" (2003), Nghiªn cøu ch©u ¢ u, sè 2.
6. Tæng quan t×nh h×nh nghiªn cøu vÒ CNXH d©n chñ ë ViÖt Nam
(2005), §Ò tµi khoa häc cÊp Nhµ níc KX 10.10, Häc viÖn ChÝnh trÞ quèc
gia Hå ChÝ Minh.
7. Th¸ch thøc ®èi víi §¶ng D©n chñ x· héi §øc tríc cuéc bÇu cö Quèc
héi bÊt thêng (2005), Nghiªn cøu ch©u ¢ u, sè 5.
142
Danh môc tµi liÖu tham kh¶o
1. Hoµng ChÝ B¶o, NguyÔn Thanh TuÊn, NguyÔn Lam S¬n (1991), Chñ
nghÜa x· héi d©n chñ: HuyÒn tho¹i vµ bi kÞch, Nxb Sù ThËt, Hµ
Néi.
2. Tony Blair (1997), "Cuéc çch m¹ng thÇm lÆng nhng s©u s¾c", Th«ng
tÊn x· ViÖt Nam, Tµi liÖu tham kh¶o ®Æc biÖt, 26-9.
3. Tony Blair (1996), "Con ®êng thø Ba nh»m thay ®æi chñ nghÜa x· héi
d©n chñ hiÖn ®¹i", Th«ng t©n x· ViÖt Nam, Tµi liÖu tham kh¶o
®Æc biÖt, 1-10.
4. Hå Ch©u (2000), "Con ®êng thø Ba - hiÖn tîng chÝnh trÞ míi ë çc níc
ph¬ng T©y nh÷ng n¨m 90", Nghiªn cøu ch©u ¢ u, 3.
5. Hå Ch©u (2000), "Chñ nghÜa Tony Blair trong quan hÖ quèc tÕ hiÖn
®¹i". Nghiªn cøu ch©u ¢ u, 4, tr. 27-30 .
6. Bill Clinton (2002), "C«ng ®¶ng míi vµ tiÕn hµnh ph¬ng thøc thø Ba. Bµi
ph¸t biÓu t¹i Héi nghÞ C«ng ®¶ng Anh", tµi liÖu cña ViÖn FES.
7. B. Craisky, "Quan ®iÓm ®¸ng chó ý cña mét sè nhµ l·nh ®¹o trµo lu d©n
chñ x· héi hiÖn nay". Tµi liÖu ®Ò tµi KX 01.02.
8. C¬ng lÜnh çch m¹ng cña phong trµo c«ng nh©n §øc (1967), Dieteberlag,
Berlin.
9. "C¬ng lÜnh BÐclin cña §¶ng D©n chñ X· héi §øc" (1989), tµi liÖu cña
ViÖn FES.
10. §¶ng Céng s¶n ViÖt Nam (1991), V¨n kiÖn §¹i héi ®¹i biÓu toµn quèc
lÇn thø VII. Nxb Sù ThËt, Hµ Néi.
lÇn thø VIII. Nxb ChÝnh trÞ quèc gia, Hµ Néi.
lÇn thø IX. Nxb ChÝnh trÞ quèc gia, Hµ Néi.
143
13. §Þa - chÝnh trÞ thÕ giíi (2001), ViÖn Quan hÖ quèc tÕ, Häc viÖn
ChÝnh trÞ quèc gia Hå ChÝ Minh.
14. V¬ng Häc §«ng (2002), "Qu¸ tr×nh chuyÓn ®æi cña §¶ng D©n chñ x·
héi §øc". Nh÷ng vÊn ®Ò chñ nghÜa x· héi thÕ giíi ®¬ng ®¹i
(Trung Quèc), 1.
15. V¬ng Häc §«ng, Tµo Qu©n (2002), "Con ®êng thø Ba víi viÖc chuyÓn
®æi lo¹i h×nh cña trêng ph¸i d©n chñ x· héi", Nghiªn cøu chñ
nghÜa x· héi (Trung Quèc), (3).
16. Anthony Giddens (1998), Con ®êng thø Ba - sù ®æi míi d©n chñ x· héi,
London.
