NGHIÊN CỨU - TRAO ĐỔI

LÊ VĂN TRANH *
Tóm tắt: Tạo lập, duy trì môi trường cạnh tranh lành mạnh, bình đẳng giữa các doanh nghiệp trên
thị trường, nâng cao hiệu quả kinh tế, phúc lợi xã hội và bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng là một trong
những mục tiêu quan trọng của Luật Cạnh tranh. Muốn vậy, Luật Cạnh tranh phải kiểm soát được các
hành vi phản cạnh tranh, tiềm ẩn rủi ro, gây phương hại đến thị trường cho dù hành vi đó được thực
hiện ở đâu. Bài viết làm rõ phạm vi điều chỉnh trong Luật Cạnh tranh của Việt Nam; liên hệ quy định
quốc tế về vấn đề này cũng như bình luận về tính khả thi của quy định mở rộng phạm vi điều chỉnh trong
Luật Cạnh tranh của Việt Nam. Qua đó, bài viết khẳng định việc áp dụng pháp luật cạnh tranh bên
ngoài lãnh thổ để bảo vệ cạnh tranh trong nước là tương đối phổ biến trong pháp luật cạnh tranh hiện
nay; đồng thời nhấn mạnh sự cần thiết phải tạo lập hành lang pháp lí, nguồn lực, sự quyết tâm, tính
chuyên nghiệp cũng như mối liên hệ, hỗ trợ giữa các cơ quan cạnh tranh để hiện thực hoá quy định này.
Từ khoá: Kinh nghiệm; Luật Cạnh tranh; phạm vi điều chỉnh
Nhận bài: 06/10/2020 Hoàn thành biên tập: 24/9/2021 Duyệt đăng: 24/9/2021
REGULATION SCOPE OF COMPETITION LAW: THE LAW OF VIETNAM AND
INTERNATIONAL EXPERIENCE
Abstract: Creating and maintaining a healthy and equal competitive environment among businesses
in the market, improving economic efficiency, social welfare and protecting consumers' interests are
among the most important goals of the Competition Law. To achievethe the goals, the Competition Law
must control anti-competitive, potentially risky and harmful acts to the market no matter where such acts
are performed. The article clarifies the regulation scope of the Competition Law of Vietnam; refering to
international regulations on this issue as well as commenting on the feasibility of the legal provision on
expanding the regulation scope of Vietnam's Competition Law. Thereby, the article affirms that the
application of competition law outside the country territory to protect domestic competition is relatively
common in the current competition law; it also emphasizes the need to create a legal framework,
resources, determination, professionalism as well as relationships and support between competition
authorities to realize this legal provision.
Keywords: Experience; the Competition Law; regulation scope
Received: Oct 6th, 2020; Editing completed: Sept 24th, 2021; Accepted for publication: Sept 24th, 2021

1. Phạm vi điều chỉnh theo Luật Cạnh
tranh của Việt Nam
Phạm vi điều chỉnh một đạo luật về cạnh
tranh thường được xác định theo các dạng:
* Thạc sĩ, Trường Đại học Luật Thành phố Hồ Chí Minh
E-mail: lvtranh@hcmulaw.edu.vn
“vật chất”, “lãnh thổ” hoặc theo “ngưỡng”,
mỗi dạng xác định có những đặc trưng riêng.
Phạm vi điều chỉnh theo dạng “vật chất”
dùng để chỉ giới hạn các quan hệ cạnh tranh
trong xã hội mà đạo luật cạnh tranh điều
chỉnh, còn phạm vi điều chỉnh theo “lãnh
thổ” thường giới hạn phạm vi áp dụng theo

62 TẠP CHÍ LUẬT HỌC SỐ 9/2021


nguyên tắc nội bộ quốc gia. Trong khi đó,
phạm vi điều chỉnh xét theo “ngưỡng” được
hiểu không phải hành vi nào cũng cần kiểm
soát mà chỉ can thiệp khi hành vi đó đạt đến
một “ngưỡng” nhất định theo các tiêu chí
kinh tế như thị phần, sức mạnh thị trường, rào
cản gia nhập thị trường.
Điều 1 Luật Cạnh tranh năm 2018 của
Việt Nam quy định về phạm vi điều chỉnh
như sau:“Luật này quy định về hành vi hạn
chế cạnh tranh, tập trung kinh tế gây tác
động hoặc có khả năng gây tác động hạn chế
cạnh tranh đến thị trường Việt Nam; hành vi
cạnh tranh không lành mạnh; tố tụng cạnh
tranh; xử lí vi phạm pháp luật về cạnh tranh;
quản lí nhà nước về cạnh tranh”. Theo đó,
Luật Cạnh tranh quy định về sáu nội dung:
Một là về hành vi hạn chế cạnh tranh.
Hành vi hạn chế cạnh tranh là hành vi gây
tác động hoặc có khả năng gây tác động hạn
chế cạnh tranh, tác động này có thể dẫn đến
hệ quả loại trừ, làm giảm, sai lệch hoặc cản
trở cạnh tranh trên thị trường. Hành vi hạn
chế cạnh tranh bao gồm ba hành vi: 1) thỏa
thuận hạn chế cạnh tranh; 2) lạm dụng vị trí
thống lĩnh thị trường; 3) lạm dụng vị trí độc
quyền. Hành vi hạn chế cạnh tranh thường
mang bản chất “bất thường”, ít nhiều gây tác
động hoặc có khả năng tác động đến tính
lành mạnh, bình thường trong kinh doanh, vì
vậy pháp luật cạnh tranh luôn có xu hướng
kiểm soát chặt các dạng hành vi này.
Hai là về tập trung kinh tế. Về bản chất,
tập trung kinh tế là hành vi tích tụ, cộng
hưởng sức mạnh thị trường của doanh
nghiệp để hình thành chủ thể mới nhằm
thích ứng hoặc nâng cao năng lực cạnh tranh
trước những thay đổi của thị trường. Hành vi
tập trung kinh tế trong Luật Cạnh tranh bao
TẠP CHÍ LUẬT HỌC SỐ 9/2021
NGHIÊN CỨU - TRAO ĐỔI
gồm các hình thức: sáp nhập doanh nghiệp;
hợp nhất doanh nghiệp; mua lại doanh
nghiệp; liên doanh giữa các doanh nghiệp và
các hình thức tập trung kinh tế khác theo quy
định của pháp luật.
Ba là về cạnh tranh không lành mạnh.
Hành vi cạnh tranh không lành mạnh là hành
vi của doanh nghiệp trái với nguyên tắc thiện
chí, trung thực, tập quán thương mại và các
chuẩn mực khác trong kinh doanh, gây thiệt
hại hoặc có thể gây thiệt hại đến quyền và
lợi ích hợp pháp của doanh nghiệp khác.
Cạnh tranh trong kinh doanh là quyền của
chủ thể kinh doanh nhằm tìm kiếm lợi
nhuận, lợi thế cho mình, thực tế cho thấy
thông qua cạnh tranh có thể thúc đẩy sự phát
triển kinh tế và gia tăng phúc lợi xã hội. Tuy
vậy, để cân bằng lợi ích của các chủ thể,
Luật Cạnh tranh đã đặt ra những quy định
nhằm ngăn chặn, cấm đoán các hành vi cạnh
tranh mang tính “không lành mạnh” hoặc
“bất chính” trong kinh doanh như quy định
tại Điều 45 của Luật Cạnh tranh năm 2018.
Bốn là về tố tụng cạnh tranh. Tố tụng
cạnh tranh là hoạt động điều tra, xử lí vụ
việc cạnh tranh và giải quyết khiếu nại quyết
định xử lí vụ việc cạnh tranh theo trình tự,
thủ tục của pháp luật cạnh tranh. Tố tụng
cạnh tranh là hoạt động của cơ quan, tổ
chức, cá nhân theo trình tự, thủ tục điều tra,
xử lí vụ việc cạnh tranh (quy trình tố tụng
cạnh tranh có phiên điều trần, các bên có
quyền tranh luận, trình bày ý kiến của mình).
