‫د ﭘﻮﻫﻨ‪ ３‬وزارت‬

‫د ﺗﻌﻠﻴﻤﻲ ﻧﺼﺎب‪ ،‬د ＊ﻮوﻧﮑﻮ د روزﻧ‪ ３‬او‬

‫د ﺳﺎﻳﻨﺲ د ﻣﺮﮐﺰ ﻣﻌﻴﻨﻴﺖ‬
‫ﮐﻴﻤﻴﺎ‬
‫د ﺗﻌﻠﻴﻤﻲ ﻧﺼﺎب د ﭘﺮاﺧﺘﻴﺎ او درﺳﻲ‬
‫ﮐﺘﺎﺑﻮﻧﻮ د ﺗﺎﻟﻴﻒ ﻟﻮی رﻳﺎﺳﺖ‬

‫اووم ！ﻮﻟ‪／‬ﻰ‬
‫درﺳﻲ ﮐﺘﺎﺑﻮﻧﻪ د ﭘﻮﻫﻨ‪ ３‬ﭘﻪ وزارت ﭘﻮرې اړه ﻟﺮي‪ .‬ﭘﻪ ﺑﺎزار ﮐ‪ ３‬ﻳ‪ ３‬ﭘﻴﺮودل او‬
‫ﺩ ﭼﺎپ ﻛﺎﻝ‪ 1390 :‬ﻫـ ‪ .‬ﺵ‪.‬‬ ‫ﭘﻠﻮرل ﭘﻪ ﮐﻠﮑﻪ ﻣﻨﻌﻪ دى‪ .‬ﻟﻪ ﺳﺮ ﻏ‪７‬ووﻧﮑﻮ ﺳﺮه ﺑﻪ ﻳ‪ ３‬ﻗﺎﻧﻮﻧﻲ ﭼﻠﻦ وﺷﻲ‪.‬‬
 ‫د ﭘﻮﻫﻨ‪ ３‬وزارت‬
‫د ﺗﻌﻠﻴﻤﻲ ﻧﺼﺎب د ﭘﺮاﺧﺘﻴﺎ‪ ،‬د ＊ﻮوﻧﮑﻮ د‬
‫روزﻧ‪ ３‬او د ﺳﺎﻳﻨﺲ د ﻣﺮﮐﺰ ﻣﻌﻴﻨﻴﺖ‬
‫د ﺗﻌﻠﻴﻤﻲ ﻧﺼﺎب د ﭘﺮاﺧﺘﻴﺎ او درﺳﻲ‬
‫ﮐﺘﺎﺑﻮﻧﻮ د ﺗﺎﻟﻴﻒ ﻟﻮى رﻳﺎﺳﺖ‬
‫ﻛــﻴـﻤـﻴـﺎ‬
‫‪C h e m i s t r y‬‬
‫ﺍﻭﻭﻡ‬
‫！ﻮﻟ‪／‬ـــــــﻰ‬
‫ﺩ ﭼﺎپ ﻛﺎﻝ‪ 1390 :‬ﻫـ ‪ .‬ﺵ‬
‫ﺍﻟﻒ‬
 ‫ﻟﻴﮑﻮاﻻن‪:‬‬
‫ﭘﻮﻫﻨﺪوی دﻳﭙﻠﻮم اﻧﺠﻴﻨﻴﺮ ﻋﺒﺪاﻟﻤﺤﻤﺪ »ﻋﺰﻳﺰ« د ﮐﺎﺑﻞ ﭘﻮﻫﻨﺘﻮن اﺳﺘﺎد‪.‬‬
‫ﭘﻮﻫﻨﻴﺎر ﻣﺤﻤﺪ اﻧﻮر »ﺷﺮﻳﻔﯽ« د ﭘﺮوان د ﻟﻮرو زده ﮐ‪７‬و د اﻧﺴﺘﻴﺘﻮت اﺳﺘﺎد‪.‬‬
‫د ﻣﺆﻟﻒ ﻣﺮﺳﺘﻴﺎل ﻋﺘﻴﻖ اﺣﻤﺪ »ﺷﻴﻨﻮاری« د ﺗﻌﻠﻴﻤﻲ ﻧﺼﺎب د ﭘﺮاﺧﺘﻴﺎ او درﺳﻲ ﮐﺘﺎﺑﻮﻧﻮ د ﺗﺎﻟﻴﻒ د رﻳﺎﺳﺖ ﻋﻠﻤﻲ‬
‫ﻏ‪７‬ى‬
‫ﻋﻠﻤﻲ اډﻳ＀ ﮐﻮوﻧﮑﻲ‪:‬‬
‫دوﮐﺘﻮر ﻣﺤﻤﺪﺣﺴﻦ»ﺳﻠﻴﻤﻲ« د ﭘﻮﻫﻨ‪ ３‬وزارت د ﻋﻠﻤﻲ ﺷﻮرا ﻏ‪７‬ى‪.‬‬
‫ﭘﻮﻫﻨﺪوی دﻳﭙﻠﻮم اﻧﺠﻴﻨﻴﺮ ﻋﺒﺪاﻟﻤﺤﻤﺪ »ﻋﺰﻳﺰ« د ﮐﺎﺑﻞ ﭘﻮﻫﻨﺘﻮن اﺳﺘﺎد‪.‬‬
‫ﭘﻮﻫﻨﻴﺎر ﻣﺤﻤﺪ اﻧﻮر »ﺷﺮﻳﻔﯽ« د ﭘﺮوان د ﻟﻮړو زده ﮐ‪７‬و د اﻧﺴﺘﻴﺘﻮت اﺳﺘﺎد‪.‬‬
‫د ژﺑ‪ ３‬اډﻳﺘﻮر‪:‬‬
‫ﭘﻮﻫﻨﻮال ﻣﺤﻤﺪاﺟﺎن »ﺣﻘﭙﺎل« د ﮐﺎﺑﻞ ﭘﻮﻫﻨﺘﻮن اﺳﺘﺎد‬
‫دﻳﻨﻲ‪ ،‬ﺳﻴﺎﺳﻲ او ﻓﺮﻫﻨ‪／‬ﻲ ﮐﻤﻴ＂ﻪ‪:‬‬
‫‪ -‬ﻣﻮﻟﻮي ﻋﺒﺪاﻟﺼﺒﻮر ﻋﺮﺑﻲ‬
‫‪ -‬دﮐﺘﻮر ﻣﺤﻤﺪ ﻳﻮﺳﻒ ﻧﻴﺎزى‬
‫‪ -‬ﺣﺒﻴﺐ اﷲ راﺣﻞ د ﭘﻮﻫﻨ‪ ３‬وزارت ﺳﻼﮐﺎر د ﺗﻌﻠﻴﻤﻲ ﻧﺼﺎب د ﭘﺮاﺧﺘﻴﺎ ﭘﻪ رﻳﺎﺳﺖ ﮐ‪.３‬‬
‫د ＇ﺎرﻧ‪ ３‬ﮐﻤ‪＂５‬ﻪ‪:‬‬
‫_ دﮐﺘﻮر اﺳﺪاﷲ ﻣﺤﻘﻖ د ﺗﻌﻠﻴﻤﻲ ﻧﺼﺎب د ﭘﺮاﺧﺘﻴﺎ‪ ،‬د ＊ﻮوﻧﮑﻮ د روزﻧ‪ ３‬او د ﺳﺎﻳﻨﺲ ﻣﺮﮐﺰ ﻣﻌﻴﻦ‪.‬‬
‫_ دﮐﺘﻮر ﺷ‪５‬ﺮﻋﻠﻲ ﻇﺮﻳﻔﻲ د ﺗﻌﻠﻴﻤﻲ ﻧﺼﺎب د ﭘﺮاﺧﺘﻴﺎ د ﭘﺮوژې ﻣﺴﺆول‪.‬‬
‫_ د ﺳﺮﻣﺆﻟﻒ ﻣﺮﺳﺘﻴﺎل ﻋﺒﺪاﻟﻈﺎﻫﺮ ﮔﻠﺴﺘﺎﻧﻲ د ﺗﻌﻠﻴﻤﻲ ﻧﺼﺎب د ﭘﺮاﺧﺘﻴﺎ او درﺳﻲ ﮐﺘﺎﺑﻮﻧﻮ د ﺗﺎﻟﻴﻒ ﻟﻮى رﺋﻴﺲ‪.‬‬
‫ﮐﻤﭙﻴﻮ！ﺮ او ډﻳﺰاﻳﻦ‪:‬‬
‫وﺣﻴﺪاﷲ»اﻧﻮرزاد« او ﺣﻤﻴﺪ ﮐﺮﻳﻤﻲ )ﺳﻨﺠﺪره ﻳﻲ(‬
‫ﺏ‬
‫ﺝ‬
 ‫ﻣﻠﻲ ﺳﺮود‬
‫دا ﻋﺰت د ﻫـــﺮ اﻓـــﻐﺎن دى‬
‫ﻫﺮ ﺑﭽﯽ ﻳ‪ ３‬ﻗﻬﺮﻣـــــﺎن دى‬
‫د ﺑـــــــﻠﻮ＇ــــﻮ د ازﺑﮑـــــﻮ‬
‫د ﺗــــــﺮﮐﻤﻨــــﻮ د ﺗﺎﺟﮑــــﻮ‬
‫ﭘـــﺎﻣﻴــﺮﻳﺎن‪ ،‬ﻧﻮرﺳﺘﺎﻧﻴــــﺎن‬
‫ﻫـــﻢ اﻳﻤـــﺎق‪ ،‬ﻫﻢ ﭘﺸـﻪ ‪４‬ﺎن‬
‫ﻟـــﮑــﻪ ﻟﻤــﺮ ﭘﺮ ﺷﻨﻪ آﺳﻤـﺎن‬
‫ﻟـــﮑـــﻪ زړه وي ﺟــﺎوﻳﺪان‬
‫واﻳﻮ اﷲ اﮐﺒﺮ واﻳﻮ اﷲ اﮐﺒﺮ‬
‫دا وﻃﻦ اﻓﻐﺎﻧﺴﺘـــﺎن دى‬
‫ﮐﻮر د ﺳﻮﻟ‪ ３‬ﮐﻮر د ﺗﻮرې‬
‫دا وﻃﻦ د ！ﻮﻟﻮ ﮐـﻮر دى‬
‫د ﭘ‪＋‬ﺘــــﻮن او ﻫﺰاره وو‬
‫ورﺳﺮه ﻋﺮب‪－ ،‬ﻮﺟــﺮ دي‬
‫ﺑﺮاﻫﻮي دي‪ ،‬ﻗﺰﻟﺒﺎش دي‬
‫دا ﻫﻴـــﻮاد ﺑﻪ ﺗﻞ ‪＄‬ﻠﻴ‪８‬ي‬
‫ﭘﻪ ﺳﻴﻨــﻪ ﮐ‪ ３‬د آﺳﻴـــﺎ ﺑﻪ‬
‫ﻧﻮم د ﺣﻖ ﻣﻮ دى رﻫﺒـــﺮ‬
‫ﺩ‬
 ‫ﺑﺴﻢ اﷲ اﻟﺮﺣﻤﻦ اﻟﺮﺣﻴﻢ‬
‫د ﭘﻮﻫﻨ‪ ３‬د وزﻳﺮ ﭘ‪５‬ﻐﺎم‬
‫ﮔﺮاﻧﻮ ＊ﻮوﻧﮑﻮ او زده ﮐﻮوﻧﮑﻮ‪،‬‬
‫＊ﻮوﻧﻪ او روزﻧﻪ د ﻫﺮ ﻫ‪５‬ﻮاد د ﭘﺮاﺧﺘﻴﺎ او ﭘﺮﻣﺨﺘﮓ ﺑﻨﺴ＀ ﺟﻮړوي‪ .‬ﺗﻌﻠﻴﻤﻲ ﻧﺼﺎب د ＊ﻮوﻧ‪ ３‬او روزﻧ‪３‬‬
‫ﻣﻬﻢ ﺗﻮﮐﻰ دى ﭼ‪ ３‬د ﻣﻌﺎ‪請‬ﺮ ﻋﻠﻤﻲ ﭘﺮﻣﺨﺘﮓ او ！ﻮﻟﻨ‪ ３‬د اړﺗﻴﺎوو ﻟﻪ ﻣﺨ‪ ３‬راﻣﻨ‪％‬ﺘﻪ ﮐ‪８５‬ي‪＇ .‬ﺮﮔﻨﺪه ده ﭼ‪３‬‬
‫ﻋﻠﻤﻲ ﭘﺮﻣﺨﺘﮓ او ！ﻮﻟﻨﻴﺰې اړﺗﻴﺎوې ﺗﻞ د ﺑﺪﻟﻮن ﭘﻪ ﺣﺎل ﮐ‪ ３‬وي‪ .‬ﻟﻪ دې اﻣﻠﻪ ﻻزﻣﻪ ده ﭼ‪ ３‬ﺗﻌﻠﻴﻤﻲ ﻧﺼﺎب‬
‫ﻫﻢ ﻋﻠﻤﻲ او رﻏﻨﺪه اﻧﮑﺸﺎف وﻣﻮﻣﻲ‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ ﻧﻪ ＊ﺎﻳﻲ ﭼ‪ ３‬ﺗﻌﻠﻴﻤﻲ ﻧﺼﺎب د ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺑﺪﻟﻮﻧﻮﻧﻮ او د اﺷﺨﺎ‪請‬ﻮ د‬
‫ﻧﻈﺮﻳﻮ او ﻫﻴﻠﻮ ﺗﺎﺑﻊ ﺷﻲ‪.‬‬
‫دا ﮐﺘﺎب ﭼ‪ ３‬ﻧﻦ ﺳﺘﺎﺳﻮ ﭘﻪ ﻻس ﮐ‪ ３‬دى‪ ،‬ﭘﺮ ﻫﻤﺪې ارز＊ﺘﻮﻧﻮ ﭼﻤﺘﻮ او ﺗﺮﺗﻴﺐ ﺷﻮى دى‪ .‬ﻋﻠﻤﻲ ﮔ＂ﻮرې‬
‫ﻣﻮﺿﻮﻋﮕﺎﻧ‪ ３‬ﭘﮑ‪ ３‬زﻳﺎﺗ‪ ３‬ﺷﻮې دي‪ .‬د زدهﮐ‪７‬ې ﭘﻪ ﺑﻬﻴﺮ ﮐ‪ ３‬د زدهﮐﻮوﻧﮑﻮ ﻓﻌﺎل ﺳﺎﺗﻞ د ﺗﺪرﻳﺴﻲ ﭘﻼن ﺑﺮﺧﻪ‬
‫ﮔﺮ‪５＄‬ﺪﻟ‪ ３‬ده‪.‬‬
‫ﻫﻴﻠﻪ ﻣﻦ ﻳﻢ دا ﮐﺘﺎب ﻟﻪ ﻻر＊ﻮوﻧﻮ او ﺗﻌﻠﻴﻤﻲ ﭘﻼن ﺳﺮه ﺳﻢ د ﻓﻌﺎﻟ‪ ３‬زدهﮐ‪７‬ې د ﻣﻴﺘﻮدوﻧﻮ د ﮐﺎروﻟﻮ ﻟﻪ ﻻرې‬
‫ﺗﺪرﻳﺲ ﺷﻲ او د زدهﮐﻮوﻧﮑﻮ ﻣﻴﻨﺪې او ﭘﻠﺮوﻧﻪ ﻫﻢ د ﺧﭙﻠﻮ ﻟﻮ‪１‬ﻮ او زاﻣﻨﻮ ﭘﻪ ﺑﺎﮐﻴﻔﻴﺘﻪ ＊ﻮوﻧﻪ او روزﻧﻪ ﮐ‪ ３‬ﭘﺮﻟﻪ‬
‫ﭘﺴ‪ ３‬ﮔ‪６‬ه ﻣﺮﺳﺘﻪ وﮐ‪７‬ي ﭼ‪ ３‬د ﭘﻮﻫﻨ‪ ３‬د ﻧﻈﺎم ﻫﻴﻠ‪ ３‬ﺗﺮﺳﺮه ﺷﻲ او زدهﮐﻮوﻧﮑﻮ او ﻫ‪５‬ﻮاد ﺗﻪ ＊‪ ３‬ﺑﺮﻳﺎوې ور ﭘﻪ‬
‫ﺑﺮﺧﻪ ﮐ‪７‬ي‪.‬‬
‫ﭘﺮ دې ！ﮑﻲ ﭘﻮره ﺑﺎور ﻟﺮم ﭼ‪ ３‬زﻣﻮږ ﮔﺮان ＊ﻮوﻧﮑﻲ د ﺗﻌﻠﻴﻤﻲ ﻧﺼﺎب ﭘﻪ رﻏﻨﺪه ﭘﻠﻲ ﮐﻮﻟﻮ ﮐ‪ ３‬ﺧﭙﻞ‬
‫ﻣﺴﺆوﻟﻴﺖ ﭘﻪ رﻳ‪＋‬ﺘﻮﻧﻲ ﺗﻮﮔﻪ ﺳﺮﺗﻪ رﺳﻮي‪.‬‬
‫د ﭘﻮﻫﻨ‪ ３‬وزارت ﺗﻞ زﻳﺎر ﮐﺎږي ﭼ‪ ３‬د ﭘﻮﻫﻨ‪ ３‬ﺗﻌﻠﻴﻤﻲ ﻧﺼﺎب د اﺳﻼم د ﺳﭙ‪（５‬ﻠﻲ دﻳﻦ ﻟﻪ ﺑﻨﺴ＂ﻮﻧﻮ‪ ،‬دوﻃﻦ‬
‫دوﺳﺘ‪ ９‬د ﭘﺎک ﺣﺲ ﭘﻪ ﺳﺎﺗﻠﻮ او ﻋﻠﻤﻲ ﻣﻌﻴﺎروﻧﻮ ﺳﺮه ﺳﻢ د ！ﻮﻟﻨ‪ ３‬د ＇ﺮﮔﻨﺪو اړﺗﻴﺎوو ﻟﻪ ﻣﺨ‪ ３‬ﭘﺮاﺧﺘﻴﺎ وﻣﻮﻣﻲ‪.‬‬
‫ﭘﻪ دې ډﮔﺮ ﮐ‪ ３‬د ﻫ‪５‬ﻮاد ﻟﻪ ！ﻮﻟﻮ ﻋﻠﻤﻲ ﺷﺨﺼﻴﺘﻮﻧﻮ‪ ،‬د ＊ﻮوﻧ‪ ３‬او روزﻧ‪ ３‬ﻟﻪ ﭘﻮﻫﺎﻧﻮ او د زدهﮐﻮوﻧﮑﻮ ﻟﻪ ﻣﻴﻨﺪو‬
‫او ﭘﻠﺮوﻧﻮ ＇ﺨﻪ ﻫﻴﻠﻪ ﻟﺮم ﭼ‪ ３‬د ﺧﭙﻠﻮ ﻧﻈﺮﻳﻮ او رﻏﻨﺪه وړاﻧﺪﻳﺰوﻧﻮ ﻟﻪ ﻻرې زﻣﻮږ ﻟﻪ ﻣﺆﻟﻔﺎﻧﻮ ﺳﺮه د درﺳﻲ ﮐﺘﺎﺑﻮﻧﻮ‬
‫ﭘﻪ ﻻ ＊ﻪ ﺗﺎﻟﻴﻒ ﮐ‪ ３‬ﻣﺮﺳﺘﻪ وﮐ‪７‬ي‪.‬‬
‫ﻟﻪ ！ﻮﻟﻮ ﻫﻐﻮ ﭘﻮﻫﺎﻧﻮ ＇ﺨﻪ ﭼ‪ ３‬د دې ﮐﺘﺎب ﭘﻪ ﭼﻤﺘﻮ ﮐﻮﻟﻮ او ﺗﺮﺗﻴﺐ ﮐ‪ ３‬ﻳ‪ ３‬ﻣﺮﺳﺘﻪ ﮐ‪７‬ې‪ ،‬ﻟﻪ ﻣﻠﻲ او ﻧ‪７‬ﻳﻮاﻟﻮ‬
‫درﻧﻮ ﻣﺆﺳﺴﻮ او ﻧﻮرو دوﺳﺘﻮ ﻫ‪５‬ﻮادوﻧﻮ ＇ﺨﻪ ﭼ‪ ３‬د ﻧﻮي ﺗﻌﻠﻴﻤﻲ ﻧﺼﺎب ﭘﻪ ﭼﻤﺘﻮ ﮐﻮﻟﻮ او ﺗﺪوﻳﻦ او د درﺳﻲ‬
‫ﮐﺘﺎﺑﻮﻧﻮ ﭘﻪ ﭼﺎپ او و‪４‬ﺶ ﮐ‪ ３‬ﻳ‪ ３‬ﻣﺮﺳﺘﻪ ﮐ‪７‬ې ده‪ ،‬ﻣﻨﻨﻪ او درﻧﺎوى ﮐﻮم‪.‬‬
‫وﻣﻦ اﷲ اﻟﺘﻮﻓﻴﻖ‬
‫ﻓﺎروق وردگ‬
‫د اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن د اﺳﻼﻣﻲ ﺟﻤﻬﻮرﻳﺖ د ﭘﻮﻫﻨ‪ ３‬وزﻳﺮ‬
‫ﻫـ‬
‫ﻣﺦ‬ ‫＇ﭙﺮﮐﻲ‬ ‫ﺷﻤﻴﺮه‬
‫‪1‬‬ ‫ﺳﺮﻳﺰه‬ ‫‪1‬‬
‫‪2‬‬ ‫ﻟﻮﻣ‪７‬ي ＇ﭙﺮﮐﻰ‪ :‬ﻣﺎده او ﺧﻮاص ﻳ‪３‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪3‬‬ ‫ﻣﺎده‬ ‫‪3‬‬
‫‪5‬‬ ‫د ﻣﺎدې ذرې‪ -‬اﺗﻮﻣﻮﻧﻪ او ﻣﺎﻟﻴﮑﻮﻟﻮﻧﻪ‬ ‫‪4‬‬
‫‪6‬‬ ‫د ﻣﺎدې د ذراﺗﻮ ﺗﺮﺗﻴﺐ او ﻓﺰﻳﮑﻲ ﺣﺎﻟﺖ‬ ‫‪5‬‬
‫‪10‬‬ ‫د ﻣﺎدې ﺣﺎﻻت او ﺗﻮدوﺧﻪ‬ ‫‪6‬‬
‫‪10‬‬ ‫د اوﺑﻮ درې ﺣﺎﻟﺘﻮﻧﻪ‬ ‫‪7‬‬
‫‪10‬‬ ‫د ﻣﻮادو ﭘﺮ ﺣﺠﻢ د ﺗﻮدوﺧ‪ ３‬اﻏﻴﺰه‬ ‫‪8‬‬
‫‪13‬‬ ‫د ﻣﺎدې ﺧﻮاص‬ ‫‪9‬‬
‫‪20‬‬ ‫د ﻟﻮﻣ‪７‬ي ＇ﭙﺮﮐﻲ ﻟﻨ‪６‬ﻳﺰ او ﭘﻮ＊ﺘﻨ‪３‬‬ ‫‪10‬‬
‫‪22‬‬ ‫دوﻳﻢ ＇ﭙﺮﮐﻰ‪ :‬د ﻣﺎدې ډوﻟﻮﻧﻪ‬ ‫‪11‬‬
‫‪23‬‬ ‫ﻣﺨﻠﻮﻃﻮﻧﻪ‬ ‫‪12‬‬
‫د ﻣﺤﻠﻮﻟﻮﻧﻮ ﭘﻪ ﺟﻮړ＊ﺖ ﮐ‪ ３‬د ﮐﺘﻠ‪) ３‬ﻣﻘﺪار( ﭘﺎﻳ‪＋‬ﺖ ‪28‬‬ ‫‪13‬‬
‫‪30‬‬ ‫د ﻣﻮادو اﻧﺤﻼﻟﻴﺖ‬ ‫‪14‬‬
‫‪33‬‬ ‫ﺧﺎﻟﺼﻪ ﻣﺎده‬ ‫‪15‬‬
‫‪36‬‬ ‫د دوﻳﻢ ＇ﭙﺮﮐﻲ ﻟﻨ‪６‬ﻳﺰ او ﭘﻮ＊ﺘﻨ‪３‬‬ ‫‪16‬‬
‫‪38‬‬ ‫در‪４‬ﻢ ＇ﭙﺮﮐﻰ‪ :‬ﮐﻴﻤﻴﺎوي ﺗﻌﺎﻣﻠﻮﻧﻪ او ﻣﻌﺎدﻟ‪３‬‬ ‫‪17‬‬
‫‪39‬‬ ‫ﮐﻴﻤﻴﺎوي ﻣﻌﺎدﻟ‪３‬‬ ‫‪18‬‬
‫‪44‬‬ ‫ﮐﻴﻤﻴﺎوي ﺗﻌﺎﻣﻠﻮﻧﻪ او د ﻣﺮﮐﺒﻮﻧﻮ ﺟﻮړﻳﺪﻧﻪ‬ ‫‪19‬‬
‫‪50‬‬ ‫د ﮐﻴﻤﻴﺎوي ﻣﻌﺎدﻟﻮ ﺑﺮاﺑﺮول )ﺗﻮزﻳﻦ(‬ ‫‪20‬‬
‫‪54‬‬ ‫د در‪４‬ﻢ ＇ﭙﺮﮐﻲ ﻟﻨ‪６‬ﻳﺰ او ﭘﻮ＊ﺘﻨ‪３‬‬ ‫‪21‬‬
‫＇ﻠﻮرم ＇ﭙﺮﮐﻰ‪ :‬زﻣﻮﻧ‪ ８‬ﭘﻪ ژوﻧﺪ ﮐ‪ ３‬ﻣﻬﻢ ﻋﻨﺼﺮوﻧﻪ ‪58‬‬ ‫‪22‬‬
‫‪59‬‬ ‫ﻫﺎﻳﺪروﺟﻦ‬ ‫‪23‬‬
‫‪63‬‬ ‫اﮐﺴﻴﺠﻦ‬ ‫‪24‬‬
‫‪66‬‬ ‫ﻧﺎﻳﺘﺮوﺟﻦ‬ ‫‪25‬‬
‫‪68‬‬ ‫ﮐﺎرﺑﻦ‬ ‫‪26‬‬
‫‪72‬‬ ‫د ＇ﻠﻮرم ＇ﭙﺮﮐﻲ ﻟﻨ‪６‬ﻳﺰ او ﭘﻮ＊ﺘﻨ‪３‬‬ ‫‪27‬‬
‫ﻭ‬
 ‫ﺳﺮﻳﺰه‬
‫＊ﮑﺎره او رو＊ﺎﻧﻪ ده ﭼ‪ ３‬ﮐﻴﻤﻴﺎ ﺗﺠﺮﺑ‪ ３‬او ﺣﻴﺎﺗﻲ ﻋﻠﻢ دى ﭼ‪ ３‬ﭘﻪ ﻣﻌﺎ‪請‬ﺮو ﻋﻠﻮﻣﻮ ﮐ‪ ３‬ﺧﺎص‬
‫ارز＊ﺖ ﻟﺮي‪ .‬زﻣﻮږ د ﮔﺮان ﻫ‪５‬ﻮاد اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن ﭘﻪ ﺗﻌﻠﻴﻤﻲ ﻧﺼﺎب ﮐ‪ ３‬ﮐﻴﻤﻴﺎ د ﻳﻮ ﻣﺴﺘﻘﻞ ﻣﻀﻤﻮن‬
‫ﭘﻪ ﺗﻮ‪－‬ﻪ د اووم ！ﻮﻟﮕﻲ ＇ﺨﻪ ﭘﻪ ﻋﻤﻮﻣﻲ ＊ﻮوﻧ‪％‬ﻴﻮ ﮐ‪ ３‬ﭘﻴﻞ ﮐﻴ‪８‬ي او ＇ﻨﮕﻪ ﭼ‪ ３‬دا ﻋﻠﻢ د‬
‫ﻣﺎدې ＇ﺨﻪ ﺑﺤﺚ ﮐﻮي؛ ﭘﺮدې ﺑﻨﺎ ﭘﻪ دې ！ﻮﻟ‪／‬ﻲ ﮐ‪ ３‬د ﻣﺎدې او د ﻫﻐ‪ ３‬د ‪＄‬ﺎﻧ‪７／‬ﺗﻴﺎوو ﭘﻪ اړه‬
‫ﺑﺤﺚ ‪請‬ﻮرت ﻧﻴﻮﻟﻰ او ﻻﻧﺪې ﻣﻮﺿﻮﻋﮕﺎﻧ‪ ３‬د اووم ！ﻮﻟﮕﻲ ﭘﻪ ﮐﻴﻤﻴﺎ د ﻣﻄﺎﻟﺒﻮ ﻟ‪７‬ﻟﻴﮏ ﮐ‪３‬‬
‫‪＄‬ﺎى ﺷﻮي دي‪.‬‬
‫ﻟﻮﻣ‪７‬ی ＇ﭙﺮﮐﯽ د ﻣﺎدې او د ﻫﻐ‪ ３‬د ﺧﻮا‪請‬ﻮ ﭘﻪ اړه ﺑﺤﺚ ﮐﻮي‪ ،‬او د ﻣﺎدې د ﺑﻨﺴ＂ﻴﺰو ذرو‪ ،‬د‬
‫ﻣﺎدې ﻓﺰﻳﮑﻲ ﺧﻮاص او د ﻣﺎدې ﭘﻪ ﺧﻮاص د ﺗﻮدوﺧ‪ ３‬اﻏ‪５‬ﺰي ﭘﻪ اړه ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت وړاﻧﺪې ﺷﻮي‬
‫دي‪.‬‬
‫دوﻫﻢ ＇ﭙﺮﮐﻰ د ﻣﺎدې ډوﻟﻮﻧﻪ رو＊ﺎﻧﻪ ﮐﻮي‪ ،‬ﭘﻪ ﻋﻤﻮﻣﻲ ډول د ﻣﺨﻠﻮﻃﻮﻧﻮ‪ ،‬د ﻣﺨﻠﻮﻃﻮﻧﻮ د‬
‫ډوﻟﻮﻧﻮ ﭘﻪ ﺷﮑﻠﻮﻧﻮ ﮐ‪ ３‬د ﻣﻮادو اﻧﺤﻼﻟﻴﺖ او ﺧﺎﻟﺼﻮ ﻣﻮادو )ﻣﺮﮐﺐ او ﻋﻨﺼﺮ( ﭘﻪ اړه ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت‬
‫وړاﻧﺪې ﺷﻮي دي‪.‬‬
‫د دې ﮐﺘﺎب درﻳﻢ ＇ﭙﺮﮐﻰ ﺗﻌﺎﻣﻠﻮﻧﻪ او ﮐﻴﻤﻴﺎوي ﻣﻌﺎدﻟ‪ ３‬رو＊ﺎﻧﻪ ﮐﻮي‪ .‬د ﮐﻴﻤﻴﺎوي ﻣﻌﺎدﻟﻮ‪،‬‬
‫ﮐﻴﻤﻴﺎوي ﺗﻌﺎﻣﻠﻮﻧﻮ او ﻣﺮﮐﺒﻮﻧﻮ ﺟﻮړ‪４‬ﺪل‪ ،‬د ﮐﻴﻤﻴﺎوي ﺗﻌﺎﻣﻠﻮﻧﻮ ډوﻟﻮﻧﻪ او د ﮐﻴﻤﻴﺎوي ﻣﻌﺎدﻟﻮ‬
‫ﺗﻮازن ﭘﻪ اړه ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت وړاﻧﺪې ﺷﻮې دي‪.‬‬
‫ﭘﻪ ＇ﻠﻮرم ＇ﭙﺮﮐﻲ ﮐ‪ ３‬زﻣﻮږ ﭘﻪ ژوﻧﺪ ﮐ‪ ３‬ﻣﻬﻢ ﻋﻨﺼﺮوﻧﻪ ﺗﻮﺿﻴﺢ ﺷﻮې دي‪ ،‬د ﻫﺎﻳﺪروﺟﻦ‪،‬‬
‫اﮐﺴﻴﺠﻦ‪ ،‬ﮐﺎرﺑﻦ او ﻧﺎﻳﺘﺮوﺟﻦ ﭘﻪ اړه ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت وړاﻧﺪې ﺷﻮې دي‪ ،‬د ﻫﺮ ＇ﭙﺮﮐﻲ ﭘﻪ ﻣﺘﻦ ﮐ‪３‬‬
‫ذﮐﺮ ﺷﻮي ﻣﻄﺎﻟﺐ د زده ﮐﻮوﻧﮑﻮ د ﭘﻮﻫ‪ ３‬او د ﭘﻮﻫ‪ ３‬د ﺗﺤﮑﻴﻢ ﭘﻪ ﻏﺮض ﮐ‪７‬ﻧ‪ ３‬وړاﻧﺪې ﺷﻮې‬
‫دي‪ ،‬ﺗﺮ ＇ﻮ زده ﮐﻮوﻧﮑﻲ د ﻫﻐﻮى ﺗﺮ ﺳﺮه ﮐﻮﻟﻮ ﭘﻪ ﭘﺎﻳﻠﻪ ﮐ‪ ３‬د ＊‪ ３‬زده ﮐ‪７‬ې ＇ﺨﻪ ﺑﺮﺧﻤﻦ ﺷﻲ‬
‫او ﻫﻢ د ﻫﺮ ＇ﭙﺮﮐﻲ ﭘﻪ ﭘﺎى ﮐ‪ ３‬د ﻣﻄﺎﻟﺒﻮ ﻟﻨ‪６‬ﻳﺰ او ﻧﺎ ﺣﻞ ﺷﻮي ﭘﻮ＊ﺘﻨ‪ ３‬ﻟﻴﮑﻞ ﺷﻮې دي ﭼ‪３‬‬
‫زده ﮐﻮوﻧﮑﻮ ﺳﺮه د درﺳﻲ ﻣﻮﺿﻮﻋﮕﺎﻧﻮ ﭘﻪ ﭘﻮﻫ‪５‬ﺪﻟﻮ ﮐ‪ ３‬ﻣﺮﺳﺘﻪ ﮐﻮي‪ .‬ﭘﻪ دې ﮐﺘﺎب ﮐ‪！ ３‬ﻮل‬
‫ذﮐﺮ ﺷﻮي ﻣﻄﻠﺒﻮﻧﻪ ډ‪４‬ﺮ ﺳﺎده او د ！ﻮﻟﻮ ﻟﭙﺎره د ﭘﻮﻫ‪５‬ﺪو وړ ﻟﻴﮑﻞ ﺷﻮې دي ﭼ‪ ３‬د زده ﮐﻮوﻧﮑﻮ‬
‫ﭘﻪ زده ﮐ‪７‬ې ﮐ‪ ３‬ﺑﻪ ﮔ＂ﻮر واﻗﻊ ﺷﻲ او د ﻫﻐﻮى ﻣﻬﺎرت ﺑﻪ ﭘﻪ دې ﺑﺮﺧ‪ ３‬ﮐ‪ ３‬ﻟﻮړ ﺷﻲ‪.‬‬
‫‪1‬‬
 ‫ﻟﻮﻣ‪７‬ى ＇ﭙﺮﮐﻰ‬
‫ﻣﺎده او ﺧﻮاص ﻳ‪３‬‬
‫ﺗﺎﺳــ‪ ３‬ﭘﻪ ﺧﭙﻞ ﭼﺎﭘﻴﺮﻳﺎل ﮐ‪ ３‬ﻣﻴﺰ‪＇ ،‬ﻮﮐ‪ ،９‬ﺗﻴ‪８‬ه‪ ،‬ﻟﺮ‪－‬ﻰ‪ ،‬د اوﺑﻮ ﺑ‪７‬اﺳــﻮﻧﻪ‪،‬‬
‫ﻫﻮا او ﻧﻮروﻳﻨﺊ‪ ،‬دا ！ﻮل ﺟﺴﻤﻮﻧﻪ او ﭘﺨﭙﻠﻪ ﺗﺎﺳ‪ ３‬ﻟﻪ ﻣﺎدې ＇ﺨﻪ ﺟﻮړ ﺷﻮي‬
‫ﻳﺎﺳﺖ‪.‬‬
‫دا ﻣﻮاد د ﺟﻨﺲ‪＇ ،‬ﻴﺮې )ﺷــﮑﻞ( ﺣﺠــﻢ او ﮐﺘﻠ‪) ３‬ﻣﻘﺪار( ﻟﻪ ﻣﺨ‪ ３‬ﻳﻮ ﻟﻪ‬
‫ﺑــﻞ ﺳــﺮه ﺗﻮﭘﻴﺮ ﻟﺮي‪ .‬ﭘﻪ دې ＇ﭙﺮﮐﻲ ﮐ‪ ３‬د ﻣــﺎدې ﺗﻌﺮﻳﻒ‪ ،‬د ﻣﺎدې ډوﻟﻮﻧﻮ‬
‫او ﺧﻮا‪請‬ــﻮ ﭘﻪ ﺑﺎره ﮐ‪ ３‬ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ﺗﺮ ﻻﺳــﻪ ﮐﻮئ او ﻫــﻢ د ﺑﺎﻧﺪﻳﻨﻴﻮ ﻻﻣﻠﻮﻧﻮ‬
‫)ﺗﻮدوﺧ‪ ３‬او ﻓﺸﺎر( اﻏ‪５‬ﺰې ﭘﺮ ﻣﻮادو زده ﮐﻮئ‪.‬‬
‫‪2‬‬
 ‫ﻣـﺎده‬
‫اﻧﺴﺎﻧﺎﻧﻮ ﻟﻪ ﭘﺨﻮاﻧﻴﻮ زﻣﺎﻧﻮ راﻫﻴﺴ‪ ３‬ﮐﻴﻤﻴﺎ ﭘ‪５‬ﮋﻧﺪه‪ ،‬ﻣﺎده ﻳ‪ ３‬ﭼ‪ ３‬د ﮐﻴﻤﻴﺎ د ﻋﻠﻢ ﻋﻤﺪه‬
‫ﺑﺤﺚ دي‪ ،‬د ﺧﭙﻠ‪ ３＂－ ３‬او ﮐﺎروﻧ‪ ３‬ﭘﻪ ﻣﻮﺧﻪ ﺑﺪﻟﻪ او ﻟﻪ ﻫﻐ‪＇ ３‬ﺨﻪ ﻳ‪ ３‬د ﺧﭙﻠ‪３‬‬
‫ﺧﻮ＊ــ‪ ３‬ﻣﺎده ﻳﺎ ﺗﻮﮐﻰ ﺟﻮړاوه؛ د ﺑ‪５‬ﻠ‪ ３／‬ﭘﻪ ډول‪ :‬د ＇ﺎروﻳﻮ ﻟﻪ ﭘﻮﺳﺘﮑﻮ ＇ﺨﻪ د‬
‫＇ﺮﻣﻨ‪ ３‬ﺟﻮړول‪ ،‬ﻟﻪ ﺷ‪５‬ﺪو ＇ﺨﻪ د ﻣﺴﺘﻮ ﺟﻮړول او داﺳ‪ ３‬ﻧﻮر‪ ،‬دا ﺑﺪﻟﻮﻧﻮﻧﻪ ﻳﻮ راز‬
‫ﮐﻴﻤﻴﺎوي ﺑﺪﻟﻮﻧﻮﻧﻪ دي ﭼ‪ ３‬ﮐﻴﻤﻴﺎ ﭘﻮﻫﻨﻪ ﻳ‪７５＇ ３‬ي او ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﮐﻮي ﻳ‪.３‬‬
‫ﭘﻪ دې ﺗﻮ‪－‬ﻪ وﻳﻼى ﺷــﻮ‪ ،‬ﮐﻴﻤﻴﺎ ﻫﻐﻪ ﭘﻮﻫﻪ)ﻋﻠﻢ( ده ﭼ‪ ３‬د ﻣﺎدې ﻟﻪ ﺟﻮړ＊ﺖ‪،‬‬
‫ﺧﻮا‪請‬ﻮ‪ ،‬ﺗﺮﮐﻴﺒﻮﻧﻮ او ﭘﻪ ﻫﻐ‪ ３‬ﮐ‪ ３‬راﻣﻨ‪％‬ﺘﻪ ﺷﻮو ﺑﺪﻟﻮﻧﻮ ＇ﺨﻪ ﺑﺤﺚ ﮐﻮي‪.‬‬
‫د )‪ (١-١‬ﺷﮑﻞ زﻣﻮږ د ﺷﺎوﺧﻮا ‪＄‬ﻴﻨ‪ ３‬ﻣﻮاد‬
‫د )‪ (١-٢‬ﺷﮑﻞ ＊ﻴ‪＋‬ﻪ ﻳ‪ ３‬ﺷﻴﺎن‬
‫ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺟﺴــﻤﻮﻧﻪ ﭼ‪ ３‬ﻟﻪ ﮐﻮﭼﻨﻴﻮ ذراﺗﻮ ﺟﻮړ وي‪ ،‬د ﻣﺎدې ﭘﻪ ﻧﻮم ﻳﺎد‪８４‬ي‪.‬‬
‫د اﺟﺴﺎﻣﻮ ﻣﺸﺎﺑﻬﺖ او ﺗﻮﭘﻴﺮ د ﻫﻐﻮى ﭘﻪ ﺟﻮړ‪４‬ﺪوﻧﮑﻮ ذراﺗﻮ ﭘﻮرې اړه ﻟﺮي ﻳﺎ‬
‫ﭘﻪ ﺑﻞ ﻋﺒﺎرت ﻫﺮ ﺷﻰ ﭼ‪ ３‬ﮐﺘﻠﻪ وﻟﺮي او ﭘﻪ ﻓﻀﺎ ﮐ‪＄ ３‬ﺎى وﻧﻴﺴﻲ‪ ،‬ﻣﺎده ﺑﻠﻞ‬
‫ﮐ‪８５‬ي‪ ،‬ﻟﮑﻪ‪ :‬د )‪(١-١‬ﺷﮑﻞ ﺷﻴﺎن‪.‬‬
‫)‪＊ (١-٣‬ﻴ‪＋‬ﻪ ﻳﻲ او ﭘﻼﺳﺘﻴﮑﻲ ﻣﻴﻠ‪３‬‬
‫‪3‬‬
‫＇ﺮﻧ‪／‬ﻪ ﭼ‪ ３‬ﭘﻪ )‪ (١-٢‬ﺷﮑﻞ ﮐ‪－ ３‬ﻮرئ ＊ﻴ‪＋‬ﻪ ﻳ‪－ ３‬ﻴﻼﺳﻮﻧﻪ‪＊ ،‬ﻴ‪＋‬ﻪ ﻳ‪ ３‬ﺑﻮﺗﻞ‪ ،‬د‬
‫ﮐ‪７‬ﮐ‪＊ ９‬ﻴ‪ ...３＋‬او ﻧﻮر د ﺷﮑﻞ ﻟﻪ ﻣﺨ‪ ３‬ﺗﻮﭘﻴﺮ ﻟﺮى او د ﺟﻨﺲ ﻟﻪ ﻣﺨ‪ ３‬ﻳﻮ ﺷﺎن‬
‫دي او ﻟﻪ ﻳﻮ ﺷﺎن ﻣﺎدې ＇ﺨﻪ ﺟﻮړ ﺷﻮي دي‪.‬‬
‫ﻫﻐﻪ ﺟﺴﻤﻮﻧﻪ ﭼ‪ ３‬د ﺷﮑﻞ ﻟﻪ ﻣﺨ‪ ３‬ﻣﺸﺎﺑﻪ او ﻟﻪ ﻣﺨﺘﻠﻔﻮ ﻣﻮادو ＇ﺨﻪ ﺟﻮړ ﺷﻮي‬
‫دي‪ ،‬ﻣﺜﺎﻟﻮﻧﻪ ﻳ‪ ３‬ﭘﻼﺳﺘﻴﮑﻲ او ＊ﻴ‪＋‬ﻪ ﻳ‪ ３‬ﻣﻴﻠ‪ ３‬ﭘﻪ )‪ (١-٣‬ﺷﮑﻞ ﮐ‪ ３‬و‪－‬ﻮرئ‪.‬‬
‫آﻳﺎ ﻫﻮا ﻣﺎده ده؟‬
‫ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ‬
‫د ﺑﺎﺳﮑ＂ﺒﺎل دوه ﺗﻮﭘﻮﻧﻪ ﭘﻪ ﻣﺴﺎوي ﺗﻮ‪－‬ﻪ ﻟﻪ ﻫﻮا ＇ﺨﻪ ډک او ﭘﻪ ﺣﺴﺎﺳﻪ ﺗﺮازو ﮐ‪ ３‬ﻳ‪ ３‬ﮐ‪８５‬دئ‪ ،‬ﮐﺘﻠ‪ ３‬ﻳ‪ ３‬ﭘﺮﺗﻠﻪ او ﻳﺎدداﺷﺖ ﮐ‪７‬ئ‪ .‬ﺑﻴﺎ‬
‫د ﻳﻮه ﻫﻮا اوﮐﺎږئ او ﻳﻮ ‪＄‬ﻞ ﺑﻴﺎ ﻳ‪ ３‬ﭘﺮﺗﻠﻪ ﮐ‪７‬ئ‪ .‬ﺗﺎﺳ‪ ３‬ﺑﻪ ＇ﻪ و‪－‬ﻮرئ؟‬
‫)‪ (١-٤‬ﺷﮑﻞ د ﻫﻮا د ﮐﺘﻠ‪ ３‬ﻣﻌﻠﻮﻣﻮل‬
‫آﻳﺎ اوﺑﻪ ﻣﺎده ده؟‬
‫ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ‬
‫ﭘﻪ ﻳﻮه ﺗﺮازو ﮐ‪ ３‬دوه ﺗﺶ او ﻣﺴﺎوي ‪－‬ﻴﻼﺳﻮﻧﻪ ﮐ‪８５‬دئ‪ ،‬ﮐﻠﻪ ﭼ‪ ３‬د ﺗﺮازو ﺷﺎﻫﻴﻦ‬
‫ﺑﺮاﺑﺮ ﺷﻮ ﻧﻮ ﭘﻪ ﻳﻮه ‪－‬ﻴﻼس ﮐ‪ ３‬اوﺑ‪ ﾢ‬واﭼﻮئ‪＇ .‬ﻪ ﺑﻪ ووﻳﻨﺊ؟‬
‫وﻟﻲ د ﺗﺮازو ﺷﺎﻫﻴﻦ ﺑﺪﻟﻮن ﻣﻮﻧﺪﻟﻰ؟ رو＊ﺎﻧﻪ ﻳ‪ ３‬ﮐ‪７‬ئ‪.‬‬
‫)‪ (١-٥‬ﺷﮑﻞ د اوﺑﻮ د ﮐﺘﻠ‪ ３‬ﻣﻌﻠﻮﻣﻮل‬
‫‪4‬‬
 ‫د ﻣﺎدي ذرې ) اﺗﻮﻣﻮﻧﻪ او ﻣﺎﻟﻴﮑﻮﻟﻮﻧﻪ(‬
‫د ﺷــﭙ‪８‬م ！ﻮﻟ‪／‬ﻲ ﻟﻪ ﺳــﺎﻳﻨﺲ ＇ﺨﻪ ﭘﻮﻫ‪５‬ــ‪８‬ئ ﭼ‪ ３‬ﻣﺎده )ﻋﻨﺼــﺮ او ﻣﺮﮐﺐ( ﻟﻪ‬
‫اﺗﻮﻣﻮﻧﻮ او ﻣﺎﻟﻴﮑﻮﻟﻮﻧﻮ ＇ﺨﻪ ﺟﻮړه ﺷﻮې ده‪ .‬د ﻣﺎدې ﺟﻮړووﻧﮑ‪ ３‬ذرې اﺗﻮﻣﻮﻧﻪ‬
‫ﻳﺎ ﻣﺎﻟﻴﮑﻮﻟﻮﻧﻪ دي‪ .‬ﻫﻐﻪ ﻣﻮاد ﭼ‪ ３‬ﻟﻪ ﻳﻮ ﺷــﺎن اﺗﻮﻣﻮﻧﻮ ＇ﺨﻪ ﺟﻮړ ﺷﻮي دي‪ ،‬د‬
‫ﻋﻨﺼﺮوﻧﻮ ﭘﻪ ﻧﻮم ﻳﺎد‪８４‬ي؛ ﻟﮑﻪ‪ :‬د ﻣﺴﻮ او اﮐﺴﻴﺠﻦ ﻋﻨﺼﺮوﻧﻪ ﭼ‪ ３‬ﺷﮑﻠﻮﻧﻪ ﻳ‪３‬‬
‫ﭘﻪ ﻻﻧﺪې ﺗﻮ‪－‬ﻪ ＊ﻮدل ﺷﻮي دي‪:‬‬
‫د ﻳﻮه ﻋﻨﺼﺮ ﮐﻮﭼﻨﻰ ذره ﭼ‪ ３‬د ﻫﻤﻐﻪ ﻋﻨﺼﺮ ‪＄‬ﺎﻧﮕ‪７‬ﺗﻴﺎ‬
‫وﻟﺮي او د ﭼﺎرج ﻟﻪ ﮐﺒﻠﻪ ﺧﻨﺜﻰ وي د اﺗﻮم ﭘﻪ ﻧﺎﻣﻪ ﻳﺎد‪８４‬ي‪.‬‬
‫ﺩ ﺍﻛﺴﻴﺠﻦ ﮔﺎﺯ‬
‫)‪ (١-٦‬ﺷﮑﻞ د ﻣﺴﻮ اﺗﻮﻣﻮﻧﻪ‬
‫)‪ (١-٧‬ﺷﮑﻞ د اﮐﺴﻴﺠﻦ ﻣﺎﻟﻴﮑﻮﻟﻮﻧﻪ‬
‫د ！ﻮﻟــﻮ ﻣﺮﮐﺒﻮﻧــﻮ ﮐﻮﭼﻨــﻲ ﺟﻮړووﻧﮑــ‪ ３‬ذرې ﻣﺎﻟﻴﮑﻮﻟﻮﻧــﻪ دي او د ﻣﺮﮐﺐ‬
‫ﻣﺎﻟﻴﮑــﻮل د دوه ﻳﺎ ＇ــﻮ ﻣﺨﺘﻠﻔﻮ ﻋﻨﺼﺮوﻧﻮ د اﺗﻮﻣﻮﻧﻮ ﻟﻪ ﻳــﻮ ‪＄‬ﺎى ﮐﻴﺪو ＇ﺨﻪ‬
‫ﺟﻮړ ﺷﻮي وي‪.‬‬
‫د ﮐﺎرﺑــﻦ داى اﮐﺴــﺎﻳﺪ‬
‫ﻣﺎﻟﻴﮑﻮﻟﻮﻧﻪ‬
‫)‪ (١-٨‬ﺷﮑﻞ د اوﺑﻮ ﻣﺎﻟﻴﮑﻮﻟﻮﻧﻪ‬
‫)‪ (١-٩‬ﺷﮑﻞ د ﮐﺎرﺑﻦ داى اﮐﺴﺎﻳﺪ ‪－‬ﺎز‬
‫اوﺑﻪ‬
‫‪5‬‬
 ‫اﺗﻮﻣﻮﻧﻪ او ﻣﺎﻟﻴﮑﻮﻟﻮﻧﻪ ﮐﻮﭼﻨ‪ ９‬ذرې دي‬
‫د اﺗﻮم ﺑ‪２‬ﻪ دوﻣﺮه ﮐﻮﭼﻨﻰ ده ﭼ‪ ３‬ﮐﻪ ډﻳﺮ زﻳﺎت ﺷــﻤﻴﺮ ﺋ‪ ３‬ﺳــﺮه ﻳﻮ ‪＄‬ﺎى ﺷﻲ د‬
‫ﻣﺎدې ډﻳﺮه ﮐﻮﭼﻨ‪！ ９‬ﻮ！ﻪ ﺑﻪ ﺗﺮې ﺟﻮړه ﺷﻲ‪ .‬ﮐﻪ ﭘﻪ ﺗﻴﺮه ﭘﻨﺴﻞ د ﺳﭙﻴﻦ ﮐﺎﻏﺬ ﭘﺮ‬
‫ﻣﺦ ﻳﻮ ！ﮑﻰ ﮐ‪＋５‬ﻮدل ﺷﻲ‪ ،‬دا ！ﮑﻰ ﺑﻪ د زر‪－‬ﻮﻧﻮ ﻣﻴﻠﻴﺎردوﻧﻮ د ﮐﺎرﺑﻦ ﻟﻪ اﺗﻮﻣﻮﻧﻮ‬
‫＇ﺨﻪ ﺟﻮړ ﺷﻮى وي‪.‬‬
‫ﻫﻤﺪارﻧ‪／‬ﻪ ﮐﻪ ﻳﻮ ＇ﺎ＇ﮑﻲ اوﺑﻪ د ﻧ‪７‬ۍ ﭘﺮ اﻧﺴــﺎﻧﺎﻧﻮ ﭘﻪ ﻣﺴــﺎوﻳﺎﻧﻪ ﺗﻮ‪－‬ﻪ وو‪４‬ﺸــﻞ‬
‫ﺷﻲ‪ ،‬ﻫﺮ ﭼﺎﺗﻪ ﺑﻪ زر ﻣﻴﻠﻴﺎرده ﻣﺎﻟﻴﮑﻮﻟﻪ ورﺳ‪８５‬ي‪.‬‬
‫)‪ (١-١٠‬ﺷﮑﻞ ﻳﻮ ﭘﻨﺴﻞ او د ﻫﻐ‪３‬‬
‫رﺳﻢ ﺷﻮي ！ﮑ‪３‬‬
‫د ﻣﺎدې د ذراﺗﻮ ﺗﺮﺗﻴﺐ او ﻓﺰﻳﮑﻲ ﺣﺎﻟﺖ‬
‫ﻟﮑﻪ ﭼ‪ ３‬ﭘﻪ ﺗﻴﺮ ﻟﻮﺳــﺖ ﮐ‪ ３‬ﻣﻮ وﻟﻮﺳــﺘﻞ‪ ،‬ﻣﻮاد ﻟﻪ ﮐﻮﭼﻨﻴﻮ ذراﺗﻮ )اﺗﻮﻣﻮﻧﻮ‪،‬‬
‫ﻣﺎﻟﻴﮑﻮﻟﻮﻧﻮ( ＇ﺨﻪ ﺟﻮړ ﺷــﻮي دي او د ﻫﻐﻮ ﺗﺮﻣﻨ‪ ＃‬د ﺟﺬب ﻗﻮه وﺟﻮد ﻟﺮي‬
‫ﭼ‪ ３‬د ﻣﺎدې د داﺧﻠﻲ ﺟﺎذﺑ‪ ３‬ﭘﻪ ﻧﻮم ﻳﺎد‪８４‬ي‪ .‬د ذراﺗﻮ ﺗﺮﻣﻨ‪ ＃‬وا！ﻦ او د ﺟﺎذﺑ‪３‬‬
‫ﻗﻮه ﭘﻪ ﻣﺨﺘﻠﻔﻮ ﻣﻮادو ﮐ‪ ３‬ﺳﺮه ﺗﻮﭘﻴﺮ ﻟﺮي؛ ﻧﻮ ﻟﻪ دې ﮐﺒﻠﻪ ﻣﺎده ﭘﻪ درې ﻓﺰﻳﮑﻲ‬
‫ﺣﺎﻻﺗﻮ ﭘﻴﺪا ﮐ‪８５‬ي‪.‬‬
‫د ﻣﺎدې ﺣﺎﻟﺖ‬
‫ﺗﺎﺳــ‪ ３‬ﭼ‪ ３‬ﭘﻪ ﮐﻮم ‪＄‬ﺎى ﮐ‪ ３‬ژوﻧﺪ ﮐــﻮئ‪ ،‬ﻫﻠﺘﻪ ﻣﺎده ﭘﻪ در‪４‬ﻮ )ﺟﺎﻣﺪ‪ ،‬ﻣﺎﻳﻊ او‬
‫‪－‬ﺎز( ﺣﺎﻟﺘﻮﻧﻮ ﻟﻴﺪﻟﻲ ﺷﺊ ﭼ‪ ３‬ﭘﻪ ﻻﻧﺪې ﺗﻮ‪－‬ﻪ ﻣﻌﺮﻓﻲ ﮐ‪８５‬ي‪.‬‬
‫‪6‬‬
 ‫ﺟﺎﻣﺪ ﺣﺎﻟﺖ‬
‫زﻣﻮږ ﭘﻪ ﭼﺎﭘﻴﺮﻳﺎل ﮐ‪＄ ３‬ﻴﻨ‪ ３‬ﻣﻮاد‪ ،‬ﻟﮑﻪ‪ :‬ﺗﻴ‪８‬ي‪ ،‬ﻟﺮ‪－‬ﻲ‪ ،‬اوﺳﭙﻨﻪ او ﻧﻮر ﺷﺘﻪ ﭼ‪３‬‬
‫د ！ﺎﮐﻠﻰ ﺷــﮑﻞ او ﺣﺠﻢ ﻟﺮوﻧﮑﻲ دي‪ .‬د دې ﻣﻮادو د ﺟﻮړوﻧﮑﻮ ذرو ﺗﺮﻣﻨ‪ ＃‬د‬
‫ﺟﺬب ﻗﻮه زﻳﺎﺗﻪ او ﻓﺎ‪請‬ﻠﻪ ﮐﻤﻪ ده‪.‬‬
‫دا ذرې ﺧﭙﻞ ‪＄‬ﺎى ﻧﻪ ﺑﺪﻟﻮي او ﺳﺮه ﻧ‪８‬دې وي؛ ﻧﻮﻣﻮړي ﺣﺎﻟﺖ د ﻣﺎدې ﺟﺎﻣﺪ‬
‫ﺣﺎﻟﺖ ﺑﻮﻟﻲ‪.‬‬
‫)‪ (١-١١‬ﺷﮑﻞ د ﻣﺎدې ﺟﺎﻣﺪ ﺣﺎﻟﺖ‬
‫ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ‬
‫د ﺟﺎﻣﺪاﺗﻮ ﺣﺠﻢ‬
‫ﻳﻮه ！ﻮ！ﻪ ﺗﻴ‪８‬ه را واﺧﻠﺊ او ﻓﺸــﺎر ورﮐ‪７‬ئ‪ ،‬ﺁﻳﺎ ﺷــﮑﻞ ﺑﻪ ﻳ‪ ３‬ﺑﺪل ﺷﻲ؟ او ﮐﻪ دا ！ﻮ！ﻪ ﭘﻪ اوﺑﻮ ﻟﺮوﻧﮑﻲ ﺳﻠﻨﺪر ﮐ‪ ３‬واﭼﻮئ‬
‫ﭼ‪ ３‬اوﺑﻪ ﻳ‪ ３‬ﺗﺮ ﻧﻴﻤﺎﻳﻲ ﭘﻮرې وي؛ ﻧﻮ ＇ﻪ ﺑﻪ ووﻳﻨﺊ؟ وﻟ‪ ３‬د ﺳﻠﻨﺪر د اوﺑﻮ ﺣﺠﻢ ډ‪４‬ﺮ‪８４‬ي؟‬
‫)‪ (١-١٢‬ﺷــﮑﻞ د اوﺑــﻮ ﻧﻴﻢ ډک‬
‫)‪٢‬‬
‫ﺷﺷــﻮى ﺳــﻠﻨﺪر د ﺗﻴ‪８‬ې ﻟﻪ اﭼﻮﻟﻮ ﻧﻪ‬
