ÔN TẬP VĂN BẢN: SANG THU – HỮU THỈNH - Thủ pháp nhân hóa : “Sương chùng chình qua
ủ pháp nhân hóa : “Sương chùng chình qua ngõ” khiến cho hình ảnh
Bài 1: Mở đầu một bài thơ có câu: “Bỗng nhận ra hương ổi” :
1- Chép lại khổ thơ đầu bài thơ. Cho biết tên tác giả, bài thơ, hoàn cảnh sáng
tác?
-> Gợi ý :
“Bỗng nhận ra hương ổi
Phả vào trong gió se
Sương chùng chình qua ngõ
Hình như thu đã về.”
- Tác giả : Hữu Thỉnh
- HCST : Viết cuối năm 1977, khi đất nước đã thống nhất
2- Chỉ ra những tín hiệu đầu tiên của mùa thu, em có nhận xét gì về những tín
hiệu đó? Trước những tín hiệu đầu tiên của mùa thu, tác giả có cảm xúc gì?
-> Gợi ý : Những tín hiệu đầu tiên của mùa thu : “hương ổi”, “gió se”,
“sương thu”
- Nhận xét : Đó đều là những hình ảnh bình dị, thân thuộc đặc trưng của mùa
thu vùng đồng bằng Bắc Bộ
Trong đó “hương ổi” và “gió se” là những hình ảnh vô hình được cảm nhận
lần lượt bằng khứu giác và xúc giác, “sương thu” được cảm nhận bằng thị
giác. Đặc biệt, “hương ổi” – hình ảnh gợi liên tưởng đến một miền quê yên
bình ở đồng bằng Bắc Bộ - lần đầu được đi vào thơ thu, là một hình ảnh mới
mẻ, trở thành phong vị riêng trong thơ thu của Hữu Thỉnh
- Cảm xúc của tác giả trước những tín hiệu đầu tiên của mùa thu : ngạc nhiên
đến ngỡ ngàng trước những tín hiệu đầu tiên báo thu về, cảm thấy mơ hồ,
không chắc chắn, chưa dám tin hẳn vào sự hiện hữu của mùa thu và bâng
khuâng, xao xuyến trước khoảnh khắc giao mùa
3- Tìm thành phần biệt lập có trong khổ thơ và nêu tác dụng?
-> Gợi ý : Thành phần biệt lập có trong khổ thơ trên là thành phần tình thái :
“hình như”
-Tác dụng : + Thể hiện sự mơ hồ, không chắc chắn, chưa dám tin hẳn vào sự
hiện hữu của mùa thu
+ Bộc lộ cảm xúc bâng khuâng, xao xuyến trước khoảnh khắc giao
mùa
4- Em hãy chỉ ra các biện pháp tu từ có trong khổ thơ em vừa chép và nêu tác
dụng?
-> Gợi ý : Biện pháp tu từ được sử dụng :
- Biệp pháp đảo ngữ : Sử dụng động từ “bỗng” diễn tả sự bất ngờ, như một từ
để thu hút tất cả các giác quan phải chú ý tới những dấu hiệu thu sang
những màn sương giống như cô gái mong manh, tinh khôi vẫn còn ngập ngừng
trong từng bước đi của mình -> Hình ảnh đẹp về nàng thu mơ mộng, thanh tao
5- Có thể thay thế từ “phả” bằng từ “tỏa” được không? Vì sao?
-> Gợi ý : Không thể thay thế từ “phả” bằng từ “tỏa” bởi vì :
- Từ “phả” nghĩa là bốc mạnh hoặc tỏa ra thành luồng là động từ có sắc thái
mạnh hơn động từ “tỏa”. Như thế mới diễn tả được mùi vị của hương ổi chín
đậm trong gió, mạnh mẽ chiếm lấy tâm trí của con người, mùi hương đó quyện
thành luồng, hương thơm như sánh lại
- “tỏa” sẽ gợi ra sự lan tỏa về mùi hương trong không gian, hương ổi sẽ không
thể kích thích và gây ấn tượng mạnh với người cảm nhận
-> Tác giả muốn gây ấn tượng mạnh với người đọc về sự tập trung khi cảm
nhận hương vị đặc trưng của mùa thu
6-Trong bài thơ có câu “Sương chùng chình qua ngõ”. Hãy giải nghĩa từ
“chùng chình” và nêu cái hay cuả việc sử dụng từ đó?
-> Gợi ý : “chùng chình” nghĩa là cố ý chậm lại. Cái hay của việc dùng từ
“chùng chình” là gợi hình ảnh màn sương giăng mắc, chuyển động chầm chậm
nơi đường thôn ngõ xóm hay chính là khoảnh khắc giao mùa từ hạ sang thu.
