دانش فنی پایه حمل ونقل

‫دانش فنی پایه‬
‫رشتۀ حمل و نقل‬

‫گروه خدمات‬
‫شاخۀ فنی و حرفه ای‬
‫پایۀ دهم دورۀ دوم متوسطه‬
‫‪1395‬‬
‫‪1395‬‬
‫‪ ٥‬ـ‪٣‬ـ تجهیزات کنترل و نظارت‪٤٣..............................................................................................................................‬‬
‫‪ ٦‬ـ‪٣‬ـ سیستم های حمل و نقل هوشمند ‪٤٤...............................................................................................................‬‬
‫فصل چهارم‪ :‬کمیت ها در حمل و نقل ‪47............................................................................................‬‬

‫‪١‬ـ‪٤‬ـ کمیت های مورد استفاده در حمل و نقل‪48....................................................................................................‬‬
‫‪2‬ـ‪٤‬ـ ابعاد و اندازه‪٤٩......................................................................................................................................................‬‬
‫‪3‬ـ‪٤‬ـ قوانین و مقررات مربوط به وزن‪٥٥....................................................................................................................‬‬
‫‪١‬ـ‪3‬ـ‪٤‬ـ دالیل محدودیت های مربوط به وزن ‪٥٧............................................................................................‬‬
‫‪4‬ـ‪٤‬ـ محاسبات وزن ‪٥٩..................................................................................................................................................‬‬
‫فصل پنجم‪ :‬ضوابط کار در حمل و نقل ‪61...........................................................................................‬‬

‫‪١‬ـ ‪ ٥‬ـ معرفی قوانین و مقررات حمل و نقل‪٦٤...........................................................................................................‬‬
‫‪٢‬ـ ‪ ٥‬ـ ایمنی و احتیاط‪٦٥................................................................................................................................................‬‬
‫‪١‬ـ‪٢‬ـ ‪ ٥‬ـ ایمنی در کارگاه‪٦٥.................................................................................................................................‬‬
‫‪٢‬ـ‪٢‬ـ ‪ ٥‬ـ ایمنی در حمل و نقل‪٦٩.......................................................................................................................‬‬
‫‪٣‬ـ‪٢‬ـ ‪ ٥‬ـ رعایت فاصله طولی ‪٧٣..........................................................................................................................‬‬
‫‪٤‬ـ‪٢‬ـ ‪ ٥‬ـ حرکت بین خطوط‪٧٣...........................................................................................................................‬‬
‫‪٣‬ـ ‪ ٥‬ـ حوادث شغلی‪٧٥...................................................................................................................................................‬‬
‫‪٤‬ـ ‪ ٥‬ـ آلودگی هوا‪٧٨........................................................................................................................................................‬‬
‫‪١‬ـ ‪4‬ـ ‪ ٥‬ـ آلودگی هوا بر پایه آمار‪78...................................................................................................................‬‬
‫‪2‬ـ ‪4‬ـ ‪ ٥‬ـ راهکارهایی برای کاهش آلودگی هوا‪78............................................................................................‬‬
‫‪ ٥‬ـ ‪ ٥‬ـ ارتباط مؤثر‪٧٨.......................................................................................................................................................‬‬
‫‪١‬ـ ‪ ٥‬ـ ‪ ٥‬ـ موارد مورد توافق در هنگام پذیرش بار و مسافر ‪٧٨.......................................................................‬‬
‫‪2‬ـ ‪ ٥‬ـ ‪ ٥‬ـ شیوه های جلب رضایت مسافران و صاحبان کاال ‪٧٩ ....................................................................‬‬
‫‪3‬ـ ‪ ٥‬ـ ‪ ٥‬ـ ارتباط بین متصدیان حمل و نقل و مدیران مربوطه‪80................................................................‬‬
‫‪4‬ـ ‪ ٥‬ـ ‪ ٥‬ـ ارتباط بین مردم و رانندگان‪٨١..........................................................................................................‬‬
‫فهرست منابع ‪84..................................................................................................................................‬‬

‫فصل ‪ :1‬کلیات و مفاهیم‬
‫فصل ‪1‬‬
‫كليات و مفاهيم‬
‫‪1‬‬
‫‪1‬ـ‪1‬ـ مفهوم حمل و نقل‬
‫به طور کلي حمل و نقل در سراسر جهان به سه سطح‬ ‫اولین سؤالی که در این کتاب برای شما پیش می آید‬
‫درون‌شهري‪ ،‬بين‌شهري و بين‌المللي تقسيم می شود‬ ‫این است که حمل و نقل چیست؟ حمل و نقل‬
‫و معموالً با يکي از شيوه هاي (شقوق) حمل و نقل‬ ‫به معنی جابه جایی مسافر یا بار از مبدأ به مقصد‬
‫جاده‌اي‪ ،‬هوايي‪ ،‬ريلي‪ ،‬دريايي و لوله ای يا مجموعه‌اي‬ ‫است‪ .‬دسترسی انسان به کاال و خدمات از طریق‬
‫از آنها انجام می گيرد‪.‬‬ ‫شبکه جابه جایی (مسيرهاي حمل و نقل) و وسایل‬
‫جابه جا کننده (وسايل حمل و نقل) ایجاد می‌گردد‪.‬‬
‫شکل ‪1‬ـ‪1‬ـ شیوه های حمل و نقل‬
‫در این کتاب مباحث مربوط به حمل و نقل کاال نیاز است‪ .‬بنابراین امور مربوط به حمل و نقل بار و‬
‫و مسافر با استفاده از شیوۀ جاده‌ای مطرح شده کاال و همچنین خدمات مربوط به حمل و نقل مسافر‬
‫است‪ .‬برای تکمیل مهارت و دانش‪ ،‬آشنایی با همۀ نیز در این حوزه قرار می‌گیرند‪.‬‬
‫فعالیت‌های مربوط به حمل و نقل مسافر و بار مورد‬
‫فعالیت‬
‫با دوستانتان در مورد شیوه های مختلف حمل و نقل در کالس بحث کنید‪.‬‬ ‫‪1‬‬
‫کالسی‪1‬‬
‫هر کدام از عالئم زیر نشان دهنده چیست؟‬ ‫‪2‬‬
‫‪2‬‬
‫‪ 3‬با کدام یک از شیوه های حمل و نقل تاکنون سفر کرده اید؟ تجربیات سفر را با دوستان خود به‬
‫اشتراک بگذارید‪.‬‬
‫‪2‬ـ‪1‬ـ تاريخچه حمل و نقل‬
‫‪ 400‬تا ‪ 500‬قبل از ميالد‪ ،‬شبكه اي از راه ها به وجود‬ ‫آيا تاكنون انديشيده ايد كه راه ها چرا به وجود آمدند؟‬
‫آمد و پايتخت ايران با تمام ايالت ها ارتباط پيدا‬ ‫چگونه به وجود آمدند؟ اولين جاده هاي محكم و‬
‫می كرد‪ .‬در زمان های بسیار قدیم در کشور‪ ،‬چاپارها‬ ‫امروزی را رومي ها ساختند‪ .‬آنها براي جا به جايي‬
‫(نامه بر ـ پیک) در سراسر كشور فرامين‪ ،‬پيام و‬ ‫سربازان و افراد و حمل و نقل كاال از جاده ها استفاده‬
‫دستورات حكومتي را از نقطه اي به نقطة ديگر كشور‬ ‫می كردند و به تدريج تشكيالت مرتبي براي حمل و‬
‫می فرستادند(شکل ‪2‬ـ‪.)1‬‬ ‫نقل بار و مسافر ايجاد كردند‪ .‬در ايران طي سال هاي‬
‫شکل ‪2‬ـ ‪1‬ـ چاپارها در دوران هخامنشی‬
‫در تهران قدیم نیز چندین چاپارخانه (پیک خانه‪ -‬که خدمات پستی در آن انجام می‌گرفت) و همچنین‬
‫کاروانسرا وجود داشت که عالوه بر نامه رسانی‪ ،‬امور حمل مسافر به خارج از شهر‪ ،‬نیز از این طریق انجام‬
‫می گرفت‪ .‬اتومبیل برای اولین بار در ایران در سال ‪ 1280‬توسط مظفرالدین شاه از کشور بلژیک خریداری و‬
‫به ایران آورده شد‪.‬‬
‫‪3‬‬
‫شکل ‪3‬ـ‪1‬ـ نمایی از اتومبیل کالسکه ای‬
‫شکل ‪4‬ـ‪1‬ـ نمایی از کاروانسرا و چاپارخانه‬
‫جاده ابريشم‪ 1‬از جمله راه هاي مهمی بوده كه از اهميت تاريخي زيادي برخوردار است‪ .‬همچنین عنوان‬
‫مهم ترين جاده در زمينه حمل‌ونقل کاال و مسافر و از قديمي ترين مسيرهاي مبادلۀ كاالي تجاري و دانش و‬
‫فرهنگ بشري بوده و بين تمدن‌هاي يوناني و التين با آسياي شرقي‪ ،‬هندوستان و چين به مسافت ‪ 12‬هزار‬
‫كيلومتري از روستاي توان هوانگ چين تا شهر رم امتداد داشته است‪.‬‬
‫شکل ‪ 5‬ـ‪1‬ـ جاده ابریشم‬

‫‪ Silk Road‬ـ‪1‬‬
‫‪4‬‬
‫جاده‌اي‪ ،‬حيات جديدي در تجارت زميني ایجاد شد و‬ ‫اين مسير تا سده شانزدهم‪ ،‬تقريباً به مدت ‪1700‬‬
‫بارديگر توسعه تجارت زميني آسيا ـ اروپا در دستور كار‬ ‫سال از اعتبار تجاري و بازرگاني برخوردار بوده است‪.‬‬
‫کشورها قرار گرفت‪ .‬در حال حاضر نیز بخش عمده اي‬ ‫در دهه‌هاي آخر قرن بيستم با توسعه و تكميل‬
‫از مسير راه ابريشم از قلمرو ايران عبور می کند‪.‬‬ ‫كاميون‌هاي بار و تجاري شدن عمليات حمل و نقل‬
‫‪ 1‬نقشه راه ابریشم را از اینترنت پیدا کرده و در کالس در مورد آن صحبت کنید‪.‬‬ ‫فعالیت‬
‫‪ 2‬در روی نقشه‪ ،‬شهرهایی که راه ابریشم از آن عبور می کرد را پیدا نمایید‪.‬‬
‫‪ 3‬با هم کالسی های خود بررسی کنید از جادة ابریشم برای حمل و نقل چه کاالهایی استفاده‬
‫می کردند؟‬
‫‪3‬ـ‪1‬ـ حمل و نقل و الهام از طبیعت‬

‫همواره خلقت منبع الهامی برای دانشمندان و طراحان‬
‫بوده است‪ .‬بسیاری از اختراعات کنونی موجود در‬
‫جهان با الهام از طبیعت بیکران خداوند منان ساخته‬
‫شده است‪ .‬از آلبرت اينشتين‪ 1‬نقل شده است که‪ :‬به‬
‫طبيعت با دقت نگاه کنيد آنگاه جواب پرسش هاي خود‬
‫را خواهيد يافت‪ .‬در بخش های مختلف حمل و نقل‬
‫نیز دانشمندان با الهام از طبیعت دست به ساخت و‬
‫طراحی وسایل و تجهیزاتی زده است که در ادامه به‬
‫بخشی از آنها پرداخته شده است‪:‬‬
‫اولین بار لئوناردو داوینچی‪ 2‬در اواخر قرن چهاردهم‬
‫شکل ‪6‬ـ‪1‬ـ طراحی ماشین پرنده با الهام از پرندگان‬ ‫میالدی با الهام از پرندگان طرح ماشین پرنده را‬
‫طراحی کرد و گام های اولین برای پرواز کردن آغاز‬
‫شد‪.‬‬
‫‪ Albert Einstein‬ـ‪1‬‬
‫‪ Leonardo da vinci‬ـ‪2‬‬
‫‪5‬‬
‫الگو برداری انسان از سنجاقک برای ساخت بالگرد (هلیکوپتر)‬
‫شکل ‪7‬ـ‪1‬ـ الهام از سنجاقک برای ساخت بالگرد‬
‫الگو برداری از بال جغد برای ساخت هواپیمای بی صدا‪ ،‬بال جغد دارای ساختار هایی است که به این پرنده‬
‫اجازه می دهد بدون هیچ صدایی پرواز کند محققان از این موضوع الگو برداری کرده و هواپیماهایی که صدایی‬
‫ندارند را تولید کرده اند (شکل ‪ 8‬ـ‪.)1‬‬
‫شکل ‪8‬ـ‪1‬ـ الهام از جغد برای ساخت هواپیمای بی صدا‬
‫استفاده از الگوي کلوني مورچه‌ها جهت اداره ترافيک شهری‬

‫الهام از کرم خاکی در طراحی ماشین آالت حفاری تونل‪)TBM( 1‬‬
‫شکل ‪9‬ـ‪1‬ـ الهام از کرم خاکی برای ساخت دستگاه حفار تونل‬
‫‪ Tunnel Boring Machine‬ـ‪1‬‬
‫‪6‬‬
‫الگو برداری از منقار مرغ ماهی خوار برای طراحی قطار سریع السیر‪ .‬به همین منظور قطارهای سریع السیر را‬
‫با دماغه هایی بلند و منقار مانند طراحی کردند که این امر اجازه خروج با صدای کمتری از تونل ها را می دهد‬
‫(شکل ‪10‬ـ‪.)1‬‬
‫شکل ‪10‬ـ‪1‬ـ الهام از مرغ ماهی خوار برای ساخت قطار سریع السیر‬
‫ـ تعریف اصطالحات حوزه حمل و نقل‬