Năm là về xử lí vi phạm pháp luật cạnh
tranh. Với quy định này, các hành vi có dấu
hiệu vi phạm pháp luật về cạnh tranh sẽ bị điều
tra, xử lí theo quy định của pháp luật cạnh
tranh. Đó có thể là vụ việc hạn chế cạnh tranh,
vụ việc vi phạm quy định về tập trung kinh tế
63
NGHIÊN CỨU - TRAO ĐỔI
hoặc vụ việc cạnh tranh không lành mạnh.
Việc giải quyết vụ việc cạnh tranh phải theo
thủ tục tố tụng cạnh tranh với tính chất “bán tư
pháp”(1) do cơ quan có thẩm quyền tiến hành.
Sáu là về quản lí nhà nước về cạnh tranh.
Với vai trò của mình, chính sách cạnh tranh
được ban hành nhằm tạo lập, duy trì môi
trường cạnh tranh lành mạnh, công bằng,
bình đ ng, minh bạch. Theo đó, Chính phủ
thống nhất quản lí nhà nước về cạnh tranh,
Bộ Công thương là cơ quan đầu mối giúp
Chính phủ; các bộ, cơ quan ngang bộ, trong
phạm vi nhiệm vụ, quyền hạn của mình có
trách nhiệm phối hợp với Bộ Công thương
thực hiện quản lí nhà nước về cạnh tranh.
Nguyên tắc này cho thấy, nhà nước đóng vai
trò trung tâm, trọng tâm trong hoạt động bảo
vệ cạnh tranh trên thị trường thông qua địa
vị pháp lí của cơ quan cạnh tranh.
Xét về mặt kĩ thuật, thông qua phạm vi
điều chỉnh của Luật Cạnh tranh, có thể thấy
Luật này được xây dựng theo hướng tích hợp
hai trong một (gồm cả luật nội dung và luật
hình thức). Đây là cách tiếp cận mới trong kĩ
thuật lập pháp hiện nay và nó phù hợp với
tính đặc thù, liên ngành của Luật Cạnh tranh,
đồng thời “đã thể hiện được mục tiêu xây
dựng Luật Cạnh tranh Việt Nam khá tương
đồng với các quốc gia trên thế giới”.(2) Tuy
vậy, cũng cần thừa nhận rằng kĩ thuật này chỉ
(1). Tính chất này được hiểu là cơ quan cạnh tranh
vừa là cơ quan hành chính, chịu trách nhiệm thực thi
các chính sách pháp luật, đồng thời vừa là cơ quan
hoạt động mang tính tài phán khi có quyền ra quyết
định điều tra, xử phạt, đưa ra các biện pháp chế tài đối
với chủ thể có hành vi vi phạm pháp luật.
(2). Bộ Thương mại, Luật về cạnh tranh và chống độc
quyền của một số nước và vùng lãnh thổ trên thế giới,
Tài liệu tham khảo của Ban soạn thảo Luật Cạnh
tranh và chống độc quyền, 2001, tr. 15.
64
phù hợp với những đạo luật có ít chế định, còn
Bộ luật Dân sự hoặc Bộ luật Hình sự là những
đạo luật khó có thể tiếp cận theo cách này.
Có thể nói, điểm nổi bật nhất trong phạm
vi điều chỉnh của Luật Cạnh tranh năm 2018
là mở rộng phạm điều chỉnh khi “Luật này
quy định về hành vi hạn chế cạnh tranh, tập
trung kinh tế gây tác động hoặc có khả năng
gây tác động hạn chế cạnh tranh đến thị
trường Việt Nam” (Điều 1). Điều này có nghĩa
những hành vi hạn chế cạnh tranh, tập trung
kinh tế xảy ra trong hay ngoài lãnh thổ Việt
Nam nếu chúng gây tác động hoặc có khả
năng gây tác động hạn chế cạnh tranh đến thị
trường Việt Nam thì đều có thể bị xem xét
xử lí. Sự cần thiết phải bổ sung quy định này
trong Luật Cạnh tranh xuất phát từ một trong
những nguyên nhân là thời gian qua đã xuất
hiện những hành vi như thoả thuận ấn định
giá, phân chia thị trường hay các giao dịch
mua bán, sáp nhập được thực hiện ở ngoài
lãnh thổ Việt Nam nhưng có tác động ảnh
hưởng nhất định tới nước ta. Một số trường
hợp đã diễn ra như(3): năm 2014, Tập đoàn
Abbott (Hoa Kỳ) đã thực hiện thương vụ
M&A để nắm giữ hơn 99% cổ phần CFR
Pharmaceuticals và qua đó đã gián tiếp nắm
giữ cổ phần tại công ti dược Domesco (Việt Nam);
năm 2016 tập đoàn Central Group (Thái Lan)
đã hoàn tất chuyển nhượng toàn bộ hệ thống
siêu thị Big C tại Việt Nam từ Tập đoàn
Casino (Pháp) hoặc, năm 2018 thương vụ
Grab mua lại toàn bộ hoạt động kinh doanh
của Uber tại khu vực Đông Nam Á.(4)
(3). Bộ Công thương, Bản thuyết minh chi tiết Dự
thảo Luật Cạnh tranh (sửa đổi), 2017, tr. 3.
(4). Bộ Công thương Việt Nam, Grab mua lại hoạt
động kinh doanh của Uber tại khu vực Đông Nam Á,
trong đó có thị trường Việt Nam, https://moit.gov.
TẠP CHÍ LUẬT HỌC SỐ 9/2021

Các trường hợp trên tuy không đại diện
cho toàn bộ hành vi cạnh tranh, tác động hạn
chế cạnh tranh trên thị trường nhưng đã gây
lúng túng nhất định về hướng áp dụng cũng
như xử lí tại Việt Nam (bởi tính chưa rõ ràng
về phạm vi điều chỉnh của Luật Cạnh tranh
năm 2004). Cụ thể, Luật này quy định về
phạm vi điều chỉnh mang tính chung chung,
không rõ ràng là chỉ áp dụng trong lãnh thổ
Việt Nam hay là rộng hơn: “Luật này quy
định về hành vi hạn chế cạnh tranh, hành vi
cạnh tranh không lành mạnh, trình tự, thủ
tục giải quyết vụ việc cạnh tranh, biện pháp
xử lí vi phạm pháp luật về cạnh tranh” (Điều 1).
Không những vậy, tại Điều 2 Luật này đã
giới hạn đối tượng chỉ ở Việt Nam: “Luật
này áp dụng đối với: 1. Tổ chức, cá nhân
kinh doanh… hoạt động ở Việt Nam; 2. Hiệp
hội ngành nghề hoạt động ở Việt Nam”. Với
quy định này, cơ quan thực thi Luật Cạnh
tranh bị lúng túng hoặc thiếu cơ sở pháp lí
trước những hành vi phản cạnh tranh diễn ra
bên ngoài lãnh thổ nhưng lại có ảnh hưởng
tiêu cực đến thị trường Việt Nam. Điều này
vô tình đã làm giảm vai trò của Luật Cạnh
tranh, vì vậy đã từng có đề xuất “xem xét
kiểm soát các giao dịch được thực hiện ngoài
lãnh thổ Việt Nam nhưng có tác động gây hạn
chế cạnh tranh một cách đáng kể đến thị
trường Việt Nam”(5) để tăng khả năng phối
hợp, thực thi pháp luật cạnh tranh góp phần
hoàn thiện pháp luật cạnh tranh tiệm cận với
thông lệ quốc tế của các tổ chức lớn như
vn/tin-tuc/thi-truong-nuoc-ngoai/grab-mua-lai-hoat-
dong-kinh-doanh-cua-uber-tai-khu-vuc-dong-.html,
truy cập 17/8/2021.