Nó còn nhân hóa màn sương, khiến sương thu trở nên có hồn, cũng biết cố ý
chậm lại như muốn níu kéo bước đi của thời gian
7-Trong bài thơ, tác giả chỉ sử dụng duy nhất một dấu chấm ở câu kết bài. Em
hãy lí giải vì sao?
-> Gợi ý : Trong bài thơ, tác giả chỉ sử dụng duy nhất một dấu chấm ở câu kết
bài. Đây là một dụng ý nghệ thuật của tác giả :
- Nó thể hiện sự tiếp nối liền mạch trong chuyển biến của cảnh vật lúc thu về,
từ mơ hồ đến rõ nét, từ phạm vi hẹp đến rộng
- Nó thể hiện sự tiếp nối liền mạch trong cảm xúc của tác giả từ bất ngờ, ngỡ
ngàng, đến say sưa ngây ngất, đến trầm ngâm suy từ trước chuyển biến nhẹ
nhàng của cảnh vật
8 -Viết đoạn văn ngắn nêu cảm nhận của em về khổ thơ em vừa chép (Sử
dụng lời dẫn trực tiếp và thành phần biệt lập, gạch chân)
-> Gợi ý : Cảm nhận tinh tế của tác giả trước những tín hiệu thu về trong
không gian gần và hẹp
“Bỗng nhận ra hương ổi
Phả vào trong gió se
Sương chùng chình qua ngõ
Hình như thu đã về.”
*Tín hiệu thu về :
- Cảm nhận tín hiệu giao mùa bằng khứu giác :
+ “hương ổi” : hương vị của những ngày chớm thu. Đó là hương thơm mộc
mạc quen thuộc của làng quê
+ Từ “phả” : hương thơm như sánh lại, luồn vào trong gió và gợi cho ta hình
dung cụ thể hương ổi chín và sự vận động nhẹ nhàng của gió đưa hương
- Cảm nhận bằng xúc giác : “gió se” : là cơn gió heo may lành lạnh
- Cảm nhận bằng thị giác :
+ “Sương chùng chình” : từ láy “chùng chình” kết hợp hình ảnh nhân hóa ->
Khiến hạt sương sớm mai nhỏ li ti ấy như có tâm hồn, như “cố ý” chậm lại khi
bước chân qua ngưỡng cửa của mùa thu
+ “ngõ” : ở đây là ngõ thực của làng quê nhưng có lẽ còn là con ngõ thông
qua giữa hai mùa thu-hạ
*Cảm xúc của nhà thơ :
- Từ “Bỗng” : ngỡ ngàng, đột ngột, bất ngờ
- Thành phần tình thái “Hình như” : diễn tả tâm trạng mong manh, mơ hồ,
chưa rõ ràng về một mùa thu đã về từ lúc nào
-> Bằng sự cảm nhận tinh tế, nhạy cảm, nhà thơ chợt tìm được dáng hình của
mùa thu trong cái không gian vẫn còn sót lại của mùa hạ
=> Bằng tất cả các giác quan, thơ đầu là những cảm nhận tinh tế của nhà thơ
về cảnh sang thu của đất trời trong không gian gần và hẹp
Bài 2: Cho câu thơ sau: “Sông được lúc dềnh dàng”
1- Hãy chép tiếp những câu thơ còn lại để hoàn thiện khổ thơ? Nêu nội dung
chính của khổ thơ em vừa chép?
-> Gợi ý :
“Sông được lúc dềnh dàng
Chim bắt đầu vội vã
Có đám mây mùa hạ
Vắt nửa mình sang thu”
- Nội dung chính của khổ thơ : Cảm nhận của tác giả trước những bước
chuyển mùa của đất trời lúc hạ sang thu trong không gian dài và rộng
2- Chỉ ra sự thay đổi trong không gian nghệ thuật ở khổ thơ thứ hai so với khổ
thơ thứ nhất?
-> Gợi ý : Sự thay đổi trong không gian nghệ thuật ở khổ thơ thứ hai so với
khổ thơ thứ nhất là : Nếu ở khổ một, không gian rất gần và hẹp thì sang khổ
thơ thứ hai không gian ấy đã rộng hơn, cao hơn
3- Em hãy chỉ ra các biện pháp tu từ có trong khổ thơ em vừa chép và nêu tác
dụng?