‫‪4‬ـ‪ 1‬‬
‫در این بخش سعی شده است اصطالحاتی را که در این حوزه مورد استفاده قرار می‌گیرد به صورت اجمالی‬
‫تعریف و تفسیر شوند‪ .‬این اصطالحات عبارت اند از‪:‬‬
‫حمل و نقل عمومی ‪ :‬عبارت است از خدمات حمل و نقل که در دسترس عموم مردم قرار دارد‪ .‬تفاوت در‬
‫این نوع خدمات‪ ،‬سفر به صورت اشتراکی انجام می شود مانند اتوبوس‪ ،‬مترو و … ‪.‬‬
‫راننده‪ :‬كسي كه هدايت وسيله نقليه موتوري و غير موتوري را برعهده دارد‪.‬‬
‫وسيلة نقليه‪ :‬وسايل موتوري (ماشین‪ ،‬موتورسیکلت و‪ )...‬و غير موتوري (گاری‪ ،‬دوچرخه و‪ )...‬كه براي‬
‫جابه جايي انسان و كاال در راه به كار می رود‪.‬‬
‫كاميون‪ :‬وسيلة نقليه موتوري باري كه قسمت بارگير آن به صورت پيوسته به كشنده متصل است‪.‬‬
‫كاميون ها به طور كلي با وضعيت حداقل دو محور وجود داشته و حداقل ظرفيت حمل ‪ 6‬تن بار و بيشتر دارند‪.‬‬
‫شکل ‪11‬ـ‪1‬ـ حمل و نقل جاده ای‬
‫‪7‬‬
‫تريلر(يدك)‪ :‬عبارت از وسيله نقليه ای است كه با يك وسيله نقليه موتوري كشيده مي‌شود‪.‬‬
‫اتوبوس‪ :‬هر نوع وسيله نقليه موتوري مسافربري كه ظرفيت آن با راننده وکمک راننده ‪ 27‬نفر يا بيشتر‬
‫باشد‪.‬‬
‫شکل ‪12‬ـ‪1‬ـ اتوبوس مسافربری‬
‫مسافران اتوبوس های شهری و بین شهری است که‬ ‫كاال‪ :‬به تمامي محموله‌هایی اطالق می شود كه‬
‫اتوبوس مسیربرنامه ریزی شده خود را از آنجا شروع یا‬ ‫توسط واگن‪ ،‬كانتينر يا ساير وسایل حمل و نقل مجاز‬
‫خاتمه می دهد و غالباً به شکل یک ساختمان بزرگ‬ ‫بر طبق قوانين جابه جا می شوند‪.‬‬
‫همراه با امکانات رفاهی طراحی می شود‪ .‬شرکت‌های‬ ‫مسافر‪ :‬به تمامی استفاده كنندگان از خدمات‬
‫مسافربری دارای دفاتر فروش بلیت در پایانه ها‬ ‫حمل و نقل مسافر از هر نوع وسيله نقليه می باشد‪،‬‬
‫هستند و مسافران از طریق سکوهای مشخص سوار‬ ‫كه براي اين امر‪ ،‬قراردادي(بلیت) منعقد شده باشد‪.‬‬
‫یا پیاده می شوند‪.‬‬ ‫پایانة مسافربری‪ :‬فضایی برای سوار و پیاده کردن‬
‫شکل ‪13‬ـ‪1‬ـ الف ـ نمایی از پایانه مسافربری‬
‫‪8‬‬
‫شکل ‪13‬ـ ‪1‬ـ ب ـ نمایی از پایانه مسافربری‬
‫ترانزیت‪ :‬ترانزيت به معني بخشی از جابه جایی‬ ‫پایانه مرزی‪ :‬مکان های ورودی و خروجی مجاز‬
‫مسافر و کاال بین مبدأ و مقصد که مستلزم عبور از‬ ‫زمینی کشور است که سازمان‌های مربوطه جهت‬
‫کشور ثالث باشد‪ ،‬به تعریف ساده تر ورود كاال از يكي‬ ‫اعمال قوانین و مقررات و نیز انجام تشریفات قانونی‬
‫از مرزهاي يك كشور و خروج از مرز ديگر همان‬ ‫ورود و یا خروج کاال‪ ،‬مسافر و وسیله نقلیه در آن‬
‫كشور است‪.‬‬ ‫استقرار دارند‪.‬‬
‫راه‪ :‬مسیرهایی که براي عبور و مرور عموم وسایل‬ ‫مجتمع‌های خدماتی ـ رفاهی‪ :‬مکانی است‬
‫نقلیه موتوری و غیر موتوری مورد استفاده قرار می گيرد‪.‬‬ ‫که در محورهای اصلی و ترانزیتی کشور جهت ارائه‬
‫راه هاي شرياني درجه يك‪ :‬معابري هستند كه‬ ‫خدمات مورد نیاز رانندگان‪ ،‬مسافران و وسایل نقلیه‬
‫در طراحي و بهره برداري از آنها به جابه جايي وسايل‬ ‫به‌صورت متمرکز احداث می‌شود‪ .‬از جمله آنها می‌توان‬
‫نقليه موتوري برتري داده می شود‪ .‬اين معابر ارتباط‬ ‫به تعمیرگاه‪ ،‬درمانگاه‪ ،‬رستوران‪ ،‬مسجد‪ ،‬استراحتگاه‪،‬‬
‫با راه هاي برون شهري را تأمين می نمايند‪ .‬راه هاي‬ ‫جایگاه‌های عرضه سوخت‪ ،‬پارکینگ و ‪ ...‬اشاره نمود‪.‬‬
‫شرياني درجه يك براساس نحوه كنترل دسترسي‬ ‫ظرفيت وسيله نقليه‪ :‬وزن بار يا تعداد مسافري‬
‫تقاطع ها به دو گروه آزاد راه و بزرگراه تقسيم می شوند‬ ‫كه از طرف كارخانه سازنده با تأييد مراجع معتبر‬
‫بزرگراه‪ :‬راهي است كه حداقل داراي دو خط‬ ‫براي وسيله نقليه تعيين گرديده است‪.‬‬
‫عبور در هر طرف بوده و ترافيك دو طرف آن به‬ ‫گمرک‪ :‬گمرک عبارت است از سازمان دولتی‬
‫وسيله موانع فيزيكي از هم جدا شده باشد و به طور‬ ‫که مسئول اخذ حقوق و عوارض ورودی (واردات) و‬
‫معمول داراي تقاطع‌هاي غير هم سطح است‪ .‬بزرگراه‬ ‫خروجی (صادرات) و همچنین مسئول اجرای سایر‬
‫می تواند تعداد معدودي تقاطع هم سطح كنترل شده‬ ‫قوانین و مقررات مربوط به واردات‪ ،‬ترانزیت و صادرات‬
‫داشته باشد‪.‬‬ ‫کاالها است‪.‬‬
‫آزاد راه‪ :‬آزادراه به راهي گفته می شود كه حداقل‬ ‫ترخيص کاال‪ :‬خروج کاال را از اماکن گمرکی پس از‬
‫داراي دو خط اتومبيل رو و يك شانه حداقل به عرض‬ ‫انجام تشریفات گمرکی مربوطه‪ ،‬ترخیص کاال می گویند‪.‬‬
‫‪9‬‬
‫كند تأمين شود و هيچ راه ديگري آن را قطع نكند‪.‬‬ ‫سه متر براي هر طرف رفت و برگشت بوده و دو طرف‬
‫راه روستایی‪ :‬راه های معموال ً غیر آسفالتی‬ ‫آن به نحوي محصور بوده و در تمام طول آزادراه‬
‫(با روکش شنی) که ارتباط بین روستاها را فراهم‬ ‫ال از هم مجزا باشد و ارتباط آنها با هم تنها به‬‫کام ً‬
‫می آورد‪.‬‬ ‫وسيله راه هاي فرعي كه از زير يا باالي آزادراه عبور‬
‫شکل ‪14‬ـ ‪1‬ـ راه روستایی‬
‫شانه راه‪ :‬بخشي از بدنه راه است كه در دو طرف خط هاي عبور رفت و برگشت قرار داشته و براي توقف‬
‫اضطراري وسايل نقليه به كار می رود‪ .‬شانه راه به دلیل افزایش فاصله دید در پیچ ها‪ ،‬نصب عالئم راهنمایی‬
‫و رانندگی‪ ،‬به وجود آوردن دید مناسب برای رانندگان‪ ،‬به وجود آوردن جایی برای انباشتن برف حاصل از‬
‫برف روبی در راه به کار گرفته می‌شود‪.‬‬
‫شکل ‪15‬ـ‪1‬ـ احداث شانه خاکی‬
‫‪10‬‬
‫راهگذر (کریدور)‪ :‬به محل تردد برای تمام شیوه های حمل و نقلی جاده ای‪ ،‬دریایی‪ ،‬ریلی‪ ،‬هوایی‪ ،‬ترکیبی‬
‫یا لوله ای (انتقال نفت و گاز) کاال و مسافر گفته می شود که براساس موافقت نامه های بین المللی امضا شده‬
‫بین کشورها تعیین شده باشد‪.‬‬
‫بار ترافیکی‪ :‬به ﻣﻨﻈﻮر اﯾﻤﻨﯽ و ﻋﺪم اﺧﻼل در ﺗﺮدد وﺳﺎﯾﻞ ﻧﻘﻠﯿﻪ و ﺣﻔﺎﻇﺖ از راه و اﺑﻨﯿﻪ ﻓﻨﯽ‪ ،‬ﻣﯽ ﺑﺎﯾﺴﺖ‬
‫ﻃﻮل‪ ،‬ﻋﺮض‪ ،‬ارﺗﻔﺎع بار بر اساس مقررات حمل و نقل بار در راه‌ها باشد‪ .‬ولی بعضی مواقع برای عبور بارهایی‬
‫که خارج از مقررات فوق هستند که به عنوان بار ترافیکی نامیده می‌شوند تمهیدات خاصی در نظر گرفته‬
‫می‌شود‪.‬‬
‫شکل ‪16‬ـ‪1‬ـ حمل بار ترافیکی‬
‫ايمني جاده ای‪ :‬تمهیداتی که برای ایمن بودن مردم‪ ،‬مسافران و راکبین در نظر گرفته می‌شود که از‬
‫هرگونه آسيب جاني در امان باشند‪.‬‬
‫بازدید‬
‫با هماهنگی مدیر هنرستان و هنرآموز خود از پایانه مسافربری شهر خود بازدید کنید و موارد زیر را‬
‫علمی‬
‫پرسیده و در کالس با هم کالسی های خود به اشتراک بگذارید‪.‬‬
‫چند نفر در پایانة مسافری مشغول به کار هستند؟‬
‫روزانه چند اتوبوس از ترمینال به شهرهای دیگر می روند؟‬
‫تعداد مسافرانی که روزانه از شهر شما به شهر دیگر می روند چقدر است؟‬
‫به انتخاب خود با یکی از کارمندان پایانه (متصدی بلیت‪ ،‬متصدی اتوبوس‪ ،‬راننده‪ ،‬متصدی بار و‪)....‬‬
‫در مورد وظایفی که به عهده دارند صحبت کنید و در مورد آن با هم کالسی های خود بحث کنید‪.‬‬
‫‪11‬‬
‫‪ 5‬ـ‪1‬ـ ضرورت و اهمیت رشتۀ حمل و نقل‬
‫اقتصادي‌تر خواهد شد‪ .‬همچنین موجب توسعه‬ ‫آیا امکان دارد که هرکس خود برای تهیه کاالی‬
‫گردشگري و ارتباطات فرهنگی و اجتماعی بين مردم‬ ‫مورد نیازش به دنبال آن برود؟ يا بدون نياز به وسيله‬
‫می شود‪ .‬بنابر این حمل و نقل به دالیل زیر از اهميت‬ ‫سفر كند؟ نيازهاي روزانه افراد فهرستي از كاالهاي‬
‫زيادي برخوردار می باشد‪.‬‬ ‫مختلف است كه هر كدام در جایی تولید شده است‪.‬‬
‫حمل و نقل از مظاهر و جلوه‌های تمدن و پیشرفت‬ ‫اهميت حمل و نقل در زندگي انسان امروزي به‬
‫کشورها است‪.‬‬ ‫حدي است كه تصور زندگي بدون آن ممكن نيست‪.‬‬
‫حمل و نقل از ديدگاه اقتصادي بین نقاط توليد‪،‬‬ ‫امکان دسترسی آسان به کاال نيز خود موجب تنوع‬
‫توزيع و مصرف کاالها رابطه ایجاد می‌کند‪.‬‬ ‫در کاالهای تولیدی و در نتیجه ایجاد رقابت می‌شود‪.‬‬
‫هزينه حمل و نقل به صورت مستقيم و غيرمستقيم‬ ‫وقتی شما بتوانید از میان چند محصول که هرکدام‬
‫در قيمت نهایي اغلب توليدات و فعاليت‌های کشور‬ ‫در کشوری تولید شده‪ ،‬یک محصول را انتخاب کنید‪،‬‬
‫مؤثر است‪.‬‬ ‫مسلماً به دنبال محصولي خواهید رفت که هم ارزان‬
‫پيشرفت در فناوري و تکنولوژی حمل و نقل‪ ،‬باعث‬ ‫و هم خوب باشد‪ .‬طبیعی است که برای جابه‌جایی‬
‫كاهش فاصلۀ زمانی بین نقاط مختلف يك كشور و‬ ‫آسان و راحت کاال‪ ،‬نیاز به گسترش شبکه راه‌هاست‪.‬‬
‫همچنین در سطح بین المللی می‌شود‪.‬‬ ‫احداث و گسترش راه نشانه پیشرفت یک کشور است‪.‬‬
‫كارآمد بودن سيستم حمل و نقل موجب رشد‬ ‫در گذشته نیز هرگاه راه‌ها گسترش یافته و از امنیت‬
‫شهرها و کاهش محرومیت نقاط دور افتادۀ كشور‬ ‫کافی برخوردار بود‪ ،‬حمل و نقل کاال بهبود می‌یافت‬
‫خواهد شد‪.‬‬ ‫و این امر خود سبب رونق کسب و تجارت می‌شد و‬
‫وحدت‪ ،‬يكپارچگي‪ ،‬ارتباط و همدلی بین مردم هر‬ ‫رونق کسب و تجارت شکوفایی اقتصاد و پیشرفت‬
‫كشور به سهولت سفر بين شهرهای آن نیز بستگي‬ ‫جامعه را به دنبال داشت‪ .‬همچنان كه مشاهده‬
‫دارد‪.‬‬ ‫می شود پیشرفت حمل و نقل در هرکشور موجب‬
‫جهانگردي‪ ،‬سياحت و زيارت و روابط اجتماعي‬ ‫تسهيل جابه جايي مسافر و بار شده و می‌تواند منجر‬
‫نيازمند حمل و نقل مناسب است‪.‬‬ ‫به گسترش روابط و تبادالت اقتصادي‪ ،‬اجتماعي و‬
‫وجود شبكه‌هاي حمل‌ونقلی موجب ترويج روابط‬ ‫فرهنگي بین جوامع گردد‪ .‬د ر صورتی که حمل و نقل‬
‫اقتصادي و فرهنگي و افزايش امنيت بين كشورها‬ ‫در یک کشور دارای وضعیت مناسبی باشد‪ ،‬قیمت‬
‫مي‌شود‪.‬‬ ‫نهایی توليدات آن کشور کاهش یافته و عالوه بر‬
‫كاهش هزينه‌های مردم‪ ،‬صادرات و واردات كاال نیز‬
‫فعالیت‬
‫هدف اصلي در حمل و نقل كاال چيست؟‬ ‫‪1‬‬
‫كيفيت راه ها چه نقشي در هزينه حمل و نقل كاال و مسافر دارند؟‬ ‫‪2‬‬
‫حساب كنيد در سبد خانوار شما چند درصد از هزينه ها به حمل و نقل مربوط می شود؟‬ ‫‪3‬‬
‫به نظر شما هر شهروند چگونه می تواند به كاهش هزينه هاي حمل و نقل كمك كند؟‬ ‫‪4‬‬
‫‪12‬‬
‫‪ 6‬ـ‪1‬ـ فعاليت هاي اقتصادي در منطقه و نقش آن در توسعه كشور‬

‫ایفا كردن نقش پررنگ بخش‌های حمل و نقل در اقتصاد جوامع که شامل خدمات كشاورزی و صنعت می باشد‬
‫در اقتصاد هر کشوری بسیار تأثیرگذار است‪ .‬قرار گرفتن كشور عزیزمان در شاهراه های سه قاره و پنج منطقه‬
‫مهم جهان و ایجاد موقعیتی بسیار حساس از نظر جغرافیای بین‌الملل‪ ،‬ایران را در جایگاهی ویژه قرار داده است‪.‬‬
‫آیا می دانستید صنعت حمل و نقل در قیمت محصوالتی که می خرید تأثیرگذار است؟ حمل و نقل مواد اولیه‬
‫و کاال بین نقاط تولید و مصرف‪ ،‬بخشی از هزینه‌های تولید یک محصول است‪ .‬بنابراین هزینۀ تمام شدۀ‬
‫توليدات کشورهایی که حمل و نقلی بهینه و پیشرفته دارند‪ ،‬کاهش یافته و عالوه بر كاهش هزينه‌های مردم‬
‫آن کشور‪ ،‬مقولۀ صادرات از آن کشور نیز برای سایر کشورها اقتصادي‌تر خواهد شد‪ .‬همچنین ترانزیت کاال‬
‫از کشورهایی که حمل و نقل در آنها با سرعت باال و هزینه‌های کمتر انجام می‌پذیرد‪ ،‬افزایش خواهد یافت‪.‬‬
‫‪1‬ـ ‪6‬ـ ‪1‬ـ امور پشتيباني حمل و نقل‬
‫امور مرتبط با بخش حمل و نقل (که به آن لجستیک گفته می شود) يکي از فرایندهای مهم توسعه کشورها‬
‫محسوب مي‌شود‪ .‬به زبان دیگر لجستیک عبارت است از سازماندهي حركت كاال يا محصول از زماني كه توليد‬
‫مي شود يا برداشت مي شود تا زماني كه به دست مصرف كننده مي‌رسد با حداقل هزينه در كوتاه ترين زمان ممكن‪.‬‬
‫همچنین لجستیک كليه فرايند هاي انبارداري ‌‪ ،‬بسته بندي ‪ ،‬توزيع و حمل ونقل را در برمي گيرد (شکل ‪17‬ـ‪.)1‬‬
‫در این شکل مراحل لجستیک از‬
‫حمل کاال در محل تولید گرفته تا‬
‫آماده سازی‪ ،‬بسته بندی و … نشان‬
‫خدمات‬
‫داده می شود‪ .‬بهبود عملکرد در‬
‫این زمینه موجب کاهش هزينه و‬
‫تأمین‬ ‫ذخیره و انبارداري‬ ‫زمان خدمات ارائه شده می گردد‪.‬‬
‫در جهان امروز‪ ،‬رقابت بسيار‬
‫شديدي بين فروش کاال و خدمات‬
‫توليدکنندگان مختلف ايجاد شده‬
‫است‪ .‬بنابراين کاهش هزينه‌هاي‬
‫ترابری‬ ‫حمل و نقل‬ ‫تمام شده و همچنين افزايش‬
‫اعتماد در تحویل گرفتن کاال‪ ،‬از‬
‫شکل ‪17‬ـ ‪1‬ـ لجستيك ( مراحل توليد تا توزيع كاال )‬ ‫اهميت زيادي برخوردار است‪ .‬به‬
‫همین دلیل الگوهایی (شاخص) که‬
‫برای بهبود در عملکرد امور پشتیبانی حمل و نقل هر کشور مورد نیاز است در ادامه آورده شده است که‬
‫عبارت اند از‪:‬‬
‫‪1‬ـ کارايي فرايند هاي ترخيص کاال‪ :‬اين شاخص مربوط به اندازه گيري کارايي (سودمندی) و اثربخشي‬
‫فرايندهاي گمرکي مانند سرعت بخشیدن به کارها‪ ،‬سادگي و سهولت در ترخیص کاال‪ ،‬نبودن مشکالت و‬
‫طوالنی بودن فرایند اداری و ‪ ...‬می‌باشد‪.‬‬
‫‪13‬‬
‫شکل ‪18‬ـ ‪1‬ـ ترخیص کاال‬
‫‪2‬ـ کيفيت زيرساخت ها‪ :‬اين شاخص مربوط به اندازه گيري کيفيت زيرساخت هاي کشور در حمل و نقل‬
‫مانند راه ها‪ ،‬راه آهن‪ ،‬بنادر و فرودگاه ها و همچنين ارتباطات از راه دور و فناوري اطالعات است‪.‬‬
‫شکل ‪19‬ـ‪1‬ـ وجود زیر ساخت مناسب جاده ای و ریلی‬
‫‪5‬ـ زمان تحويل بارها به مشتري در زمان‬ ‫‪3‬ـ شايستگي و کيفيت خدمات‪ :‬براي اندازه گيري‬
‫برنامه‌ريزي شده يا زمان مورد انتظار‪ :‬اندازه گيري‬ ‫شايستگي و کيفيت خدمات متصديان حمل و نقل‪،‬‬
‫به موقع زمان تحويل کاال با اين الگو صورت می پذيرد‪.‬‬ ‫کارگزاران يا واسطه هاي گمرک از اين شاخص‬
‫يکي از عوامل مهمي که در شرايط رقابتي بازار امروز‬ ‫استفاده می شود‪ .‬کيفيت خدمات به مشتري و‬
‫جهان بايد در نظر گرفته شود‪ ،‬تحويل به موقع کاال‬ ‫بهينه سازي روابط سازمان ها (مانند سازمان حمایت‬
‫بوده و عدم تطابق زمان تحويل با برنامه از پيش‬ ‫از مصرف کنندگان) با مشتريان موجب بهبود اين‬
‫تعيين شده غير قابل قبول است‪.‬‬ ‫الگو خواهد شد‪.‬‬
‫‪2‬ـ‪6‬ـ‪1‬ـ حمل و نقل بین المللی‬ ‫‪4‬ـ توانايي در تعقيب و رديابي کاالهاي ارسالي‪:‬‬
‫وابستگی اقتصاد کشور به درآمدهای حاصل از صادرات‬ ‫اين شاخص براي اندازه گيري توانايي پيگيري و‬
‫نفت و لزوم کاهش این وابستگی از جمله مهم ترین‬ ‫رديابي محموله ها است‪ .‬امروزه شناسايي محل دقيق‬
‫اهداف مورد نظر مسئوالن و برنامه ریزان کشور است‪.‬‬ ‫بارها و مسير هر محموله تا تحويل آن براي مشتريان‬
‫حمل و نقل بین المللی (ترانزیت) کاال‪ ،‬می‌تواند یکی‬ ‫بسيار ضروري است‪ .‬بنابراين همۀ اجزاي زنجيرۀ‬
‫از منابع مهم کسب درآمد برای کشورمان‪ ،‬محسوب‬ ‫محصوالت بايد قابليت رديابي داشته باشد‪.‬‬
‫‪14‬‬
‫به خصوص در سطح بین المللی باعث انتقال فرهنگ‬ ‫شود‪ .‬هنگامی که یک کاال از گمرک کشور وارد و از‬
‫و آیین هر کشور به کشورهای دیگر خواهد بود که‬ ‫داخل کشور عبور و از گمرک دیگری خارج می‌شود‪،‬‬
‫این امر برای کشور عزیزمان و انتقال فرهنگ ایرانی ـ‬ ‫از طریق عوارض گمرکی‪ ،‬عوارض جاده‌ای و سایر‬
‫اسالمی بسیار مهم و ارزشمند است‪.‬‬ ‫پرداخت‌ها‪ ،‬درآمدهای قابل توجهی را برای کشور‬
‫ایجاد می‌نماید‪ .‬همچنین افزایش مبادالت تجاری‬
‫شکل ‪20‬ـ‪1‬ـ گمرک بندر شهید رجایی ـ بندرعباس‬
‫فعالیت‬
‫‪ 1‬مهم ترين كاالهاي صادراتي و وارداتي كشور‬
‫را نام ببريد‪.‬‬
‫‪ 2‬از يكي از فروشندگان محل در مورد ميزان‬
‫تأثير هزينة حمل و نقل كاالها در قميت تمام‬
‫شده آنها پرس و جو كنيد و نتايج را در كالس به‬
‫بحث بگذاريد‪.‬‬
‫‪ 3‬در مورد روش هاي چگونگی رديابي كاال‬