‫ﻣﺨﮑ‪ ３‬او وروﺳﺘﻪ‬
‫ﻣﺨ‬
‫‪7‬‬
 ‫ﻣﺎﻳﻊ ﺣﺎﻟﺖ‬
‫ﻣﺎﻳﻌﺎت ﻫﻢ ﻟﻪ ذراﺗﻮ ＇ﺨﻪ ﺟﻮړ ﺷــﻮي ﭼــ‪ ３‬د ذراﺗﻮ ﺗﺮﻣﻨ‪ ＃‬ﻳ‪ ３‬د ﺟﺬب ﻗﻮه‬
‫ﻟﻪ ﺟﺎﻣﺪ ﺣﺎﻟﺖ ﭘﻪ ﭘﺮﺗﻠﻪ ﻟ‪８‬ه او وا！ﻦ ﻳ‪ ３‬ډﻳﺮه ده‪ ،‬د ﻣﺎﻳﻌﺎﺗﻮ ذرې ﺗﻞ د ﺣﺮﮐﺖ‬
‫ﭘــﻪ ﺣﺎﻟــﺖ ﮐ‪ ３‬وي‪ ،‬اوﺑﻪ‪ ،‬ﺷــﻴﺪي‪ ،‬ﻣﺎﻳﻊ ﻏﻮړي‪ ،‬ﺗﻴﻞ او ﻧــﻮر د ！ﺎﮐﻠﻰ ﺣﺠﻢ‬
‫ﻟﺮوﻧﮑﻲ دي؛ ﺧﻮ ！ﺎﮐﻠﻰ ﺷﮑﻞ ﻧﻠﺮي او ﺧﻮ ‪＄‬ﻨﺪه وي‪.‬‬
‫)‪ (١-١٣‬ﺷــﮑﻞ ﻟــﻪ ﻣﺎﻳﻌﺎﺗﻮ‬
‫＇ﺨﻪ ډک ﻟﻮ＊ﻲ‬
‫ﮐ‪７‬ﻧﻪ‬
‫د ﻣﺎﻳﻌﺎﺗﻮ ﺣﺠﻢ‬
‫‪ -1‬ﻳﻮ ﭘﻼﺳﺘﻴﮑﻲ ﺑﻮﺗﻞ ﻟﻪ اوﺑﻮ ＇ﺨﻪ ډک ﮐ‪７‬ئ‪.‬‬
‫‪ -2‬ﺳﺮ ﻳ‪ ３‬ﭘﻪ ﺳﺮﭘﻮښ ﺑﻨﺪ او ！ﻴﻨﮏ وﺗ‪７‬ئ‪ ،‬ﺑﻴﺎ ﺑﻮﺗﻞ ﺗﻪ‬
‫ﻓﺸﺎر ورﮐ‪７‬ئ‪ ،‬ﻟﻴﺪﻟﻲ ﺑﺪﻟﻮﻧﻮﻧﻪ ﻳﺎدداﺷﺖ ﮐ‪７‬ئ‪.‬‬
‫‪ -3‬ﮐﻪ ﭘﻼﺳﺘﻴﮑﻲ ﺑﻮﺗﻞ ﺗﺮ ﻧﻴﻤﺎﻳﻲ ﭘﻮرې ﻟﻪ اوﺑﻮ ＇ﺨﻪ‬
‫ډک ﮐ‪７‬ئ او ﻓﺸﺎر ﭘﺮې راوړئ‪ ،‬ﭘﻪ دې ‪請‬ﻮرت ﮐ‪ ３‬ﺑﻪ‬
‫ﮐﻮم ﺑﺪﻟﻮن ﮔﻮرى؟ ﺧﭙﻠﻲ ﻟﻴﺪﻧﻲ ﻳﺎدداﺷﺖ ﮐ‪７‬ئ‪.‬‬
‫)‪ (١-١٤‬ﺷﮑﻞ ﻟﻪ اوﺑﻮ ＇ﺨﻪ ﭘﺮ ﻧﻴﻢ ډک ﺑﻮﺗﻞ ﻓﺸﺎر راوړل ﺷﻮى دى‪.‬‬
‫‪8‬‬
 ‫‪－‬ﺎز ﺣﺎﻟﺖ‬
‫د ‪－‬ﺎز ﺣﺎﻟﺖ ﻫﻢ د ﻣﺎدې ﻟﻪ درې ‪－‬ﻮﻧﻮ ﺣﺎﻻﺗﻮ ＇ﺨﻪ ﻳﻮ ﺣﺎﻟﺖ دى‪.‬‬
‫)‪ (١-١٦‬ﺷﮑﻞ د ‪－‬ﺎز ذرې‬
‫)‪ (١-١٥‬ﺷﮑﻞ ﻟﻪ ﻫﻮا ＇ﺨﻪ ډﮐﻪ ﭘﻮﮐﺎ‪９１‬‬
‫د ‪－‬ﺎزوﻧﻮ د ذراﺗﻮ ﺗﺮﻣﻨ‪ ＃‬د ﺟﺬب ﻗﻮه د ﻣﺎﻳﻌﺎﺗﻮ ﭘﻪ ﭘﺮﺗﻠﻪ ﻟ‪８‬ه او ﻓﺎ‪請‬ﻠﻪ ﻳ‪ ３‬زﻳﺎﺗﻪ وي؛ ﻧﻮ‬
‫د ذراﺗﻮ د ﺣﺮﮐﺖ ﭼ＂ﮑﺘﻴﺎ ﻳ‪ ３‬زﻳﺎﺗﻪ ده‪ .‬د اوﺑﻮ ﺑ‪７‬اﺳﻮﻧﻪ‪ ،‬ﻫﻮا او ﻧﻮر ﭼ‪！ ３‬ﺎﮐﻠﻰ ﺷﮑﻞ‬
‫او ﺣﺠﻢ ﻧﻠﺮي‪ ،‬د ‪－‬ﺎز ﺣﺎﻟﺖ ﻟﺮي‪.‬‬
‫ﮐ‪７‬ﻧﻪ‬
‫د ‪－‬ﺎزوﻧﻮ د ﺣﺠﻢ ﺑﺪﻟﻮن‬
‫دﺷــﺮﺑﺖ ﺗﺶ ﭘﻼﺳــﺘﻴﮑﻲ ﺑﻮﺗﻞ ﺳﺮ＊ــﻪ وﺗ‪７‬ئ‪ ،‬ﺑﻴﺎ د ﻳﻮه‬
‫ﻻس ﭘﻪ واﺳﻄﻪ ورﺑﺎﻧﺪې ﻓﺸﺎر راوړئ‪＇ ،‬ﻪ ﺑﻪ ﭘ‪ ）５‬ﺷﻲ؟‬
‫ﺁﻳﺎ ﺳﺘﺎﺳ‪ ３‬ﻟﻪ ﻧﻈﺮه ‪－‬ﺎزوﻧﻪ ！ﺎﮐﻠﻰ ﺷﮑﻞ او ﺣﺠﻢ ﻟﺮي؟‬
‫)‪ (١-١٧‬ﺷﮑﻞ د ﻓﺸﺎر ﭘﻪ وﺳﻴﻠﻪ د ‪－‬ﺎزوﻧﻮ د ﺣﺠﻢ ﺑﺪﻟﻮن‬
‫‪9‬‬
 ‫د ﻣﺎدې ﺣﺎﻻت او ﺗﻮدوﺧﻪ‬
‫د ﻣﺎدې ﭘﺮ ﺣﺎﻻﺗﻮ د ﺗﻮدوﺧ‪ ３‬اﻏ‪５‬ﺰې ＇ﻪ دي؟ اﻳﺎ اﻧﺮژي د ﻣﺎدې ﻓﺰﻳﮑﻲ ﺣﺎﻟﺖ‬
‫ﺑﺪﻟــﻮي؟ ﻟﮑﻪ ＇ﻨ‪／‬ــﻪ ﭼ‪ ３‬د ﻣﺎدې ﭘﻪ درې ‪－‬ﻮﻧﻲ ﺣﺎﻟﺖ ﮐ‪ ３‬ﻣﻮوﻟﻮﺳــﺘﻞ‪ ،‬د‬
‫ﺟﺎﻣﺪاﺗﻮ‪ ،‬ﻣﺎﻳﻌﺎﺗﻮ او ‪－‬ﺎزاﺗﻮ د ذراﺗﻮ ﺗﺮﻣﻨ‪ ＃‬د ﺟﺎذﺑ‪ ３‬ﻗﻮه ﺗﻮﭘ‪５‬ﺮ ﻟﺮي‪ .‬ﭘﻪ ﻫﻤﺪې‬
‫ډول ﺗﻮدوﺧــﻪ ﻫﻢ ﭘﺮ ﻣﻮادو اﻏ‪５‬ﺰه ﮐــﻮي او د ﻣﺎدې د ﻓﺰﻳﮑﻲ ﺣﺎﻟﺖ د ﺑﺪﻟﻮن‬
‫ﻻﻣﻞ ‪－‬ﺮ‪＄‬ﻲ‪.‬‬
‫د اوﺑﻮ درې ﺣﺎﻟﺘﻮﻧﻪ‬
‫ﮐﻪ ﻳﻮ ﻣﻘﺪار اوﺑﻪ ﭘﻪ ﻳﻮه ﻟﻮ＊ﻲ ﮐ‪ ３‬واﭼﻮو او ﭘﻪ ﻳﺨﭽﺎل ﮐ‪ ３‬ﻳ‪ ３‬ﮐ‪８５‬دو‪ ،‬ﻳﻮ ＇ﻪ‬
‫وﺧﺖ وروﺳﺘﻪ وﻟ‪ ３‬اوﺑﻪ )ﻣﺎﻳﻊ( ﭘﻪ ﻳﺦ )ﺟﺎﻣﺪ( ﺣﺎﻟﺖ ﺑﺪﻟﻴ‪８‬ي؟‬
‫او ﮐﻪ ﻳﺦ ﺗﻪ ﭘﻪ ﻳﻮه ﻟﻮ＊ﻲ ﮐ‪ ３‬ﺗﻮدﺧﻪ ورﮐ‪７‬ئ‪ ،‬وﻟ‪ ３‬ﻳﺦ )ﺟﺎﻣﺪ( ﭘﻪ اوﺑﻮ )ﻣﺎﻳﻊ( ﺑﺪﻟ‪８５‬ي؟‬
‫ﮐﻠﻪ ﭼ‪ ３‬اوﺑﻮ ﺗﻪ ډﻳﺮه ﺗﻮدوﺧﻪ ورﮐ‪７‬ل ﺷﻲ‪ ،‬وﻟﻰ ﭘﻪ ﺑﺨﺎر ﺑﺪﻟ‪８５‬ي؟‬
‫ﻻﻣﻞ ﻳ‪ ３‬دادى ﭼ‪ ３‬د ﺗﻮدوﺧ‪ ３‬ﭘﻪ اﻏ‪５‬ﺰه د ﻣﺎدې د ذراﺗﻮ ﺗﺮﻣﻨ‪ ＃‬د ﺟﺬب ﻗﻮه‬
‫ﮐﻤ‪５‬ــ‪８‬ي‪ ،‬ﭘﻪ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﮐ‪ ３‬ﻣﺎﻟﻴﮑﻮﻟﻮﻧﻪ ﻟﻪ ﻳــﻮ ﺑﻞ ＇ﺨﻪ ﻟﻴﺮې ﮐ‪８５‬ي او ﭘﻪ ﺣﺮﮐﺖ‬
‫را‪＄‬ــﻲ‪ ،‬ﻳﻌﻨ‪ ３‬ﺟﺎﻣﺪ ﻳﺦ ﭘﻪ ﻣﺎﻳﻊ اوﺑﻮ ﺑﺪﻟ‪５‬ــ‪８‬ي‪ ،‬ﭘﻪ ﻫﻤﺪې ﺗﻮ‪－‬ﻪ د ﺗﻮدوﺧ‪ ３‬ﻟﻪ‬
‫ﮐﺒﻠﻪ ﻣﺎﻳﻊ اوﺑﻪ ﭘﻪ ﺑﺨﺎر ﺑﺪﻟ‪８５‬ي‪.‬‬
‫د ﻣﻮادو ﭘﺮ ﺣﺠﻢ د ﺗﻮدوﺧ‪ ３‬اﻏ‪５‬ﺰه‬
‫ﺁﻳــﺎ ﮐﻠﻪ ﻣﻮ ﭘﺎم ﺷــﻮى ﭼ‪ ３‬ﮐﻪ ﭼﻴــﺮې د ﮐﻮم ﺑﻮﺗﻞ ﻓﻠﺰي ﺳــﺮ ﭘﻮښ ﺧﻼص‬
‫ﻧﺸﻲ؛ ﻧﻮ ﭘﻪ ‪－‬ﺮﻣﻮ اوﺑﻮ ﮐ‪ ３‬د داﺧﻠ‪５‬ﺪو ﺳﺮه ﺧﻼص ﺷﻮى وي‪.‬‬
‫دوﺑﻲ‬ ‫ژﻣﻰ‬
‫)‪ (١-١٨‬ﺷﮑﻞ ﭘﻪ دوﺑﻲ او ژﻣﻲ ﮐ‪ ３‬د ﺑﺮ‪＋４‬ﻨﺎ ﻣﺰي‬
‫‪10‬‬
 ‫وﻟ‪ ３‬د ﺑﺮ‪＋４‬ــﻨﺎ ﻣﺰي د ﺑﺮ‪＋４‬ﻨﺎ ﭘﻪ ﺳــﺘﻨﻮ ﮐ‪ ١-١٨) ３‬ﺷﮑﻞ( ﭘﻪ ‪＄‬ﻮړﻧﺪ‬
‫ډول ﺗــ‪７‬ي؟ دې ډول ﭘ‪＋５‬ــﻮ او دې ﺗﻪ د ورﺗﻪ ﻧﻮرو ﭘ‪＋５‬ــﻮ ﻻﻣﻠﻮﻧﻪ ＇ﻪ‬
‫دي؟‬
‫ﭘﻪ دې ﻟﻮﺳــﺖ ﮐ‪ ３‬د ﻣــﻮادو ﭘﺮ ﺣﺠﻢ ﺑﺎﻧــﺪې د ﺗﻮدوﺧ‪ ３‬اﻏ‪５‬ﺰې زده‬
‫ﮐﻮئ‪ ،‬ﭘﻮرﺗﻨﻴﻮ او دې ﺗﻪ ورﺗﻪ ﻧﻮرو ﭘﻮ＊ﺘﻨﻮ ﺗﻪ ‪＄‬ﻮاب ورﮐﻮﻻى ﺷﺊ‪.‬‬
‫اﻧﺒﺴﺎط او اﻧﻘﺒﺎض‬
‫د ＊‪＋５‬ــﻪ ﻳ‪ ３‬ﺑﻮﺗﻞ ﭘﻪ ﺳــﺮ ﮐ‪ ３‬ﻳﻮه ﭘﻮﮐﺎ‪１‬ﻪ ﻟﻪ )‪ (١-١٩‬ﺷﮑﻞ ﺳﺮه ﺳﻤﻪ‬
‫ﮐﻠﮑــﻪ و ﺗ‪７‬ئ او ﺑﻮﺗﻞ ﭘــﻪ ‪＄‬ﻮښ اوﺑﻮ ﮐ‪ ３‬ﮐ‪８５‬دئ‪＇ ،‬ﻪ ډول ﭘ‪＋５‬ــﻪ ﺑﻪ‬
‫و‪－‬ﻮرئ؟‬
‫ﻟﻴﺪل ﮐ‪８５‬ي ﭼ‪ ３‬د ﺑﻮﺗﻞ داﺧﻠ‪ ３‬ﻫﻮا د ﺗﻮدﻳﺪو ﻟﻪ اﻣﻠﻪ د ﭘﻮﮐﺎ‪ ３１‬ﺣﺠﻢ‬
‫زﻳﺎﺗــﻮي‪ .‬ﺳــﺒﺐ ﻳ‪ ３‬دا دى ﭼــ‪ ３‬د ﻫﻮا )ﻣــﺎدې( د ﻣﺎﻟﻴﮑﻮﻟﻮﻧﻮ ﺗﺮﻣﻨ‪＃‬‬
‫ﻓﺎ‪請‬ﻠﻪ د ﺗﻮدوﺧ‪ ３‬ﻟﻪ اﻣﻠﻪ زﻳﺎﺗ‪８５‬ي‪.‬‬
‫)‪ (١-١٩‬ﺷﮑﻞ د ﺗﻮدوﺧ‪ ３‬ﻟﻪ ﮐﺒﻠﻪ د ﻫﻮا ﺍﻧﺒﺴﺎﻁ‬
‫ﮐ‪７‬ﻧﻪ‬
‫ﺏ‬ ‫ﺍﻟﻒ‬
‫د ﭘﺎرې )ﺳﻴﻤﺎﺑﻮ( اﻧﺒﺴﺎط او اﻧﻘﺒﺎض‬
‫ﮐﻪ ﻳﻮ ﺗﺮﻣﺎﻣﻴﺘﺮ ﭘﻪ ا‪４‬ﺸﻴﺪﻟﻮ اوﺑﻮ ﮐ‪ ３‬داﺧﻞ ﺷﻲ‪ ،‬د ﻫﻐﻪ ﻣﺎﻳﻊ ﺳﻴﻤﺎب ﻟﻮړ‪８４‬ي‪.‬‬
‫وﻟ‪ ３‬ﺳﻴﻤﺎب ﭘﻪ ＊‪＋５‬ﻪ ﻳﻲ ﻧﻞ ﮐ‪ ３‬ﻟﻮړ‪８４‬ي؟‬
‫اوس ﮐــﻪ ﺗﺮﻣﺎﻣﻴﺘﺮ دﻳــﺦ ！ﻮ！ﻮ ﭘﻪ ﻣﻨ‪ ＃‬ﮐ‪ ３‬ورداﺧــﻞ ﮐ‪７‬و ＇ﻪ ﻟﻴﺪﻟﻲ‬
‫ﺷﺊ؟ ﻻﻣﻞ ﻳ‪ ３‬ﺑﻴﺎن ﮐ‪７‬ئ‪.‬‬
‫)‪ (١-٢٠‬ﺷﮑﻞ اﻟﻒ‪ -‬دﺳﻴﻤﺎﺑﻮ اﻧﺒﺴﺎط دﺗﻮدوﺧ‪ ３‬ﻟﻪ ﮐﺒﻠﻪ‬
‫ب‪ -‬د ﺳﻴﻤﺎﺑﻮ اﻧﻘﺒﺎض د ﺳ‪＊７‬ﺖ ﭘﻪ وﺧﺖ ﮐ‪３‬‬
‫د ﺗﻮدوﺧ‪ ３‬ﭘﻪ زﻳﺎﺗﻴﺪو د ﺟﺴــﻤﻮﻧﻮ ﺣﺠﻢ اﻧﺒﺴــﺎط ﮐﻮي‪ ،‬ﺣﺠﻢ ﻳ‪ ３‬زﻳﺎﺗﻴ‪８‬ي او د‬
‫ﺗﻮدوﺧ‪ ３‬ﭘﻪ ﮐﻤﻴﺪو د ﺟﺴﻤﻮﻧﻮ ﺣﺠﻢ اﻧﻘﺒﺎض ﮐﻮي او ﺣﺠﻢ ﻳ‪ ３‬ﮐﻤ‪８５‬ي‪.‬‬
‫‪11‬‬
 ‫ﺑ‪７‬اس او ﺗﺮاﮐﻢ‬
‫د ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧــ‪ ９‬دورې ﭘﻪ ﺳــﺎﻳﻨﺲ ﮐ‪ ３‬ﻣــﻮ زده ﮐ‪７‬ي ﭼ‪ ３‬د ﻣﺎﻳﻊ ﺑﺪﻟﻴــﺪل ﭘﻪ ﺑ‪７‬اس‪،‬‬
‫ﺑ‪７‬اس ﮐﻴﺪل ﺑﻠﻞ ﮐ‪８５‬ي‪ .‬ﭘﻪ دې ！ﻮﻟﮕﻲ ﮐ‪ ３‬ﻟﻮﻟﺊ ﭼ‪ ３‬اوﺑﻪ او ﻧﻮر ﻣﺎﻳﻌﺎت ＇ﻨﮕﻪ‬
‫ﺗﺒﺨﻴﺮ‪８４‬ي‪ .‬دا ﻣﻮﻫﻢ وﻳﻠﻲ دي ﭼ‪ ３‬د اوﺑﻮ ﻣﺎﻟﻴﮑﻮﻟﻮﻧﻪ ﻳﻮﺑﻞ ﺟﺬﺑﻮي‪ .‬د اوﺑﻮ او ﻳﺎ‬
‫ﮐﻮﻣ‪ ３‬ﺑﻠ‪ ３‬ﻣﺎﻳﻊ ﻣﺎﻟﻴﮑﻮﻟﻮﻧﻪ ﭼ‪ ３‬ﭘﻪ ﺳﻄﺢ ﮐ‪ ３‬واﻗﻊ دي‪ ،‬د داﺧﻠ‪ ３‬ﻣﺎﻟﻴﮑﻮﻟﻮﻧﻮ ﭘﻪ‬
‫)‪ (١-٢١‬ﺷــﮑﻞ د اوﺑــﻮ ﻣﺎﻟﻴﮑﻮﻟﻮﻧﻪ د‬
‫واﺳﻄﻪ ﺟﺬﺑ‪８５‬ي‪ ،‬ﻟﻪ دې ﮐﺒﻠﻪ ﻟﻪ ﻣﺎﻳﻊ ﻳﺎ اوﺑﻮ ＇ﺨﻪ ﭘﻪ اﺳﺎﻧ‪ ９‬ﺟﻼ ﮐﻴﺪاى ﻧﻪ ﺷﻲ‬ ‫ﻣﺎﻳﻊ ﭘﻪ ﺳﻄﺢ ﺟﺬﺑ‪８５‬ي‪.‬‬
‫ﺗﺮ ＇ﻮ ﻫﻮا ﺗﻪ ﭘﻮرﺗﻪ ﺷﻲ‪ (١-٢١) .‬ﺷﮑﻞ‪.‬‬
‫ﭘﻪ دې ﺣﺎﻟﺖ ﮐ‪ ３‬ﮐﻠﻪ ﭼ‪ ３‬د ﻣﺎﻳﻊ ﻣﺎﻟﻴﮑﻮﻟﻮﻧﻪ ﭘﻪ ﭘﺮﻟﻪ ﭘﺴ‪ ３‬ﺗﻮﮔﻪ ﭘﻪ ﭼ＂ﮑ‪ ９‬ﺳﺮه‬
‫ﭘﻪ ﺣﺮﮐﺖ ﮐ‪ ３‬وي‪ ،‬داﺧﻠﻲ ﻣﺎﻟﻴﮑﻮﻟﻮﻧﻪ د ﺳــﻄﺤ‪ ３‬ﻟﻪ ﻣﺎﻟﻴﮑﻮﻟﻮﻧﻮ ﺳــﺮه ！ﮑﺮ‬
‫ﮐﻮي او ﺿﺮﺑﻪ وارد وي )‪ (١-٢٢‬ﺷﮑﻞ‪.‬‬
‫ﮐﻪ ﭘﻪ ﺳــﻄﺤ‪ ３‬ﻣﺎﻟﻴﮑﻮﻟﻮﻧﻮ وارده ﺷــﻮى ﻗﻮه ﻧﻈﺮ د ﻣﺎﻟﻴﮑﻮﻟﻮﻧﻮ ﺗﺮﻣﻨ‪ ＃‬د ﺟﺬب‬ ‫)‪ (١-٢٢‬ﺷــﮑﻞ د ﻣﺎﻳــﻊ ﻻﻧﺪﻳﻨــ‪９‬‬
‫ﻣﺎﻟﻴﮑﻮﻟﻮﻧﻪ د ﺳــﻄﺤ‪ ３‬ﭘــﻪ ﻣﺎﻟﻴﮑﻮﻟﻮﻧﻮ‬
‫ﻗﻮاوې ＇ﺨﻪ زﻳﺎﺗﻪ وي‪ .‬ﻣﺎﻟﻴﮑﻮﻟﻮﻧﻪ د ﻣﺎﻳﻊ ﻟﻪ ﺳﻄﺤ‪＇ ３‬ﺨﻪ ﺟﻼ او ﻫﻮا ﺗﻪ ﭘﻮرﺗﻪ‬ ‫ﺿﺮﺑﻪ وﻫﻲ‪.‬‬
‫ﮐ‪８５‬ي‪ .‬ﭘﻪ دې ﺗﻮﮔﻪ ﻣﺎﻳﻊ ﭘﻪ ﺑ‪７‬اس ﺗﺒﺪﻳﻠ‪８５‬ي‪ (١-٢٣) .‬ﺷﮑﻞ‪.‬‬
‫د ﻣﺎﻳﻌﺎﺗﻮ ﺗﺒﺨﻴﺮﻳﺪل د ﺣﺮارت ﭘﻪ ！ﻮﻟﻮ درﺟﻮ ﮐ‪ ３‬ﺗﺮﺳﺮه ﮐ‪８５‬ي‪.‬‬
‫د ﺗﻮدوﺧﻲ او ﻓﺸــﺎر ﻻﻧﺪې ﺑ‪７‬اﺳﻮﻧﻪ ﺳﺮه ﻧﻴ‪８‬دې ﮐﻴ‪８‬ي دﻣﺎﻟﻴﮑﻮﻟﻮﻧﻮ ﺗﺮﻣﻨ‪ ＃‬ﻳ‪３‬‬
‫وا！ــﻦ ﮐﻢ او د ﺟﺬب ﻗﻮه ﻳ‪ ３‬زﻳﺎﺗ‪８５‬ي‪ .‬ﭘﻪ دې ډول ﺑ‪７‬اﺳــﻮﻧﻪ ﭘﻪ ﻣﺎﻳﻊ او ﻣﺎﻳﻊ ﭘﻪ‬
‫ﺟﺎﻣــﺪ ﺑﺪﻟ‪８５‬ي ﭼ‪ ３‬دې ډول ﻋﻤﻠﻴﻲ ﺗﻪ ﺗﺮاﮐﻢ واﻳ‪３‬؛ د ﺑﻴﻠ‪ ３／‬ﭘﻪ ﺗﻮ‪－‬ﻪ‪ :‬د اوﺑﻮ‬
‫)‪ (١-٢٣‬د اوﺑﻮ ﻳﻮ ﺷﻤﻴﺮ ﻣﺎﻟﻴﮑﻮﻟﻮﻧﻪ‬
‫ﺑ‪７‬اﺳﻮﻧﻪ ﭘﻪ ورﻳ‪ ،＃‬ﺑﺎران او واورې ﺑﺪﻟﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫ﻫﻮا ﺗﻪ ﭘﻮرﺗﻪ ﮐ‪８５‬ي‪.‬‬
‫ﻓﮑﺮ وﮐ‪７‬ﺉ‬
‫ﺗﺠﺮﺑ‪ ３‬ﻋﻤﻠﻲ ﮐ‪７‬ئ او ﻻﻧﺪې ﭘﻮ＊ﺘﻨ‪ ３‬ﺗﻪ ‪＄‬ﻮاب ورﮐ‪７‬ئ‪:‬‬
‫اﻳﺎ د ﻣﺎﻳﻊ ﺗﻮدول د ﺗﺒﺨﻴﺮﻋﻤﻠﻴﻪ ﮔ‪７‬ﻧﺪي ﮐﻮي؟‬
‫ﮐ‪７‬ﻧﻪ‬
‫اﻳﺎد ﭘﺮاخ ﻟﻮ＊ﻲ اوﺑﻪ ژر ﺗﺒﺨﻴﺮ‪８４‬ي ﮐﻪ د ﺗﻨﮓ؟‬
‫ﮐﻪ ﻣﻴﻨ‪％‬ﻞ ﺷﻮې ﺟﺎﻣ‪ ３‬د ﺑﺎد ﭘﻪ ﻣﻘﺎﺑﻞ ﮐ‪ ３‬و ‪７＄‬ول ﺷﻲ ﭘﻪ وﭼﻴﺪوﻳ‪＇ ３‬ﻪ اﻏ‪５‬ﺰه ﻟﺮي؟‬
‫‪12‬‬
 ‫د ﻣﺎدې ﺧﻮاص‬
‫ﺗﺎﺳ‪ ３‬ﭘﻪ ﺗﻴﺮو درﺳﻮﻧﻮﮐ‪ ３‬وﻟﻮﺳﺘﻞ ﭼ‪ ３‬د ﺗﻮدوﺧ‪ ３‬ﭘﻪ اﻏ‪５‬ﺰه ﻳﺦ)ﺟﺎﻣﺪ( ﭘﻪ اوﺑﻮ‬
‫)ﻣﺎﻳﻊ( ﺗﺒﺪﻳﻠ‪８５‬ي‪ .‬دې ډول ﺑﺪﻟﻮن ﺗﻪ ﻓﺰﻳﮑﻲ ﺑﺪﻟﻮن واﻳﻲ‪.‬‬
‫)‪ (١-٢٤‬ﺷﮑﻞ د اوﺑﻮ ﺟﺎﻣﺪ او ﻣﺎﻳﻊ ﺣﺎﻟﺘﻮﻧﻪ ﻳﻮ د ﺑﻞ ﭘﻪ ﺧﻮا ﮐ‪３‬‬
‫د ﻳــﻮه ﺑﺪﻟﻮن ﭘ‪５‬ﮋﻧﺪل ﻫﺮ ﻣﻬﺎل دوﻣﺮه اﺳــﺎن ﻧﻪ وي‪ ،‬ﮐ‪５‬ﺪاى ﺷــﻲ ﭼ‪ ３‬د ﻧﻮرو‬
‫ﺧﺼﻮ‪請‬ﻴﺎﺗﻮ ﻟﻪ ﺑﺪﻟﻮن ﺳﺮه ﻫﻢ ﻳﻮ‪＄‬ﺎى وي‪ .‬د ﻣﺎدې ﺧﻮاص ﭘﻪ دوه ډوﻟﻪ دي‪.‬‬
‫ﻓﺰﻳﮑــﻲ ﺧﻮاص او ﮐﻴﻤﻴﺎوي ﺧﻮاص‪ .‬ﭘﻪ دې ＇ﭙﺮﮐﻲ ﮐ‪ ３‬ﻓﺰﻳﮑﻲ ﺧﻮاص او‬
‫ﭘــﻪ ﭘﻨ‪％‬ﻢ ＇ﭙﺮﮐﻲ ﮐــ‪ ３‬ﮐﻴﻤﻴﺎوي ﺧﻮاص )ﭘﻪ ﮐﻴﻤﻴﺎوي ﺗﻌﺎﻣﻠﻮﻧﻮ ﮐ‪ (３‬ﻟﻮﺳــﺘﻞ‬
‫ﮐ‪８５‬ي‪.‬‬
‫د ﻣﺎدې ﻓﺰﻳﮑﻲ ﺧﻮاص‬
‫ﮐﻪ ﻣﻮږ د اوﺑﻮ درې ﮔﻮﻧﻰ ﺣﺎﻟﺖ )ﺟﺎﻣﺪ‪ ،‬ﻣﺎﻳﻊ او ﮔﺎز( ﭘﻪ ﻧﻈﺮ ﮐ‪ ３‬وﻧﻴﺴﻮ ﻧﻮ ﭘﻪ‬
‫درې واړو ﺣﺎﻟﺘﻮﻧﻮ ﮐ‪ ３‬اوﺑﻪ دي‪ ،‬ﻣﮕﺮ ﻇﺎﻫﺮي ﺑ‪２‬ﻪ ﻳ‪ ３‬ﺳــﺮه ﺗﻮﭘﻴﺮ ﻟﺮي‪ .‬ﭘﻪ ﻫﻐﻪ‬
‫ﺑﺪﻟﻮﻧﻮﻧﻮ ﮐ‪ ３‬ﭼ‪ ３‬د ﻣﺎدې ا‪請‬ﻞ ﺑﺪﻟﻮن وﻧﻪ ﮐ‪７‬ي او ﻳﻮازې ﭘﻪ ﻇﺎﻫﺮ ﮐ‪ ３‬ﺑﺪﻟﻮن‬
‫راﺷﻲ‪ ،‬د ﻓﺰﻳﮑﻲ ﺑﺪﻟﻮﻧﻮﻧﻮ ﭘﻪ ﻧﺎﻣﻪ ﻳﺎد‪８４‬ي‪.‬‬
‫ﭘﻪ دې ！ﻮﻟﮕﻲ ﮐ‪ ３‬ﺑﻪ ﻳ‪＄ ３‬ﻴﻨ‪ ３‬ﺧﻮاص وﻟﻮﻟﻮ‪.‬‬
‫‪13‬‬
 ‫رﻧﮓ‬
‫رﻧﮓ د ﻓﺰﻳﮑﻲ ﺧﻮا‪請‬ﻮ ﻟﻪ ډﻟ‪＇ ３‬ﺨﻪ دى ﭼ‪ ３‬د ﻣﻮادو ﭘﻪ ﭘﻴﮋﻧﺪﻟﻮ ﮐ‪ ３‬ور‪＄‬ﻴﻨ‪３‬‬
‫ﮐﺎر اﺧ‪５‬ﺴﺘﻞ ﮐ‪８５‬ي‪.‬‬
‫د ﺑ‪５‬ﻠ‪／‬ــ‪ ３‬ﭘــﻪ ﺗﻮﮔﻪ‪ :‬ﺧﺎﻟﺼ‪ ３‬اوﺑﻪ ﺑ‪ ３‬رﻧﮕﻪ وي او ﺷــﻴﺪې ﺳــﭙﻴﻦ رﻧﮓ ﻟﺮي‪.‬‬
‫ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻣﻮاد ﻣﺨﺘﻠﻒ رﻧﮕﻮﻧﻪ ﻟﺮي‪.‬‬
‫)‪ (١-٢٥‬ﺷﮑﻞ ﻣﻴﻮي ﭘﻪ ﻣﺨﺘﻠﻔﻮ رﻧﮕﻮﻧﻮ‬
‫ﺧﻮﻧﺪ )ذاﻳﻘﻪ(‬
‫)‪ (١-٢٦‬ﺷﮑﻞ ﺗﻪ وﮔﻮرئ‪ ،‬أﻳﺎ ！ﻮﻟ‪ ３‬ﻣﻴﻮې )ﭼ‪ ３‬ﭘﻪ ﺷﮑﻞ ﮐ‪ ３‬ﻟﻴﺪل ﮐ‪８５‬ي(‬
‫ﻳﻮ ډول ﺧﻮﻧﺪ ﻟﺮي؟ د ﺑﻮرې او ﻣﺎﻟﮕ‪ ３‬ﺧﻮﻧﺪ ＇ﻪ ډول دى؟‬
‫ﺧﺎﻟﺼ‪ ３‬اوﺑﻪ ﺧﻮﻧﺪ ﻧﻪ ﻟﺮي او د ﻣﻮادو ﺧﻮﻧﺪوﻧﻪ ﻳﻮه ﻟﻪ ﺑﻞ ﺳﺮه ﺗﻮﭘﻴﺮ‬
‫ﻟﺮى‪ .‬د ﺧﻮﻧﺪ ﭘﻪ واﺳﻄﻪ ﻣﻮاد ﻳﻮ ﻟﻪ ﺑﻠﻪ ﺟﻼ ﮐﻮﻻى ﺷﻮ‪.‬‬
‫ﭘﺎم‪ :‬ﭘﻪ ﻳﺎد وﻟﺮئ ﭼــ‪ ３‬د ﮐﻴﻤﻴﺎوي ﻣﻮادو‬
‫ﺧﻮﻧــﺪ وﻧــﻪ ＇ﮑﺊ ‪＄‬ﮑــﻪ ‪＄‬ﻴﻨ‪ ３‬ﻳ‪３‬‬
‫)‪ (١-٢٦‬ﺷــﮑﻞ ﻣﺨﺘﻠﻔــ‪ ３‬ﻣﻴــﻮې‬
‫زﻫﺮي وي‪.‬‬ ‫ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺧﻮﻧﺪوﻧﻪ ﻟﺮي‬
‫‪14‬‬
 ‫ﺑﻮی‬
‫ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻣﻮاد ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺑﻮﻳﻮﻧﻪ ﻟﺮي؛ د ﺑ‪５‬ﻠ‪ ３／‬ﭘﻪ ﺗﻮﮔﻪ‪ :‬ﮔﻼن ﭼ‪ ３‬ډ‪４‬ﺮ زﻳﺎت ﻳ‪＊ ３‬ﻪ ﺑﻮى ﻟﺮي‪.‬‬
‫)‪ (١-٢٧‬ﺷﮑﻞ ﻫﺮ ﮔﻞ ﺟﻼ رﻧﮓ او ﺑﻮى ﻟﺮي‬
‫ﺧﺎﻟﺼ‪ ３‬اوﺑﻪ ﺑﻮى ﻧﻪ ﻟﺮي‪＄ .‬ﻴﻨ‪ ３‬ﻣﻮاد ﺗﺨﺮ‪４‬ﺶ ﮐﻮوﻧﮑﻰ ﺑﻮى ﻟﺮي‪.‬‬
‫ﭘﺎم‪ :‬ﭘﺎم ﮐﻮي ﭼ‪ ３‬ﮐﻴﻤﻴﺎوي ﻣﻮاد ﺑﻮى ﻧﻪ‬
‫ﮐ‪７‬ئ‪＄ ،‬ﮑﻪ ‪＄‬ﻴﻨ‪ ３‬ﮐﻴﻤﻴﺎوي ﻣﻮاد زﻫﺮي‬
‫ﺑﻮى ﻟﺮي‪.‬‬
‫‪＄‬ﻼ‬
‫‪＄‬ﻼ د ﻓﻠﺰوﻧﻮ ﻓﺰﻳﮑﻲ ﺧﺎ‪請‬ﻴﺖ دى‪＄ .‬ﻴﻨ‪３‬‬
‫ﻓﻠﺰوﻧــﻪ ‪＄‬ﻼ ﻟﺮوﻧﮑﻲ وي؛ ﻟﮑﻪ‪ :‬ﺳــﺮه زر‪،‬‬
‫ﺳﭙﻴﻦ زر او ﻧﻮر او ﻏﻴﺮ ﻓﻠﺰوﻧﻪ ‪＄‬ﻼ ﻧﻪ ﻟﺮي‪.‬‬
‫ﻟﮑﻪ‪ :‬ﺳﮑﺎره)ﮐﺎرﺑﻦ(‪ ،‬ﺳﻠﻔﺮ او ﻧﻮر‪.‬‬
‫)‪ (١-٢٨‬ﺷﮑﻞ ﻟﻪ ﺳﺮو زرو ＇ﺨﻪ ﺟﻮړې ﺷﻮې ﮔﺎ‪３１‬‬
‫‪15‬‬
 ‫دوﻳﻠ‪ ３‬ﮐﻴﺪو！ﮑﻰ‬
‫د ﺗﻮدوﺧــ‪ ３‬ﻫﻐــﻪ درﺟﻪ ده ﭼ‪ ３‬ﻳﻮه ﻣﺎده ﭘﻪ ﻫﻐ‪ ３‬ﮐ‪ ３‬وﻳﻠ‪ ３‬ﮐ‪８５‬ي‪ ،‬د ﺳــﺎري ﭘﻪ ﺗﻮﮔﻪ‬
‫د ﺗﻮدوﺧ‪ ３‬ﭘﻪ واﺳــﻄﻪ ﻳﺦ ﭘﻪ ﻳﻮ اﺗﻤﻮﺳﻔﻴﺮ ﻓﺸــﺎر او ‪ 0oC‬د ﺳﻤﻨﺪر ﭘﻪ ﺳﻄﺢ ﮐ‪３‬‬
‫وﻳﻠ‪ ３‬ﮐ‪８５‬ي‪.‬‬
‫د ا‪４‬ﺸﻴﺪو ！ﮑﻰ‬
‫د ﺗﻮدوﺧ‪ ３‬ﻫﻐﻪ درﺟﻪ ده ﭼ‪ ３‬ﻳﻮه ﻣﺎﻳﻊ ﭘﻪ ﮐ‪ ３‬ﭘﻪ ا‪４‬ﺸــﻴﺪو را‪＄‬ﻲ‪ ،‬اوﺑﻪ د ﺳــﻤﻨﺪر ﭘﻪ‬
‫ﺳﻄﺢ ﮐ‪ ３‬ﭘﻪ ﻳﻮ اﺗﻤﻮﺳﻔﻴﺮ ﻓﺸﺎر او ‪ 100oC‬ﮐ‪ ３‬ﭘﻪ ا‪４‬ﺸﻴﺪو را‪＄‬ﻲ‪.‬‬
‫د ﻣﺎدې ﺷﮑﻞ او اﻧﺪازه‬ ‫)‪ (١-٢٩‬ﺷﮑﻞ د ﻳﺦ دوﻳﻠﻲ ﮐﻴﺪو！ﮑﻲ‬
‫اﻧﺪازه ﮐﻮل‬
‫د ډ‪４‬ــﺮو ﺟﺎﻣﺪو ﺟﺴــﻤﻮﻧﻮ ﻇﺎﻫﺮي ﺑ‪２‬ﻪ ﻏﻴﺮ ﻫﻨﺪﺳــﻲ او ﻏﻴــﺮ ﻣﻨﻈﻢ وي؛ ﺧﻮ‬
‫‪＄‬ﻴﻨ‪ ３‬ﻳ‪ ３‬ﻣﻨﻈﻢ ﻫﻨﺪﺳــﻲ ﺷﮑﻞ ﻟﺮي‪ .‬ﺗﺎﺳــ‪ ３‬ﭘﻪ ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧ‪ ９‬دوره ﮐ‪ ３‬د ﻫﻨﺪﺳﻲ‬
‫ﺟﺴﻤﻮﻧﻮ ﭘﻪ اﻧﺪازه ﮐﻮﻟﻮ )اوږدواﻟﻲ‪ ،‬ﻣﺴﺎﺣﺖ او ﺣﺠﻢ( ﺑﻠﺪ ﻳﺎﺳﺖ؛ د ﺑ‪５‬ﻠﮕ‪３‬‬
‫ﭘﻪ ﺗﻮﮔﻪ‪ :‬د ﻣﮑﻌﺐ ﺣﺠﻢ ﭘﻪ ﻻﻧﺪې ډول ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﮐﻮو‪:‬‬
‫ﻟﻮړواﻟﻰ × ﻟﻨ‪６‬واﻟﻰ × اوږدواﻟﻰ = د ﻣﮑﻌﺐ ﺣﺠﻢ‬
‫)‪ (١-٣١‬ﺷﮑﻞ د ﻣﮑﻌﺐ‬
‫)‪ (١-٣٠‬ﺷــﮑﻞ د اوﺑﻮ د اﻳﺸﻴﺪو ！ﮑﻰ‬
‫اﻧﺪازه ﮐﻮل‬
‫اوس ﭘﻪ دې ！ﻮﻟ‪／‬ﻲ ﮐ‪ ３‬ﮐﻮم اﺟﺴــﺎم ﭼ‪ ３‬ﻫﻨﺪﺳﻲ ﻣﻨﻈﻢ ﺷﮑﻠﻮﻧﻪ وﻧﻪ ﻟﺮي ﭘﻪ‬
‫ﻻﻧﺪې ﺗﻮﮔﻪ ﻳ‪ ３‬ﺣﺠﻢ ﻣﻌﻠﻮﻣﻮو‪.‬‬
‫‪16‬‬
 ‫ﮐ‪７‬ﻧﻪ‬
‫د ﻳﻮه ﻏﻴﺮ ﻫﻨﺪﺳﻲ ﺟﺎﻣﺪ ﺟﺴﻢ د ﺣﺠﻢ‬
‫ﻣﻌﻠﻮﻣﻮل‬
‫د اړﺗﻴـــﺎ وړ ﻟﻮازم او ﻣـــﻮاد‪ :‬درﺟﻪ ﻟﺮوﻧﮑﻰ‬
‫ﺳﻠﻨﺪر‪ ،‬اوﺑﻪ‪ ،‬د ﺗﻴ‪８‬ې ！ﻮ！ﻪ او ﺗﺎر‪.‬‬
‫ﮐ‪７‬ﻧﻼره‪ :‬ﻳــﻮ درﺟــﻪ ﻟﺮوﻧﮑﻰ ﺳــﻠﻨﺪر ﺗﺮﻧﻴﻤﺎﻳﻲ‬
‫ﭘــﻮرې ﻟﻪ اوﺑــﻮ ＇ﺨﻪ ډک ﮐ‪７‬ئ‪ ،‬وروﺳــﺘﻪ ﻳﻮه ！ﻮ！ﻪ‬
‫ﺗﻴــ‪８‬ه ﭘﻪ ﺗﺎر وﺗ‪７‬ئ او ﭘﻪ ﮐﺮاره ﻳ‪ ３‬ﭘﻪ ﺳــﻠﻨﺪر ﮐ‪ ３‬ﻧﻨﻪ‬
‫ﺑﺎﺳﺊ‪ ،‬وﮔﻮرئ ﭼ‪＇ ３‬ﻪ ﭘ‪８５＋５‬ي؟‬
‫د ﺗﻴ‪８‬ې ﺣﺠﻢ ﭘﻪ ﺳــﻠﻨﺪر ﮐ‪ ３‬د ﺑﻴ‪％‬ﺎﻳﻪ ﺷــﻮو اوﺑﻮ د‬
‫ﺣﺠﻢ ﻟﻪ ﻣﺨ‪ ３‬ﭘﻴﺪا ﮐ‪７‬ئ‪ .‬د ﺳﻠﻨﺪر درﺟﻪ ﺑﻨﺪي ﭘﻪ‬
‫)‪ (١-٣٢‬ﺷﮑﻞ درﺟﻪ ﻟﺮوﻧﮑﻰ ﺳﻠﻨﺪر‬ ‫)‪ (mL‬وي‪ .‬د ﺗﻴــ‪８‬ي ﺣﺠﻢ ﺑﻪ ﻫﻢ ﭘﻪ )‪ (mL١‬و＊ــﻮدل‬
‫ﺷﻲ‪.‬‬
‫د ﺗﻴ‪８‬و ＇ﻮ ﻧﻤﻮﻧ‪ ３‬ﭘﻪ ﭘﻮرﺗﻪ ﺗﻮﮔﻪ وازﻣﻮﻳﺊ او ﺣﺠﻤﻮﻧﻪ ﻳﻲ ﻳﺎدداﺷﺖ ﮐ‪７‬ئ‪.‬‬
‫ﮐﺜﺎﻓﺖ‬
‫د ﻳﻮه ﺟﺴﻢ د ﮐﺘﻠ‪ ３‬ﻣﻘﺪار د ﺣﺠﻢ ﭘﺮ ﻳﻮ واﺣﺪ د ﻫﻤﺪې ﺟﺴﻢ ﮐﺜﺎﻓﺖ ﭘﻪ ﻧﺎﻣﻪ ﻳﺎد‪４‬ﺮږي‪.‬‬
‫ﮐﺜﺎﻓﺖ دﻻﻧﺪې ﻓﻮرﻣﻮل ﭘﻪ واﺳﻄﻪ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﮐ‪８５‬ي‪:‬‬
‫د ﺟﺴﻢ ﮐﺘﻠﻪ‬
‫ﮐﺜﺎﻓﺖ = د ﺟﺴﻢ ﺣﺠﻢ‬
‫د ﮐﺜﺎﻓﺖ واﺣﺪ ﮔﺮام ﻓﻲ ﺳﺎﻧﺘﻲ ﻣﺘﺮ ﻣﮑﻌﺐ ﻳﺎ ﮔﺮام ﻓﻲ ﻣﻠﻲ ﻟﻴﺘﺮ دى ‪g / mL .‬‬
‫)‪(١‬‬
‫ﮐﺜﺎﻓﺖ د ﺗﻮدوﺧ‪ ３‬ﻟﻪ ﺑﺪﻟﻮن ﺳﺮه ﺳﻢ ﺑﺪﻟﻮن ﻣﻮﻣﻲ‪.‬‬
‫ﻣﺜــﺎل‪ :‬د ﻳﻮې ﺗﻴ‪８‬ې ﮐﺘﻠﻪ ‪ 20g‬او ﺣﺠﻢ ﻳ‪ 5mL ３‬دى ﮐﺜﺎﻓﺖ ﻳ‪ ３‬ﭘﻴﺪا ﮐ‪７‬ئ‪.‬‬
‫‪ 20g‬د ﺟﺴﻢ ﮐﺘﻠﻪ‬ ‫‪g‬‬ ‫ﺣﻞ‪:‬‬
‫=ﻛﺜﺎﻓﺖ‬ ‫=‬ ‫‪ 4‬ﻳﺎ ‪= 4g / mL‬‬
‫‪ 5mL‬د ﺟﺴﻢ ﺣﺠﻢ‬ ‫‪mL‬‬
‫‪m‬‬
‫=‪d‬‬ ‫د ﮐﺜﺎﻓﺖ ﻓﻮرﻣﻮل ﭘﻪ اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ ﺗﻮرو دا رﻧﮕﻪ دى‪.‬‬
‫‪V‬‬
‫‪ d‬ﮐﺜﺎﻓﺖ‪ m ،‬ﮐﺘﻠ‪ ３‬او ‪ V‬ﻟﻪ ﺣﺠﻢ ＇ﺨﻪ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪه ﮔﻲ ﮐﻮي‪ .‬ﮐﺜﺎﻓﺖ ﭘﻪ ﻓﺰﻳﮏ‬
‫ﮐ‪ ３‬ﻟﻮﺳﺘﻞ ﮐ‪８５‬ي‪.‬‬
‫‪ -1‬ﻳﻮ ﻣﻠﻲ ﻟﻴﺘﺮ ﻟﻪ ﻳﻮ ﺳﺎﻧﺘﻲ ﻣﺘﺮ ﻣﮑﻌﺐ ﺳﺮه ﻣﺴﺎوي دى‪.‬‬
‫‪17‬‬
 ‫ﮐ‪７‬ﻧﻪ‬
‫د ﮐﺜﺎﻓﺖ اﻧﺪازه ﮐﻮل‬
‫ﭘﻪ ﻳﻮې ﺗﻠﻪ ﮐ‪ ３‬د ﻳﻮې ！ﻮ！‪ ３‬ﺗﻴ‪８‬ې ﮐﺘﻠﻪ ﻣﻌﻠﻮﻣﻪ ﮐ‪７‬ئ )ﻣﻘﺪار ﻳﻲ ﭘﻴﺪا ﮐ‪７‬ئ(‪ ،‬وروﺳﺘﻪ ﻳﻲ ﺣﺠﻢ ﭘﻪ درﺟﻪ ﻟﺮوﻧﮑﻲ ﺳﻠﻨﺪر ﮐ‪ ３‬ﻣﻌﻠﻮم‬
‫او ﭘﻪ ﭘﺎي ﮐ‪ ３‬ﻳ‪ ３‬ﮐﺜﺎﻓﺖ ﭘﻪ ﭘﻮرﺗﻪ ډول ﭘﻴﺪا ﮐ‪７‬ئ‪.‬‬
‫ﻻﻣﺒﻮوﻫﻮﻧﮑﻲ او ﻏﻴﺮ ﻻﻣﺒﻮوﻫﻮﻧﮑﻲ ﺟﺴﻤﻮﻧﻪ‬
‫‪ -١‬ﻻﻣﺒﻮوﻫﻮﻧﮑﻲ ﺟﺴﻤﻮﻧﻪ‬
‫‪g‬‬
‫ﻫﻐﻪ ﺟﺴﻤﻮﻧﻪ ﭼ‪ ３‬ﮐﺜﺎﻓﺖ ﻳﻲ د او ﺑﻮ)‪ 1 mL‬ﭘﻪ ‪ ٤oC‬ﮐ‪ (３‬ﭘﻪ ﻧﺴﺒﺖ ﮐﻢ‬
‫وي د اوﺑﻮ ﭘﺮﻣﺦ ﻻﻣﺒﻮوﻫﻲ‪ ،‬ﻟﮑﻪ‪ :‬وچ ﻟﺮﮔﻰ‪ ،‬ﻏﻮړي او ﻧﻮر‪.‬‬
‫‪ -٢‬ﻏﻴﺮ ﻻﻣﺒﻮوﻫﻮﻧﮑﻲ ﺟﺴﻤﻮﻧﻪ‬
‫ﻫﻐﻪ ﺟﺴــﻤﻮﻧﻪ ﭼ‪ ３‬ﮐﺜﺎﻓﺖ ﻳﻲ د اوﺑﻮ ﭘﻪ ﭘﺮﺗﻠﻪ زﻳﺎت وي‪ ،‬ﻏﻴﺮ ﻻﻣﺒﻮوﻫﻮﻧﮑﻲ‬
‫دي او ﭘﻪ اوﺑﻮ ﮐ‪ ３‬ډوﺑ‪８５‬ي؛ ﻟﮑﻪ‪ :‬ﺗﻴ‪８‬ه‪ ،‬اوﺳﭙﻨﻪ‪ ،‬ﻣﺲ او ﻧﻮر‪.‬‬
‫ﮐ‪７‬ﻧﻪ‬
‫د ﻻﻣﺒﻮوﻫﻮﻧﮑﻮ او ﻏﻴﺮ ﻻﻣﺒﻮوﻫﻮﻧﮑﻮ ﺟﺴﻤﻮﻧﻮ ﭘﺮﺗﻠﻪ ﮐﻮل‬
‫د اړﺗﻴﺎوړ ﻟﻮازم او ﻣﻮاد‪ :‬درﺟﻪ ﻟﺮوﻧﮑﻰ ﺳﻠﻨﺪر‪ ،‬د ﺧﺎوروﺗﻴﻞ‪ ،‬ﻣﺎﻳﻊ ﻏﻮړي‪ ،‬د اوﺳﭙﻨ‪！ ３‬ﻮﺗ‪ ،３‬ﻣﺲ‪ ،‬ﺗﻴ‪８‬ې او ﺗﺎر‪.‬‬
‫ﮐ‪７‬ﻧﻼره‬
‫د ﻣﺎﻳﻌﺎﺗــﻮ ﺣﺠــﻢ ﻟﮑﻪ‪ :‬د ﺧﺎوروﺗﻴﻞ او ﻏﻮړي ﭘﻪ درﺟﻪ ﻟﺮوﻧﮑﻲ ﺳــﻠﻨﺪر ﮐ‪ ３‬ﻣﻌﻠﻮم ﮐــ‪７‬ئ‪ ،‬ﮐﺘﻠﻪ ﻳ‪ ３‬ﭘﻪ ﺗﻠﻪ ﮐ‪ ３‬ﻣﻌﻠﻮﻣﻪ ﮐ‪７‬ئ او‬
‫ﺑﻴﺎﻳ‪ ３‬ﮐﺜﺎﻓﺖ ﭘﻴﺪا ﮐ‪７‬ئ‪.‬‬
‫د ﺟﺎﻣﺪو ﺟﺴــﻤﻮﻧﻮ ﮐﺘﻠ‪ ３‬ﻟﮑﻪ‪ :‬د اوﺳــﭙﻨ‪！ ３‬ﻮ！‪ ،３‬ﻣﺲ او ﺗﻴ‪８‬ې د ﺗﻠﻮ ﭘﻪ واﺳﻄﻪ او ﺣﺠﻢ ﻳ‪ ３‬د درﺟﻪ ﻟﺮوﻧﮑﻲ ﺳﻠﻨﺪر ﭘﻪ واﺳﻄﻪ‬
‫ﭘﻴﺪا ﮐ‪７‬ئ‪ ،‬ﭘﻪ ﭘﺎى ﮐ‪ ３‬ﻧﻮﻣﻮړي ﻣﻮاد د ﮐﺜﺎﻓﺖ ﻟﻪ ﻣﺨ‪ ３‬ﭘﺮﺗﻠﻪ ﮐ‪７‬ئ ﭼ‪ ３‬ﮐﻮم ﻳﻮﻳ‪ ３‬ﻻﻣﺒﻮوﻫﻮﻧﮑﻰ او ﮐﻮم ﻳﻮﻳ‪ ３‬ﻏﻴﺮ ﻻﻣﺒﻮوﻫﻮﻧﮑﻰ‬
‫دى‪.‬‬
‫دﺗﻮدوﺧﻲ ﺗ‪５‬ﺮوﻧﻪ‪:‬‬
‫د ﺗﻮدوﺧــ‪ ３‬ﺗ‪５‬ﺮوﻧــﻪ د ﻣﻮادو ﻓﺰﻳﮑﻲ ﺧﺎ‪請‬ﻴــﺖ دى‪ .‬ﻓﻠﺰوﻧﻪ ﺗﻮدوﺧــ‪ ３‬ﺗﻪ ﻫﺪاﻳﺖ‬
‫ورﮐﻮي‪ ،‬ﮐﻠﻪ ﭼ‪ ３‬ﻳﻮه ＇ﻮﮐﻪ ﻳ‪ ３‬ﺗﻮده ﺷــﻲ ﺑﻠ‪＇ ３‬ﻮﮐ‪ ３‬ﺗﻪ ﻳ‪ ３‬ﻫﻢ ﺗﻮدوﺧﻪ رﺳ‪８５‬ي‪.‬‬
‫ﻫﻐﻪ ﺟﺴﻤﻮﻧﻪ ﭼ‪ ３‬ﺗﻮدوﺧ‪ ３‬ﺗﻪ ﻫﺪاﻳﺖ ورﮐﻮي د ﺗﻮدوﺧ‪ ３‬ﻫﺎدي ﺑﻠﻞ ﮐ‪８５‬ي‪ ،‬ﻟﮑﻪ‪:‬‬
‫اوﺳــﭙﻨﻪ‪ ،‬اﻟﻤﻮﻧﻴﻢ او ﻧﻮر او ﻫﻐﻪ ﺟﺴــﻤﻮﻧﻪ ﭼ‪ ３‬ﺗﻮدوﺧﻪ ﻧــﻪ ﺗﻴﺮوي د ﻏﻴﺮ ﻫﺎدي ﻳﺎ‬
‫ﻋﺎﻳﻖ ﺟﺴﻤﻮﻧﻮ ﭘﻪ ﻧﻮم ﻳﺎد‪８４‬ي‪.‬‬
‫‪18‬‬
 ‫ﮐ‪７‬ﻧﻪ‬
‫ﮐﻪ د اوﺳﭙﻨ‪ ３‬ﻳﺎ ﻣﺴﻲ ﺳﻴﻢ ﻳﻮه ＇ﻮ ﮐﻪ د ＇ﺮاغ ﻟﻤﺒ‪ ３‬ﺗﻪ وﻧﻴﺴﺊ ＇ﻪ ﺑﻪ ﭘ‪ ）５‬ﺷﻲ؟‬
‫)‪ (١-٣٣‬ﺷﮑﻞ د ﻓﻠﺰوﻧﻮ ﺣﺮارﺗﻲ ﻫﺪاﻳﺖ‬
‫ﮐﻪ ﺧﭙﻞ ﻻس ﭘﺮ ﻳﺦ ﮐ‪８５‬دئ‪ ،‬ﻻس ﺑﻪ ﻣﻮ ﺳــﻮړ ﺷــﻲ؛ ‪＄‬ﮑﻪ ﭼ‪ ３‬ﺗﻮدوﺧﻪ ﻟﻪ‬
‫ﻻس ＇ﺨﻪ ﻳﺦ ﺗﻪ اﻧﺘﻘﺎﻟ‪ .８５‬ﮐﻪ ﺳــﻮړ ﺟﺴــﻢ ﻟﻪ ﺗﺎوده ﺟﺴــﻢ ﺳﺮه ﭘﻪ ﺗﻤﺎس ﮐ‪３‬‬
‫ﺷــﻲ ﺳﻮړ ﺟﺴــﻢ ﺑﻪ ﺗﻮد ﺷــﻲ ‪＄‬ﮑﻪ ﭼ‪ ３‬ﺗﻮدوﺧﻪ ﻟﻪ ﺗﺎوده ﺟﺴﻢ ＇ﺨﻪ ﺳﺎړه‬
‫ﺟﺴﻢ ﺗﻪ اﻧﺘﻘﺎﻟ‪８５‬ي‪.‬‬
‫)‪ (١-٣٤‬ﺷﮑﻞ ﻟﻪ ﺗﺎوده ﺟﺴﻢ ＇ﺨﻪ ﺳﺎړه ﺟﺴﻢ ﺗﻪ ﺗﻮدوﺧﻪ ﺗﻴﺮﻳﺪﻧﻪ‬
‫ﻫﺎدي ﺟﺴﻤﻮﻧﻪ ﭘﻪ در‪４‬ﻮ ﻃﺮﻳﻘﻮ ﺳﺮه ﺗﻮدوﺧﻪ ﺗﻴﺮوي‪:‬‬
‫‪ -١‬د ﺗﻮدوﺧ‪ ３‬ﺗﺸﻌﺸﻊ‬
‫ﺗﻮدوﺧﻪ د ﺗﺸﻌﺸــﻊ ﭘﻪ واﺳــﻄﻪ ﻟﻪ ﻳﻮه ﺟﺴﻢ ＇ﺨﻪ ﺑﻞ ﺟﺴــﻢ ﺗﻪ ﺗﻴﺮ‪８４‬ي؛ ﻟﮑﻪ‪ :‬د ﻟﻤﺮ‬