-> Gợi ý :
- Nhân hóa : + Từ láy “dềnh dàng” khiến dòng sông hiện lên thật hiền hòa,
gửi gắm trong đó 1 nỗi trầm tư sâu lắng
+ Từ láy “vội vã” đã gợi lên hình ảnh những cách chim gấp gáp,
hối hả bay về phương Nam để tránh rét khi cái lạnh sắp về
- Đối lập “dềnh dàng” và “vội vã” -> miêu tả chuyển động ngược chiều của
sự vật trong cùng 1 thời điểm, giúp ta thấy được bước chân của mùa thu không
còn bảng lảng, mơ hồ như khổ một mà rõ nét, sinh động
- Nhân hóa + ẩn dụ : “đám mây mùa hạ” + “vắt nửa mình sang thu” -> gợi
hình ảnh đám mây duyên dáng như dải lụa vắt giữa 2 mùa thu-hạ
-> Qua đó ta thấy sự tinh tế của nhà thơ, biến cái vô hình trở nên hữu hình
-> Tình yêu thiên nhiên sâu sắc của Hữu Thỉnh
4- Nêu cảm nhận của em về hình ảnh “đám mây mùa hạ/ Vắt nửa mình sang
thu”, bằng một đoạn văn ngắn có sử dụng thành phần biệt lập.
-> Bài làm mẫu :
“Có đám mây mùa hạ
Vắt nửa mình sang thu”
Vẫn là hình ảnh mây trời quen thuộc lúc thu sang nhưng nhà thơ không chú ý
miêu tả màu trời, sắc mây mà lấy trạng thái “vắt nửa mình” của mây để miêu
tả không gian, thời gian lúc giao mùa. Không gian như chia làm hai nửa một
nửa là mùa hạ chưa qua và một nửa là mùa thu đang tới. Và đám mây - cây
cầu dải lụa vắt ngang đôi bờ thu hạ, một nửa còn ở khung trời mùa hạ, một
nửa vương sang khoảng trời mùa thu. Chính trạng thái một nửa ấy khiến ranh
giới giữa hai mùa như bị xóa nhòa. Đó cũng là khoảnh khắc giao mùa kì diệu
mà thi nhân vừa chớp được trong khoảnh khắc. Nhà thơ thật sáng tạo khi lấy
không gian để miêu tả thời gian. Câu thơ vì vậy cũng sống động hơn, giàu chất
tạo hình hơn, gây ấn tượng đậm nét hơn trong lòng người đọc.
5- Cảm nhận của em về nghệ thuật và nội dung của khổ thơ em vừa chép?
-> Gợi ý :
*Nội dung : Tín hiệu báo thu về trong không gian dài, cao, rộng
*Nghệ thuật :
- Nhân hóa : + Từ láy “dềnh dàng” khiến dòng sông hiện lên thật hiền hòa,
gửi gắm trong đó 1 nỗi trầm tư sâu lắng
+ Từ láy “vội vã” đã gợi lên hình ảnh những cách chim gấp gáp,
hối hả bay về phương Nam để tránh rét khi cái lạnh sắp về
- Đối lập “dềnh dàng” và “vội vã” -> miêu tả chuyển động ngược chiều của
sự vật trong cùng 1 thời điểm, giúp ta thấy được bước chân của mùa thu không
còn bảng lảng, mơ hồ như khổ một mà rõ nét, sinh động
- Nhân hóa + ẩn dụ : “đám mây mùa hạ” + “vắt nửa mình sang thu” -> gợi
hình ảnh đám mây duyên dáng như dải lụa vắt giữa 2 mùa thu-hạ
-> Qua đó ta thấy sự tinh tế của nhà thơ, biến cái vô hình trở nên hữu hình
-> Tình yêu thiên nhiên sâu sắc của Hữu Thỉnh
Bài 3: Đọc đoạn thơ sau và trả lời các câu hỏi bên dưới:
“Vẫn còn bao nhiêu nắng
Đã vơi dần cơn mưa
Sấm cũng bớt bất ngờ
Trên hàng cây đứng tuổi.”
(Hữu Thỉnh- Sang Thu)
1-Nêu ý nghĩa nhan đề và mạch cảm xúc của bài “Sang thu”
-> Gợi ý :
- Ý nghĩa nhan đề : Nhan đề sử dụng phép đảo ngữ. Tác giả đảo động từ
“sang” lên trước danh từ “thu” để nhằm nhấn mạnh sự vận động, chuyển biến
của đất trời cũng như sự vận động trong cảm xúc của con người trong giây
phút giao mùa từ hạ sang thu
- Mạch cảm xúc : Vận động theo bước đi của mùa thu : bắt đầu từ những tín
hiệu mong manh, mơ hồ đến hữu hình, rõ nét, vận động trong cảm xúc của con
người từ ngỡ ngàng đến đắm say, chiêm nghiệm
2- Em hiểu thế nào về các hình ảnh “nắng, mưa, sấm, hàng cây đứng tuổi”?