‫تحقيق كرده و نتايج آن را در كالس ارائه دهيد‬
‫و بحث كنيد‪.‬‬
‫‪15‬‬
‫ارزشیابی‬
‫تاریخچه حمل و نقل مسافر در ایران را بررسی نمایید و مختصری در مورد آن بنویسید‪.‬‬ ‫‪1‬‬
‫تحقیق کنید حمل و نقل هوایی در ایران از چه سالی شروع به فعالیت نموده است؟‬ ‫‪2‬‬
‫مسیرهای ترانزیت کشور را روی نقشه پیدا کرده و بگویید چرا مسیرهای ترانزیت برای کشور مهم هستند؟‬ ‫‪3‬‬
‫تحقیق نمایید گمرک های کشور کدام اند و چه کاال هایی از آنجا وارد و یا صادر می گردد؟‬ ‫‪4‬‬
‫چرخه حمل و نقل کاال را از زمان تولید تا مصرف به اختصار توضیح دهید؟‬ ‫‪5‬‬
‫حمل و نقل بار و مسافر چگونه می تواند به افزایش اشتغال در کشور عزیزمان کمک نماید؟‬ ‫‪6‬‬
‫آیا وجود مناطق آزاد تجاری‪ 1‬در کشور به افزایش صادرات کاال کمک خواهد کرد؟‬ ‫‪7‬‬
‫افزایش ترانزیت بار و مسافر چگونه منجر به افزایش روابط بین المللی کشور خواهد گردید؟ شرح دهید‪.‬‬ ‫‪8‬‬
‫با توجه به نقشۀ زیر در خصوص چگونگی استفاده کشورها از جاده ابریشم تحقیق نمایید‪.‬‬ ‫‪9‬‬
‫رس‬
‫ج فا‬
‫خلی‬
‫‪ 10‬تحقیق نمایید بیشتر صادرات و واردات کشور شامل چه محصوالتی می باشد و از کدام مسیرها وارد کشور‬
‫یا از کشور خارج می گردند؟‬
‫‪1‬ـ منطقه آزاد تجاری‪ ،‬قلمرو معینی است که غالباً در محدوده داخل یک‪ ‬بندر‪ ‬یا در مجاورت آن قرار گرفته و در آن‪ ‬تجارت آزاد‪ ‬با سایر نقاط‬
‫جهان مجاز شناخته می شود‪.‬‬
‫‪16‬‬
‫فصل ‪ : 2‬شناخت حمل و نقل‬
‫فصل ‪2‬‬
‫شناخت حمل و نقل‬
‫‪17‬‬
‫‪1‬ـ‪2‬ـ مشخصات و ويژگي‌ها‬
‫خاص مدنظر قرار مي گيرد‪ .‬حمل ونقل دريايي نيز‪ ،‬به‬ ‫حمل ونقل دارای شیوه‌های مختلف زمینی‪ ،‬هوايي‬
‫وجود دريا يا مسیرهای آبی (دریا‪ ،‬اقیانوس) وابستگی‬ ‫و دريايي می‌باشد‪ .‬در میان شیوه های حمل ونقل‪،‬‬
‫دارد‪ .‬بنابراین حمل ونقل در داخل کشورها غالباً به صورت‬ ‫حمل ونقل هوايي نسبتاً گران قيمت بوده و لذا براي‬
‫جاده ای یا ریلی انجام مي‌گيرد‪.‬‬ ‫مسافرت‌هاي سريع يا مسافت‌هاي طوالني و بارهاي‬
‫شکل ‪1‬ـ‪2‬ـ حمل ونقل دریایی‪ ،‬هوایی‪ ،‬زمینی‬
‫حمل ونقل جاده‌اي و ريلي از زیرمجموعه‌های حمل ونقل زمینی هستند‪ .‬البته این دو شیوه را نبايد رقيب‬
‫هم در نظر گرفت‪ .‬بلكه مكمل یکدیگر هستند و نقش آنها بنا به ويژگي‌هاي هريك تعريف مي‌گردد‪ .‬مزاياي‬
‫حمل ونقل ریلی ايمني بسيار باال‪ ،‬کاهش در مصرف سوخت و آلودگی‪ ،‬راحتي بیشتر‪ ،‬هزينۀ پايين‌تر‪ ،‬و امکان‬
‫جابه جايي انبوه مسافر و کاال مي‌باشد‪ .‬بنابراين برای حمل ونقل انبوه بار و مسافر در مسیرهای اصلي‪ ،‬راه‌آهن‬
‫مدنظر قرار مي‌گيرد (شکل‪2‬ـ‪.)2‬‬
‫شکل ‪2‬ـ‪2‬ـ حمل ونقل ریلی‬
‫ل‌ونقل ریلی مابین ایستگاه‌هایی خاص در طول مسیر انجام می‌شود و قطار نمی‌تواند در هر مکانی که‬
‫اما حم ‪‎‬‬
‫بخواهد توقف داشته باشد‪ .‬اما حمل ونقل جاده‌ای متفاوت است‪ .‬یعنی امکان حمل و نقل مسافر و یا تحویل‬
‫‪18‬‬
‫گرفتن بار از محل مبدأ و تحویل دادن آن در محل مقصد بار فراهم است‪ .‬بنابراین از شیوه حمل ونقل جاده‌ای‬
‫در اکثر مواقع به عنوان تكمیل كنندۀ دیگر شیوه‌های حمل ونقل از جمله دریایی‪ ،‬هوایی و ریلی استفاده می‌شود‪.‬‬
‫سیستم حمل ونقل جاده‌ای به عنوان در دسترس‌ترین و انعطاف‌پذیرترین شیوۀ حمل ونقل می‌باشد‪ .‬به عبارتی در‬
‫هر مکانی از درون‌شهرها‪ ،‬بین شهرها و روستاها و از محل تولیدات صنعتی و معدنی تا محل مصرف آنها‪ ،‬استفاده‬
‫از خدمات این شیوه‌‪ ،‬امکان‌پذیر بوده و امکان استفاده از حمل ونقل جاده‌ای از سایر شیوه‌ها بیشتر است‪.‬‬
‫فعالیت‬
‫‪ 1‬تجربیات خود از سفر با قطار را با هم کالسی هایتان در میان‬
‫بگذارید‪ ،‬از کدام ایستگاه سوار شده اید‪ ،‬از چه شهرهایی عبور‬
‫کردید و در کدام ایستگاه پیاده شده اید‪ ،‬چه مشکالتی در طول‬
‫سفر داشتید؟‬
‫‪ 2‬تجربه سفرهای هوایی خود را با دوستان خود به‬

‫اشتراک بگذارید‪.‬‬
‫‪ 3‬کشور ما دارای چند بندر می باشد؟ تحقیق کنید و در‬

‫کالس در مورد آن بحث کنید؟‬
‫تركیب این شیوۀ حمل ونقلی با دیگر شیوه‌ها‪ ،‬می‌تواند‬ ‫با توجه به ظرفیت تناژ (وزن بار قابل حمل) پایین‬
‫جابه جایی سریع تر و یا ارزان تر را به همراه داشته‬ ‫ناوگان حمل ونقل جاده ای در مقایسه با سایر شیوه‌ها‪،‬‬
‫باشد‪ .‬بنابراین حمل ونقل جاده‌ای نقش جابه‌جایی بار‬ ‫معموال ً برای بارهای خرد (غیر عمده) و به ویژه در‬
‫بین مبدأ و مقصد بار و پایانه‌ها‌ی ترکیبی را بر عهده‬ ‫فواصل کوتاه بین مبدأ و مقصد بار‪ ،‬از این شیوۀ‬
‫دارد‪.‬‬ ‫حمل ونقل استفاده می‌گردد‪ .‬در فواصل طوالنی‬
‫در صورت امکان با هماهنگی مسئولین هنرستان از فرودگاه شهر خود بازدید کنید‪ .‬اطالعات زیر را‬ ‫بازدید‬
‫علمی‬
‫جمع آوری کرده و در مورد آنها در کالس بحث کنید‪.‬‬
‫اطالعات مورد نیاز‬

‫‪ 1‬چه شغل هایی در فرودگاه وجود دارد؟‬
‫‪ 2‬از چه وسایل نقلیه ایی در فرودگاه استفاده می شود؟‬
‫‪ 3‬چه میزان بار و مسافر از فرودگاه ماهانه و ساالنه جابه جا می شوند؟‬
‫‪19‬‬
‫‪ 2‬ـ ‪2‬ـ شناخت نهادهاي مرتبط و آشنايي با وظايف آنها‬
‫در کشور ما متولي بخش حمل ونقل درون‌شهري (داخل شهر) وزارت کشور و شهرداري‌ها بوده و در سطح‬
‫بين‌شهري و بين‌المللي (خارج کشور) وزارت راه و شهرسازي این امور را به عهده دارند‪ .‬هر کدام از بخش‌های‬
‫حمل ونقل برون‌شهری نيز به دلیل تفاوت در زيرساخت و بهره‌برداري‪ ،‬زير نظر یکی از سازمان‌هاي تابعه وزارت‬
‫راه و شهرسازی به صورت مجزا و با قوانين مربوط به آن می‌باشد‪.‬‬
‫جدول ‪1‬ـ‪2‬ـ سازمان های مرتبط با شیوه های مختلف حمل ونقل‬
‫حمل ونقل جاده‌ای زیر نظر سازمان راهداری و حمل ونقل جاده‌ای و‬

‫معاونت ساخت و نگهداری راه‌های روستایی‬
‫حمل ونقل ريلي زير نظر راه‌آهن جمهوري اسالمي ايران‬
‫حمل ونقل هوايي زير نظر سازمان هواپيمايي کشوري‬
‫حمل ونقل دريايي زير نظر سازمان بنادر و دریانوردی‬
‫فعالیت‬
‫‪ 1‬سازمان های زیر مجموعه وزارت راه و شهرسازی را نام ببرید و در مورد مسئولیت های هر کدام در‬
‫کالس بحث و گفت گو نمایید‪.‬‬
‫‪ 2‬کدام سازمان شهرداری در بخش های حمل ونقل فعالیت دارند؟‬
‫‪ 3‬در مورد مسئولیت های سازمان راهداری و حمل ونقل جاده ای در کالس بحث کنید‪.‬‬
‫‪20‬‬
‫در این میان وظیفه مطالعات و ساخت آزادراه ها و بزرگراه ها با شرکت ساخت و توسعه زیربناهای حمل ونقل‬
‫كشور و وظیفه بهره‌برداری و نگهداری از آنها با سازمان راهداری و حمل ونقل جاده‌ای می‌باشد‪ .‬در شکل زیر‪،‬‬
‫نحوه تقسیم وظایف و حوزه مسئولیت در بخش حمل ونقل جاده‌ای در معاونت‌ها و سازمان‌های زیر مجموعه‬
‫وزارت راه و شهرسازی نشان داده شده است‪.‬‬
‫وزارت راه و شهرسازی‬
‫نگهداری و بهره برداری‬ ‫ساخت و توسعه‬
‫ادارات کل راه و سازمان راهداری‬ ‫معاونت راه‬

‫ادارات کل راه و شرکت ساخت و‬ ‫معاونت راه‬
‫و حمل و نقل‬ ‫شهرسازی‬ ‫شهرسازی توسعه زیربناهای‬ ‫روستایی‬
‫روستایی‬
‫جاده ای‬ ‫استان ها‬ ‫حمل و نقل‬ ‫استان ها‬
‫نمودار ‪1‬ـ‪2‬ـ ساختار دولت در سامانه حمل ونقل جاده‌ای‬
‫همچنین سایر نهادهایی که مرتبط با امور حمل ونقل می باشند نیز به شرح ذیل آورده شده است که به اختصار‬
‫با آنها آشنا خواهید شد‪.‬‬
‫ ستاد مدیریت حمل ونقل و سوخت کشور‪ :‬این ستاد مسئول اعمال مديريت‬
‫برنامه ريزي الزم براي اجراي كامل قانون توسعه حمل ونقل عمومي و مديريت‬
‫مصرف سوخت است‪.‬‬
‫ سازمان امداد و نجات هالل احمر‪ :‬ارائه خدمات امدادي در هنگام بروز‬
‫حوادث و سوانح طبيعي مانند زلزله و سيل و غيره در داخل و خارج از كشور‪ ،‬ارائه‬
‫كمك هاي اوليه در حوادث غير مترقبه به وسيلۀ امدادگران و‪. ...‬‬
‫مرکز مديريت حوادث و فوريت هاي پزشکي (اورژانس)‪ :‬کار این مرکز‬

‫رسیدگی به موارد فوریت های پزشکی و ارائه خدمات به مصدومین و بیماران‬
‫اورژانسی می باشد‪.‬‬
‫کميسيون حمل ونقل‪ ،‬ترانزيت و گمرک اتاق بازرگاني و صنايع و معادن ايران‬
‫ک‬
‫تا� قا� ب� زا�رگا� ن ی ص ن�ا ی�ع‪ ،‬معادن و ��ش ز‬
‫اور�ی یا�ران‬
‫‪21‬‬
‫پليس راهور (پلیس راهنمایی و رانندگی ایران که در اختصار راهور نیز خوانده‬
‫می‌شود)‪ :‬وظیفه کنترل ترافیک در راه‌های شهری و برون شهری را بر عهده دارد‬
‫و یکی از زیرمجموعه های نیروی انتظامی جمهوری اسالمی ایران است‪ .‬پليس راه‬
‫واحدهايي از راهنمايي و رانندگي نيروي انتظامي جمهوري اسالمي ايران است‬
‫كه وظیفه نظارت و كنترل بر اجراي قوانين و مقررات راهنمايي و رانندگي در‬
‫جاده هاي كشور را بر عهده دارند‪.‬‬
‫بيمه مرکزی‪ :‬نقش این سازمان مرتبط با زیان ها و خسارت های پس از حادثه‬

‫است‪.‬‬
‫سازمان حفاظت محیط زیست‪ :‬از جمله وظایف این سازمان طراحی و‬
‫تدوین ضوابط کنترل آالینده های محیط زیست (مانند وسایل نقلیه) است‪ .‬با‬
‫وجود آنکه پیشرفت‌های موجود در حمل ونقل سبب سهولت در امر جابه جایی‬
‫فیزیکی می‌شود‪ ،‬لیکن بسیاری از هزینه های زیست محیطی حاصل از حمل ونقل‬
‫نادیده گرفته می‌شود‪ .‬با توجه به موارد بسیار زیاد تأثیر حمل ونقل بر آلودگی‬
‫محیط‪ ،‬نقش سازمان حفاظت محیط زیست به خوبی آشکار می‌باشد‪.‬‬
‫شرکت ملی پاالیش و پخش فراورده‌های نفتی ایران‪ :‬یکی از چهار‬

‫شرکت اصلی وزارت نفت می‌باشد‪ .‬از جمله مهم‌ترین وظایف محوله این شرکت در‬
‫بخش حمل ونقل‪ ،‬تأمین سوخت روزانه همۀ وسایل‌نقلیه موتوری سبک و سنگین‬
‫است‪.‬‬
‫ شرکت بهینه سازی مصرف سوخت‪ :‬فعالیت‌های اصلی این شرکت در قالب‬

‫بهینه‌سازی مصرف سوخت در سیستم‌ها و وسایل حمل ونقل‪ ،‬کمک به رشد فناوری‬
‫و بهبود کیفیت محصوالت از لحاظ مصرف انرژی در صنایع سازنده تجهیزات‬
‫مصرف کننده سوخت‪ ،‬توسعه فرهنگ مصرف بهینه انرژی در سطوح مختلف جامعه‬
‫از طریق نشر کتب‪ ،‬مجالت و مقاالت‪ ،‬تدوین برنامه‌های الزم در رسانه‌های گروهی‪،‬‬
‫ﺷﺮﮐﺖ ﻣﻠﯽ ﻧﻔﺖ اﻳﺮان‬
‫آگاه‌سازی و آموزش عمومی و همچنین ایجاد سیستم‌های تشویقی در جهت ارتقاء‬
‫ﺷﺮﮐﺖ ﺑﻬﻴﻨﻪ ﺳﺎزی ﻣﺼﺮف ﺳﻮﺧﺖ‬ ‫فرهنگ بهینه‌سازی مصرف انرژی است‪.‬‬
‫‪22‬‬
‫‪ 3‬ـ‪2‬ـ آشنایی با وضعيت موجود به زبان آمار‬
‫آمار رشته وسیعی از ریاضی است که راه های جمع آوری‪ ،‬خالصه سازی و نتیجه گیری از داده‌ها را مطالعه‬
‫می‌کند‪ .‬در این بخش برای آشنایی شما با نحوه ارائه آماری اطالعات (نمودار و جدول) در بخش حمل ونقل‪،‬‬
‫به بررسی چند آمار کلی درباره بخش های مختلف حمل ونقل بار و مسافر در کشور پرداخته شده است‪.‬‬
‫سهم حمل ونقل بار و مسافر‪ :‬سهم (میزان) حمل ونقل بار و مسافر در کشور در بین شیوه های مختلف‬
‫حمل ونقل (جاده ای‪ ،‬هوایی‪ ،‬ریلی و دریایی) در سال ‪ 1393‬بررسی شده که در نمودارهای ‪2‬ـ‪ 2‬و ‪3‬ـ‪ 2‬نشان‬
‫داده شده است‪.‬‬
‫‪%0/54‬‬ ‫‪%13/8‬‬
‫‪%8/9‬‬
‫ریلی‬
‫دریایی‬
‫‪%76/7‬‬
‫هوایی‬
‫جاده ای‬
‫نمودار ‪2‬ـ‪2‬ـ سهم حمل ونقل مسافر‬