17. Susan George (1999), "§iÒu chØnh c¬ cÊu chØ lµ tªn gäi kh¸c cña chñ nghÜa
tù do míi", Chñ quyÒn kinh tÕ trong mét thÕ giíi ®ang toµn cÇu ho¸,
Nxb ChÝnh trÞ quèc gia, Hµ Néi.
18. Detlef Guertler (2003), "ThÞnh vîng cho tÊt c¶ mäi ngêi: BÝ mËt thµnh
c«ng cña nÒn kinh tÕ thÞ trêng x· héi", Th«ng tin t liÖu, ViÖn
Th«ng tin khoa häc, Häc viÖn ChÝnh trÞ quèc gia Hå ChÝ Minh,
Hµ Néi, 9, tr. 13-16.
19. V. P. Gutnic (2001), "D©n chñ x· héi §øc: Chñ nghÜa trung dung míi hay
chñ nghÜa thùc dông v« nguyªn t¾c", Kinh tÕ thÕ giíi vµ quan hÖ
quèc tÕ (Nga), 6.
20. Thêng H©n H©n (2004), "Sù gièng nhau vµ kh¸c nhau trong so s¸nh "con
®êng thø Ba" víi chñ nghÜa x· héi d©n chñ truyÒn thèng", Tµi
liÖu tham kh¶o néi bé "VÒ con ®êng thø Ba", ViÖn Th«ng tin
khoa häc, Häc viÖn ChÝnh trÞ quèc gia Hå ChÝ Minh, Hµ Néi.
21. NguyÔn V¨n Lan (1999), "Tõ kÕt qu¶ bÇu cö NghÞ viÖn ch©u ¢u võa
qua nh×n l¹i phong trµo d©n chñ x· héi vµ çnh t¶ T©y B¾c ¢u",
Nghiªn cøu ch©u ¢ u, 5, tr. 24-27.
22. Th¸i V¨n Long (2003), "Trµo lu x· héi d©n chñ hiÖn nay vµ ¶nh hëng cña
nã ®èi víi chñ nghÜa x· héi hiÖn thùc", Lý luËn chÝnh trÞ, 1, tr.
63-67.
144
23. NguyÔn ThÕ Lùc (2001), “Trµo lu x· héi d©n chñ ch©u ¢u: LÞch sö vµ hiÖn
t¹i”, Nghiªn cøu ch©u ¢ u, 3, tr. 33-35 .
24. NguyÔn ThÕ Lùc (2001), "Qu¸ tr×nh h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn cña C«ng
®¶ng ë V¬ng quèc Anh", Nghiªn cøu ch©u ¢ u, 5, tr .
25. La V©n Lùc (2002), "Tõ trung gian míi ®i tíi trung gian - nghiªn cøu
®éng th¸i míi cña §¶ng D©n chñ x· héi §øc", ThÕ giíi ®¬ng ®¹i vµ
chñ nghÜa x· héi (Trung Quèc), 2.
26. Thomas Mayer (1998), "chñ nghÜa x· héi trong 36 luËn ®iÓm", tµi liÖu
cña ViÖn FES.
27. Thomas Mayer (1998), Sù biÕn ®æi cña d©n chñ x· héi - Mét ®¶ng trªn
con ®êng híng ®Õn thÕ kû XXI, J.H.W Dietz, Bonn, tËp II.
28. Thomas Mayer (2002), D©n chñ x· héi vµ toµn cÇu ho¸ (Soziale
Demokratie und Globalisierung), J.H.W Dietz, Bonn.
29. TriÖu ChÝ MÉn (2005), "Con ®êng thø Ba: Sù chuyÓn ®æi m« h×nh
cña chñ nghÜa x· héi d©n chñ T©y ¢u sau chiÕn tranh l¹nh",
Th«ng tin nh÷ng vÊn ®Ò lý luËn, Häc viÖn ChÝnh trÞ quèc gia Hå
ChÝ Minh, 11, tr. 35-44.
