Вовед

Социјалните аспекти на воспитно-образовниот процес во Штип и Штипско има

една долга традиција која се протега со векови наназад. Никулците на тој процес
треба да се бараат уште во времето на Климент и Наум Охридски а посебно со
развитокот на тогашните црковни и манастирски училишта чија работа била
повеќе социјална но не била запоставена ниту воспgо-образовна работа.
Развитокот на социо-воспитно-образовната работа на просторите на Македонија,g
денешни дни Штип постојано ке ја јакне социо-воспитно-образовната работа во
овие краишта па и пошироко. Многу познатите учители биле и оставиле
неизбришлива трага во социјалната и просветната работа во Штип, а со тоа и во
Македонија.

Келијни училишта

Манастирите и црквите во Македонија биле центри на македонската

писменост. Голем број на пишани документи,ракописи,црковни
книги,натписи,записи,белешки и сл. на нив биле забележани по манастирите и
црквите односно по нивните ѕидови,икони,gлочи. Сето тоа gте се оскудни сепак
тој мал дел g училишта. Во поглед на ова тврдење е и тврдењето на бугарскиот
учител Христо Гандев кој запишал ''Во 17-от и 18-от век на територијата на
денешна Македонија дејствувале 44 манастири како духовни средишта-1 меѓу кои
во близина на Штип се спомнуваат ‘’Св Архангел Гаврил-Лесновски’’ и ‘’Јоаким g
како Злетовска книжевна школа,иако неговото постоење и ако неговото постоење
и дејствување се спомнува уште од 14ти век. Така ова келијно училиште за
периодот на своето повекегодишно постоење го чинело Лесновскиот манастир за
носител на многу богат и развиен просветно-образовен центар со многу развиен
културен и просветен живот. Освен во манастирите,во ова време келијни
училишта имало и во метосите на многу поголеми манастири кои биле расеани во
многу делови на Македонија.

1.Христо Гандев ‘’Фактори на блгарското взраждане’’ цитирано дело наТ.Донев

‘’Развитокот на школството во Штип и штипско’’.1997 год. Стр 5.

Овие училишта во метосите ги отварале монасите тексилисти и

исповедници,кои задржувајки се во поголемите градови,при изведувањето и
извршувањето на религиозни и други потреби на g односно да прифаќаат
ученици,кои по завршувањето на келијните училишта можеле кога сакаат да ги
напуштат манастирите и да се востановуваат како свештеници во другите
градови и села. Тука тие останувале и gми димензии и значење. Тие,сега преку
духовните лица распрснати по метосите на градовите и селата,непосредно
дејствувале на просветно и национално будење на масите,а со тоа добивале и
карактер на општествено национални институции.
 Црковни келијни училишта

Во 18от век по углед на манасторските келијни училишта,започнале да се

отвараат црковни келијни училишта по нашите градови и села.
Во градовите овие училишта се gештениците,калугерите,клисарите,црковните
пејачи во црквите и сл. Тие во слободното време ги собирале децата во собите
или во дел од црквата и тука ги g овој вид училишта го правела црквата
раководејки се од своите потреби.Вака подучени децата во црковните
училишта,во прво време им помагале на свештениците во извршување на
црковните задолженија,а подоцна и самите станувале свештеници. Работата и
одржувањето на овие црковни училишта во многу зависела од тоа дали има во
селото свештеник и до која мерка е подготовката на самиот свештеник. Тука
доагала до израз и желбата на самите родители да се ослонат на некој кој ќе се
грижи за нивните деца а и ќе го пренесува своето знаење.
Сите овие училишта ,келијни,манастирски,црковни имале една иста цел
згрижување на децата и нивна подготовка за свештени лица за потребите на
црквите, бидејки учењето во истите било исклучиво во религиозен дух.

Световни училишта

Почнувајки од средината на 18от век, келијните училишта ке навлезат во една

нова етапа на својот развој. Во ова време на работа во истите ке се појават,како
учители(даскали), и световни лица,по gчат световни училишта. Во световните
училишта за учители биле назначувани обични луге со некој телесен
недостаток,а имале своја професијаgе на некој занает-
терзии,чевлари,подврзувачи на книги и др.), g второстепена задача.-12
Подучувањето на децата обично го вршеле во аголот на својата gдината 1793 но
g во штипско Ново село, а по него и клисарот Мано Кривото(даскал Мано) кој бил
учител некаде околу 1830 g на 19от век половина од населението на градот било
писмено.
____________________________________________________________
2. Ристо Кантарџиев, Просветно дело 7,8, 1964год. Келијните училишта во
Македонија,Скопје стр 399.
Во 1830 година во Штип учителствувал Трајко Клисаров кој бил со Штипско
потекло.-3gл бил плаќан по 15 турски лири годишно.Со оглед на големиот број на
ученици во тоа училиште се верува дека постоеле и други училишта од таков вид
и нивниот број бил голем.Во тоа училиште се изучувале:часословот,псалтирот,
осмогласникот и апостолот. Изучувањето на овие книги било својствено на
времето, бидејки немало потребен број на помагала. Покрај овие предмети
ученикот учел и да смета осносно сметање,а за крај се завршувало со неколку
заучени задачи кои ученикот ги знаел напамет.По ова ученикот бил достоен
gемелко. Во училиштата на овие двајца се плаќало по 30 пари неделно а плаќале
родителите. Во овие училишта можеле да се школуваат деца на имоќни родители.
Училишта од овој тип имало и подоцна, а во нив учители биле Мано
Кривото,Зафир Митев,Ефрем Стојменов и др. Во овие училишта се собирале по
триесетина ученици.-4

3- Петар Завоев,Штип, просветно дело,Софија(цитирано од Трајко Донев,

Развитокот на просветата во Штип и штипско,1997,стр 48).
4- Петар Завоев,Штип,просветно дело Софија,(цитирано дело од Трајко
Донев,Развитокот на просветата во Штип и штипско,1997,стр 58).

Oпшти училишта

Појавата на општите (заемни) училишта во Македонија и нивниот понатамошен

развој било во тесна врска со културно просветното влијание,кое проникнало во
првата половина на 19 век.Општите училишта во некои наши градови се отвориле
заедно со приватните училишта што претставувало значајна појава во развитокот
на нашето школство. На овој начин наспроти правните(келијни) училишта каде
што се школувале само децата на g формирање на црковно -училишните општини
во нашите градови.Тоа е период на пораст граганското население,тој пораст е
многу интензивен(каде е изразена миграцијата село-град) период кога е порасната
потребата од описменување на населението. Со овие училишта веке не
управувале приватни учители(даскали) и поединци,туку тоа го прават
општествени тела –Црковно училишните настојателства.Тие црковни
настојателства ке ги отвараат училиштата,ке ги издржуват,уредуваат и ке водат
грижа за нивната работа.Тие ги подготвувале учителите за работа,матерјално ги
издржувале,ги помагале сиромашните ученици,ги снабдувале училиштата со
книги и со друг помошен матрејалf на општите училишта,за зголемување на
нивниот број и за зголемување на бројот на учениците во нив. Нешто подоцна во
Штип ке се отворат и женски училишта.За разлика од машките, образованието на
женските деца било значително запоставено.Првото женско училиште го отвара
Ефка Милетиќ сопруга на Ѓорѓи Милетиќ во1861година.-5
5-Историски архив на Штип”Le macedonie”1931 Софија објаснителен текст стр92.
Сепак бројот на тие женски училишта не е поголем од две до три, иако понатаму
постојано се зголемувал.