‫‪%6/43‬‬ ‫‪%9/19‬‬ ‫‪%13/38‬‬
‫جاده ای‬
‫هوایی‬
‫‪%68/9‬‬ ‫دریایی‬
‫ریلی‬
‫نمودار ‪3‬ـ‪2‬ـ سهم حمل ونقل بار‬

‫بیشترین حجم تردد و عبور‪ :‬بیشترین تعداد عبور و مرور کامیون هاي حامل بارترانزیتی که در سال‬
‫‪ 1394‬توسط دستگاه‌های تردد شمارها ( وسیله ای برای شمارش‪ ‬تعداد خودروهای عبوری) ثبت شده در‬
‫جدول زیر آمده است‪.‬‬
‫جدول‪2‬ـ‪2‬ـ بیشترین حجم تردد کامیون حامل بارترانزیتی برحسب مبدأ (بارگیري) ـ مقصد (تخلیه)‪ ،‬سال ‪94‬‬
‫وزن (تن)‬ ‫تعداد‬ ‫مقصد‬ ‫مبدأ‬

‫‪3880461‬‬ ‫‪147506‬‬ ‫امارات (تخلیه در بنادر)‬ ‫عراق‬
‫‪1106722‬‬ ‫‪46921‬‬ ‫افغانستان‬ ‫امارات (بارگیری از بنادر)‬
‫‪874522‬‬ ‫‪49066‬‬ ‫ترکمنستان‬ ‫ترکیه‬
‫‪23‬‬
‫بیشترین حجم مسیرهای پرتردد‪ :‬بیشترین حجم مسیرهاي پرتردد کاال در سال ‪ 94‬به شرح زیر است‪.‬‬
‫جدول‪3‬ـ‪2‬ـ مسیرهاي پرتردد جابه جایی کاال در سال ‪94‬‬
‫وزن (تن)‬ ‫مرز خروج‬ ‫مرز ورود‬

‫‪2501459‬‬ ‫بندر امام‬ ‫پرویزخان‬
‫‪761227‬‬ ‫بندر امام‬ ‫باشماق‬
‫‪591618‬‬ ‫لطف آباد‬ ‫بازرگان‬
‫فعال ترین مرزهاي کشور‪ :‬اطالعات مرزهاي کشور برای ترانزیت ورود کاال یکی از اطالعات ارزشمندی‬
‫است که برای ارتقا دادن به سطح سرویس دهی مورد نیاز و حائز اهمیت است‪ .‬فعال ترین مرزهاي کشور در‬
‫ترانزیت ورود کاال در سال ‪ 1394‬در جدول زیر آورده شده است‪.‬‬
‫جدول ‪4‬ـ‪2‬ـ فعال ترین مرزهاي کشور در ترانزیت ورود کاال در سال ‪94‬‬
‫میزان (تن)‬ ‫درصد‬ ‫نام مرز‬ ‫ردیف‬

‫‪3201113‬‬ ‫‪29/3‬‬ ‫بندرعباس‬ ‫‪1‬‬
‫‪2533926‬‬ ‫‪23/3‬‬ ‫پرویزخان‬ ‫‪2‬‬
‫‪1249775‬‬ ‫‪11/49‬‬ ‫بازرگان‬ ‫‪3‬‬
‫‪1104385‬‬ ‫‪10/1‬‬ ‫باشماق‬ ‫‪4‬‬
‫‪612794‬‬ ‫‪56‬‬ ‫سرخس‬ ‫‪5‬‬
‫‪526071‬‬ ‫‪4/8‬‬ ‫لطف آباد‬ ‫‪6‬‬
‫‪348457‬‬ ‫‪3/2‬‬ ‫تمرچین‬ ‫‪7‬‬
‫‪262485‬‬ ‫‪2/4‬‬ ‫بندر انزلی‬ ‫‪8‬‬
‫‪191247‬‬ ‫‪1/8‬‬ ‫بیله سوار‬ ‫‪9‬‬
‫‪189847‬‬ ‫‪1/7‬‬ ‫جلفا‬ ‫‪10‬‬
‫‪699122‬‬ ‫‪6/4‬‬ ‫سایر مرزها‬ ‫‪11‬‬
‫‪10919222‬‬ ‫‪100‬‬ ‫جمع کل‬
‫‪24‬‬
‫‪ 4‬ـ‪2‬ـ مشاغل رشته و توصيف‌هاي شغلي و وظايف آنها‬

‫برون شهری به عنوان متصدی وظایف پاسخ گویی به ‬ ‫مشاغل مختلفی در حوزه حمل ونقل وجود دارند که‬
‫مسافران و رانندگان‪ ،‬کنترل مدارک راننده وسیله نقلیه‪،‬‬ ‫هرکدام دارای کارهای متفاوتی است‪ .‬در این بخش‬
‫صدور بلیت و انواع صدور صورت وضعیت و رسیدگی‬ ‫به شرح حال تعدادی از این مشاغل پرداخته می شود‪.‬‬
‫به امور وسیله نقلیه را به عهده دارد‪.‬‬ ‫متصدي صدور بليت شركت هاي مسافري‪:‬‬
‫فردی است که در شرکت ها و پایانه های مسافری‬
‫شکل ‪3‬ـ‪2‬ـ متصدی فروش بلیت‬
‫متصدي انبار توشه مسافر‪ :‬فردی است که در شرکت ها و پایانه های مسافربری مسئولیت دریافت‬
‫توشه و کنترل توشه مسافران بر اساس دستورالعمل ها‪ ،‬ثبت و صدور رسید توشه‪ ،‬نگه داری و تحویل توشه را‬
‫به عهده دارد‪.‬‬
‫مهماندار‪ :‬فردی است که در شرکت ها و پایانه های (اتوبوس‪ ،‬قطار‪ ،‬هواپیما و‪ )...‬مسافربری برون شهری‬
‫مسئولیت هدایت و پاسخ گویی به مسافران در طول سفر‪‌،‬کنترل تجهیزات رفاهی‪ ،‬پذیرایی از مسافران و کمک‬
‫به آنها در شرایط اضطراری و امداد رسانی را به عهده دارد‪.‬‬
‫شکل ‪4‬ـ‪2‬ـ مهماندار‬
‫‪25‬‬
‫كارمند خدمات ويژه مسافري‪ :‬فردی است که به عنوان متصدی به افراد معلول و توان یاب بر اساس‬
‫قوانین جامع حمایت از معلوالن و با استفاده از تجهیزات مناسب‪ ،‬وظیفة کمک رسانی به آنها را همراه با رعایت‬
‫نکات ایمنی در وسایل نقلیه عمومی و در پایانه ها به عهده دارد‪.‬‬
‫مأمور گشت و كنترل خطوط مسافري‪ :‬این فرد مسئول نظارت بر عملکرد خطوط حمل و نقل‬
‫درون شهری از طریق نظارت بر رفت و آمد اتوبوس ها در خطوط درون شهری مطابق با جدول زمان بندی‪،‬‬
‫بررسی کمبودها و مشکالت خط و گزارش به مسئوالن پایانه خطوط است‪.‬‬
‫نگهبان پايانه‪ :‬فردی است که وظیفه راه اندازی سیستم های اعالم حریق‪ ،‬کنترل و بازبینی تصاویر و‬
‫هشدارهای ارسالی و تهیه گزارش های فنی و حادثه ای را در شرکت ها‪ ،‬پایانه ها و مؤسسات حمل ونقل به‬
‫عهده دارد‪.‬‬
‫شکل ‪5‬ـ‪2‬ـ نگهبان‬
‫بازرسی‪ ،‬کنترل‪ ،‬گشت زنی و تکمیل چک لیست‬ ‫متصدی ایمنی و آتش سوزی‪ :‬فردی است‬
‫تجهیزات حفاظتی در پایانه های باری و مسافربری‬ ‫که وظیفه اطفای حریق در پایانه ها و شرکت های‬
‫را به عهده دارد‪.‬‬ ‫مسافربری و باری و تهیه گزارشات حادثه ای ـ تحلیلی‬
‫متصدي انبار پايانه‪ :‬فردی است که وظایف‬ ‫را به عهده دارد‪.‬‬
‫دریافت کاال‪ ،‬چیدمان کاال‪ ،‬ثبت و صدور حواله کاال‪،‬‬ ‫متصدي سيستم‌هاي امنیتی پايانه‪ :‬فردی‬
‫نگهداری‪ ،‬تهیه گزارش ها و مستند سازی و تحویل‬ ‫است که وظیفه استفاده‪ ،‬راه اندازی و فعال کردن و‬
‫کاال را براساس مقررات انجام دهد‪.‬‬ ‫غیرفعال کردن سیستم های حفاظتی و مونیتورینگ‬
‫شکل ‪6‬ـ‪2‬ـ متصدی انبار‬
‫‪26‬‬
‫متصدي حمل بار فاسد شدني‪ :‬فردی است که‬ ‫كارمند تداركات‪ :‬فردی است که وظیفه‬
‫وظایف پذیرش‪ ،‬صدور اسناد حمل‪ ،‬محاسبه کرایه‬ ‫نیازسنجی‪ ،‬برآورد فضا و تسهیالت‪ ،‬تعیین‪ ‌،‬کنترل و‬
‫حمل‪ ،‬بارگیری و چیدمان بار‪ ،‬حمل و تخلیه بارهای‬ ‫ارزیابی انواع خدمات فرهنگی‪ ،‬رفاهی و بهداشتی در‬
‫فاسد شدنی را به عهده دارد‪.‬‬ ‫پایانه های مسافربری و باری را انجام دهد‪.‬‬
‫متصدي كنترل بار ترافيكي‪ :‬فردی است‬ ‫متصدی حمل بار‪ :‬فردی است که وظایف پذیرش‪،‬‬
‫که بتواند وظایف کنترل استقرار و توزیع بار روی‬ ‫صدور اسناد حمل‪ ،‬محاسبه کرایه حمل‪ ،‬بارگیری و‬
‫محورهای بارگیر‪ ‌،‬تعیین مسیرهای حمل بار ترافیکی‪،‬‬ ‫چیدمان بار‪ ،‬حمل و تخلیه بارهای عادی را به عهده‬
‫اجرای راهکارهای عبور از محدودیت ها‪ ،‬تنظیم اسناد‬ ‫دارد‪.‬‬
‫عبور از محدودیت ها و کنترل سالمت بارهای ترافیکی‬ ‫متصدی آرشيو اسناد‪ :‬فردی است که بتواند‬
‫را قبل از تخلیه انجام دهد‪.‬‬ ‫سازماندهی و طبقه اسناد را براساس نوع و اهمیت آن‬
‫متصدي حمل ونقل بین المللی‪ :‬فردی است‬ ‫انجام دهد‪ ،‬به درخواست مراجعین پاسخ دهد‪ ،‬اسناد‬
‫که بتواند وظایف تعیین شیوه های حمل ونقل در‬ ‫را تفکیک کرده و به افراد یا واحدهای مربوطه تحویل‬
‫حین فرایند حمل‪ ،‬تدوین برنامه زمان حمل‪ ،‬تعیین‬ ‫دهد‪ ،‬انواع گزارش های آماری و تحلیلی را تهیه کند‪.‬‬
‫مسیر های حمل و انتخاب مسیر های بهینه‪ ،‬تنظیم‬ ‫متصدی تهيه بارنامه‪ :‬فردی است که وظایف‬
‫قراردادهای تجاری‪ ،‬تبادل اسناد و مدارک حمل کاال‪،‬‬ ‫صدور بارنامه با استفاده از نرم افزار‪ ،‬مستندسازی و‬
‫کنترل موقعیت محموالت در زمان حمل و حمل کاال‬ ‫تجزیه و تحلیل گزارش ها‪ ،‬محاسبه عوارض بارنامه‪،‬‬
‫را انجام دهد‪.‬‬ ‫واریز عوارض بارنامه‪ ،‬تکمیل درخواست بارنامه‪ ،‬مراحل‬
‫متصدي سرويس‪ ،‬تعمیر و نگهداري ناوگان‬ ‫دریافت بارنامه از پایانه و بانک را براساس قوانین و‬
‫جاده‪ :‬وظایف این فرد کنترل سالمت تسمه های موتور‪،‬‬ ‫مقررات مربوطه انجام دهد‪.‬‬
‫کنترل و تنظیم مایع خنک کاری موتور‪ ،‬کنترل روغن‬ ‫متصدی امور حمل ونقل‪ :‬فردی است که بتواند‬
‫موتور‪ ،‬کنترل نشتی روغن جعبه دنده‪ ،‬دیفرانسیل و‬ ‫بررسی و ارزیابی فضا و تجهیزات شرکت های حمل ونقل‬
‫فایتال درایو‪ ،‬کنترل عملکرد سیستم های گرمایش و‬ ‫و آژانس های کرایه اتومبیل را انجام دهد‌‪ ،‬تجزیه و‬
‫سرمایش‪ ،‬کنترل و تنظیم مایع باطری های خودرو‪،‬‬ ‫تحلیل وضع موجود را انجام داده‪ ،‬نیازها و کمبودها را‬
‫تکمیل چک لیست ها و صدور مجوز حرکت است‪.‬‬ ‫تعیین کند‪ ،‬گزارش عملکرد روزانه تهیه کرده و خدماتی‬
‫بازرس فني وسيله نقليه‪ :‬فردی است که بتواند‬ ‫مانند اتومبیل کرایه‌‪ ،‬باری درون شهری و مسافری درون‬
‫وظایف کنترل مدارک و انطباق آن با وسیله نقلیه‪‌،‬‬ ‫شهری را ارائه کند‪.‬‬
‫کنترل‪ ،‬مراحل سرویس نگهداری و پنچرگیری‬ ‫نصاب عالئم راه ها‪ :‬فردی است که بتواند جانمایی‬
‫سریع الستیک ها در خودروهای تجاری‪ ،‬بازدید‬ ‫عالئم در محور راه ها را انجام دهد‪ ‌،‬تجهیزات و مصالح‬
‫الستیک محورها‪ ،‬کنترل و تعویض المپ های‬ ‫مورد نیاز را برآورد کند و عالئم را براساس قوانین و‬
‫هشداری و روشنایی‪ ،‬کنترل و عملکرد نشان دهنده ها‪،‬‬ ‫مقررات نصب کند‪.‬‬
‫برف پاک کن‪،‬شیشه شور‪ ،‬سیستم گرمایش و سرمایش‪،‬‬ ‫نصاب تجهیزات ایمنی‪ :‬فردی است که وظایف‬
‫باطری‪،‬بوق‪ ،‬کنترل مایع ترمز‪ ،‬نشتی هوا در سیستم‬ ‫برآورد مصالح و تجهیزات جهت نصب انواع سرعت گیرها‬
‫ترمز و مایع هیدرولیک فرمان‪ ،‬کنترل عملکرد سیستم‬ ‫و ضربه گیرها‪ ،‬گاردریل ‌و آماده سازی سطوح براساس‬
‫ترمز دستی بادی‪ ،‬بادی روغنی و روغنی‪ ،‬سرویس های‬ ‫نوع آنها و عملیات نصب آنها را انجام دهد‪.‬‬
‫‪27‬‬
‫شناسايي مواد خطرناك‪ ،‬تعيين وسيله حمل مواد‬ ‫ساده تکمیل چک لیست ها و سیستم ترمز بادی در‬
‫خطرناك و نصب عالئم روي وسيله حمل مطابق با‬ ‫فرایند بکسل و صدور مجوز حرکت را انجام دهد‪.‬‬
‫ضوابط آيين نامه بارهای خطرناک‪ ،‬انجام عمليات‬ ‫متصدي كنترل ايمني بارگيري و بارچيني‪:‬‬
‫بارگيري و تخليه و مواد خطرناك مطابق با آيين نامه‪،‬‬ ‫فردی است که بتواند وظایف تعیین نوع بسته بندی ها‪،‬‬
‫تكميل فرم ها و صدور اسناد حمل را انجام دهد‪.‬‬ ‫انطباق نوع بسته بندی با آیین نامه‪ ،‬کنترل سالمت‬
‫متصدي امدادرساني‪ :‬فردی است که بتواند‬ ‫تجهیزات مهار بار‪ ،‬مهار انواع بارها‪ ،‬تکمیل چک‬
‫وظایف ارزیابی اولیه موقعیت حادثه و مواجه با‬ ‫لیست کنترل مهار بار مطابق با آیین نامه را انجام‬
‫مصدوم‪ ،‬اجرای عملیات احیا‪ ،‬بانداژ و آتل بندی روی‬ ‫دهد‪.‬‬
‫مصدوم و مدیریت صحنه حادثه را انجام دهد‪.‬‬ ‫متصدي بارگيري و بارچيني مواد خطرناك‪:‬‬
‫فردی است که بتواند وظایف تعيين عالئم و كدهاي‬
‫‪ 1‬در خصوص شرح وظایف سازمان بنادر و دریانوردی‬

‫با هنرآموز و هم کالسی های خود بحث و گفت گو نمایید‪.‬‬
‫‪ 2‬تصادفات جاده ای سهم زیادی از میزان کشته های کشور‬