‫ﺗﻮدوﺧﻪ ﭼ‪ ３‬د ﺗﺸﻌﺸــﻊ ﭘﻪ واﺳﻄﻪ ‪＄‬ﻤﮑ‪ ３‬ﺗﻪ رﺳــ‪８５‬ي ﭼ‪ ٥٠٪ ３‬ﻳ‪ ３‬د ‪＄‬ﻤﮑ‪ ３‬ﭘﻪ‬
‫واﺳﻄﻪ ﺟﺬﺑ‪８５‬ي‪.‬‬
‫‪ -٢‬د ﺗﻮدوﺧ‪ ３‬ﺗﻴﺮ‪４‬ﺪل د ﻫﺎدي ﺟﺴﻤﻮﻧﻮ ﭘﻪ واﺳﻄﻪ‪.‬‬
‫‪-٣‬د ﺗﻮدوﺧ‪ ３‬ﺗ‪５‬ﺮ‪４‬ﺪل د ﺑﻬﻴﺮ ﭘﻪ واﺳﻄﻪ ﻟﻪ ﺗﺎوده ﺟﺴﻢ ＇ﺨﻪ ﺳﺎړه ﺟﺴﻢ ﺗﻪ‪.‬‬
‫‪19‬‬
 ‫د ﻟﻮﻣ‪７‬ي ＇ﭙﺮﮐﻲ ﻟﻨ‪６‬ﻳﺰ‬
‫ﻫﺮ ﺷﻰ ﭼ‪ ３‬ﮐﺘﻠﻪ وﻟﺮي او د ﻓﻀﺎ ﻳﻮه ﺑﺮﺧﻪ وﻧﻴﺴﻲ‪ ،‬ﻣﺎده ﺑﻠﻞ ﮐ‪８５‬ي‪.‬‬
‫ﻣﺎده د اﺗﻮﻣﻮﻧﻮ او ﻣﺎﻟﻴﮑﻮﻟﻮﻧﻮ ﭘﻪ ﻧﻮم ﻟﻪ ﮐﻮﭼﻨﻴﻮ ذرو ＇ﺨﻪ ﺟﻮړه ﺷﻮې ده‪.‬‬
‫د ﻳﻮه ﺟﺴﻢ ！ﻮﻟ‪ ３‬ذرې ﭼ‪ ３‬ﻫﻤﻐﻪ ﺟﺴﻢ ﻳ‪ ３‬ﺟﻮړ ﮐ‪７‬ى وي د ﻫﻐﻪ ﺟﺴﻢ د ﮐﺘﻠ‪ ３‬ﭘﻪ ﻧﺎﻣﻪ ﻳﺎد‪８４‬ي‪.‬‬
‫ﻣﺎﻟﻴﮑﻮل د ﻣﺮﮐﺐ ﮐﻮﭼﻨ‪ ９‬ذره ده ﭼ‪ ３‬د ﻫﻐﻪ ﻣﺮﮐﺐ ﺧﺎ‪請‬ﻴﺖ ﻟﺮي او د ﺑﺮ‪＋４‬ﻨﺎﻳﻲ ﭼﺎرج ﻟﻪ اﻣﻠﻪ ﺧﻨﺜﻰ‬
‫دى‪.‬‬
‫ﻣﺎده ﭘﻪ در‪４‬ﻮ ﺣﺎﻟﺘﻮﻧﻮ ﭘﻴﺪا ﮐ‪８５‬ي‪ :‬ﺟﺎﻣﺪ‪ ،‬ﻣﺎﻳﻊ او ﮔﺎز‪.‬‬
‫د ﻣﺎدې ﻓﺰﻳﮑﻲ ﺧﻮاص د ﻣﺎدې ﻇﺎﻫﺮي ﺣﺎﻟﺖ ﺑﻴﺎﻧﻮي‪.‬‬
‫د ﺣﺠﻢ ﭘﻪ واﺣﺪ ﮐ‪ ３‬د ﻣﺎدې ﻣﻘﺪار)ﮐﺘﻠ‪ (３‬ﺗﻪ ﮐﺜﺎﻓﺖ واﻳﻲ‪.‬‬
‫د ﻣﺎدي ﺟﺴﻢ د ﮐﺘﻠ‪ ３‬ﭘﻪ ﺣﺠﻢ ﺑﺎﻧﺪې د ﮐﺘﻠ‪ ３‬د ﮐﺜﺎﻓﺖ ﭘﻪ ﻧﺎﻣﻪ ﻳﺎد‪８４‬ي‪.‬‬
‫ﻫﻐﻪ ﺟﺴﻤﻮﻧﻪ ﭼ‪ ３‬ﻟﻪ اوﺑﻮ ＇ﺨﻪ ﻳ‪ ３‬ﮐﺜﺎﻓﺖ ﮐﻢ وي‪ ،‬ﻻﻣﺒﻮوﻫﻮﻧﮑﻲ ﺟﺴﻤﻮﻧﻪ دي‪.‬‬
‫ﻫﻐﻪ ﺟﺴﻤﻮﻧﻪ ﭼ‪ ３‬ﻟﻪ اوﺑﻮ ＇ﺨﻪ ﻳ‪ ３‬ﮐﺜﺎﻓﺖ زﻳﺎت وي ﻏﻴﺮ ﻻﻣﺒﻮوﻫﻮﻧﮑﻲ ﺟﺴﻤﻮﻧﻪ دي‪.‬‬
‫‪20‬‬
 ‫د ﻟﻮﻣ‪７‬ي ＇ﭙﺮﮐﻲ ﭘﻮ＊ﺘﻨ‪３‬‬
‫ﻻﻧﺪې ﭘﻮ＊ـــﺘﻨﻮﺗﻪ ‪＄‬ﻴﺮ ﺷﺊ‪ ،‬ﺳـــﻤ‪ ３‬ﻳ‪ ３‬د )س( او ﻧﺎﺳـــﻤ‪ ３‬ﻳﻲ د )ﻧﺎ( ﭘﺮ ﺗﻮرو ﭘﻪ ﻧ‪＋‬ﻪ‪ ،‬او‬
‫ﮐﻮﻣ‪ ３‬ﺟﻤﻠ‪ ３‬ﭼ‪ ３‬ﺳﻤ‪ ３‬ﻧﻪ دي‪ ،‬ﺳﻤ‪ ３‬ﻳ‪ ３‬وﻟﻴﮑﺊ‪.‬‬
‫(‬ ‫‪ -١‬ﻣﺎده ﻟﻪ ﮐﻮﭼﻨﻴﻮ ذرو ＇ﺨﻪ ﺟﻮړه ﺷﻮې ده‪) .‬‬
‫(‬ ‫‪-٢‬ﻣﺎده ﮐﺘﻠﻪ ﻟﺮي‪) .‬‬
‫(‬‫‪-٣‬اوﺑﻪ ！ﺎﮐﻠﻰ ﺷﮑﻞ ﻟﺮي‪) .‬‬
‫(‬
‫‪ -٤‬ﮔﺎزات ！ﺎﮐﻠﻰ ﺣﺠﻢ ﻟﺮي‪) .‬‬
‫ﻻﻧﺪې ﭘﻮ＊ﺘﻨ‪ ３‬د ＇ﻮ ‪＄‬ﻮاﺑﻮ ﻟﺮوﻧﮑ‪ ３‬دي‪ ،‬ﺗﺎﺳ‪ ３‬ﻳ‪ ３‬ﺳﻢ ‪＄‬ﻮاب ﭘﻪ ﻧ‪＋‬ﻪ ﮐ‪７‬ﺉ‪.‬‬
‫‪ -٥‬ﮐﻮم ﺷﻰ ﭼ‪ ３‬د ﮐﺘﻠ‪ ３‬او ﺣﺠﻢ ﻟﺮوﻧﮑﻰ وي‪ ،‬ﭘﻪ ﮐﻮم ﻧﻮم ﻳﺎد‪８４‬ي؟‬
‫ج‪ :‬اﻧﺮژي‬ ‫ب‪ :‬ﻣﺎده‬ ‫اﻟﻒ‪ :‬ﮐﺘﻠﻪ‬
‫‪-٦‬ﭘﻪ ﻫﻐﻮ ﺑﺪﻟﻮﻧﻮﻧﻮ ﮐ‪ ３‬ﭼ‪ ３‬د ﻣﺎدې ﻇﺎﻫﺮي ﺷﮑﻞ ﺑﺪﻟﻮن ﻣﻮﻣﻲ؛ ﻧﻮ ﭘﻪ ﮐﻮم ﻧﻮم ﻳﺎد‪８４‬ي؟‬
‫ج‪ :‬ﻫ‪ ＆５‬ﻳﻮ‬ ‫ب‪ :‬ﻓﺰﻳﮑﻲ ﺑﺪﻟﻮﻧﻮﻧﻪ‬ ‫اﻟﻒ‪ :‬ﮐﻴﻤﻴﺎوي ﺗﻌﺎﻣﻞ‬
‫‪-٧‬ﻫﻐﻪ ﺟﺴﻤﻮﻧﻪ ﭘﻪ اوﺑﻮ ﮐ‪ ３‬ﻻﻣﺒﻮوﻫﻲ ﭼ‪ ３‬ﮐﺜﺎﻓﺖ ﻳ‪ ３‬ﻧﻈﺮ اوﺑﻮ ﺗﻪ‪:‬‬
‫ج‪ :‬دواړه ﺳﻢ دي‬ ‫ب‪ :‬ﮐﻢ وي‬ ‫اﻟﻒ‪ :‬زﻳﺎت وي‬
‫د ﻻﻧﺪ‪４‬ﻨﻴﻮ ﭘﻮ＊ﺘﻨﻮ ﺗﺶ ‪＄‬ﺎﻳﻮﻧﻪ ﭘﻪ وړ ﮐﻠﻤﺎﺗﻮ ډک ﮐ‪７‬ي‪.‬‬
‫‪ -٨‬د اوﺑﻮ د ا‪４‬ﺸﻴﺪو ！ﮑﻲ ﭘﻪ ﻳﻮه اﺗﻤﻮﺳﻔﻴﺮ ﻓﺸﺎر ﮐ‪ ..................................... ３‬دى‪.‬‬
‫‪ -٩‬د ﻣﺎﻳﻊ د ذراﺗﻮ د ﺟﺬب ﻗﻮه ﻧﻈﺮ ﮔﺎزوﻧﻮﺗﻪ ‪ ............................................‬دى‪.‬‬
‫‪ -١٠‬ﺗﻮدوﺧــﻪ ﻫﺮﮐﻠﻪ ﻟــﻪ ‪ ..............................‬ﺟﺴــﻢ ＇ﺨــﻪ ‪ .......................‬ﺟﺴــﻢ ﺗﻪ‬
‫اﻧﺘﻘﺎﻟ‪８５‬ي‪.‬‬
‫‪ -١١‬ﻫﻐﻪ ﻓﻠﺰوﻧﻪ ﭼ‪ ３‬ﺗﻮدوﺧﻪ ﺗﻴﺮوي د ‪ ................................‬ﭘﻪ ﻧﻮم ﻳﺎد‪８４‬ي‪.‬‬
‫‪ -١٢‬د ﮐﺜﺎﻓﺖ واﺣﺪ ‪ ............................‬دى‪.‬‬
‫ﻻﻧﺪى ﭘﻮ＊ﺘﻨﻮ ﺗﻪ ﺑﺸﭙ‪＄ ７‬ﻮاب وواﻳﺊ‪.‬‬
‫‪ -١٣‬د ﺗﺒﺨﻴﺮ ﻋﻤﻠﻴﻪ ﺗﺸﺮﻳﺢ ﮐ‪７‬ئ‪.‬‬
‫‪ -١٤‬ﮐﻪ دﻳﻮې ！ﻮ！‪ ３‬ﺗﻴ‪８‬ې ﮐﺘﻠﻪ ‪ 5g‬او ﺣﺠﻢ ﻳ‪ 2mL ３‬وي ﮐﺜﺎﻓﺖ ﻳ‪ ３‬ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﮐ‪７‬ئ‪.‬‬
‫‪ -١٥‬ﮔﺎزوﻧﻪ وﻟ‪！ ３‬ﺎﮐﻠﻰ ﺣﺠﻢ ﻧﻪ ﻟﺮي؟‬
‫‪ -١٦‬ﻓﺰﻳﮑﻲ او ﮐﻴﻤﻴﺎوي ﺧﻮاص ＇ﻪ ﺗﻮﭘﻴﺮ ﺳﺮه ﻟﺮي؟‬
‫‪21‬‬
 ‫دوﻳﻢ ＇ﭙﺮﮐﻰ‬
‫د ﻣﺎدې ډوﻟﻮﻧﻪ‬
‫ﺗﺎﺳﻮ ﻫﺮه ورځ ﭘﻪ ﮐﻮر‪ ،‬ﺑﺎزار او ﻧﻮرو ‪＄‬ﺎﻳﻮﻧﻮ ﮐ‪ ３‬د ﻣﻮادو‪ ،‬ﻟﮑﻪ‪ :‬ﭼ‪ ３２‬او ﻣﻤﻴﺰ‪،‬‬
‫ﻣ‪ ９‬او ورﻳﺠ‪ ،３‬ﺧ‪７‬ې اوﺑﻪ‪ ،‬ﺑﻮره او ﭼﺎى‪ ،‬ﭼﺎى او ﺷــﺎت‪ ،‬رﻧﮕﻪ ﺷﺮﺑﺘﻮﻧﻪ او ﭘﻪ‬
‫ﺳــﻠﮕﻮﻧﻮ ﻧﻮرو ﻣﻮادو ﺳﺮه ﻣﺨﺎﻣﺦ ﮐ‪８５‬ئ او زﻳﺎﺗﺮو ﺗﻪ ﻳ‪ ３‬اړﺗﻴﺎ ﻫﻢ ﻟﺮئ او ‪＄‬ﻴﻨ‪３‬‬
‫وﺧﺘﻮﻧﻪ ور＇ﺨﻪ ﮔ＂ﻪ ﻫﻢ اﺧﻠﺊ‪ .‬أﻳﺎ ﭘﺎم ﻣﻮﮐ‪７‬ى ﭼ‪ ３‬دا ！ﻮل ﻣﺨﻠﻮﻃﻮﻧﻪ دي‪.‬‬
‫ﭘــﻪ ﻟﻮﻣــ‪７‬ي ＇ﭙﺮﮐﻲ ﮐ‪ ３‬د ﻣﺎدې ﻟﻪ ﺧﻮا‪請‬ﻮ او ﺣﺎﻻﺗﻮ ﺳــﺮه ﺑﻠﺪ ﺷــﻮئ‪ ،‬ﭘﻪ دې‬
‫＇ﭙﺮﮐــﻲ ﮐ‪ ３‬ﻟ‪ ８‬ﻣﺨﮑ‪＄ ３‬ﻮ‪ ،‬د ﻣﺨﻠﻮﻃﻮﻧﻮ ﭘﺮ زده ﮐ‪７‬ي ﺳــﺮﺑ‪５‬ﺮه ﻟﻪ ﺧﺎﻟﺼ‪ ３‬او‬
‫ﻧﺎﺧﺎﻟﺼــ‪ ３‬ﻣﺎدې ﺳــﺮه ﻫﻢ ﺑﻠﺪ‪８４‬ئ او وﺑﻪ ﭘﻮﻫ‪８５‬ئ ﭼــ‪ ３‬ﺧﺎﻟﺼﻪ ﻣﺎده ﭘﻪ ﻋﻨﺼﺮ‬
‫او ﻣﺮﮐﺐ وﻳﺸــﻞ ﺷﻮې ده‪ .‬ﺳﺮﺑ‪５‬ﺮه ﭘﺮدې د ＇ﭙﺮﮐﻲ ﭘﻪ ﭘﺎى ﮐ‪ ３‬ﺑﻪ د دې ﭘﻮ＊ﺘﻨﻮ‬
‫‪＄‬ﻮاﺑﻮﻧﻪ ﻫﻢ ﺗﺮﻻﺳــﻪ ﮐ‪７‬ئ؛ ﻣﺨﻠﻮط او ﻣﺮﮐﺐ ＇ﻪ ﺗﻮﭘﻴﺮ ﻟﺮى؟ د ﻓﻠﺰوﻧﻮ او ﻏﻴﺮ‬
‫ﻓﻠﺰوﻧﻮ ﺗﺮﻣﻨ‪ ＃‬ﮐﻮم ﺗﻮﭘﻴﺮوﻧﻪ ﺷﺘﻪ؟ ﭘﻪ ور‪＄‬ﻴﻨﻲ ژوﻧﺪ ﮐ‪ ３‬ﻟﻪ ﻫﻐﻮى ＇ﺨﻪ ＇ﻪ ‪＂－‬ﻪ‬
‫اﺧﻠﺊ؟ ﭘﻪ ﻣﺤﻠﻮﻟﻮﻧﻮ ﮐ‪ ３‬د ﮐﺘﻠ‪ ３‬ﺳﺎﺗﻞ ＇ﻪ ډول دي؟‬
‫‪22‬‬
 ‫ﻣﺨﻠﻮﻃﻮﻧﻪ‬
‫ﺗﺎﺳــ‪ ３‬ﻫﺮه ورځ ﻟﻪ ﻣﺨﻠﻮﻃﻮﻧﻮ ﺳــﺮه ﻣﺨﺎﻣﺦ ﮐ‪８５‬ئ او ﻟﻪ ﻫﻐﻮى ﺳــﺮه ﺳﺮوﮐﺎر‬
‫ﻟــﺮئ‪ .‬ﻣﺨﻠﻮﻃﻮﻧﻪ ﻣﺨﺘﻠﻒ ډوﻟﻮﻧﻪ ﻟﺮي؛ ﻟﮑﻪ‪ :‬ﺟﺎﻣﺪ ﭘــﻪ ﺟﺎﻣﺪ ﮐ‪ ،３‬ﺟﺎﻣﺪ ﭘﻪ‬
‫ﻣﺎﻳــﻊ ﮐ‪ ،３‬ﺟﺎﻣﺪ ﭘﻪ ﮔﺎز ﮐ‪ ،３‬ﻣﺎﻳﻊ ﭘﻪ ﻣﺎﻳﻊ ﮐــ‪ ،３‬ﻣﺎﻳﻊ ﭘﻪ ﮔﺎزﮐ‪ ،３‬ﻣﺎﻳﻊ ﭘﻪ ﺟﺎﻣﺪ‬
‫ﮐــ‪ ،３‬ﮔﺎز ﭘــﻪ ﮔﺎزﮐ‪ ،３‬ﮔﺎز ﭘــﻪ ﻣﺎﻳﻊ ﮐ‪ ３‬او ﮔﺎز ﭘﻪ ﺟﺎﻣﺪﮐــ‪３‬؛ ﻧﻮﻻزﻣﻪ ده ﭼ‪ ３‬د‬
‫ﻫﻐﻮى ﭘﻪ ﻫﮑﻠﻪ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت وﻟﺮئ‪.‬‬
‫)‪ (٢-١‬ﺟﺪول د ﻣﺨﻠﻮﻃﻮﻧﻮ ﺑ‪５‬ﻠ‪３／‬‬
‫ﺑ‪５‬ﻠ‪３／‬‬ ‫د ﻣﺨﻠﻮﻃﻮﻧﻮ ډوﻟﻮﻧﻪ‬
‫ﻣﻤﻴﺰ ﭘﻪ ﭼ‪２‬ﻮ ﮐ‪３‬‬ ‫ﺟﺎﻣﺪ ﭘﻪ ﺟﺎﻣﺪ ﮐ‪３‬‬
‫ﻣﺎﻟ‪／‬ﻪ ﭘﻪ اوﺑﻮ ﮐ‪３‬‬ ‫ﺟﺎﻣﺪ ﭘﻪ ﻣﺎﻳﻊ ﮐ‪３‬‬
‫د ﺧﺎورو ﺑ（ﺮﮐ‪ ３‬ﭘﻪ ﻫﻮا ﮐ‪３‬‬ ‫ﺟﺎﻣﺪ ﭘﻪ ﮔﺎز ﮐ‪３‬‬
‫اﻟﮑﻮل ﭘﻪ اوﺑﻮ ﮐ‪３‬‬ ‫ﻣﺎﻳﻊ ﭘﻪ ﻣﺎﻳﻊ ﮐ‪３‬‬
‫د و‪＋４‬ﺘﺎﻧﻮ ﻳﻮ ډول رﻧ‪，‬‬ ‫ﻣﺎﻳﻊ ﭘﻪ ﺟﺎﻣﺪ ﮐ‪３‬‬
‫ﻏﺒﺎر)ﻣﻨﻴﺎر(‬ ‫ﻣﺎﻳﻊ ﭘﻪ ﮔﺎز ﮐ‪３‬‬
‫ﮔﺎز ﻟﺮوﻧﮑﻲ ﺷﺮﺑﺘﻮﻧﻪ)ﮐﻮﮐﺎﮐﻮﻻ‪(...‬‬ ‫ﮔﺎز ﭘﻪ ﻣﺎﻳﻊ ﮐ‪３‬‬
‫د ﭘ‪＋‬ﻮ ﺗ‪８５‬ه‬ ‫ﮔﺎز ﭘﻪ ﺟﺎﻣﺪ ﮐ‪３‬‬
‫ﻫﻮا‬ ‫ﮔﺎز ﭘﻪ ﮔﺎز ﮐ‪３‬‬
‫ﻣﺨﻠﻮﻃﻮﻧﻪ ﻫﻐﻪ ﻣﻮاد دي ﭼ‪ ３‬ﻟﻪ دوه ﻳﺎ ＇ﻮ ﺗﻮﮐﻮ ＇ﺨﻪ ﺟﻮړ ﺷــﻮى وي او‬
‫ﺟﻮړوﻧﮑﻲ ﺗﻮﮐﻲ ﻳ‪ ３‬ﺧﭙﻞ ﺧﻮاص ﺳــﺎﺗﻲ‪ .‬ﮐﻪ ﻣﻤﻴﺰ او ﭼ‪ ３２‬ﺳــﺮه ﻳﻮ ‪＄‬ﺎى‬
‫ﮐــ‪７‬ئ ﻣﺨﻠﻮط ور‪＄‬ﻴﻨــ‪ ３‬ﺟﻮړ‪８４‬ي‪ ،‬ﻫﺮ ﮐﻠﻪ ﭼ‪ ３‬وﻏﻮاړئ د ﻫﻐﻮى اﺟﺰاوې‬
‫ﻳ‪ ３‬ﻳﻮ ﻟﻪ ﺑﻠﻪ ﺟﻼ ﮐﻮﻻى ﺷــﺊ‪ ،‬ﺳــﺮﺑ‪５‬ﺮه ﭘﺮدې د ﻣﺨﻠــﻮط ！ﻮل ﺗﻮﮐﻲ ﺧﭙﻞ‬
‫ﻟﻮﻣ‪７‬ي ﺧﻮاص ﺳــﺎﺗﻠﻲ دي‪ .‬ﮐﻪ ﭘﻪ ﻳﻮه ‪－‬ﻴﻼس اوﺑﻮ ﮐ‪ ３‬ﻳﻮه ﻳﺎ دوه ﮐﺎﭼﻮﻏ‪３‬‬
‫ﺑﻮره واﭼﻮئ او ＊ــﻪ ﻳ‪ ３‬وﻟ‪７‬ئ ﭼ‪ ３‬ﺑﻮره ﻳ‪ ３‬ﺣﻞ او ﻳﻮ رو＊ﺎﻧﻪ ﻣﺤﻠﻮل ﺟﻮړ‬
‫ﺷــﻲ‪ ،‬اوس ﺑــﻪ ﻧﻮ د ﺑــﻮرې او اوﺑﻮ ﺟﻼ ﮐﻮل ‪－‬ــﺮان ﮐﺎروي او ﮐﻪ وﻏﻮاړئ‬
‫‪23‬‬
‫ﭼ‪ ３‬ﺑﻮره ﻟﻪ اوﺑﻮ ＇ﺨﻪ ﺟﻼ ﮐ‪７‬ئ؛ ﻧﻮ ﺗﻮدوﺧﻪ ﺑﻪ ورﮐ‪７‬ئ ﭼ‪ ３‬او ﺑﻪ ﺗﺒﺨﻴﺮ‬
‫او ﺑﻮره ﭘﻪ ﻟﻮ＊ــﻲ ﮐ‪ ３‬ﭘﺎﺗﻪ ﺷــﻲ‪ ،‬ﮐﻪ ﭘﺎﺗﻲ ﺷــﻮى ﻣﺎده وازﻣﻮﻳﺊ ﺧﻮږ ﺧﻮﻧﺪ‬
‫ﺑــﻪوﻟــﺮيﭼــ‪３‬ﺑــﻮرهده‪.‬‬
‫)‪ (٢-١‬ﺷﮑﻞ د ﻣﻤﻴﺰو او ﭼ‪２‬ﻮ ﻣﺨﻠﻮط او د ﺑﻮرې او اوﺑﻮ ﻣﺨﻠﻮط‬
‫ﮐ‪７‬ﻧﻪ‬
‫د ﻣﺨﻠﻮط د اﺟﺰاوو ﺟﻼ ﮐﻮل‬
‫د اړﺗﻴﺎ وړ ﻟﻮازم او ﻣﻮاد‪ :‬ﺷ‪ ،３／‬د اوﺳﭙﻨ‪ ３‬ﺑ（ﺮي‬
‫)ﺑﺮادې(‪ ،‬ﻳﻮه ﭘﺎ‪１‬ﻪ ﮐﺎﻏﺬ او اوﺳﭙﻨﮑ） )اﻫﻦ رﺑﺎ(‪.‬‬
‫ﮐ‪７‬ﻧﻼره‪ :‬د اوﺳــﭙﻨ‪ ３‬ﺑ（ﺮي او ﺷــ‪ ３／‬ﺳــﺮه ‪６－‬ې ﮐ‪７‬ئ او‬
‫ﭘﺮ ﻳﻮه ﭘﺎ‪１‬ﻪ ﮐﺎﻏﺬ ﻳ‪ ３‬واﭼﻮئ‪ ،‬وروﺳــﺘﻪ ﻟﻪ دې ﺗﺮ ﮐﺎﻏﺬ ﻻﻧﺪې‬
‫اوﺳــﭙﻨﮑ）)ﻣﻘﻨﺎﻃﻴﺲ( ﺗﻪ ﺣﺮﮐــﺖ ورﮐ‪７‬ئ‪ .‬ﺧﭙﻠــ‪ ３‬ﻟﻴﺪﻧ‪３‬‬
‫وﻟﻴﮑﺊ او ﻻﻧﺪې ﭘﻮ＊ﺘﻨﻮﺗﻪ ‪＄‬ﻮاب ورﮐ‪７‬ئ‪:‬‬
‫‪ -١‬أﻳﺎ د اوﺳﭙﻨ‪ ３‬ﺑ（ﺮي او ﺷ‪ ３／‬د ﺳﺘﺮ‪－‬ﻮ ﭘﻪ واﺳﻄﻪ ﺗﻮﭘﻴﺮوﻻى‬
‫ﺷﺊ؟‬
‫‪ -٢‬أﻳﺎ د ﻣﺨﻠﻮط ﭘﻪ ！ﻮﻟﻮ ﺑﺮﺧﻮ ﮐ‪ ３‬ﺑ（ﺮي ﻳﻮ ﺷﺎن وﻳﺸﻞ ﺷﻮي دي؟‬
‫)‪ (٢-٢‬ﺷﮑﻞ د اوﺳﭙﻨﮑ） ﭘﻪ وﺳﻴﻠﻪ د اوﺳﭙﻨ‪３‬‬
‫ذرو او ﺷ‪／‬ﻮ ذرو ﺟﻼ ﮐﻮﻟﻮ ﻻره‬
‫‪ -٣‬أﻳﺎ د اوﺳــﭙﻨﮑ） ﭘﻪ واﺳﻄﻪ ﻣﻮ وﮐﻮﻻى ﺷــﻮل ﭼ‪ ３‬د اوﺳﭙﻨ‪ ３‬ﺑ（ﺮي او ﺷ‪ ３／‬ﻳﻮ ﻟﻪ‬
‫ﺑﻠﻪ ﺳﺮه ﺟﻼ ﮐ‪７‬ئ؟‬
‫‪24‬‬
 ‫ﮐ‪７‬ﻧﻪ‬
‫د ﻣﻮادو ﺟﻼ ﮐﻮل د ﺑ‪７‬اس ﭘﻪ وﺳﻴﻠﻪ‬
‫د اړﺗﻴﺎ وړ ﻟﻮازم او ﻣﻮاد‪ :‬ﻣﺎﻟ‪／‬ﻪ‪ ،‬اوﺑﻪ‪ ،‬د ﺗﻮدوﺧ‪ ３‬د ﻟﻤﺒﻰ ﭘﻪ ﻣﻘﺎﺑﻞ ﮐ‪！ ３‬ﻴﻨ‪ ，‬ﺑﻴﮑﺮ او ﮐﺎﭼﻮﻏﻪ‪.‬‬
‫ﮐ‪７‬ﻧﻼره‪ :‬ﻳﻮه ﮐﺎﭼﻮﻏﻪ ﻣﺎﻟ‪／‬ﻪ ﭘﻪ ﻳﻮه ﺑﻴﮑﺮ ﮐ‪ ３‬ﭼ‪ ３‬ﻧﻴﻢ د اوﺑﻮ ډک وى‪ ،‬واﭼﻮئ او ＊ﻪ ﻳ‪ ３‬و＊ﻮروئ‪ ،‬ﭼ‪ ３‬روڼ )رو＊ﺎﻧﻪ( ﻣﺨﻠﻮط‬
‫‪＄‬ﻨ‪ ３‬ﺟﻮړ ﺷﻲ‪ .‬ﻟﻪ ﺑ‪５‬ﻼ ﺑ‪５‬ﻠﻮ ﺑﺮﺧﻮ ＇ﺨﻪ ﻳ‪ ３‬و ＇‪＋‬ﺊ‪ ،‬أﻳﺎ ﺧﻮﻧﺪ ﺑﻪ ﻳﻲ ﭘﻪ ！ﻮﻟﻮ ﺑﺮﺧﻮ ﮐ‪ ３‬ﻳﻮ ﺷﺎن وي؟‬
‫ﻧﻮﻣﻮړي ﻣﺨﻠﻮط ﺗﻪ ‪＄‬ﻴﺮ ﺷﺊ أﻳﺎ ﺟﻮړووﻧﮑ‪３‬‬
‫ذرې ﻳ‪ ３‬ﭘﻪ ﺳﺘﺮ‪－‬ﻮ ﻟﻴﺪاى ﺷﺊ؟‬
‫ﭘﻪ ﻫﻐﻪ ﻟﻮ＊ــﻲ ﮐ‪ ３‬ﻣﻮﭼ‪ ３‬ﻣﺨﻠﻮط ﺗﻴﺎر‬
‫ﮐــ‪７‬ى‪ ،‬د ﺗﻮدوﺧ‪ ３‬ﭘــﻪ زﻳﺮﻣﻪ ﻳ‪ ３‬ﮐ‪８５‬دئ‬
‫ﺗﺮﻫﻐــﻪ وﺧﺖ ﭘــﻮرې ﺗﻮدوﺧــﻪ ورﮐ‪７‬ئ‬
‫ﭼ‪ ３‬اوﺑﻪ ﻳ‪ ３‬ﺑ‪７‬اس ﺷــﻲ‪ .‬ﺧﭙﻠ‪ ３‬ﻟﻴﺪﻧ‪３‬‬
‫وﻟﻴﮑــﺊ او ﻻﻧﺪې ﭘﻮ＊ــﺘﻨﻮ ﺗــﻪ ‪＄‬ﻮاب‬
‫ورﮐ‪７‬ئ‪.‬‬
‫د اوﺑﻮ ﻟﻪ ﺑ‪７‬اس وروﺳــﺘﻪ د ﻣﻮادو ﺧﻮﻧﺪ‬
‫ﻣﻌﻠــﻮم ﮐــ‪７‬ئ‪ ،‬أﻳــﺎ د ﻣﺎﻟ‪／‬ــ‪ ３‬ﺧﻮﻧﺪ ﭘﻪ‬
‫ﺑ‪５‬ﻼﺑ‪５‬ﻠﻮ ﺑﺮﺧﻮ ﮐ‪ ３‬ﺳﺮه ﻳﻮ ډول دى؟‬
‫ﻳﺎد＊ـــﺖ‪ :‬ﭘﺎﻣﻠﺮﻧــﻪ وﮐــ‪７‬ئ ﭼــ‪ ３‬د‬
‫ﮐﻴﻤﻴﺎوي ﻣﻮادو ﺧﻮﻧﺪ وﻧﻪ ＇ﮑﻞ ﺷﻲ‪.‬‬
‫)‪ (٢-٣‬ﺷﮑﻞ د ﺑ‪７‬اس ﭘﻪ ﻃﺮﻳﻘﻪ د ﻣﺎﻟ‪ ３／‬او اوﺑﻮ ﻣﺨﻠﻮط ﺟﻼ ﮐﻮل‬
‫ﻟﻪ ﭘﻮرﺗﻪ ازﻣﻴ‪＋‬ﺘﻮﻧﻮ ＇ﺨﻪ دې ﭘﺎﻳﻠ‪ ３‬ﺗﻪ رﺳ‪８５‬و ﭼ‪ ３‬ﻣﺨﻠﻮﻃﻮﻧﻪ دوه ډوﻟﻪ دي ﻣﺘﺠﺎﻧﺲ او ﻏﻴﺮﻣﺘﺠﺎﻧﺲ؛‬
‫د ﺑ‪５‬ﻠﮕــ‪ ３‬ﭘﻪ ﺗﻮ‪－‬ﻪ‪ :‬د ﻣﺎﻟ‪ ３／‬روڼ ﻣﺨﻠﻮط ﭘﻪ اوﺑﻮ ﮐ‪ ３‬ﻣﺘﺠﺎﻧﺲ ﻣﺨﻠﻮط دى‪ .‬د ﺷــ‪／‬ﻮ او اوﺳــﭙﻨ‪３‬‬
‫ﺑ（ﺮﮐﻮ ﻣﺨﻠﻮط ﻏﻴﺮﻣﺘﺠﺎﻧﺲ ﻣﺨﻠﻮط دى‪.‬‬
‫ﻣﺘﺠﺎﻧﺲ ﻣﺨﻠﻮﻃﻮﻧﻪ‬
‫ﻫﻐﻪ ﻣﺨﻠﻮﻃﻮﻧﻪ دي ﭼ‪ ３‬ﭘﻪ ！ﻮﻟﻮ ﺑﺮﺧﻮ ﮐ‪ ３‬ﻳﻮﺷﺎن ﺧﻮاص وﻟﺮي‪ ،‬ﻣﺘﺠﺎﻧﺲ ﻣﺨﻠﻮﻃﻮﻧﻮ ﺗﻪ ﻣﺤﻠﻮﻟﻮﻧﻪ‬
‫ﻫــﻢ واﻳــﻲ‪ .‬د ﭼﺎﻳﻮ او ﺑﻮرې‪ ،‬ﻣﺎﻟ‪ ３／‬او اوﺑــﻮ او ﻫﻮا ﻣﺘﺠﺎﻧﺲ ﻣﺨﻠﻮﻃﻮﻧــﻪ دي ﭼ‪ ３‬ورﺗﻪ ﻣﺤﻠﻮل‬
‫واﻳﻲ‪.‬‬
‫‪25‬‬
 ‫ﻏﻴﺮﻣﺘﺠﺎﻧﺲ ﻣﺨﻠﻮﻃﻮﻧﻪ‬
‫ﻫﻐﻪ ﻣﺨﻠﻮﻃﻮﻧﻪ دي ﭼ‪ ３‬ﭘﻪ ！ﻮﻟﻮ ﺑﺮﺧﻮﮐ‪ ３‬ﻳﻮﺷــﺎن ﺧﻮاص ﻧﻠﺮي‪ .‬د اوﺳــﭙﻨ‪３‬‬
‫او ﺷــ‪／‬ﻮ ﻣﺨﻠــﻮط‪ ،‬ﺧ‪７‬ې اوﺑــﻪ‪ ،‬ﻣ‪ ９‬او ورﻳﺠــ‪ ،３‬د ‪－‬ﻠﺪاﻧﯽ ﺧــﺎوره او ‪....‬‬
‫ﻏﻴﺮﻣﺘﺠﺎﻧﺲ ﻣﺨﻠﻮﻃﻮﻧﻪ دي‪.‬‬
‫د ﻣﺨﻠﻮﻃﻮﻧﻮ د ﺗﻮﮐﻮ د ﺑ‪５‬ﻠﻮﻟﻮ ﻻرې‬
‫ﮐﻠﻪ ﭼ‪ ３‬د ﻣﺨﻠﻮﻃﻮﻧﻮ ﺗﻮﮐﻲ ﻳﻮ ﻟﻪ ﺑﻞ ＇ﺨﻪ ﺑ‪５‬ﻞ ﺷﻲ ﻧ‪８‬ه)ﺧﺎﻟﺺ( ﻣﻮاد ﭘﻪ ﻻس‬
‫را‪＄‬ﻲ‪ .‬ﭘﻪ ﺑ‪５‬ﻼﺑ‪５‬ﻠﻮ ﻻرو ﮐﻮﻻى ﺷــﻮ ﭼ‪ ３‬د ﻣﺨﻠﻮﻃﻮﻧﻮ ﺗﻮﮐﻲ ﺳﺮه ﺑ‪５‬ﻞ ﮐ‪７‬وو ﻳﻮه‬
‫ﻣﻬﻤــﻪ ﻻر ﻳــ‪ ３‬د ﺑ‪７‬اس ﻃﺮﻳﻘﻪ ده‪ ،‬ﭼ‪ ３‬د ﻣﺎﻟ‪ ３／‬او اوﺑﻮ ﭘﻪ ﺑ‪５‬ﻠﻮﻟﻮ ﮐ‪ ３‬ﻣﻮ ﺗﺠﺮﺑﻪ‬
‫ﮐ‪７‬ې ده‪ ،‬ﺳﺮﺑ‪５‬ﺮه ﭘﺮدې ﻫﻐﻪ ﻣﻮاد ﭼ‪ ３‬د ا‪４‬ﺸﻴﺪو ！ﮑﻲ ﻳ‪ ３‬ﺗﻮﭘﻴﺮ ﻟﺮي د ﺗﻘﻄﻴﺮ ﭘﻪ‬
‫واﺳﻄﻪ ﻳ‪ ３‬ﻳﻮ ﻟﻪ ﺑﻠﻪ ＇ﺨﻪ ﺑ‪５‬ﻠﻮو‪.‬‬
‫د ﺗﻘﻄﻴﺮ ﻋﻤﻠﻴﻪ ﭘﻪ ﺳ‪７‬ه وﻧﮑﻲ ﻟﻮ＊ﻲ)ﮐﺎﻧﺪﻧﺴﺮ( ﮐ‪ ３‬ﺗﺮ ﺳﺮه ﮐ‪８５‬ي ﭼ‪ ３‬ﭘﻪ ﻻﻧﺪې‬
‫ﮐ‪７‬ﻧﻪ ﮐ‪ ３‬ورﺳﺮه ﺑﻠﺪ‪８４‬ئ )‪ (٢-٥‬ﺷﮑﻞ‪.‬‬
‫)‪ (٢-٤‬ﺷﮑﻞ د ﻣﺘﺠﺎﻧﺲ او ﻏﻴﺮﻣﺘﺠﺎﻧﺲ‬
‫ﻣﺨﻠﻮﻃﻮﻧﻮﺑ‪５‬ﻠ‪３／‬‬
‫ﮐ‪７‬ﻧﻪ‬
‫ﻮل‬
‫د ﻣﺎﻳﻊ ﻣﺤﻠﻮل ＇ﺨﻪ د ﻣﺎﻳﻊ ﺟﻼﮐﻮل‬
‫د اړﺗﻴـــﺎ وړﻟـــﻮازم او ﻣـــﻮاد‪ :‬د ﺗﻘﻄﻴﺮ‬
‫ﻘﻄﻴﺮ‬
‫دﺳــﺘ‪／‬ﺎه‪ ،‬اوﺑــﻪ‪ ،‬اﻟﮑــﻮل‪ ،‬ﮐﺎرک‪ ،‬د ﺗﻮدوﺧــ‪３‬‬
‫ﺧــ‪３‬‬
‫ﺳﺮﭼ‪５‬ﻨﻪ او د ﺗﻮدوﺧ‪ ３‬ﺳﻨﺠﻮوﻧﮑﻲ)ﺗﺮﻣﺎﻣﺘﺮ(‪.‬‬
‫ﻣﻘﻄﺮو‬
‫ﮐ‪７‬ﻧﻼره‪ :‬ﻳــﻮه اﻧﺪازه اﻳﺘﺎﻳﻞ اﻟﮑــﻮل ﭘﻪ ﻄﺮو‬
‫اوﺑــﻮ ﮐ‪ ３‬ﺣﻞ ﮐ‪７‬ئ‪ ،‬ﺗﻴﺎر ﺷــﻮى ﻣﺤﻠــﻮل ﭘﻪ ﻳﻮه‬
‫ﺑﺎﻟﻮن ﮐ‪ ３‬واﭼﻮئ‪.‬‬
‫)‪ (٢-٥‬ﺷﮑﻞ د ﻣﺎﻳﻊ ﭘﻪ ﻣﺎﻳﻊ ﮐ‪ ３‬ﻣﺤﻠﻮل ﺗﻮﮐﻲ )اﺟﺰاوي( ﺳﺮه ﺑ‪５‬ﻠﻮل‬ ‫ﮐﺎرک ﭘﻪ‬
‫د ﺑﺎﻟــﻮن ﺧﻮﻟــﻪ د ﺳــﻮري ﻟﺮوﻧﮑــﻲ ک‬
‫واﺳــﻄﻪ و ﺗ‪７‬ئ‪ ،‬د اوﺑﻮ ﺗﻮدوﺧ‪！ ３‬ﮑ‪ ３‬ﺳــﻨﺠﻮوﻧﮑﻰ‬
‫ﻮوﻧﮑﻰ )ﻣﻴﺰان اﻟﺤﺮاره( وردﻧﻨﻪ ﮐ‪７‬ئ د دﺳــﺘ‪／‬ﺎه ﺳ‪７‬ه وﻧﮑﻲ ﻟﻮ＊ﻲ د ﺳ‪７‬و اوﺑﻮ ﺳﺮه‬
‫و‪請‬ﻞ ﮐ‪７‬ئ‪ ،‬ﺑﺎﻟﻮن ﺗﻪ ﭘﻪ ﮐﺮاره ﺗﻮدوﺧﻪ ورﮐ‪７‬ئ‪.‬‬
‫ﺧﭙﻠ‪ ３‬ﻟﻴﺪﻧ‪ ３‬ﻳﺎدداﺷﺖ او ﻻﻧﺪﻳﻨﻴﻮ ﭘﻮ＊ﺘﻨﻮﺗﻪ ‪＄‬ﻮاب ورﮐ‪７‬ئ‪.‬‬
‫‪ -١‬د ﺗﻮدوﺧ‪ ３‬ﭘﻪ ﮐﻮﻣﻪ درﺟﻪ ﮐ‪ ３‬ﻣﺤﻠﻮل ﭘﻪ ا‪４‬ﺸ‪５‬ﺪو را‪＄‬ﻲ؟‬
‫‪ -٢‬ﭘﻪ ﻟﻮﻣ‪７‬ي ﺳﺮ ﮐ‪ ３‬ﺑﻪ ﮐﻮﻣﻪ ﻣﺎده ﻟﻪ ﻣﺤﻠﻮل ＇ﺨﻪ ﺟﻼ ﺷﻲ؟‬
‫‪26‬‬
 ‫ﻟﮑﻪ ﭼ‪ ３‬ﭘﻪ ﭘﻮرﺗﻨﻲ ازﻣﺎﻳ‪＋‬ﺖ ﮐ‪ ３‬وﻟﻴﺪل ﺷﻮل د ﻣﺎﻳﻊ ﻣﺤﻠﻮل ﭘﻪ ﻣﺎﻳﻊ ﮐ‪ ３‬د اﻳﺸﻴﺪو！ﮑﻲ د ﺗﻮﭘﻴﺮ ﻟﻪ‬
‫ﻣﺨ‪ ３‬د ﭘﺮﻟﻪ ﭘﺴــ‪ ３‬ﺗﻘﻄﻴﺮ ﭘﻪ واﺳــﻄﻪ ﺟﻼ ﺷﻮل‪ .‬ﻣﻘﻄﺮي اوﺑﻪ ﻫﻢ ﻟﻪ ﻣﻌﻤﻮﻟﻲ اوﺑﻮ ＇ﺨﻪ ﭘﻪ ﭘﻮرﺗﻨﻲ‬
‫ﮐ‪７‬ﻧﻼره ﺗﺮﻻﺳﻪ ﮐﻮﻻى ﺷﺊ‪.‬‬
‫د ﻏﻴﺮﻣﺘﺠﺎﻧﺲ‪ ،‬ﺟﺎﻣﺪ ﭘﻪ ﻣﺎﻳﻊ ﮐ‪ ３‬ﻣﺤﻠﻮل اﺟﺰاوې د ﻓﻠﺘﺮ ﭘﻪ وﺳﻴﻠﻪ ﺟﻼ ﮐﻮل ﭘﻪ ډﻳﺮو ﺳﺎده وﺳﺎﻳﻠﻮ‬
‫ﻫﻢ ﺗﺮﻻﺳﻪ ﮐ‪５‬ﺪاى ﺷﻲ‪.‬‬
‫ﮐ‪７‬ﻧﻪ‬
‫د ﺟﺎﻣﺪو ﻣﻮادو ﺟﻼ ﮐﻮل ﻟﻪ ﻣﺎﻳﻊ ＇ﺨﻪ‬
‫د اړﺗﻴﺎ وړ ﻟﻮازم او ﻣﻮاد‪ :‬دوه داﻧ‪ ３‬ﺑﻴﮑﺮوﻧﻪ‪،‬‬
‫د ﻓﻠﺘﺮ ﮐﺎﻏﺬ‪ ،‬ﺷ‪ ،３／‬اوﺑﻪ‪ ،‬ﮐﺎﭼﻮﻏﻪ او ﻗﻴﻒ‪.‬‬
‫ﮐ‪７‬ﻧـــﻼره‪ :‬ﻳــﻮ ﺑﻴﮑــﺮ ﺗﺮﻧﻴﻤﺎﻳﻲ ﻟﻪ اوﺑــﻮ ＇ﺨﻪ ډک‬
‫ﮐ‪７‬ئ‪ ،‬ﻳﻮه اﻧﺪازه ﺷــ‪／‬ﻪ ﻫﻢ ﭘﻪ ﮐ‪ ３‬واﭼﻮئ او ＊ــﻪ ﻳ‪３‬‬
‫و＊ــﻮروئ د ﻓﻠﺘــﺮ ﮐﺎﻏﺬ ＇ﻠﻮر ﻗﺎﺗﻪ ﮐــ‪７‬ئ او ﭘﻪ ﻗﻴﻒ‬
‫ﮐ‪ ３‬ﻳ‪ ３‬ﮐ‪８５‬دئ‪.‬‬
‫ﭘــﻪ ﺑﻞ ﺑﻴﮑﺮ ﮐــ‪ ３‬ﻗﻴﻒ ﮐ‪５‬ــ‪８‬دئ او ﻣﺨﻠــﻮط ﭘﻪ ﮐ‪３‬‬
‫)‪ (٢-٦‬ﺷﮑﻞ د ﻓﻠﺘﺮ ﭘﻪ واﺳﻄﻪ د ﻣﻮادو ﺟﻼ ﮐﻮل‬
‫واﭼﻮئ‪ ،‬ﺧﭙﻠ‪ ３‬ﻟﻴﺪﻧ‪ ３‬وﻟﻴﮑﺊ‪.‬‬
‫ﻧﻮﻣــﻮړې ﻋﻤﻠﻴــ‪ ３‬ﺗﻪ ﻓﻠﺘﺮﮐﻮل واﻳﻲ‪ .‬ﭘﻪ ﮐﻮر ﮐ‪ ３‬ﻫﻢ ﮐﻮﻻى ﺷــﺊ ﭼ‪ ３‬د ‪＄‬ﻴﻨﻮ ﻣﻮادو ﻧﺎﭘﺎﮐ‪ ３‬ﭘﻪ دې‬
‫ﻃﺮﻳﻘﻪ ﺟﻼ ﮐ‪７‬ئ‪.‬‬
‫‪＄‬ﻴﻨ‪ ３‬ﻣﻮاد؛ ﻟﮑﻪ‪ :‬ﻧﻮﺷﺎدر )اﻣﻮﻧﻴﻢ ﮐﻠﻮراﻳﺪ( ﻧﻔﺘﺎﻟﻴﻦ او ﻧﻮر د ﺗﻮدوﺧ‪ ３‬ﭘﻪ ！ﺎﮐﻠ‪ ３‬درﺟﻪ ﮐ‪ ３‬ﺗﺼﻌﻴﺪ‬
‫)ﺳﺒﻠﻴﻤﺸــﻦ‪ (Sublimation‬ﮐﻮي‪ .‬ﺳﺒﻠﻴﻤﻴﺸــﻦ د ﺟﺎﻣﺪو ﻣﺨﻠﻮﻃﻮﻧﻮ د ﺟﻼ ﮐ‪５‬ﺪو ﻳﻮه ﻣﻨﺎﺳﺒﻪ‬
‫ﻻره ده‪.‬‬
‫‪27‬‬
 ‫ﮐ‪７‬ﻧﻪ‬
‫د دوه ﺟﺎﻣﺪو د ﻣﺨﻠﻮﻃﻮ ﺟﻼ ﮐﻮل د ﺗﺼﻌﻴﺪ ﭘﻪ ﻃﺮﻳﻘﻪ‬
‫د اړﺗﻴـــﺎ وړ ﻟﻮازم او ﻣـــﻮاد‪ :‬د أﻳﻮدﻳﻦ ﻋﻨﺼــﺮ‪ ،‬د ﺧﻮړو ﻣﺎﻟ‪／‬ــﻪ‪ ،‬د ﺗﻮدوﺧ‪３‬‬
‫ﺳﺮﭼﻴﻨﻪ‪ ،‬اﻳﺮﻟﻴﻦ ﻣﺎﻳﺮ‪ ،‬د اوﺑﻮ ډک ﺑﻴﮑﺮ او د اوﺳﭙﻨﻰ ﺟﺎﻟ‪.９‬‬
‫ﮐ‪７‬ﻧﻼره‪ :‬ﻳﻮه ﮐﻮﭼﻨ‪ ９‬ﮐﺎﭼﻮﻏﻪ د ﺧﻮړو ﻣﺎﻟ‪／‬ﻪ او د ﻳﻮې ﭼ‪ ３２‬ﭘﻪ ﺑﺮاﺑﺮ آﻳﻮدﻳﻦ ﺳــﺮه‬
‫ﻣﺨﻠﻮط ﮐ‪７‬ئ‪ .‬ﻧﻮﻣﻮړى ﻣﺨﻠﻮط ﭘﻪ اﻳﺮﻟﻴﻦ ﻣﺎﻳﺮ ﮐ‪ ３‬واﭼﻮئ او د ﺗﻮدوﺧ‪ ３‬ﭘﺮ ﺳﺮﭼ‪５‬ﻨﻪ‬
‫ﻳ‪ ３‬ﮐ‪８５‬دئ‪.‬‬
‫وروﺳﺘﻪ ﻳﻮ ﺑﻴﮑﺮ ﭼ‪ ３‬ﻳﺨ‪ ３‬اوﺑﻪ وﻟﺮي د اﻳﺮﻟﻴﻦ ﻣﺎﻳﺮ ﭘﺮ ﺳﺮ ﮐ‪８５‬دئ‪.‬‬
‫ﺧﭙﻠ‪ ３‬ﻟﻴﺪﻧ‪ ３‬وﻟﻴﮑﺊ او ﻻﻧﺪې ﭘﻮ＊ﺘﻨﻮﺗﻪ ‪＄‬ﻮاﺑﻮﻧﻪ وواﻳﺊ‪.‬‬
‫‪ ١‬ـ ﮐﻮﻣﻪ ﻣﺎده ﻧ‪５‬ﻎ ﭘﻪ ﻧ‪５‬ﻐﻪ ﻟﻪ ﺟﺎﻣﺪ ﺣﺎﻟﺖ ＇ﺨﻪ ﭘﻪ ﮔﺎز ﺑﺪﻟﻪ ﺷﻮه؟‬
‫‪ ٢‬ـ ﺟﻮړ ﺷﻮي ﮐﺮﺳﺘﻠﻮﻧﻪ ＇ﻪ ډول رﻧﮓ ﻟﺮي؟‬
‫ﭘﺎﻣﻠﺮﻧﻪ‪ :‬دا ازﻣﻴ‪＋‬ــﺖ ﭘﻪ ﭘﺮاﻧﻴﺴــﺘ‪ ３‬ﻓﻀﺎﮐ‪ ３‬ﺗﺮﺳــﺮه ﮐ‪７‬ئ؛ ‪＄‬ﮑﻪ ﭼــ‪ ３‬ﺁﻳﻮدﻳﻦ ﻳﻮه‬
‫زﻫﺮي ﻣﺎده ده‪.‬‬
‫)‪ (٢-٧‬ﺷﮑﻞ د ﺗﺼﻌﻴﺪ ﭘﻪ واﺳﻄﻪ د‬
‫ﻣﻮادو ﺟﻼ ﮐﻮل‬
‫د ﻣﺤﻠﻮﻟﻮﻧﻮ ﺗﻮﮐﻲ )اﺟﺰاوي(‬
‫ﻟﮑﻪ ﭼ‪ ３‬ﻟﻮﺳــﺘﻲ ﻣﻮدي ﻣﺤﻠﻮﻟﻮﻧﻪ ﻣﺘﺠﺎﻧﺲ‪ ،‬ﻣﺨﻠﻮﻃﻮﻧﻮ ﺗﻪ واﻳﻲ ﭼ‪ ３‬د ﻣﺨﻠﻮط ﭘﻪ ！ﻮﻟﻮ ﺑﺮﺧﻮ ﮐ‪ ３‬ﻳﻮ‬
‫ډول ﺧــﻮاص ﻟﺮي‪ .‬ﻣﺤﻠﻮﻟﻮﻧﻪ ﻟــﻪ دوه ﺑﺮﺧﻮ ﻣﺤﻠﻞ)ﺣﻞ ﮐﻮوﻧﮑ‪ ３‬ﻣﺎدې( او ﺣﻞ ﻣﺎدې)ﺣﻞ ﮐﻴﺪوﻧﮑ‪３‬‬
‫ﻣﺎدې( ＇ﺨﻪ ﺟﻮړﺷﻮي وي‪ ،‬ﻟﮑﻪ‪ :‬د ﺑﻮرې او اوﺑﻮ‪ ،‬ﻣﺎﻟ‪ ３／‬او اوﺑﻮ ﭘﻪ ﻣﺤﻠﻮﻟﻮﻧﻮ ﮐ‪ ،３‬اوﺑﻪ ﺣﻞ ﮐﻮوﻧﮑ‪３‬‬
‫ﻣﺎده ده‪ .‬ﻳﻌﻨ‪ ３‬ﻫﺮه ﻫﻐﻪ ﻣﺎده ﭼ‪ ３‬ﻧﻮر ﻣﻮاد ﭘﻪ ﮐ‪ ３‬ﺣﻠ‪８５‬ي د ﺣﻞ ﮐﻮوﻧﮑﻲ ﭘﻪ ﻧﻮم ﻳﺎد‪８４‬ي‪.‬‬
‫ﻫﻐﻪ ﻣﺎده ﭼ‪ ３‬ﭘﻪ ﺣﻞ ﮐﻮوﻧﮑ‪ ３‬ﮐ‪ ３‬ﺣﻞ ﮐ‪８５‬ي د ﺣﻞ ﻣﺎدي ﻳﺎ ﻣﻨﺤﻠﻪ ﻣﺎدى ﭘﻪ ﻧﻮم ﻳ‪ ３‬ﻳﺎدوي‪ ،‬ﭘﻪ ﭘﻮرﺗﻨﻴﻮ‬
‫ﻳﺎد ﺷﻮو ﻣﺤﻠﻮﻟﻮﻧﻮ ﮐ‪ ３‬ﺑﻮره او ﻣﺎﻟ‪／‬ﻪ ﻣﻨﺤﻠﻪ ﻣﻮاد دي‪.‬‬
‫د ﻣﺤﻠﻮﻟﻮﻧﻮ ﭘﻪ ﺟﻮړ＊ﺖ ﮐ‪ ３‬د ﮐﺘﻠ‪) ３‬ﻣﻘﺪار( ﭘﺎﻳ‪＋‬ﺖ‬
‫أﻳــﺎ د ﺣــﻞ ﮐ‪５‬ﺪوﻧﮑﻲ ﺣﻞ ﮐﻮل ﭘﻪ ﺣﻞ ﮐﻮوﻧﮑﻲ ﮐــ‪ ３‬د دوي د ﮐﺘﻠﻰ د ﺑﺪﻟﻮن ﻻﻣﻞ ‪－‬ﺮ‪＄‬ﻲ؟ د‬
‫ﻻﻧﺪې ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﭘﻪ ﺗﺮﺳﺮه ﮐﻮﻟﻮ ﺑﻪ ددې ﭘﻮ＊ﺘﻨ‪＄ ３‬ﻮاب ﭘﻴﺪا ﮐ‪７‬ئ‪.‬‬
‫‪28‬‬
 ‫ﮐ‪７‬ﻧﻪ‬
‫د ﮐﺘﻠ‪ ３‬د ﭘﺎﻳ‪＋‬ﺖ ﻗﺎﻧﻮن‬
‫ﺳــﻞ ‪－‬ﺮاﻣﻪ اوﺑﻪ ﭘﻪ ﻫﻐﻪ ‪－‬ﻴﻼس ﮐ‪ ３‬واﭼﻮئ ﭼ‪ ３‬ﻣﺨﮑ‪ ３‬ﻣﻮ ﻳ‪ ３‬ﮐﺘﻠﻪ ﻻس ﺗﻪ راوړي‬
‫وي‪ ،‬ﺑﻴــﺎ دوه ‪－‬ﺮاﻣﻪ د ﺧﻮړو ﻣﺎﻟ‪／‬ﻪ ﻫﻢ‬
‫وﺗﻠــﺊ‪.‬‬
‫وروﺳــﺘﻪ ﻣﺎﻟ‪／‬ﻪ ﭘﻪ اوﺑﻮ ﮐ‪ ３‬ﺣﻞ ﮐ‪７‬ئ‪.‬‬
‫د ﺗﻠ‪ ３‬ﺷــﺎﻫﻴﻦ ﺗﻪ ﭘﺎم وﮐ‪７‬ئ‪ ،‬أﻳﺎ ﺷﺎﻫﻴﻦ‬
‫ﺑﺪﻟــﻮنﻣﻮﻧﺪﻟــﻰدى؟‬
‫ﺧﭙﻠــ‪３‬ﻟﻴﺪﻧــ‪３‬وﻟﻴﮑــﺊ‪.‬‬
‫)‪ (٢-٨‬ﺷﮑﻞ د ﻣﺤﻠﻮل ﭘﻪ ﺟﻮړﻳﺪو ﮐ‪ ３‬د ﮐﺘﻠﻲ ﭘﺎﻳ‪＋‬ﺖ‬
‫ﻟﻪ ﭘﻮرﺗﺘﻨﻲ ازﻣﻴ‪＋‬ﺖ ＇ﺨﻪ دې ﭘﺎﻳﻠ‪ ３‬ﺗﻪ رﺳ‪８５‬ئ ﭼ‪ ３‬د ﻣﻨﺤﻠﻪ ﻣﺎدې ﮐﺘﻠﻪ ﺟﻤﻊ‬
‫د ﻣﺤﻠﻞ ﮐﺘﻠﻪ‪ ،‬د ﻣﺤﻠﻮل ﻟﻪ ﮐﺘﻠ‪ ３‬ﺳــﺮه ﻣﺴﺎوي ﮐ‪８５‬ي‪ .‬ﭘﻪ ﭘﺎﻳﻠﻪ ﮐ‪ ３‬وﻳﻼى ﺷﻮ‬
‫ﭼــ‪ ３‬د ﻣﺤﻠــﻮل ﭘﻪ ﺟﻮړﻳﺪوﮐ‪ ３‬د ﻣﺤﻠﻮل د اﺟﺰاوو ﻣﻘــﺪار ﺑﺪﻟﻮن ﻧﻪ ﻣﻮﻣﻲ د‬
‫ﺣﻞ ﮐﻴﺪوﻧﮑ‪ ３‬ﻣﺎدې ﮐﺘﻠﻪ ‪ +‬د ﻣﺤﻠﻞ ﮐﺘﻠﻪ= د ﻣﺤﻠﻮل ﮐﺘﻠﻪ‪.‬‬
‫د ﻣﺎدې د ﻓﺰﻳﮑﻲ ﺣﺎﻟﺖ اﻏ‪５‬ﺰ ﭘﻪ ﺣﻞ ﮐﻴﺪﻟﻮ‬
‫د ﻣﺎدې ﻓﺰﻳﮑﻲ ﺣﺎﻟﺖ د ﺣﻞ ﮐﻴﺪو ﭘﺮ ﭼ＂ﮑﺘﻴﺎ ﺑﺎﻧﺪې اﻏ‪５‬ﺰه ﻟﺮي‬
‫ﮐ‪７‬ﻧﻪ‬
‫د ﺣﻞ ﮐﻴﺪو ﭘﺮ ﭼ＂ﮑﺘﻴﺎ ﺑﺎﻧﺪي د ﻣﻮادو دﻏ＂ﻮاﻟﻲ اﻏ‪５‬ﺰه‬
‫د اړﺗﻴﺎوړ ﻟﻮازم او ﻣﻮاد‪ :‬دوه ﺑﻴﮑﺮ‪ ،‬اوﺑﻪ‪ ،‬دوه ！ﻮ！‪ ３‬ﻗﻨﺪ او‬
‫ﮐﺎﭼﻮﻏﻪ‪.‬‬
‫ﮐ‪７‬ﻧﻼره‪ :‬دوه ‪－‬ﻴﻼﺳــﻮﻧﻪ ﭘﻪ ﻣﺴــﺎوي اﻧﺪازه ﻟﻪ اوﺑﻮ ＇ﺨﻪ ډک ﮐ‪７‬ئ‪ .‬ﻳﻮه‬