(5). Phạm Trí Hùng, Hà Ngọc Anh, “Bản chất của tập
trung kinh tế và kiểm soát tập trung kinh tế”, Tạp chí
Khoa học pháp lí, số 5/2014, tr. 24.
TẠP CHÍ LUẬT HỌC SỐ 9/2021
NGHIÊN CỨU - TRAO ĐỔI
Ngân hàng Thế giới (World Bank), Tổ chức
Hợp tác và Phát triển kinh tế (OECD) hoặc
các hiệp định thương mại tự do thế hệ mới
(FTAs). Tuy vậy, vấn đề mở rộng phạm vi
theo hướng “xuyên biên giới” như trong Luật
Cạnh tranh năm 2018 của Việt Nam với quy
mô kinh tế còn nhỏ, kinh phí hoạt động cho
cơ quan cạnh tranh chuyên trách còn thấp thì
áp lực có thể lại gia tăng bởi hoạt động này
“luôn hao tốn nhiều nguồn lực”.(6)
Như vậy, căn cứ vào các tiêu chí “vật chất”,
“lãnh thổ” hoặc theo “ngưỡng” trong phạm vi
điều chỉnh của pháp luật cạnh tranh Việt
Nam, có thể thấy quy định có sự bao trùm
rộng, gồm nhiều tiêu chí khác nhau. Quy định
này có ý nghĩa nhất định trong việc kiểm soát,
ngăn ngừa, hoặc xử lí các hành vi làm
phương hại đến môi trường cạnh tranh, đặc
biệt là trong kỉ nguyên kĩ thuật số hiện nay.
2. Kinh nghiệm quốc tế về phạm vi
điều chỉnh của Luật Cạnh tranh
Trong Tờ trình của Chính phủ Việt Nam
về Luật Cạnh tranh(7) có nêu: “thực tiễn thời
gian qua cũng đã xuất hiện những hành vi
như thoả thuận ấn định giá, phân chia thị
trường hay các giao dịch mua bán, sáp nhập
được thực hiện ở ngoài lãnh thổ Việt Nam
nhưng có tác động ảnh hưởng nhất định tới
thị trường trong nước”. Kinh nghiệm quốc tế
cho thấy, để đối phó với thực trạng này nhiều
quốc gia đã mở rộng phạm vi điều chỉnh của
Luật Cạnh tranh trên nguyên tắc đánh giá tác
động của một hành vi cạnh tranh nếu hành vi
này gây ảnh hưởng đến thị trường nội địa.
(6). Hà Thị Thanh Bình, “Thông báo tập trung kinh tế
trong pháp luật cạnh tranh”, Tạp chí Khoa học pháp
lí, số 01/2019, tr. 22.
(7). Tờ trình về Dự án Luật Cạnh tranh (sửa đổi) số
377/TTr-CP ngày 06/9/2017 của Chính phủ.
65
NGHIÊN CỨU - TRAO ĐỔI
Về lí luận, áp dụng và thực thi nội luật
gắn liền với phạm vi lãnh thổ quốc gia hay
còn gọi nguyên tắc lãnh thổ là một nguyên tắc
truyền thống, lâu đời đã được thừa nhận rộng
rãi trên thế giới. Theo đó, trong phạm vi lãnh
thổ của mình, mỗi quốc gia có quyền tối
thượng về lập pháp, hành pháp và tư pháp,
tuy nhiên trong lĩnh vực cạnh tranh thì thuyết
ảnh hưởng (Effects Doctrine) được hiểu “một
quốc gia tuyên bố quyền tài phán đối với một
người không phải quốc gia đối với các hoạt
động bên ngoài lãnh thổ của mình...”(8) hoặc
“là một phần của luật công quốc tế, mở rộng
việc áp dụng luật địa phương trong một số
điều kiện đối với các hành động và cá nhân
bên ngoài lãnh thổ của nó, đã ảnh hưởng
đến nó”;(9) hoặc “Luật cạnh tranh có thể
được áp dụng ngoài lãnh thổ trong trường
hợp các hành động được thực hiện bên
ngoài một quốc gia có tác động trực tiếp và
đáng kể đến cạnh tranh trong nước”.(10)
Bản thân thuyết ảnh hưởng được thể hiện
ở hai góc độ(11) là Luật Cạnh tranh của quốc
gia có thể được áp dụng đối với các cá nhân,
doanh nghiệp nước ngoài có hành vi gây ảnh
hưởng trực tiếp tới môi trường cạnh tranh
hoặc người tiêu dùng trong nước (áp dụng
nội luật đối với cá nhân, doanh nghiệp nước
(8). https://www.oxfordreference.com/view/10.1093/oi/
authority.20110803095743360, truy cập 17/8/2021.
(9). Indig, Tamar and Gal, Michal, The Effects
Doctrine As a Basis for Extraterritorial Application
of the Israeli Competition Law, https://ssrn.com/
abstract=3781061, truy cập 17/8/2021.
(10). https://www.meti.go.jp/english/report/download
files/2011WTO/2-14-2ExcessiveExtraterritorial.pdf,
truy cập 18/8/2021.
(11). Phùng Văn Thành, “Nguyên tắc lãnh thổ và áp
dụng Luật Chống độc quyền”, Bản tin Cạnh tranh và
người tiêu dùng, Cục Quản lí Cạnh tranh, Bộ Công
thương), số 42/2013, tr. 29.
66
ngoài) hoặc Luật Cạnh tranh của quốc gia có
thể được áp dụng đối với cá nhân, doanh
nghiệp trong nước đóng ở nước ngoài có
hành vi phản cạnh tranh (đối với thị trường
trong nước hoặc nước ngoài). Có thể kh ng
định, áp dụng pháp luật cạnh tranh ngoài
lãnh thổ khi hành vi đó gây hạn chế cạnh
tranh cho nước sở tại là quy định không mới
“các nước như Hoa Kỳ, Đức, Singapore đã
quy định”,(12) thậm chí là phổ biến trong
những thập niên gần đây.
Tại Đông Nam Á, từ năm 2004, Luật
Cạnh tranh (Competition Act) của Singapore
có quy định áp dụng cho các hành vi hạn chế
cạnh tranh, tập trung kinh tế gây tác động hạn
chế cạnh tranh đến quốc gia này. Cụ thể, tại
Điều 33 quy định Luật Cạnh tranh được áp
dụng cho hành vi nêu trên, “Bất kể là - (a)
một thoả thuận được đề cập tại khoản 34 đã
diễn ra ngoài lãnh thổ Singapore; (b) một bên
nào đó tham gia thỏa thuận cư trú ngoài lãnh
thổ Singapore; (c) một vụ lạm dụng vị trí
thống lĩnh được đề cập tại Điều 47 diễn ra
bên ngoài lãnh thổ Singapore; (d) một vụ sáp
nhập dự kiến sẽ được thực hiện bên ngoài
lãnh thổ Singapore; (e) sáp nhập được đề cập
tại Điều 54 được tiến hành bên ngoài lãnh
thổ Singapore; (f) bất kì bên nào tham gia sáp
nhập dự kiến hoặc bất kì bên nào tham gia sáp
nhập đều ở bên ngoài lãnh thổ Singapore;
hoặc (g) bất kì vấn đề nào khác, phát sinh từ
thỏa thuận, vị trí thống trị, sáp nhập dự kiến
hoặc sáp nhập đã tiến hành đề cập ở trên diễn
ra ngoài lãnh thổ Singapore”.(13)
(12). Trường Đại học Ngoại thương, Giáo trình Luật
Cạnh tranh, Nxb. Giáo dục Việt Nam, Hà Nội,
2009, tr. 71.