‫را تشکیل می دهند‪ ،‬در خصوص راهکارهای جلوگیری از‬
‫تصادفات توسط پلیس که به ذهن شما می رسد را ذکر‬
‫نمایید‪.‬‬
‫‪ 3‬به ترمینال مسافری شهر خود بروید و با متصدی انبار‬
‫در خصوص شرح وظایف کاری صحبت کنید و گزارشی را‬
‫از بازدیدی که انجام دادید‪ ،‬بنویسید‪.‬‬
‫‪ 4‬در یکی از سفرهایی که با اتوبوس یا قطار یا هواپیما و یا کشتی داشته اید در خصوص وظایف مهمانداران‬
‫آن وسیله نقلیه که مشاهده کرده اید به اختصار بنویسید‪.‬‬
‫‪ 5‬در خصوص وظایف دفتر حمل ونقل عمومی و ترافیک سازمان دهیاری و شهرداری های وزارت کشور‬
‫تحقیق کنید‪.‬‬
‫‪ 6‬سازمان‌های حمل و نقل و ترافیک‪ ،‬اتوبوس رانی‪ ،‬تاکسیرانی‪ ،‬بار و مسافر شهرداری‌ها نیز با حمل و نقل در‬
‫ارتباط می‌باشند‪ .‬نظر خود را در خصوص نقش آنها بنویسید‪.‬‬
‫‪ 7‬در خصوص حمل ونقل لوله ای (حمل موادی مانند نفت‪ ،‬گاز و‪ ....‬توسط لوله) و انتقال مواد با آن‪ ،‬تحقیق‬
‫نمایید‪.‬‬
‫‪28‬‬
‫فصل ‪ : 3‬تجهیزات و کاربردها‬
‫فصل ‪3‬‬
‫تجهيزات و كاربرد ها‬
‫‪29‬‬
‫تجهيزات حمل و نقل‬
‫تجهیزات حمل و نقل به وسایلی گفته می شود که برای جابه جایی بار و کاال مورد استفاده قرار می گیرند که‬
‫در ادامه به آنها پرداخته می شود‪.‬‬
‫ـ تجهیزات تخلی ‌ه و بارگیری‬

‫‪1‬ـ‪ 3‬‬
‫جابه‌جایی بارها به درون وسایل نقلیه را بارگیری و انتقال بارها از وسایل نقلیه به خارج از آن را تخلیه می‌نامند‪.‬‬
‫تخلیه و‌بارگیری ممکن است در مبدأ‪ ،‬مقصد یا از وسیله‌ای به وسیلۀ نقلیۀ دیگر باشد‪ .‬نوع‪ ،‬ظرفیت و کارایی‬
‫تجهیزات تخلیه‌ و بارگیری بار در کاهش قیمت و افزایش سرعت حمل و نقل بار‪ ،‬بسیار تأثیرگذار است‪.‬‬
‫تسمه نقاله‪ ،‬جرثقیل ها‪ ،‬باالبرها و ‪ ...‬از مهم‌ترین تجهیزات تخلیه ‌ بارگیری هستند‪.‬‬
‫‪1‬ـ‪1‬ـ‪3‬ـ کانوایرها یا نوار نقاله‬

‫این تجهیزات برای جابه جایی‪ ‬و انتقال‪ ،‬تخلیه و بارگیری مواد فله صنعتی و معدنی در صنایع صنعتی‪ ،‬معدنی‪،‬‬
‫غذایی و‪ ....‬مورد استفاده قرار می گیرد‪ .‬در نقاله ها سیستم یا بخشی که اصلی ترین کار را برای انتقال مواد‬
‫و قطعات بین ایستگاه های کاری انجام می‌دهد نوار نقاله است نوارنقاله ها را می توان از الستیک تقویت شده‬
‫به وسیله الیاف‪ ،‬زنجیر‪ ،‬توری‪ ،‬تخته (بلوک)های چوبی یا مواد مصنوعی و‪ ...‬انتخاب کرد‪ .‬انواع مختلف نوار‬
‫نقاله‌ها عبارت اند از‪:‬‬
‫نوار نقاله پیاله ای ‪ ‬‬ ‫نوار نقاله تسمه ای‬
‫‪30‬‬
‫نوار نقاله پیچشی‬ ‫نوار نقاله صفحه دار‬
‫نوار نقاله بازویی‬
‫نوار نقاله انعطاف پذیر‬
‫نوار‪ ‬نقاله‪ ‬زنجیری‬
‫نوار نقاله ناودانی‬ ‫نوار نقاله غلطکی‬
‫‪31‬‬
‫پروژه های عمرانی و صنعتی (انبارها‪ ،‬کارخانه‌ها و‪)...‬‬ ‫‪2‬ـ‪1‬ـ‪3‬ـ جرثقیل‬
‫است‪ .‬از جرثقیل معموال ً در انواع‌ سقفی‪ ،‬ماشینی‪،‬‬ ‫وسیله ای ‌است که بار را در راستای قائم با ترکیب‬
‫دستی‪ ،‬برجی (پایه ثابت) و قالبی استفاده می شود‪.‬‬ ‫شش جهت حرکتی جابه جا می‌کند‪ .‬به طور کلی‬
‫جرثقیل ماشینی‪ :‬این نوع جرثقیل ها بر روی‬ ‫جرثقیل برای جابه جایی بارها مورد استفاده قرار‬
‫زمین به دو صورت ثابت (نصب جک) و کارگاهی‬ ‫می‌گیرد‪ .‬اما جرثقیل ها انواع گوناگونی دارند و برای‬
‫(متحرک با بار) عمل می‌کند‪.‬و برای جا به جایی بارها‬ ‫کارهای مختلف از جرثقیل های مختلف استفاده‬
‫در کارگاه ها مورد استفاده قرار می گیرد‪.‬‬ ‫می‌شود‪ .‬بیشترین موارد استفاده از جرثقیل در ساخت‬
‫شکل ‪1‬ـ‪3‬ـ نمایی از جرثقیل ماشینی‬
‫جرثقیل سقفی‪ :‬از این نوع‬

‫جرثقیل در سالن‌های صنعتی و‬
‫تولیدی و یا سایر خطوط (انبار‪،‬‬
‫تعمیرگاه و‪ )...‬در ارتفاع و برای‬
‫جابه جایی و حمل کاال استفاده‬
‫می شود‪ .‬عموماً به دو شکل جرثقیل‬
‫سقفی‪ ‬تک پل‪ ‬و‪ ‬جفت پل‪ ‬مورد‬
‫استفاده قرار می‌گیرند‪.‬‬
‫شکل ‪2‬ـ‪3‬ـ الف ـ جرثقیل سقفی‬
‫‪32‬‬
‫شکل ‪2‬ـ‪3‬ـ ب ـ نمایی از جرثقیل سقفی(تک پل)‬
‫جرثقیل برجی (پایه ثابت)‪ :‬این نوع جرثقیل معموالً در ساختمان های مرتفع مورد استفاده قرار می گیرد‪.‬‬
‫جرثقیل برجی (تاور کرین) نوعی جرثقیل برج سازی است که اجسام سنگین را جابه جا می کند‪ .‬اغلب‬
‫تاورکرین جسم سنگین را تا ارتفاع معینی باال برده و سپس اقدام به جابه جایی آن در شعاع های گوناگون‬
‫می کند‪ .‬این جرثقیل به سه دسته ثابت‪ ،‬متحرک و باال رونده تقسیم می شود‪.‬‬
‫شکل‪3‬ـ‪3‬ـ نمایی از جرثقیل برجی (پایه ثابت)‬
‫‪33‬‬
‫جرثقیل های دستی‪ :‬جرثقیل های دستی برای اوزان مختلف را که انسان به تنهایی قادر به جابه جایی‬
‫انبارهای کوچک و مکان هایی که امکان استفاده از آن نیست به راحتی و بدون دخالت برق و فقط با‬
‫برق وجود ندارد‪ ،‬مناسب می باشد‪ .‬این وسیله با نیروی انسانی جابه جا کند‪.‬‬
‫اشغال فضای کم و با کمک نیروی انسانی می‌تواند‬
‫شکل‪4‬ـ‪3‬ـ جرثقیل دستی‬
‫فعالیت‬
‫‪ 1‬مشاهدات خود را در خصوص نحوه‬
‫کار کردن جرثقیل برجی (تاور کرین)‬
‫بنویسید‪.‬‬
‫‪ 2‬در خصوص محصوالتی که در‬
‫کارخانجات با تسمه نقاله جابه جا می شوند‬
‫تحقیق نموده و در کالس مطرح نمایید‪.‬‬
‫‪ 3‬آیا تاکنون برای جابه جایی وسایل خود‬
‫از جرثقیل دستی استفاده کرده اید؟ اگر‬
‫جواب مثبت است نحوه کار آنها را توضیح‬
‫دهید‪.‬‬
‫‪ 4‬تفاوت جرثقيل ها را دسته بندي كنيد‬
‫و آنها را در جدول بنويسيد‪ .‬از نظر شما‬
‫كدام يك كاربرد بيشتري دارد‪ .‬داليل خود‬
‫را ذكر كنيد‪.‬‬
‫‪34‬‬
‫‪3‬ـ‪1‬ـ‪3‬ـ لیفتراک‬
‫لیفتراک‪ ‬ماشینی است که برای حمل و نقل‪ ،‬جابه جایی و انبارنمودن بار و کاال در انبار‪ ،‬کارخانه و پایانه ها مورد‬
‫استفاده قرار می گیرد‪ .‬لیفتراک در اشکال و ظرفیت های مختلف طراحی و ساخته می‌شود و متناسب با نوع‬
‫کار و محیط از نوع بنزینی‪ ،‬گازی یا برقی مورد استفاده قرار می‌گیرد‪ .‬لیفتراک دارای یک دکل‪ ،‬شاخک و‬
‫ملحقات که با توجه به نوع فعالیت برای حمل و نقل‪ ،‬جابه جایی و انبارنمودن بارها در اشکال و ظرفیت‌های‬
‫مختلف طراحی و ساخته می‌شود (شکل ‪5‬ـ‪.)3‬‬
‫چراغ های جلو‬ ‫حفاظ‬
‫دکل‬
‫زنجیر باالبر‬ ‫چراغ عقب‬
‫نگهدارنده بار‬ ‫کابین‬
‫وزنه تعادل‬
‫درپوش موتور‬
‫شاخک یا گیره‬
‫سیلندر هیدرولیک‬
‫بارکش‬
‫پاشنه شاخک‬
‫شکل ‪5‬ـ‪3‬ـ اجزای لیفتراک‬
‫ظرفیت حداکثر بار مجاز ایمن که توسط لیفتراک جابه‌جا می‌شود توسط کارخانه سازنده بر روی پالک‬
‫مشخصات ماشین درج شده است‪ .‬لیفتراک‌ها به دو دسته تقسیم بندی می شوند‪.‬‬
‫لیفتراک ماشینی در تناژهای قابل حمل‬ ‫لیفتراک دستی یا جک پالت‬
‫‪35‬‬
‫برای سهولت در جابه جایی‪ ،‬تجهیزاتی به دستگاه‬
‫لیفتراک متصل می گردد که جابه جایی مواد‬
‫خاص را ساده تر می نماید‪ .‬در ادامه به بررسی‬
‫آنها پرداخته شده است‪.‬‬
‫فورک های چنگال دار ‬

‫از این تجهیزات برای جابه جایی لوله ها و‬
‫بشکه ها در کارگاه و کارخانه ها استفاده می شود‪.‬‬
‫شکل ‪6‬ـ‪3‬ـ فورک چنگال دار‬
‫فورک گیره ای‬
‫از این وسیله نیز برای جابه جایی بشکه در ابعاد بزرگ و تعداد بیشتر استفاده می گردد‪.‬‬
‫شکل‪8‬ـ‪3‬ـ لیفتراک مجهز به فورک حمل بشکه‬ ‫شکل‪7‬ـ‪3‬ـ فورک گیره ای‬
‫‪4‬ـ‪1‬ـ‪3‬ـ ریچتراک‬
‫ریچتراک به ماشینی گفته می‌شود که قابلیت‬
‫بارگذاری و باربرداری از داخل قفسه را داراست و‬
‫دارای ارتفاع باالبری مختلفی می‌باشد که ارتفاع آن‬
‫از ‪ 4500‬میلیمتر تا ‪ 13000‬میلیمتر قابل تغییر‬
‫می‌باشد‪.‬‬
‫شکل ‪9‬ـ‪3‬ـ ریچتراک‬
‫‪36‬‬
‫‪5‬ـ‪1‬ـ‪3‬ـ چرخ دستی‬

‫از چرخ دستی برای حمل و جابه جایی بار در کارخانه و کارگاه ها استفاده می گردد‪ .‬همچنین وجود گاری در‬
‫انبارها ضروری است و یکی از پرکاربردترین تجهیزات برای جابه جایی های کوچک می باشد‪.‬‬
‫شکل ‪10‬ـ‪3‬ـ انواع چرخ دستی‬
‫‪6‬ـ‪1‬ـ‪ 3‬ـ استکر‬

‫به دلیل کم بودن فضای راهروهای مابین قفسه ها درون انبار و همچنین نیاز به ایجاد قفسه های مرتفع با‬
‫راهروهای باریک جهت استفاده بهینه از فضای انبار از استکرها استفاده می شود‪.‬‬
‫استکر ها شامل انواع زیر می باشند‪:‬‬
‫استکر تک ستونه‬ ‫استکر دو ستونه جهت بارگیری اقالم سنگین‬
‫استکرهای نیمه اتوماتیک جهت خرده برداری و انتقال قطعات کوچک‬

‫استكر با فورك هاي چرخشي‬
‫‪37‬‬
‫ماشین های هدایت شونده توسط خطوط لیزر‪:‬‬ ‫‪7‬ـ‪1‬ـ‪3‬ـ ماشین های اتوماتیک حمل و جابه جایی‬
‫ماشین های حملی که به وسیله خطوط لیزر زمینی هدایت‬ ‫ماشین هایی که توسط کامپیوتر برنامه ریزی می شوند‬
‫می شوند‪ .‬این تجهیزات لیزر را به عنوان یک هدایت گر‬ ‫و به طور خودکار عملیات انتقال کاال را در کارخانجات‬
‫دنبال می کنند (شکل ‪11‬ـ‪.)3‬‬ ‫و یا کارگاه ها انجام می دهند‪ .‬این نوع تجهیزات به سه‬
‫دسته تقسیم بندی می شوند‪:‬‬
‫شکل ‪11‬ـ‪3‬ـ ماشین اتوماتیک هدایت شونده با لیزر‬
‫ماشین های هدایت شونده توسط ریل‪ :‬کارایی‬

‫این نوع بسیار ساده تر و مشخص شده تر است‪ .‬مسیر‬
‫حرکت بر روی ریل های تعبیه شده در سطح کارخانه‬
‫یا کارگاه است و برنامه ریزی ماشین در مکان های‬
‫مشخص برای کارهای معین انجام شده است‪.‬‬
‫شکل ‪12‬ـ‪3‬ـ ماشین اتوماتیک بر روی ریل‬
‫‪38‬‬
‫با هماهنگی مدیر هنرستان از یک کارخانه بازدید کنید و جدول زیر را در هنگام بازدید تکمیل نمایید‪.‬‬ ‫بازدید‬
‫علمی‬
‫ردیف اول برای نمونه پر شده است‪.‬‬
‫كاربرد دستگاه‬ ‫نوع دستگاه‬ ‫موجود است‬
‫برای بلند کردن لوله بتنی‬ ‫تلسکوپی ‪ 10‬تن‬ ‫‪‬‬ ‫جرثقیل ماشینی‬
‫‪‬‬ ‫جرثقیل دستی‬
‫‪‬‬ ‫جرثقیل سقفی‬
‫‪‬‬ ‫لیفتراک‬
‫‪‬‬ ‫گاری‬
‫‪‬‬ ‫نوار نقاله‬
‫‪‬‬ ‫استکر‬
‫‪‬‬ ‫ترازو‬
‫ـ تجهیزات توزین‬
‫‪2‬ـ‪ 3‬‬
‫یکی از مهم‌ترین اقدامات در هنگام جابه‌جایی بار‪ ،‬اندازه‌گیری وزن بار حمل شده است‪ .‬جهت محاسبه مقدار‬
‫اقالم ورودی و خروجی از انبار نیاز به توزین کاال ها می باشد به همین منظور از باسکول یا ترازو استفاده‬
‫می شود‪ .‬کالیبره بودن (استاندارد سازی دستگاه جهت اطمینان از دقت) باسکول و ترازو امری بسیار مهم‬
‫است‪.‬‬
‫خطای دستگاه های توزین می تواند یکی از موارد زیر باشد‪:‬‬
‫‪ 1‬تراز نبودن سطح محل نصب باسکول‬
‫‪ 2‬محکم نبودن پایه قرارگیری‬
‫‪ 3‬وزش باد مستقیم به طرف دستگاه‬
‫‪ 4‬از کالیبره خارج شدن (مث ً‬
‫ال باسکول‌ انبار می بایست در هر دوره ‪ 6‬ماه کالیبره شود‪).‬‬
‫‪ 5‬قرار نگرفتن کامل کاال روی دستگاه‬
‫‪39‬‬
‫شکل ‪15‬ـ‪3‬ـ باسکول کفه ای‬ ‫شکل ‪14‬ـ‪3‬ـ باسکول غلتکی‬ ‫شکل‪13‬ـ‪3‬ـ باسکول الکترونیک‬
‫‪1‬‬
‫‪3‬ـ‪3‬ـ کانتینر‬
‫کانتینر(بارگنج) از مهم‌ترین تجهیزات ایجاد شده اهمیت کانتینر به علت پیچیدگی یا فناوری آن‬
‫در رابطه‌ با حمل و نقل بار‪ ،‬در چند قرن اخیر است‪ .‬نیست؛ بلکه به دلیل مزایای حاصل از آن است‪.‬‬
‫شکل ‪16‬ـ‪3‬ـ کانتینر‬
‫حال این سؤال پیش می‌آید که کانتینر یا بارگنج چیست؟ كانتينر به وسيله حملی که مشخصات زير را داشته‬
‫باشد‪ ،‬گفته می شود‪:‬‬
‫ظرفي كه براي نگهداري كاال طراحي شده و تماماً يا قسمتي از آن محصور باشد‪.‬‬
‫‪١‬ـ فرهنگستان زبان و ادب فارسی « بار ُگنج» را به عنوان معادل فارسی « کانتینر» تصویب نموده است‪.‬‬
‫‪40‬‬
‫جهت سهولت در تخليه و بارگيري كاال و جابه جایي‬ ‫ماهيت دائمي داشته و درنتيجه به اندازه كافي‬
‫سريع در شیوه های مختلف حمل طراحي شده باشد‪.‬‬ ‫محكم باشد تا بتواند به طور مكرر مورد استفاده قرار‬
‫به نحوي طراحي شده كه پر و خالي كردن آن و‬ ‫گيرد‪.‬‬
‫نيز جابه جایي آن از يك وسيله حمل به وسيله حمل‬ ‫به نحوي طراحي شده كه جابه جایي كاال توسط‬
‫ديگر به سادگي صورت پذيرد‪.‬‬ ‫وسایل نقليه مختلف را بدون تخليه و بارگيري مجدد‬
‫حجم داخلي آن يك مترمكعب يا بيشتر باشد‪.‬‬ ‫در بين راه ميسر می سازد‪.‬‬
‫شکل‪17‬ـ‪3‬ـ کانتینر‬
‫کانتینر به دلیل حمل و نقل سریع و راحت این قابلیت‬