30. Wolfgang Merkel (2002), "ChÝnh s¸ch x· héi", tµi liÖu cña ViÖn FES.
31. §Æng C«ng Minh (2004), "NhËn diÖn "Con ®êng thø Ba" míi cña çc
®¶ng x· héi d©n chñ trong cuéc ®Êu tranh t tëng ë níc ta", Th«ng
tin C«ng t¸c t tëng lý luËn, 9, tr. 26-28.
32. L. V. M«chalèp (2004), "A. Giddens vµ mét sè vÊn ®Ò hiÖn ®¹i ho¸
"nhµ níc phóc lîi" ë Anh". Tµi liÖu tham kh¶o néi bé "VÒ con ®-
êng thø Ba", ViÖn Th«ng tin khoa häc, Häc viÖn ChÝnh trÞ quèc
gia Hå ChÝ Minh, Hµ Néi.
33. A.G. MuxlÝpchenc« (2005), "TriÓn väng cña m« h×nh nhµ níc x· héi ë
ch©u ¢u", Th«ng tin nh÷ng vÊn ®Ò lý luËn, ViÖn Th«ng tin khoa
häc, Häc viÖn ChÝnh trÞquèc gia Hå ChÝ Minh, 6, tr. 7-18.
145
34. TrÇn Nh©m (chñ biªn) (1991), VÒ trµo lu x· héi - d©n chñ hiÖn ®¹i. Nxb
Khoa häc x· héi, Hµ Néi.
35. TrÇn Nhu (2000), "Thùc chÊt cña vÊn ®Ò "cÇm quyÒn hiÖn ®¹i" vµ
"con ®êng thø Ba", Th«ng tin lý luËn, 10, tr. 42-58.
36. Níc §øc sau cuéc bÇu cö Quèc héi n¨m 1998, Tµi liÖu tham kh¶o cña
ViÖn FES.
37. X. Peregu®èp (1998), "Níc Anh sau bÇu cö n¨m 1997: cuéc chuyÓn giao
quyÒn lùc th«ng thêng hay lµ bíc nh¶y vät vµo thÕ kû 21", Kinh tÕ
thÕ giíi vµ quan hÖ quèc tÕ (Nga), 10.
38. V. G. Phª®«t«va (2004), "Con ®êng thø Ba", Tµi liÖu tham kh¶o néi bé
"VÒ con ®êng thø Ba", ViÖn Th«ng tin khoa häc, Häc viÖn
ChÝnh trÞ quèc gia Hå ChÝ Minh, Hµ Néi.
39. Phong trµo c«ng nh©n quèc tÕ (1986), tËp 2, Nxb TiÕn bé Matxc¬va.
40. Tiªu Phong (2004), Hai chñ nghÜa - Mét tr¨m n¨m, Nxb ChÝnh trÞ quèc
gia, Hµ Néi.
41. V¬ng Phong, Minh Lý DiÔm (2004), "C¶i çch chÝnh trÞ cña C«ng
®¶ng ë Anh", Th«ng tin nh÷ng vÊn ®Ò lý luËn, ViÖn Th«ng tin
khoa häc, Häc viÖn ChÝnh trÞ quèc gia Hå ChÝ Minh, Hµ Néi, 19,
tr. 11-19.
32. NguyÔn Duy Quý (2002), ThÕ giíi trong hai thËp niªn ®Çu thÕ kû XXI,
Nxb ChÝnh trÞ quèc gia, Hµ Néi.
43. A.M. RumiantxÐp (1986), Tõ ®iÓn chñ nghÜa céng s¶n khoa häc, Nxb
TiÕn bé, Matxc¬va vµ Nxb Sù ThËt, Hµ Néi.
44. V. Rbacèp (2001), "Ch©u ¢u " hång" trong thêi ®¹i toµn cÇu hãa", Kinh
tÕ thÕ giíi vµ quan hÖ quèc tÕ (Nga), 3-4.
45. Tµo Trêng ThÞnh (2000), "Con ®êng thø Ba hiÖn ®¹i ho¸ chñ nghÜa x·