‫！ﻮ！ﻪ ﻗﻨﺪ ﭘﻪ ﻳﻮه ‪－‬ﻴﻼس ﮐ‪ ３‬واﭼﻮئ او ﻫﻐﻪ و＊ــﻮروئ‪ ،‬د ﻗﻨﺪ ﺑﻠﻪ ！ﻮ！ﻪ ﺑﻠﻪ‬
‫！ﻮ！ــﻪ ﻗﻨﺪ ＊ــﻪ ﻣﻴﺪه ﮐــ‪７‬ئ‪ ،‬ﺑﻴﺎﻳ‪ ３‬ﭘﻪ دوﻳﻢ ‪－‬ﻴﻼس ﮐ‪ ３‬واﭼﻮئ او ＊ــﻪ ﻳ‪３‬‬
‫و＊ﻮروئ‪.‬‬
‫ﺧﭙﻠ‪ ３‬ﻟﻴﺪﻧ‪ ３‬وﻟﻴﮑﺊ‪.‬‬
‫)‪ (٢-٩‬ﺷﮑﻞ د ﻗﻨﺪ د ﺣﻞ ﮐﻴﺪو ﺳﺮﻋﺖ ﭘﻪ اوﺑﻮ ﮐ‪３‬‬
‫‪29‬‬
 ‫ﮐﻠﻪ ﭼ‪ ３‬ﮐﻮم ﺟﺴــﻢ ﭘﻪ ﮐﻮﭼﻨﻴﻮ ذرو ！ﻮ！ﻪ ﺷــﻲ‪＊ ،‬ــﻪ اوﭘﻪ زﻳﺎﺗﻪ اﻧﺪازه ﺣﻠﻴ‪８‬ي‪＄ ،‬ﮑﻪ ﭼ‪ ３‬د‬
‫ﮐﻮﭼﻨﻴﻮ ذرو د ﺗﻤﺎس ﺳــﻄﺤﻪ ﻟﻪ ﻣﺤﻠﻞ ﺳﺮه زﻳﺎﺗ‪８５‬ي‪ ،‬ﭘﻪ ﻫﻤﺪې ﺗﺮﺗﻴﺐ ＊ﻮرول‪ ،‬د ﻣﻮادو د‬
‫ﺣﻞ ﮐﻴﺪو ﭘﻪ ﭼ＂ﮑﺘﻴﺎ ﻫﻢ ＊ﻪ اﻏﻴﺰه ﮐﻮي‪.‬‬
‫د ﺗﻮدوﺧ‪ ３‬اﻏ‪５‬ﺰې د ﺣﻞ ﮐﻴﺪو ﭘﺮﭼ＂ﮑﺘﻴﺎ‬
‫د ﺗﻮدوﺧ‪ ３‬ﺑﺪﻟﻮن د ﻣﺎدې ﭘﻪ ﺣﻞ ﮐ‪５‬ﺪو اﻏ‪５‬ﺰه ﮐﻮي‪.‬‬
‫ﮐ‪７‬ﻧﻪ‬
‫د ﺣﻞ ﮐﻴﺪو ﭘﺮ ﭼ＂ﮑﺘﻴﺎ ﺑﺎﻧﺪي د ﺗﻮدوﺧ‪ ３‬اﻏ‪５‬ﺰه‬
‫د اړﺗﻴﺎوړ ﻟﻮازم او ﻣﻮاد‪ :‬ﺑﻮره‪ ،‬ا‪４‬ﺸ‪５‬ﺪﻟ‪ ３‬اوﺑﻪ‪ ،‬ﺳ‪７‬ي‬
‫اوﺑﻪ‪ ،‬دوه ﺑﻴﮑﺮوﻧﻪ او ﮐﺎﭼﻮﻏﻪ‪.‬‬
‫ﮐ‪７‬ﻧﻼره‪ :‬ﭘﺮﺑﻴﮑﺮوﻧﻮ ﻧﻮﻣﺮې وﻟﮕﻮئ‪ ،‬ﭘﻪ ﻟﻮﻣ‪７‬ى ﻧﻤﺒﺮ ‪－‬ﻴﻼس‬
‫ﮐــ‪ 20 ３‬ﻣﻠﻲ ﻟﻴﺘﺮه ﺳــ‪７‬ې اوﺑﻪ ﭘﻪ دوﻳــﻢ ﻧﻤﺒﺮ ‪－‬ﻴﻼس ﮐ‪20 ３‬‬
‫ﻣﻠﻲ ﻟﻴﺘﺮه ا‪４‬ﺸ‪５‬ﺪﻟ‪ ３‬اوﺑﻪ واﭼﻮئ‪.‬‬
‫ﭘــﻪ ﻫﺮ ﺑﻴﮑــﺮ ﮐ‪ 41g ３‬ﺑــﻮره واﭼﻮئ او وﻳ‪＊ ３‬ــﻮروئ ﺧﭙﻠ‪３‬‬
‫ﻟﻴﺪﻧ‪ ３‬وﻟﻴﮑﺊ‪ .‬د دې ازﻣﻴ‪＋‬ﺖ ＇ﺨﻪ ﻣﻮ ＇ﻪ ﭘﺎﻳﻠﻪ واﺧ‪５‬ﺴﺘﻪ؟‬
‫)‪ (٢-١٠‬ﺷﮑﻞ ﭘﻪ اوﺑﻮ ﮐ‪ ３‬د ﺑﻮري ﭘﺮ ﺣﻞ ﮐﻴﺪو د ﺗﻮدوﺧ‪ ３‬اﻏ‪５‬ﺰه‬ ‫وﻟ‪ ３‬د ﺗﻮدوﺧ‪ ３‬ﭘــﻪ ورﮐﻮﻟﻮ د ﺣﻞ ﮐﻴﺪوﻧﮑ‪ ３‬ﻣﺎدې ﺣﻞ ﮐﻴﺪﻧﻪ‬
‫‪７－‬ﻧﺪۍ ﮐ‪８５‬ي؟‬
‫د ﻣﻮادو اﻧﺤﻼﻟﻴﺖ‬
‫ﮐﻠﻪ ﭼ‪ ３‬د ﺑﻮرې ﻣﺤﻠﻮل ﺟﻮړوئ؛ ﻧﻮ ﺗﺮ ！ﺎﮐﻠﻲ ﺣﺪ ﭘﻮرې ﺑﻮره ﭘﻪ اوﺑﻮﮐ‪ ３‬ﺣﻠﻴ‪８５‬ي او ﮐﻪ د‬
‫ﺑﻮري زﻳﺎﺗﻮﻟﻮ ﻋﻤﻞ ﺗﻪ دوام ورﮐ‪７‬ل ﺷــﻲ ﻧﻮره ﺑﻮره ﺑﻪ ﺣﻞ ﻧﻪ ﺷــﻲ او د ﻟﻮ＊ﻲ ﭘﻪ ﺑ‪５‬ﺦ ﮐ‪ ３‬ﺑﻪ‬
‫ﮐ‪＋‬ﻴﻨﻲ ﭼ‪ ３‬ﭘﻮرﺗﻨﻰ ﺣﺎﻟﺖ د ﻣﻮړ)ﻣﺸﺒﻮع( ﻣﺤﻠﻮل ﭘﻪ ﻧﻮم ﻳﺎد‪８４‬ي‪.‬‬
‫د ﺗﻮدوﺧــ‪ ３‬ﭘــﻪ ﻳﻮه ！ﺎﮐﻠ‪ ３‬درﺟﻪ ﮐ‪ ３‬ﻣﻌﻠﻮﻣﻪ اﻧﺪازه ﺣﻞ ﮐﻴﺪوﻧﮑــ‪ ３‬ﻣﺎده د ﻣﺤﻠﻞ ﭘﻪ ！ﺎﮐﻠﻲ‬
‫ﻣﻘــﺪار ﮐــ‪ ３‬ﺣﻞ ﮐﻴﺪﻟﻮﺗﻪ اﻧﺤﻼﻟﻴﺖ واﻳﻲ‪ ،‬د ﺳــﺎري ﭘﻪ ډول‪ 205g :‬ﺑــﻮره د ﺗﻮدوﺧ‪ ３‬ﭘﻪ‬
‫‪ 20oC‬ﮐ‪ ３‬ﭘﻪ ‪ 100mL‬اوﺑﻮ ﮐ‪ ３‬ﺣﻠ‪８５‬ي؛ ﻳﻌﻨ‪ ３‬ﭘﻪ ﻧﻮﻣﻮړې درﺟﻪ ﮐ‪ ３‬د ﺑﻮرې اﻧﺤﻼﻟﻴﺖ‬
‫‪ 205g‬دى او ﻧﻮره ﺑﻮره د ﻟﻮ＊ــﻲ ﭘﻪ ﺑﻴﺦ ﮐ‪ ３‬ﮐ‪＋‬ــﻴﻨﻲ‪ .‬د ﺧﻮړو ﻣﺎﻟ‪／‬ﻪ ﭘﻪ ﻧﻮﻣﻮړې ﺗﻮدوﺧﻪ‬
‫‪30‬‬
 ‫او ﺣﺠــﻢ ﮐــ‪ 38g ３‬ﺣﻠ‪８５‬ي‪ .‬ﻧﻮ ‪＄‬ﮑﻪ د ﻣﺨﺘﻠﻔﻮ ﻣﻮادو اﻧﺤﻼﻟﻴﺖ ﺗﻮﭘﻴﺮ ﻟﺮي‪ ،‬د ‪＄‬ﻴﻨﻮ زﻳﺎت او د‬
‫‪＄‬ﻴﻨﻮ ﻟ‪ ８‬وي‪ .‬ﻫﻤﺪارﻧﮕﻪ د ﻣﻮادو اﻧﺤﻼﻟﻴﺖ ﭘﻪ ﻣﺤﻠﻞ ﭘﻮرې ﻫﻢ اړه ﻟﺮي‪ ،‬ﻳﻌﻨ‪ ３‬ﭘﻪ ﻳﻮه ﻣﺤﻠﻞ ﮐ‪３‬‬
‫زﻳــﺎت او ﭘــﻪ ﺑﻞ ﮐ‪ ３‬ﮐﻢ وي‪ .‬ﭘﻪ ﭘﺎى ﮐ‪ ３‬وﻳﻼى ﺷــﻮ ﭼ‪ :３‬د ﺣﻠﻴﺪوﻧﮑــﻲ ﻣﺎدې د اﻋﻈﻤﻲ ﻣﻘﺪار‬
‫ﺣﻠ‪５‬ــﺪل د ﺗﻮدوﺧــ‪ ９‬ﭘﻪ ！ﺎﮐﻠ‪ ３‬درﺟﻪ او د ﺣﻞ ﮐﻮوﻧﮑﻲ ﭘﻪ ！ﺎﮐﻠﻲ ﻣﻘﺪار ﮐ‪ ３‬د ﻣﻮادو ﻟﻪ اﻧﺤﻼﻟﻴﺖ‬
‫＇ﺨﻪ ﻋﺒﺎرت دى‪.‬‬
‫ﭘﺮ اوﺑﻮ ﺳﺮﺑ‪５‬ﺮه ﻧﻮر ﻣﺤﻠﻠﻮﻧﻪ ﻫﻢ ﺷﺘﻪ‪ ،‬ﻟﮑﻪ‪ :‬اﻟﮑﻮل‪ ،‬اﺳﻴﺘﻮن او ﻧﻮر‪.‬‬
‫)‪ (٢-٢‬ﺟﺪول د ‪＄‬ﻴﻨﻮ ﻣﻮادو اﻧﺤﻼﻟﻴﺖ ﭘﻪ ‪ 20oC‬ﮐ‪３‬‬
‫اﻧﺤﻼﻟﻴﺖ )د ﻣﻮادو اﻧﺪازه ﭘﻪ ‪－‬ﺮام ﺳﺮه ﭘﻪ ‪ 100mL‬اوﺑﻮ ﮐ‪(３‬‬ ‫د ﺣﻞ ﮐﻴﺪوﻧﮑﻲ ﻣﺎدي ﻧﻮم‬
‫‪205 g‬‬ ‫ﺑﻮره‬
‫‪38 g‬‬ ‫د ﺧﻮړو ﻣﺎﻟ‪／‬ﻪ‬
‫‪0.26 g‬‬ ‫‪－‬ﭻ‬
‫‪0.0013 g‬‬ ‫اﻫﮏ‬
‫ﮐ‪７‬ﻧﻪ‬
‫د ﺑﻮري ＇ﺨﻪ د ﻧﺒﺎت د ﺟﻮړوﻟﻮ ﻃﺮﻳﻘﻪ‬
‫د اړﺗﻴﺎوړ ﻟﻮازم او ﻣﻮاد‪ :‬د ﺗﻮدوﺧ‪ ３‬ﭘﻪ ﻣﻘﺎﺑﻞ ﮐ‪ ３‬ﻣﻘﺎوم ﻟﻮ＊ﻰ‪ ٢٠٠ g ،‬ﺑﻮره‪ 200mL ،‬اوﺑﻪ‪ ،‬د ﺗﻮدوﺧ‪ ３‬ﺳﺮﭼ‪５‬ﻨﻪ‪،‬‬
‫ﻟﻮ＊ﻰ او د اړﺗﻴﺎ وړ ﺗﺎر‪.‬‬
‫ﮐ‪７‬ﻧﻪ‪:‬دﺗﻮدوﺧ‪ ３‬ﭘﻪ ﻣﻘﺎوم ﻟﻮ＊ﻲ ﮐ‪ 200g ３‬ﺑﻮره ﭘﻪ ‪200mL‬‬
‫اوﺑﻮ ﮐ‪ ３‬واﭼﻮئ‪.‬‬
‫ﭘــﻪ ﻻس راﻏﻠﻰ ﻣﺨﻠﻮط د ﺗﻮدوﺧ‪ ３‬ﭘﺮ ﺳــﺮﭼ‪５‬ﻨﻪ ﮐ‪８５‬دئ او ﺗﺮ‬
‫ﻫﻐ‪ ３‬ﭘﻮرې ﭘﻪ ﮐﺮاره ﺗﻮدوﺧﻪ ورﮐ‪７‬ئ ﭼ‪ ３‬ﺑﻮره ﭘﻪ ﺑﺸــﭙ‪７‬ه ﺗﻮ‪－‬ﻪ‬
‫ﺣﻞ او ﻳﻮ ！ﻴﻨﮓ ﻣﺤﻠﻮل ﺗﺮې ﺟﻮړﺷﻲ‪.‬‬
‫د ﺳــﺮﻳ） ﭘﻪ واﺳﻄﻪ د ﺑﻞ ﻟﻮ＊ــ‪ ３‬ﭘﻪ ﺧﻮﻟﻪ ﮐ‪ ３‬ﺗﺎروﻧﻪ ﺳﺮﻳ）‬
‫ﮐــ‪７‬ئ او ﻣﺤﻠﻮل ﭘﺮې واﭼﻮئ‪ ،‬ﺳــﺮﻳﻲ ！ﻴﻨــﮓ ﮐ‪７‬ئ او دﻳﻮې‬
‫ور‪ ３＄‬ﻟﭙﺎره ﻳ‪ ３‬ﭘﺮ‪８４‬دئ او ﺑﻴﺎ د ﻟﻮ＊ﻲ ﺳﺮﺧﻼص ﮐ‪７‬ئ ﺧﭙﻠ‪３‬‬
‫ﻟﻴﺪﻧ‪ ３‬وﻟﻴﮑﺊ‪.‬‬
‫)‪ (٢-١١‬ﺷﮑﻞ د ﻧﺒﺎﺗﻮﻏ＀ ﺑﻠﻮروﻧﻪ‬
‫‪31‬‬
 ‫د ﭘﻮرﺗﻪ ازﻣﻴ‪＋‬ــﺖ ﭘﻪ ﭘﺎﻳﻠﻪ ﮐ‪ ３‬ﺗﺎﺳ‪ ３‬د ﺧﭙﻞ ﻫ‪５‬ﻮاد ﻳﻮه ﻣﺸﻬﻮره ﺷﺮﻳﻨﻲ )ﻧﺒﺎت(‬
‫ﺟﻮړه ﮐ‪７‬ه‪.‬‬
‫اوﺑﻪ د ﺣﻞ ﮐﻮوﻧﮑﻲ ﭘﻪ ﺗﻮﮔﻪ‬
‫ﺗﺮ اوﺳــﻪ ﻣﻮ ﻓﮑﺮ ﮐ‪７‬ى ﭼ‪ ３‬اوﺑﻪ وﻟ‪ ３‬د ﺟﺎﻣﻮ‪ ،‬ﻣﻴﻮو‪＄ ،‬ﺎن‪ ،‬ﻻﺳــﻮﻧﻮ‪ ،‬ﭘ‪＋‬ﻮ او‬
‫ﻧﻮرو د ﻣﻴﻨ‪％‬ﻠﻮ ﻟﭙﺎره ﭘﻪ ﮐﺎروي‪ .‬او ﺑﻪ ﻳﻮ ＊ﻪ ﻣﺤﻠﻞ دى‪ .‬ﺧﺎورې او دوړې ﭼ‪３‬‬
‫زﻣﻮږ ﭘﺮ ﺟﺎﻣﻮ‪＄ ،‬ﺎن‪ ،‬ﻣﻴﻮو او ﻧﻮرو ﺑﺎﻧﺪې ﭘﺮﺗ‪ ３‬وي‪ ،‬ﭘﻪ ﺧﭙﻞ ‪＄‬ﺎن ﮐ‪ ３‬ﺣﻠﻮي‬
‫او زﻣﻮږ ﻟﻪ ﺑﺪن او ﺟﺎﻣﻮ ＇ﺨﻪ ﻳ‪ ３‬ﻟﺮې ﮐﻮي او د ﭘﺎﮐﻮاﻟﻲ ﻻﻣﻞ ‪－‬ﺮ‪＄‬ﻲ‪.‬‬
‫ﮐ‪７‬ﻧﻪ‬
‫ﮐﻮﻣﻪ ﻣﺎده ډﻳﺮه ﭘﻪ اوﺑﻮ ﮐ‪ ３‬ﺣﻠ‪８５‬ي؟‬
‫د اړﺗﻴﺎوړ ﻟﻮازم او ﻣﻮاد‪ :‬ﺑﻮره‪ ،‬ﺷ‪ ،３／‬د ﺧﻮړو ﻣﺎﻟ‪／‬ﻪ‪ ،‬ﻏﻮړي‪－ ،‬ﭻ‪ ٥ ،‬ﺑﻴﮑﺮوﻧﻪ او ﮐﺎﭼﻮﻏﻪ‪.‬‬
‫ﮐ‪７‬ﻧﻼره‪ :‬ﭘﺮ ﺑﻴﮑﺮوﻧﻮ ﻧﻮﻣﺮې وﻟﮕﻮئ او ﭘﻪ ﻣﺴﺎوي ﻣﻘﺪار اوﺑﻪ ﭘﻪ ﮐ‪ ３‬واﭼﻮئ دﻏﺴ‪ ３‬ﭘﻪ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﺳﺮه ﭘﻪ ﻫﺮ ﺑﻴﮑﺮ ﮐ‪ ３‬ﻳﻮه ﮐﺎﭼﻮﻏﻪ‬
‫ﺑﻮره‪ ،‬د ﺧﻮړو ﻣﺎﻟ‪／‬ﻪ‪ ،‬ﻏﻮړي‪ ،‬ﺷ‪ ３／‬او ‪－‬ﭻ واﭼﻮئ‪！ ،‬ﻮل ＊ﻪ و＊ﻮروئ او ﻳﻮ ＇ﻪ وﺧﺖ ﻳ‪ ３‬ﭘﺮ‪８４‬دئ‪.‬‬
‫ﺧﭙﻠ‪ ３‬ﻟﻴﺪﻧ‪ ３‬ﻳﺎدداﺷﺖ او ﻻﻧﺪې ﺟﺪول ډک ﮐ‪７‬ئ‪.‬‬
‫)‪ (٢-١٢‬ﺷﮑﻞ ﭘﻪ اوﺑﻮ ﮐ‪ ３‬د ﻣﺨﺘﻠﻔﻮ ﻣﻮادو اﻧﺤﻼﻟﻴﺖ‬
‫ﻟ‪ ８‬ﻣﻨﺤﻞ‬ ‫ﻏﻴﺮ ﻣﻨﺤﻞ‬ ‫ﻣﻨﺤﻞ‬ ‫ﻣﻨﺤﻠﻪ ﻣﺎده‬
‫ﺑﻮره‬
‫د ﺧﻮړو ﻣﺎﻟ‪／‬ﻪ‬
‫ﻏﻮړي‬
‫ﺷ‪／‬ﻲ‬
‫‪－‬ﭻ‬
‫‪32‬‬
 ‫ﺧﺎﻟﺼﻪ ﻣﺎده‬
‫ﻟﮑــﻪ ﭼ‪ ３‬د ﻣﺨــﻪ ﻣﻮ ووﻳﻞ ﮐﻪ د ﻣﺨﻠﻮط اﺟﺰاوې ﺑ‪５‬ﻠــ‪ ３‬ﮐ‪７‬و ﺧﺎﻟﺺ ﻣﻮاد ﭘﻪ‬
‫ﻻس را‪＄‬ــﻲ‪ .‬ﻧﻮ ﺧﺎﻟﺺ ﻣﻮاد ﻫﻐﻪ دي ﭼ‪ ３‬ﻟﻪ ﻳﻮ ډول ذرو ＇ﺨﻪ ﺟﻮړ ﺷــﻮي‬
‫او د ﺛﺎﺑﺖ ﺗﺮﮐﻴﺐ ﻟﺮوﻧﮑﻲ وي؛ ﻟﮑﻪ‪ :‬اوﺳــﭙﻨﻪ )‪ ،(Fe‬اﮐﺴــﻴﺠﻦ )‪ ،(O2‬ﻣﺲ‬
‫)‪ ،(Cu‬د ﺧــﻮړو ﻣﺎﻟ‪／‬ﻪ)‪ ،(NaCl‬اوﺑﻪ )‪ (H2O‬او‪ ...‬ﻟﻪ ﭘﻮرﺗﻪ ﺑ‪５‬ﻠ‪／‬ﻮ ＇ﺨﻪ‬
‫ﭘﻮﻫ‪８５‬و ﭼ‪ ３‬ﺧﺎﻟﺺ ﻣﻮاد ﭘﻪ دوه ډوﻟﻪ)ﻋﻨﺼﺮوﻧﻪ او ﻣﺮﮐﺒﻮﻧﻪ( ﺷﺘﻮن ﻟﺮي‪.‬‬
‫ﺧﺎﻟﺼﻪ ﻣﺎده‬
‫ﻣﺮﮐﺐ‬ ‫ﻋﻨﺼﺮ‬
‫ﻋﻨﺼﺮوﻧﻪ‬
‫ﭘﻪ ﺗ‪５‬ﺮ ！ﻮﻟﮕ‪ ３‬ﮐ‪ ３‬ﻣﻮ ﻟﻮﺳﺘﻲ ﭼ‪ ３‬ﻋﻨﺼﺮوﻧﻪ ﻫﻐﻪ ﻣﻮاد او ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧﻲ ﺗﻮﮐﻲ دي ﭼ‪３‬‬
‫زﻣﻮږ د ﺷــﺎوﺧﻮا ！ﻮل ﻣﻮاد ور＇ﺨﻪ ﺟﻮړ ﺷــﻮي دي‪ ،‬ﻧﻮ ﻋﻨﺼﺮوﻧﻪ ﺧﺎﻟﺺ ﻣﻮاد‬
‫دي ﭼ‪ ３‬ذرې ﻳﻲ ﻟﻪ ﻳﻮ ډول اﺗﻮﻣﻮﻧﻮ)ﻣﺴﺎوي ﺷﻤﻴﺮ ﭘﺮوﺗﻮﻧﻮﻧﻮ( ＇ﺨﻪ ﺟﻮړې ﺷﻮي‬
‫دي‪.‬‬
‫ﻟﮑﻪ‪ :‬اوﺳــﭙﻨﻪ )‪ ،(Fe‬اﮐﺴــﻴﺠﻦ )‪ ،(O2‬ﻧﻴﻮن )‪ ،(Ne‬ﻣﺲ )‪ .(Cu‬ﻋﻨﺼﺮوﻧﻪ‬
‫ﭘــﻪ ﻋﻤﻮم ﺗﻮﮔﻪ ﭘــﻪ دوه ډوﻟــﻪ دي‪ :‬ﻓﻠﺰوﻧﻪ‪ ،‬ﻟﮑﻪ‪ :‬اوﺳــﭙﻨﻪ)‪ ،(Fe‬ﻣﺲ )‪،(Cu‬‬
‫اﻟﻤﻮﻧﻴﻢ )‪ ،(Al‬او ﻧﻮر‪ .‬ﻏﻴﺮ ﻓﻠﺰوﻧﻪ‪ ،‬ﻟﮑﻪ‪ :‬ﻫﺎﻳﺪروﺟﻦ )‪ ،(H2‬اﮐﺴﻴﺠﻦ )‪،(O2‬‬
‫ﻧﺎﻳﺘﺮوﺟﻦ )‪ (N2‬او ﻧﻮر دي‪.‬‬
‫)‪ (٢-١٣‬ﺷﮑﻞ د ＇ﻮ ﻓﻠﺰوﻧﻮ او ＇ﻮ ﻏﻴﺮﻓﻠﺰوﻧﻮ ﺑ‪５‬ﻠ‪３／‬‬
‫‪33‬‬
‫ﻋﻨﺼﺮوﻧﻪ ﭘﻪ ﻃﺒﻌﻴﺖ ﮐ‪ ３‬ﮐﻴﺪاى ﺷــﻲ ﭘﻪ ﻳــﻮ اﺗﻮﻣﻲ‪ ،‬دوه اﺗﻮﻣﻲ او ＇ﻮ اﺗﻮﻣﻲ‬
‫ﺷﮑﻠﻮﻧﻮ ﺷﺘﻮن وﻟﺮي‪.‬‬
‫ﻳــﻮ اﺗﻮﻣﻲ ﻋﻨﺼﺮوﻧﻪ‪ ،‬ﻟﮑﻪ‪ :‬ﻫﻴﻠﻴﻢ)‪ ،(He‬ﻧﻴــﻮن)‪ (Ne‬ﭼ‪ ３‬ﭘﻪ ﻳﻮ اﺗﻮﻣﻲ ډول‬
‫ﭘﻴﺪا ﮐ‪８５‬ي‪.‬‬
‫دوه اﺗﻮﻣــﻲ ﻋﻨﺼﺮوﻧﻪ‪ ،‬ﻟﮑﻪ‪:‬اﮐﺴــﻴﺠﻦ )‪ ،((O2‬ﻧﺎﻳﺘﺮوﺟــﻦ )‪ ،((N2‬ﮐﻠﻮرﻳﻦ‬
‫)‪ (Cl2‬او ﻧــﻮر‪ .‬ﻟﮑــﻪ ﭼــ‪ ３‬وﻳﻨــﺊ د ﭘﻮرﺗــﻪ ﻋﻨﺼﺮوﻧﻮ ﻫــﺮ ﻣﺎﻟﻴﮑــﻮل ﻟﻪ دوه‬
‫اﺗﻮﻣﻮﻧﻮ ＇ﺨﻪ ﺟﻮړﺷــﻮى دى‪＇ ،‬ﻮ اﺗﻮﻣﻲ ﻋﻨﺼﺮوﻧﻪ‪ ،‬ﻟﮑﻪ‪ :‬ﻓﺎﺳﻔﻮرس)‪،(P4‬‬
‫ﺳﻠﻔﺮ)‪ .(S8‬د ﻓﺎﺳﻔﻮرس ﻳﻮ ﻣﺎﻟﻴﮑﻮل ＇ﻠﻮر اﺗﻮﻣﻮﻧﻪ او د ﺳﻠﻔﺮ ﻳﻮ ﻣﺎﻟﻴﮑﻮل اﺗﻪ‬
‫اﺗﻮﻣﻮﻧﻪ ﻟﺮي‪ .‬ﮐﻮﻣﻪ ﺷــﻤ‪５‬ﺮه ﭼ‪ ３‬د ﺳﻤﺒﻮل ﭘﻪ ！‪＂５‬ﻪ ＊ﻲ ﻟﻮري ﮐ‪ ３‬ﻟﻴﮑﻞ ﺷﻮې‬
‫ده‪ ،‬ﭘﻪ ﻧﻮﻣﻮړي ﻣﺎﻟﻴﮑﻮل ﮐ‪ ３‬د ﻫﻐﻪ ﻋﻨﺼﺮ د اﺗﻮﻣﻮﻧﻮ ﺷﻤ‪５‬ﺮ را ＊ﻴﻲ‪.‬‬
‫ﺗﺮ ‪ ٢٠٠٩‬م ﮐﺎل ﭘﻮرې ‪ ١١٨‬ﻋﻨﺼﺮوﻧﻪ ﭘ‪５‬ﮋﻧﺪل ﺷﻮي دي ﭼ‪ ٩٠ ３‬ﻋﻨﺼﺮوﻧﻪ‬
‫ﭘﻪ ﻃﺒﻴﻌﺖ ﮐ‪ ３‬ﺷﺘﻪ دي او ﭘﺎﺗﻰ ﻳ‪ ３‬ﭘﻪ ﻣﺼﻨﻮﻋﻰ ډول ﺟﻮړ ﺷﻮى دي‪.‬‬
‫ﻣﺮﮐﺒﻮﻧﻪ‬
‫ﻣﺮﮐﺒﻮﻧــﻪ ﻫــﻢ ﺧﺎﻟﺺ ﻣﻮاد دي ﭼــ‪ ３‬د ﻣﺨﺘﻠﻔﻮ ﻋﻨﺼﺮوﻧﻮ ﻟــﻪ ﻳﻮ ‪＄‬ﺎى ﮐﻴﺪو‬
‫＇ﺨﻪ ﺟﻮړ ﺷــﻮي دي‪ ،‬ﺟﻮړووﻧﮑﻲ ﻋﻨﺼﺮوﻧﻪ ﻳــﻲ ﺧﭙﻞ ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧﻲ ﺧﻮاص ﻟﻪ‬
‫ﻻﺳــﻪ ورﮐﻮي‪ ،‬د ﺳــﺎري ﭘﻪ ﺗﻮﮔﻪ‪ :‬د اوﺑﻮ ﻣﺮﮐﺐ ﭼ‪ ３‬ﻟﻪ دوه اﺗﻮﻣﻪ ﻫﺎﻳﺪروﺟﻦ‬
‫او ﻳﻮ اﺗﻮم اﮐﺴــﻴﺠﻦ ＇ﺨﻪ ﺟﻮړ ﺷــﻮى‪ ،‬ﭘﻪ ﻋﺎدي ﺗﻮدوﺧﻪ ﮐ‪ ３‬ﻣﺎﻳﻊ وي‪ ،‬ﺧﻮ‬
‫ﻫﺎﻳﺪروﺟــﻦ )‪ (H2‬او اﮐﺴــﻴﺠﻦ )‪ (O2‬دواړه ﭘــﻪ ﻋﺎدي ﺗﻮدوﺧــﻪ ﮐ‪ ３‬ﮔﺎزوﻧﻪ‬
‫دي او ﻫﺮ ﻳﻮﻳﻲ ‪＄‬ﺎﻧﮕ‪７‬ي ﺧﺼﻮ‪請‬ﻴﺎت ﻟﺮي‪ ،‬ﮐﻠﻪ ﭼ‪ ３‬ﺳــﺮه ﻳﻮ ‪＄‬ﺎى ﺷــﻲ او‬
‫ﮐﻴﻤﻴﺎوي ﺗﺮﮐﻴﺐ ﺟﻮړ ﮐ‪７‬ي ﺧﻮاص ﻳ‪ ３‬ﺑﻪ ﺑﺸﭙ‪７‬ه ﺗﻮﮔﻪ ﺑﺪﻟ‪８５‬ي‪.‬‬
‫‪H2‬‬ ‫‪O2‬‬
‫‪+‬‬
‫(‬ ‫ﻫﺎﻳﺪﺭﻭﺟﻦ )‪H2‬‬ ‫(‬ ‫ﺍﻛﺴﻴﺠﻦ )‪O2‬‬ ‫ﺍﻭﺑﻪ )‪(H2O‬‬
‫)‪ (٢-٨‬ﺷﮑﻞ د ﻫﺎﻳﺪروﺟﻦ او اﮐﺴﻴﺠﻦ ﺗﻌﺎﻣﻞ او د اوﺑﻮ ﺟﻮړ‪４‬ﺪل‬
‫‪34‬‬
 ‫اوس ﻣﻮ ﭼ‪ ３‬ﺧﺎﻟﺺ ﻣﻮاد‪ ،‬ﻧﺎﺧﺎﻟﺺ ﻣﻮاد‪ ،‬ﻋﻨﺼﺮ او ﻣﺮﮐﺐ و ﭘ‪５‬ﮋﻧﺪل‪ ،‬ﮐﻮﻻى‬
‫ﺷﺊ ﭼ‪ ３‬داﺳ‪ ３‬ﻳ‪ ３‬ﻃﺒﻘﻪ ﺑﻨﺪي ﻳﻲ ﮐ‪７‬ئ‪:‬‬
‫ﻣﺎده‬
‫ﻧﺎ ﺧﺎﻟﺼﻪ ﻣﺎده )ﻣﺨﻠﻮﻃﻪ ﻣﺎده(‬ ‫ﺧﺎﻟﺼﻪ ﻣﺎده‬
‫ﻏﻴﺮﻣﺘﺠﺎﻧﺲ‬ ‫ﻣﺘﺠﺎﻧﺲ‬ ‫ﻣﺮﮐﺐ‬ ‫ﻋﻨﺼﺮ‬
‫ﻏﻴﺮ ﻓﻠﺰ‬ ‫ﻓﻠﺰ‬
‫ﮐ‪７‬ﻧﻪ‬
‫ﮐﻮم ﺑ‪５‬ﻼﺑ‪５‬ﻞ ﻣﻮاد ﭼ‪ ３‬ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ ﻳ‪ ３‬ﭘﻪ ﻻﻧﺪې ﺗﻮﮔﻪ درﮐ‪７‬ل ﺷﻮي د ﺟﺪول ﭘﻪ ﻣﻨﺎﺳﺐ ﺳﺘﻮن ﮐ‪＄ ３‬ﺎى ﭘﺮ ‪＄‬ﺎى ﮐ‪７‬ئ‪.‬‬
‫اوﺑﻪ )‪ ،(H2O‬ﮐﺎرﺑﻦ داى اﮐﺴــﺎﻳﺪ) ‪ ،(CO‬أﻳﻮدﻳﻦ) ‪ ،(I‬ﻧﻴﻮن)‪ ،(Ne‬د ﺧﻮړوﻣﺎﻟﮕﻪ)‪ ،(NaCl‬د اوﺑﻮ او ﺧﻮړوﻣﺎﻟﮕ‪ ３‬ﻣﺤﻠﻮل‪،‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬
‫د ﻣﻤﻴﺰو او ﭼ‪２‬ﻮ ﻣﺨﻠﻮط‪:‬‬
‫ﻧﺎ ﺧﺎﻟﺼﻪ ﻣﺎده )ﻣﺨﻠﻮط(‬ ‫ﺧﺎﻟﺼﻪ ﻣﺎده‬
‫ﻏﻴﺮﻣﺘﺠﺎﻧﺲ‬ ‫ﻣﺘﺠﺎﻧﺲ‬ ‫ﻣﺮﮐﺐ‬ ‫ﻋﻨﺼﺮ‬
‫‪35‬‬
 ‫د دوﻳﻢ ＇ﭙﺮﮐﻲ ﻟﻨ‪６‬ﻳﺰ‬
‫ﻣﺨﻠﻮﻃﻮﻧﻪ ﻫﻐﻪ ﻣﻮاد دي ﭼ‪ ３‬ﺗﻮﮐﻲ )اﺟﺰاوي( ﻳﻲ ﺧﭙﻞ ‪＄‬ﺎﻧﮕ‪７‬ي ﺧﻮاص ﻟﺮي‪.‬‬
‫ﻣﺘﺠﺎﻧﺲ ﻣﺨﻠﻮﻃﻮﻧﻪ ﭘﻪ ！ﻮﻟﻮ ﺑﺮﺧﻮ ﮐ‪ ３‬ﻳﻮﺷﺎن ﺧﻮاص ﻟﺮي‪.‬‬
‫ﻏﻴﺮﻣﺘﺠﺎﻧﺲ ﻣﺨﻠﻮﻃﻮﻧﻪ ﭘﻪ ！ﻮﻟﻮ ﺑﺮﺧﻮ ﮐ‪ ３‬ﻳﻮﺷﺎن ﺧﻮاص ﻧﻪ ﻟﺮي‪.‬‬
‫د ﻓﻠﺘﺮ‪ ،‬ﺗﻘﻄﻴﺮ او ﺗﺼﻌﻴﺪ ﻋﻤﻠﻴﻮ ﭘﻪ واﺳﻄﻪ د ﻣﺨﻠﻮﻃﻮﻧﻮ ﺗﻮﮐﻲ ﺟﻼﮐﻮﻟﻰ ﺷﻮ‪.‬‬
‫ﻣﺤﻠﻮل ﻳﻮ ﻣﺘﺠﺎﻧﺲ ﻣﺨﻠﻮط دى‪.‬‬
‫ﻣﺤﻠﻮﻟﻮﻧﻪ ﻟﻪ دوو اﺳﺎﺳﻲ اﺟﺰاوو ﻳﻌﻨ‪ ３‬ﺣﻞ ﮐ‪５‬ﺪوﻧﮑ‪ ３‬او ﺣﻞ ﮐﻮوﻧﮑ‪＇ ３‬ﺨﻪ ﺟﻮړ ﺷﻮي دي‪.‬‬
‫ﻣﻨﺤﻠﻪ ﻣﺎده ﻫﻐﻪ ده ﭼ‪ ３‬ﭘﻪ ﻣﺤﻠﻞ ﮐ‪ ３‬ﺣﻞ ﺷﻲ‪.‬‬
‫ﻣﺤﻠﻞ ﻫﻐﻪ ﻣﺎده ده ﭼ‪ ３‬ﻧﻮر ﻣﻮاد ﭘﻪ ‪＄‬ﺎن ﮐ‪ ３‬ﺣﻞ ﮐﻮي‪.‬‬
‫د ﻣﺎدې ﻓﺰﻳﮑﻲ ﺣﺎﻟﺖ د ﻣﻨﺤﻠﻪ ﻣﺎدې د ﺣﻞ ﮐ‪５‬ﺪو ﭼ＂ﮑﺘﻴﺎ ﺗﻪ ﺑﺪﻟﻮن ورﮐﻮي‪.‬‬
‫اﻧﺤﻼﻟﻴﺖ د ﺗﻮدوﺧ‪ ３‬ﭘﻪ ！ﺎﮐﻠ‪ ３‬درﺟﻪ ﮐ‪ ３‬ﭘﻪ ！ﺎﮐﻠﻲ ﻣﺤﻠﻞ ﮐ‪ ３‬د ！ﺎﮐﻠﻮ ﻣﻮادو ﺣﻞ ﮐﻴﺪل دي‪.‬‬
‫ﻫﺮﺷﻰ ﭼ‪ ３‬ﻟﻪ ﻳﻮ ډول ﻣﺎدې ＇ﺨﻪ ﺟﻮړ ﺷﻮي وي ﺧﺎﻟﺼﻪ ﻣﺎده ﺑﻠﻞ ﮐ‪８５‬ي‪.‬‬
‫ﻋﻨﺼﺮ ﻫﻐ‪ ３‬ﺧﺎﻟﺼ‪ ３‬ﻣﺎدې ﺗﻪ واﻳﻲ ﭼ‪ ３‬ﻟﻪ ﻳﻮ ډول اﺗﻮﻣﻮﻧﻮ ＇ﺨﻪ ﺟﻮړ ﺷــﻮي وي او ﻣﺴــﺎوي ﺷــﻤﻴﺮ‬
‫ﭘﺮوﺗﻮﻧﻮﻧﻪ وﻟﺮي‪.‬‬
‫ﻣﺮﮐﺒﻮﻧﻪ ﻫﻐﻪ ﺧﺎﻟﺺ ﻣﻮاد دي ﭼ‪ ３‬ﻟﻪ ﻣﺨﺘﻠﻔﻮ ﻋﻨﺼﺮوﻧﻮ ＇ﺨﻪ ﺟﻮړ ﺷﻮي وي‪ ،‬د ﻣﺮﮐﺐ ﺟﻮړووﻧﮑﻲ‬
‫ﻋﻨﺼﺮوﻧﻪ ﭘﻪ ﻣﺮﮐﺐ ﮐ‪ ３‬ﺧﭙﻞ ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧﻰ ﺧﻮاص ﻟﻪ ﻻﺳﻪ ورﮐﻮي‪.‬‬
‫‪36‬‬
 ‫د دوﻳﻢ ＇ﭙﺮﮐﻲ ﭘﻮ＊ﺘﻨ‪３‬‬
‫ﺳﻤ‪ ３‬او ﻧﺎﺳﻤ‪ ３‬ﭘﻮ＊ﺘﻨ‪３‬‬
‫د ﭘﻮ＊ﺘﻨ‪ ３‬ﭘﻪ ﮐﻴ‪２‬ﻪ ﺧﻮا ﻗﻮس ﮐ‪ ３‬ﭼ‪ ３‬ﻣﻄﻠﺐ ﺳﻢ وي د )س( ﺗﻮرى او ﮐﻪ ﻧﺎﺳﻢ وي د‬
‫)ﻧﺎ( ﺗﻮري وﻟﻴﮑﺊ‪ ،‬د ﻧﺎﺳﻤ‪ ３‬ﭘﻮ＊ﺘﻨ‪ ３‬ﺳﻢ ‪＄‬ﻮاب ﭘﻪ ﺧﭙﻠﻮ ﮐﺘﺎﺑﭽﻮﮐ‪ ３‬وﻟﻴﮑﺊ‪.‬‬
‫(‬ ‫‪ ١‬ـ ！ﻮل ﻣﺨﻠﻮﻃﻮﻧﻪ ﻣﺘﺠﺎﻧﺲ ﻣﻮاد دي )‬
‫(‬ ‫‪ ٢‬ـ د ﻣﺘﺠﺎﻧﺲ ﻣﺨﻠﻮﻃﻮﻧﻮ ﺧﻮاص ﭘﻪ ！ﻮﻟﻮ ﺑﺮﺧﻮﮐ‪ ３‬ﻳﻮ ډول وي )‬
‫(‬ ‫‪ ٣‬ـ ﻣﺤﻠﻮﻟﻮﻧﻪ ﻟﻪ دوو اﺳﺎﺳﻲ اﺟﺰاوو ＇ﺨﻪ ﺟﻮړ ﺷﻮي دي )‬
‫(‬ ‫‪ ٤‬ـ ﮐﻮﻣﻪ ﻣﺎده ﭼ‪ ３‬ﭘﻪ ‪＄‬ﺎن ﮐ‪ ３‬ﻧﻮر ﻣﻮاد ﺣﻞ ﮐﻮي د ﻣﺤﻠﻞ ﭘﻪ ﻧﻮم ﻳﺎد‪８４‬ي )‬
‫(‬ ‫‪ ٥‬ـ د ﻏﻴﺮﻣﺘﺠﺎﻧﺴﻮ ﻣﺨﻠﻮﻃﻮﻧﻮ اﺟﺰاوې ﭘﻪ اﺳﺎﻧ‪ ９‬ﺳﺮه ﺟﻼ ﮐ‪８５‬ي)‬
‫(‬ ‫‪ ٦‬ـ ﻋﻨﺼﺮوﻧﻪ ﺧﺎﻟﺺ ﻣﻮاد دي )‬
‫(‬ ‫‪ ٧‬ـ اوﺑﻪ داﺳ‪ ３‬ﻣﺤﻠﻞ دى ﭼ‪！ ３‬ﻮل ﻣﻮاد ﭘﻪ ‪＄‬ﺎن ﮐ‪ ３‬ﺣﻞ ﮐﻮي )‬
‫(‬ ‫‪ ٨‬ـ ﻣﺮﮐﺒﻮﻧﻪ ﻫﻐﻪ ﻣﻮاد دي ﭼ‪ ３‬ﻟﻪ ﻳﻮ ډول ﻋﻨﺼﺮ ＇ﺨﻪ ﺟﻮړ ﺷﻮي دي)‬
‫د ﻫﺮې ﭘﻮ＊ﺘﻨ‪ ３‬ﻟﭙﺎره ＇ﻮ ‪＄‬ﻮاﺑﻮﻧﻪ ورﮐ‪７‬ل ﺷﻮي دﺳﻢ ‪＄‬ﻮاب ＇ﺨﻪ داﻳﺮه ﺗﺎوﮐ‪７‬ﺉ‪.‬‬
‫‪ ٩‬ـ ﻫﻐﻪ ﻣﻮاد ﭼ‪ ３‬ﻟﻪ ﻳﻮ ډول ﻣﺸﺎﺑﻪ ﭘﺮوﺗﻮﻧﻮ ﻟﺮوﻧﮑﻲ اﺗﻮﻣﻮﻧﻮ ＇ﺨﻪ ﺟﻮړ ﺷﻮي‪ ،‬ﭘﻪ ﮐﻮم ﻧﻮم ﻳﺎد‪８４‬ي؟‬
‫د( ﻣﺤﻠﻮﻟﻮﻧﻪ‬ ‫ج( ﻣﺮﮐﺒﻮﻧﻪ‬ ‫اﻟﻒ( ﻋﻨﺼﺮوﻧﻪ ب( ﻣﺨﻠﻮط‬
‫‪ ١٠‬ـ ﻫﻐﻪ ﻣﺨﻠﻮﻃﻮﻧﻪ ﭼ‪ ３‬ﺧﻮاص ﻳ‪ ３‬ﭘﻪ ！ﻮﻟﻮ ﺑﺮﺧﻮ ﮐ‪ ３‬ﻳﻮ ﺷﺎن وي ‪ ..........‬ﺑﻠﻞ ﮐ‪８５‬ي‪.‬‬
‫اﻟﻒ( ﻋﻨﺼﺮوﻧﻪ ب( ﻣﺘﺠﺎﻧﺲ ﻣﺨﻠﻮﻃﻮﻧﻪ ج( ﻣﺮﮐﺒﻮﻧﻪ‬
‫‪ -١١‬د ﻣﺨﻠﻮﻃﻮﻧﻮ ډوﻟﻮﻧﻪ ﮐﻮم دي؟‬
‫ب( ﻣﺸﺒﻮع او ﻏﻴﺮ ﻣﺸﺒﻮع‬ ‫اﻟﻒ( ！ﻴﻨ‪ ，‬او ﻧﺮي‬
‫د( ﻣﺮﮐﺐ او ﻋﻨﺼﺮ‬ ‫ج( ﻣﺘﺠﺎﻧﺲ او ﻏﻴﺮ ﻣﺘﺠﺎﻧﺲ‬
‫‪ -١٢‬ﮐﻪ ﭘﻪ ﻣﺎﻳﻊ ﮐ‪ ،３‬ﻣﺎﻳﻊ ﻣﺨﻠﻮﻃﻮﻧﻪ د ﺑ‪５‬ﻼﺑ‪５‬ﻠﻮ اﻳﺸﻴﺪو ！ﮑﻲ ﻟﺮوﻧﮑﻲ وي‪ ،‬د ﮐﻮﻣ‪ ３‬ﻋﻤﻠﻴﻲ ﭘﻪ واﺳﻄ‪ ３‬ﺳﺮه ﺟﻼ ﮐ‪８５‬ي؟‬
‫د( ﻫﻴ＆ ﻳﻮ‬ ‫ج( ﺗﺼﻌﻴﺪ‬ ‫ب( ﻓﻠﺘﺮ ﮐﻴﺪل‬ ‫اﻟﻒ( ﺗﻘﻄﻴﺮ ﮐﻴﺪل‬
‫ﺗﺶ ‪＄‬ﺎﻳﻮﻧﻪ ﭘﻪ وړﮐﻠﻤﻮ ډک ﮐ‪７‬ﺉ‪.‬‬
‫‪ ١٣‬ـ د ﺑﻮرې او اوﺑﻮس ﻣﺨﻠﻮط ﺗﻪ ‪ ..................................‬ﻣﺨﻠﻮط واﻳﻲ‪.‬‬
‫‪ ١٤‬ـ ﻣﺤﻠﻮل ﻟﻪ ﺣﻞ ﮐﻴﺪوﻧﮑ‪ ３‬ﻣﺎدې او ‪ .........................‬ﺟﻮړ ﺷﻮى دى‪.‬‬
‫‪ ١٥‬ـ ﻋﻨﺼﺮوﻧﻪ ﺧﺎﻟﺺ ﻣﻮاد دي ﭼ‪ ３‬ﻟﻪ ﻳﻮ ډول‪＇ ...........................‬ﺨﻪ ﺟﻮړ ﺷﻮي وي‪.‬‬
‫‪ ١٦‬ـ د اﻧﺤﻼﻟﻴﺖ ﭘﺮﭼ＂ﮑﺘﻴﺎ د ﻣﺎدې ‪ ............................‬ﺣﺎﻟﺖ اﻏ‪５‬ﺰه ﻟﺮي‪.‬‬
‫‪37‬‬
 ‫در‪４‬ﻢ ＇ﭙﺮﮐﻰ‬
‫ﮐﻴﻤﻴﺎوي ﺗﻌﺎﻣﻠﻮﻧﻪ او ﻣﻌﺎدﻟ‪３‬‬
‫ﺗﺮاوﺳــﻪ دې ﻣﻄﻠﺐ ﺗﻪ ‪＄‬ﻴﺮ ﺷــﻮي ﻳﺎﺳﺖ ﭼ‪ ３‬ﺷﻴﺪي وﻟ‪ ３‬ﭘﻪ ﻣﺴﺘﻮ ﺑﺪﻟﻴ‪８‬ي؟‬
‫وﻟ‪ ３‬د وﺧﺖ ﭘﻪ ﺗ‪５‬ﺮ‪４‬ﺪو ﻣﻴﻮې ﺧﻮﺳﺎﮐ‪８５‬ي؟‬
‫د ﻏﻮ＊ــ‪ ３‬ﭘﺨ‪５‬ــﺪل‪ ،‬د ﻃﺒﻴﻌﻲ ‪－‬ﺎز ﺳــﻮ‪５＄‬ﺪل ﭘﻪ ‪－‬ﺎزي ﻣﻨﻘﻠﻮﻧــﻮ ﮐ‪ ،３‬د ﻣﻴﻮو‬
‫رﻧ‪ ，‬او ﻧﻮر زﻳﺎت ﺗﻐﻴﻴﺮات ﭼ‪ ３‬ﭘﻪ ژوﻧﺪ ﮐ‪ ３‬ﭘﻴ‪＋‬ــﻴ‪８‬ي‪ ،‬د ﮐﻴﻤﻴﺎوي ﺗﻌﺎﻣﻠﻮﻧﻮ‬
‫ﻟﻪ ﺟﻤﻠ‪＇ ３‬ﺨﻪ دي‪.‬‬
‫ﭘﻪ ژوﻧﺪ ﮐ‪ ３‬د دې ډول ﺗﻌﺎﻣﻠﻮﻧﻮ ﺳــﺮﺗﻪ رﺳــ‪５‬ﺪل اﻳﺠﺎﺑﻮي ﺗﺮ ＇ﻮ ﭘﻮه ﺷﻮﭼ‪ ３‬د‬
‫ﮐﻴﻤﻴﺎوي ﻣﻮادو ﺗﻌﺎﻣﻞ ＇ﻨ‪／‬ﻪ او ＇ﻪ ډول ﺗﺮ ﺳــﺮه ﮐ‪８５‬ي؟ ＇ﻨ‪／‬ﻪ ﭘﻮه ﺷﻮ ﭼ‪３‬‬
‫ﮐــﻮم ﻣﻮاد ﭘﻪ ﺧﭙﻞ ﻣﻨ‪ ＃‬ﮐــ‪ ３‬ﺗﻌﺎﻣﻞ ﮐﻮي؟ د ﻣﻮادو ﮐــﻮم ﺧﺎ‪請‬ﻴﺖ ﭘﻪ ﺗﻌﺎﻣﻞ‬
‫ﮐ‪ ３‬اﺳﺎﺳــﻲ رول ﻟﺮي؟ د ﺗﻌﺎﻣﻞ اﺳﺎﺳﻲ ﺷﺮاﻳﻂ ﮐﻮم دي؟ ﮐﻴﻤﻴﺎوي ﻣﻌﺎدﻟ‪３‬‬
‫＇ﺮﻧ‪／‬ﻪ ﺗﻮازن او ﻟﻴﮑﻞ ﮐ‪８５‬ي؟ د دې ＇ﭙﺮﮐﻲ ﻟﻪ ﻟﻮﺳﺘﻠﻮ ＇ﺨﻪ وروﺳﺘﻪ ﺑﻪ دې‬
‫او دې ﺗﻪ ورﺗﻪ د ﻧﻮرو ﭘﻮ＊ﺘﻨﻮ ‪＄‬ﻮاﺑﻮﻧﻪ ﺗﺮ ﻻﺳﻪ ﮐ‪７‬ئ‪.‬‬
‫‪38‬‬
 ‫ﮐﻴﻤﻴﺎوي ﻣﻌﺎدﻟ‪３‬‬
‫ﭘﻮﻫ‪５‬ــ‪８‬ئ ﭼــ‪ ３‬ﻋﻨﺼﺮ د ﻣﺎدې ﻳــﻮ ډول دى او ﺑﻨﺴــ＂ﻴﺰه ذره ﻳ‪ ３‬اﺗﻮم دى‪ ،‬ﺧﻮ ‪＄‬ﻴﻨــﻲ ﻋﻨﺼﺮوﻧﻪ ﭘﻪ‬
‫ﻣﺎﻟﻴﮑﻮﻟــﻲ ډول ﻫﻢ ﭘﻴــﺪا ﮐ‪８５‬ي‪ .‬ﻣﺎﻟﻴﮑﻮﻟﻮﻧﻪ ﻫﻐﻪ ﻣﻮاد دي ﭼ‪ ３‬ﻟــﻪ دوو ﻳﺎ ＇ﻮ اﺗﻮﻣﻮﻧﻮ ＇ﺨﻪ ﺟﻮړ‬
‫ﺷــﻮي وي؛ د ﺑﻴﻠ‪／‬ﻲ ﭘﻪ ﺗﻮ‪－‬ﻪ‪ :‬د اﮐﺴــﻴﺠﻦ ﻋﻨﺼﺮ ﭘﻪ ﻣﺎﻟﻴﮑﻮﻟﻲ ډول ﭘﻴﺪا ﮐ‪８５‬ي او ﻣﺎﻟﻴﮑﻮل ﻳ‪ ３‬دوه‬
‫ﻳــﻮ ﺷــﺎن اﺗﻮﻣﻮﻧﻪ ﻟﺮي‪ .‬د ﻫﺎﻳﺪروﺟﻦ ﻋﻨﺼﺮ ﻫﻢ ﭘﻪ ﻣﺎﻟﻴﮑﻮﻟــﻲ ډول ﭘﻴﺪا ﮐ‪８５‬ي‪ .‬ﭘﻪ ﻃﺒﻴﻌﺖ ﮐ‪٩٠ ３‬‬
‫ﻋﻨﺼﺮوﻧﻪ ﭘﻴﮋﻧﺪل ﺷــﻮي او ﻫﺮ ﻳﻮ ﻳ‪＄ ３‬ﺎﻧ‪７／‬ې ﺧﻮاص ﻟﺮي‪ .‬او ﺑﻪ ﻳﻮ ﻣﺮﮐﺐ دى او ﻋﻨﺼﺮ ﻧﻪ دى؛‬
‫‪＄‬ﮑﻪ ﭼ‪ ３‬اوﺑﻪ ﻟﻪ دوه اﺗﻮﻣﻪ ﻫﺎﻳﺪروﺟﻦ او ﻳﻮ اﺗﻮم اﮐﺴﻴﺠﻦ ＇ﺨﻪ ﺟﻮړې ﺷﻮي ﭼ‪ ３‬د ﺟﻮړووﻧﮑﻮ‬
‫ﻋﻨﺼﺮوﻧﻮ ﺧﻮاص ﭘﻪ ﮐ‪ ３‬ﻧﺸــﺘﻪ‪ .‬ﺗﺮ اوﺳــﻪ اﺗﻪ ﺳــﻮه زره ﻏﻴﺮ ﻋﻀﻮي او ＇ﻮارﻟﺲ ﻣﻠﻴﻮﻧﻪ ﺷــﺎوﺧﻮا‬
‫ﻋﻀــﻮي ﻣﺮﮐﺒﻮﻧﻪ ﭘﻴﮋﻧﺪل ﺷــﻮي دي‪ .‬ﻫﺮ ﻳﻮ د دې ﻣﺮﮐﺒﻮﻧﻮ د دوو ﻳﺎ ＇ــﻮ ﻣﺨﺘﻠﻔﻮ ﻋﻨﺼﺮوﻧﻮ ＇ﺨﻪ‬
‫ﺟﻮړ ﺷﻮي دي‪ .‬ﭘﻪ ﮐﻴﻤﻴﺎوي ﻣﺮﮐﺒﻮﻧﻮ ﮐ‪ ３‬اﺗﻮﻣﻮﻧﻪ د ﮐﻴﻤﻴﺎوي اړﻳﮑ‪ ３‬ﭘﻪ واﺳﻄﻪ و‪請‬ﻞ دي؛ د ﺑ‪５‬ﻠ‪３／‬‬
‫ﭘﻪ ﺗﻮ‪－‬ﻪ‪ :‬د اوﺑﻮ ﭘﻪ ﻣﺎﻟﻴﮑﻮل ﮐ‪ ３‬دﻫﺎﻳﺪروﺟﻦ دوو اﺗﻮﻣﻮﻧﻮ د اﮐﺴــﻴﺠﻦ ﻟﻪ ﻳﻮه اﺗﻮم ﺳــﺮه اړﻳﮑﻪ ﺟﻮړه‬
‫ﮐــ‪７‬ې ﭼ‪ ３‬ﺟﻮړووﻧﮑ‪ ３‬ذره ﻳ‪ ３‬د اوﺑﻮ ﻣﺎﻟﻴﮑﻮل دى‪ .‬ﻣﺎﻟﻴﮑــﻮل د ﻳﻮي ﺗﺮﮐﻴﺒﻲ ﻣﺎدې ﺑﻨﻴﺎدي واﺣﺪ‬
‫دى ﭼــ‪ ３‬د ﻧﻮﻣــﻮړې ﻣﺎدې ﺧﻮاص ﻟﺮي‪ .‬ﮐﻴﻤﻴﺎ ﭘﻮﻫﺎﻧﻮ د ﻋﻨﺼﺮوﻧﻮ د اﺗﻮﻣﻮﻧﻮ او ﻣﺮﮐﺒﻮﻧﻮ د ＊ــﻮدﻟﻮ‬
‫ﻟﭙﺎره ﻟﻪ ﻧ‪７‬ﻳﻮاﻟ‪ ３‬واﺣﺪې ژﺑ‪＇ ３‬ﺨﻪ اﺳــﺘﻔﺎده ﮐ‪７‬ې ده‪ .‬ﭘﻪ ﻧﻮﻣﻮړې ژﺑﻪ ﮐ‪ ３‬د اﺗﻮﻣﻮﻧﻮ ﻟﭙﺎره ﺳﻤﺒﻮﻟﻮﻧﻪ‬
‫او د ﻣﺮﮐﺒﻮﻧﻮ ﻟﭙﺎره ﻓﻮرﻣﻮﻟﻮﻧﻪ ！ﺎﮐﻞ ﺷﻮي دي‪.‬‬
‫)‪ (٣-١‬ﺷﮑﻞ د ﻫﺎﻳﺪروﺟﻦ او اﮐﺴﻴﺠﻦ ﺳﻤﺒﻮﻟﻮﻧﻪ او د اوﺑﻮ ﻓﻮرﻣﻮل‬
‫‪39‬‬
 ‫ﺳﻤﺒﻮل‬
‫د ﻋﻨﺼﺮوﻧﻮ د ﻻﺗﻴﻨﻲ ﻳﺎ اﻧ‪／‬ﻠﻴﺴــﻲ ﻧﻮم ﻟﻨ‪６‬ې ﻧ‪＋‬ــ‪ ３‬ﺗﻪ ﺳﻤﺒﻮل )‪(Symbol‬‬
‫واﻳﻲ‪ .‬ﭘﻪ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺗﻮ‪－‬ﻪ د ﻋﻨﺼﺮ د ﻧﻮم ﻟﻮﻣ‪７‬ى ﺗﻮرى د ﺳــﻤﺒﻮل ﭘﻪ ﺣﻴﺚ ﻗﺒﻮل‬
‫ﺷــﻮى دى‪ .‬د دې ﻟﭙﺎره ﭼ‪ ３‬ﻟﻮﻣ‪７‬ى ﺗﻮرى ﭘﻪ ＇ﻮ ﻋﻨﺼﺮوﻧﻮ ﮐ‪ ３‬ﻳﻮ ﺷــﺎن وي؛‬