‫را دارد که در هرکجای این جهان به خاطر اندازه‌های‬
‫استانداردش مورد استفاده قرار گیرد‪ .‬ساختار‬
‫مخصوص کانتینر‪ ،‬وسایل نقلیۀ کانتینری و تجهیزات‬
‫مربوط به تخلیه و بارگیری کانتینر‪ ،‬جابه جایی آن را‬
‫سریع و آسان می‌کند‪.‬‬
‫کانتینرها به دو دسته کانتینرهای ‪ ٢٠‬فوتی استاندارد‬
‫(طول ‪ 5/9‬متر‪ ،‬عرض ‪ 2/34‬متر و ارتفاع ‪ 2/38‬متر)‬
‫و ‪ 40‬فوتی استاندارد (طول ‪ ١٢‬متر‪ ،‬عرض ‪ 2/34‬متر‬
‫و ارتفاع ‪ 2/38‬متر) تقسیم بندی می شوند‪.‬‬
‫شکل‪18‬ـ‪3‬ـ شماره گذاری(کد شناسایی) روی کانتینرها‬
‫هر کانتینری (به عنوان یک واحد غیر قابل تقسیم)‬
‫دارای یک کد شناسایی واحد‪ 1‬و یک کد نوع و اندازه‬
‫است که قابلیت مدیریت حمل و نقل را فعال و ممکن‬
‫‪١‬ـ کد شناسایی هر واحد شامل اطالعات جزیی تری از کانتینر می باشد که در اینجا از توضیح دقیق این کد شناسایی صرف نظر می شود‪.‬‬
‫‪41‬‬
‫می سازد‪ .‬همچنین این کد شناسایی ضمانت می‌دهد که یک شرکت مجاز دارنده بار‪ ،‬کانتینر را حمل می کند‬
‫و صحت آن کد در پایانه مبدأ به صورت کامپیوتری‪ ،‬مشخص می شود‪ .‬مدیریت کامپیوتری باعث می شود که‬
‫زمان‌های انتظار به شدت کاهش یابد و مکان کانتینر در هر زمانی مشخص شود‪.‬‬
‫‪4‬ـ‪3‬ـ فناوري‌های هوشمند‬
‫اصطالح سامانه‌هاي هوشمند حمل‌ونقل (‪ 1)ITS‬براي برنامه‌هاي کاربردي در زمينه حمل‌ونقل با استفاده‬
‫از فناوري‌هاي نوین‪ ،‬با هدف استفاده بيشتر از زيرساخت‌هاي حمل‌ونقل و وسايل نقليه و به منظور بهبود‬
‫مديريت ترافيک و جابه‌جايي استفاده مي‌شود‪.‬‬
‫سامانه‌هاي حمل‌ونقل هوشمند مجموعه‌اي از نرم افزارهاي پيشرفته‌اند که هدف از تشکيل آن‌ها‪ ،‬تأمين‬
‫خدمات نوآورانه مرتبط با انواع روش‌هاي حمل‌ونقل و مديريت ترافيک است‪ .‬اين سامانه به کاربران اجازه‬
‫مي‌دهد که مطلع تر‪ ،‬سالم تر‪ ،‬مرتبط‌تر و هوشمندانه تر از شبکه‌هاي حمل‌ونقل استفاده کنند‪ .‬نمونه هایی از‬
‫سامانه های هوشمند در ادامه معرفی می شود‪.‬‬
‫‪1‬ـ‪4‬ـ‪3‬ـ سامانة جامع اطالع رسانی‪141‬‬
‫در ایران وبگاه و نرم افزار سامانه جامع اطالع رساني‬
‫‪ )www.141.ir( 141‬یکی از سامانه‌های مدیریت‬
‫ترافیک جاده‌ای و راه می‌باشد‪ .‬مركز مديريت راه هاي‬
‫كشور واقع در سازمان راهداري و حمل ونقل جاده‌اي‬
‫پس از كسب اطالع از وضعيت ترافيك و شرايط جوي‬
‫در تمامي ساعات شبانه روز از طريق تجهيزات هوشمند‬
‫نقشه ‬ ‫اخبار ‬
‫موجود مانند تردد شمارها ‪ ،‬سامانه تشخيص بلوتوث‪،‬‬
‫دوربين هاي نظارتي و شناسگري و ‪ ...‬به تجزيه و تحليل‬
‫اطالعات حاصله می‌پردازد‪ .‬اطالعات آخرين وضعيت‬
‫مسیریاب ‬ ‫نقشه گرافیکی ترافيكي‬ ‫جوي محور‪ ،‬آخرين وضعيت ترافيكي در محورهاي مورد‬
‫درخواست كاربر‪ ،‬بهترين و مناسب ترين مسير براي تردد‬
‫و سفر بين يك مبدأ و مقصد انتخابي‪ ،‬اعالم زمان سفر در‬
‫برخي از محورهاي مهم كشور‌‪ ،‬محدوديت هاي ترافيكي‬
‫اخبار صوتی ‬ ‫انتقادات و پیشنهادات‬ ‫براي رانندگان وسايل نقليه سنگين و سبك‪ ،‬كارگاه هاي‬
‫جاده‌اي در حال برگزاري‌‪ ،‬مسير هاي مسدود‌‪ ،‬موقعيت‬
‫مكاني امكانات بين راهي شامل‪ :‬مجتمع‌هاي خدمات شکل‪19‬ـ‪3‬ـ نمایی از نرم افزار سامانه جامع اطالع رساني ‪141‬‬
‫رفاهي‪ ،‬امداد فني خودرو‪ ،‬پمپ بنزين‪ ،‬مسجد‪ ،‬پايگاه هاي‬
‫اورژانس و مراكز درماني و مراكز اقامتي رسمي ‪ ،‬راهدارخانه ها در این سامانه در دسترس می‌باشد‪.‬‬
‫همچنين امكان ارسال گزارش همراه با عكس و يا فيلم از وضعيت جاده و يا ساير مشكالتي كه كاربران در سطح‬
‫جاده ها مشاهده مي كنند ازطريق سايت و نرم افزار كاربردي ‪ 141‬فراهم شده است ‪.‬‬
‫‪ Intelligent Transportation Systems‬ـ‪1‬‬
‫‪42‬‬
‫‪ 5‬ـ‪٣‬ـ تجهیزات كنترل و نظارت‬
‫به منظور کنترل عبور و مرور و همچنین ثبت تخلفات توسط پلیس راهنمایی و رانندگی‪ ،‬شهرداری‌ها در‬
‫داخل شهرها و وزارت راه‌وشهرسازی در خارج از شهرها‪ ،‬اقدام به تهیه‪ ،‬نصب و نگهداری تجهیزات کنترل‬
‫و نظارت می‌نمایند‪ .‬در حمل و نقل از تجهیزات عکس برداری‪ ،‬فیلم برداری و سامانه‌های ماهواره‌ای و ردیاب‬
‫استفاده می‌شود‪ .‬عکس‌برداری و فیلم برداری به منظور ثبت عبور یک خودرو از یک مکان معین یا ثبت‬
‫مشخصاتی مانند سرعت آن استفاده می‌شود‪.‬‬
‫شکل‪20‬ـ‪3‬ـ نمای دوربین های نظارتی‬
‫سامانه‌های ماهواره‌ای و ردیاب برای تعیین موقعیت ناوگان بوده که از طریق آن پلیس‪ ،‬شرکت حمل و نقل و‬
‫سایر افراد الزم‪ ،‬می‌توانند اطالعات مورد نياز خود از ناوگان در حال سفر در جاده را بهصورت دقيق‪ ،‬اخذ کنند‪.‬‬
‫شکل ‪21‬ـ‪3‬ـ دستگاه جی پی اس (ردیاب ماهواره ای)‬
‫‪43‬‬
‫‪ 6‬ـ‪٣‬ـ سیستم های حمل و نقل هوشمند‬
‫سامانه‌هاي هوشمند حمل و نقل دانشي ميان‌رشته‌اي بوده و شامل علومي چون مهندسي الکترونيک‪ ،‬مهندسي‬
‫مخابرات و سيستم هاي راديويي‪ ،‬ارتباطات و فناوري اطالعات‪ ،‬مهندسي کامپيوتر و انفورماتيک‪ ،‬برنامه‌ريزي‬
‫حمل و نقل‪ ،‬مهندسي سازه‪ ،‬مهندسي راه و مهندسي ترافيک و مانند آن می باشد‪ .‬استفاده از سیستم های هوشمند‬
‫در حمل و نقل داراي مزاياي بسياري مانند کنترل و ارزيابي عملکرد‪ ،‬کاهش زمان و ارتقاي کیفیت و بهره‌وري‬
‫فعالیت‌ها‪ ،‬افزايش ايمني‪ ،‬بهینه‌سازی ناوگان‪ ،‬مدیریت منابع انسانی و کاهش هزينه‌ها خواهد شد‪ .‬سیستم های‬
‫حمل و نقل هوشمند برای مقاصد مختلفی به کار گرفته می شود که در ادامه به بخشی از آنها اشاره شده است‪:‬‬
‫ ثبت سفارش‪ :‬يکي از مهم‌ترين بخش‌هاي سامانه‌هاي ‬
‫باربري‪ ،‬بخش سفارش‌ها است که در آن اطالعات بار‪،‬‬
‫حمل کننده‪ ،‬راننده‪ ،‬شرکت و پايانه حمل و نقل ثبت‬
‫می‌شود‪ .‬امروزه فعاليت‌هايي مانند انجام امور روزانه‬
‫صدور بارنامه و صورت وضعیت به طور الکترونيک‬
‫انجام می شود تا هم مديريت حجم وسيعي از اطالعات‬
‫ساده تر شده و هم هزينه‌هاي ناشي از آنها حداقل‬
‫گردد‪.‬‬
‫مسيريابي بهينه‪ :‬يکي از ارکان حمل و نقل در‬
‫شهرهاي بزرگ و پرجمعيت جهان‪ ،‬مسيريابي است‪.‬‬
‫وسايل نقليه بايد بتوانند در هر ساعت از روز بهترين‬
‫مسير را از نظر مسافتي و سبک بودن ترافيک‪ ،‬براي‬
‫رسيدن به مقصد پيدا کنند‪ .‬براي حل اين مسئله و‬
‫رسيدن به اين هدف‪ ،‬سامانه‌هاي الکترونيکي بسياري‬
‫که اطالعات ترافيکي را درون خود جاي داده‌اند‬
‫شکل ‪22‬ـ‪3‬ـ مسیریاب هوشمندـ ارائه بهترین مسیر‬
‫به وجود آمده و در حال استفاده و پيشرفت هستند‪.‬‬
‫ثبت تخلفات‪ :‬براي کاهش‬
‫خطرات ناشی از رانندگي نياز به‬
‫روش‌هايي براي کاهش تخلفات‬
‫ش‪‎‬ها‬
‫رانندگي است‪ .‬از جمله اين رو ‌‬
‫مي‌توان به جريمه متخلفان اشاره کرد‪.‬‬
‫اما ثبت اين تخلفات در سوابق افراد‪،‬‬
‫با توجه به تعداد زياد وسايل نقليه در‬
‫شهرها‪ ،‬نياز به پايگاه داده‌اي جامع از‬
‫رانندگان‪ ،‬اتومبيل‌ها و تخلفات آنها دارد‪.‬‬
‫شکل‪23‬ـ‪3‬ـ نرم افزار دوربین ثبت تخلف‬
‫‪44‬‬
‫رهگيري محموله‌ها‪ :‬با استفاده از سامانه‌هاي هوشمند و مکان يابي جغرافيايي‪ ،‬مي‌توان رهگيري به هنگام‬
‫وسايل نقليه را انجام داده و آخرین مکان و فرایند حمل و نقل آن را در مسیرها بررسی نمود‪.‬‬
‫ کارت هوشمند‪ :‬براي نظارت بر افراد و فعاليت‌هايی مانند ثبت اطالعات افراد و شناسايي آنها جهت‬
‫صدور مجوزها نياز به بستري براي ثبت اطالعات است‪ .‬يکي از روش‌هاي ذخيره سازي هويت و اطالعات افراد‪،‬‬
‫استفاده از کارت‌هاي هوشمند است‪.‬‬
‫اعمال محدوديت‪ :‬محدوديت سرعت به طور عمده براي بهبود ايمني جاده ها است‪ .‬اما برخي محدوديت‌ها‬
‫نيز به منظور بهبود جريان ترافيک‪ ،‬نظارت بر حمل و نقل کاالهاي خاص يا خطرناک و کاهش آلودگي وسايل‬
‫نقليه خواهد بود‪ .‬برای اعمال این محدودیت‌ها‪ ،‬امکان استفاده از سامانه‌هاي هوشمند اطالع رساني يا نظارتي‬
‫وجود دارد‪.‬‬
‫خدمات پرداخت الکترونيک‪ :‬در بسياري از موارد‪ ،‬بحث پول هاي خرد و کوچک مورد نياز براي عوارض‬
‫يا دريافت هزينه‌های حمل و نقل مي توانند باعث ناراحتي براي شرکت‌ها‪ ،‬راننده‌ها و يا گيرنده پول باشد‪ .‬در‬
‫صورتي که در حالت پرداخت الکترونيکي‪ ،‬اين مورد وجود نخواهد داشت‪.‬‬
‫شکل ‪24‬ـ‪3‬ـ پرداخت الکترونیک در تاکسی و اتوبوس‬
‫سیستم‌های اطالع‌رسانی به مشتریان‪ :‬از قبیل معرفی برنامه‌های فروش محصوالت و خدمات مسافرتی‪،‬‬
‫فروش بلیت‌های رفت و برگشت روزانه برای مشتریان‪ ،‬تعیین نوع و ویژگی‌های ناوگان و غیره صورت می‌گیرد‪.‬‬
‫با داشتن زیرساخت اطالعاتی یكپارچه و كامل‪ ،‬می‌توان اطالعات را به صورت‌های مختلف در اختیار مشتریان‬
‫قرار داد و شركت‌ها و دست‌اندركاران می‌توانند از وضعیت آگاه باشند و به گزارش‌های دلخواه دست یابند‪.‬‬
‫مسافر نیز می‌تواند از منزل برنامه‌ریزی سفر خود را انجام دهد‪ .‬بلیت تهیه كند و برنامه ریزی الزم برای ادامه‬
‫مسیر خود تا مقاصد بعدی را انجام دهد‪ .‬اینترنتی کردن خرید بلیت به جایگزینی مطمئن و آسان برای تهیه‬
‫بلیت به جای شیوه مراجعه حضوری‪ ،‬تبدیل شده است‪.‬‬
‫‪45‬‬
‫‪ 1‬به نظر شما نبود فناوري هاي هوشمند چه تأثيري در حمل و نقل می توانست داشته باشد؟‬
‫‪ 2‬از نظر شما بهتر است چه نوع کاالهایی را با کانتینر حمل کنیم؟ مزایا و معایب حمل با کانتینر را ذکر‬
‫نمایید؟‬
‫‪ 3‬از نظر شما آیا تجهیزات حمل و نقل و جابه جایی هوشمند در کارگاه ها و کارخانه ها می توانند جای‬
‫حمل و نقل کاال توسط انسان را بگیرند؟ نظر خود را با ذکر دلیل بیان کنید‪.‬‬
‫‪ 4‬بهتر است پرداخت کرایه در اتوبوس و تاکسی با کارت های هوشمند (الکترونیک) انجام شود یا همچنان به‬
‫سبک سنتی با پرداخت پول نقد؟ به نظر شما هوشمندسازی پرداخت کرایه چه تأثیری می تواند داشته باشد؟‬
‫‪ 5‬وجود دوربین های نظارت تصویری در خیابان ها (تقاطع ها‪ ،‬تونل ها و…) به کدام سازمان و ارگان کمک‬
‫می کند؟ وجود این دوربین ها چه مشکالتی از جامعه را می تواند رفع نماید؟‬
‫‪ 6‬آیا تاکنون از سامانه های ردیاب ماهواره ای (‪ )GPS‬استفاده نموده اید؟ درخصوص نحوه کار با این سامانه ها‬
‫چه می دانید؟‬
‫‪ 7‬تحقیق نمایید از لیفتراک برای حمل و جابه جایی چه کاالهایی در انبار و کارگاه ها استفاده می شود؟‬
‫‪ 8‬اگر در کارخانه ای باسکول مورد استفاده کالیبره (دقیق) نباشد ممکن است چه مشکالتی برای کارخانه‬
‫پیش بیاید؟‬
‫‪46‬‬
‫فصل ‪ :4‬کمیت ها در حمل و نقل‬
‫فصل ‪4‬‬
‫کمیت‌ها در حمل‌ونقل‬
‫‪47‬‬
‫‪1‬ـ‪4‬ـ کمیت‌های مورد استفاده در حمل ‌ونقل‬
‫در این فصل قبل از شروع توضیحات ابتدا به آشنایی با کمیت‪ ،‬تبدیل واحدها و جداول مرتبط با آنها پرداخته‬
‫شده است که در جدول زیر مشاهده می کنید‪:‬‬
‫جدول ‪1‬ـ‪4‬ـ کمیت‌های مورد استفاده در حمل و نقل‬
‫تعریف‬ ‫واحد‬ ‫ردیف‬
‫واحد طول‬
‫یکای‪ ‬طول است و برابر با ‪ 100‬سانتی متر‪ .‬لغت متر از یک واژه یونانی‬ ‫متر‬ ‫‪1‬‬
‫به معنی اندازه‌گیری آمده‌ است‪.‬‬
‫هر هزار متر برابر یک کیلومتر می‌باشد‪.‬‬ ‫کیلومتر‬ ‫‪2‬‬
‫واحد اندازه‌گیری طول‪ ‬برابر با حدود ‪ 2/54‬سانتی متر‬ ‫اینچ‬ ‫‪3‬‬
‫واحد اندازه‌گیری‪ ‬طول‪ ‬برابر ‪ ۱۲‬اینچ‪ ‬و معادل ‪ 30/48‬سانتی‌متر‪ ‬می‌باشد‪.‬‬ ‫فوت‬ ‫‪4‬‬
‫هر مایل برابر ‪ 1/6‬کیلومتر است‪.‬‬ ‫مایل‬ ‫‪5‬‬
‫هر یارد برابر ‪ 91/44‬سانتی متر است‬ ‫یارد‬ ‫‪6‬‬
‫واحد وزن‬
‫یکایی برای اندازه‌گیری‪ ‬جرم‪ ‬در‪ ‬دستگاه متریک‪ ‬است‪.‬‬ ‫گرم‬ ‫‪7‬‬
‫یکای‪ ‬جرم‪ ‬در‪ ‬سیستم متریک‪ ‬است که برابر با هزارگرم می‌باشد‪.‬‬ ‫کیلوگرم‬ ‫‪8‬‬
‫برابر ‪ 4/7‬گرم است‪.‬‬ ‫مثقال‪ ‬‬ ‫‪9‬‬
‫برابر ‪ 453/56‬گرم است‪.‬‬ ‫پوند‪ ‬‬ ‫‪10‬‬
‫برابر ‪ 1000‬کیلوگرم است که معموال ً واحد سنجش وزن کاال در جابه‌جایی‬ ‫تن‬ ‫‪11‬‬
‫کاالست‪.‬‬
‫‪48‬‬
‫ادامۀ جدول ‪1‬ـ‪4‬‬
‫تعریف‬ ‫واحد‬ ‫ردیف‬
‫واحد سرعت‬
‫به نسبت جابه جایی به زمان طی شدن جابه جایی‪ ‬سرعت‪ ‬می‌گویند‪.‬‬ ‫سرعت‬ ‫‪12‬‬