(13). https://sso.agc.gov.sg/Act/CA2004, truy cập
18/8/2021.
TẠP CHÍ LUẬT HỌC SỐ 9/2021

Tại Hoa Kỳ, với lịch sử lâu đời của pháp
luật cạnh tranh, Hoa Kỳ đã quy định và xem
hành vi hạn chế cạnh tranh cho dù là hành vi
được thực hiện bên ngoài lãnh thổ nước này
thì vẫn được xem là tội phạm và hoàn toàn có
thể bị xử lí bởi Luật Chống độc quyền (The
Antitrust Laws).(14) Cụ thể, Điều 1 Luật
Chống độc quyền quy định: “Mọi hợp đồng,
kết hợp dưới hình thức uỷ thác hay nói cách
khác, hoặc âm mưu, hạn chế thương mại
hoặc thương mại giữa một số các tiểu bang,
hoặc với các quốc gia nước ngoài, được
tuyên bố là bất hợp pháp,(15) hoặc tại Điều 2
Luật này quy định: “Mọi người sẽ độc quyền,
hoặc cố gắng độc quyền, hoặc kết hợp hoặc
âm mưu với bất kì người nào khác hoặc
người khác, để độc quyền bất kì phần nào của
thương mại hoặc thương mại giữa một số
quốc gia, hoặc với các quốc gia nước ngoài,
sẽ bị coi là phạm tội nghiêm trọng”.(16) Cùng
với sự ra đời của Luật Chống độc quyền thì
việc áp dụng thuyết ảnh hưởng trong lĩnh vực
cạnh tranh cũng bắt đầu manh nha xuất hiện
tại Hoa Kỳ vào năm 1908 trong vụ chuối
(banana case). Trong vụ việc này, mặc dù
toàn bộ các hành vi bị kiện (hành vi thông
(14). Vào năm 1890, Quốc hội Hoa Kỳ đã thông qua
Luật này (hay còn gọi là Đạo luật Sherman) như một
“điều lệ toàn diện về tự do kinh tế nhằm duy trì sự
cạnh tranh tự do và không bị gò bó như quy tắc thương
mại”. Đạo luật này cấm “mọi hợp đồng, sự kết hợp
hoặc âm mưu hạn chế thương mại” và mọi “độc
quyền, cố gắng độc quyền, hoặc âm mưu hoặc sự kết
hợp để độc quyền”. Tham khảo tại: FTC, The Antitrust
Laws, https://www.ftc.gov/tips-advice/competition-
guidance/guide-antitrust-laws/antitrust-laws, truy cập
18/8/2021.
(15). http://www.linfo.org/sherman_txt.html, truy cập
18/8/2021.
(16). http://www.linfo.org/sherman_txt.html, truy cập
20/4/2021.
TẠP CHÍ LUẬT HỌC SỐ 9/2021
NGHIÊN CỨU - TRAO ĐỔI
đồng giá) xảy ra ở ngoài lãnh thổ Hoa Kỳ
nhưng nguyên đơn cho rằng chúng có tác
động ảnh hưởng trực tiếp đến thị trường Hoa
Kỳ bởi là nguyên nhân của sự duy trì mức giá
cao bất hợp lí (maintained unreasonable
prices) đối với các sản phẩm chuối. Theo đó,
Toà tối cao Hoa Kỳ đã từ chối đưa ra phán
quyết về sự việc dựa trên việc áp dụng
nguyên tắc lãnh thổ tuyệt đối truyền thống.(17)
Tuy nhiên, kể từ vụ thuốc lá (Tobaco
case) và sau đó là vụ Sisal(18) thì nguyên tắc
lãnh thổ đã được Tòa tối cao Hoa Kỳ giải
thích và vận dụng linh hoạt hơn theo cách
Tòa tối cao Hoa Kỳ có thể ra phán quyết đối
với các bị đơn dựa trên nguyên tắc mặc dù
hành vi thoả thuận bị điều tra được các cá
nhân nước ngoài thống nhất ở bên ngoài
nhưng phán quyết vẫn có thể được đưa ra nếu
hành vi thoả thuận được thực hiện hoặc có ý
định được thực hiện trong lãnh thổ Hoa Kỳ.
Đặc biệt, năm 1945 đã có một sự thay đổi
hoàn toàn cách tiếp cận bắt đầu từ vụ United
States v. Aluminum Co. of America (Alcoa),
theo phán quyết: “các bị cáo nước ngoài bị
buộc tội vi phạm Đạo luật Sherman bằng
cách thiết lập và điều hành một tập đoàn
nhôm quốc tế ở nước ngoài”.(19) Có thể nói
rằng, đây là “lần đầu tiên”(20) học thuyết ảnh
hưởng được áp dụng trên thực tế. Tiếp theo đó,
Hoa Kỳ cũng đã ban hành Đạo luật cải cách
(17). Phùng Văn Thành, tlđd, tr. 29.
(18). Phùng Văn Thành, tlđd, tr. 29.
(19). Roger P. Alford, The Extraterritorial Application
of Antitrust Laws: The United States and European
Community Approaches, 33 Va. J. Int'l L. 1 (1992-
1993), tr. 8.
(20). Trần Hoàng Nga, “Từ kinh nghiệm của Hoa Kỳ
và Liên minh châu Âu, bàn luận về nguyên tắc áp
dụng ngoài lãnh thổ của Luật cạnh tranh Việt Nam”,
Tạp chí Khoa học pháp lí, số 5/2011, tr. 30.
67
NGHIÊN CỨU - TRAO ĐỔI
chống độc quyền trong ngoại thương năm
1976(21) (Foreign Trade Antitrust Improvements
Act 1976) áp dụng cho hành vi phản cạnh
tranh bên ngoài ảnh hưởng tới thương mại của
Hoa Kỳ để cùng với các đạo luật chống độc
quyền khác kiểm soát các hành vi cạnh tranh
của các cá nhân, tổ chức không chỉ ở Hoa Kỳ
mà còn đối với cả nước ngoài. Tuy vậy, việc
mở rộng tầm ảnh hưởng trong lĩnh vực này đã
từng xảy ra những tranh cãi nhất định như một
nghiên cứu đã nêu: “Không có lĩnh vực luật
nào đã làm dấy lên một loạt các xung đột
ngoài lãnh thổ dữ dội và lan rộng như... Luật
Chống độc quyền của Hoa Kỳ”.(22)
Khác với Hoa Kỳ, châu Âu có cách “tiếp
cận vấn đề từ một góc độ hoàn toàn khác”.(23)
Tuy vậy, xét về câu từ, pháp luật cạnh tranh
của châu Âu không trực tiếp đề cập vấn đề áp
dụng ngoài lãnh thổ nhưng trên thực tế, “các
hành vi hạn chế cạnh tranh ảnh hưởng đến
thương mại giữa các quốc gia thành viên có
thể khởi nguồn từ bên ngoài EU”.(24) Điều
101 Hiệp ước Hoạt động của Liên minh châu
Âu (Treaty on the Functioning of the European
Union - TFEU) là một trong những điều khoản
cơ bản làm nền tảng pháp lí cho pháp luật
cạnh tranh của châu Âu. Theo đó, mọi thoả
thuận giữa các chủ thể (đặc biệt là từ bên
ngoài vào thị trường châu Âu) trên thị trường
quyết định của hiệp hội và các hành vi phối
hợp khác mà có thể gây ảnh hưởng đến
thương mại giữa các nước thành viên và
mang tính chất hoặc có tác động ngăn cản,
hạn chế hoặc làm sai lệch, bóp méo cạnh
tranh trên thị trường chung trong Liên
(21). Phùng Văn Thành, tlđd, tr. 30.
(22). Roger P. Alford, tlđd, tr. 6.