‫ﻧﻮ د ﻧﻮم ﺑﻞ ﺗﻮرى ﻫﻢ ورﺳــﺮه ﺿﻤﻴﻤﻪ ﮐــﻮي‪ ،‬ﭘﻪ دې ډول ﭼ‪ ３‬ﻟﻮﻣ‪７‬ى ﺗﻮرى‬
‫ﭘﻪ ﻟﻮﻳﻮ ﺗﻮرو او ﺑﻞ ﺿﻤﻴﻤﻪ ﺷــﻮى ﺗﻮرى ﭘﻪ ﮐﻮﭼﻨﻴﻮ ﺗﻮرو د اﻧﮕﻠﻴﺴــﻲ ﻟﻴﮑﻞ‬
‫ﮐ‪８５‬ي‪.‬‬
‫د ﺑ‪５‬ﻠ‪／‬ــ‪ ３‬ﭘــﻪ ﺗﻮ‪－‬ــﻪ‪ :‬د ﻫﺎﻳﺪروﺟــﻦ )‪ (Hydrogen‬ﺳــﻤﺒﻮل ‪ ،H‬د ﺳــﻴﻤﺎﺑﻮ‬
‫)‪(Hydrargyrum‬ﺳﻤﺒﻮل ‪ Hg‬او دﺳﻮدﻳﻢ )‪ (Natrium‬ﺳﻤﺒﻮل ‪ Na‬دى‪.‬‬
‫ﻻﻧﺪې ﺟﺪول د ‪＄‬ﻴﻨﻮ ﻋﻨﺼﺮوﻧﻮ ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ او ﺳﻤﺒﻮﻟﻮﻧﻪ را＊ﻴﻲ‪:‬‬
‫)‪ (٣-١‬ﺟﺪول د ‪＄‬ﻴﻨﻮ ﻋﻨﺼﺮوﻧﻮ ﺳﻤﺒﻮﻟﻮﻧﻪ او ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ‬
‫د ﻋﻨﺼﺮ ﻧﻮم‬ ‫ﻻﺗﻴﻨﻲ ﻧﻮم‬ ‫ﺳﻤﺒﻮل‬ ‫د ﻋﻨﺼﺮ ﻧﻮم‬ ‫ﻻﺗﻴﻨﻲ ﻧﻮم‬ ‫ﺳﻤﺒﻮل‬
‫ﻫﻴﻠﻴﻢ‬ ‫‪Helium‬‬ ‫‪He‬‬ ‫اﻟﻮﻣﻴﻨﻴﻢ‬ ‫‪Aluminum‬‬ ‫‪Al‬‬
‫ﮐﺎرﺑﻦ‬ ‫‪Carbon‬‬ ‫‪C‬‬ ‫ﻓﺎﺳﻔﻮرس‬ ‫‪Phosphorus‬‬ ‫‪P‬‬
‫اﮐﺴﻴﺠﻦ‬ ‫‪Oxygen‬‬ ‫‪O‬‬ ‫ﮐﻠﻮرﻳﻦ‬ ‫‪Chlorine‬‬ ‫‪Cl‬‬
‫ﻓﻠﻮرﻳﻦ‬ ‫‪Fluorine‬‬ ‫‪F‬‬ ‫ﮐﻠﺴﻴﻢ‬ ‫‪Calcium‬‬ ‫‪Ca‬‬
‫ﻧﺎﻳﺘﺮوﺟﻦ‬ ‫‪Nitrogen‬‬ ‫‪N‬‬ ‫ﮐﻮﺑﺎﻟﺖ‬ ‫‪Cobalt‬‬ ‫‪Co‬‬
‫اوﺳﭙﻨﻪ‬ ‫‪Ferrium‬‬ ‫‪Fe‬‬ ‫ﺑﻮرون‬ ‫‪Boron‬‬ ‫‪B‬‬
‫ﻓﻮرﻣﻮل‬
‫د ﮐﻴﻤﻴﺎوي ﻣﺮﮐﺒﻮﻧﻮ د ﻣﺎﻟﻴﮑﻮل ＊ــﻮدﻟﻮ ﻟﭙﺎره ﻟﻪ ﻓﻮرﻣﻮل ＇ﺨﻪ ﮐﺎر اﺧﻴﺴــﺘﻞ‬
‫ﮐ‪８５‬ي‪.‬‬
‫د ﺳﻤﺒﻮﻟﻮﻧﻮ ﻣﺠﻤﻮﻋﻲ او د اﺗﻮﻣﻮﻧﻮ د ﻧﺴﺒﺖ ﻣﺠﻤﻮﻋﻲ ﺑ‪ ３２‬ﺗﻪ ﻓﻮرﻣﻮل واﻳﻲ‪.‬‬
‫ﻫﺮ ﻣﺮﮐﺐ د ﮐﻴﻤﻴﺎوي ﻓﻮرﻣﻮل ﭘﻪ واﺳــﻄﻪ ＊ــﻮدل ﮐ‪５‬ــ‪８‬ي؛ د ﺑﻴﻠ‪／‬ﻲ ﭘﻪ ﺗﻮ‪－‬ﻪ‪:‬‬
‫د اوﺑــﻮ ﻣﺎﻟﻴﮑﻮﻟــﻲ ﻓﻮرﻣﻮل ‪ H2O‬دى ﭼ‪ ３‬ﻟــﻪ دوه اﺗﻮﻣﻪ ﻫﺎﻳﺪروﺟﻦ او ﻳﻮ‬
‫اﺗﻮم اﮐﺴــﻴﺠﻦ ＇ﺨﻪ ﺟﻮړ ﺷــﻮى دى‪ .‬ﭘﻪ دې ﻓﻮرﻣﻮل ﮐ‪ H ３‬د ﻫﺎﻳﺪروﺟﻦ‬
‫‪40‬‬
 ‫ﺳــﻤﺒﻮل‪ 2 ،‬د ﻫﺎﻳﺪروﺟﻦ د اﺗﻮﻣﻮﻧﻮ ﺷــﻤ‪５‬ﺮ او ‪ O‬د اﮐﺴﻴﺠﻦ ﺳﻤﺒﻮل دى‪ .‬د‬
‫اﮐﺴــﻴﺠﻦ د اﺗﻮﻣﻮﻧﻮ ﺷــﻤ‪５‬ﺮ ﻳﻮ ﻧﻪ ﻟﻴﮑﻞ ﮐ‪８５‬ي‪.‬ﮐﻠﻪ ﭼ‪ ３‬د ﻧﺴﺒﺖ ﻧﻮم اﺧﻴﺴﺘﻞ‬
‫ﮐ‪８５‬ي ﻧﻮ د ﻫﺎﻳﺪروﺟﻦ او اﮐﺴﻴﺠﻦ ﻧﺴﺒﺖ ﭘﻪ اوﺑﻮ ﮐ‪ ٢:٢ ３‬ﻟﻴﮑﻞ ﮐ‪８５‬ي‪:‬‬
‫)‪ (٣-٢‬ﺷﮑﻞ د اوﺑﻮ ﻣﺎﻟﻴﮑﻮل‬
‫ﭘــﻪ ﻣﻌﻤﻮﻟــﻰ ډول د ﻋﻨﺼﺮوﻧﻮ د اﺗﻮﻣﻮﻧﻮ ﻧﺴــﺒﺖ د ﻣﺮﮐﺐ ﭘــﻪ ﻓﻮرﻣﻮل ﮐ‪ ３‬د‬
‫ﺳــﻤﺒﻮﻟﻮﻧﻮ ＊ــﻲ ﻟﻮري ﺗﻪ ﻟ‪！ ８‬ﻴ＀ ﻟﻴﮑﻞ ﮐ‪８５‬ي‪ ،‬او ﮐﻪ ﮐﻠﻪ د ﻋﻨﺼﺮ د اﺗﻮﻣﻮﻧﻮ‬
‫ﻧﺴﺒﺖ ﭘﻪ ﻣﺎﻟﻴﮑﻮل ﮐ‪ ３‬ﻳﻮ وي ﻫﻐﻪ ﻧﻪ ﻟﻴﮑﻞ ﮐ‪８５‬ي‪.‬‬
‫د ﺑﻴﻠ‪／‬ــ‪ ３‬ﭘــﻪ ﺗﻮ‪－‬ﻪ‪ :‬ﮐــﻪ د ﻳﻮه ﻣﺮﮐــﺐ د ﻣﺎﻟﻴﮑﻮل ﭘﻪ ﺟﻮړ＊ــﺖ ﮐــ‪ ３‬ﻳﻮ اﺗﻮم‬
‫ﻫﺎﻳﺪروﺟﻦ‪ ،‬ﻳﻮ اﺗﻮم ﻧﺎﻳﺘﺮوﺟﻦ او درې اﺗﻮﻣﻪ اﮐﺴــﻴﺠﻦ ﺑﺮﺧﻪ وﻟﺮي‪ ،‬ﻓﻮرﻣﻮل‬
‫ﻳ‪ ３‬ﭘﻪ دې ډول ﻟﻴﮑﻞ ﮐ‪８５‬ي‪:‬‬
‫ﻓﻮرﻣﻮل‬ ‫د ﻋﻨﺼﺮوﻧﻮ ﺳﻤﺒﻮﻟﻮﻧﻪ‬ ‫د اﺗﻮﻣﻮﻧﻮ ﺷﻤﻴﺮ‬
‫‪H‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪N‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪O‬‬ ‫‪3‬‬
‫د ﮐﻴﻤﻴــﺎوي ﻓﻮرﻣﻮل ﭘﻪ ﻟﻴﮑﻠﻮ ﮐ‪ ３‬داﺳــ‪ ３‬ﭘﻪ ﭘﺎم ﮐ‪ ３‬ﻧﻴــﻮل ﮐ‪８５‬ي ﭼ‪ ３‬ﻟﻮﻣ‪７‬ى‬
‫د ﮐﻴــ‪ ０‬ﻟــﻮري ﻓﻠﺰوﻧﻮ ﻳــﺎ ﻫﺎﻳﺪروﺟﻦ ﺳــﻤﺒﻮل او ﭘﻪ ﭘﺎې ﮐ‪ ３‬د ﻏﻴــﺮ ﻓﻠﺰوﻧﻮ ﻳﺎ‬
‫اﮐﺴﻴﺠﻦ ﺳﻤﺒﻮل ﻟﻴﮑﻞ ﮐ‪８５‬ي‪.‬‬
‫‪41‬‬
 ‫ﮐ‪７‬ﻧﻪ‬
‫‪ - ١‬د ﻻﻧﺪﻳﻨ‪ ３‬ﺟﺪول د ﻣﺮﮐﺒﻮﻧﻮ د ﻋﻨﺼﺮوﻧﻮ د اﺗﻮﻣﻮﻧﻮ ﺷﻤﻴﺮ وﻟﻴﮑﻲ‪.‬‬
‫‪H2SO4‬‬ ‫‪C3H6O‬‬ ‫‪CaCl2‬‬ ‫‪H2O2‬‬ ‫ﻓﻮرﻣﻮل‬
‫ﺳﻠﻔﻮرﻳﮏاﺳﻴﺪ)د‪－‬ﻮ‪７－‬وﺗﻴﺰاب(‬
‫اﺳﻴﺘﻮن‬ ‫ﮐﻠﺴﻴﻢ ﮐﻠﻮراﻳﺪ‬ ‫ﻫﺎﻳﺪروﺟﻦ ﭘﺮاﮐﺴﺎﻳﺪ‬ ‫ﻧﻮم‬
‫د ﺳﺮې ﺟﻮړول‬ ‫د رﻧ‪／‬ﻮﻧﻮ ﺣﻞ ﮐﻮوﻧﮑﻰ‬ ‫اوﺑﻪ ﺟﺬﺑﻮوﻧﮑﻰ‬ ‫ﺑﻲ رﻧ‪／‬ﻪ ﮐﻮل‬ ‫د ﮐﺎروﻟﻮ ‪＄‬ﺎى‬
‫‪ - ٢‬د ﻳــﻮه ﻣﺮﮐــﺐ ﭘﻪ ﺗﺮﮐﻴﺐ ﮐ‪ ３‬د ﺳــﻮدﻳﻢ دوه اﺗﻮﻣﻮﻧﻪ‪ ،‬د ﺳــﻠﻔﺮ ﻳﻮ اﺗﻮم او د اﮐﺴــﻴﺠﻦ ＇ﻠﻮر اﺗﻮﻣﻮﻧــﻪ ﺑﺮﺧﻪ ﻟﺮي‪ ،‬ﻓﻮرﻣﻮل ﻳ‪３‬‬
‫وﻟﻴﮑﺊ‪.‬‬
‫ﻓﻮرﻣﻮل ﮐ‪ ３‬ﮐﻮم ﻋﻨﺼﺮوﻧﻪ ﭘﻪ ﮐﻮﻣﻮ ﻧﺴﺒﺘﻮﻧﻮ ﺑﺮﺧﻪ ﻟﺮي؟‬ ‫‪ – ٣‬ﭘﻪ ‪K2Cr2O7‬‬
‫ﮐﻴﻤﻴﺎوي ﺗﻌﺎﻣﻞ‬
‫زﻳﺎﺗﻲ ﭘﺪﻳﺪي ﭼ‪ ３‬ﭘﻪ ﺧﭙﻞ ژوﻧﺪ ﮐ‪ ３‬ﻳﻲ وﻳﻨﻲ؛ ﻟﮑﻪ‪ :‬د ﻳﺦ وﻳﻠﻲ ﮐﻴﺪل‪ ،‬د اوﺑﻮ‬
‫ﺑ‪７‬اس ﮐ‪５‬ﺪل او ﻏﺒﺎر ﮐ‪５‬ﺪل ﻟﻪ ﻓﺰﻳﮑﻲ ﺗﻐﻴﻴﺮاﺗﻮ ＇ﺨﻪ ﻋﺒﺎرت دي؛ ﺧﻮ د ﻓﻠﺰوﻧﻮ‬
‫زﻧ‪ ，‬ﮐ‪５‬ﺪل‪ ،‬د ﮐﺎﻏﺬ ﺳــﻮ‪５＄‬ﺪل‪ ،‬د ﺷــ‪５‬ﺪو ﺑﺪﻟ‪５‬ﺪل ﭘﺮ ﻣﺴﺘﻮ‪ ،‬د ﺧﻮړو ﻫﻀﻢ‬
‫ﮐ‪５‬ــﺪل او ﻧﻮر د ﮐﻴﻤﻴــﺎوي ﺗﻐﻴﻴﺮاﺗﻮ ﭘﻪ ﻧﺎﻣﻪ ﻳﺎد‪８４‬ي او دﻏــﻪ ﮐﻴﻤﻴﺎوي ﺗﻐﻴﻴﺮات‬
‫ﮐﻴﻤﻴﺎوي ﺗﻌﺎﻣﻞ ﺑﻠﻞ ﺷــﻮي دي‪ .‬ﻫﻐﻪ ﻣﻮاد ﭼ‪ ３‬ﺗﺮې ﻻس ﺗﻪ را‪＄‬ﻲ ﻟﻪ ﺗﻌﺎﻣﻞ‬
‫＇ﺨــﻪ د ﻻس ﺗﻪ راﻏﻠــﻮ ﻣﻮادو ﭘﻪ ﻧﺎﻣﻪ ﻳﺎد‪８４‬ي‪ .‬ﮐﻮم ﻣــﻮاد ﭼ‪ ３‬ﺗﻌﺎﻣﻞ ﮐﻮي د‬
‫ﺗﻌﺎﻣــﻞ ﮐﻮوﻧﮑﻮ ﻣﻮادو ﭘﻪ ﻧﺎﻣﻪ ﻳﻲ ﻳــﺎدوي‪ .‬ﭘﻪ ﮐﻴﻤﻴﺎوي ﺗﻌﺎﻣﻠﻮﻧﻮ ﮐ‪ ３‬ﻳﻮه ﻳﺎ ＇ﻮ‬
‫ﮐﻴﻤﻴــﺎوي ﻣﺎدې )ﻋﻨﺼﺮ ﻳــﺎ ﻣﺮﮐﺐ( ﻳﻮ ﺗﺮ ﺑﻠﻪ ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ ﻋﻤﻞ ﺗﺮﺳــﺮه ﮐﻮي او د‬
‫ﺗﻌﺎﻣﻞ ﺣﺎ‪請‬ﻞ ﺷﻮي ﻣﻮاد )ﻧﻮي ﻣﻮاد( ﺟﻮړوي‪.‬‬
‫ﭘــﻪ ﮐﻴﻤﻴﺎوي ﺗﻌﺎﻣــﻞ ﮐ‪ ３‬اﻣﮑﺎن ﻟﺮي ﭼــ‪ ３‬اﻧﺮژي ﻫﻢ ﺗﺒﺎدﻟﻪ ﺷــﻲ؛ د ﺑﻴﻠ‪／‬ﻲ‬
‫ﭘﻪ ﺗﻮ‪－‬ﻪ‪ :‬د ﻣﺘﺎن ‪－‬ﺎز د ﺑﺸــﭙ‪７‬ې ﺳــﻮ‪＄‬ﻴﺪﻧ‪ ３‬ﻟﻪ ﺗﻌﺎﻣﻞ ＇ﺨﻪ‪ :‬اوﺑﻪ‪ ،‬ﮐﺎرﺑﻦ ډاى‬
‫اﮐﺴــﺎﻳﺪ او اﻧﺮژي ﺗﺮ ﻻﺳــﻪ ﮐ‪８５‬ي‪ ،‬ﻧﻮﻣﻮړى ﺗﻌﺎﻣﻞ دﻳﻮې ﮐﻴﻤﻴﺎوي ﻣﻌﺎدﻟ‪ ３‬ﭘﻪ‬
‫واﺳﻄﻪ ﭘﻪ ﻻﻧﺪې ډول ＊ﻮدﻻى ﺷﻮ‪:‬‬
‫اﮐﺴﻴﺠﻦ ‪ +‬ﻣﺘﺎن‬ ‫⎯‬
‫→⎯‬ ‫اﻧﺮژي ‪ +‬ﮐﺎرﺑﻦ ډاى اﮐﺴﺎﻳﺪ ‪ +‬اوﺑﻪ‬
‫ﺗﻌﺎﻣﻞ ﮐﻮوﻧﮑﻲ ﻣﻮاد‬ ‫ﺣﺎ‪請‬ﻞ ﺷﻮي ﻣﻮاد‬
‫‪42‬‬
 ‫ﭘﻮرﺗﻨ‪ ９‬ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﻳﻮازې ﺗﻌﺎﻣﻞ ﮐﻮوﻧﮑﻲ او ﺣﺎ‪請‬ﻞ ﺷــﻮي ﻣﻮاد را＊ﻴﻲ؛ ﺧﻮﺑﺸﭙ‪７‬‬
‫ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت د ﺗﻌﺎﻣﻞ ﭘﻪ ﺑﺎره ﮐ‪ ３‬ﻧﺸــﻲ راﮐــﻮﻻى‪ .‬دا ﻣﻌﺎدﻟﻪ د ﻟﻴﮑﻨ‪ ９‬ﻳﺎ ﺣﺮوﻓﻲ‬
‫ﻣﻌﺎدﻟــ‪ ３‬ﭘﻪ ﻧﺎﻣﻪ ﻳﺎد‪８４‬ي‪ .‬ﺳــﺮﺑﻴﺮه ﭘــﺮ دې د ﮐﻴﻤﻴﺎوي ﻣﻌﺎدﻟــﻮ د ﻟﻴﮑﻠﻮ ﻟﭙﺎره د‬
‫ﻋﻨﺼﺮوﻧﻮ د ﺳــﻤﺒﻮﻟﻮﻧﻮ او د ﻣﺮﮐﺒﻮﻧﻮ ﻟﻪ ﻓﻮرﻣﻮﻟﻮﻧﻮ ＇ﺨﻪ ﮐﺎر اﺧﻴﺴــﺘﻞ ﮐ‪８５‬ي‬
‫ﭼــ‪ ３‬دا ډول ﻣﻌﺎدﻟﻪ د ﺳــﻤﺒﻮﻟﻴﮏ ﻣﻌﺎدﻟ‪ ３‬ﭘﻪ ﻧﺎﻣﻪ ﻳﺎد‪４‬ــ‪８‬ي‪＄ .‬ﻴﻨﻲ وﺧﺘﻮﻧﻪ د‬
‫ﻣﻮادو ﻓﺰﻳﮑﻲ ﺣﺎﻟﺖ ﻫﻢ د ﻓﻮرﻣﻮﻟﻮﻧﻮ او ﺳﻤﺒﻮﻟﻮﻧﻮ ﺗﺮ ＇ﻨ‪ ，‬ﻟﻴﮑﻞ ﮐ‪８５‬ي‪.‬‬
‫د ﺳــﺎري ﭘﻪ ډول ‪ :‬د ‪－‬ﺎز )‪ (Gas‬ﺣﺎﻟﺖ ﭘــﻪ )‪ ،(g‬ﻣﺎﻳﻊ )‪ (Liquid‬ﺣﺎﻟﺖ ﭘﻪ‬
‫)‪ ،(l‬ﺟﺎﻣﺪ )‪ (Solid‬ﺣﺎﻟﺖ ﭘﻪ )‪ (s‬او اوﺑﻠﻦ )‪ (Aqueous‬ﻣﺤﻠﻮل ﭘﻪ )‪(aq‬‬
‫＊ﻮدل ﮐ‪８５‬ي‪.‬‬
‫د ﺑﻴﻠ‪／‬ــ‪ ３‬ﭘﻪ ﺗﻮ‪－‬ﻪ‪ :‬د ﻣﺘﺎن د ﺳــﻮ‪５＄‬ﺪو ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﭘﻪ ﻻﻧﺪې ډول ＊ــﻮدل ﮐ‪８５‬ي د‬
‫اﻧﺮژي د ＊ﻮدﻟﻮ ﻟﭙﺎره د ‪ E‬ﺣﺮف اﺳﺘﻌﻤﺎﻟﻴ‪８‬ي‪.‬‬
‫⎯ )‪CH4 (g) + O2 (g‬‬
‫‪⎯→ H 2 O(g) + CO2 (g) + E‬‬
‫( ﭘﻪ واﺳــﻄﻪ ﺗﻌﺎﻣﻞ ﮐﻮوﻧﮑﻲ او ﺣﺎ‪請‬ﻞ ﺷﻮي ﻣﻮاد ﺳﺮه ﺟﻼ‬ ‫د ﻏﺸــﻲ )‬
‫ﮐﻮي‪ ،‬د ﺗﻴﺮ ﮐﻴ‪ ３２‬ﺧﻮا ﺗﻌﺎﻣﻞ ﮐﻮوﻧﮑﻲ ﻣﻮاد او د ﺗﻴﺮ ＊ﻲ ﻟﻮرﺗﻪ ﺣﺎ‪請‬ﻞ ﺷﻮي‬
‫ﻣﻮاد ﻟﻴﮑﻞ ﮐ‪８５‬ي‪ .‬ﭘﻪ ﮐﻴﻤﻴﺎوي ﺗﻌﺎﻣﻠﻮﻧﻮ ﮐ‪ ３‬د ﺗﻌﺎﻣﻞ ﮐﻮوﻧﮑﻮ او ﺣﺎ‪請‬ﻞ ﺷﻮو‬
‫ﻣﻮادو ﺗﺮﻣﻨ‪ ＃‬ﻻﻧﺪې ﻗﺮار دادي ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ ﭘﻪ ﭘﺎم ﮐ‪ ３‬ﻧﻴﻮل ﮐ‪８５‬ي‪.‬‬
‫)‪ (٣-٢‬ﺟﺪول د ﮐﻴﻤﻴﺎوي ﺗﻌﺎﻣﻠﻮﻧﻮ ﻣﻔﻬﻮﻣﻮﻧﻪ‬
‫ﻣﻔﻬﻮﻣﻮﻧﻪ‬ ‫ﺷﮑﻞ‬
‫ﻻس ﺗﻪ را‪＄‬ﻲ‬
‫‬
‫د ﺗﻌﺎﻣﻞ ﻣﺤﺼﻮل د ﺗﻮدوﺧ‪ ３‬ﭘﻪ واﺳﻄﻪ ﺗﺮﻻﺳﻪ ﮐ‪８５‬ي‪.‬‬
‫‪20atm‬‬
‫ﺗﻌﺎﻣﻞ ﭘﻪ )ﺷﻞ اﺗﻤﻮﺳﻔﻴﺮه ﻓﺸﺎر( ﮐ‪ ３‬ﺳﺮﺗﻪ رﺳ‪８５‬ي‬
‫‪1200˚C‬‬
‫ﺗﻌﺎﻣﻞ د ﺗﻮدوﺧ‪ ３‬ﭘﻪ واﺳﻄﻪ ﺳﺮﺗﻪ رﺳﻴ‪８‬ي‬
‫‪Pd‬‬
‫د ﭘﻼدﻳﻢ د ﮐﺘﻠﺴﺘﻲ رول ﭘﻪ واﺳﻄﻪ ﺗﻌﺎﻣﻞ ﺗﺮ ﺳﺮه ﮐ‪８５‬ي‪.‬‬
‫‪43‬‬
 ‫ﮐ‪７‬ﻧﻪ‬
‫ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﭘﻪ ﺗﻮرو وﻟﻴﮑﺊ‪:‬‬
‫‪ -١‬د ﺳﻮدﻳﻢ او اﮐﺴﻴﺠﻦ ﻟﻪ ﺗﻌﺎﻣﻞ ＇ﺨﻪ ﺳﻮدﻳﻢ اﮐﺴﺎﻳﺪ ﺟﻮړ‪８４‬ي‪ ،‬د ﺗﻌﺎﻣﻞ ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﻳ‪ ３‬وﻟﻴﮑﺊ‪.‬‬
‫‪ -٢‬د ﺳــﻠﻔﺮو او اﮐﺴــﻴﺠﻦ ﻟﻪ ﺗﻌﺎﻣﻞ ＇ﺨﻪ ﺳﻠﻔﺮ ډاى اﮐﺴﺎﻳﺪ ﺟﻮړ‪８４‬ي‪ ،‬ﮐﻪ ﭘﻪ ﺳﻠﻔﺮ ډاى اﮐﺴﺎﻳﺪ ﮐ‪ ３‬د اﺗﻮﻣﻮﻧﻮ ﺗﺮﻣﻨ‪ ＃‬ﻧﺴﺒﺖ ‪٢:١‬‬
‫وي‪ ،‬ﭘﻪ ﺗﻮرو او ﺳﻤﺒﻮﻟﻮﻧﻮ ﻳ‪ ３‬ﻣﻌﺎدﻟﻪ وﻟﻴﮑﺊ‪.‬‬
‫ﮐﻴﻤﻴﺎوي ﺗﻌﺎﻣﻠﻮﻧﻪ او د ﻣﺮﮐﺒﻮﻧﻮ ﺟﻮړ‪４‬ﺪﻧﻪ‬
‫د ﮐﻴﻤﻴﺎوي ﺗﻌﺎﻣﻞ ﭘﻪ وﺳﻴﻠﻪ ﺗﻞ ﻧﻮي ﻣﻮاد ﺟﻮړ‪８４‬ي ﭼ‪ ３‬د ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧﻴﻮ ﻣﻮادو او ﻣﺮﮐﺒﻮﻧﻮ‬
‫＇ﺨﻪ د ﻓﺰﻳﮑﻲ او ﮐﻴﻤﻴﺎوي ﺧﻮا‪請‬ﻮ ﻟﻪ ﻣﺨ‪ ،３‬ﺳــﺮه ﺗﻮﭘﻴﺮ ﻟﺮي‪ .‬د ‪＄‬ﻴﻨﻮ ﮐﻴﻤﻴﺎوي‬
‫ﺗﻌﺎﻣﻠﻮﻧﻮ د ﭘﻮﻫ‪５‬ﺪﻟﻮ ﻟﭙﺎره ﻻﻧﺪﻳﻨ‪ ９‬ﮐ‪７‬ﻧﻪ ﺗﺮ ﺳﺮه ﮐ‪７‬ئ‪.‬‬
‫ﮐ‪７‬ﻧﻪ‬
‫د ﻣﺮﻣﺮو ډﺑﺮې ﺗﻌﺎﻣﻞ د ﻣﺎﻟ‪ ３／‬ﺗﻴﺰاﺑﻮ ﺳﺮه‬
‫د اړﺗﻴﺎوړ ﻟﻮازم او ﻣﻮاد‪ :‬ﺑﻮﺗﻞ‪ ،‬ﮐﺎرﮐﻲ ﺳﺮﭘﻮښ‪ ،‬زﻧ‪／‬ﻮن ﮐﻮږى ﻧﻞ‪＊ ،‬ﻴ‪＋‬ﻪ ﻳﻲ ﻧﻞ‪ ،‬رﺑ‪７‬ى ﭘﺎﻳﭗ‪ ،‬اوﺑﻪ‪ ،‬ﺑﻴﮑﺮ‪ ،‬د ﻣﺮﻣﺮو‬
‫ډﺑــﺮه او د ﻣﺎﻟ‪／‬ــ‪ ３‬ﺗﻴــﺰ ا ب ‪.‬‬
‫ﮐ‪７‬ﻧﻼره‪ :‬ﭘﻪ ﻳــﻮه ﺑﻮﺗﻞ ﮐ‪ ３‬ﻟ‪８‬‬
‫ﻣﻘــﺪار د ﻣﺮﻣﺮو ډﺑﺮې واﭼﻮئ‪،‬‬
‫ﻟﻪ ﭘﺎﺳﻪ ﻳ‪ ３‬د ﻣﺎﻟ‪／‬ﻲ ﻧﺮي ﺗﻴﺰاب‬
‫ور زﻳــﺎت ﮐ‪７‬ئ‪ .‬د ﺑﻮﺗﻞ ﺧﻮﻟﻪ ﭘﻪ‬
‫ﺳﻮري ﻟﺮوﻧﮑﻲ ﮐﺎرﮐﻲ ﺳﺮﭘﻮښ‬
‫وﺗ‪７‬ئ‪ .‬ﻟﻪ ﺳﺮﭘﻮښ ＇ﺨﻪ زﻧ‪／‬ﻮن‬
‫ﮐــﻮږى ﻧﻞ ﺗ‪５‬ﺮ ﮐــ‪７‬ئ او د رﺑ‪７‬ي‬
‫ﭘﺎﻳﭗ ﭘﻪ واﺳــﻄﻪ ﻳ‪ ３‬ﻟﻪ ＊ﻴ‪＋‬ﻪ ﻳﻲ‬
‫ﻧﻞ ﺳــﺮه وﺗ‪７‬ئ او وروﺳﺘﻪ ＊ﻴ‪＋‬ﻪ‬
‫ﻳﻲ ﻧﻞ د اوﺑﻮ ﭘﻪ ﺑﻴﮑﺮ ﮐ‪ ３‬وردﻧﻨﻪ‬
‫ﮐ‪７‬ئ‪ ،‬ﭘﻪ دې ‪請‬ــﻮرت ﮐ‪ ３‬ﮐﻮم‬
‫ﺑﻬﻴــﺮ وﻳﻨــﺊ؟‬
‫)‪ (٣-٣‬ﺷﮑﻞ د ﻣﺮﻣﺮو ډﺑﺮې ﺗﻌﺎﻣﻞ د ﻣﺎﻟ‪ ３／‬ﺗﻴﺰاﺑﻮ ﺳﺮه‬
‫‪44‬‬
 ‫ﭘﻪ ‪＄‬ﻴﻨﻮ ﮐﻴﻤﻴــﺎوي ﺗﻌﺎﻣﻠﻮﻧﻮ ﮐ‪ ３‬ﻟ‪８‬ه ﺗﻮدوﺧﻪ او ﭘﻪ ‪＄‬ﻴﻨﻮ‬
‫ﮐ‪ ３‬زﻳﺎﺗــﻪ ﺗﻮدوﺧﻪ أزاد‪４‬ــ‪８‬ي‪ ،‬ﭘﻪ زﻳﺎﺗﻪ اﻧــﺪازه ﻟﻪ اﺣﺘﺮاﻗﻲ‬
‫ﺗﻌﺎﻣﻠﻮﻧﻮ ＇ﺨﻪ اﻧﺮژي أزاد‪８４‬ي‪ ،‬ﻧﻮﻣﻮړې اﻧﺮژي دوﺳﺎﻳﻠﻮ د ﺣﺮﮐﺖ‬
‫او د ﺷــﻴﺎﻧﻮ د ﺗﻮدوﻟﻮ ﻟﭙــﺎره ﭘﮑﺎرﻳ‪８‬ي؛ د ﺑﻴﻠ‪ ３／‬ﭘﻪ ﺗﻮ‪－‬ﻪ‪ :‬د ﭘﺘﺮوﻟﻮ د‬
‫ﺳــﻮ‪５＄‬ﺪﻧ‪) ３‬اﺣﺘﺮاق( ﺗﻌﺎﻣﻞ د ﻣﻮ！ﺮ ﭘﻪ ﻣﺎﺷﻴﻦ ﮐ‪ ３‬د ﻣﻮ！ﺮ د ﺣﺮﮐﺖ‬
‫ﻻﻣــﻞ ‪－‬ﺮ‪＄‬ﻲ او ﺗﻮدوﺧﻪ أزاد وي‪ .‬ﭘﻪ ‪＄‬ﻴﻨﻮ ﺗﻌﺎﻣﻠﻮﻧﻮ ﮐ‪ ３‬رو＊ــﻨﺎﻳﻲ‬
‫او ﭘــﻪ ‪＄‬ﻴﻨﻮ ﮐ‪ ３‬د ﺑﺮ‪＋４‬ــﻨﺎ ﺑﻬﻴﺮ ﻣﻨ‪ ＃‬ﺗــﻪ راوړي؛ د ﺑ‪５‬ﻠ‪ ３／‬ﭘﻪ ﺗﻮ‪－‬ﻪ‪ :‬د‬
‫ﻣ‪／‬ﻨﻴﺰﻳﻢ ﺗﻌﺎﻣﻞ ﻟﻪ اﮐﺴــﻴﺠﻦ ﺳــﺮه اﻧﺮژي او ر‪１‬ﺎ ﺗﻮﻟﻴﺪوي‪ .‬ﭘﻪ ﺑ‪＂５‬ﺮﻳﻮ‬
‫ﮐ‪ ３‬ﮐﻴﻤﻴﺎوي ﺗﻌﺎﻣﻞ ﺳﺮﺗﻪ رﺳﻴ‪８‬ي او د ﺑﺮ‪＋４‬ﻨﺎ ﺟﺮﻳﺎن ﻣﻨ‪ ＃‬ﺗﻪ راوړي‬
‫)‪ (٣-٤‬ﺷﮑﻞ د ﻣ‪／‬ﻨﻴﺰﻳﻢ ﺳﻮ‪５＄‬ﺪل ﻟﻪ‬
‫رو＊ﻨﺎﻳﻲ او ﺗﻮدوﺧ‪ ３‬ﺳﺮه ﻣﻠ‪／‬ﺮى وي‪.‬‬ ‫ﭼ‪ ３‬د رادﻳﻮ او ﻻﺳــﻲ ＇ﺮاغ د ﻓﻌﺎﻟﻮﻟﻮ او د ﻣﺎﺷــﻴﻦ د ﺣﺮﮐﺖ ﻻﻣﻞ‬
‫‪－‬ﺮ‪＄‬ﻲ‪.‬‬
‫ﮐﻴﻤﻴﺎوي ﺗﻌﺎﻣﻠﻮﻧﻪ ﭘﻪ ！ﺎﮐﻠﻮ او ‪＄‬ﺎﻧ‪７／‬و ﺷــﺮاﻳﻄﻮ ﮐ‪ ３‬ﺳــﺮﺗﻪ رﺳــ‪８５‬ي‪ ،‬ﻳﻮ ﻟﻪ دې‬
‫ﺷــﺮاﻳﻄﻮ ＇ﺨﻪ د ﻣﻮادو ﺗﻤﺎس او ﻟ‪５／‬ﺪل ﻳﻮ ﻟﻪ ﺑﻞ ﺳــﺮه دى‪ .‬ﺗﻮدوﺧﻪ‪ ،‬ﻓﺸﺎر او‬
‫ﮐﺘﻠﺴﺖ ﻫﻢ د ﮐﻴﻤﻴﺎوي ﺗﻌﺎﻣﻠﻮﻧﻮ ﺑﻨﺴ＂ﻴﺰ رول ﻟﺮي‪.‬‬
‫ﭘــﻪ ﻃﺒﻴﻌﺖ ﮐ‪ ３‬ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺗﻌﺎﻣﻠﻮﻧﻪ ﭘﻪ ﻣﺨﺘﻠﻔﻮ ﺷــﺮاﻳﻄﻮ ﮐ‪ ３‬ﺑﻬﻴــﺮ ﻟﺮي‪ .‬د ‪－‬ﺎز د‬
‫ﺳــﻮ‪５＄‬ﺪو ﻟﭙﺎره ﺑﺎﻳﺪ د ﺗﻮدوﺧ‪ ３‬ﻣﺤﺮک ﻣﻮﺟﻮد وي‪ .‬ﻫﺎﻳﺪروﺟﻦ او اﮐﺴــﻴﺠﻦ‬
‫د ﮐﻮ！ــ‪ ３‬ﭘــﻪ ﺗﻮدوﺧﻪ ﮐ‪ ３‬ﺗﻌﺎﻣﻞ ﻧــﻪ ﮐﻮي‪ ،‬ﮐﻠﻪ ﭼ‪ ３‬ﻳ‪ ３‬ﻣﺨﻠﻮط ﺗــﻪ ﺗﻮدوﺧﻪ او‬
‫ﺑﺮ‪＋４‬ﻨﺎﻳﻲ ﺟﺮﻗﻪ ورﺳ‪８５‬ي؛ ﻧﻮ ﻳﻮ ﻟﻪ ﺑﻞ ﺳﺮه ﺗﻌﺎﻣﻞ ﮐﻮي او اوﺑﻪ ﺟﻮړوي‪.‬‬
‫ﻫﻤﺪا ډول ﻫﺎﻳﺪروﺟﻦ او اﮐﺴــﻴﺠﻦ د ﮐﺘﻠﺴــﺖ ﭘﻪ ﻣﻮﺟﻮدﻳــﺖ ﮐ‪ ３‬د ﮐﻮ！‪ ３‬ﭘﻪ‬
‫ﺗﻮدوﺧﻪ ﮐ‪ ３‬ﻫﻢ ﺗﻌﺎﻣﻞ ﮐﻮي او اوﺑﻪ ﺟﻮړوي‪.‬‬
‫ﮐﺘﻠﺴــﺘﻮﻧﻪ ﻫﻐﻪ ﻣﻮاد دي ﭼ‪ ３‬ﭘﻪ ﮐﻴﻤﻴﺎوي ﺗﻌﺎﻣﻠﻮﻧﻮ ﮐ‪ ３‬ﺑﺮﺧﻪ اﺧﻠﻲ‪ ،‬د ﺗﻌﺎﻣﻞ د‬
‫ﺑﻬﻴﺮ ﭼ＂ﮑﺘﻴﺎ زﻳﺎﺗﻮي او ﭘﺨﭙﻠﻪ ﻧﻪ ﻣﺼﺮﻓ‪８５‬ي‪.‬‬
‫‪45‬‬
 ‫د ﮐﻴﻤﻴﺎوي ﺗﻌﺎﻣﻠﻮﻧﻮ ډوﻟﻮﻧﻪ‬
‫‪ -١‬ﺗﺠﺰﻳﻮي ﺗﻌﺎﻣﻠﻮﻧﻪ‪ :‬د ＇‪７５‬ﻧﻮ او ﺗﺠﺮﺑﻮ ﭘﺮ ﺑﻨﺴ＀ ﮐﻮﻻى ﺷﻮ ﺛﺎﺑﺘﻪ ﮐ‪７‬و‬
‫ﭼ‪ ３‬ﻧﻮي ﻣﻮاد د ﮐﻴﻤﻴﺎوي ﺗﻌﺎﻣﻠﻮﻧﻮ ﭘﻪ واﺳﻄﻪ ﺟﻮړ‪８４‬ي‪.‬‬
‫ﮐﻪ د ﺳــﻴﻤﺎﺑﻮ اﮐﺴﺎﻳﺪو )‪ (HgO‬ﺗﻪ ﭘﻪ ﻳﻮه اﻣﺘﺤﺎﻧﻲ ﻧﻞ ﮐ‪ ３‬ﺗﻮدوﺧﻪ ورﮐ‪７‬و وﺑﻪ‬
‫ﻟﻴﺪل ﺷــﻲ ﭼ‪ ３‬ﭘﻪ اﮐﺴﻴﺠﻦ او ﺳﻴﻤﺎﺑﻮ ﺗﺠﺰﻳﻪ ﮐ‪８５‬ي‪ ،‬دا ډول ﺗﻌﺎﻣﻠﻮﻧﻪ ﭼ‪ ３‬ﭘﻪ‬
‫ﮐ‪ ３‬ﻳﻮه ﮐﻴﻤﻴﺎوي ﻣﺎده ﺗﺠﺰﻳﻪ ﮐ‪８５‬ي‪ ،‬د ﺗﺠﺰﻳﻮي ﺗﻌﺎﻣﻞ ﭘﻪ ﻧﺎﻣﻪ ﻳﺎدﻳ‪８‬ي‪.‬‬
‫)‪ (٣-٥‬ﺷﮑﻞ د ﺳﻴﻤﺎﺑﻮ د اﮐﺴﺎﻳﺪ ﺗﺠﺰﻳﻪ‬
‫ﮐ‪７‬ﻧﻪ‬
‫د ﮐﺎﭘﺮ )‪ (II‬ﻫﺎﻳﺪروﮐﺴﻲ ﮐﺎرﺑﻮﻧﻴﺖ ‪ Cu2(OH)2CO3‬ﺗﺠﺰﻳﻪ‬
‫د اړﺗﻴﺎوړ ﻟﻮازم او ﻣﻮاد‪ :‬د اوﺑﻮ ډک ﺗﺸﺖ‪ ،‬اﻟﮑﻮﻟﻲ ＇ﺮاغ‪ ،‬ﮐﺎرﮐﻲ ﺳﻮرى ﻟﺮوﻧﮑﻰ ﺳﺮﭘﻮښ‪ ،‬ﭘﺎﻳﻪ ﻟﻪ ‪－‬ﻴﺮا ﺳﺮه‪ ،‬ﻣﻘﻄﺮې اوﺑﻪ‬
‫زﻧ‪／‬ﻮن ﮐﻮږى ﻧﻞ‪ ،‬ﮐﺎﭘﺮ ﻫﺎﻳﺪروﮐﺴﻲ ﮐﺎرﺑﻮﻧﻴﺖ او ازﻣﻴ‪＋‬ﺘﻲ ﻧﻞ‪.‬‬
‫ﮐ‪７‬ﻧﻼره‪ :‬ﻳﻮه ！ﺎﮐﻠ‪ ３‬اﻧﺪازه ﻣﻠﺨﻴﺖ )ﻣﺲ )‪ (II‬ﻫﺎﻳﺪروﮐﺴﻲ ﮐﺎرﺑﻮﻧﻴﺖ( ﭘﻪ‬
‫ﻳﻮه ازﻣﻴ‪＋‬ــﺘﻲ ﻧﻞ ﮐ‪ ３‬واﭼﻮئ او ﺧﻮﻟﻪ ﻳ‪ ３‬ﭘﻪ ﺳﺮﭘﻮښ وﺗ‪７‬ئ‪ .‬ﭘﻪ ﺳﺮﭘﻮښ ﮐ‪３‬‬
‫زﻧ‪／‬ﻮن ﮐﻮږى ﻧﻞ ﻧﻨﻪ ﺑﺎﺳــﺊ‪ ،‬ﺑﻞ ﺳﺮ ﻳ‪ ３‬ﻟﻪ اوﺑﻮ ＇ﺨﻪ ډک ﻫﻐﻪ ازﻣﻴ‪＋‬ﺘﻲ ﻧﻞ‬
‫ﺗﻪ ورﻧﻨﺒﺎﺳﺊ ﭼ‪ ３‬د اوﺑﻮ ﭘﻪ ﺗﺸﺖ ﮐ‪ ３‬ﺳﺮﭼﭙﻪ اﻳ‪＋‬ﻮدل ﺷﻮى دى‪.‬‬
‫ﭘﻪ ﭘﺎي ﮐ‪ ３‬ازﻣﻴ‪＋‬ﺘﻲ ﻧﻞ ﺗﻪ ﺗﻮدوﺧﻪ ورﮐ‪７‬ئ او ﺧﭙﻠ‪ ３‬ﻟﻴﺪﻧ‪ ３‬وﻟﻴﮑﺊ‪.‬‬
‫)‪ (٣-٦‬ﺷﮑﻞ د ﻣﺲ )‪ (II‬ﻫﺎﻳﺪروﮐﺴﻲ‬
‫ﮐﺎرﺑﻮﻧﻴﺖ )ﻣﻠﺨﻴﺖ( ﺗﺠﺰﻳﻪ‬
‫‪46‬‬
 ‫‪ -٢‬ﺟﻤﻌـــﻲ ﺗﻌﺎﻣﻠﻮﻧﻪ‪ :‬ﻫﻐﻪ ﺗﻌﺎﻣﻠﻮﻧﻪ ﭼــ‪ ３‬ﭘﻪ ﻫﻐﻮ ﮐ‪ ３‬ﻟﻪ دوو ﻳﺎ ＇ﻮ ﻣﻮادو‬
‫＇ﺨﻪ ﻳﻮه ﻧﻮې ﻣﺎده د ﻧﻮي ﺧﻮا‪請‬ﻮ ﺳــﺮه ﺟﻮړه ﺷﻲ‪ ،‬د ﺟﻤﻌﻲ ﺗﻌﺎﻣﻠﻮﻧﻮ ﭘﻪ ﻧﺎﻣﻪ‬
‫ﻳﺎد‪４‬ــ‪８‬ي‪ .‬ﭘﻪ ﺟﻤﻌﻲ ﺗﻌﺎﻣﻞ ﮐ‪ ３‬ﻟــﻪ دوو ﻳﺎ ＇ﻮ ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧﻴﻮ ﻣﻮادو ＇ﺨﻪ ﻳﻮه ﻧﻮې ﻣﺎده‬
‫ﺟﻮړ‪４‬ــ‪８‬ي؛ د ﺑﻴﻠ‪ ３／‬ﭘــﻪ ﺗﻮ‪－‬ﻪ‪ :‬ﮐﻪ ﭘﺮ اوﺑﻪ ﻧﻪ رﺳــ‪５‬ﺪﻟ‪ ３‬ﭼﻮﻧــ‪ (CaO) ３‬ﺑﺎﻧﺪې‬
‫اوﺑﻪ ور زﻳﺎﺗ‪ ３‬ﺷــﻲ‪ ،‬اوﺑﻪ رﺳــﻴﺪﻟ‪ ３‬ﭼﻮﻧﻪ ﻳﺎ ﮐﻠﺴﻴﻢ ﻫﺎﻳﺪروﮐﺴﺎﻳﺪ )‪Ca(OH‬‬
‫‪2‬‬
‫ﺟﻮړوي‪:‬‬
‫اوﺑﻪ ‪ +‬اوﺑﻪ ﻧﻪ رﺳ‪５‬ﺪﻟ‪ ３‬ﭼﻮﻧﻪ‬ ‫اوﺑﻪ رﺳ‪５‬ﺪﻟ‪ ３‬ﭼﻮﻧﻪ‬
‫)‪CaO(s) + H 2 O(l) ⎯⎯⎯⎯⎯→ Ca(OH) 2 (s‬‬
‫ﮐ‪７‬ﻧﻪ‬
‫ﻟﻪ ﺳﻠﻔﺮ ﺳﺮه د اوﺳﭙﻨ‪ ３‬د ﺑﺮادې ﺗﻌﺎﻣﻞ‬
‫د اړﺗﻴﺎ وړ ﻟﻮازم او ﻣﻮاد‪ :‬ازﻣﻴ‪＋‬ــﺘﻲ ﻧﻞ‪ ،‬ﮐﺎرﮐﻲ ﺳــﺮ ﭘﻮښ‪ ،‬ﭘﺎﻳﻪ ﻟﻪ ‪－‬ﻴﺮا ﺳــﺮه‪ ،‬اﻟﮑﻮﻟﻲ ＇ﺮاغ‪ ،‬د اوﺳــﭙﻨ‪ ３‬ﺑﺮاده‬
‫او د ﺳــﻠﻔﺮو ﭘﻮډر‪.‬‬
‫ﮐ‪７‬ﻧﻼره‪:‬د ‪ 5 g‬اوﺳــﭙﻨﻪ دﺳﻠﻔﺮو‬
‫ﭘﻮډر ﺳــﺮه ﻳﻮ‪＄‬ﺎى ﮐ‪７‬ئ‪ ،‬و واﻳﺊ ﭼ‪３‬‬
‫دا ﻣﺨﻠــﻮط ﻣﺘﺠﺎﻧــﺲ دى ﮐــﻪ ﻏﻴــﺮ‬
‫ﻣﺘﺠﺎﻧــﺲ او وﻟــ‪３‬؟ ﮐﻮم ﻳــﻮ د دوى‬
‫)ﺳــﻠﻔﺮ ﻳــﺎ اوﺳــﭙﻨﻪ( د ﻣﻘﻨﺎﻃﻴــﺲ ﭘﻪ‬
‫واﺳﻄﻪ ﺟﺬﺑ‪８５‬ي؟‬
‫ﭘﻮرﺗﻨــﻰ ﻣﺨﻠﻮط ﭘﻪ ﻳﻮه ازﻣﻴ‪＋‬ــﺘﻲ ﻧﻞ‬
‫ﮐ‪ ３‬واﭼﻮئ او ﺗﻮدوﺧﻪ ورﮐ‪７‬ئ‪.‬‬
‫ﺧﭙﻠــ‪ ３‬ﻟﻴﺪﻧــ‪ ３‬وﻟﻴﮑﺊ او ﻫــﻢ وواﻳﺊ‬
‫ﭼــ‪ ３‬د ﺗﻌﺎﻣﻞ ﻣﺤﺼــﻮل د ﻣﻘﻨﺎﻃﻴﺲ‬
‫ﭘﻪ واﺳــﻄﻪ ﺟﺬﺑﻴ‪８‬ي ﮐﻪ ﻧﻪ؟ اﻳﺎ ﭘﻪ دې‬
‫ﺗﻌﺎﻣﻞ ﮐ‪ ３‬ﮐﻴﻤﻴﺎوي ﺑﺪﻟﻮن راﻏﻠﻰ ﮐﻪ‬
‫ﻧﻪ؟‬
‫)‪ (٣-٧‬ﺷﮑﻞ د ﺳﻠﻔﺮو او اوﺳﭙﻨﻲ ﺗﻌﺎﻣﻞ د ﺗﻮدوﺧ‪ ３‬ﭘﻪ ﻣﻮﺟﻮدﻳﺖ ﮐ‪.３‬‬
‫‪47‬‬
‫‪ -٣‬اﺣﺘﺮاﻗـــﻲ ﺗﻌﺎﻣﻠﻮﻧﻪ‪ :‬د ﻟﺮ‪－‬ﻴﻮ‪ ،‬ﺗﻴﻠــﻮ‪ ،‬ﮐﺎﻏﺬ او ﻧﻮرو‬
‫ﺳﻮ‪５＄‬ﺪل ﻣﻮﻟﻴﺪﻟﻲ دي‪ ،‬دﻏﻪ ﺗﻌﺎﻣﻠﻮﻧﻪ د اﺣﺘﺮاﻗﻲ ﺗﻌﺎﻣﻠﻮﻧﻮ ﺑ‪５‬ﻠ‪３／‬‬
‫دي‪.‬‬
‫د ﺳــﺎده ﻳﺎ ﻣﻐﻠﻘﻮ ﻣﻮادو ﺗﻌﺎﻣﻞ ﻟﻪ اﮐﺴــﻴﺠﻦ ﺳــﺮه ﺗﻞ د اﻧﺮژۍ او‬
‫ﺗﻮدوﺧــ‪ ３‬ﻟــﻪ ازادوﻟﻮ ﺳــﺮه ﻳﻮ‪＄‬ــﺎى وي ﭼ‪ ３‬د ﮐﻴﻤﻴــﺎوي ﺗﻌﺎﻣﻞ‬
‫ﺑ‪５‬ﻠ‪／‬ﻪ ده‪ .‬ﮐﻠﻪ ﭼ‪ ３‬د ډﺑﺮو ﺳــﮑﺎره ﺳــﻮ‪＄‬ﻲ ﺧﭙﻠﻪ ﮐﻴﻤﻴﺎوي اﻧﺮژي‬
‫د ﺗﻮدواﻟﻲ ﻳﺎ ر‪１‬ﺎ ﭘﻪ ＇ﻴﺮ ازادوي‪ .‬ﭘﻪ دې ﺗﻌﺎﻣﻞ ﮐ‪ ３‬د ﻫﻮا اﮐﺴﻴﺠﻦ‬
‫د ډﺑﺮو ﺳــﮑﺮو ﻟﻪ ﮐﺎرﺑﻦ ﺳﺮه ﻳﻮ ‪＄‬ﺎى ﮐ‪８５‬ي او ﮐﺎرﺑﻦ ډاى اﮐﺴﺎﻳﺪ‬
‫ﺟﻮړوي‪ .‬ﮐﻪ ﺳــﻮدﻳﻢ ﻟﻪ اﮐﺴﻴﺠﻦ ﺳﺮه ﭘﻪ ﺗﻤﺎس ﺷﻲ‪ ،‬ﻟﻪ اﮐﺴﻴﺠﻦ‬
‫ﺳﺮه ﺗﻌﺎﻣﻞ ﮐﻮي ﺧﻮ زﻳﺎﺗﻪ ﺗﻮدوﺧﻪ ﻧﻪ ﺗﻮﻟﻴﺪوي‪ ،‬دې ډول ﺗﻌﺎﻣﻞ ﺗﻪ‬
‫اﮐﺴﻴﺪﻳﺸﻨﻲ ﺗﻌﺎﻣﻞ واﻳﻲ‪.‬‬
‫ﮐﻠﻪ ﭼ‪ ３‬د ﻓﻠﺰي ﺳﻮدﻳﻢ ﭘﺮې ﺷﻮې ﺳﻄﺤﻪ د ﻫﻮا ﻟﻪ اﮐﺴﻴﺠﻦ ﺳﺮه‬ ‫)‪ (٣-٨‬ﺷﮑﻞ د ﮐﺎرﺑﻦ ﺗﻌﺎﻣﻞ ﻟﻪ اﮐﺴﻴﺠﻦ ﺳﺮه‬
‫ﭘﻪ ﺗﻤﺎس ﺷــﻲ‪ .‬ﭘــﻪ ﮐﺮاره ﺧﭙﻠﻪ ﻓﻠﺰي ‪＄‬ﻼ ﻟﻪ ﻻﺳــﻪ ورﮐﻮي ‪＄‬ﮑﻪ‬
‫ﭼ‪ ３‬د ﻫﻮا ﻟﻪ اﮐﺴﻴﺠﻦ ﺳﺮه ﺗﻌﺎﻣﻞ ﮐﻮي او ﺳﻮدﻳﻢ اﮐﺴﺎﻳﺪ ﺟﻮړوي‪.‬‬
‫)‪ (٣-٩‬ﺷﮑﻞ د ﺳﻮدﻳﻢ زﻧ‪ ，‬وﻫﻞ د اﮐﺴﻴﺠﻦ ﭘﻪ واﺳﻄﻪ‬
‫‪48‬‬
 ‫ﮐ‪７‬ﻧﻪ‬
‫‪３‬‬
‫د ﻓﺎﺳﻔﻮرس د ﺳﻮ‪５＄‬ﺪﻟﻮ ﺗﻌﺎﻣﻞ ﭘﻪ ﻫﻮا ﮐ‪３‬‬
‫د اړﺗﻴﺎوړ ﻟﻮازم او ﻣﻮاد‪＂＇:‬ﮏ‪ ،‬ﭘﺎﮐﻪ‬
‫ﮐﻪ‬
‫ﻫﻮاره ﺗﺨﺘﻪ‪ ،‬ﮐﻠﮑﻪ اوﭘﻨ‪６‬ه ﺳﺎﺗﻮﻧﮑﻲ )ﻣﺤﺎﻓﻈﻮي(‬
‫ي(‬
‫＊ﻴ‪＋‬ﻪ او ﺳﻮر ﻓﺎﺳﻔﻮرس‪.‬‬
‫ﭘﺎﻣﻠﺮﻧـــﻪ‪ :‬ﺗﻌﺎﻣﻞ دې ﭘﻪ ﻗﻔﺴــﭽﻪ ﮐ‪ ３‬ﺳــﺮﺗﻪ‬
‫ﺮﺗﻪ‬
‫ورﺳــﻴ‪８‬ي‪＄ .‬ﮑﻪ د ﻓﺎﺳــﻔﻮرس ﺗﻌﺎﻣــﻞ ﻟﻪ ﻫﻮا‬
‫ﻟﺮي‪.‬‬
‫ﺳﺮه ﭼﺎودﻧﻪ ﮐﻮي‪＄ ،‬ﺎﻧﻲ او ﻣﺎﻟﻲ زﻳﺎﻧﻮﻧﻪ ي‪.‬‬
‫ﺑﺪن‬
‫د ﺳــﭙﻴﻦ ﻓﺎﺳﻔﻮرس د ﺑ‪７‬اﺳﻮﻧﻮ ﺗﻨﻔﺲ او د ﺪن‬
‫ﺳﺮه ﺗﻤﺎس د ﻣ‪７‬ﻳﻨ‪ ３‬ﻻﻣﻞ ‪－‬ﺮ‪＄‬ﻲ‪.‬‬
‫ﻓﺎﺳــﻔﻮرس‬
‫س‬ ‫ﮐ‪７‬ﻧــــﻼره‪ :‬ﻳــﻮ ﻟــ‪＇ ８‬ــﻪ ﺳــﻮر‬
‫ﻳ‪３‬‬
‫)اورﻟ‪／‬ﻴــﺖ( راواﺧﻠــﺊ ﭘﻪ أزاده ﻫــﻮا ﮐ‪３ ３‬‬
‫ﭘﺮ ﻳﻮه ﺳــﻄﺤﻪ ﮐ‪８５‬دئ‪ ،‬وروﺳــﺘﻪ د ＇＂ﮏ ﭘﻪ‬
‫وﺧﺖ‬
‫واﺳــﻄﻪ ور ﺑﺎﻧﺪې ‪－‬ﻮزار وﮐــ‪７‬ئ ﭘﻪ دې ﺖ‬
‫ﮐ‪ ３‬ﮐﻴﻤﻴﺎوي ﺗﻌﺎﻣﻞ د ﻓﺎﺳﻔﻮرس او اﮐﺴﻴﺠﻦ‬
‫ﻦ‬
‫ﺷﮑﻞ د ﻓﺎﺳﻔﻮرس او د ﻫﻮا د ﮐاﮐﺴﻴﺠﻦ اﺣﺘﺮاﻗﻲ ﺗﻌﺎﻣﻞ‬
‫ﻦﺠﻴ‬ ‫ﻮ‬ ‫و سر‬
‫)‪ (٣-١٠‬ﮑ‬