‫در سرعت واحدهای متفاوتی وجود دارد که رایج ترین آن کیلومتر بر‬
‫ساعت(‪ )Km/h‬است‪.‬‬
‫یکی از واحدهای اندازه گیری‪ ‬سرعت‪ ‬در‪ ‬سامانه استاندارد بین‌المللی‬ ‫کیلومتر بر‬ ‫‪13‬‬

‫یکاها‪ ‬است که بیانگر شمار کیلومترهای پیموده شده در یک ساعت می‌باشد‪.‬‬ ‫ساعت‬
‫معادل ‪ 3/6‬کیلومتر بر ساعت است‪.‬‬ ‫متر بر ثانیه‬ ‫‪14‬‬
‫مایل بر ساعت معادل ‪ 1/6‬کیلومتر بر ساعت است‪.‬‬ ‫‪15‬‬
‫واحد جابه جایی‬
‫تن‪ -‬کیلومتر واحد سنجش جابه‌جایی کاالست که بیانگر حمل یک تن کاال‬ ‫تن‪ -‬کیلومتر‬ ‫‪16‬‬
‫در یک کیلومتر می‌باشد‪.‬‬
‫نفر‪ -‬کیلومتر نفر‪ -‬کیلومتر واحد سنجش جا‌به‌جایی مسافر است که بیانگر جابه‌جایی یک‬ ‫‪17‬‬
‫نفر مسافر در یک کیلومتر می‌باشد‪.‬‬
‫واحد هزینه‬
‫میانگین کرایه متوسط کرایه پرداخت شده به‌ازای یک تن کاال در یک کیلومتر طی شده‬ ‫‪18‬‬
‫هر تن ـ کیلومتر می‌باشد‪.‬‬
‫طی‌شده‬
‫‪ 19‬میانگین کرایه متوسط کرایه پرداخت‌شده به‌ازای یک نفر مسافر در یک کیلومتر طی شده‬

‫هر نفر‪ -‬کیلومتر می‌باشد‪.‬‬
‫طی‌شده‬
‫‪2‬ـ‪4‬ـ ابعاد و اندازه‬

‫ابعاد و اندازه وسایل نقلیه در نحوه و شیوه حمل و نقل بسیار حائز اهمیت می‌باشد‪ .‬منظور از ابعاد طول‪ ،‬عرض‬
‫و ارتفاع وسايل نقليه با بار می‌باشد‪ .‬منظور از طول وسيله نقليه‪ ،‬فاصله بين ابتدايي ترين قسمت وسيله نقليه‬
‫يا بار‪ ،‬تا انتهايي ترين قسمت وسيله نقليه يا بار در امتداد طولي وسيله نقليه مي‌باشد‪.‬‬
‫حداکثر طول مجاز برای وسایل نقلیه مختلف‪ ،‬متفاوت است اما برخي از مهمترين داليلي كه الزم است تا‬
‫محدوديت‌هاي طولي براي انواع وسايل نقليه اعمال شود‪ ،‬عبارت اند از‪:‬‬
‫كاهش ميدان ديد ساير رانندگان‪،‬‬
‫‪49‬‬
‫كاهش سرعت تردد در مسير‪،‬‬
‫كاهش قابلیت سبقت ديگر وسايل نقليه‪،‬‬
‫كاهش قابليت كنترل و هدايت وسيله نقليه‪،‬‬
‫مشكل عبور و اشغال باند مخالف در قوس‌ها (پیچ‌ها)‬
‫شکل ‪١‬ـ‪4‬ـ مشکالت وسایل نقلیه طویل‬
‫راه هاي كشور اين محدوديت ممكن است كاهش یا‬ ‫منظور از ارتفاع وسيله نقليه با بار‪ ،‬فاصله شاقولي يا‬
‫افزایش يابد‪ .‬الزم به ذکر است عالوه بر اين مقررات‪،‬‬ ‫عمود بر سطح افقي از سطح جاده تا باالترين نقطه‬
‫آيين نامه‌هاي ديگري نيز در مورد نحوه بارگيري و‬ ‫بار يا بارگير‌ مي‌باشد‪ .‬حداكثر ارتفاع مجاز انواع وسايل‬
‫ارتفاع مجاز بارگيري نسبت به ارتفاع ديواره‌هاي‬ ‫نقليه باربري براي انواع وسايل نقليه طبق آیین نامه‬
‫بارگير نيز وجود دارد‪.‬‬ ‫حداكثر ‪ 4/5‬متر تعيين شده است‪ .‬البته در برخي از‬
‫حداکثر ‪ 4/5‬متر‬
‫شکل ‪٢‬ـ‪4‬ـ حداكثر ارتفاع مجاز وسایل نقلیه حمل بار‬
‫‪50‬‬
‫حداكثر عرض مجاز انواع وسايل نقليه حمل بار و كاال‬

‫برابر ‪ 2/6‬متر می‌باشد‬
‫همچنین حداكثر طول مجاز برای کامیون دو محوره‬

‫با بار برابر ‪ 10‬متر‪ ،‬سه محوره با بار برابر ‪ 12‬متر‪،‬‬
‫تریلی با بار ‪ 16/5‬متر و کامیون با یدک برابر ‪18/35‬‬
‫شکل ‪٣‬ـ‪4‬ـ حداکثر عرض مجاز وسايل نقليه حمل بار‬
‫متر می‌باشد‪.‬‬
‫حداکثر ‪ 10‬متر‬
‫حداکثر ‪ 12‬متر‬
‫شکل ‪٤‬ـ‪4‬ـ حداکثر طول مجاز وسايل نقليه حمل بار‬
‫‪51‬‬
‫ارتفاع وسيله نقليه به همراه بار (در صورت عدم آشنايي با روش هاي خاص اندازه گيري ارتفاع) به راحتي‬
‫قابل اندازه گيري نبوده و به همين دليل ممكن است مورد توجه دقيق قرار نگرفته و متعاقب آن در مسير‪،‬‬
‫مخاطراتي را براي بار‪ ،‬وسيله نقليه و ابنيه فني در جاده به همراه داشته باشد‪ .‬به برخي از اين خطرات در‬
‫ادامه اشاره شده است‪.‬‬
‫اولين موضوعي كه در رعايت ارتفاع مجاز‪ ،‬به نظر مي‌رسد‪ ،‬امكان برخورد باالترين قسمت وسيله نقليه يا بار با‬
‫مستحدثات و ابنیه راه از قبيل‪ :‬تونل‪ ،‬پل عابر پياده‪ ،‬تابلوهاي دروازه‌اي و تيرهاي زير تونل ها مي‌باشد‪ .‬به عالوه‪،‬‬
‫مشكالت تعادل وسيله نقليه به خصوص در قوس ها و در سرعت هاي باال از موضوعات بسيار قابل توجه است‪.‬‬
‫در ادامه برخي از اين مشکالت مورد بررسي قرار مي‌گيرد‪.‬‬
‫مشكل برخورد در زمان عبور از تونل ها‬
‫شکل ‪ ٥‬ـ‪4‬ـ برخورد کامیون با تونل به دلیل افزایش ارتفاع‬
‫احتمال برخورد با تجهيزات نصب شده در ارتفاع كم در راه‬
‫‪52‬‬
‫شکل ‪6‬ـ‪4‬ـ برخورد کامیون با پل و تجهيزات پل‬
‫كاهش قابليت كنترل و هدايت وسيله نقليه‬

‫كاهش سرعت تردد‬
‫كاهش ميدان ديد ساير وسايل نقليه‬
‫‪53‬‬
‫شکل ‪٧‬ـ‪4‬ـ کاهش دید برای وسایل نقلیه در جاده‬
‫بارگيري بيش از ارتفاع و عرض مجاز موجب كاهش شديد سرعت وسيله نقليه به خصوص در قوس ها‪ ،‬و كاهش‬
‫قابليت كنترل و تعادل وسيلۀ نقليه است‪.‬‬
‫‪54‬‬
‫شکل ‪ ٨‬ـ‪4‬ـ حمل بارهای غیر متعارف‬
‫فعالیت‬
‫‪ 1‬جدولی تهیه نمایید و در آن رابطه هر کدام از موارد زیر با واحد متر را بنویسید؟ ( سانتی متر‪،‬‬
‫میلی متر‪ ،‬میکرومتر‪ ،‬آنگستروم)‬
‫‪ 2‬تحقیق کنید در صورت نیاز به حمل باری با ارتفاع بیش از حد مجاز (‪ 4/5‬متر) چه تمهیداتی باید‬
‫در نظر گرفته شود؟‬
‫‪ 3‬به منظور عدم برخورد وسایل نقلیه باری با‬

‫بدنه تونل‌ها معموالً چه تمهیداتی در نظر گرفته‬
‫می‌شود؟ با هم کالسی‌های خود در این خصوص‬
‫بحث و گفت وگو نمایید‪.‬‬
‫‪3‬ـ‪4‬ـ قوانين و مقررات مربوط به وزن‬

‫بخش هاي كنترل و نظارت پليس در ايران و ديگر‬ ‫عدم رعايت قوانين و مقررات مربوط به وزن از‬
‫كشورها معطوف شده است‪ .‬قوانين و مقررات مربوط‬ ‫مهم ترين تخلفاتي است كه بيشترين سهم را در بروز‬
‫به وزن وسايل نقليه شامل دو بخش وزن محوري و‬ ‫خسارات و صدمه به راه ها به خود اختصاص داده‬
‫وزن كل وسيله نقليه با بار مي‌شود‪ .‬تعاریف مرتبط با‬ ‫است‪ .‬به دليل ماهيت تأثيرگذاري اين نوع تخلف بر‬
‫این بخش عبارت اند از‪:‬‬ ‫كل مسير رفت و آمد و هزينه‌هاي تعمير و نگهداري‬
‫ﺗﻨﺎژ‪ :‬واحد ﺳﻨﺠﺶ وزن اﺳﺖ که ﺑﻪ صورت ﺗﻦ‬ ‫راه ها‪ ،‬عموماً حساسيت بيشتري به اين موضوع در‬
‫‪55‬‬
‫اﺿﺎﻓﻪ ﺑﺎر‪ :‬ﺑﺎري اﺳﺖ که ﺑﻴﺶ از ﻇﺮﻓﻴﺖ ﻣﺠﺎز‬ ‫ﺑﻴﺎن ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬
‫وﺳﻴﻠﻪ ﻧﻘﻠﻴﻪ ﻣﻮﺗﻮري حمل ﺷﻮد‪.‬‬ ‫وزن مجاز‪ :‬حداکثر وزن مجاز کامیون با بار برای‬
‫توزین بار‪ :‬به منظور اندازه‌گیری وزن وسایل نقلیه‬ ‫کامیون‌های دو محوره از ‪ 19‬تن و برای کامیون‌های‬
‫باری در حین عبور از جاده‌ها به منظور جلوگیری از‬ ‫سه محوره از ‪ 26‬تن نباید تجاوز نماید‪.‬‬
‫خرابی‪ ،‬از باسکول‌های جاده‌ای استفاده می‌گردد‪ .‬این‬ ‫بار محوری‪ :‬فشار یا نیروی وزن وارده از سوی‬
‫دستگاه مخصوص توزین کامیون و تریلی‌ها بوده و‬ ‫هر یک از محورهای وسایل نقلیه بر سطح راه را‬
‫دارای دو نوع ثابت و متحرک می‌باشد‪.‬‬ ‫بار محوری می نامند‪.‬‬
‫شکل ‪9‬ـ‪4‬ـ باسکول توزین کامیون‬
‫‪56‬‬
‫بازدید‬
‫با هماهنگی مسئولین هنرستان ‪ ،‬به پاسگاه پلیس راه شهر خود بروید و‬
‫علمی ‪1‬‬
‫در خصوص نحوه توزین کامیون‌ها و تریلی‌ها و نوع جرائمی که برای‬
‫اضافه بار آنها در نظر گرفته می‌شود تحقیق و بررسی نمایید‪.‬‬
‫در ادامه مطالب برای درک بهتر موضوع به داليل وضع محدوديت‌هاي مربوط به وزن با جزئيات بيشتري پرداخته‬
‫شده است‪.‬‬
‫‪1‬ـ‪3‬ـ‪4‬ـ داليل محدوديت‌هاي مربوط به وزن‪:‬‬
‫بار غير مجاز (تناژ بیشتر از حد مجاز) می‌تواند‬
‫موجب بروز خطر و مشكل در حمل و نقل جاده‌ای‬
‫گردد‪ .‬به صورت كلي هر وسيله نقليه در زمان‬
‫طراحي و ساخت با توجه به ميزان ظرفيت مجاز‪،‬‬
‫طراحي و ساخته مي‌شود و كليه اجزاي محركه و‬
‫ايمني آن بر همان اساس تولید می‌گردد‪ .‬بنابراين‬
‫در صورت عدم رعايت شرايط مندرج در كارت‬
‫مشخصات وسيله نقليه به نوعي عملكرد اين اجزا‬
‫شکل ‪10‬ـ‪4‬ـ واژگونی کامیون بدلیل بار زیاد‬ ‫نيز تحت تأثير قرار مي‌گيرد‪ .‬يكي از مهم ترين اين‬
‫اجزا سيستم ترمز وسيله نقليه است‪ .‬به عنوان مثال‬
‫عملكرد يك كارگر ساختماني در زمان حمل بار‬
‫توسط يك گاري چرخ دار را در نظر بگيريد‪ .‬به‬
‫طور قطع‪ ،‬اگر ميزان بار قابل حمل توسط كارگر‬
‫با آن چرخ‪ ١٠٠ ،‬كيلوگرم باشد‪ ،‬آن كارگر بايد‬
‫نيروي الزم در حمل گاري را در سرازيري‌ها و‬
‫سربااليي‌ها داشته باشد‪ .‬در صورتي كه ميزان بار‬
‫بيش از اين مقدار باشد‪ ،‬به طور قطع عالوه بر‬
‫امكان بروز آسيب بر جسم كارگر (در مورد وسيله‬
‫نقليه استهالك بيشتر) امكان بروز حادثه به شدت‬
‫شکل ‪11‬ـ‪4‬ـ عدم تعادل و انحراف کامیون در جاده به دلیل بار زیاد‬
‫‪57‬‬
‫افزايش مي‌يابد‪ .‬يعني در صورت حمل اضافه بار‪ ،‬عملكرد سيستم شتاب (قواي محركه) خودرو و سيستم ترمز‬
‫تحت تأثير قرار گرفته و در مواقع خاص سيستم‌هاي مذكور عملكرد مطلوب نداشته و قدرت مانور وسيله نقليه‬
‫كاهش يافته و امكان بروز حادثه وجود دارد‪.‬‬
‫جاده‌ها و كليه ابنيه فني (پل‪ ،‬تونل و ‪ )....‬موجود در آنها با توجه به ميزان مشخصي از عبور و مرور انواع وسايل‬
‫نقليه‪ ،‬طراحي مي‌شوند‪ .‬در صورت عدم رعايت وزن مجاز توسط وسيله نقليه هزينه‌هاي تعمير و نگهداري ابنيه‬
‫فني راه‌ها به شدت افزايش يافته و ممكن است آسيب جدي به سازه ابنيه فني راه وارد شود‪ .‬در اين صورت‬
‫در بسياري از موارد‪ ،‬هزينه‌ها به صورت تصاعدي افزايش مي‌يابد‪ .‬در ادامه‪ ،‬برخي از اثرات وجود وزن غير مجاز‬
‫مطرح شده است که عبارت اند از‪:‬‬
‫تخريب روسازي راه‬
‫شکل ‪١2‬ـ‪4‬ـ نمونه هایی از خرابی های روسازی ناشی از ترمز یا وزن زیاد وسایل نقلیه سنگین‬
‫‪58‬‬
‫كاهش قابليت كنترل و هدايت وسيله نقليه‬