(23). Roger P. Alford, tlđd, tr. 37.
(24). Trần Hoàng Nga, tlđd, tr. 33.
68
minh đều có thể bị cấm bởi không phù hợp
với tinh thần và mục tiêu chung của thị
trường. Như trong một báo cáo đã đánh giá,
những quy định này đã “… thích ứng với
nhiều trở ngại và hoàn cảnh thay đổi theo
từng trường hợp, dựa trên bằng chứng thực
nghiệm vững chắc”.(25) Trong những năm
qua, cơ quan cạnh tranh của Liên minh châu
Âu đã điều tra, xử lí nhiều vụ việc thỏa thuận
hạn chế cạnh tranh, tập trung kinh tế xuyên
biên giới. Điển hình như vụ thoả thuận ấn
định giá, phí vận chuyển hàng hoá bằng
đường hàng không giữa hơn hai mươi hãng
hàng không lớn trên thế giới hoặc vụ mua
bán, sáp nhập giữa các công ti sản xuất ổ
cứng nổi tiếng giữa Western Digital và
Hitachi hoặc giữa Samsung và Seagate.(26)
Tại Úc, ngày 16/5/2018, Toà án Tối cao
Liên bang Úc xử phạt Tập đoàn Yazaki (Nhật
Bản) số tiền 46 triệu đô la Úc (tương đương
34 triệu đô la Mỹ) đối với hành vi thoả thuận
hạn chế cạnh tranh (thoả thuận ấn định giá
và phân chia thị trường) trong việc cung cấp
bộ phận dẫn điện dùng trong sản xuất xe
hơi Toyota Camry. Theo điều tra của Ủy
ban Cạnh tranh và người tiêu dùng Úc
(Australian Competition and Consumer
Commission - ACCC) từ năm 2003 đến cuối
năm 2009), Yazaki và Công ti Australian
(25). European Commission, Competition policy for
the digital era (final report), 2019, https://ec.europa.
eu/competition/publications/reports/kd0419345enn.pd
f?fbclid=IwAR1Cw9YMVl426G4qtW9bs42Gjl0E5z
mT9WmntNK3DRANkTklbFGVWvd3Yoo, truy cập
20/4/2021.
(26). Bộ Công thương, Báo cáo kinh nghiệm quốc tế,
so sánh pháp luật cạnh tranh một số nước trên thế
giới: Bài học kinh nghiệm và đề xuất một số nội dung
cơ bản quy định trong Dự thảo Luật Cạnh tranh (sửa
đổi) của Việt Nam, 2017, tr. 23.
TẠP CHÍ LUẬT HỌC SỐ 9/2021

Arrow (chi nhánh của Tập đoàn Yazaki tại
Úc) đã tiến hành thỏa thuận với một đối thủ
cạnh tranh trong việc chào giá bộ phận dẫn
điện dùng trong sản xuất xe Toyota Camry
cho Tập đoàn Toyota. Hành vi này đã vi
phạm Mục 45 và 44ZZRK của Bộ luật Cạnh
tranh và bảo vệ người tiêu dùng Úc năm
2010. Điều đáng chú ý là mặc dù phần lớn
hành vi thoả thuận diễn ra ngoài lãnh thổ Úc
(hầu hết hành vi được tiến hành tại Nhật
Bản), ACCC vẫn lập luận rằng hành vi vi
phạm của Yazaki thuộc đối tượng điều chỉnh
của Bộ luật Cạnh tranh và bảo vệ người tiêu
dùng Úc do Tập đoàn Yazaki có hoạt động
kinh doanh tại Úc và hành vi này gây tác
động đến các nhà sản xuất Toyota Camry tại
Úc và theo đó ảnh hưởng tiêu cực đến người
tiêu dùng Úc.(27)
Ngoài ra, thực tiễn cho thấy các quy định
của pháp luật cạnh tranh một số nước trên
thế giới(28) như Canada, Trung Quốc, Đức,
Hàn Quốc, Malaysia cho thấy tất cả các quốc
gia này đều điều chỉnh đối với các hành vi
hạn chế cạnh tranh theo nguyên tắc đánh giá
tác động, ảnh hưởng của hành vi. Nghĩa là
pháp luật cạnh tranh cho phép điều chỉnh đối
với cả hành vi diễn ra bên ngoài lãnh thổ một
quốc gia nếu hành vi đó có hệ quả gây tác
động xấu, đến mức cần phải can thiệp để bảo
vệ thị trường của quốc gia sở tại. Không
những vậy, pháp luật cạnh tranh của nhiều
(27). Mức phạt cao nhất từ trước tới nay đối với vụ
việc hạn chế cạnh tranh tại Úc, http://www.hoi
dongcanhtranh.gov.vn/default.aspx?page=news&do=
detail&id=158, truy cập 15/4/2021.
(28). Bộ Công thương, Báo cáo kinh nghiệm quốc tế,
so sánh pháp luật cạnh tranh một số nước trên thế
giới: Bài học kinh nghiệm và đề xuất một số nội dung
cơ bản quy định trong Dự thảo Luật Cạnh tranh (sửa
đổi) của Việt Nam, 2017, tr. 23.
TẠP CHÍ LUẬT HỌC SỐ 9/2021
NGHIÊN CỨU - TRAO ĐỔI
quốc gia có phạm vi áp dụng tương đối rộng,
áp dụng đối với cả các hiệp hội ngành nghề,
các nghiệp đoàn, các cá nhân, tổ chức trong
và ngoài nước có liên quan đến hành vi hạn
chế cạnh tranh. Riêng đối với đối tượng cơ
quan nhà nước, pháp luật cạnh tranh của nhiều
quốc gia điều chỉnh đối với các cơ quan, tổ
chức của Chính phủ có hoạt động kinh doanh,
thương mại, điển hình như Úc, Malaysia. Liên
quan đến đối tượng cơ quan quản lí hành
chính nhà nước, Trung Quốc áp dụng Luật
Chống độc quyền Trung Quốc đối với các cơ
quan quản lí nhà nước lạm dụng quyền lực
hành chính để loại bỏ hoặc hạn chế cạnh tranh.
3. Tính khả thi của quy định mở rộng
phạm vi điều chỉnh trong Luật Cạnh tranh
Việt Nam
Qua nghiên cứu về phạm vi điều chỉnh
trong pháp luật cạnh tranh, có thể thấy các
quốc gia đã có cách tiếp cập theo thuyết ảnh
hưởng (Effects Doctrine). Cách tiếp cận này
cho phép cơ quan cạnh tranh có quyền tài
phán đối với các giao dịch nằm ngoài biên
giới quốc gia nếu như chúng có ảnh hưởng
một cách “trực tiếp, đáng kể và có thể thấy
trước một cách hợp lí”(29) đến cạnh tranh
trên thị trường nội địa của quốc gia đó. Đặt
trong bối cảnh toàn cầu hoá và tự do hoá
thương mại, các nền kinh tế ngày càng phụ
thuộc nhau thì với cách tiếp cận này giúp
cho cơ quan cạnh tranh không chỉ giải quyết
câu chuyện nội bộ trong nước mà còn có thể
giải quyết các vấn đề lớn hơn, mang tính khu
vực và quốc tế về cạnh tranh. Luật Cạnh
tranh Việt Nam cũng đi theo xu hướng này
khi nội dung có phạm vi bao quát rộng, áp
dụng đối với mọi chủ thể có liên quan.
(29). Roger P. Alford, tlđd, tr. 16.