‫(‬ ‫ﺧﭙﻞ‬
‫ﺗﺮﻣﻨــ‪ ＃‬ﺗﺮ ﺳــﺮه ﮐ‪８５‬ي‪ ،‬ﭘﻪ دې ﺑــﺎره ﮐ‪ ３‬ﻞ‬
‫ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت وواﻳﺎﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -٤‬ﺗﻌﻮﻳﻀﻲ ﺗﻌﺎﻣﻠﻮﻧﻪ‪ :‬ﻣﺨﮑــ‪ ３‬ﻣﻮ د درې ډوﻟﻪ ﮐﻴﻤﻴﺎوي ﺗﻌﺎﻣﻠﻮﻧﻮ‬
‫)ﺗﺠﺰﻳﻮي‪ ،‬ﺟﻤﻌﻲ او اﺣﺘﺮاﻗﻲ( ﭘﻪ ﺑﺎره ﮐ‪ ３‬ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ﺗﺮﻻﺳﻪ ﮐ‪７‬ل‪ .‬ﭘﻪ ﺗﺠﺰﻳﻮي‬
‫ﺗﻌﺎﻣــﻞ ﮐ‪ ３‬ﻳﻮه ﻣــﺎده ﭘﻪ ＇ﻮ ﻧﻮي ﻣﻮادو ﺑﺪﻟﻴ‪８‬ي‪ .‬ﺧﻮ ﭘــﻪ ﺟﻤﻌﻲ ﺗﻌﺎﻣﻞ ﮐ‪ ３‬ﻟﻪ‬
‫＇ﻮ ﻣﻮادو ＇ﺨﻪ ﻳﻮه ﺗﺎزه ﻣﺎده ﺟﻮړﻳ‪８‬ي‪＄ .‬ﻴﻨ‪ ３‬ﺗﻌﺎﻣﻠﻮﻧﻪ ﺷﺘﻪ ﭼ‪ ３‬د ﻳﻮه ﻋﻨﺼﺮ‬
‫د اﺗﻮﻣﻮﻧﻮ ﭘﻪ واﺳــﻄﻪ د ﺑﻞ ﻋﻨﺼﺮ اﺗﻮﻣﻮﻧﻪ ﻟــﻪ ﮐﻮم ﻣﺮﮐﺐ ‪＄‬ﻴﻨ‪ ３‬ﺑ‪＄ ３‬ﺎﻳﻪ او ﭘﻪ‬
‫ﺧﭙﻠﻪ ﻳ‪＄ ３‬ﺎى ﻧﻴﺴﻲ؛ د ﺑ‪５‬ﻠ‪ ３／‬ﭘﻪ ﺗﻮ‪－‬ﻪ‪ :‬ﮐﻪ ﻓﻠﺰي ﺳﻮدﻳﻢ ﺗﻪ ﻟﻪ اوﺑﻮ ﺳﺮه ﺗﻌﺎﻣﻞ‬
‫ورﮐ‪７‬و‪ ،‬ﻧﻮﻣﻮړى ﻓﻠﺰ ﭘﻪ اوﺑﻮ ﮐ‪ ３‬د ﻫﺎﻳﺪروﺟﻦ د اﺗﻮم ‪＄‬ﺎى ﻧﻴﺴﻲ‪ ،‬ﭘﻪ ﭘﺎﻳﻠﻪ ﮐ‪３‬‬
‫ﺳــﻮدﻳﻢ ﻫﺎﻳﺪرواﮐﺴــﺎﻳﺪ ﺟﻮړ او ﻫﺎﻳﺪروﺟﻦ ازاد‪８４‬ي‪ .‬دﻏﻪ ډول ﺗﻌﺎﻣﻠﻮﻧﻪ ﭼ‪３‬‬
‫د ﻳﻮه ﻋﻨﺼﺮ د اﺗﻮﻣﻮﻧﻮ ﭘﻪ واﺳــﻄﻪ د ﺑﻞ ﻋﻨﺼﺮ اﺗﻮﻣﻮﻧﻪ ﻟﻪ ﻳﻮه ﻣﺮﮐﺐ ＇ﺨﻪ ﺑ‪３‬‬
‫‪＄‬ﺎﻳﻪ ﺷﻲ د ﺗﻌﻮﻳﻀﻲ ﺗﻌﺎﻣﻠﻮﻧﻮ ﭘﻪ ﻧﻮم ﻳﺎد‪８４‬ي‪.‬‬
‫⎯ اوﺑﻪ ‪ +‬ﺳﻮدﻳﻢ‬
‫ﻫﺎﻳﺪروﺟﻦ ‪ +‬ﺳﻮدﻳﻢ ﻫﺎﻳﺪرواﮐﺴﺎﻳﺪ →⎯‬
‫‪49‬‬
 ‫ﮐ‪７‬ﻧﻪ‬
‫دﮐﺎﭘﺮ ﺳﻠﻔﻴ＀ د ﺑ‪＄ ３‬ﺎﻳﻪ ﮐﻮﻟﻮ ﺗﻌﺎﻣﻞ د‬
‫اوﺳﭙﻨ‪ ３‬ﭘﻪ واﺳﻄﻪ‬
‫داړﺗﻴﺎ وړﻟﻮازم او ﻣﻮاد‪:‬ﺑﻴﮑﺮ‪ ،‬ﮐﺎﭘﺮ ﺳﻠﻔﻴ＀‪،‬‬
‫ﻣﻘﻄﺮي اوﺑﻪ او د اوﺳﭙﻨ‪ ３‬ﻣ‪５‬ﺦ‪.‬‬
‫ﮐ‪７‬ﻧـــﻼره‪ :‬ﭘﻪ ﻳــﻮه ﺑﻴﮑﺮ ﮐ‪ ３‬ﻳــﻮه اﻧــﺪازه ﻣﺲ )‪(II‬‬
‫ﺳــﻠﻔﻴ＀ ﭘﻪ اوﺑﻮ ﮐ‪ ３‬ﺣﻞ ﮐ‪７‬ئ‪ ،‬و‪－‬ــﻮرئ ﭼ‪ ３‬ﻣﺤﻠﻮل‬
‫＇ــﻪ ډول رﻧ‪ ，‬ﻏــﻮره ﮐﻮي؟ ﭘﻪ ﻫﻤــﺪې ﻣﺤﻠﻮل ﮐ‪３‬‬
‫د اوﺳــﭙﻨ‪ ３‬ﻣ‪５‬ﺦ داﺧﻞ ﮐــ‪７‬ئ‪ .‬ﺗﺮ ﻟﺲ دﻗﻴﻘﻮ وروﺳــﺘﻪ‬
‫ﺧﭙﻠــ‪ ３‬ﻟﻴﺪﻧ‪ ３‬وﻟﻴﮑﺊ‪ .‬د اوﺳــﭙﻨ‪ ３‬د ﻣ‪５‬ــﺦ رﻧ‪ ，‬ﺗﻐﻴﻴﺮ‬
‫ﮐــﻮي ﻳﺎ ﻧﻪ؟ ﮐﻪ ﭘﻮﻫ‪８５‬ئ ﭼــ‪ ３‬د دې ﺗﻌﺎﻣﻞ ﭘﻪ ﭘﺎﻳﻠﻪ ﮐ‪３‬‬
‫ﻓﻴﺮﻳﻢ)‪(II‬ﺳﻠﻔﻴ＀ او ﻣﺲ ﺟﻮړﻳ‪８‬ي‪ ،‬ﭘﻪ ﺗﻮرو ﻟﻴﮑﻠ‪ ３‬او‬
‫ﺳﻤﺒﻮﻟﻴﮏ ﻣﻌﺎدﻟ‪ ３‬ﻳ‪ ３‬وﻟﻴﮑﺊ‪.‬‬
‫ﺳﻄﻪ‬
‫)‪ (٣-١١‬داوﺳــﭙﻨ‪ ３‬ﭘﻪ واﺳﻄﻪ‬
‫د ﻣﺴــﻮ ﺑ‪＄ ３‬ﺎﻳﻪ ﮐﻮل ﻟﻪ ﮐﺎﭘﺮ‬
‫ﺳﻠﻔﻴ＀ ＇ﺨﻪ‬
‫د ﮐﻴﻤﻴﺎوي ﻣﻌﺎدﻟﻮ ﺑﺮاﺑﺮول )ﺗﻮزﻳﻦ(‬
‫ﭘﻪ ﮐﻴﻤﻴﺎوي ﺗﻌﺎﻣﻠﻮﻧﻮ ﮐ‪ ３‬د ﺗﻌﺎﻣﻞ ﮐﻮوﻧﮑﻮ ﻣﻮاد و ﻣﺠﻤﻮﻋﻲ ﮐﺘﻠﻪ د ﺣﺎ‪請‬ﻞ ﺷﻮو ﻣﻮادو ﻟﻪ ﻣﺠﻤﻮﻋﻲ‬
‫ﮐﺘﻠ‪ ３‬ﺳــﺮه ﺑﺮاﺑﺮه وي‪ .‬ﭘﻪ ﻫﻤﺪې ﺗﺮﺗﻴﺐ د اﺗﻮﻣﻮﻧﻮ ﺷــﻤ‪５‬ﺮ ﻫﻢ دواړو ﺧﻮاوو ﺗﻪ ﺑﺮاﺑﺮ‪８４‬ي‪ .‬دا د ﮐﺘﻠ‪ ３‬د‬
‫ﭘﺎﻳ‪＋‬ــﺖ )ﺑﻘﺎ ﻳﺎ ﺗﺤﻔﻆ( ﻗﺎﻧﻮن ﭘﻪ ﻧﺎﻣﻪ ﻳﺎد‪８４‬ي‪ .‬ﭘﻪ ﮐﻴﻤﻴﺎوي ﺗﻌﺎﻣﻞ ﮐ‪ ３‬د ﺗﻌﺎﻣﻞ ﮐﻮوﻧﮑﻮ ﻣﻮادو د اﺗﻮﻣﻮﻧﻮ‬
‫ﺗﺮﻣﻨــ‪ ＃‬اړ‪４‬ﮑ‪) ３‬راﺑﻄ‪ (３‬ﭘﺮې ﮐ‪８５‬ي او ﺣﺎ‪請‬ﻞ ﺷــﻮي ﻣﻮاد د ﻧﻮو اړﻳﮑــﻮ ﻟﺮوﻧﮑﻲ دي‪ .‬ﻟﻪ دې ﮐﺒﻠﻪ ﭘﻪ‬
‫ﮐﻴﻤﻴــﺎوي ﺗﻌﺎﻣﻠﻮﻧــﻮ ﮐ‪ ３‬د ﻣﺎدې د ﮐﺘﻠ‪ ３‬د ﭘﺎﻳ‪＋‬ــﺖ ﻗﺎﻧﻮن ﻫﺮ ﮐﻠﻪ ！ﻴﻨــ‪ ，‬او ﺛﺎﺑﺖ دى‪ ،‬ﮐﻠﻪ ﭼ‪ ３‬د دې‬
‫ﻗﺎﻧﻮن ﭘﺮ ﺑﻨﺴــ＀ دواړه ﺧﻮاوې ﺳــﺮه ﺑﺮاﺑﺮې ﺷــﻲ ﻧﻮ دې ډول ﻣﻌﺎدﻟ‪ ３‬ﺗﻪ ﺑﺮاﺑﺮه ﺷــﻮي )ﺗﻮزﻳﻦ( ﺷﻮې‬
‫ﻣﻌﺎدﻟﻪ واﻳﻲ‪ .‬د ﮐﺎرﺑﻦ ﺳــﻮ‪５＄‬ﺪل ﭘﻪ ﻧﻈﺮ ﮐ‪ ３‬وﻧﻴﺴــﺊ‪ ،‬ﻟﮑﻪ ﭼ‪ ３‬ﭘﻪ ﻻﻧﺪې ﺷﮑﻞ ﮐ‪ ３‬وﻳﻨﺊ د ﮐﺎرﺑﻦ او‬
‫اﮐﺴــﻴﺠﻦ د اﺗﻮﻣﻮﻧﻮ ﺷﻤ‪５‬ﺮ ﭘﻪ ﺗﻌﺎﻣﻞ ﮐﻮوﻧﮑﻮ او ﺣﺎ‪請‬ﻞ ﺷﻮو ﻣﻮادو ﮐ‪ ３‬ﻣﺴﺎوي دى؛ ﻧﻮ‪＄‬ﮑﻪ ﻧﻮﻣﻮړي‬
‫ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﺑﺮاﺑﺮه)ﺗﻮزﻳﻦ( ﺷﻮي ده‪.‬‬
‫‪50‬‬
 ‫‪C(s) +‬‬ ‫⎯⎯ )‪O 2 (g‬‬
‫)‪→ C2O22 (g‬‬
‫⎯⎯ د اﮐﺴﻴﺠﻦ ﻳﻮ ﻣﺎﻟﻴﮑﻮل ‪ +‬د ﮐﺎرﺑﻦ ﻳﻮ اﺗﻮم‬
‫د ﮐﺎرﺑﻦ ډاى اﮐﺴﺎﻳﺪ ﻳﻮ ﻣﺎﻟﻴﮑﻮل →⎯‬
‫د ﮐﺎرﺑﻦ ﻳﻮ اﺗﻮم‬ ‫د اﮐﺴﻴﺠﻦ ﻳﻮ ﻣﺎﻟﻴﮑﻮل‬ ‫د ﮐﺎرﺑﻦ ډاى اﮐﺴﺎﻳﺪ ﻳﻮ ﻣﺎﻟﻴﮑﻮل‬
‫)‪ (٣-١٢‬ﺷﮑﻞ د ﮐﺎرﺑﻦ او اﮐﺴﻴﺠﻦ د‬
‫ﺗﻌﺎﻣﻞ د ﻣﻌﺎدﻟ‪ ３‬ﺑﺮاﺑﺮول‬
‫د ﺳﺎده ﺗﻌﺎﻣﻠﻮﻧﻮ ＊ﻮدﻧﻪ‬
‫ﭘﻪ دې ﺑﺮﺧﻪ ﮐ‪ ３‬ﺑﻪ ﻟﻪ ‪＄‬ﻴﻨﻮ ﺳــﺎده ﺗﻌﺎﻣﻠﻮﻧﻮ ﺳﺮه ﺑﻠﺪﺷﺊ‪ .‬د ﻋﻨﺎ‪請‬ﺮو اﺗﻮﻣﻮﻧﻪ ﻟﻪ‬
‫ﻳﻮ ﺑﻞ ﺳــﺮه ﺗﻌﺎﻣﻞ ﮐﻮي‪ ،‬ﺳــﺎده دوه اﺗﻮﻣﻲ‪ ،‬درې اﺗﻮﻣﻲ او ＇ﻮ اﺗﻮﻣﻲ ﻣﺮﮐﺒﻮﻧﻪ‬
‫ﺟﻮړوي‪ .‬دﻏﻪ ډول ﺗﻌﺎﻣﻠﻮﻧﻪ ﭼ‪ ３‬د ﻋﻨﺼﺮوﻧﻮ اﺗﻮﻣﻮﻧﻪ ﭘﻪ ﮐ‪ ３‬ﺳﺮه ﻳﻮ ‪＄‬ﺎى ﺷﻲ‬
‫او ﻣﺮﮐﺒﻮﻧﻪ ﺟﻮړﮐ‪７‬ي‪ ،‬ﺳــﺎده ﺗﻌﺎﻣﻠﻮﻧﻪ ﺑﻠﻞ ﮐ‪８５‬ي او ﺟﻮړﺷــﻮي ﻣﺮﮐﺒﻮﻧﻪ ﻫﻢ د‬
‫ﺳﺎده ﻣﺮﮐﺒﻮﻧﻮ ﭘﻪ ﻧﺎﻣﻪ ﻳﺎدﻳ‪８‬ي‪.‬‬
‫د ‪＄‬ﻴﻨﻮ ﺳﺎده ﺗﻌﺎﻣﻠﻮﻧﻮ ﺑ‪５‬ﻠ‪ ３／‬ﭘﻪ ﻻﻧﺪې ډول دي‪:‬‬
‫د ﻫﺎﻳﺪروﺟﻦ او اﮐﺴـــﻴﺠﻦ ﺗﻌﺎﻣﻞ‪ :‬ﻫﺎﻳﺪروﺟﻦ د اﮐﺴﻴﺠﻦ ﭘﻪ‬
‫ﺷﺘﻮن ﮐ‪ ３‬ﺳﻮ‪＄‬ﻲ او اوﺑﻪ ﺟﻮړوي‪.‬‬
‫د ﺑﺮ‪＋４‬ﻨﺎ ﺟﺮﻗﻪ‬
‫‪2‬‬ ‫‪(g ) +‬‬ ‫‪2‬‬ ‫⎯ ) ‪(g‬‬
‫→⎯‬ ‫‪2‬‬ ‫) ‪(g‬‬
‫ﻟﮑــﻪ ﭼــ‪ ３‬ﻟﻴﺪل ﮐ‪８５‬ي د اﮐﺴــﻴﺠﻦ اﺗﻮﻣﻮﻧﻪ ﭘــﻪ ﮐﻴ‪２‬ﻪ ﺧﻮا ﮐ‪ ３‬دوه او ﭘﻪ ＊ــﻲ‬
‫ﺧــﻮا ﮐــ‪ ３‬ﻳﻮ دى؛ ﻧﻮ دﻏﻪ ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﺑﺮاﺑﺮه ﺷــﻮې ﻧﻪ ده؛ ‪＄‬ﮑﻪ د ﻣﻌﺎدﻟ‪ ３‬ﭘﻪ ＊ــﻲ‬
‫ﻟــﻮري ﮐــ‪ ３‬ﺑﺎﻳﺪ‪ ،‬د اوﺑﻮ د ﻓﻮرﻣﻮل ﮐﻴ‪ ３２‬ﺧﻮا ﺗﻪ د دوو)‪ (٢‬ﺷــﻤ‪５‬ﺮه وﻟﻴﮑﻮ‪ .‬ﭘﻪ‬
‫دې ‪請‬ﻮرت ﮐ‪ ３‬د اﮐﺴــﻴﺠﻦ اﺗﻮﻣﻮﻧﻪ ﭘﻪ دواړو ﺧﻮاوو ﮐ‪ ３‬ﺳــﺮه ﺑﺮاﺑﺮ‪８４‬ي ﺧﻮ‬
‫دﻫﺎﻳﺪروﺟــﻦ د اﺗﻮﻣﻮﻧﻮ ﺷــﻤ‪５‬ﺮ ﭘﻪ ＊ــﻲ ﻟﻮري ﮐ‪ ３‬زﻳﺎﺗ‪８５‬ي ﻳﻌﻨــ‪＇ ３‬ﻠﻮر اﺗﻮﻣﻪ‬
‫‪51‬‬
‫ﮐ‪８５‬ي‪ .‬د ﻫﺎﻳﺪروﺟﻦ د ﺳــﻤﺒﻮل ﮐﻴ‪ ３２‬ﺧﻮا ﺗﻪ د دوو)‪(٢‬ﺷــﻤ‪５‬ﺮه وﻟﻴﮑﻞ ﺷﻲ؛‬
‫ﻧﻮ ﺑﻴﺎ ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﺑﺮاﺑﺮﻳ‪８‬ي‪.‬‬
‫د ﺑﺮ‪＋４‬ﻨﺎ ﺟﺮﻗﻪ‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪(g ) +‬‬ ‫‪2‬‬ ‫⎯ ) ‪(g‬‬
‫‪⎯→ 2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫) ‪(g‬‬
‫ﭘﻮرﺗﻨﻰ ﺗﻌﺎﻣﻞ اﮐﺴﻴﺪﻳﺸــﻨﻲ ﺗﻌﺎﻣﻞ دى‪ ،‬ﭘــﻪ ﻧﻮﻣﻮړي ﺗﻌﺎﻣﻞ ﮐ‪ ３‬ﻫﺎﻳﺪروﺟﻦ د‬
‫اﮐﺴﻴﺠﻦ ﭘﻪ وﺳﻴﻠﻪ اﮐﺴﻴﺪﻳﺸﻦ ﺷﻮى دى‪.‬‬
‫د ﮐﺎرﺑﻦ او اﮐﺴـــﻴﺠﻦ ﺗﻌﺎﻣﻞ‪ :‬د ﮐﺎرﺑﻦ ﻟﻪ ارز＊ــﺘﻨﺎﮐﻮ ﺗﻌﺎﻣﻠﻮﻧﻮ‬
‫＇ﺨــﻪ‪ ،‬د ﮐﺎرﺑﻦ ﺗﻌﺎﻣﻞ ﻟﻪ اﮐﺴــﻴﺤﻦ ﺳــﺮه دى‪－ .‬ﺮاﻓﻴﺖ او ﻧــﻮر ﮐﺎرﺑﻨﻲ ﻣﻮاد‬
‫د ﻫﻮا د اﮐﺴــﻴﺠﻦ ﭘﻪ واﺳــﻄﻪ ﺳﻮ‪８５＄‬ي‪ ،‬ﮐﺎر ﺑﻦ ﻣﻮﻧﻮ اﮐﺴــﺎﻳﺪ ﻳﺎ ﮐﺎرﺑﻦ ډاى‬
‫اﮐﺴﺎﻳﺪ ﺟﻮړوي‪.‬‬
‫‪2C(s) +‬‬ ‫⎯ ) ‪(g‬‬
‫) ‪⎯→ 2CO(g‬‬ ‫ﮐﺎرﺑﻦ ﻣﻮﻧﻮ اﮐﺴﺎﻳﺪ‬
‫‪2‬‬
‫‪C(s) +‬‬ ‫‪2‬‬ ‫⎯ ) ‪(g‬‬
‫) ‪⎯→ CO2 (g‬‬ ‫ﮐﺎرﺑﻦ ډاي اﮐﺴﺎﻳﺪ‬
‫د ﻧﺎﻳﺘﺮوﺟﻦ او ﻫﺎﻳﺪروﺟﻦ ﺗﻌﺎﻣﻞ‪ :‬ﻧﺎﻳﺘﺮوﺟﻦ ﻟﻪ ﻫﺎﻳﺪروﺟﻦ ﺳﺮه ﺗﺮ‬
‫‪＄‬ﺎﻧ‪７／‬و ﺷﺮاﻳﻄﻮ ﻻﻧﺪې ﺗﻌﺎﻣﻞ ﮐﻮي‪ ،‬اﻣﻮﻧﻴﺎ ﺟﻮړوي‪:‬‬
‫ﮐﺘﻠﺴﺖ‪ ،‬ﻓﺸﺎر او ﺗﻮدوﺧﻪ‬
‫‪2‬‬ ‫‪(g ) +‬‬ ‫‪2‬‬ ‫⎯ ⎯⎯ )‪(g‬‬
‫→⎯‬ ‫) ‪(g‬‬
‫ﭘﻮرﺗﻨ‪ ９‬ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﻳﻮه ﺳﺎده ﻣﻌﺎدﻟﻪ ده ﭼ‪ ３‬دوه ﺳﺎده ﻣﻮاد ﺳﺮه ﻳﻮ ‪＄‬ﺎى ﺷﻮي او د اﻣﻮﻧﻴﺎ‬
‫دوه ﻋﻨﺼﺮي ﺳﺎده ﻣﺮﮐﺐ ﻳ‪ ３‬ﺟﻮړﮐ‪７‬ى دى‪.‬‬
‫ﭘﻪ دې ﺗﻌﺎﻣﻞ ﮐ‪ ３‬د ﻫﺎﻳﺪروﺟﻦ د اﺗﻮﻣﻮﻧﻮ ﺷﻤﻴﺮ زﻳﺎت دى او ﻫﻐﻪ د اﻣﻮﻧﻴﺎ ﭘﻪ ﻣﺮﮐﺐ‬
‫ﮐ‪ ３‬دى‪ ،‬د ﻧﺎﻳﺘﺮوﺟﻦ د اﺗﻮﻣﻮﻧﻮ ﺷــﻤ‪５‬ﺮ ﭘﻪ ﮐﻴ‪ ０‬ﻟﻮري ﮐ‪ ３‬دوه )‪ (٢‬او ﭘﻪ ＊ــﻲ ﺧﻮا‬
‫ﮐــ‪ ３‬ﻳــﻮ )‪ (١‬دى؛ ﻧﻮ‪＄‬ﮑﻪ ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﺑﺮاﺑﺮه ﻧﻪ ده‪ .‬د دې ﻟﭙﺎره ﺑﺎﻳﺪ ﻻﻧﺪې ﭘ‪７‬اووﻧﻪ ﭘﻪ ﭘﺎم‬
‫ﮐ‪ ３‬وﻧﻴﻮل ﺷﻲ‪:‬‬
‫ﻟﻤ‪７‬ى ﭘ‪７‬او‬
‫ﭘــﻪ دې ﭘ‪７‬او ﮐــ‪ ３‬د ﺗﻌﺎﻣﻞ ﮐﻮوﻧﮑﻮ او ﺣﺎ‪請‬ﻞ ﺷــﻮو ﻣﻮادو د اﺗﻮﻣﻮﻧﻮ ﺷــﻤ‪５‬ﺮ‬
‫و！ﺎﮐﺊ‪.‬‬
‫‪52‬‬
 ‫⎯ )‪N 2 (g) + H 2 (g‬‬
‫)‪⎯→ NH 3 (g‬‬
‫ﺗﻌﺎﻣﻞ ﮐﻮوﻧﮑﻲ ﻣﻮاد‬ ‫ﺣﺎ‪請‬ﻞ ﺷﻮي ﻣﻮاد‬
‫ﻧﺎﻳﺘﺮوﺟﻦ‬ ‫‪2‬‬ ‫‪1‬‬
‫ﻫﺎﻳﺪروﺟﻦ‬ ‫‪2‬‬ ‫‪3‬‬
‫دوﻳﻢ ﭘ‪７‬او‬
‫د ﻧﺎﻳﺘﺮوﺟﻦ د اﺗﻮﻣﻮﻧﻮ ﺷــﻤ‪５‬ﺮ ﭘﻪ ﮐﻴ‪ ３２‬ﺧﻮا ﮐ‪ (٢) ３‬او ﭘﻪ ＊ــﻲ ﺧﻮا ﮐ‪ ３‬ﻳﻮ دى‬
‫ﻧﻮ‪＄‬ﮑﻪ د اﻣﻮﻧﻴﺎ ﻣﺮﮐﺐ ﭘﻪ دوو)‪ (٢‬ﮐ‪ ３‬ﺿﺮب ﮐﻮو ﺗﺮ ＇ﻮ د ﻧﺎﻳﺘﺮوﺟﻦ ﺷــﻤﻴﺮ‬
‫دواړه ﻟﻮرو ﺗﻪ ﻣﺴﺎوي ﺷﻲ‪.‬‬
‫⎯ )‪N 2 (g) + H 2 (g‬‬
‫)‪⎯→ 2 NH3 (g‬‬
‫ﺗﻌﺎﻣﻞ ﮐﻮوﻧﮑﻲ ﻣﻮاد‬ ‫ﺣﺎ‪請‬ﻞ ﺷﻮي ﻣﻮاد‬
‫ﻧﺎﻳﺘﺮوﺟﻦ‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬
‫ﻫﺎﻳﺪروﺟﻦ‬ ‫‪2‬‬ ‫‪6‬‬
‫در‪４‬ﻢ ﭘ‪７‬او‬
‫د ﻫﺎﻳﺪروﺟﻦ اﺗﻮﻣﻮﻧﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﭘﻪ ﮐﻴ‪ ３２‬ﺧﻮا ﮐ‪ ３‬ﻫﻢ ﺷﭙ‪ ８‬ﺷﻲ ﻧﻮ ‪＄‬ﮑﻪ ﭘﻪ ﮐﻴ‪２‬ﻪ ﺧﻮا‬
‫ﮐ‪ ３‬دې د ﻫﺎﻳﺪروﺟﻦ ﻋﻨﺼﺮ د درﻳﻮ)‪ (٣‬ﭘﻪ ﺷﻤ‪５‬ﺮه ﮐ‪ ３‬ﺿﺮب ﺷﻲ‪.‬‬
‫⎯ )‪N 2 (g) + 3H 2 (g‬‬
‫)‪⎯→ 2 NH3 (g‬‬
‫ﺗﻌﺎﻣﻞ ﮐﻮوﻧﮑﻲ ﻣﻮاد‬ ‫ﺣﺎ‪請‬ﻞ ﺷﻮي ﻣﻮاد‬
‫ﻧﺎﻳﺘﺮوﺟﻦ‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬
‫ﻫﺎﻳﺪروﺟﻦ‬ ‫‪6‬‬ ‫‪6‬‬
‫د ﺳـــﻮدﻳﻢ او ﮐﻠﻮرﻳﻦ ﺗﻌﺎﻣﻞ‪ :‬د ﺳــﻮدﻳﻢ ﻋﻨﺼﺮ ﻟﻪ ﮐﻠﻮرﻳﻦ ﺳﺮه ﺗﻌﺎﻣﻞ‬
‫ﮐﻮي او د ﺧﻮړو ﻣﺎﻟ‪／‬ﻪ ﻳﺎ ﺳﻮدﻳﻢ ﮐﻠﻮراﻳﺪ )‪ (NaCl‬ﺟﻮړوي‪.‬‬
‫⎯⎯ )‪Na(s) + Cl2 (g‬‬
‫)‪→ NaCl(s‬‬
‫ﭘﻪ ﭘﻮرﺗﻨﻲ ﺗﻌﺎﻣﻞ ﮐ‪ ３‬د ﮐﻠﻮرﻳﻦ د اﺗﻮﻣﻮﻧﻮ ﺷﻤ‪５‬ﺮ د ﺗﻌﺎﻣﻞ ﭘﻪ ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧﻴﻮ ﻣﻮادو ﮐ‪３‬‬
‫د ！ﻮﻟــﻮ ﻧﻮرو ﻋﻨﺼﺮوﻧﻮ ﻟﻪ اﺗﻮﻣﻮﻧﻮ ＇ﺨﻪ زﻳﺎت دى؛ ﺧﻮ ﭘﻪ ＊ــﻲ ﻟﻮري ﮐ‪ ３‬ﻳ‪３‬‬
‫ﺷﻤ‪５‬ﺮ ﻳﻮ اﺗﻮم دى ﻧﻮ ﮐﻪ ﭘﻪ ＊ﻲ ﻟﻮري ﮐ‪ ３‬د )‪ (NaCl‬ﭘﻪ ﮐﻴ‪２‬ﻪ ﺧﻮا د دوو)‪(٢‬‬
‫ﺿﺮﻳﺐ زﻳﺎت ﮐ‪７‬و د ﮐﻠﻮرﻳﻦ د اﺗﻮﻣﻮﻧﻮ ﺷــﻤ‪５‬ﺮ ﭘﻪ دواړو ﺧﻮاوو ﮐ‪ ３‬ﺑﺮاﺑﺮ‪８４‬ي‪.‬‬
‫اوس ‪－‬ــﻮرو ﭼ‪ ３‬د ﺳــﻮدﻳﻢ اﺗﻮﻣﻮﻧﻪ ﭘــﻪ ﮐﻴ‪ ３２‬ﺧﻮا ﮐ‪ ３‬ﻳﻮ او ﭘﻪ ＊ــﻲ ﺧﻮا ﮐ‪３‬‬
‫دوه دى ﻧﻮ د ﻣﻌﺎدﻟ‪ ３‬ﭘﻪ ﮐﻴ‪２‬ﻪ ﺧﻮا ﮐ‪ ３‬د ﺳــﻮدﻳﻢ ‪ Na‬د ﺳــﻤﺒﻮل ﮐﻴ‪ ０‬ﻟﻮرﺗﻪ د‬
‫دوو)‪ (٢‬ﺿﺮﻳــﺐ زﻳﺎﺗﻮو؛ ﻧﻮ ﺑﺮاﺑﺮه )ﺗﻮزﻳﻦ( ﺷــﻮي ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﻳ‪ ３‬ﭘﻪ ﻻﻧﺪې ډول ﭘﻪ‬
‫ﻻس را‪＄‬ﻲ‪:‬‬
‫⎯⎯ )‪2Na(s) + Cl 2 (g‬‬
‫)‪→ 2NaCl(s‬‬
‫‪53‬‬
 ‫د در‪４‬ﻢ ＇ﭙﺮﮐﻲ ﻟﻨ‪６‬ﻳﺰ‬
‫د ﻣــﻮادو ﮐﻴﻤﻴــﺎوي ﺗﻌﺎﻣــﻞ ﻫﻐــﻪ ﺑﻬﻴــﺮ دى ﭼــ‪ ３‬ﭘــﻪ ﮐــ‪ ３‬ﻧــﻮي ﻣــﻮاد ﺟﻮړ‪４‬ــ‪８‬ي‪.‬‬
‫‪＄‬ﻴﻨــ‪ ３‬ﮐﻴﻤﻴــﺎوي ﺗﻌﺎﻣﻠﻮﻧــﻪ ﺗﻮدوﺧــﻪ او اﻧــﺮژي ازادوي او ‪＄‬ﻴﻨــ‪ ３‬ﻳــ‪ ３‬ﺟﺬﺑــﻮي‪.‬‬
‫د ﮐﻴﻤﻴﺎوي ﺗﻌﺎﻣﻠﻮﻧﻮ د ﺳــﺮﺗﻪ رﺳــﻮﻟﻮ ﻟﭙﺎره ﺷــﺮاﻳﻂ ﻋﺒﺎرت دي ﻟﻪ‪ :‬ﺗﻮدوﺧ‪ ３‬درﺟﻪ‪ ،‬ﻓﺸــﺎر او‬
‫ﮐﺘﻠﺴــﺖ‪.‬‬
‫ﮐﺘﻠﺴــﺘﻮﻧﻪ ﮐﻴﻤﻴــﺎوي ﻣﻮاد دي ﭼ‪ ３‬ﭘــﻪ ﮐﻴﻤﻴﺎوي ﺗﻌﺎﻣﻠﻮﻧــﻮ ﮐ‪ ３‬ﺑﺮﺧﻪ اﺧﻠﻲ‪ ،‬د ﺗﻌﺎﻣــﻞ ﭼ＂ﮑﺘﻴﺎ‬
‫زﻳﺎﺗــﻮي او ﭘــﻪ ﺧﭙﻠــﻪ ﻧــﻪ ﻣﺼﺮﻓﻴــ‪８‬ي‪.‬‬
‫ﺗﺠﺰﻳــﻮي ﺗﻌﺎﻣﻠﻮﻧــﻪ ﻫﻐــﻪ دي ﭼــ‪ ３‬ﻟــﻪ ﻳــﻮې ﻣــﺎدې ＇ﺨــﻪ ＇ــﻮ ﻧــﻮي ﻣــﻮاد ﺟﻮړﺷــﻲ‪.‬‬
‫ﺟﻤﻌــﻲ ﺗﻌﺎﻣﻠﻮﻧــﻪ ﻫﻐــﻪ دي ﭼــ‪ ３‬ﻟﻪ دوو ﻳــﺎ ＇ﻮ ﻣــﻮادو ＇ﺨــﻪ د ﻧــﻮو ‪＄‬ﺎﻧ‪７／‬ﺗﻴﺎوو)ﺧﻮا‪請‬ﻮ(‬
‫ﻟﺮوﻧﮑــ‪ ３‬ﻧــﻮي ﻣــﻮاد ﭘــﻪ ﻻس را‪＄‬ــﻲ‪.‬‬
‫د ﺳــﺎده ﻳﺎ ﻣﻐﻠﻘﻮ ﻣﻮادو ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ ﻋﻤﻞ ﻟﻪ اﮐﺴــﻴﺠﻦ ﺳــﺮه د اﮐﺴ‪５‬ﺪ‪４‬ﺸــﻦ ﭘﻪ ﻧﻮم ﻳﺎد‪８４‬ي‪.‬‬
‫اﺣﺘــﺮاق د اﮐﺴ‪５‬ﺪ‪４‬ﺸــﻦ ﻳــﻮ ډول دى ﭼ‪ ３‬ﭘﻪ ﭼ＂ﮑ‪ ９‬ﺳــﺮه ﺗﺮ ﺳــﺮه ﮐ‪５‬ــ‪８‬ي او ﻟﻪ ﻟﻤﺒﻮ ﺳــﺮه ﻳﻮ‬
‫‪＄‬ــﺎى وي‪.‬‬
‫ﺗﻌﻮﻳﻀــﻲ ﻳــﺎ د ﺑــ‪＄ ３‬ﺎﻳﻪ ﮐﻴــﺪو ﺗﻌﺎﻣــﻞ‪ ،‬ﻫﻐﻪ ﺗﻌﺎﻣــﻞ دى ﭼــ‪ ３‬د ﻋﻨﺼﺮوﻧﻮ )ﺳــﺎده ﻣﻮادو( د‬
‫اﺗﻮﻣﻮﻧــﻮ ﭘﻪ واﺳــﻄﻪ ﻟﻪ ﻳﻮه ﻣﺮﮐــﺐ ‪＄‬ﻴﻨ‪ ３‬د ﺑــﻞ ﻋﻨﺼــﺮ د اﺗﻮﻣﻮﻧــﻮ ﺑــ‪＄ ３‬ﺎﻳــﻪ ﮐﻮﻟــﻮ ﺗــﻪ واﻳــﻲ‪.‬‬
‫د ﮐﻴﻤﻴــﺎوي ﺗﻌﺎﻣﻠﻮﻧــﻮ ﻟﻴﮑﻨــﻪ د ﺳــﻤﺒﻮﻟﻮﻧﻮ او ﻓﻮرﻣﻮﻟﻮﻧﻮ ﭘﻪ واﺳــﻄﻪ‪ ،‬د ﮐﻴﻤﻴــﺎوي ﻣﻌﺎدﻟﻲ ﭘﻪ‬
‫ﻧﺎﻣــﻪﻳﺎد‪４‬ــ‪８‬ي‪.‬‬
‫ﮐﻴﻤﻴــﺎوي ﻣﻌﺎدﻟــ‪ ３‬ﻫﻐــﻪ وﺧﺖ ﺑﺮاﺑــﺮې )ﺗﻮزﻳﻦ( وي ﭼــ‪ ３‬د ﺗﻌﺎﻣﻞ ﮐﻮوﻧﮑﻮ او ﺣﺎ‪請‬ﻞ ﺷــﻮو‬
‫ﻣﻮادو د اﺗﻮﻣﻮﻧﻮ ﺷــﻤ‪５‬ﺮ ﺳــﺮه ﺑﺮاﺑﺮوي‪.‬‬
‫‪54‬‬
 ‫د در‪４‬ﻢ ＇ﭙﺮﮐﻲ ﭘﻮ＊ﺘﻨ‪３‬‬
‫ﻻﻧﺪې ﭘﻮ＊ـــﺘﻨﻮ ﺗﻪ ‪＄‬ﻴﺮ ﺷﺊ‪ ،‬ﺳـــﻤﻪ ﻳ‪ ３‬د )س( او ﻧﺎﺳﻤﻪ ﻳ‪ ３‬د )ﻧﺎ( ﭘﻪ ﺗﻮرې ﭘﻪ ﻧ‪＋‬ﻪ ﮐ‪７‬ﺉ د ﻧﺎﺳﻤﻲ‬
‫ﺟﻤﻠ‪ ３‬ﺳﻤﻪ ﺟﻤﻠﻪ وﻟﻴﮑﺊ‪.‬‬
‫(‬ ‫‪ –١‬د ﻣﻮادو ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ ﻋﻤﻞ ﺗﻪ ﭼ‪ ３‬ﭘﻪ ﭘﺎﻳﻠﻪ ﮐ‪ ３‬ﻳ‪ ３‬ﻧﻮې ﻣﺎده ﺟﻮړه ﺷﻲ‪ ،‬ﮐﻴﻤﻴﺎوي ﺗﻌﺎﻣﻞ واﻳﻲ‪) .‬‬
‫(‬ ‫‪ –٢‬ﭘﻪ ﮐﻴﻤﻴﺎوي ﺗﻌﺎﻣﻞ ﮐ‪ ３‬اﻧﺮژي ﻧﻪ ﺟﺬﺑﻴ‪８‬ي او ﻧﻪ ازادﻳ‪８‬ي‪) .‬‬
‫(‬ ‫‪ -٣‬ﭘﻪ ﮐﻴﻤﻴﺎوي ﺗﻌﺎﻣﻞ ﮐ‪ ３‬ﺗﻮدوﺧﻪ وﻧ‪６‬ه ﻧﻪ ﻟﺮي‪) .‬‬
‫(‬ ‫‪ –٤‬د ‪ MgO‬ﻟﻪ ﺗﺠﺰﻳﻮي ﺗﻌﺎﻣﻞ ＇ﺨﻪ اوﺑﻪ ﺟﻮړﻳ‪８‬ي‪) .‬‬
‫(‬ ‫‪ –٥‬ﭘﻪ ﻫﻐﻮ ﺗﻌﺎﻣﻠﻮﻧﻮ ﮐ‪ ３‬ﭼ‪ ３‬ﻳﻮه ﻣﺎده ﭘﻪ ＇ﻮ ﻧﻮو ﻣﻮادو ﺗﺠﺰﻳﻪ ﺷﻲ د ﺟﻤﻌﻰ ﺗﻌﺎﻣﻞ ﭘﻪ ﻧﺎﻣﻪ ﻳﺎد‪８４‬ي‪) .‬‬
‫(‬ ‫‪ –٦‬ﭘﻪ ﮐﻮﻣﻮ ﺗﻌﺎﻣﻠﻮﻧﻮ ﮐ‪ ３‬ﭼ‪ ３‬ﻳﻮ ﻋﻨﺼﺮ د ﺑﻞ ﻋﻨﺼﺮ ‪＄‬ﺎى ﻧﻴﺴﻲ د ﺑ‪＄ ３‬ﺎﻳﻪ ﮐﻮﻟﻮ ﺗﻌﺎﻣﻞ ﺑﻠﻞ ﮐ‪８５‬ي‪) .‬‬
‫‪ –٧‬ﭘﻪ ﻫﻐﻮ ﺗﻌﺎﻣﻠﻮﻧﻮ ﮐ‪ ３‬ﭼ‪ ３‬دوه ﻳﺎ ＇ﻮ ﻣﺎدي ﺳﺮه ﻳﻮ ‪＄‬ﺎى ﺷﻲ او ﻳﻮه ﻧﻮې ﻣﺎده ﺟﻮړه ﮐ‪７‬ي‪ ،‬ﺟﻤﻌﻲ ﺗﻌﺎﻣﻞ ﺑﻠﻞ ﮐ‪８５‬ي‪.‬‬
‫(‬ ‫)‬
‫(‬ ‫‪ -٨‬د ﮐﻴﻤﻴﺎوي ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ ﻋﻤﻞ ﭘﻪ ﭘﺎﻳﻠﻪ ﮐ‪ ３‬د ﻣﺎدې ﻣﺎﻫﻴﺖ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﮐﻮي‪) .‬‬
‫(‬ ‫‪ -٩‬د ﻳﻮې ﻣﺎدې ﺳﻮ‪５＄‬ﺪل د اﮐﺴﻴﺠﻦ ﭘﻪ ﺷﺘﻮن ﮐ‪ ３‬اﺣﺘﺮاﻗﻲ ﺗﻌﺎﻣﻞ دى‪) .‬‬
‫‪ -١٠‬ﭘﻪ ﻳﻮه ﮐﻴﻤﻴﺎوي ﺑﺮاﺑﺮه ﺷﻮې ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﮐ‪ ３‬د ﺗﻌﺎﻣﻞ ﮐﻮوﻧﮑﻮ ﻣﻮادو د اﺗﻮﻣﻮﻧﻮ ﺷﻤ‪５‬ﺮ د ﺣﺎ‪請‬ﻞ ﺷﻮو ﻣﻮادو د اﺗﻮﻣﻮﻧﻮ ﻟﻪ ﺷﻤ‪５‬ﺮ‬
‫(‬ ‫＇ﺨﻪ زﻳﺎت وي‪) .‬‬
‫ﻻﻧﺪې ﭘﻮ＊ﺘﻨ‪＇ ３‬ﻮ ‪＄‬ﻮاﺑﻮﻧﻪ ﻟﺮي ﺗﺎﺳ‪ ３‬ﻳ‪ ３‬ﺳﻢ ‪＄‬ﻮاب ﭘﻪ ﻧ‪＋‬ﻪ ﮐ‪７‬ﺉ‪.‬‬
‫‪ -11‬د ﻣﻮادو ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ ﻋﻤﻞ ﻳﻮ ﻟﻪ ﺑﻞ ﺳﺮه د ‪ .......................‬ﭘﻪ ﻧﺎﻣﻪ ﻳﺎدﻳ‪８‬ي‪.‬‬
‫ﺏ( ﮐﻴﻤﻴﺎوي ﺑﻬﻴﺮ‬ ‫ﺍﻟﻒ( ﮐﻴﻤﻴﺎوي ﭘﺪﻳﺪه‬
‫ﺩ( ！ﻮل‬ ‫ﺝ( ﮐﻴﻤﻴﺎوي ﺗﻌﺎﻣﻞ‬
‫د ﻣﺎﻟ‪ ３／‬ﺗﻴﺰاب‪ +‬د ﻣﺮﻣﺮو ډﺑﺮه‪ ،‬دى‪:‬‬ ‫→‬ ‫‪ - ١٢‬د ﺗﻌﺎﻣﻞ د ﻣﺤﺼﻮل ﺑﻞ ﺟﺰ‪ + ............‬اوﺑﻪ ‪ +‬ﻣﺎﻟ‪／‬ﻪ‬
‫ﺏ( ﮐﺎرﺑﻦ ډاى اﮐﺴﺎﻳﺪ‬ ‫ﺍﻟﻒ( ﺗﻴﺰاب‬
‫ﺩ( ﻣﻴﺘﺎن‬ ‫ﺝ( اﻟﻒ او ب ﺳﻢ دي‪.‬‬
‫‪ - ١٣‬ﻫﻐﻪ ﻧﻮي ﻣﻮاد ﭼ‪ ３‬د ﺗﻌﺎﻣﻞ ﭘﻪ ﭘﺎﻳﻠﻪ ﮐ‪ ３‬ﺟﻮړ‪８４‬ي د‪ ...............‬ﭘﻪ ﻧﺎﻣﻪ ﻳﺎدﻳ‪８‬ي‪.‬‬
‫ﺏ( د ﺗﻌﺎﻣﻞ ﻣﺤﺼﻮل‬ ‫ﺍﻟﻒ( د ﺗﻌﺎﻣﻞ ﺣﺎ‪請‬ﻞ ﺷﻮي‬
‫ﺩ( اﻟﻒ او ب دواړه ﺳﻢ دي‪.‬‬ ‫ﺝ( ﺗﻌﺎﻣﻞ ﮐﻮوﻧﮑﻲ ﻣﻮاد‬
‫‪ - 14‬ﻫﻐﻪ ﺗﻌﺎﻣﻞ ﭼ‪ ３‬ﭘﻪ ﭘﺎﻳﻠﻪ ﮐ‪ ３‬ﻳ‪ ３‬ﻳﻮه ﻣﺎده ﭘﻪ ＇ﻮ ﻧﻮو ﻣﻮادو ﺗﺠﺰﻳﻪ ﺷﻲ د‪.......‬ﺗﻌﺎﻣﻞ ﭘﻪ ﻧﺎﻣﻪ ﻳﺎد‪８４‬ي‪.‬‬
‫ﺏ( د ﺑ‪＄ ３‬ﺎﻳﻪ ﮐﻮﻟﻮ‬ ‫ﺍﻟﻒ( ﺟﻤﻌﻲ‬
‫ﺩ( اﺣﺘﺮاﻗﻲ‬ ‫ﺝ( ﺗﺠﺰﻳﻮي‬
‫‪- ١٥‬د ﻻﻧﺪې ﻣﻌﺎدﻟ‪ ３‬ﭘﺮ ﺑﻨﺴ＀ د ﺳﻠﻔﺮو د اﺣﺘﺮاﻗﻲ ﺗﻌﺎﻣﻞ ﺑﻞ ﻣﺤﺼﻮل ＇ﻪ ﺷﻰ دى؟‬
‫⎯ اﮐﺴﻴﺠﻦ‪+‬ﺳﻠﻔﺮ‬ ‫‪ + .............‬ﺳﻠﻔﺮ ډاى اﮐﺴﺎﻳﺪ →⎯‬
‫ﺏ( اﻧﺮژي‬ ‫ﺍﻟﻒ( اﺿﺎﻓﻲ اﮐﺴﻴﺠﻦ‬
‫ﺩ( ﻫ‪ ＆５‬ﻳﻮ‬ ‫ﺝ( اوﺳﭙﻨ‪ ３‬ﺳﻠﻔﺎﻳﺪ‬
‫‪55‬‬
‫‪ -١٦‬ﻫﻐــﻪ ﺗﻌﺎﻣﻠﻮﻧــﻪ ﭼــ‪ ３‬ﭘﻪ ﻫﻐﻮ ﮐ‪ ３‬ﻳــﻮ ﻋﻨﺼﺮ د ﺑﻞ ﻋﻨﺼﺮ ‪＄‬ﺎى ﭘﻪ ﻳــﻮه ﻣﺮﮐﺐ ﮐ‪ ３‬وﻧﻴﺴــﻲ د ‪ .........‬ﺗﻌﺎﻣﻠﻮﻧﻮ ﭘﻪ ﻧﺎﻣﻪ‬
‫ﻳﺎد‪８４‬ي‪.‬‬
‫ﺏ( ﺗﻌﻮﻳﻀﻲ )ﺑ‪＄ ３‬ﺎﻳﻪ ﮐﻮل(‬ ‫ﺍﻟﻒ( ﺗﺠﺰﻳﻮي ﺗﻌﺎﻣﻞ‬
‫ﺩ( اﺣﺘﺮاﻗﻲ‬ ‫ﺝ( ﺟﻤﻌﻲ‬
‫‪ -١٧‬ﭘﻪ ﻻﻧﺪې ﮐﻴﻤﻴﺎوي ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﮐ‪ ３‬د اﮐﺴﻴﺠﻦ ﺿﺮﻳﺐ ﭘﻪ ﮐﻴ‪２‬ﻪ ﺧﻮا د ﺑﺮاﺑﺮوﻟﻮ ﭘﻪ وﺧﺖ ﮐ‪＇ ３‬ﻮ دى؟‬
‫⎯⎯ ) ‪N 2 (g) + O 2 (g‬‬
‫‪→ 2N 2 O5‬‬
‫ﺏ( ‪5‬‬ ‫ﺍﻟﻒ( ‪2‬‬
‫ﺩ(ﻫﻴ＆ ﻳﻮ‬ ‫ﺝ( ‪10‬‬
‫‪- ١٨‬ﮐﻮم ﻳﻮ ﻟﻪ ﻻﻧﺪې ﺷﺮاﻳﻄﻮ ＇ﺨﻪ د ﺗﻌﺎﻣﻞ ﭼ＂ﮑﺘﻴﺎ زﻳﺎﺗﻮي؟‬
‫ﺏ(ﮐﺘﻠﺴﺖ‬ ‫ﺍ ﻟﻒ( ﺗﻴﺎره‬
‫ﺩ( ب او ج ﺳﻢ دي‬ ‫ﺝ( ر‪１‬ﺎ‬
‫ﻻﻧﺪې ﭘﻮ＊ﺘﻨﻮ ﺗﻪ ﭘﻮره ‪＄‬ﻮاب ورﮐ‪７‬ﺉ‬
‫‪ - ١٩‬د ﮐﻴﻤﻴﺎوي ﻣﻌﺎدﻟﻮ ﭘﻪ ﺑﺎره ﮐ‪ ３‬ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت وړاﻧﺪې ﮐ‪７‬ئ‪.‬‬
‫‪ - ٢٠‬د ﮐﻴﻤﻴﺎوي ﺗﻌﺎﻣﻠﻮﻧﻮ د ډوﻟﻮﻧﻮ ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ واﺧﻠﺊ او د ‪＄‬ﺎى ﺑﺪﻟﻮﻟﻮ ﺗﻌﺎﻣﻞ ﻟﻪ ﺑ‪５‬ﻠ‪ ３／‬ﺳﺮه واﺿﺢ ﮐ‪７‬ئ‪.‬‬
‫‪ - ٢١‬ﺟﻤﻌﻲ ﺗﻌﺎﻣﻠﻮﻧﻪ ﺗﻮﺿﻴﺢ ﮐ‪７‬ئ‪.‬‬
‫‪ - ٢٢‬ﻻﻧﺪې ﻣﻌﺎدﻟﻲ ﺑﺮاﺑﺮي ﮐ‪７‬ئ‬
‫⎯ )‪KClO (s‬‬ ‫) ‪⎯→ KCl(s) + 2 (g‬‬
‫)‪H 2SO (aq‬‬
‫⎯⎯ )‪( + Na(s‬‬
‫)‪→ Na 2SO (s) + H 2 (g‬‬
‫⎯⎯ )‪Li(s) + H PO (aq‬‬
‫)‪→ Li PO (s) + H 2 (g‬‬
‫⎯⎯ )‪Mg(s) + N 2 (g‬‬
‫)‪→ Mg N 2 (s‬‬
‫)‪→ CO22(g)2 +⎯SO 2 (g‬‬
‫⎯⎯ )‪CS2 (l) + O 2 (g‬‬
‫⎯⎯ )‪K(s) + H 2 (g‬‬ ‫)‪→ KH(s‬‬
‫⎯⎯ )‪Li(s) + O 2 (g‬‬‫)‪→ Li 2 O(s‬‬
‫⎯⎯ )‪Mg(s) + Cl2 (g‬‬ ‫)‪→ MgCl2 (s‬‬
‫⎯⎯ )‪(s) + O 2 (g‬‬
‫)‪Ca(g‬‬ ‫)‪→ CaO(s‬‬
‫⎯⎯⎯⎯⎯ )‪Cu(s) + S(s‬‬
‫)‪→ CuS(s‬‬
‫⎯⎯⎯ )‪Sn (s) + O 2 (g‬‬
‫)‪→ SnO(s‬‬
‫)‪Al(s) + O (g) ⎯⎯⎯→ Al O (s‬‬
‫‪Al(s) + O2 (g) ⎯⎯⎯→ Al‬‬
‫)‪2 O (s‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪ - 23‬د ﻫﺎﻳﺪروﺟﻦ او ﮐﻠﻮرﻳﻦ د ‪－‬ﺎزوﻧﻮ ﻟﻪ ﺗﻌﺎﻣﻞ ＇ﺨﻪ د ﻫﺎﻳﺪروﺟﻦ ﮐﻠﻮراﻳﺪ ‪－‬ﺎز ﺟﻮړ‪８４‬ي‪ ،‬د ﺗﻌﺎﻣﻞ ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﻳ‪ ３‬وﻟﻴﮑﺊ‪.‬‬