-> Gợi ý :
- “nắng” : Chính là biểu tượng của tuổi trẻ, là sức sống ngùn ngụt, là những
khát khao cháy bỏng, là biểu tượng về ý chí, về sức sống cuồng nhiệt của cuộc
đời
- “mưa” : Các trở ngại, khó khăn đã nhẹ bớt đi
- “sấm” : Biểu tượng cho giông tố, khó khăn, những bất thường của ngoại
cảnh. Là hiện tượng của thiên nhiên
- “hàng cây đứng tuổi” : Là biểu tượng cho sự từng trải, chín chắn của con
người. Là hàng cây lâu năm đã bao mùa không thay lá
3- Từ “vẫn, đã, còn” thuộc từ loại gì? Nêu tác dụng của các từ đó trong khổ
thơ?
-> Gợi ý :
- Từ “vẫn, đã, còn” thuộc từ loại : phó từ
-> Tác dụng : diễn tả được sự biến chuyển của các hiện tượng tự nhiên, hạ
nhạt dần, thu đậm nét hơn
4- Phân tích nghĩa tường minh và hàm ý trong 2 câu thơ kết của bài thơ “Sang
thu”?
-> Gợi ý :
 - Nghĩa tường minh: , tiếng sấm là dấu hiệu của những cơn mưa rào mùa hạ.
Sang thu, tiếng sấm nhỏ dần, không đủ sức làm lay động hàng cây đã bao mùa
thay lá
- Nghĩa hàm ý: chỉ những biến động thất thường của ngoại cảnh, của cuộc đời,
cho những gian nan, thử thách mà con người gặp phải trong cuộc đời. “hàng
cây đứng tuổi”: phép nhân hóa gợi cái xế chiều của đời người, gợi hình ảnh
những con người đã trưởng thành, trầm tình và vững vàng hơn. Con người khi
đã trưởng thành sẽ hiểu biết hơn, bình tĩnh, ung dung hơn trước mọi đổi thay,
biến động của cuộc đời.
5- Cảm nhận của em về khổ thơ trên, có câu văn sử dụng một thành phần phụ
chú đã học?
-> Bài làm mẫu :
Vẫn là khoảnh khắc sang thu song thu ngày một đậm nét và hạ ngày một
nhạt dần. Bước đi thời gian một lần nữa được thể hiện trong khổ thơ thứ ba
của bài:
“Vẫn còn bao nhiêu nắng
Đã vơi dần cơn mưa
Sấm cũng bớt bất ngờ
Trên hàng cây đứng tuổi.”
Những hiện tượng nắng, mưa, sấm là đặc trưng của thời tiết mùa hạ. Nhưng
những hiện tượng ấy xuất hiện với mức độ giảm dần vẫn còn, vơi dần, bớt thì
đó lại là dấu hiệu của mùa thu. Một lần nữa, thi nhân lại mượn sự thay đổi của
hiện tượng tự nhiên để diễn tả bước đi thời gian. Thu về, dù vẫn còn bao nhiêu
nắng nhưng cũng ko phải thứ nắng chói chang, gay gắt của mùa hạ. Những
cơn mưa rào cũng ít dần. Cùng với đó là sự thưa thớt của những cơn sấm
động. Sấm không còn đủ sức làm lay động cây lá. Hình ảnh thơ tả thực hiện
tượng tự nhiên lúc sang thu. Cái thực ấy được diễn tả qua những cảm nhận thật
tinh tế. Song câu thơ đâu chỉ mang ý nghĩa tả thực. Nghệ thuật nhân hóa ở từ
ngữ bất ngờ, đứng tuổi khiến ta liên tưởng tới con người. Câu thơ vì thế còn
gợi lớp nghĩa tượng trưng. Thu sang, cái náo động của thiên nhiên bớt đi nhiều
giống như đời người lúc sang thu, đã qua thời nông nổi. Sấm phải chăng là
những biến động bất thường của ngoại cảnh. Hàng cây đứng tuổi là hình ảnh
con người đã trải qua nhiều biến cố thử thách. Khi con người trải nghiệm
nhiều sẽ trở nên hiểu mình, hiểu người, hiểu đời hơn; con người sẽ bình tĩnh
đón nhận mọi biến cố trong cuộc đời. Vậy là trước khoảnh khắc thu sang, lòng
người không chỉ rung động trước biến chuyển mơ hồ huyền ảo của tự nhiên
mà còn nảy sinh những chiêm nghiệm suy tư về cuộc đời, con người. Sự sâu
sắc của bài thơ chính là ở đó.