69
NGHIÊN CỨU - TRAO ĐỔI
Tuy vậy, tính khả thi của các quy định
này có thể kém hiệu quả khi mà “chỉ điều
chỉnh và thực thi trong nước” nhưng dấu ấn
của Luật Cạnh tranh năm 2004 trong hơn
mười năm qua đối với xã hội, cộng đồng
doanh nghiệp chưa nhiều, chưa thật sự hiệu
quả. Mặt khác, các doanh nghiệp Việt Nam
hiện nay quy mô kinh tế còn nhỏ, tính cạnh
tranh thấp, phần lớn doanh nghiệp là gia
công, làm theo đơn đặt hàng của thương
nhân nước ngoài, khó khăn hoặc bất khả thi
khi xử lí các hành vi bên ngoài lãnh thổ bởi
các hành vi này thường không thể áp dụng
hoặc nhờ lực lượng interpol can thiệp hoặc
nếu làm quá sẽ ảnh hưởng đến thu hút đầu tư
hay quan hệ thương mại, Uỷ ban Cạnh tranh
quốc gia chưa kiện toàn kịp thời cũng như sự
khác biệt về quy định, về tố tụng cạnh tranh
trong mỗi quốc gia, vì thế “nếu quy định
nhưng không kiểm soát được thì vô nghĩa”.(30)
Việc hoài nghi đó là hoàn toàn có cơ sở, tuy
nhiên xét về tổng thể chúng ta có những cơ
sở nhất định để kì vọng vào tính khả thi của
quy định mới này. Trong đó, có thể kể đến:
Một là về cơ sở lí luận: Quy định này
hoàn toàn phù hợp với chính sách của Nhà
nước ta về cạnh tranh cũng như quyền và
nguyên tắc cạnh tranh trong kinh doanh
được quy định tại Điều 5 và Điều 6 Luật
Cạnh tranh năm 2018. Theo đó, chính sách
của Nhà nước về cạnh tranh là tạo lập, duy
trì môi trường cạnh tranh lành mạnh, công
bằng, bình đ ng, nâng cao hiệu quả kinh tế,
phúc lợi xã hội. Tổ chức, cá nhân kinh doanh
trong nước và nước ngoài đều có quyền tự
do cạnh tranh nhưng với điều kiện là không
(30). Bộ Công thương, Kết quả 10 năm thực thi Luật
Cạnh tranh của Việt Nam, Nxb. Công thương, 2017, tr. 142.
70
được xâm phạm đến lợi ích của Nhà nước,
lợi ích công cộng, quyền và lợi ích hợp pháp
của doanh nghiệp, của người tiêu dùng. Với
quy định này, cơ quan cạnh tranh có cơ sở
pháp lí vững chắc để xem xét, xử lí bất kể
hành vi kinh tế diễn ra ở đâu nếu chúng gây
phương hại, ảnh hưởng tiêu cực đến cạnh
tranh trên thị trường Việt Nam. Quy định
trong Luật Cạnh tranh đã khắc phục được
hạn chế khi Luật cũ chỉ quy định điều chỉnh
đối với “hành vi hạn chế cạnh tranh, hành vi
cạnh tranh không lành mạnh…” và áp dụng
đối với “tổ chức, cá nhân kinh doanh… gồm
cả… doanh nghiệp nước ngoài hoạt động ở
Việt Nam” thì chưa có cơ sở pháp lí rõ ràng
để điều chỉnh đối với các hành vi phản cạnh
tranh diễn ra bên ngoài lãnh thổ Việt Nam
nhưng có ảnh hưởng tiêu cực đến thị trường
Việt Nam. Do vậy, các hành vi này chưa
được xử lí triệt để, góp phần bảo vệ môi
trường cạnh tranh của thị trường trong nước.
Hai là mối quan tâm hoặc yêu cầu được
bảo vệ của doanh nghiệp bị ảnh hưởng bởi
các hành vi. Mối quan tâm “tự bảo vệ” hoặc
“yêu cầu được bảo vệ” của các doanh nghiệp
trên thị trường bằng pháp luật cạnh tranh
ngày càng lớn, bởi đó được xem là công cụ
khá hữu hiệu để ngăn chặn rủi ro trong kinh
doanh mà mầm mống xuất phát từ chính các
hành vi hạn chế cạnh tranh của các doanh
nghiệp, đặc biệt là các doanh nghiệp nước
ngoài có hiện diện thương mại hoặc lợi ích
thương mại tại Việt Nam. Với áp lực này,
các quy định về kiểm soát hành vi phản cạnh
tranh gây phương hại đến doanh nghiệp nội
địa có cơ sở để họ yêu cầu cơ quan cạnh
tranh của Việt Nam phải có hành động cụ
thể phù hợp với quy định của Luật Cạnh
tranh để bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp
TẠP CHÍ LUẬT HỌC SỐ 9/2021

của mình. Khi đó cơ quan cạnh tranh về
nguyên tắc không thể từ chối yêu cầu này
(cho dù việc xử lí có thể kéo dài bởi tính
chất phức tạp của hành vi).
Ba là cơ chế hợp tác và phối hợp khi xử
lí hành vi. Để đảm bảo tính khả thi của quy
định mở rộng phạm vi điều chỉnh như trong
mục tiêu xây dựng Luật Cạnh tranh có nêu
“các quy định của Luật Cạnh tranh (sửa
đổi) phải được xây dựng theo hướng đảm
bảo và tăng cường khả năng thực thi”,(31)
theo đó Luật Cạnh tranh năm 2018 đã cụ thể
hoá bằng quy định: “ y ban Cạnh tranh
quốc gia tiến hành hoạt động hợp tác với
các cơ quan cạnh tranh của nước ngoài
trong quá trình tố tụng cạnh tranh để kịp
thời phát hiện, điều tra và xử lí đối với các
hành vi có dấu hiệu vi phạm quy định của
pháp luật về cạnh tranh” (khoản 1 Điều 108).
Quy định này cho thấy Ủy ban Cạnh tranh
quốc gia có thể thông qua các cam kết quốc
tế về cạnh tranh trong các hiệp định thương
mại song phương, đa phương để tiến hành
các hoạt động hợp tác với các cơ quan cạnh
tranh nước ngoài trong quá trình tố tụng
cạnh tranh để kịp thời phát hiện, điều tra và
xử lí đối với các hành vi được thực hiện bên
ngoài lãnh thổ Việt Nam nhưng gây tác động
hoặc có khả năng gây tác động hạn chế cạnh
tranh trên thị trường Việt Nam. Các cam kết
này, có thể được xem là sự thoả thuận giữa
các chủ thể của công pháp quốc tế nhằm
thiết lập những nguyên tắc pháp lí “để xác
định thay đổi hoặc huỷ bỏ quyền và nghĩa vụ
với nhau trong hoạt động cạnh tranh”.(32)
(31). Chính phủ, Tờ trình về Dự án Luật Cạnh tranh
(sửa đổi), số 377/TTr-CP ngày 06/9/2017.
(32). Trường Đại học Luật Hà Nội, Giáo trình Luật
Cạnh tranh, Nxb. Công an nhân dân, Hà Nội, 2016, tr. 68.
TẠP CHÍ LUẬT HỌC SỐ 9/2021
NGHIÊN CỨU - TRAO ĐỔI
Phạm vi hợp tác quốc tế trong quá trình
tố tụng cạnh tranh bao gồm tham vấn, trao
đổi thông tin, tài liệu hoặc các hoạt động hợp
tác quốc tế phù hợp khác theo quy định của
pháp luật Việt Nam và điều ước quốc tế mà
nước Cộng hoà xã hội chủ nghĩa Việt Nam
là thành viên. Trường hợp không có điều ước
quốc tế giữa Việt Nam và các quốc gia, vùng
lãnh thổ khác, cơ quan cạnh tranh có thể hợp
tác với cơ quan cạnh tranh các nước thông
qua các diễn đàn quốc tế như ASEAN, APEC,
diễn đàn cạnh tranh quốc tế (ICN), diễn đàn
cạnh tranh các nước Đông Á và các thoả
thuận hợp tác song phương giữa các cơ quan
cạnh tranh. Việc hợp tác quốc tế trong tố tụng
cạnh tranh được thực hiện theo nguyên tắc
“có đi có lại nhưng không được trái với hiến
pháp, pháp luật của Việt Nam, phù hợp với
pháp luật quốc tế và tập quán quốc tế”
(khoản 2 Điều 109 Luật Cạnh tranh năm 2018).