‫‪56‬‬
 ‫‪ - 24‬د ﺳﻮدﻳﻢ ﺗﻌﻮﻳﻀﻲ ﺗﻌﺎﻣﻞ ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﻟﻪ اوﺑﻮ ﺳﺮه وﻟﻴﮑﺊ‪.‬‬
‫‪ - 25‬د ﭘﻮﺗﺎﺷﻴﻢ ﮐﻠﻮرﻳﺖ د ﺗﺠﺰﻳ‪ ３‬ﻣﻌﺎدﻟﻪ )ﭼ‪ ３‬ﭘﻮﺗﺎﺷﻴﻢ ﮐﻠﻮراﻳﺪ او اﮐﺴﻴﺠﻦ ﺟﻮړوي( وﻟﻴﮑﺊ‪.‬‬
‫د ﺳﻴﻤﺎﺑﻮ اﮐﺴﺎﻳﺪ( ﻣﻌﺎدﻟﻪ وﻟﻴﮑﺊ‪.‬‬ ‫→‬‫‪ - 26‬د )اﮐﺴﻴﺠﻦ ‪ +‬ﺳﻴﻤﺎب‬
‫‪ - 27‬ﭘﻪ ﻻﻧﺪې ﺗﺤﺮﻳﺮي او ﺳﻤﺒﻮﻟﻴﮏ ﻣﻌﺎدﻟﻮ ﮐ‪ ３‬د ﮐﻮم ﻋﻨﺼﺮ اﺗﻮم ﺑﻴ‪％‬ﺎﻳﻪ ﺷﻮ‪ ،‬ﭘﻪ ﻧ‪＋‬ﻪ ﻳ‪ ３‬ﮐ‪７‬ئ‪:‬‬
‫⎯ ﻣﺲ )‪ (II‬ﻛﻠﻮﺭﺍﻳﺪ ‪ +‬ﺟﺴﺖ‬ ‫ﺟﺴﺖ ﻛﻠﻮﺭﺍﻳﺪ ‪ +‬ﻣﺲ →⎯‬ ‫ﺍﻟﻒ‪-‬‬
‫‪HCl (aq ) +‬‬ ‫⎯ ) ‪(aq‬‬ ‫ﺏ ‪⎯→ NaCl (aq ) + 2 (l) -‬‬
‫د ‪＄‬ﻮاﺑﻮﻧﻮ ﺗﺮﻣﺨﻪ ﻟﻴﻨﺪﻳﻮ ﮐ‪ ３‬د اړوﻧﺪ ﭘﻮ＊ﺘﻨ‪ ３‬ﺷﻤﻴﺮه وﻟﻴﮑﺊ‪.‬‬
‫‪＄‬ﻮاﺑﻮﻧﻪ‬ ‫ﭘﻮ＊ﺘﻨ‪３‬‬
‫( ﺗﺠﺰﻳﻮي ﺗﻌﺎﻣﻞ‬ ‫)‬ ‫‪ -٢٨‬د ﻋﻨﺼﺮ د ﻻﺗﻴﻦ ﻳﺎ اﻧ‪／‬ﻠﻴﺴــﻲ ﻧﻮم ﻟﻨ‪６‬ې ﻧ‪＋‬ــ‪ ３‬ﺗﻪ ‪.............‬‬
‫( اﺣﺘﺮاﻗﻲ‬ ‫)‬ ‫واﻳﻲ‪.‬‬
‫( ﺗﻌﻮﻳﻀﻲ‬ ‫)‬ ‫‪ –٢٩‬د ﻣﻌﺎدﻟﻮ ＊ــﻮدﻧﻪ د ﺗﻮرو ﭘﻪ واﺳــﻄﻪ د ‪ ............‬ﻣﻌﺎدﻟ‪ ３‬ﭘﻪ‬
‫( ‪Al‬‬ ‫)‬ ‫ﻧﺎﻣﻪ ﻳﺎد‪８４‬ي‪.‬‬
‫( ﭘﻪ ﺗﻮرو او ﺗﺤﺮﻳﺮي‬ ‫)‬ ‫‪ –٣٠‬د اﻟﻤﻮﻧﻴﻢ ﺳﻤﺒﻮل ‪ ................‬دى‪.‬‬
‫( ﺳﻤﺒﻮل‬ ‫)‬ ‫‪ -٣١‬ﻫﻐﻪ ﺗﻌﺎﻣﻠﻮﻧﻪ ﭼ‪ ３‬د ﮐﻮم ﻋﻨﺼﺮ ﻳﻮ ﻳﺎ ＇ﻮ اﺗﻮﻣﻮﻧﻪ ﭘﻪ ﻳﻮه ﻣﻌﺎدﻟﻪ ﮐ‪３‬‬
‫( د ﻣﺎدې د ﭘﺎﻳ‪＋‬ﺖ ﻗﺎﻧﻮن‬ ‫)‬ ‫د ﺑﻞ ﻋﻨﺼﺮ د ﻳﻮه ﻳﺎ ＇ﻮ اﺗﻮﻣﻮﻧﻮ ‪＄‬ﺎى وﻧﻴﺴــﻲ ﭘﻪ ‪....................‬‬
‫( ﺳﻮدﻳﻢ اﮐﺴﺎﻳﺪ‬ ‫)‬ ‫ﻧﺎﻣﻪ ﻳﺎد‪８４‬ي‪.‬‬
‫( ﺑﺮاﺑﺮه ﺷﻮې‬ ‫)‬ ‫‪ -٣٢‬د ﮐﺎرﺑ‪ ０‬ﺳﻮ‪５＄‬ﺪل ‪ ..............‬ﺗﻌﺎﻣﻞ دى‪.‬‬
‫( ﻋﻨﺼﺮ‬ ‫)‬ ‫‪ -٣٣‬د ﺧﻮړو ﻫﻀﻤ‪５‬ﺪل ﭘﻪ ﻣﻌﺪه ﮐ‪ .............. ３‬دى‪.‬‬
‫( ﻣﺮﮐﺐ‬ ‫)‬ ‫‪ –٣٤‬د ﺗﻌﺎﻣﻞ ﮐﻮوﻧﮑﻮ ﻣﻮادو ﻣﺠﻤﻮﻋﻲ ﮐﺘﻠﻪ د ﺣﺎ‪請‬ﻞ ﺷﻮو ﻣﻮادو ﻟﻪ‬
‫( ﻓﻮرﻣﻮل‬ ‫)‬ ‫ﻣﺠﻤﻮﻋﻲ ﮐﺘﻠ‪ ３‬ﺳﺮه ﺑﺮاﺑﺮه وي‪.‬‬
‫( ‪Si‬‬ ‫)‬ ‫‪ –٣٥‬ﮐﻪ د ﺗﻌﺎﻣﻞ ﮐﻮوﻧﮑﻮ او ﺣﺎ‪請‬ﻞ ﺷﻮو ﻣﻮادو اﺗﻮﻣﻮﻧﻪ ﺳﺮه ﺑﺮاﺑﺮوي‬
‫( ‪Ag‬‬ ‫)‬ ‫د ‪ ................‬ﻣﻌﺎدﻟ‪ ３‬ﭘﻪ ﻧﺎﻣﻪ ﻳﺎد‪８４‬ي‪.‬‬
‫‪ -٣٦‬ﺳﻮدﻳﻢ ﻟﻪ اﮐﺴﻴﺠﻦ ﺳﺮه ﺗﻌﺎﻣﻞ ﮐﻮي او ‪ .........‬ﺟﻮړوي‪.‬‬
‫‪ –٣٧‬اوﺑﻪ ﻳﻮ ‪ ................‬دى‪.‬‬
‫‪ -٣٨‬د ﺳﻠﻴﮑﺎن ﺳﻤﺒﻮل ‪ ...............‬دى‪.‬‬
‫‪57‬‬
 ‫＇ﻠﻮرم ＇ﭙﺮﮐﻰ‬
‫زﻣﻮږ ﭘﻪ ژوﻧﺪ ﮐ‪ ３‬ﻣﻬﻢ ﻋﻨﺼﺮوﻧﻪ‬
‫ﻋﻨﺼﺮوﻧﻪ ﻟﮑﻪ‪ :‬اﻛﺴﻴﺠﻦ )‪ ،(O2‬ﻧﺎﻳﺘﺮوﺟﻦ )‪ ،(N2‬ﻛﺎرﺑﻦ )‪ (C‬او ﻫﺎﻳﺪروﺟﻦ‬
‫)‪ (H2‬زﻣﻮږ ﭘﻪ ژوﻧﺪ ﮐ‪ ３‬زﻳﺎت ارز＊ﺖ ﻟﺮي او د ﺣﻴﻮاﻧﺎﺗﻮ او ﻧﺒﺎﺗﺎﺗﻮ ژوﻧﺪ ﺑ‪３‬‬
‫ﻟﻪ اﮐﺴﻴﺠﻨﻪ ﻣﻤﮑﻦ ﻧﻪ د ى‪ .‬ﻧﺎﻳﺘﺮوﺟﻦ د ﻧﺒﺎﺗﺎﺗﻮ د ﺟﻮړ＊ﺖ ﺑﻨﺴ＂ﻴﺰ ﺟﺰ دى او‬
‫ﮐﺎرﺑﻦ د ﮐﺎرﺧﺎﻧﻮ د ﺳــﻮن ﻣﻮاد ﺟﻮړوي د ﺑ‪５‬ﻠﮕ‪ ３‬ﭘﻪ ډول‪ :‬د اوﺳــﭙﻨ‪ ３‬د وﻳﻠ‪３‬‬
‫ﮐﻴﺪو ﭘﻪ ﺑ＂‪ ９‬ﮐ‪ ３‬ﺑﻨﺴــ＂ﻴﺰه وﻧ‪６‬ه ﻟــﺮي‪ .‬ﻫﺎﻳﺪروﺟﻦ د اوﺑﻮ او ﻋﻀﻮي ﻣﺮﮐﺒﻮﻧﻮ‬
‫ﺟﻮړوﻧﮑﻮ ﻋﻨﺼﺮوﻧﻮ ＇ﺨﻪ دى‪.‬‬
‫ﭘــﻪ درﻳﻢ ＇ﭙﺮﮐﻲ ﮐ‪ ３‬ﻣﻮ ﮐﻴﻤﻴﺎوي ﺗﻌﺎﻣﻠﻮﻧــﻪ او دﻫﻐﻮى ﺑﺮاﺑﺮول زده ﮐ‪７‬ل‪ .‬ﭘﻪ‬
‫دې ＇ﭙﺮﮐﻲ ﮐ‪ ３‬ﺑﻪ د ﻫﺎﻳﺪروﺟﻦ‪ ،‬اﮐﺴــﻴﺠﻦ‪ ،‬ﻧﺎﻳﺘﺮوﺟﻦ او ﮐﺎرﺑﻦ ﺧﻮاص او‬
‫ﻻﺳﺘﻪ راوړﻧﻪ زده ﮐ‪７‬ئ‪ ،‬ﻫﻤﺪارﻧ‪／‬ﻪ ﺑﻪ داﻫﻢ زده ﮐ‪７‬ئ ﭼ‪ ３‬ﻧﻮﻣﻮړي ﻋﻨﺼﺮوﻧﻪ‬
‫ﭘــﻪ ﻻﺑﺮاﺗﻮار ﮐ‪ ３‬ﭘﻪ ＇ﻪ ډول ﻻس ﺗﻪ را‪＄‬ﻲ؟ او د ژوﻧﺪاﻧﻪ ﭘﻪ ﮐﻮﻣﻮ ﺑﺮﺧﻮ ﮐ‪３‬‬
‫ﭘﻪ ﮐﺎرﻳ‪８‬ي؟‬
‫‪58‬‬
 ‫ﻫﺎﻳﺪروﺟﻦ‬
‫ﻫﺎﻳﺪروﺟــﻦ ﭘﻪ ﻃﺒﻴﻌﺖ ﮐ‪ ３‬ﭘــﻪ ډ‪４‬ﺮه ﭘﻴﻤﺎﻧﻪ ﻣﻮﺟﻮد دى‪ ،‬ﭘــﻪ ‪＄‬ﺎﻧ‪７／‬ې ﺗﻮ‪－‬ﻪ د‬
‫ﻳﻮ ﺷــﻤﻴﺮ ﺳــﻴﺎرو اﺗﻤﻮﺳﻔﻴﺮ ﻟﻪ ﻫﺎﻳﺪروﺟﻦ ＇ﺨﻪ ﺟﻮړ ﺷــﻮى او ﭘﻪ ﻟﻤﺮ ﮐ‪ ３‬د‬
‫ﻫﺎﻳﺪروﺟﻦ ﻣﻘﺪار زﻳﺎت دى‪ .‬د ‪＄‬ﻤﮑ‪ ３‬ﭘﻪ اﺗﻤﻮﺳﻔﻴﺮ ﮐ‪ ３‬د ﮐﺘﻠ‪ ３‬د ﺳﭙﮑﻮاﻟﻲ‬
‫ﻟــﻪ اﻣﻠﻪ ډﻳﺮ ﻟ‪ ８‬دى؛ ﺧﻮ د ﻋﻀﻮي او ﻏﻴﺮ ﻋﻀــﻮي ﻣﻮادو ﭘﻪ ﺗﺮﮐﻴﺐ ﮐ‪ ３‬زﻳﺎﺗﻪ‬
‫وﻧ‪６‬ه ﻟﺮي‪ ،‬د اﻧﺴﺎن د ﺑﺪن ﮐﺘﻠﻪ ﭘﻪ ﺳﻠﻮﮐ‪ ３‬ﻟﺲ ﻫﺎﻳﺪروﺟﻦ ﺟﻮړه ﮐ‪７‬ې ده‪.‬‬
‫)‪ (٤-٢‬ﺷﮑﻞ د ﻫﺎﻳﺪروﺟﻦ‬
‫‪＄‬ﺎى ﭘﻪ دوراﻧﻲ ﺟﺪول ﮐ‪.３‬‬ ‫)‪ (٤-١‬ﺷﮑﻞ د ﻫﺎﻳﺪروﺟﻦ ﺳﻮ‪＄‬ﻴﺪل د‬
‫اﮐﺴﻴﺠﻦ ﭘﻪ ﺷﺘﻮن ﮐ‪３‬‬
‫اﺿﺎﻓﻲ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت‬
‫د ﻫﺎﻳﺪروﺟــﻦ ﻣﺨﺘﻠــﻒ اﺗﻮﻣﻮﻧﻪ ﭘﻪ ﻟﻤﺮ ﮐ‪ ３‬ﻳﻮ ﻟﻪ ﺑﻞ ﺳــﺮه ﻳﻮ ‪＄‬ﺎى‬
‫ﮐ‪８５‬ي‪ ،‬د ﻫﻴﻠﻴﻢ ﻟﻪ ‪－‬ﺎز ＇ﺨﻪ ﭘﺮﺗﻪ ډﻳﺮه زﻳﺎﺗﻪ اﻧﺮژي ﻫﻢ آزادوي‪.‬‬
‫د ﻫﺎﻳﺪروﺟــﻦ ‪－‬ﺎز ﺑﻰ رﻧ‪／‬ﻪ‪ ،‬ﺑﻰ ﺑﻮﻳﻪ او ﺑ‪ ３‬ﺧﻮﻧﺪه دى او ﻟﻪ ﻧﻮرو ！ﻮﻟﻮ ‪－‬ﺎزوﻧﻮ‬
‫＇ﺨﻪ ﺳﭙﮏ دى‪ .‬د ﺗﻮدوﺧ‪ ３‬ﭘﻪ ‪ -252.18oC‬ﮐ‪ ３‬ﻣﺎﻳﻊ او ﭘﻪ ‪-259.8oC‬‬
‫ﮐ‪ ３‬ﭘﻪ ﺟﺎﻣﺪ ﺗﺒﺪﻳﻠﻴ‪８‬ي‪.‬‬
‫ﮐﻴﻤﻴـــﺎوي ﺧﻮاص‪:‬ﻫﺎﻳﺪروﺟﻦ ﻟﻪ ﻓﻌﺎﻟﻮ ‪－‬ﺎزوﻧــﻮ ＇ﺨﻪ دي ﭼ‪ ３‬ﻟﻪ ﺑﻴﻼﺑ‪５‬ﻠﻮ‬
‫ﻋﻨﺼﺮوﻧﻮ ﺳﺮه ﺗﻌﺎﻣﻞ ﮐﻮي‪:‬‬
‫د اﮐﺴـــﻴﺠﻦ ﺳﺮه ﺗﻌﺎﻣﻞ‪ :‬د ﺑﺮ‪＋４‬ﻨﺎﻳﻲ ﺟﺮﻗﻰ ﭘﻪ واﺳﻄﻪ د ﻫﺎﻳﺪروﺟﻦ او‬
‫اﮐﺴﻴﺠﻦ ‪－‬ﺎزوﻧﻪ ﻟﻪ ﻳﻮﺑﻞ ﺳﺮه ﻳﻮ ‪＄‬ﺎي ﮐﻴ‪８‬ي او اوﺑﻪ ﺟﻮړوى‪ .‬دا ﺗﻌﺎﻣﻞ د ډﻳﺮى‬
‫اﻧﺪازى د ﭼﺎودﻧ‪ ３‬اﻧﺮژى ﺳﺮه ﻳﻮ ‪＄‬ﺎى وي‪.‬‬
‫د ﺑﺮ‪＋４‬ﻨﺎ ﺟﺮﻗﻪ‬
‫‪2‬‬ ‫‪(g +‬‬ ‫⎯⎯⎯⎯⎯ ‪(g‬‬ ‫‪→2‬‬ ‫(‬
‫‪2‬‬
‫اﮐﺴﻴﺠﻦ ‪ +‬ﻫﺎﻳﺪروﺟﻦ‬
‫‪2‬‬
‫د ﺑﺮ‪＋４‬ﻨﺎ ﺟﺮﻗﻪ‬ ‫‪2‬‬
‫اوﺑﻪ‬
‫‪59‬‬
 ‫د ﮐﻠﻮرﻳﻦ ﻟﻪ ‪－‬ﺎز ﺳﺮه ﺗﻌﺎﻣﻞ‪ :‬د ﻫﺎﻳﺪروﺟﻦ او ﮐﻠﻮرﻳﻦ ‪－‬ﺎزوﻧﻪ ﭘﻪ ﺗﻴﺎره‬
‫ﮐــ‪ ３‬ﭘﻪ ﮐﺮاره او ﭘﻪ ر‪１‬ﺎ ﮐ‪ ３‬ﭘﻪ ﭼ＂ﮑﻰ ﺗﻌﺎﻣﻞ ﮐﻮى او د ﭼﺎودﻧ‪ ３‬ﺧﻄﺮ ﻟﺮي‪ .‬ﭘﻪ‬
‫دي ﺗﻌﺎﻣﻞ ﮐ‪ ３‬د ﻫﺎﻳﺪروﺟﻦ ﮐﻠﻮراﻳﺪ ‪－‬ﺎز ﺟﻮړﻳ‪８‬ي‪:‬‬
‫ر‪１‬ﺎ‬
‫‪2‬‬ ‫‪(g +‬‬ ‫‪2‬‬ ‫⎯⎯⎯⎯⎯ ‪(g‬‬
‫‪→2‬‬ ‫‪(g‬‬
‫ﻫﺎﻳﺪروﺟﻦ‬ ‫ﮐﻠﻮرﻳﻦ‬ ‫ﻫﺎﻳﺪروﺟﻦ ﮐﻠﻮراﻳﺪ‬
‫د ﻧﺎﻳﺘﺮوﺟﻦ ﻟﻪ ‪－‬ﺎز ﺳﺮه ﺗﻌﺎﻣﻞ‪ :‬ﭘﻪ ！ﺎﮐﻠﻮ ﺷﺮاﻳﻄﻮ )ﻓﺸﺎر او ﺗﻮدوﺧﻪ( ﮐ‪３‬‬
‫د ﻫﺎﻳﺪروﺟﻦ او ﻧﺎﻳﺘﺮوﺟﻦ ‪－‬ﺎزوﻧﻪ ﺳﺮه ﺗﻌﺎﻣﻞ ﮐﻮي‪ ،‬د اﻣﻮﻧﻴﺎ ‪－‬ﺎز ﺟﻮړوي‪.‬‬
‫(=‬ ‫'‪ 6‬‬
‫ﻓﺸﺎر‪ ،‬زﻳﺎﺗﻪ ﺗﻮدوﺧﻪ‬ ‫ﮐﺘﻠﺴﺖ‪،‬‬
‫)‪3H (g) + N (g) ⎯⎯ ⎯ ⎯⎯→ 2 NH3 (g‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬
‫ﻧﺎﻳﺘﺮوﺟﻦ ﻫﺎﻳﺪروﺟﻦ‬ ‫اﻣﻮﻧﻴﺎ‬
‫د ﻓﻠﺰوﻧﻮ ﻟﻪ اﮐﺴﺎﻳﺪوﻧﻮ ﺳﺮه ﺗﻌﺎﻣﻞ‪ :‬ﻫﺎﻳﺪروﺟﻦ ﮐﻮﻻى ﺷﻲ ﭼ‪ ３‬ﻟﻪ ﻓﻠﺰوﻧﻮ‬
‫＇ﺨﻪ اﮐﺴﻴﺠﻦ ﺟﻼ ﮐ‪７‬ي؛ د ﺑﻴﻠ‪／‬ﻲ ﭘﻪ ﺗﻮ‪－‬ﻪ‪ :‬ﻫﺎﻳﺪروﺟﻦ د ﻣﺴﻮ ﻟﻪ اﮐﺴﺎﻳﺪو ﺳﺮه‬
‫ﺗﻌﺎﻣﻞ ﮐﻮي او د دې ﻻﻣﻞ ‪－‬ﺮ‪＄‬ﻲ ﭼ‪ ３‬ﻣﺲ ﻟﻪ ﺧﭙﻞ اﮐﺴﺎﻳﺪ ＇ﺨﻪ ﺟﻼ ﮐ‪７‬ي‪.‬‬
‫⎯ )‪CuO(s) + H 2 (g‬‬
‫)‪⎯→ Cu (s) + H 2O(g‬‬
‫ﻫﺎﻳﺪروﺟﻦ ‪ +‬ﻣﺲ )‪ (II‬اﮐﺴﺎﻳﺪ‬ ‫د اوﺑﻮ ﺑ‪７‬اﺳﻮﻧﻪ ‪ +‬ﻓﻠﺰى ﻣﺲ‬
‫د ﻫﺎﻳﺪروﺟﻦ ﻻس ﺗﻪ راوړل‬
‫د ﻟﻮﻣ‪７‬ى ‪＄‬ﻞ ﻟﭙﺎره ﭘﻪ ‪ ١٧٩٩‬ﮐﺎل اﻧ‪／‬ﻠﻴﺴــﻲ ﻓﺰﻳﮏ ﭘﻮه ﮐﻮﻧﺪﻳﺶ دﻳﻮه ﻓﻠﺰ‬
‫او ﺗﻴﺰاب ﻟﻪ ﺗﻌﺎﻣﻞ ＇ﺨﻪ ﻫﺎﻳﺪروﺟﻦ ﺣﺎ‪請‬ﻞ اوﮐﺸﻒ ﮐ‪.７‬‬
‫ﮐ‪７‬ﻧ‪３‬‬
‫‪ -١‬د ﺟﺴﺘﻮ د ﻓﻠﺰ او د ﻣﺎﻟ‪ ３／‬ﺗﻴﺰاﺑﻮ ﻟﻪ ﺗﻌﺎﻣﻞ ＇ﺨﻪ د ﻫﺎﻳﺪروﺟﻦ ﻻس ﺗﻪ راوړﻧﻪ‪.‬‬
‫د اړﺗﻴـــﺎ وړ ﻟـــﻮازم او ﻣـــﻮاد‪ :‬د ﺟﺴــﺘﻮ ﻓﻠــﺰ‪ ،‬د ﻣﺎﻟ‪ ３／‬ﺗﻴــﺰاب‪ ،‬اوﺑﻪ‪ ،‬ﻓﻼﺳــﮏ‪ ،‬دوه ﺳــﻮري ﻟﺮوﻧﮑ‪ ３‬رﺑ‪７‬ي ﺳــﺮﭘﻮښ‪،‬‬
‫زﻧ‪／‬ﻮن ﮐﻮږې ﻧﻞ‪ ،‬رﺑ‪７‬ي ﭘﺎﻳﭗ‪ ،‬ﻗﻴﻒ‪ ،‬د اوﺑﻮ ﺗﺸﺖ‪ ،‬ازﻣﻴ‪＋‬ﺘﻲ ﻧﻠﻮﻧﻪ ﻳﺎ ﺑﻮﺗﻞ او اورﻟ‪／‬ﻴﺖ‪.‬‬
‫ﮐ‪７‬ﻧﻼره‪ :‬ﻟﻪ )‪٦-٣‬ﺷــﮑﻞ( ﺳــﺮه ﺳﻤﻪ دﺳﺘ‪／‬ﺎه وﺗ‪７‬ئ‪ ،‬د ﺟﺴﺘﻮ ！ﻮ！‪ ３‬ﭘﻪ ﻓﻼﺳﮏ ﮐ‪ ３‬واﭼﻮئ او ﻟﻪ ﭘﺎﺳﻪ ﻳ‪ ３‬د ﻣﺎﻟ‪ ３／‬ﺗﻴﺰاب ور‬
‫زﻳﺎت ﮐ‪７‬ئ‪ .‬ﭘﻪ ﺳﺮﭘﻮښ ﮐ‪ ３‬رﺑ‪７‬ي ﻧﻞ ﻧﻨﻪ ﺑﺎﺳﺊ اود ﻓﻼﺳﮏ ﺧﻮﻟﻪ ﭘﺮې وﺗ‪７‬ئ‪ .‬ﭘﻪ ازﻣﻴ‪＋‬ﺘﻲ ﻧﻞ ﮐ‪！ ３‬ﻮل ﺷﻮى ﻫﺎﻳﺪروﺟﻦ ﭘﻪ ﮐﺮاره‬
‫‪60‬‬
 ‫وازﻣﻮﻳﻲ‪ .‬د ازﻣﻴ‪＋‬ﺘﻰ ﻧﻞ ﺧﻮﻟﻪ ‪＄‬ﺎن او ﻧﻮرو ﺧﻮاوﺗﻪ ﻣﻪ ﻧﻴﺴﺊ‪.‬‬
‫‪2‬‬ ‫(‬ ‫‪+‬‬ ‫⎯⎯ (‬
‫→‬ ‫‪2‬‬ ‫‪(g +‬‬ ‫‪2‬‬ ‫(‬
‫ﺟﺴﺖ ‪ +‬د ﻣﺎﻟ‪／‬ﻲ ﺗﻴﺰاب‬ ‫د ﺟﺴﺘﻮ ﮐﻠﻮراﻳﺪ‪ +‬ﻫﺎﻳﺪروﺟﻦ‬
‫)‪ (٤-٣‬ﺷﮑﻞ د ﻣﺎﻟ‪ ３／‬ﺗﻴﺰاﺑﻮ ‪＄‬ﻨﻰ دﻫﺎﻳﺪروﺟﻦ ﻻﺳﺘﻪ راوړﻧﻪ‬
‫‪ -٢‬د ﻓﻠﺰي ﺳﻮدﻳﻢ او اوﺑﻮ ﻟﻪ ﺗﻌﺎﻣﻞ ＇ﺨﻪ د ﻫﺎﻳﺪروﺟﻦ ﻻس ﺗﻪ راوړﻧﻪ‪.‬‬
‫د اړﺗﻴﺎ وړ ﻟﻮازم او ﻣﻮاد‪ :‬ﻓﻠﺰي ﺳــﻮدﻳﻢ‪ ،‬ﮐﺎﭼﻮﻏﻪ ﭼ‪ ３‬اوږد ﻻﺳــﺘﻰ وﻟﺮي‪ ،‬د اوﺑﻮ ﺗﺸــﺖ‪ .‬ﺳﻠﻨﺪر‪ ،‬ﭘﺎﻳﻪ ﻟﻪ ‪－‬ﻴﺮا ﺳﺮه‪ ،‬ﭘﻨﺲ‪،‬‬
‫ﭼﺎړه او اورﻟ‪／‬ﻴﺖ‪.‬‬
‫ﮐ‪７‬ﻧﻼره‪ :‬د ﺗ‪５‬ﻠﻮ د ﺑﻮﺗﻞ ＇ﺨﻪ د ﭘﻨﺲ ﭘﻪ واﺳﻄﻪ ﺳﻮدﻳﻢ راوﮐﺎږئ او د ﭼ‪７‬ې ﭘﻪ واﺳﻄﻪ ﻳ‪ ３‬ﻧﺮۍ او ﮐﻮﭼﻨ‪ ９‬ﺑﺮﺧﻪ ﺟﻼ ﮐ‪７‬ئ‪ ،‬ﺟﻼ‬
‫ﺷﻮي ﺑﺮﺧﻪ ﭘﻪ ﮐﺎﻏﺬ ﮐ‪ ３‬وﻧﻐﺎړئ ﭘﻪ ﮐﺎﭼﻮﻏﻪ ﮐ‪ ３‬ﻳ‪ ３‬ﮐﻴ‪８‬دئ‪ ،‬ﺑﻴﺎ ﮐﺎﭼﻮﻏﻪ د اوﺑﻮ ډک ﺗﺸﺖ ﺗﻪ ور ﻧﻨﻪ ﺑﺎﺳﺊ او د ﻫﻐ‪ ３‬ﺳﻠﻨﺪر ﺧﻮﻟ‪３‬‬
‫ﺗﻪ ﻳ‪ ３‬ﻧﻴ‪８‬دې ﮐ‪７‬ئ ﭼ‪ ３‬ﻟﻪ اوﺑﻮ ‪＄‬ﻴﻨ‪ ３‬ډک او ﺳــﺮﭼﭙﻪ ﭘﻪ ﺗﺸــﺖ ﮐ‪ ３‬ﻧﻴﻮل ﺷــﻮى دى‪ .‬ﺗﺮ ﻫﻐ‪ ３‬ﭘﻮرې ﺗﻤﻪ وﮐ‪７‬ى ﭼ‪！ ３‬ﻮل ﺳــﻠﻨﺪر د‬
‫ﻫﺎﻳﺪروﺟﻦ ‪－‬ﺎز ډک ﺷــﻲ‪ .‬د ﺷــﻬﺎدت ‪－‬ﻮﺗ‪ ３‬ﭘﻪ وﺳــﻴﻠﻪ د ﺳﻠﻨﺪر ﺧﻮﻟﻪ ﺑﻨﺪه او ﻟﻪ ﺗﺸﺖ ‪＄‬ﻴﻨ‪ ３‬ﻳ‪ ３‬راوﮐﺎږئ‪ ،‬اورﻟ‪／‬ﻴﺖ رو＊ﺎﻧﻪ ﮐ‪７‬ئ‬
‫او د ﺳﻠﻨﺪر ﺧﻮﻟ‪ ３‬ﺗﻪ ﻳ‪ ３‬ﻧﻴ‪８‬دې ﮐ‪７‬ئ‪ ،‬د ﻧﻞ ﺧﻮﻟﻪ ﻟ‪ ８‬ﭘﻮرﺗﻪ ﻟﻮري ﺗﻪ ﻣﺎﻳﻠﻪ ﮐ‪７‬ئ‪＇ .‬ﻪ اورئ؟ وﻟ‪３‬؟‬
‫‪2‬‬ ‫‪( +2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫⎯⎯ (‬
‫‪→2‬‬ ‫(‬ ‫‪+‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪(g‬‬
‫اوﺑﻪ ‪ +‬ﻓﻠﺰي ﺳﻮدﻳﻢ‬ ‫ﻫﺎﻳﺪروﺟﻦ ‪ +‬ﺳﻮدﻳﻢ ﻫﺎﻳﺪرواﮐﺴﺎﻳﺪ‬
‫)‪ (٤-٤‬ﺷﮑﻞ ﻟﻪ اوﺑﻮ ﺳﺮه د ﺳﻮدﻳﻢ ﺗﻌﺎﻣﻞ‬
‫ﭘﺎم!‬
‫ﭘﺎم ﮐﻮئ ﭼ‪ ３‬د ﺳــﻮدﻳﻢ ﻏ＂ﻪ ！ﻮ！ﻪ )د ﭼ‪ ３２‬ﭘﻪ اﻧﺪازه( ﻟﻪ اوﺑﻮ ﺳــﺮه ﭘﻪ ﺗﻤﺎس ﻧﺸــﻲ‪＄ ،‬ﮑﻪ د ﭼﺎودﻧ‪ ３‬ﺧﻄﺮ ﻟﺮي ﻧﻮ ‪＄‬ﮑﻪ د ﺳــﻮدﻳﻢ‬
‫ﮐﻮﭼﻨ‪！ ９‬ﻮ！ﻪ ﭘﻪ ﮐﺎﻏﺬ ﮐ‪ ３‬وﻧﻐﺎړئ او ﭘﻪ ﮐﺎﭼﻮﻏﻪ ﮐ‪ ３‬ﻳ‪ ３‬ﮐﻴ‪８‬دئ‪.‬‬
‫‪61‬‬
 ‫‪ -٣‬د اوﺑـــﻮ ﻟـــﻪ ﺑﺮ‪＋４‬ـــﻨﺎﻳﻲ ﺗﺠﺰﻳـــ‪＇ ３‬ﺨـــﻪ د ﻫﺎﻳﺪروﺟـــﻦ ﻻس ﺗﻪ‬
‫راوړﻧﻪ‬
‫د اړﺗﻴﺎ وړ ﻟﻮازم او ﻣﻮاد‪ :‬اوﺑﻪ‪ ،‬د ‪－‬ﻮ‪７－‬و ﺗﻴﺰاب‪ ،‬د ﻫﺎﻓﻤﻦ اﻟﻪ او د ﺑﺮ‪＋４‬ﻨﺎ ﺳﺮﭼﻴﻨﻪ‪.‬‬
‫ﮐ‪７‬ﻧـــﻼره‪ :‬د اوﺑــﻮ ﻟﻪ اﭼﻮﻟﻮ وروﺳــﺘﻪ ﻟ‪８‬ه اﻧــﺪازه د ‪－‬ﻮ‪７－‬و ﻧﺮي ﺗﻴــﺰاب ＇ﺎ＇ﮑﻰ‬
‫＇ﺎ＇ﮑــﻰ د ﻟﻮ＊ــﻲ ﭘﺮ ＇ﻨــ‪６‬ه د ﻫﺎﻓﻤﻦ ﭘﻪ ﺁﻟ‪ ３‬ﮐــ‪ ３‬ﺗﻮﻳ‪ ３‬ﮐ‪７‬ئ‪ ،‬ﺑﻴﺎ دا اﻟﻪ د ﺑﺮ‪＋４‬ــﻨﺎ‬
‫ﺳﺮﭼﻴﻨ‪ ３‬ﺳﺮه وﺗ‪７‬ئ‪ ،‬د ﻫﺎﻳﺪروﺟﻦ ﺟﻼ ﮐﻴﺪل د دې ﺁﻟ‪ ３‬ﭘﻪ ﻣﻨﻔﻰ ﻗﻄﺐ او اﮐﺴﻴﺠﻦ‬
‫ﭘﻪ ﻣﺜﺒﺖ ﻗﻄﺐ ﮐ‪ ３‬و‪－‬ﻮرئ‪ .‬ﻟﮑﻪ ﭘﻪ )‪ (٤-٥‬ﺷﮑﻞ ﮐ‪.３‬‬
‫ﺑﺮ‪＋４‬ﻨﺎﻳﻲ ﺗﺠﺰﻳﻪ‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫⎯ ⎯ ⎯⎯ (‬
‫‪2‬‬
‫‪⎯→ 2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪(g +‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪(g‬‬
‫اوﺑﻪ‬ ‫اﮐﺴﻴﺠﻦ ‪ +‬ﻫﺎﻳﺪروﺟﻦ‬
‫دﺳﺘ‪／‬ﺎه ﺗﻪ و‪－‬ﻮرئ ﻫﺎﻳﺪروﺟﻦ او اﮐﺴﻴﺠﻦ د ﺣﺠﻤﻮﻧﻮ ﻟﻪ ﭘﻠﻮه ﭘﺮﺗﻠﻪ ﮐ‪７‬ئ‪.‬‬
‫د ﮐﻮم ‪－‬ﺎز ﺣﺠﻢ زﻳﺎت دي؟ وﻟ‪３‬؟‬
‫)‪ ٤-٥‬ﺷﮑﻞ( د ﺑﺮ‪＋４‬ﻨﺎﻳﻲ ﺗﺠﺰﻳ‪ ３‬دﺳﺘ‪／‬ﺎه )د ﻫﺎﻓﻤﻦ اﻟﻪ(‪.‬‬
‫ﻫﺎﻳﺪروﺟﻦ اﺳﺘﻌﻤﺎل‬
‫د ﻳ روﺟﻦ‬
‫ﻫﺎﻳﺪروﺟــﻦ ﭘﻪ واﺳــﻄﻪ )ﻫﺎﻳﺪروﺟﻨﻴﺸــﻦ( ﻣﺎﻳﻊ‬
‫د ﻫﺎﻳﺪروﺟ‬
‫ﻏﻮړي ﭘﻪ ﺟﺎﻣﺪو ﻏﻮړﻳﻮ ﺑﺪﻟﻮي‪.‬‬
‫ﻫﻤﺪارﻧ‪／‬ــﻪ ﭘــﻪ ﭘﺨــﻮا وﺧﺘﻮﻧﻮ ﮐــ‪ ３‬ﺑﻪ ﻳ‪３‬‬
‫ﻫﻤ‬
‫ﺑﺎﻟﻮﻧﻮﻧﻪ ﻟﻪ ﻫﺎﻳﺪروﺟﻦ ＇ﺨﻪ ډﮐﻮل او ﻓﻀﺎ‬
‫ﺗﻪ ﺑﻪ ﻳ‪ ３‬ﻣﺴﺎﻓﺮت ﮐﺎوه‪ .‬د دې ﻟﭙﺎره ﭼ‪３‬‬
‫ﻫﺎﻳﺪروﺟﻦ ﻟﻪ اﮐﺴﻴﺠﻦ ﺳﺮه د ﻣﺨﺎﻣﺦ‬
‫ﮐ‪５‬ﺪو ﭘﻪ وﺧﺖ ﮐ‪ ３‬د ﺳﻮ‪＄‬ﻴﺪﻧ‪ ３‬ﺧﻄﺮه‬
‫ﻟﺮي؛ ﻧــﻮ ‪＄‬ﮑــﻪ اوس د ﻫﺎﻳﺪروﺟﻦ ﭘﺮ‬
‫‪＄‬ﺎى د ﻫﻴﻠﻴﻢ ‪－‬ﺎز اﺳــﺘﻌﻤﺎﻟﻮي ﭼ‪ ３‬ﻏﻴﺮ‬
‫ﻓﻌــﺎل ‪－‬ﺎز دى‪ ،‬او ﺧﻄﺮه ﻧﻠﺮي‪ .‬ﭘﻪ )‪(٤-٦‬‬ ‫ﻓﻌ‬
‫ﺷــﮑﻞ ﮐ‪ ３‬ﻟــﻪ ﻫﺎﻳﺪروﺟﻦ ＇ﺨــﻪ ډک ﺑﺎﻟﻮن‬ ‫ﺷــﮑ‬
‫و‪－‬ﻮرئ‪.‬‬
‫ﭘﻪ ﮐﺎرﺧﺎﻧﻮ ﮐﮐ‪ ３‬د ﻓﻠﺰوﻧﻮ د ﺗﺼﻔﻴﻪ ﮐﻮﻟﻮ ﭘﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﻳﻌﻨﻲ‬
‫＇ﺨﻪ د ﺟﻼ ﮐﻴﺪو ﻟﭙﺎره ﻟﻪ ﻫﺎﻳﺪروﺟﻦ ＇ﺨﻪ‬ ‫د ﮐﺎﻧــﻰ ډﺑﺮو ＇ﺨ‬
‫ﮐﻴ‪８‬ي‪.‬‬
‫ﻫﻢ ﮐﺎر اﺧﻴﺴﺘﻞ ﮐﻴ‪８‬ي‬ ‫)‪(٤-٦‬ﺷﮑﻞ ﮐ‪ ３‬ﻟﻪ‬
‫ﻫﺎﻳﺪروﺟﻦ ＇ﺨﻪ ډک ﺑﺎﻟﻮن‬
‫‪62‬‬
 ‫اﮐﺴﻴﺠﻦ‬
‫اﮐﺴﻴﺠﻦ ﭘﻪ ډﻳﺮه ﭘﻴﻤﺎﻧﻪ ﭘﻪ ﻫﻮا ﮐ‪ ３‬ﭘﻪ ازاد ﺣﺎﻟﺖ او ﻣﺎﻟﻴﮑﻮﻟﻲ ﺑ‪２‬ﻪ ‪ ( 2‬او‬
‫ﻫﻢ د ﻣﺮﮐﺐ ﭘﻪ ﺣﺎﻟﺖ ﻟﻪ ﻧﻮرو ﻋﻨﺎ‪請‬ﺮو ﺳﺮه ﻳﻮ ‪＄‬ﺎى ﭘﻴﺪا ﮐﻴ‪８‬ي‪ .‬ﭘﻪ آزاد ﺑ‪２‬ﻪ‬
‫ﺗﻘﺮﻳﺒــﺎً ﺑﺮﺧﻪ د ﻫﻮا او د ﻣﺮﮐﺐ ﭘﻪ ﺑ‪２‬ﻪ ‪ ٪٨٨،٨٨‬د اوﺑﻮ ﭘﻪ ﺟﻮړ＊ــﺖ‬
‫‪5‬‬
‫ﮐــ‪ ３‬ﺑﺮﺧﻪ ﻟﺮي‪ ٪٤٥،٥.‬د ‪＄‬ﻤﮑ‪ ３‬ﮐﺘﻠﻪ او ‪ ٪٦٥‬د اﻧﺴــﺎن د ﺑﺪن ﮐﺘﻠﻪ ﻟﻪ‬
‫اﮐﺴﻴﺠﻦ ＇ﺨﻪ ﺟﻮړه ﺷﻮې ده‪.‬‬
‫ﭘﻪ ﻋﺎدي ﺣﺎﻟﺘﻮﻧﻮ ﮐ‪ ３‬اﮐﺴــﻴﺠﻦ ﺑ‪ ３‬رﻧ‪／‬ﻪ‪ ،‬ﺑ‪ ３‬ﺑﻮﻳﻪ او ﺑ‪ ３‬ﺧﻮﻧﺪه ‪－‬ﺎز دى‪.‬‬
‫ﭘﻪ ‪ -183oC‬ﮐ‪ ３‬ﻣﺎﻳﻊ او ﭘﻪ ‪ -218oC‬ﮐ‪ ３‬ﻣﻨﺠﻤﺪ ﮐﻴ‪８‬ي‪ .‬اﮐﺴــﻴﺠﻦ‬
‫د ﻣﻮادو ﭘﻪ ﺳﻮ‪＄‬ﻴﺪﻧﻪ ﮐ‪ ３‬ﻣﺮﺳﺘﻪ ﮐﻮي اود اﮐﺴﻴﺠﻦ ﭘﻪ ﻧﺸﺘﻮاﻟﻲ ﮐ‪ ３‬ﻣﻮاد‬
‫ﻧﻪ ﺳﻮ‪＄‬ﻲ‪.‬‬
‫)‪ (٤-٨‬د اﮐﺴﻴﺠﻦ ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ ﭘﻪ‬ ‫)‪ (٤-٧‬ﺷﮑﻞ ﭘﻪ ﮐﭙﺴﻮل ﮐ‪＄ ３‬ﻴﺮﻣﻪ ﺷﻮي اﮐﺴﻴﺠﻦ‬
‫دوراﻧﻲ ﺟﺪول ﮐ‪３‬‬
‫ﮐ‪７‬ﻧﻪ‬
‫د ﻣﻮادو )ﺷﻤﻊ( ﺳﻮ‪５＄‬ﺪل د اﮐﺴﻴﺠﻦ ﭘﻪ ﺷﺘﻮن ﮐ‪３‬‬
‫د اړﺗﻴﺎ وړ ﻟﻮازم او ﻣﻮاد‪ :‬ﺷﻤﻊ‪ ،‬د ﻟﺮ‪－‬ﻲ ﺗﺨﺘﻪ‪－ ،‬ﻴﻼس‪ ،‬د اوﺑﻮ ＇ﺨﻪ ډک‬
‫ﺗﺸﺖ او اورﻟ‪／‬ﻴﺖ‪.‬‬
‫ﮐ‪７‬ﻧﻼره‪ :‬ﻳﻮ ﺗﻦ زده ﮐﻮوﻧﮑﻲ دې ﺷﻤﻊ ﭘﺮ ﺗﺨﺘﻪ ！‪５‬ﻨﮓ ﮐ‪７‬ي‪ .‬دوﻳﻢ زده ﮐﻮوﻧﮑﻲ دې‬
‫)ﺍﻟﻒ(‬ ‫ﺷﻤﻊ رو＊ﻨﺎﻧﻪ ﮐ‪７‬ي )اﻟﻒ( ﺷﮑﻞ‪ .‬ﭘﻪ دوﻳﻢ ﭘ‪７‬او ﮐ‪ ３‬دې در‪４‬ﻢ زده ﮐﻮوﻧﮑﻰ ‪－‬ﻴﻼس ﭘﺮ‬
‫رو＊ﺎﻧﻪ ﺷﻤﻌ‪ ３‬ﺳﺮﭼﭙﻪ ﮐﻴ‪８‬دئ‪ .‬ﻟﻪ ＇ﻮ ﺛﺎﻧﻴﻮ وروﺳﺘﻪ ＇ﻪ وﻳﻨﺊ؟ وﻟ‪３‬؟‬
‫دﮐ‪７‬ﻧ‪ ３‬ﭘﻪ ﭘﺎى ﮐ‪ ３‬دې زده ﮐﻮوﻧﮑﻲ ﻻﻧﺪې ﭘﻮ＊ﺘﻨﻮﺗﻪ ‪＄‬ﻮاب ورﮐ‪７‬ي‪:‬‬
‫‪ -١‬ﮐــﻪ ﭘــﻪ ﮐﻮروﻧــﻮ ﮐ‪ ３‬ﮐﻮم ＇ﻴﺰ ﺳــﻮ‪＄‬ﻲ ﭘــﻪ ＇ﻪ ډول ﺑــﻪ ﻳ‪ ３‬ﻟﻪ ﺳــﻮ‪＄‬ﻴﺪﻧ‪＇ ３‬ﺨﻪ‬
‫وژﻏﻮرو؟‬
‫‪ -٢‬اﻳﺎ د اوروژﻧ‪ ３‬ﻧﻮرې ﻻرې ﭘﻪ ﮐﺎروي؟ ﮐﻮﻣ‪ ３‬ﻻرې او وﻟ‪３‬؟‬
‫)ﺏ(‬
‫)‪(٤-٩‬ﺷﮑﻞ د ﻣﻮادو ﭘﻪ ﺳﻮ‪＄‬ﻴﺪﻧﻪ‬
‫ﮐ‪ ３‬د اﮐﺴﻴﺠﻦ وﻧ‪６‬ه‬
‫‪63‬‬
 ‫د اﮐﺴﻴﺠﻦ ﮐﻴﻤﻴﺎوي ﺧﻮاص‬
‫د ﮐﻴﻤﻴﺎ ﻟﻪ ﻧﻈﺮه اﮐﺴــﻴﺠﻦ ډﻳﺮ ﻓﻌﺎل دى‪ ،‬ﻟﻪ ﻓﻠﺰوﻧﻮ او ﻏﻴﺮ ﻓﻠﺰوﻧﻮ ﺳﺮه ﺗﻌﺎﻣﻞ‬
‫ﮐﻮي‪ ،‬اړوﻧﺪ اﮐﺴــﺎﻳﺪوﻧﻪ ﺟﻮړوي‪ .‬ﻟﻪ ﻧﻮرو ﻋﻨﺎ‪請‬ﺮو ﺳﺮه د اﮐﺴﻴﺠﻦ ﺗﻌﺎﻣﻞ د‬
‫اﮐﺴﻴﺪﻳﺸﻦ ﭘﻪ ﻧﺎﻣﻪ ﻳﺎدوي‪.‬‬
‫ﻟﻪ ﻏﻴﺮ ﻓﻠﺰوﻧﻮ ﺳـــﺮه ﺗﻌﺎﻣﻞ‪ :‬اﮐﺴــﻴﺠﻦ ﻟﻪ زﻳﺎﺗﺮه ﻏﻴﺮ ﻓﻠﺰوﻧﻮ ﺳﺮه ﺗﻌﺎﻣﻞ‬
‫ﮐﻮي او ﻏﻴﺮ ﻓﻠﺰي اﮐﺴﺎﻳﺪوﻧﻪ ﺟﻮړوي‪.‬‬
‫ﻟﻪ ﺳـــﻠﻔﺮو ﺳﺮه ﺗﻌﺎﻣﻞ‪ :‬اﮐﺴــﻴﺠﻦ ﻟﻪ ﺳﻠﻔﺮو ﺳــﺮه ﺗﻌﺎﻣﻞ ﮐﻮي د ﺳﻠﻔﺮو‬
‫اﮐﺴﺎﻳﺪ ﻳﺎ ﺳﻠﻔﺮ ډاي اﮐﺴﺎﻳﺪ ﺟﻮړوي‪.‬‬
‫⎯ )‪S(s) + O 2 (g‬‬
‫)‪⎯→ SO 2 (g‬‬
‫اﮐﺴﻴﺠﻦ ‪ +‬ﺳﻠﻔﺮ‬ ‫ﺳﻠﻔﺮ ډاي اﮐﺴﺎﻳﺪ‬
‫ﻟﻪ ﮐﺎرﺑﻦ ﺳـــﺮه ﺗﻌﺎﻣﻞ‪ :‬د ﺗﻮدوﺧ‪ ３‬ﭘﻪ ﺷﺘﻮن ﮐ‪ ３‬اﮐﺴﻴﺠﻦ ﻟﻪ ﮐﺎرﺑﻦ ﺳﺮه‬
‫ﺗﻌﺎﻣﻞ ﮐﻮي‪ ،‬ﮐﺎرﺑﻦ ډاى اﮐﺴﺎﻳﺪ ﺟﻮړوي‪.‬‬
‫‪( +‬‬ ‫‪2‬‬ ‫⎯⎯ ‪(g‬‬
‫→‬ ‫‪2‬‬ ‫‪(g‬‬
‫اﮐﺴﻴﺠﻦ‪ +‬ﮐﺎرﺑﻦ‬ ‫ﮐﺎرﺑﻦ ډاي اﮐﺴﺎﻳﺪ‬
‫ﻟﻪ ﻓﻠﺰوﻧﻮ ﺳﺮه ﺗﻌﺎﻣﻞ‪ :‬اﮐﺴﻴﺠﻦ د ډﻳﺮو ﻓﻠﺰوﻧﻮ ﺳﺮه ﺗﻌﺎﻣﻞ ﮐﻮى د ﻓﻠﺰوﻧﻮ‬
‫اړوﻧﺪ اﮐﺴﺎﻳﺪوﻧﻪ ﺟﻮړوي‪.‬‬
‫ﻓﻌﺎل ﻓﻠﺰوﻧﻪ ﻟﻪ اﮐﺴﻴﺠﻦ ﺳﺮه ﭘﻪ ازاده ﻫﻮا ﮐ‪ ３‬ﺗﻌﺎﻣﻞ ﮐﻮي‪ ،‬د ﺑﻴﻠ‪ ３／‬ﭘﻪ ﺗﻮ‪－‬ﻪ‪:‬‬
‫ﮐﻠﻪ ﭼ‪ ３‬ﺳــﻮدﻳﻢ ﻟﻪ ﺗ‪５‬ﻠﻮ ＇ﺨﻪ راووﻳﺴــﺘﻞ ﺷﻲ د ﻫﻮا ﻟﻪ اﮐﺴﻴﺠﻦ ﺳﺮه ﭘﻪ دې‬
‫ډول ﺗﻌﺎﻣﻞ ﮐﻮي‪:‬‬
‫‪2‬‬ ‫)‪⎯→ 2Na 2 Oa(s‬‬
‫⎯ ) ‪4Na(s) + O ( g‬‬ ‫(‬
‫اﮐﺴﻴﺠﻦ ‪ +‬ﺳﻮدﻳﻢ‬ ‫ﺳﻮدﻳﻢ اﮐﺴﺎﻳﺪ‬
‫د ﺗﻮدوﺧ‪ ３‬او ﻧﻢ ﭘﻪ ﺷﺘﻮن ﮐ‪ ３‬ﻟﻪ اوﺳﭙﻨ‪ ３‬ﺳﺮه ﺗﻌﺎﻣﻞ ﮐﻮي‪ ،‬د اوﺳﭙﻨ‪ ３‬اﮐﺴﺎﻳﺪ‬
‫ﺟﻮروي‪:‬‬
‫‪( +‬‬ ‫‪2‬‬ ‫⎯⎯ ‪(g‬‬
‫‪→2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫(‬
‫اﮐﺴﻴﺠﻦ ‪ +‬اوﺳﭙﻨﻪ‬ ‫اوﺳﭙﻨ‪ (III) ３‬اﮐﺴﺎﻳﺪ‬
‫‪64‬‬
 ‫د اﮐﺴﻴﺠﻦ ﻻس ﺗﻪ راوړﻧﻪ‬
‫ﻟﻮﻣ‪７‬ى ‪＄‬ﻞ ﭘﻪ ‪ ١٧٧٤‬ﮐﺎل ﮐ‪ ３‬اﻧ‪／‬ﻠﻴﺴﻲ ﺳﺎﻧﻴﺲ ﭘﻮه ﭘﺮﺳﺘﻠﻲ د ﭘﺎرى ﻟﻪ اﮐﺴﺎﻳﺪو‬
‫＇ﺨﻪ اﮐﺴــﻴﺠﻦ ﻻس ﺗﻪ راووړ او د اﮐﺴــﻴﺠﻦ ﻧﻮم ﭘﺮې ﻻوازﻳﻪ)ﻓﺮاﻧﺴﻮي ﺳﺎﻳﻨﺲ‬
‫ر‪１‬ﺎ‬
‫ﭘﻮه( ﮐ‪＋５‬ﻮد‪.‬‬
‫‪2 g ( ⎯⎯→ 2 g( +‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪(g‬‬
‫ر‪１‬ﺎ‬
‫د ﭘﺎرې اﮐﺴﺎﻳﺪ‬ ‫اﮐﺴﻴﺠﻦ ‪ +‬ﭘﺎره‬
‫ﭘﻪ ﻻﺑﺮاﺗﻮار ﮐ‪ ３‬اﮐﺴﻴﺠﻦ د ﭘﺘﺎﺷﻴﻢ ﮐﻠﻮرﻳﺖ ﻟﻪ ﺗﺠﺰﻳ‪＇ ３‬ﺨﻪ د ﺗﻮدوﺧ‪ ３‬او ﻣﻨ‪／‬ﺎﻧﻴﺰ داى اﮐﺴﺎﻳﺪ‬
‫ﭘﻪ ﺷﺘﻮن ﮐ‪ ３‬ﻻس ﺗﻪ راوړي‪ .‬دا ﻃﺮﻳﻘﻪ د ﻻﺑﺮاﺗﻮارې ﻻس ﺗﻪ راوړﻧ‪ ３‬ﭘﻪ ﻧﻮم ﻫﻢ ﻳﺎدوي‬
‫ﮐ‪７‬ﻧ‪３‬‬
‫‪ -١‬ﻟﻪ ﭘﺘﺎﺷﻴﻢ ﮐﻠﻮرﻳﺖ ＇ﺨﻪ د اﮐﺴﻴﺠﻦ ﻻس ﺗﻪ راوړﻧﻪ‪.‬‬
‫د اړﺗﻴﺎوړ ﻟﻮازم او ﻣﻮاد‪ :‬ازﻣﻴ‪＋‬ﺘﻲ ﻧﻞ‪ ،‬رﺑ‪７‬ي ﺳﻮرى ﻟﺮوﻧﮑﻰ ﺳﺮ ﭘﻮښ‪ ،‬زﻧ‪／‬ﻮن ﮐﻮږي ﻧﻞ‪ ،‬ﭘﺎﻳﭗ‪ ،‬د اوﺑﻮ ﺗﺸﺖ‪ ،‬اوﺑﻪ‪ ،‬د‬
‫اﮐﺴﻴﺠﻦ د ذﺧﻴﺮي ﺑﻮﺗﻞ‪ ،‬ﭘﺘﺎﺷﻴﻢ ﮐﻠﻮرﻳﺖ )دﺑﺮ ﺗﻮﻟﻪ ﻣﺎﻟ‪／‬ﻪ(‪ ،‬ﻣﻨ‪／‬ﺎﻧﻴﺰ داي اﮐﺴﺎﻳﺪ‪ ،‬د ﺗﻮدوﺧ‪ ３‬ﺳﺮﭼﻴﻨﻪ‪ ،‬د ﮐﺎﻏﺬ ！ﻮ！ﻪ او اورﻟ‪／‬ﻴﺖ‪.‬‬
‫ﮐ‪７‬ﻧﻼره‪ :‬ﻟﻪ )‪(٤-١٠‬ﺷــﮑﻞ ﺳــﺮه ﺳﻢ دﺳــﺘ‪／‬ﺎه وﺗ‪７‬ئ‪ .‬د ﻣﻨ‪／‬ﺎﻧﻴﺰ ډاي اﮐﺴﺎﻳﺪ او ﭘﺘﺎﺷــﻴﻢ ﮐﻠﻮرﻳﺖ ﻣﺨﻠﻮط ﭘﻪ ﺗﺴﺖ ﺗﻴﻮب ﮐ‪３‬‬
‫واﭼﻮئ‪ ،‬او ﻫﻐﻪ د ﺗﻮدوﺧ‪ ３‬د ﺳــﺮﭼﻴﻨ‪ ３‬ﭘﻪ واﺳــﻄﻪ ﺗﻮد ﮐ‪７‬ي‪ .‬ﭘﻪ ﭘﺎﻳﻠﻪ ﮐ‪ ３‬ﭘﻪ ﺑﻮﺗﻞ‬
‫ﮐ‪ ３‬اﮐﺴﻴﺠﻦ ！ﻮﻟﻴ‪８‬ي او ﻻﺳﺘﻪ را‪＄‬ﻲ‪ ،‬د اﮐﺴﻴﺠﻦ د ﻻﺳﺘﻪ راوړﻟﻮ ﻟﭙﺎره ﭘﻪ ﭘﻮرﺗﻨﻲ‬