héi d©n chñ", Nghiªn cøu chñ nghÜa x· héi (Trung Quèc), 7.
46. Lu §¹i ThuyÕt (2002), "Con ®êng thø ba cña phong trµo d©n chñ x· héi ë
Anh", Lý luËn chÝnh trÞ, 7, tr.
146
47. An M¹nh Toµn (1998), "§¶ng D©n chñ x· héi §øc (SPD) tõ sau khi thèng
nhÊt níc §øc ®Õn nay", Nghiªn cøu ch©u ¢ u, 3, tr. 17-22.
48. A. Tolpegin (2003), "Sù ph¸ s¶n cña "nhµ níc x· héi" vµ sù khñng ho¶ng
cña trµo lu d©n chñ x· héi §øc", §èi tho¹i (Nga), 10.
49. Tæng quan ®Ò tµi khoa häc cÊp Bé (2002), Nh÷ng quan ®iÓm lý luËn
vÒ con ®êng thø Ba cña mét sè ®¶ng d©n chñ x· héi T©y ¢ u trong
giai ®o¹n hiÖn nay, Vô Hîp t¸c quèc tÕ, Häc viÖn ChÝnh trÞ quèc
gia Hå ChÝ Minh.
50. Tæng quan ®Ò tµi khoa häc cÊp Nhµ níc KHXH 06.07 (2000), VÒ giai
cÊp c«ng nh©n hiÖn ®¹i; phong trµo céng s¶n vµ c«ng nh©n; trµo
lu x· héi d©n chñ trong chñ nghÜa t b¶n hiÖn ®¹i, thuéc Ch¬ng
tr×nh nghiªn cøu khoa häc x· héi cÊp nhµ níc "Nh÷ng vÊn ®Ò vÒ
chñ nghÜa t b¶n hiÖn ®¹i".
51. Trung t©m biªn so¹n Tõ ®iÓn B¸ch khoa ViÖt Nam (1995), Tõ ®iÓn
B¸ch khoa ViÖt Nam, tËp 1, Hµ Néi.
52. ñy ban gi¸ trÞ c¬ b¶n cña §¶ng D©n chñ x· héi §øc (1999), Con ®êng thø
ba - ®êng lèi trung dung míi, BÐc linh.
53. "V¨n kiÖn §¹i héi Quèc tÕ X· héi chñ nghÜa lÇn thø XXI t¹i Pari (9-
10/11/1999): Tuyªn ng«n vµ nghÞ quyÕt cña §¹i héi", Tµi liÖu lu
tr÷, ViÖn Quan hÖ quèc tÕ, Häc viÖn ChÝnh trÞ quèc gia Hå ChÝ
Minh.
54. V¨n kiÖn Quèc tÕ x· héi chñ nghÜa (1998), Tµi liÖu §Ò tµi KX.01.02,
tËp 1.
55. ViÖn FES vµ ViÖn W.Beckman (1998), NÒn d©n chñ x· héi ch©u ¢u -
cuéc chuyÓn ®æi ®ang diÔn ra, BÐc linh.
56. ViÖn Th«ng tin khoa häc, Häc viÖn ChÝnh trÞ quèc gia Hå ChÝ Minh
(2001). N¨m ®¬ng ®¹i (Tµi liÖu tham kh¶o néi bé). Hµ Néi.
147
57. ViÖn Th«ng tin khoa häc, Häc viÖn ChÝnh trÞ quèc gia Hå ChÝ Minh,
Nh÷ng m©u thuÉn cña toµn cÇu ho¸ vµ sù thÊt b¹i cña con ®êng
thø Ba (2003), Th«ng tin nh÷ng vÊn ®Ò lý luËn, 17, tr. 9-13.
58. ViÖn Th«ng tin khoa häc x· héi (2001), Chñ nghÜa t b¶n hiÖn ®¹i:
nh÷ng ®iÒu chØnh míi, Hµ Néi.
59. Issues of Contemporary World Socialism (1999), (1).
60. Whasington Post, 27/9/1999.
61. http//:www.labourparty.uk
62. http//:www.spiegel.de