Kinh nghiệm quốc tế cho thấy, ngay “từ
những năm 1970, các công cụ đa phương và
song phương để hợp tác trong thông báo và
thông tin liên quan đến việc thực thi pháp
luật cạnh tranh đã được tạo ra”.(33) Vì vậy,
chúng ta hoàn toàn có thể học hỏi các quốc
gia đi trước về vấn đề này. Mặt khác, sự lo
ngại về khối lượng công việc quá nhiều, gây
quá tải hoặc kém hiệu quả trong quá trình
thực thi thì cần kh ng định rằng, không phải
mọi hành vi cạnh tranh của doanh nghiệp
nước ngoài đều gây tác động hạn chế cạnh
tranh đến thị trường Việt Nam hoặc nếu có
nhưng tác động hạn chế cạnh tranh chưa đến
mức làm “loại trừ, làm giảm, sai lệch, hoặc
(33). https://www.meti.go.jp/english/ report/download
files/2012WTO/02_14_reference.pdf, truy cập
18/8/2021.
71
NGHIÊN CỨU - TRAO ĐỔI
cản trở” cạnh tranh trên thị trường Việt Nam
thì cơ quan cạnh tranh không kiểm soát bởi
về bản chất Luật Cạnh tranh chỉ kiểm soát
khi tác động hạn chế cạnh tranh đạt đến một
“ngưỡng” vi phạm nhất định, “ngưỡng”
trong Luật Cạnh tranh được xác định thông
qua các tiêu chí kinh tế như doanh thu, thị
phần, thị phần kết hợp, thiệt hại kinh tế. Tuy
nhiên, có thể nói đây là công việc không đơn
giản, đòi hỏi phải sử dụng thao tác phân tích
kinh tế mới có thể giải quyết được vấn đề.
Bốn là địa vị pháp lí, năng lực của cơ
quan cạnh tranh đã và đang từng bước hoàn
thiện. Cơ quan thực thi pháp luật cạnh tranh
(Uỷ ban Cạnh tranh quốc gia) đã được xác
lập và từng bước hoàn thiện nhằm đáp ứng
yêu cầu thực thi trong tình hình mới. Với địa
vị pháp lí tương đối độc lập, tiêu chuẩn của
các cán bộ cơ quan cạnh tranh có trình độ
chuyên môn, cũng như kinh nghiệm, kiến
thức thuộc nhiều lĩnh vực khác nhau sẽ là
một trong những yếu tố tích cực quyết định
đến tính hiệu quả, khả thi trong việc thực thi
pháp luật cạnh tranh.
Năm là đây là xu hướng khách quan, các
quốc gia phát triển đã áp dụng tương đối
hiệu quả trên thực tế. Như đã nêu, vụ Alcoa
nhanh chóng được chấp nhận ở Hoa Kỳ
nhưng cũng vấp phải sự phản đối từ nước
ngoài, trong đó có các chính phủ cũng như
học giả nước ngoài “bởi nó không xem xét
các mối quan tâm của cộng đồng quốc tế và
sự can thiệp tiềm tàng đối với lợi ích chủ
quyền nước ngoài.(34) Tuy vậy, cho đến nay,
việc mở rộng và xử lí các hành vi phản cạnh
(34). Roger P. Alford, The Extraterritorial Application
of Antitrust Laws: The United States and European
Community Approaches, 33 Va. J. Int'l L. 1 (1992 -
1993), tr. 9.
72
tranh bên ngoài lãnh thổ một quốc gia là xu
hướng chung của các quốc gia theo nền kinh
tế thị trường, thực tế, khi ảnh hưởng của
cạnh tranh bên ngoài “đến một mức độ nào
các quốc gia theo truyền thống áp dụng luật
cạnh tranh của họ ngoài lãnh thổ nhằm cố
gắng giảm thiểu các tác động lên thị trường
của họ”.(35) Mặt khác, việc duy trì cũng như
đảm bảo môi trường cạnh tranh lành mạnh là
tôn chỉ của “Chương cạnh tranh” trong hầu
hết các Hiệp định thương mại tự do thế hệ
mới. Gần đây nhất có thể kể đến, trong Điều
16.4 Hiệp định Đối tác toàn diện và tiến bộ
xuyên Thái Bình Dương (CPTPP)(36) có cơ
chế về hợp tác: “1) Các Bên nhận ra tầm
quan trọng của sự hợp tác và phối hợp giữa
các cơ quan thực thi cạnh tranh tương ứng
của mình nhằm thúc đẩy việc thực thi hiệu
quả luật cạnh tranh trong khu vực thương
mại tự do. Theo đó, mỗi Bên phải: (a) hợp tác
trong chính sách cạnh tranh bằng việc trao
đổi thông tin về sự phát triển của chính sách
cạnh tranh; và (b) hợp tác, nếu phù hợp, về
những vấn đề thực thi luật cạnh tranh bao
gồm thông qua việc thông báo, tham vấn và
trao đổi thông tin. 2) Các cơ quan thực thi
cạnh tranh của một Bên có thể xem xét việc kí
kết một thỏa thuận hợp tác với các cơ quan
thực thi cạnh tranh của Bên kia đưa ra các
điều khoản hợp tác được hai bên chấp thuận.
3) Các Bên đồng ý hợp tác theo một cách phù
(35). https://www.meti.go.jp/english/report/downloadfiles/
2012WTO/02_14_reference.pdf, truy cập 18/8/2021.
(36). Hiệp định CPTPP chính thức có hiệu lực từ
ngày 30/12/2018 đối với nhóm 6 nước đầu tiên hoàn
tất thủ tục phê chuẩn Hiệp định gồm Mexico, Nhật
Bản, Singapore, New Zealand, Canada và Úc. Đối với
Việt Nam, Quốc hội đã thông qua Nghị quyết về việc
phê chuẩn Hiệp định CPTPP và các văn kiện có liên
quan vào ngày 12/11/2018, hiệp định có hiệu lực đối
với Việt Nam từ ngày 14/01/2019.
TẠP CHÍ LUẬT HỌC SỐ 9/2021

hợp với luật lệ, quy định và những lợi ích
quan trọng tương ứng của từng Bên, và trong
phạm vi các nguồn lực sẵn có của họ”.
Bên cạnh quy định mở rộng phạm vi
điều chỉnh, đối tượng áp dụng của Luật Cạnh
tranh cũng được mở rộng, gồm: “1. Tổ chức,
cá nhân kinh doanh (sau đây gọi chung là
doanh nghiệp) bao gồm cả doanh nghiệp sản
xuất, cung ứng sản phẩm, dịch vụ công ích,
doanh nghiệp hoạt động trong các ngành,
lĩnh vực thuộc độc quyền nhà nước, đơn vị
sự nghiệp công lập và doanh nghiệp nước
ngoài hoạt động tại Việt Nam. 2. Hiệp hội
ngành, nghề hoạt động tại Việt Nam. 3. Cơ
quan, tổ chức, cá nhân trong nước và nước
ngoài có liên quan” (Điều 2). Với quy định
này, mọi cơ quan, tổ chức, cá nhân trong
nước và nước ngoài có liên quan đến cạnh
tranh, gây phương hại đến cạnh tranh trên thị
trường bằng những hành vi, biện pháp trực
tiếp hoặc gián tiếp đều có thể thuộc đối
tượng áp dụng của Luật Cạnh tranh. Quy
định mới đã bao quát mọi chủ thể “có khả
năng” thực hiện các hành vi phương hại đến
cạnh tranh trên thị trường, góp phần làm
lành mạnh hoá, bình đ ng, không phân biệt
đối xử trong các quan hệ kinh tế, phù hợp
với tinh thần của nhà nước pháp quyền.