‫ﺗﺠﺮﺑــﻪ ﮐ‪ ،３‬ﻳﻮ ﺗﻦ زده ﮐﻮوﻧﮑﻲ دي ﻳﻮه ！ﻮ！ﻪ ﮐﺎﻏﺬ واﺧﻠﻲ او ﺑﻞ ﺗﻦ زده ﮐﻮوﻧﮑﻲ‬
‫دې ﮐﺎﻏﺬ ﺗﻪ اور واﭼﻮى او ﺑﻴﺮﺗﻪ دي د اور ﻟﻤﺒﻪ ﻣ‪７‬ه ﮐ‪７‬ي او ﺑﻴﺎ دي دا ﺳﻮي ﮐﺎﻏﺬ‬
‫د ﺑﻮﺗﻞ ﺧﻮﻟﻲ ﺗﻪ ورﻧﻴ‪８‬دي ﮐ‪７‬ي ﭼ‪ ３‬اﮐﺴﻴﺠﻦ ﺟﻤﻊ ﺷﻮي دي‪..‬‬
‫＇ﻪ وﻳﻨﺊ؟ او وﻟ‪３‬؟‬
‫‪2‬‬ ‫⎯ ⎯ ⎯⎯ (‬
‫‪⎯2 → 2‬‬ ‫‪( +‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪(g‬‬
‫ﺗﻮدوﺧﻪ‬
‫)‪(٤-١٠‬ﺷﮑﻞ د اﮐﺴﻴﺠﻦ ﻻس ﺗﻪ راوړل ﻟﻪ ﭘﺘﺎﺷﻴﻢ‬ ‫ﭘﺘﺎﺷﻴﻢ ﮐﻠﻮرﻳﺖ‬ ‫آﮐﺴﻴﺠﻦ ‪ +‬ﭘﺘﺎﺷﻴﻢ ﮐﻠﻮراﻳﺪ‬
‫ﮐﻠﻮرﻳﺖ ＇ﺨﻪ‬
‫‪ -٢‬د ﻫﺎﻳﺪروﺟﻦ ﭘﺮ اﮐﺴﺎﻳﺪ ﻟﻪ ﺗﺠﺰﻳ‪＇ ３‬ﺨﻪ د اﮐﺴﻴﺠﻦ ﻻس ﺗﻪ راوړل‪.‬‬
‫د اړﺗﻴﺎ وړ ﻟﻮازم او ﻣﻮاد‪ :‬ﻫﺎﻳﺪروﺟﻦ ﭘﺮ اﮐﺴﺎﻳﺪ‪ ،‬ازﻣﻴ‪＋‬ﺘﻰ ﻧﻞ ﻳﺎ ﺳﻠﻨﺪر‪ ،‬ﻣﻨ‪／‬ﺎﻧﻴﺰ ډاى اﮐﺴﺎﻳﺪ‪ ،‬د ﮐﺎﻏﺬ ！ﻮ！ﻪ‪ ،‬اورﻟ‪／‬ﻴﺖ‪ ،‬د‬
‫اوار ﺑﻴﺦ ﻟﺮوﻧﮑﻲ ﻓﻼﺳﮏ‪ ،‬اوﺑﻪ‪ ،‬رﺑ‪７‬ي ﻳﺎ ﮐﺎرﮐﻲ د وه ﺳﻮري ﻟﺮوﻧﮑﻰ ﺳﺮﭘﻮښ‪＊ ،‬ﻴ‪＋‬ﻪ ﻳﻲ ﻧﻞ او ﻗﻴﻒ‪.‬‬
‫ﮐ‪７‬ﻧﻼره‪ :‬ﻟﻪ ﺷــﮑﻞ ﺳــﺮه ﺳﻤﻪ ﺗﺠﺮﺑﻪ ﭘﻪ ﻧﻤﺎﻳﺸــﻲ ډول ﺗﻴﺎره ﮐ‪７‬ئ او ﭘﻪ‬
‫ﻻﺑﺮاﺗــﻮار ﻳــﺎ ！ﻮﻟ‪／‬ﻲ ﮐ‪ ３‬ﻳــ‪ ３‬د زده ﮐﻮوﻧﮑﻮ ﭘﻪ ﻣﺦ ﮐ‪ ３‬ﺗﺮ ﺳــﺮه ﮐ‪７‬ئ‪ .‬د‬
‫ﻧﻴﻢ ﺳــﻮ‪＄‬ﻴﺪﻟﻲ ﮐﺎﻏﺬ ﭘﻪ واﺳــﻄﻪ اﮐﺴــﻴﺠﻦ وازﻣﻮﻳﺊ‪ ،‬زده ﮐﻮوﻧﮑﻮ ﺗﻪ ﭘﻪ‬
‫ازﻣﻴ‪＋‬ﺖ ﮐﻮﻟﻮ ﮐ‪ ３‬وﻧ‪６‬ه ورﮐ‪７‬ئ‪.‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫(‪2‬‬ ‫⎯⎯⎯⎯‬
‫‪2‬‬
‫‪→2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪( +‬‬ ‫‪2 (g‬‬
‫ﻫﺎﻳﺪروﺟﻦ ﭘﺮ اﮐﺴﺎﻳﺪ‬ ‫اﮐﺴﻴﺠﻦ ‪ +‬اوﺑﻪ‬
‫)‪ (٤-١١‬ﺷﮑﻞ د اﮐﺴﻴﺠﻦ ﻻس ﺗﻪ راوړل ﻟﻪ ﻫﺎﻳﺪروﺟﻦ ﭘﺮ اﮐﺴﺎﻳﺪ ＇ﺨﻪ‬
‫‪65‬‬
 ‫د اﮐﺴﻴﺠﻦ ﮐﺎرول‬
‫اﮐﺴــﻴﺠﻦ ﭘﻪ اﮐﺴﻲ اﺳﻴﺘﻠﻴﻦ ＇ﺮاﻏﻮﻧﻮ ﮐ‪ ３‬د ﻓﻠﺰوﻧﻮ د ﻟﻴﻢ ﮐﻮﻟﻮ او ﭘﺮې ﮐﻮﻟﻮ‬
‫ﻟﭙﺎره اﺳــﺘﻌﻤﺎﻟﻮي‪ .‬ﻫﻤﺪا ډول د زﻳﺎت ﻓﺸﺎر ﭘﻪ وﺳﻴﻠﻪ اﮐﺴﻴﺠﻦ ﭘﻪ ﮐﭙﺴﻮﻟﻮﻧﻮ‬
‫ﮐــ‪＄ ３‬ﺎى ﭘﺮ ‪＄‬ﺎى ﮐﻮي‪ ،‬ﺗﺮ ﺳــﻴﻨﺪوﻧﻮ ﻻﻧﺪې او د ‪＄‬ﻤﮑ‪ ３‬د اﺗﻤﻮﺳــﻔﻴﺮ د‬
‫ﺑﺎﻧﺪې ور‪＄‬ﻴﻨ‪ ３‬ﭘﻪ ﺗﻨﻔﺲ ﮐ‪ ３‬ﮐﺎر اﺧﻠﻲ‪.‬‬
‫ﻫﻐﻪ ﻧﺎروﻏﺎن ﭼ‪ ３‬د ﻫﻮا ﻟﻪ اﮐﺴﻴﺠﻦ ＇ﺨﻪ ﻧ‪５‬ﻎ ﭘﻪ ﻧ‪５‬ﻐﻪ ‪＂－‬ﻪ ﻧﻪ ﺷﻲ اﺧﻴﺴﺘﻼى‬
‫ﻟﻪ ﺧﺎﻟﺺ اﮐﺴــﻴﺠﻦ ＇ﺨﻪ ﭘﻪ ﺗﻨﻔﺲ ﮐ‪＂－ ３‬ﻪ اﺧﻠﻲ‪ .‬ﻫﻤﺪا ډول د ﻣﺼﻨﻮﻋﻲ‬
‫ﺳــﭙﻮږﻣﮑﻴﻮ او ﻫﻐﻮ راﮐ＂ﻮﻧــﻮ ﭼ‪ ３‬ﻓﻀﺎ ﺗﻪ ﺗﻮﻏﻮل ﮐﻴ‪８‬ي د ﺳــﻮن ﻣﻮاد ﻳ‪ ３‬د‬
‫ﺧﺎﻟﺺ اﮐﺴــﻴﺠﻦ ﭘﻪ واﺳﻄﻪ ﺳﻮ‪＄‬ﻲ‪ .‬ﭘﻪ ﭘﺎى ﮐ‪ ３‬وﻳﻼى ﺷﻮ ﭼ‪ ３‬د ﺣﻴﻮاﻧﺎﺗﻮ‬
‫او ﻧﺒﺎﺗﺎﺗﻮ ﭘﻪ ﺗﻨﻔﺲ ﮐ‪ ３‬د اﺗﻤﻮﺳﻔﻴﺮ اﮐﺴﻴﺠﻦ ﭘﻪ ﻣﺼﺮف رﺳﻴ‪８‬ي‪.‬‬
‫ﺍﻟﻒ‬
‫ﺝ‬ ‫ﺏ‬ ‫)‪ (٤-١٢‬ﺷﮑﻞ اﻟﻒ‪ -‬ﭘﻪ ﻟﻴﻢ ﮐﻮﻟﻮ ﮐ‪３‬‬
‫ﻧﺎﻳﺘﺮوﺟﻦ‬ ‫ﻟﻪ اﮐﺴﻴﺠﻦ ＇ﺨﻪ ‪＂－‬ﻪ اﺧﻴﺴﺘﻞ‪.‬‬
‫ب‪ -‬د ﻧــﺎروغ ﺗﺼﻮﻳــﺮ ﭼ‪ ３‬اﮐﺴــﻴﺠﻦ‬
‫ﺗﻨﻔﺲ ﮐﻮي‪.‬‬
‫ﻧﺎﻳﺘﺮوﺟﻦ ﭘﻪ ﻃﺒﻴﻌﺖ ﮐ‪ ３‬ﭘﻪ ازاده ﺗﻮ‪－‬ﻪ ﭘﻪ ﻟﻮﻳﻪ ﭘﻴﻤﺎﻧﻪ ﺷﺘﻮن ﻟﺮي‪ .‬د اﺗﻤﻮﺳﻔﻴﺮ‬ ‫ج‪ -‬د اﻧﺴــﺎن ﭘﻪ واﺳﻄﻪ د ﺳﻤﻨﺪر ﭘﻪ ﺗﻞ‬
‫‪ ٪٧٥،٥‬ﮐﺘﻠﻪ او ‪ ٪٧٨‬ﺣﺠﻢ ﻳ‪ ３‬ﺟﻮړ ﮐ‪７‬ى دى‪ .‬ﭘﻪ ﺗﺮﮐﻴﺒﻲ ډول د ﭘﺮوﺗ‪５‬ﻨﻮ‬ ‫ﮐ‪ ３‬ﻟﻪ اﮐﺴﻴﺠﻦ ＇ﺨﻪ ﮐﺎر اﺧﻴﺴﺘﻨﻪ‬
‫ﭘﻪ ﺟﻮړ＊ــﺖ او ﭘﻪ ‪＄‬ﺎﻧ‪７／‬ي ډول ﭘﻪ ﻏﻮ＊ــ‪ ،３‬ﻫ‪／‬ﻴﻮ‪ ،‬ﮐﺒﺎﻧﻮ‪ ،‬ﺧﻴﺪﮐﻮ‪ ،‬ﻟﻮﺑﻴﺎ او‬
‫ﻧﻮرو ﮐ‪ ３‬ﺑﺮﺧﻪ ﻟﺮي‪ .‬د اﻧﺴﺎن د ﺑﺪن ‪ ٪٣‬ﮐﺘﻠﻪ ﻳ‪ ３‬ﺟﻮړه ﮐ‪７‬ې ده‪.‬‬
‫ﻧﺎﻳﺘﺮوﺟﻦ ﺑ‪ ３‬رﻧ‪／‬ﻪ‪ ،‬ﺑ‪ ３‬ﺑﻮﻳﻪ او ﺑ‪ ３‬ﺧﻮﻧﺪه ‪－‬ﺎز دى‪ ،‬ﭘﻪ اوﺑﻮ ﮐ‪ ３‬ﻟ‪ ８‬ﻣﻘﺪار ﺣﻞ‬
‫او ﻟــﻪ ﻫﻮا ＇ﺨﻪ ﺳــﭙﮏ دى‪ .‬ﭘﻪ ‪ -195oC‬ﮐ‪ ３‬ﻣﺎﻳــﻊ او ﭘﻪ ‪-209.8oC‬‬
‫‪66‬‬
 ‫ﮐــ‪ ３‬ﭘﻪ ﺟﺎﻣﺪ ﺑﺪﻟﻴ‪８‬ي‪ .‬د ﻧﺎﻳﺘﺮوﺟﻦ ﮐﻴﻤﻴــﺎوي ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﻟ‪８‬دي ﻧﻮ ‪＄‬ﮑﻪ ﻳﻮﻧﺎﻧﻴﺎﻧﻮ‬
‫)‪ (Azote‬ازوت ﻳﺎ ！ﻨﺒﻞ ‪－‬ﺎز ﺑﻠﻠﻰ دى‪ .‬د ﺗﻮدوﺧ‪ ３‬ﭘﻪ ‪ 25oC‬ﮐ‪ ３‬ﻟﻪ ﻣ‪／‬ﻨﻴﺰﻳﻢ‬
‫ﺳﺮه ﺗﻌﺎﻣﻞ ﮐﻮي او ﻣ‪／‬ﻨﻴﺰﻳﻢ ﻧﺎﻳﺘﺮاﻳﺪ ﺟﻮړوى‪:‬‬
‫‪g( +‬‬ ‫‪2‬‬ ‫⎯ ‪(g‬‬
‫→⎯‬ ‫‪g‬‬ ‫‪2‬‬ ‫(‬
‫ﻧﺎﻳﺘﺮوﺟﻦ ‪ +‬ﻣ‪／‬ﻨﻴﺰﻳﻢ‬ ‫ﻣ‪／‬ﻨﻴﺰﻳﻢ ﻧﺎﻳﺘﺮاﻳﺪ‬
‫د زﻳﺎت ﻓﺸــﺎر او زﻳﺎﺗ‪ ３‬ﺗﻮدوﺧﻲ ﭘﻪ ﺷــﺘﻮن ﮐ‪ ３‬د ﻫﺎﻳﺪروﺟﻦ ‪－‬ﺎز ﺳــﺮه ﺗﻌﺎﻣﻞ‬
‫ﮐــﻮي او د اﻣﻮﻧﻴــﺎ ‪－‬ﺎز ﺟــﻮړوي‪ .‬د اﻣﻮﻧﻴﺎ ‪－‬ﺎز د ﺳــ‪７‬ووﻧﮑ‪ ３‬ﻣــﺎدې ﭘﻪ ﺗﻮ‪－‬ﻪ ﭘﻪ‬
‫ﻳﺨﭽﺎﻟﻮﻧﻮ ﮐ‪ ３‬ﮐﺎرول ﮐﻴ‪８‬ي‪.‬‬
‫ﮐﺘﻠﺴﺖ ﻓﺸﺎر او زﻳﺎﺗﻪ ﺗﻮدوﺧﻪ‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪(g +‬‬ ‫‪2‬‬ ‫⎯⎯⎯⎯⎯ ‪(g‬‬
‫‪→2‬‬ ‫‪(g‬‬
‫‪ +‬ﻫﺎﻳﺪروﺟﻦ‬ ‫ﻧﺎﻳﺘﺮوﺟﻦ‬ ‫اﻣﻮﻧﻴﺎ‬
‫)‪ (٤-١٤‬ﺷﮑﻞ د ﻧﺎﻳﺘﺮوﺟﻦ‬
‫ﻟﺮوﻧﮑﻲ ﻟﻮ＊ﻲ‬
‫د ﻧﺎﻳﺘﺮوﺟــﻦ ﻟــﻪ ﻣﻬﻤﻮ ﻣﺮﮐﺒﺎﺗﻮ ＇ﺨﻪ ﮐﻴﻤﻴﺎوي ﺳــﺮې‪ ،‬د ＊ــﻮرې ﺗﻴﺰاب اود‬
‫ﺳــﭙﻴﻨﻮ زرو ﻧﺎﻳﺘﺮﻳﺖ )ﺳــﻠﻮر ﻧﺎﻳﺘﺮﻳﺖ( دي ﭼ‪ ３‬ﭘﻪ ﮐﺮﻫ‪２‬ﻪ او ‪請‬ﻨﻌﺖ ﮐ‪ ３‬زﻳﺎت‬
‫)‪ (٤-١٣‬ﺷﮑﻞ د ﻧﺎﻳﺘﺮوﺟﻦ‬
‫‪＄‬ﺎى ﭘﻪ دوراﻧﻲ ﺟﺪول ﮐ‪３‬‬
‫ارز＊ﺖ ﻟﺮي‪ .‬د ﻳﻮه ﺟﺮﻳﺐ ‪＄‬ﻤﮑ‪ ３‬د ﭘﺎﺳﻪ ﭘﻪ اﺗﻤﻮﺳﻔﻴﺮ)ﻫﻮا( ﮐ‪！ ١٦٠٠٠３‬ﻨﻪ‬
‫ﻧﺎﻳﺘﺮوﺟﻦ ﺷﺘﻮن ﻟﺮي‪.‬‬
‫د ﻧﺎﻳﺘﺮوﺟﻦ ﻻس ﺗﻪ راوړل‬
‫ﭘﻮﻫﻴ‪８‬ئ ﭼ‪ ３‬د ﻫﻮا زﻳﺎﺗﻪ ﺣﺠﻤﻲ ﺑﺮﺧﻪ ﻧﺎﻳﺘﺮوﺟﻦ ﺟﻮړه ﮐ‪７‬ې ده‪ ،‬ﻧﻮ ‪＄‬ﮑﻪ ﻳ‪３‬‬
‫ﻟﻪ ﻫﻮا ＇ﺨﻪ ﭘﻪ داﺳ‪ ３‬ﺗﻮ‪－‬ﻪ ﻻس ﺗﻪ راوړي ﭼ‪ ３‬ﻫﻮا د زﻳﺎت ﻓﺸﺎر او ﺳ‪７‬وﻟﻮ ﭘﻪ‬
‫ﭘﺎﻳﻠــﻪ ﮐــ‪ ３‬ﭘﻪ ﻣﺎﻳﻊ ﺑﺪﻟﻮي‪ ،‬ﭘﻪ دې ﭼ‪ ３‬د ﻫﻮا ‪ 3‬ﺑﺮﺧﻪ ﻟﻪ ﻧﺎﻳﺘﺮوﺟﻦ او ‪1‬‬
‫‪5‬‬ ‫‪4‬‬
‫ﺑﺮﺧﻪ ﻟﻪ اﮐﺴــﻴﺠﻦ ＇ﺨﻪ ﺟﻮړه ﺷــﻮې ده‪ .‬ﻧﺎﻳﺘﺮوﺟﻦ ﻟﻪ اﮐﺴﻴﺠﻦ ＇ﺨﻪ ژر ﭘﻪ‬
‫ا‪４‬ﺸ‪５‬ﺪو را‪＄‬ﻲ او ﻟﻪ ﻫﻮا ＇ﺨﻪ ﺟﻼ ﮐ‪８５‬ي‪ ،‬ﻳﺎ ﭘﻪ ﺑﻠﻪ وﻳﻨﺎ د ﻣﺎﻳﻊ ﻫﻮا ﻟﻪ ﺗﺪرﻳﺠﻲ‬
‫ﺗﻘﻄﻴﺮ ＇ﺨﻪ ﻧﺎﻳﺘﺮوﺟﻦ ﭘﻪ ﻻس راوړي‪.‬‬
‫د اﻣﻮﻧﻴﻢ ﻧﺎﻳﺘﺮاﻳﺖ ﻟﻪ ﺗﺠﺰﻳ‪＇ ３‬ﺨﻪ ﻫﻢ ﻧﺎﻳﺘﺮوﺟﻦ ﭘﻪ ﻻس راوړي‪.‬‬
‫‪2‬‬ ‫(‬ ‫⎯⎯‬
‫→‬ ‫‪2‬‬ ‫‪(g + 2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪(g‬‬
‫اﻣﻮﻧﻴﻢ ﻧﺎﻳﺘﺮاﻳﺖ‬ ‫اوﺑﻪ ‪ +‬ﻧﺎﻳﺘﺮوﺟﻦ‬
‫‪67‬‬
 ‫د ﻧﺎﻳﺘﺮوﺟﻦ ﮐﺎرول‬
‫دﮐﻴﻤﻴﺎوي ﺳﺮې د ﻻس ﺗﻪ راوړﻟﻮ ﻟﭙﺎره د ﻫﻮا ﻟﻪ ﻧﺎﻳﺘﺮوﺟﻦ ＇ﺨﻪ اﺳﺘﻔﺎده ﮐﻴ‪８‬ي‪ .‬دا ﻋﻨﺼﺮ د ﻧﺒﺎﺗﺎﺗﻮ‬
‫د ﻏﺬاﻳﻲ ﻣﻮادو ﻟﻪ ﻣﻬﻤﻮ ﺗﻮﮐﻮ ＇ﺨﻪ دي‪ .‬دﻧﺎﻳﺘﺮوﺟﻦ ﻣﺮﮐﺒﺎت ﭘﻪ ‪＄‬ﺎﻧ‪７／‬ې ﺗﻮ‪－‬ﻪ د ＊ــﻮرې ﺗﻴﺰاب‬
‫د ﺑﺎروﺗﻮ او ﭼﺎودﻳﺪوﻧﮑﻮ ﺗﻮﮐﻮ ﭘﻪ ﺟﻮړوﻟﻮ ﮐ‪ ３‬ﮐﺎرول ﮐ‪８５‬ي‪ .‬د ﺳــﭙﻴﻨﻮ زرو ﻧﺎﻳﺘﺮﻳﺖ ﭘﻪ ﻋﮑﺎﺳــ‪ ９‬او‬
‫ﻣﺎﻳﻊ اﻣﻮﻧﻴﺎ ﭘﻪ ﻳﺨﭽﺎﻟﻮﻧﻮ ﮐ‪ ３‬دﺳ‪７‬وﻟﻮ )د ﺗﻮدوﺧ‪ ３‬ﺟﺬﺑﻮﻟﻮ( ﻟﭙﺎره ﮐﺎروي‪.‬‬
‫ﭘﻪ ‪請‬ﻨﻌﺖ ﮐ‪ ３‬ﻟﻪ اﻣﻮﻧﻴﺎ ＇ﺨﻪ ﻳﻮرﻳﺎ ﻻس ﺗﻪ راوړي او ﻳﻮرﻳﺎ ﮐﻴﻤﻴﺎوي ﺳﺮه ده‪.‬‬
‫ﮐﺎرﺑﻦ‬
‫ﮐﺎرﺑــﻦ ﭘــﻪ ﻃﺒﻴﻌﺖ ﮐ‪ ３‬ﭘﻪ ازاد او ﻫﻢ ﭘﻪ ﺗﺮﮐﻴﺒﻲ ﭘﻴﺪا ﮐﻴ‪８‬ي‪ .‬د اﻧﺴــﺎن د ﺑــﺪن ‪ ٪١٨‬ﮐﺘﻠﻪ ﻳ‪ ３‬ﺟﻮړه‬
‫ﮐ‪７‬ې ده‪.‬‬
‫)‪ (٤-١٥‬ﺷﮑﻞ اﻟﻤﺎس‪ ،‬ﻳﻮ ډول ﮐﺎرﺑﻦ دى‬
‫)‪ (٤-١٦‬ﺷﮑﻞ د ﮐﺎرﺑﻦ ‪＄‬ﺎى ﭘﻪ دوراﻧﻲ ﺟﺪول ﮐ‪３‬‬
‫‪68‬‬
‫)‪(٤-١٧‬ﺷــﮑﻞ د ﮐﺎرﺑﻦ ﻣﺨﺘﻠــﻒ ﺣﺎﻟﺘﻮﻧﻪ‬
‫ﻟﻪ ＊ــﻲ ﺧﻮا ＇ﺨــﻪ ﭘﻪ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﺳــﺮه اﻟﻤﺎس‪،‬‬ ‫ﮐﺎرﺑﻦ ﭘﻪ ازاده ﺗﻮﮔﻪ ﭘﻪ درې ﺑ‪２‬ﻮ ﭘﻴﺪا ﮐ‪８５‬ي‪:‬‬
‫‪－‬ﺮاﻓﻴﺖ او ﺳﮑﺎره دى‬
‫‪ -١‬ﺳﮑﺎره ‪－ -٢‬ﺮاﻓﻴﺖ ‪ -٣‬اﻟﻤﺎس‬
‫ﺳـــﮑﺎره‪ :‬ﺑ‪ ３‬ﺷﮑﻠﻪ ﮐﺎرﺑﻦ د ﻧﺒﺎﺗﺎﺗﻮ ﻟﻪ ﺳــﻮ‪＄‬ﻴﺪﻧ‪＇ ３‬ﺨﻪ ﭼ‪ ３‬ﭘﻮره اﮐﺴﻴﺠﻦ‬
‫ورﺗــﻪ و ﻧﻪ رﺳــﻴ‪８‬ي‪ ،‬ﻻس ﺗﻪ راوړي‪ ،‬ﻳﺎ ﮐﻠﻪ ﭼــ‪ ３‬ﻧﺒﺎﺗﺎت د ‪＄‬ﻤﮑ‪ ３‬ﺗﺮ ﻃﺒﻘﺎﺗﻮ‬
‫ﻻﻧﺪې واﻗﻊ ﺷﻲ د وﺧﺖ ﭘﻪ ﺗ‪５‬ﺮ‪４‬ﺪو ﺳﺮه ﭘﻪ ﺳﮑﺮو ﺑﺪﻟﻴ‪８‬ي ﭼ‪ ３‬د ډﺑﺮو ﺳﮑﺎره‬
‫ﻳ‪ ３‬ﻫﻢ ﺑﻮﻟﻲ‪.‬‬
‫‪－‬ﺮاﻓﻴﺖ‪！ :‬ﺎﮐﻠﻲ ﺷــﮑﻞ ﻟﺮوﻧﮑﻰ ﮐﺎرﺑﻦ دى ﭼ‪ ３‬د ﭘﻨﺴــﻠﻮﻧﻮ ﭘﻪ ﺟﻮړوﻟﻮ ﮐ‪３‬‬
‫ﮐﺎرول ﮐ‪８５‬ي‪.‬‬
‫اﻟﻤﺎس‪ :‬ﻫﻐﻪ ﮐﺎرﺑﻦ ﭼ‪！ ３‬ﺎﮐﻠﻰ ﺷــﮑﻞ او د ﮐﻠﮑﻮاﻟﻲ ﻟﻮړه درﺟﻪ ﻟﺮي‪ ،‬ﻫﻴ＆‬
‫ﺷﻲ ﻳ‪ ３‬ﺗﻮږﻟﻰ ﻧﻪ ﺷﻲ‪.‬‬
‫اﻟﻤﺎس ﭘﻪ ﺑﻴﻼ ﺑﻴﻠﻮ رﻧ‪／‬ﻮﻧﻮ ﭘﻴﺪا ﮐﻴ‪８‬ي ﭼ‪ ３‬ﺑ‪ ３‬رﻧ‪／‬ﻪ ﻳ‪ ３‬ﻗﻴﻤﺘﻲ وي‪.‬‬
‫د ﮐﺎرﺑــﻦ ﻣﺮﮐﺒﻮﻧﻪ ﭘﻪ دوه ډوﻟــﻪ دي‪ :‬ﻋﻀﻮي او ﻏﻴﺮ ﻋﻀﻮي‪ .‬ﻋﻀﻮي ﻣﺮﮐﺒﻮﻧﻪ‬
‫ﻳــ‪ ３‬ډﻳﺮ زﻳﺎت دي ﭼ‪ ３‬ﻟﻪ ＇ﻮارﻟﺲ ﻣﻴﻠﻴﻮﻧﻮ ＇ﺨﻪ ﻫﻢ ﺗﻴﺮ دي؛ ﻟﮑﻪ‪ :‬ﻣﻴﺘﺎن‪،‬‬
‫اﻟﮑــﻮل‪ ،‬ﺗﻴــﻞ او ﻧﻮر‪ .‬ﻟﻪ ﻏﻴﺮ ﻋﻀــﻮي ﻣﺮﮐﺒﻮﻧﻮ ＇ﺨﻪ ﮐﺎرﺑﻦ ډاي اﮐﺴــﺎﻳﺪ‪ ،‬د‬
‫ﭼﻮﻧ‪ ３‬ډﺑﺮه‪ ،‬ﻣﺮﻣﺮ او ﻧﻮر د ﻳﺎدوﻧ‪ ３‬وړ دي‪.‬‬
‫‪69‬‬
 ‫ﮐ‪７‬ﻧﻪ‬
‫د ﮐﺎرﺑﻦ د درې ﺷﮑﻠﻮﻧﻮ د ﮐﻠﮑﻮاﻟﻲ ﭘﺮﺗﻠﻪ ﮐﻮل‬
‫د اړﺗﻴﺎ وړ ﻟﻮازم او ﻣﻮاد‪:‬ﻳﻮه ！ﻮ！ﻪ د ډﺑﺮو ﺳﮑﺎره‪ ،‬ﻳﻮه ！ﻮ！ﻪ د ﻟﺮ‪－‬ﻴﻮ ﺳﮑﺎره‪ ،‬ﻳﻮ ＊ﻴ‪＋‬ﻪ ﺑﺮ‪ ،‬ﻳﻮه ！ﻮ！ﻪ د ﭘﻨﺴﻞ ﺗﻮرﮐ‪ ３‬او ＇ﻠﻮر‬
‫！ﻮ！‪＊ ３‬ﻴ‪＋‬ﻪ‪.‬‬
‫ﮐ‪７‬ﻧﻼر‪:‬زده ﮐﻮوﻧﮑﻲ دې ﭘﻪ ＇ﻠﻮرو ډﻟﻮ ووﻳﺸﻞ ﺷﻲ او ﻫﺮې ډﻟ‪ ３‬ﺗﻪ دې د ﻣﻮادو ﻧﻤﻮﻧ‪ ３‬ورﮐ‪７‬ل ﺷﻲ‪ .‬ﻫﺮه ﻧﻤﻮﻧﻪ دې ﻟﻤﺲ ﮐ‪７‬ي‪،‬‬
‫د ﺧﻂ اﺛﺮ و‪－‬ﻮري‪＊ ،‬ﻴ‪＋‬ﻪ ﺑﺮ ﭘﺮ ＊ﻴ‪＋‬ﻪ راﮐﺎږئ‪ ،‬اﻏ‪５‬ﺰې دې وﻟﻴﺪل ﺷﻲ‪ .‬د ﮐ‪７‬ﻧ‪ ３‬ﭘﺎﻳﻠﻪ دې د ﻫﺮې ډﻟ‪ ３‬د اﺳﺘﺎزي ﭘﻪ واﺳﻄﻪ ﺑﻴﺎن او‬
‫ﺗﺒﺼﺮه دې ﭘﺮې وﺷﻲ‪.‬‬
‫ﮐﺎرﺑﻦ د ﺗﻮدوﺧ‪ ３‬ﭘﻪ ﺷــﺘﻮن ﮐ‪ ３‬ﻟﻪ ﻓﻠﺰوﻧﻮ او ﻏﻴﺮ ﻓﻠﺰوﻧﻮ ﺳــﺮه ﺗﻌﺎﻣﻞ ﮐﻮي‪ ،‬ﻫﻤﺪا ډول د ﻓﻠﺰوﻧﻮ ﻟﻪ اﮐﺴﺎﻳﺪوﻧﻮ ﺳﺮه ﻫﻢ ﺗﻌﺎﻣﻞ ﮐﻮي‬
‫او اﮐﺴﻴﺠﻦ ﺗﺮې ﺟﻼ ﮐﻮي‪.‬‬
‫ﻟﻪ ﮐﻠﺴﻴﻢ ﺳﺮه ﺗﻌﺎﻣﻞ‪ :‬د ﺗﻮدوﺧ‪ ３‬ﭘﻪ ﺷﺘﻮن ﮐ‪ ３‬ﮐﺎرﺑﻦ ﻟﻪ ﮐﻠﺴﻴﻢ ﺳﺮه ﺗﻌﺎﻣﻞ ﮐﻮي‪ ،‬ﮐﻠﺴﻴﻢ ﮐﺎرﺑﺎﻳﺪ ﺟﻮړوي‪ .‬ﻟﻪ ﮐﻠﺴﻴﻢ ﮐﺎرﺑﺎﻳﺪ‬
‫＇ﺨﻪ ﭘﻪ ﻟﻴﻢ ﮐﻮﻟﻮ ﮐ‪ ３‬ﮐﺎر اﺧﻴﺴﺘﻞ ﮐ‪８５‬ي‪:‬‬
‫⎯⎯ ( ‪( + 2‬‬
‫→‬ ‫‪2‬‬ ‫(‬
‫ﮐﺎرﺑﻦ ‪ +‬ﮐﻠﺴﻴﻢ‬ ‫ﮐﻠﻴﺴﻢ ﮐﺎرﺑﺎﻳﺪ‬
‫ﻟﻪ اﮐﺴﻴﺠﻦ ﺳﺮه ﺗﻌﺎﻣﻞ‪ :‬د اﮐﺴﻴﺠﻦ ﭘﻪ ﺷﺘﻮن ﮐ‪ ３‬ﮐﺎرﺑﻦ ﺳﻮ‪＄‬ﻲ‪ ،‬اﻧﺮژي )ﺗﻮدوﺧﻪ( او ﮐﺎرﺑﻦ ډاي اﮐﺴﺎﻳﺪ ﺟﻮړوي‪.‬‬
‫‪( +‬‬ ‫‪2‬‬ ‫⎯⎯ ‪(g‬‬
‫→‬ ‫‪2‬‬ ‫‪(g +E‬‬
‫اﻛﺴﻴﺠﻦ ‪ +‬ﻛﺎرﺑﻦ‬ ‫ﻛﺎرﺑﻦ ډاي اﻛﺴﺎﻳﺪ‬
‫د ﻓﻠﺰوﻧﻮ ﻟﻪ اﮐﺴﺎﻳﺪوﻧﻮ ﺳﺮه ﺗﻌﺎﻣﻞ‪ :‬د اوﺳﭙﻨ‪ ３‬د ﺗﺼﻔﻴ‪ ３‬ﭘﻪ ﻓﺎﺑﺮﻳﮑﻪ ﮐ‪ ３‬د ډﺑﺮو ﺳﮑﺎره ﮐﺎرول ﮐﻴ‪８‬ي‪ ،‬اوﺳﭙﻨﻪ ﻟﻪ اﮐﺴﻴﺠﻦ‬
‫＇ﺨﻪ ﺟﻼ او ارﺟﺎع ﮐ‪８５‬ي‪:‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪( +‬‬ ‫⎯⎯ (‬
‫→‬ ‫(‬ ‫‪+‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪(g‬‬
‫ﮐﺎرﺑﻦ ‪ +‬اوﺳﭙﻨ‪ (III) ３‬اﮐﺴﺎﻳﺪ‬ ‫ﮐﺎرﺑﻦ ډاي اﮐﺴﺎﻳﺪ ‪ +‬اوﺳﭙﻨﻪ‬
‫اﺿﺎﻓﻲ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت‬
‫د ﮐﺎرﺑﻦ ﻟﻪ ﻣﺮﮐﺒﺎﺗﻮ ＇ﺨﻪ ﻳﻮ ﻫﻢ ﮐﺎرﺑﻦ ﻣﻮﻧﻮ اﮐﺴﺎﻳﺪ )‪ (CO‬دى ﭼ‪ ３‬د ﺳﮑﺮو د ﺳﻮ‪＄‬ﻴﺪو او ﺗﺎزه ﮐﻴﺪو ﭘﻪ وﺧﺖ‬
‫ﮐ‪ ３‬ﺟﻮړﻳ‪８‬ي‪ .‬ﻫﻤﺪا ډول ﮐﻪ ﭘﻪ زﻧ‪ ，‬وﻫﻠﻲ ﻣﻨﻘﻞ او زﻧ‪ ，‬وﻫﻠ‪ ３‬ﺑﺨﺎرۍ ﮐ‪ ３‬اور ﺑﻞ ﮐ‪７‬و ﻧﻮ ﻫﻢ د ﮐﺎرﺑﻦ ﻣﻮﻧﻮ‬
‫اﮐﺴﺎﻳﺪ ‪－‬ﺎز ﺟﻮړﻳ‪８‬ي‪ ،‬ﮐﻠﻪ ﭼ‪ ３‬دا ‪－‬ﺎز ﺗﻨﻔﺲ ﺷﻲ د وﻳﻨ‪ ３‬ﺑﻬﻴﺮ ﺗﻪ ﻧﻨﻮ‪＄‬ﻲ او د ﻣ‪７‬ﻳﻨ‪ ３‬ﻻﻣﻞ ‪－‬ﺮ‪＄‬ﻲ‪.‬‬
‫ﭘﻪ ﭘﺨﻮا زﻣﺎﻧﻮ ﮐ‪ ３‬د دې زﻫﺮې ‪－‬ﺎز د ﺗﻨﻔﺲ ﻟﻪ ﮐﺒﻠﻪ ﭘﻪ ﻧ‪７‬ۍ ﮐ‪ ３‬ډﻳﺮو ﺧﻠﮑﻮ ﺧﭙﻞ ژوﻧﺪ ﻟﻪ ﻻﺳﻪ ورﮐﺎوه‪ .‬ﻟﻪ‬
‫دې ﮐﺒﻠﻪ د ﺳﮑﺮو د ﺗﺎزه ﮐﻮﻟﻮ او ﺳﻮ‪＄‬ﻮﻟﻮ ﭘﻪ وﺧﺖ ﮐ‪ ３‬ﻣﻨ‪ ＃‬ﺗﻪ راﻏﻠﻰ ‪－‬ﺎزوﻧﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﻟﻪ ﺧﻮﻧ‪＇ ３‬ﺨﻪ وو‪４‬ﺴﺘﻞ‬
‫ﺷﻲ‪.‬‬
‫‪70‬‬
 ‫د ﮐﺎرﺑﻦ ﻻﺳﺘﻪ راوړل‬
‫ﭘﻪ ﻟﻮﻳﻪ ﭘﻴﻤﺎﻧﻪ ﭘﻪ ﮐﺎﻧﻮﻧﻮ ﮐ‪ ３‬ﺧﺎﻟﺺ ﮐﺎرﺑﻦ )د ډﺑﺮو ﺳــﮑﺎره( ﺷﺘﻪ‪ ،‬ﻫﻐﻪ راﮐﺎږي‬
‫او ﭘﻪ ﻧ‪５‬ﻐﻪ ﺗﻮ‪－‬ﻪ ﻳ‪ ３‬ﮐﺎروي‪ .‬ﺑﻠﻪ ﺳــﺮﭼﻴﻨﻪ ﻳ‪ ３‬د ﻟﺮ‪－‬ﻴﻮ ﻧﺎﺑﺸﭙ‪ ７‬ﺳﻮ‪＄‬ﻴﺪل دي ﭼ‪３‬‬
‫دې ډول ﮐﺎرﺑﻦ ﺗﻪ د ﻟﺮ‪－‬ﻴﻮ ﺳﮑﺎره واﻳﻲ‪ .‬ﻟﻪ دې ﮐﺒﻠﻪ د ﮐﺎرﺑﻦ ﻻﺑﺮاﺗﻮاري ﻻس‬
‫ﺗﻪ راوړﻧ‪ ３‬ﺗﻪ اړﺗﻴﺎ ﻧﻪ ﭘﻴﺪا ﮐ‪８５‬ي‪.‬‬
‫)‪ (٤-١٨‬ﺷــﮑﻞ ﭘﻪ ﻫ‪５‬ﻮاد ﮐ‪ ３‬د ډﺑﺮو‬
‫ﺳﮑﺮو ﻳﻮ ﮐﺎن‬
‫د ﮐﺎرﺑﻦ ﮐﺎرول‬
‫ﮐﺎرﺑــﻦ د ﺳــﻮن ﻣﺎدې ﭘﻪ ﺑ‪２‬ﻪ د ﮐﻮروﻧﻮ ‪－‬ﺮﻣﻮﻟــﻮ‪ ،‬د ﻓﻠﺰوﻧﻮ ﺗﺼﻔﻴﻪ ﮐﻮﻟﻮ او د رﻧ‪／‬ﻮﻧﻮ‬
‫ﺟﺬﺑﻮﻟﻮ ﻟﭙﺎره ﭘﻪ ﮐﺎرﺧﺎﻧﻮ ﮐ‪) ３‬د دې ﻣﻮﺧ‪ ３‬ﻟﭙﺎره د ﻫ‪６‬وﮐﻮ ﻟﻪ ﺳﻮ‪＄‬ﻮﻟﻮ ＇ﺨﻪ ﺳﮑﺎره‬
‫ﺟﻮړوي( ﮐﺎرول ﮐ‪８５‬ي‪.‬‬
‫ﮐﻠــﮏ ﺷــﮑﻞ ﻳ‪) ３‬اﻟﻤﺎس( ﭘﻪ ‪－‬ﺎ‪１‬ــﻮ او ارزان ﻗﻴﻤﺘﻪ اﻟﻤﺎس د ＊ﻴ‪＋‬ــﻪ ﺑﺮ او د ﺗﻮﻧﻞ‬
‫اﻳﺴﺘﻠﻮ وﺳﺎﻳﻠﻮ ﭘﻪ ＇ﻮﮐﻮ ﮐ‪ ３‬ﮐﺎرول ﮐ‪８５‬ي‪ .‬د ﭘﻨﺴﻞ ﭘﻪ ﺟﻮړﻟﻮ ﮐ‪ ３‬ﻟﻪ ‪－‬ﺮاﻓﻴﺖ ＇ﺨﻪ‬
‫ﮐﺎراﺧﻠﻲ‪ ٪٩٩ .‬ﺧﺎﻟﺺ ‪－‬ﺮاﻓﻴﺖ د ﻫﺴﺘﻮي اﻧﺮژي ﭘﻪ ﺗﻮﻟﻴﺪوﻟﻮ ﮐ‪ ３‬اﺳﺘﻌﻤﺎﻟﻮي‪.‬‬
‫‪71‬‬
 ‫د ＇ﻠﻮرم ＇ﭙﺮﮐﻲ ﻟﻨ‪６‬ﻳﺰ‬
‫ﻫﺎﻳﺪروﺟــﻦ )‪ ، (H2‬اﻛﺴــﻴﺠﻦ )‪ ، (O2‬ﻧﺎﻳﺘﺮوﺟــﻦ )‪ (N2‬او ﻛﺎرﺑــﻦ )‪ (C‬ﻫﻐــﻪ ﻋﻨﺼﺮوﻧﻪ دي ﭼ‪ ３‬د‬
‫اﻧﺴﺎﻧﺎﻧﻮ ﭘﻪ ژوﻧﺪ ﮐ‪ ３‬ډﻳﺮ ارز＊ﺖ ﻟﺮي‪.‬‬
‫ﻫﺎﻳﺪروﺟﻦ د ﻣﺎﻳﻊ ﻏﻮړﻳﻮ ﭘﻪ ﺟﺎﻣﺪوﻟﻮ ﮐ‪ ３‬ﮐﺎرول ﮐ‪８５‬ي‪.‬‬
‫ﮐﺎرﺑﻦ د ﺳﮑﺮو‪－ ،‬ﺮاﻓﻴﺘﻮ او اﻟﻤﺎﺳﻮ ﭘﻪ درﻳﻮ ﺑ‪２‬ﻮ ﭘﻴﺪا ﮐ‪８５‬ي‪.‬‬
‫ﻟﻪ اﮐﺴﻴﺠﻦ ＇ﺨﻪ ﭘﺮﺗﻪ ژوﻧﺪ ﻣﻤﮑﻦ ﻧﻪ دى‪.‬‬
‫ﻣﻮاد ﻟﻪ اﮐﺴﻴﺠﻦ ﭘﺮﺗﻪ ﻧﻪ ﺳﻮ‪＄‬ﻲ‪.‬‬
‫د ﻧﻦ ور‪ ３＄‬ﭘﻪ ‪請‬ﻨﻌﺖ ﮐ‪ ３‬ﮐﺎرﺑﻦ زﻳﺎت ارز＊ﺖ ﻟﺮي‪.‬‬
‫ﻧﺒﺎﺗﺎت ﻟﻪ ﻧﺎﻳﺘﺮوﺟﻦ ﭘﺮﺗﻪ ژوﻧﺪ ﻧﻪ ﺷﻲ ﮐﻮﻻي‪.‬‬
‫‪72‬‬
 ‫د ＇ﻠﻮرم ＇ﭙﺮﮐﻲ ﭘﻮ＊ﺘﻨ‪３‬‬
‫ﻻﻧﺪې ﭘﻮ＊ﺘﻨﻮ ﺗﻪ ﺑﺸﭙ‪＄ ７‬ﻮاب ورﮐ‪７‬ﺉ‪.‬‬
‫‪ ١‬ـ د ﻫﺎﻳﺪروﺟﻦ او ﻧﺎﻳﺘﺮوﺟﻦ ﻟﻪ ﺗﻌﺎﻣﻞ ＇ﺨﻪ ﮐﻮﻣﻪ ﻣﺎده ﻻس ﺗﻪ را‪＄‬ﻲ؟ او ﻫﻐﻪ ﻣﺎده د ＇ﻪ ﻟﭙﺎره ﮐﺎرول ﮐ‪８５‬ي؟‬
‫‪ ٢‬ـ د اﮐﺴﻴﺠﻦ وﻧ‪６‬ه د ﺣﻴﻮاﻧﺎﺗﻮ او ﻧﺒﺎﺗﺎﺗﻮ ﭘﻪ ﺗﻨﻔﺲ ﮐ‪ ３‬واﺿﺢ ﮐ‪７‬ئ‪.‬‬
‫‪ ٣‬ـ ﻟﻪ ﻫﻮا ＇ﺨﻪ ﭘﻪ ＇ﻪ ډول ﻧﺎﻳﺘﺮوﺟﻦ ﻻس ﺗﻪ را‪＄‬ﻲ؟‬
‫‪ ٤‬ـ ﮐﺎرﺑﻦ ﭘﻪ ＇ﻮ ﺑ‪２‬ﻮ ﭘﻴﺪا ﮐ‪７‬ئ؟‬
‫‪ ٥‬ـ د اﮐﺴﻴﺠﻦ او ﻓﻠﺰي ﺳﻮدﻳﻢ د ﺗﻌﺎﻣﻞ ﻣﻌﺎدﻟﻪ وﻟﻴﮑﺊ‪.‬‬
‫ﺗﺶ ‪＄‬ﺎﻳﻮﻧﻪ ډک ﮐ‪７‬ﺉ‪.‬‬
‫‪ ٦‬ـ ﻫﺎﻳﺪروﺟﻦ د ‪ .......................‬او ‪ .......................‬ﺗﻴﺰاﺑﻮ د ﺗﻌﺎﻣﻞ ＇ﺨﻪ ﺗﺮ ﻻﺳﻪ ﮐﻮي‪.‬‬
‫‪ ٧‬ـ اﮐﺴﻴﺠﻦ د ‪ .......................‬ﻣﺎﻟﮕ‪ ３‬او ‪ ......................‬ﻟﻪ ﺗﻌﺎﻣﻞ ＇ﺨﻪ ﭘﻪ ﻻس راوړي‪.‬‬
‫‪ ٨‬ﺣﻴﻮاﻧﺎت ‪ .......................‬ﺗﻨﻔﺲ ﮐﻮي‪.‬‬
‫‪ ٩‬ـ ﻧﺎﻳﺘﺮوﺟﻦ ﻟﻪ ﻫﺎﻳﺪروﺟﻦ ﺳﺮه د ﻓﺸﺎر‪ ،‬ﮐﺘﻠﺴﺖ او ﺗﻮدوﺧ‪ ３‬ﭘﻪ ﺷﺘﻮن ﮐ‪ ....................... ３‬ﺟﻮړوي‪.‬‬
‫‪ ١٠‬ـ ﮐﻠﮏ ﮐﺎرﺑﻦ د ‪ .......................‬ﭘﻪ ﻧﻮم ﻳﺎد‪８４‬ي‪.‬‬
‫‪ -١١‬ﭘﻪ ‪請‬ﻨﻌﺖ ﮐ‪ ３‬ﻟﻪ اﻣﻮﻧﻴﺎ ＇ﺨﻪ ‪ .......................‬ﺟﻮړوي او ‪ .......................‬ﻳﻮه ﮐﻴﻤﻴﺎوي ﺳﺮه ده‪.‬‬
‫د ﻫﺮ ﺳﻢ ﻣﻄﻠﺐ ﭘﻪ ﭘﺎى ﮐ‪ ３‬د )س( او ﻧﺎ ﺳﻢ ﻣﻄﻠﺐ ﭘﻪ ﭘﺎى ﮐ‪ ３‬د )ﻧﺎ( ﺗﻮري وﻟﻴﮑﺊ‪.‬‬
‫(‬ ‫‪ -١٢‬ﻫﺎﻳﺪورﺟﻦ ﻟﻪ ﻫﻮا ﻧﻪ ﺳﭙﮏ دى‪) .‬‬
‫‪ -١٣‬ﻫﺎﻳﺪروﺟﻦ د ﻓﻠﺰوﻧﻮ ﻟﻪ اﮐﺴﺎﻳﺪوﻧﻮ ＇ﺨﻪ د ﻓﻠﺰوﻧﻮ د ﺟﻼ ﮐﻮﻟﻮ ﻟﭙﺎره ﻫﻢ ﮐﺎرول ﮐﻴ‪８‬ي‪( ) .‬‬
‫(‬ ‫‪ -١٤‬اﮐﺴﻴﺠﻦ ﻳﻮازې ﭘﻪ ازاد ﺣﺎﻟﺖ ﭘﻴﺪا ﮐ‪８５‬ي‪) .‬‬
‫(‬ ‫‪ -١٥‬ﮐﻪ ﻫﺎﻳﺪروﺟﻦ ﭘﺮ اﮐﺴﺎﻳﺪ ﺗﺠﺰﻳﻪ ﺷﻲ ﻫﺎﻳﺪروﺟﻦ ﭘﻪ ﻻس را‪＄‬ﻲ )‬
‫(‬ ‫‪ -١٦‬د ﻫﻮا ﻧﻴﻤﺎﻳﻲ ﺑﺮﺧﻪ ﻧﺎﻳﺘﺮوﺟﻦ ﺟﻮړه ﮐ‪７‬ې ده‪) .‬‬
‫(‬ ‫‪ -١٧‬ﻟﻪ اﻣﻮﻧﻴﻢ ﻧﺎﻳﺘﺮاﻳﺖ ＇ﺨﻪ ﻧﺎﻳﺘﺮوﺟﻦ ﭘﻪ ﻻس راوړي‪) .‬‬
‫(‬ ‫‪-١٨‬د ﭘﻨﺴﻞ ﺗﻮرﮐ‪ ３‬ﻟﻪ ﻓﻠﺰوﻧﻮ ＇ﺨﻪ دى‪) .‬‬
‫(‬ ‫‪ -19‬د ﻓﻠﺰوﻧﻮ ﮐﺎرﺑﺎﻳﺪوﻧﻪ د ﮐﺎرﺑﻦ ﻟﻪ ﻣﺮﮐﺒﻮﻧﻮ ＇ﺨﻪ دي‪) .‬‬
‫ﭘﻪ ﻻﻧﺪې ＇ﻮ ‪＄‬ﻮاﺑﻪ ﭘﻮ＊ﺘﻨﻮ ﮐ‪ ３‬ﻳﻮازې ﺳﻢ ‪＄‬ﻮاب ﭘﻪ ‪－‬ﻮﺗﻪ ﮐ‪７‬ﺉ‪.‬‬
‫‪ ٢٠‬ـ د ﺟﺴﺘﻮ او ﻣﺎﻟ‪ ３／‬ﺗﻴﺰاﺑﻮ د ﺗﻌﺎﻣﻞ ﻣﺤﺼﻮل‪:‬‬
‫ب( ‪ ZnH + Cl‬دي‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬
‫اﻟﻒ( ‪ ZnCl2 + H2‬دي‬
‫د( دا ！ﻮل دي‬ ‫ج( ‪ Zn + H + Cl‬دي‬
‫‪73‬‬
 ‫‪ ٢١‬ـ د ﻫﺎﻳﺪروﺟﻦ او ﻧﺎﻳﺘﺮوﺟﻦ د ﺗﻌﺎﻣﻞ ﻟﭙﺎره ﮐﻮم ﺷﺮاﻳﻂ ﺿﺮوري دي؟‬
‫ب( ﻓﺸﺎر‬ ‫اﻟﻒ( ﺗﻮدوﺧﻪ‬
‫د( ﺣﺮارت او ﮐﺘﻠﺴﺖ‬ ‫ج( ﻓﺸﺎر‪ ،‬ﺣﺮارت او ﮐﺘﻠﺴﺖ‬
‫‪ ٢٢‬ـ د اﮐﺴﻴﺠﻦ د ﭘﻴﮋﻧﺪﻟﻮ ﭘﻪ ﺗﺠﺮﺑﻮ ﮐ‪ ３‬وﻟ‪ ３‬ﻣ‪７‬ﺷﻮي اور ﺑﻴﺎ ﺑﻠ‪８５‬ي؟‬
‫اﻟﻒ( د دې ﻟﭙﺎره ﭼ‪ ３‬اﮐﺴﻴﺠﻦ ﺳﻮ‪＄‬ﻲ‬
‫ب( د ﺳﻮ‪＄‬ﻴﺪو ﻟﭙﺎره اﮐﺴﻴﺠﻦ ﺿﺮوري دي‬
‫ج( ‪＄‬ﮑﻪ ﭼ‪ ３‬اﮐﺴﻴﺠﻦ اور وژﻧﻲ‬
‫د( د اﻟﻒ ‪＄‬ﻮاب ﺳﻢ دي‬
‫‪ ٢٣‬د ﺑﺎروﺗﻮ ﭘﻪ ﺟﻮړوﻟﻮ ﮐ‪ ３‬د ﻻﻧﺪې ﮐﻮﻣﻮ ﻋﻨﺼﺮوﻧﻮ ﻣﺮﮐﺒﺎت ﭘﻪ ﮐﺎروړل ﮐﻴ‪８‬ي؟‬
‫ب( د ﻧﺎﻳﺘﺮوﺟﻦ ﻣﺮﮐﺒﺎت‬ ‫اﻟﻒ( ﻫﺎﻳﺪروﺟﻦ‬
‫د( ﻛﺎرﺑﻦ‬ ‫ج( اﻛﺴﻴﺠﻦ‬
‫‪ ٢٤‬ـ ﮐﻮﻣﻪ ﻣﺎده د ﮐﻮروﻧﻮ ﭘﻪ ﺗﻮدوﻟﻮ ﮐ‪ ３‬ﮐﺎروي؟‬
‫ب( اﻛﺴﻴﺠﻦ‬ ‫اﻟﻒ( ﻛﺎرﺑﻦ‬
‫د( ﻧﺎﻳﺘﺮوﺟﻦ‬ ‫ج( ﻫﺎﻳﺪروﺟﻦ‬
‫‪ ٢٥‬ـ د ﻟﺮﮔﻴﻮ ﻧﻴﻤ‪７／‬ي ﺳﻮ‪＄‬ﻴﺪﻟﻮ ＇ﺨﻪ ‪ ..........‬ﻻﺳﺘﻪ را‪＄‬ﻲ‪.‬‬
‫ب( دﻟﺮ‪－‬ﻴﻮ ﺳﮑﺎره‬ ‫اﻟﻒ( ‪－‬ﺮاﻓﻴﺖ‬
‫د( ﺗﻮرﮐﻰ‬ ‫ج( د ډﺑﺮو ﺳﮑﺎره‬
‫د ﭘﻮ＊ﺘﻨ‪ ３‬ﻧﻤﺮه د اړوﻧﺪ ‪＄‬ﻮاب ﺗﺮ ﻣﺨ‪ ３‬ﻟ‪５‬ﻨﺪﻳﻮ ﮐ‪ ３‬وﻟﻴﮑﺊ‪.‬‬
‫‪＄‬ﻮاﺑﻮﻧﻪ‬ ‫ﭘﻮ＊ﺘﻨ‪３‬‬
‫) ( اﻛﺴﻴﺠﻦ‬ ‫‪ -٢٦‬د اﻣﻮﻧﻴﺎ ﻓﻮرﻣﻮل دى‪.‬‬
‫) ( اﻟﻤﺎس‬ ‫‪ -٢٧‬ﻫﺎﻳﺪروﺟﻦ ﻧﻈﺮ ﻧﻮرو ‪－‬ﺎزوﻧﻮ ﺗﻪ ‪ ..........‬دى‪.‬‬
‫) ( ‪١٤‬‬ ‫‪ -٢٨‬ﭘﺮﺳﺘﻠﻲ ﭘﻴﮋﻧﺪﻟﻲ دى‪.‬‬
‫) ( ‪NH NO‬‬
‫‪4‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪ -٢٩‬د اﮐﺴﻴﺠﻦ او ﺳﻠﻔﺮ ﻟﻪ ﺗﻌﺎﻣﻞ ＇ﺨﻪ د ‪－ ............‬ﺎز ﺟﻮړ‪８４‬ي‪.‬‬
‫) ( ‪SO‬‬
‫‪2‬‬
‫‪ -٣٠‬اﻣﻮﻧﻴﻢ ﻧﺎﻳﺘﺮاﻳﺖ دى‪.‬‬
‫) (‪NH3‬‬ ‫‪ -٣١‬د ﻧﺎﻳﺘﺮوﺟﻦ اﺗﻮﻣﻲ ﮐﺘﻠﻪ ‪ .........‬ده‪.‬‬
‫‪ -٣٢‬د ﮐﺎرﺑﻦ ډﻳﺮ ﻣﻬﻢ ﻣﺮﮐﺐ د ‪＄‬ﻤﮑ‪ ３‬ﭘﻪ ﭼﺎﭘﻴﺮه ﻫﻮا ﮐ‪ ３‬ﻋﺒﺎرت دى ﻟﻪ‪ ( ) ....‬ﻣﺘﺎن‬
‫) ( ‪CO2‬‬ ‫‪ -٣٣‬ﻫﻐﻪ ﮐﺎرﺑﻦ ﭼ‪ ３‬ﭘﻪ ‪－‬ﺎ‪１‬ﻮ ﮐ‪ ３‬ﮐﺎرول ﮐﻴ‪８‬ي ‪ .................‬ﺑﻮﻟﻲ‪.‬‬
‫) ( ﺳﭙﮏ‬ ‫‪ ................ -٣٤‬ﻳﻮ ﻋﻀﻮي ﻣﺮﮐﺐ دى‪.‬‬
‫) ( ‪NaOH‬‬
‫‪74‬‬