Con Duong Thu Ba Cua Cong Dang Anh Va Dang Dan 311459

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Con Duong Thu Ba Cua Cong Dang Anh Va Dang Dan 311459

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

1

1. TÝnh cÊp thiÕt cña ®Ò tµi

2. T×nh h×nh nghiªn cøu ®Ò tµi

3.1. Môc ®Ých

3.3. Ph¹m vi nghiªn cøu

4. C¬ së lý luËn vµ ph¬ng ph¸p nghiªn cøu

5. §ãng gãp míi vÒ khoa häc cña luËn v¨n

6. ý nghÜa lý luËn vµ thùc tiÔn cña luËn v¨n

7. KÕt cÊu cña luËn v¨n

nh÷ng nh©n tè t¸c ®éng ®Õn sù ra ®êi

1.1.1.1. VÒ trµo lu d©n chñ x· héi

"Quèc tÕ XHCN" (Socialist International - SI): Lµ tæ chøc quèc tÕ tËp

"Chñ nghÜa c¶i l¬ng x· héi" (tiÕng Ph¸p lµ Social rÐformisme) lµ

"Chñ nghÜa d©n chñ x· héi" (tiÕng Ph¸p lµ Social-dÐmocratisme) lµ

"CNXH d©n chñ" (tiÕng Ph¸p lµ Socialisme dÐmocratique) lµ quan

1.1.1.2. Mét sè quan niÖm vÒ "con ®êng thø Ba"

Trong giai ®o¹n nµy ®· diÔn ra sù kiÖn C«ng x· Pari (1871). §ã lµ

VÒ mÆt häc thuyÕt, trµo lu d©n chñ x· héi ®· më réng vµ bæ sung 3

1.2.2. Chñ nghÜa tù do míi

ë ®©y cã vÊn ®Ò cÇn lu ý: VÒ kh¸i niÖm CNTD míi, Ýt nhÊt cã hai

1.3.2. TiÕn tr×nh nhÊt thÓ ho¸ ch©u ¢u

2.1.2. VÒ c¸c gi¸ trÞ c¬ b¶n cña d©n chñ x· héi

2.1.3. VÒ chÕ ®é së h÷u vµ chÝnh s¸ch kinh tÕ

C¸c lý luËn gia cña C§TB ë Anh vµ §øc nh Anthony Giddens vµ

2.1.5. VÒ chÕ ®é phóc lîi x· héi

2.1.6. Trong lÜnh vùc ®èi ngo¹i

d©n chñ míi

a. Trong lÜnh vùc chÝnh trÞ

b. Trong lÜnh vùc kinh tÕ

c. Trong lÜnh vùc phóc lîi x· héi

d. Trong lÜnh vùc ®èi ngo¹i

§¶ng D©n chñ x· héi §øc (tiÕng §øc lµ Sozialdemokratische Partei

N¨m 1869, nh÷ng ngêi m¸c xÝt do A. Bebel vµ W. Liebknecht l·nh

Ba lµ, chóng ta ®· tõ bá c¸ch dïng kh¸i niÖm "chuyªn chÝnh v« s¶n"

Danh môc C¸c c«ng tr×nh khoa häc

Danh môc tµi liÖu tham kh¶o

You might also like