Một số trường hợp trên cho thấy mở rộng
phạm vi điều chỉnh trong Luật Cạnh tranh về
lí thuyết được xem là cần thiết, hợp lí và có
tính khả thi, phần còn lại phụ thuộc vào năng
lực, uy tín, kinh nghiệm cũng như bản lĩnh
của cơ quan cạnh tranh. Đồng thời, việc mở
rộng phạm vi điều chỉnh hứa hẹn sẽ tạo khuôn
khổ pháp lí để cơ quan cạnh tranh Việt Nam
có thể hợp tác với cơ quan cạnh tranh của các
quốc gia khác trong quá trình điều tra, xử lí
các vụ việc cạnh tranh, tạo điều kiện thực thi
TẠP CHÍ LUẬT HỌC SỐ 9/2021
NGHIÊN CỨU - TRAO ĐỔI
các cam kết về cạnh tranh trong các hiệp định
thương mại song phương và đa phương.
Phân tích các quy định trong pháp luật
cạnh tranh hoặc thực tiễn thực thi các quy
định của một số quốc gia trên thế giới cho
thấy: khi sự ảnh hưởng, tác động của cạnh
tranh đến một mức nhất định thì các quốc gia
đều có xu hướng mở rộng tầm ảnh hưởng
dựa trên sự tác động của hành vi kinh tế,
hành vi cạnh tranh. Các quy định về phạm vi
điều chỉnh trong Luật Cạnh tranh của Việt
Nam vừa mang tính mới, có khả năng bao
quát rộng, tương đối phù hợp với xu hướng
phát triển của pháp luật cạnh tranh trên thế
giới. Luật đã tạo cơ sở pháp lí vững chắc
nhằm ngăn chặn, xử lí hoặc kiểm soát các
hành vi phản cạnh tranh ảnh hưởng đến thị
trường trong nước. Yếu tố đánh giá tác động
của hành vi cạnh tranh còn được xem xét
dựa trên phạm vi địa lí bị ảnh hưởng, cho
nên, tất cả các hành vi mặc dù diễn ra ở
trong nước hay ở nước ngoài nhưng có “tác
động” hoặc “có khả năng gây tác động” hạn
chế cạnh tranh đáng kể đến thị trường Việt
Nam thì về nguyên tắc đều thuộc phạm vi
điều chỉnh của Luật Cạnh tranh. Bởi xét cho
cùng, cạnh tranh trong kinh doanh vừa là
quyền vừa là động lực thúc đẩy hiệu quả,
hiệu suất kinh doanh. Vì vậy, với vai trò
quản lí nhà nước của mình, nhà nước phải có
trách nhiệm tạo lập, duy trì môi trường cạnh
tranh lành mạnh, bình đ ng, muốn vậy pháp
luật cạnh tranh phải kiểm soát và xử lí được
các hành vi gây tác động hạn chế cạnh tranh
trên thị trường cho dù chúng xuất phát ở đâu
và từ chủ thể nào./.
TÀI LIỆU THAM KHẢO
1. Bộ Công thương, Báo cáo kinh nghiệm
quốc tế, so sánh pháp luật cạnh tranh một
73
NGHIÊN CỨU - TRAO ĐỔI
số nước trên thế giới: Bài học kinh
nghiệm và đề xuất một số nội dung cơ
bản quy định trong Dự thảo Luật Cạnh
tranh (sửa đổi) của Việt Nam, 2017.
2. Bộ Công thương, Bản thuyết minh chi tiết
Dự thảo Luật Cạnh tranh (sửa đổi), 2017.
3. Bộ Công thương, Kết quả 10 năm thực thi
Luật Cạnh tranh của Việt Nam, Nxb.
Công thương, 2017.
4. Bộ Thương mại, Luật về cạnh tranh và
chống độc quyền của một số nước và
vùng lãnh thổ trên thế giới, Tài liệu tham
khảo của Ban soạn thảo Luật Cạnh tranh
và chống độc quyền, 2001.
5. Trường Đại học Luật Hà Nội, Giáo trình
Luật Cạnh tranh, Nxb. Công an nhân
dân, 2016.
6. Trường Đại học Ngoại thương, Giáo trình
Luật Cạnh tranh, Nxb. Giáo dục Việt
Nam, 2009.
7. Roger P. Alford, The Extraterritorial
Application of Antitrust Laws: The United
States and European Community Approaches,
33 Va. J. Int'l L. 1 (1992 - 1993).
8. Hà Thị Thanh Bình, “Thông báo tập trung
kinh tế trong pháp luật cạnh tranh”, Tạp
chí Khoa học pháp lí, số 01/2019.
9. Phạm Trí Hùng, Hà Ngọc Anh, “Bản chất
của tập trung kinh tế và kiểm soát tập
trung kinh tế”, Tạp chí Khoa học pháp lí,
số 5/2014.
10. Trần Hoàng Nga, “Từ kinh nghiệm của
Hoa Kỳ và Liên minh châu Âu, bàn luận
về nguyên tắc áp dụng ngoài lãnh thổ của
Luật cạnh tranh Việt Nam”, Tạp chí Khoa
học pháp lí, số 5/2011.
11. Phùng Văn Thành, “Nguyên tắc lãnh thổ
và áp dụng Luật Chống độc quyền”, Bản tin
Cạnh tranh và người tiêu dùng, số 42/2013.
74
THỜI HIỆU KHỞI KIỆN... (tiếp theo
trang 61)
Trong tương lai, Việt Nam nên ban hành án lệ
trường hợp yêu cầu hoàn trả tài sản đặt cọc
như một điều khoản trong điều luật quy định
về không áp dụng thời hiệu khởi kiện để có
cơ sở pháp lí thống nhất trong thực tiễn xét xử./.
TÀI LIỆU THAM KHẢO
1. Đỗ Văn Đại, Luật nghĩa vụ và bảo đảm
thực hiện nghĩa vụ Việt Nam - Bản án và
bình luận bản án - Tập 2 (xuất bản lần
thứ ba), Nxb. Hồng Đức-Hội Luật gia
Việt Nam, 2017.
2. Đỗ Văn Đại, “Về thời hiệu kiện đòi tài
sản trong pháp luật dân sự Việt Nam”,
Tạp chí Kiểm sát, số 13/2011.
3. Lê Minh Hùng và Lê Khả Luận, “Áp
dụng thời hiệu khởi kiện yêu cầu tuyên
đặt cọc vô hiệu”, Tạp chí Nhà nước và
pháp luật, số 6/2021.
4. Tưởng Duy Lượng, Xử lí các tranh chấp
trong một số án dân sự, Nxb. Chính trị
quốc gia, Hà Nội, 2008.
5. New Zealand Law Commission (2007),
Limitation Defences in Civil Cases:
Update Report for the Law Commission,
Miscellaneous Paper prepared by Chris
Corry, Barrister, MP 16, p. 14,
https://www.lawcom.govt.nz/sites/default
/files/projectAvailableFormats/NZLC%20
MP16.pdf, accessed on 19/4/2021.
6. Карнаух Богдан Петрович (2016), “Позовна
давність у практиці європейського
суду з прав людини”, Проблеми
законності, Вип. 134, C. 29, 33.
7. Wagenseller Law “What is the Statute of
Limitations in California Quiet Title
Lawsuits?”, https://wagensellerlaw.com/
statute-limitations-california-quiet-title-
lawsuits/, accessed on 19/4/2021.
TẠP CHÍ LUẬT HỌC SỐ 9/2021