‫كاهش توان سيستم ترمز‬
‫كاهش عمر وسيله نقليه‬
‫افزايش مصرف سوخت‬
‫فرسايش زود هنگام الستيك ها‬
‫شكل ‪١3‬ـ‪4‬ـ مقایسه فرسايش الستیک ها در اثر وزن غیرمجاز بار‬
‫‪4‬ـ‪4‬ـ محاسبات وزن‬
‫در این بخش به تعریف و چگونگی محاسبات وزن بار پرداخته شده است‪:‬‬
‫حداكثر وزن مجاز‪ :‬مجموع وزن وسيله نقليه و میزان حداكثر بار مجاز آن را حداكثر وزن مجاز وسیله نقلیه‬
‫می‌گویند‪.‬‬
‫وزن ناخالص مجاز‪ :‬به حداكثر وزن مجازي كه مقررات حمل و نقل بار در راه‌ها تعيين مي‌كند‪ ،‬وزن‬
‫ناخالص مجاز می‌گویند‪.‬‬
‫وزن وسيله نقليه بدون بار ‪ +‬وزن بار= وزن ناخالص‬
‫ظرفيت اسمي وسيله نقليه‪ :‬وزن ناخالص تعيين شده از سوي كارخانه سازنده و حداكثر وزن مجاز‬
‫كاميون با بار را ظرفيت اسمي وسيله نقليه گويند‪.‬‬
‫ظرفيت اسمي محور ‪ :‬ظرفيت اسمي محور از سوي كارخانه سازنده مشخص مي‌شود اما در نهايت‬
‫ظرفيت مجاز هر محور تابعي است از مقررات حمل بار‪.‬‬
‫‪59‬‬
‫‪ 1‬به غیر از حمل بار غیر مجاز دالیل دیگری که می‌تواند باعث فرسایش الستیک وسایل نقلیه باری گردد‬
‫را ذکر نمایید‪.‬‬
‫‪ 2‬مشکالتی که حمل بار غیر مجاز (بار حجیم) می‌تواند ایجاد بکند را با ذکر نحوه ایجاد آن‪ ،‬بنویسید‪.‬‬
‫‪ 3‬آﯾﯿﻦﻧﺎﻣﮥ ﻧﺤﻮۀ ﺑﺎرﮔﯿﺮی‪ ،‬ﺣﻤﻞ و ﻣﻬﺎر اﯾﻤﻦ ﺑﺎر وﺳﺎﯾﻞ ﻧﻘﻠﯿﮥ ﺑﺎرﺑﺮی ﺟﺎده‌ای را از اینترنت دانلود کنید و‬
‫گزارشی مختصر از آن تهیه نمایید‪.‬‬
‫‪ 4‬در خصوص مشکالتی که وزن زیاد وسایل حمل و نقل باری برای روسازی جاده می‌تواند پیش بیاورد‬
‫تحقیق کرده و گزارشی تهیه نمایید‪.‬‬
‫‪ 5‬در صورت امکان و هماهنگی والدین خود‪ ،‬با یکی از رانندگان کامیون که در محل شما زندگی می‌کند‬
‫صحبت کنید و در خصوص بارهایی که با کامیون خود حمل می‌کند و حداکثر وزنی که تاکنون حمل کرده‬
‫است گزارشی تهیه نمایید‪.‬‬
‫‪60‬‬
‫فصل ‪ :5‬ضوابط کار در حمل و نقل‬
‫فصل ‪5‬‬
‫ضوابط کار در حمل‌ونقل‬
‫‪61‬‬
‫ضوابط کار در حمل‌ونقل‬
‫در این فصل سعی شده است که با ضوابط و مقررات کار در حمل‌ونقل بیشتر آشنا شوید‪.‬‬
‫هر يك از وسايل نقليه براي عبور و مرور در راه هاي كشور ملزم به رعايت ضوابطي از نظر ابعاد و اوزان هستند‬
‫كه براساس آن حق تردد در راه ها را دارند‪ .‬اين ضوابط و مقررات بر مبناي ايمني تردد و بر دو اصل استوار‬
‫است‪ .‬اول مشخصات فني وسايل نقليه و دوم مشخصات ساخت راه ها و ابنيه فني مربوط به آن مي باشد‪.‬‬
‫به طور كلي معموالً مقررات ابعاد و اوزان براي وسايل نقليه باربري (با توجه به ويژگي‌ هاي آنها) تعيين كننده‬
‫است‪ .‬زيرا شرايط فيزيكي ساخت انواع ديگر وسايل نقليه به صورتي است كه استفاده بيش از ظرفيت در آنها‬
‫به صورت چشمي قابل كنترل بوده و معموالً اتفاق نمي‌افتد‪ .‬همچنین‪ ،‬بررسی ضوابط‪ ،‬مقررات و استاندارد های‬
‫مربوط به وسيله نقليه در مراکز مجاز مربوطه را معاینه فنی می‌گویند‪ .‬انواع وسايل نقليه عمومي مسافربري‬
‫و باربري در فواصل سه ماهه ملزم به مراجعه به مراكز معاينه فني هستند‪ ،‬مسئوليت انجام معاينات فني‬
‫خودرو ها در سطح كشور بر عهده وزارت كشور و به تبع آن شهرداري هاي كشور مي باشد‪ .‬مراكز مجاز به‬
‫وسيله اشخاص حقيقي يا حقوقي با رعايت ضوابط و مقررات ستاد معاينه فني وابسته به شهرداري و يا سازمان‬
‫راهداري و حمل و نقل جاده اي را ه اندازی می‌شوند‪ .‬مراحل انجام معاینه فنی خودرو عبارت است‪:‬‬
‫‪ 1‬خودرو به محل بازدید ظاهری و تشخیص اصالت خودرو هدایت می‌شود‪.‬‬
‫‪ 2‬ضمن باز نمودن درب موتور فرم تشخیص اصالت و عیوب ظاهری به همراه اصل کارت خودرو جهت بازدید‬
‫به کارشناس مربوطه تحویل داده مي شود‪.‬‬
‫‪ 3‬آزمون گر کلیه تست های مکانیزه مربوط به خودرو را به ترتیب انجام خواهد داد (تست گاز های خروجی‬
‫از اگزوز‪ ،‬تست میزان شدت نور چرا ‌غ های جلو و ‪)....‬‬
‫‪ 4‬در صورت داشتن عیب‪ ،‬پس از رفع عیوب خودرو مي بایست با به همراه داشتن مدارک مجددا ً به مرکز‬
‫مراجعه نماید‪.‬‬
‫‪ 5‬در صورت قبول شدن خودرو در تست های مکانیزه‪ ،‬کار معاینه به اتمام رسیده است‬
‫‪ 6‬در پایان صدور کارت و برچسب سالمت ماشین‪.‬‬
‫شکل ‪1‬ـ ‪ 5‬ـ الف ـ مرکز مکانیزه معاینه فنی خودروهای سنگین‬
‫‪62‬‬
‫شکل ‪1‬ـ‪ 5‬ـ ب ـ مرکز مکانیزه معاینه فنی خودروهای سنگین‬
‫بازدید‬
‫با هماهنگی مدیر و مسئولین هنرستان از نزدیک ترین مرکز معاینه فنی خودرو به مدرسه خود بازدید‬
‫علمی‪1‬‬
‫کنید و گزارشی در خصوص نحوه انجام کار این مراکز و نحوه انجام معاینه فنی از خودرو‌ ها تهیه‬
‫فرمایید‪.‬‬
‫شکل ‪2‬ـ ‪ 5‬ـ کنترل آالیندگی اتوبوس‬
‫‪63‬‬
‫‪1‬ـ ‪5‬ـ معرفی قوانين و مقررات حمل‌و نقل‬
‫جابه جايي از صورت وضعيت مسافري و بارنامه هاي‬ ‫رشته حمل و نقل نیز مانند تمام رشته های دیگر از‬
‫داخلي و بين المللي موضوع اين قانون استفاده نمايند‬ ‫مجموعه ای از قوانین و مقررات تشکیل شده است‬
‫و به جاي آن مجاز به استفاده از اوراق انحصاري‪،‬‬ ‫که به معرفی بخشی از آنها و کاربرد آنها در اینجا‬
‫اختصاصي يا انواع ديگر نمي باشند‪.‬‬ ‫پرداخته شده است‪.‬‬
‫استفاده از عالئم هشدار دهنده در وسايل‬ ‫ضوابط تأسيس و بهره‌برداري از شركت‌ هاي‬
‫نقليه باربري‪ :‬به دلیل افزایش ایمنی بیشتر در‬ ‫حمل و نقل بين شهري كاال‪ :‬این ضوابط به منظور‬
‫زمان تردد و در زمان تعمیرات جاده ای وجود عالئم‬ ‫افزایش بهره وری و توسعه خدمات و همچنین برای‬
‫هشدار دهنده و رعایت قوانین آن برای وسایل نقلیه‬ ‫سامان بخشیدن به نحوه تأسیس و شکل گیری‬
‫باری و مسافری ضروری مي باشد‪.‬‬ ‫ت های حملی و نقلی وضع شده است‪.‬‬ ‫شرک ‌‬
‫حمل و نقل محموله‌ های نظامي‪ :‬از این آیین نامه‬ ‫قانون مقررات تردد وسايل نقليه خارجی‪:‬‬
‫در زمان حمل و نقل تجهیزات و ادوات جنگی و نظامي ‬ ‫به منظور ایمن‌سازی‪ ،‬نگهداری و بهسازی جاده‌ ها‬
‫مورد استفاده قرار مي گیرد که الزم االجرا مي باشد‪.‬‬ ‫و احداث مجتمع‌ های خدماتی رفاهی رانندگان‬
‫مقررات حمل و نقل بار در راه هاي كشور‪ :‬این‬ ‫(‌تیرپارک ها) به وزارت راه و شهرسازی اجازه داده‬
‫ضوابط عبارت اند از‪:‬‬ ‫می‌شود با ایجاد دفاتر و استقرار نمایندگان خود در‬
‫وزارت راه و شهرسازی مي تواند در آزاد راه های کشور‬ ‫مرز های جاد ه ای بین‌المللی کشور نسبت به صدور‬
‫وسایل الزم برای توزین و اندازه گیری ابعاد و وزن‬ ‫پروانه‌ های تردد وسایل نقلیه خارجی در ‌قلمرو‬
‫محور وسایط نقلیه سنگین را تهیه و مورد استفاده‬ ‫جمهوری اسالمي ایران که تعیین ‌کننده مشخصات‬
‫قرار دهد‪.‬‬ ‫عملیات حمل و نقل از جمله زمان سفر و مسیر تردد‬
‫وزارت راه و شهرسازی مي تواند با جلب مساعدت‬ ‫وسایل مزبور می‌باشد اقدام کند‪.‬‬
‫نیروی انتظامي از عبور و مرور وسایط نقلیه ای که وزن‬ ‫قانون رسيدگي به تخلفات رانندگي‪ :‬کلیه‬
‫و طرز بارگیری و ظرفیت محموله آن اضافه بر میزان‬ ‫رانندگان‪ ،‬سرنشینان وسایل نقلیه‪ ،‬متصدیان‬
‫مجاز باشد جلوگیری نماید‪.‬‬ ‫حمل و نقل زمینی‪ ،‬عابرین پیاده و فعاالن درحوزه‬
‫مالکین وسایط نقلیه مکلف به رعایت مقررات یاد‬ ‫حمل و نقل و عبور و مرور مشمول این قانون می‌باشند‪.‬‬
‫شده و سایر مقررات بین المللی و مصوب از طرف‬ ‫ضوابط ارائه خدمات در حمل و نقل مسافر‬
‫وزارت راه و ترابری بوده و وزارت راه و ترابری برای‬ ‫برون مرزي‪ :‬اتوبوس‌ های برون مرزی عالوه بر دارا‬
‫اجرای این تصویب نامه با استفاده از نظر سندیکای‬ ‫بودن شرایط عمومي درخصوص حمل بار و مسافر‬
‫مالکین کامیون ها حدود و نظامات مربوط را تعیین و‬ ‫باید شرایط و ضوابط خاصی را برای حمل و نقل‬
‫آگهی خواهد نمود‪.‬‬ ‫برون مرزی رعایت نمایند‪.‬‬
‫وزارت راه و شهرسازی در اجرای مقررات این‬ ‫مقررات مربوط به نحوه تنظيم و استفاده‬
‫تصویب نامه تعدادی از مهندسین وزارت راه و شهرسازی‬ ‫از صورت وضعيت و بليت مسافري‪ :‬شركت ها و‬
‫را انتخاب نموده که با همکاری نیروی انتظامي اقدام‬ ‫مؤسساتي كه در امر حمل و نقل جاده اي بين شهري‬
‫الزم را انجام دهند‪.‬‬ ‫مسافر يا كاال اعم از داخلي و بين المللي فعاليت‬
‫مي نمايند موظف اند بر حسب نوع فعاليت براي هر‬
‫‪64‬‬
‫توسعه ناوگان حمل‌ونقل همگانی ون و مینی بوس‬ ‫دستور العمل جابه جایی محموله‌ های ترافیکی‬

‫و اتوبوس‪ ،‬استفاده از سامانه هوشمند حمل‌ونقل‪،‬‬ ‫در راه های کشور‪ :‬تردد وسایل نقلیه ای که ابعاد و‬
‫ساخت و توسعه شبکه آزاد راه ها و بزرگراه های بین‬ ‫اوزان آنها‪ ،‬بدون بار‪ ،‬یا پس از بارگیری محموله‪،‬‬
‫شهری‪ ،‬حمل ترکیبی کاال از مبدأ تا مقصد نهایی با‬ ‫دست‌کم‪ ،‬از ابعاد یا اوزان مجاز‪ ،‬تجاوز نماید‪ ،‬مشمول‬
‫شبکه ریلی و شبکه مکمل جاده ای‪ ،‬الزام به داشتن‬ ‫مقررات این دستورالعمل بوده‪ ،‬و برای تردد آنها‪ ،‬باید‬
‫توقفگاه در انواع کاربری ها‪ ،‬احداث توقفگاه‌ های‬ ‫پروانۀ عبور صادر شود‪.‬‬
‫عمومی‪ ،‬ساماندهی و ایجـاد توقفگاه ها و پایانه های بار‬ ‫آیین نامه شيوه بارگيري و مهار بار‪ :‬به منظور‬
‫و مسافر شهری و برون شهری اعم از ریلی و جاد های‬ ‫نحوه مهار بار توسط بندها به جهت جلوگیری از‬
‫‌در نقاط مناسب از شهر ها و حومه آن‪ ،‬افزایش امنیت‬ ‫هرگونه حرکت احتمالی بار از این آیین نامه استفاده‬
‫و قابلیت اطمینان و دسترسی‪ ،‬بهینه سازی تقاضای‬ ‫مي شود‪.‬‬
‫حمل‌ونقل (از طریق اصالح فرایند های اداری‪ ،‬کاربرد‬ ‫آیین نامه از رده خارج کردن خودرو های‬
‫فناوری اطالعات و ارتباطات‪ ،‬اصالح کاربری زمین‬ ‫فرسوده‪ :‬به جهت ساماندهی به خودرو های با عمر‬
‫و آمایش سرزمین (آمایش سرزمین به برنامه ریزی‬ ‫باال (به دلیل آیجاد آلودگی زیاد و مشکالت این‬
‫در مقیاس ملّی و منطقه ای اطالق می‌شود)‪ ،‬اعمال‬ ‫خودروها) این آیین نامه اجرایی گردیده است‪.‬‬
‫محدودیت‌ های ترافیکی‪ ،‬آموزش و فرهنگ سازی)‪،‬‬ ‫قانون توسعه حمل‌ونقل و مدیریت مصرف‬
‫بهینه سازی مصرف انرژی (از طریق عرضه بنزین‬ ‫سوخت‪ :‬دولت مکلف است در جهت توسعه حمل‌ونقل‬
‫و گازوئیل در بخش های حمل‌ونقل و صنعت و‬ ‫درون شهری و برون شهری کشور و مدیریت بر‬
‫کشاورزی با اولویت کارت هوشمند سوخت‪ ،‬احداث‬ ‫مصرف سوخت نسبت به بهینه سازی عرضه خدمات‬
‫جایگاه های عرضه گاز‪ ،‬حمایت از ابداعات و اختراعات‬ ‫حمل‌ونقل از طریق موارد زیر اقدام نماید‪:‬‬
‫مؤثر در کاهش مصرف سوخت)‪ ،‬بهینه سازی تولید‬ ‫اصالح و توسعه شبکه حمل‌ونقل ریلی‪ ،‬برقی كردن‬
‫خودرو (از طریق تولید خودرو های گازسوز‪ ،‬تأمین‬ ‫خطوط و اجرای عالئم و تأسیسات و ارتباطات‪،‬‬
‫تجهیزات استفاده از گاز توسط خودرو ها‪ ،‬حمایت از‬ ‫افزایش سرعت در شبکه ریلی‪ ،‬یكپارچه سازی و‬
‫تولید خودرو های برقی و کم مصرف‪ ،‬استانداردسازی‬ ‫ساماندهی مدیریت حمل‌ونقل‪ ،‬اصالح قیمت‌ ها‪،‬‬
‫تولید خودروی سبک و سنگین و موتورسیکلت در‬ ‫ایمن‌سازی و بهبود تردد‪ ،‬بهسازی یا از رده خارج‬
‫مصرف سوخت و کاهش آالیندگی) و خروج بنزین و‬ ‫نمودن خودرو های فرسوده سبك و سنگین مسافری‬
‫گازوئیل از سبد حمایتی‪.‬‬ ‫و باری درون و برون شهری‪ ،‬تبدیل خودرو های بنزین‬
‫سوز وگازوئیل سوز به دوگانه سوز‪ ،‬الزام معاینه فنی‪،‬‬
‫‪2‬ـ ‪5‬ـ ايمني و احتیاط‬

‫در این بخش موارد مرتبط با ایمنی را مورد بررسی و ارزیابی قرار مي دهیم‪ .‬ایمنی در بخش کارگاهی و‬
‫تجهیزات با ایمنی در بخش حمل و نقل متفاوت است‪ .‬ابتدا به رعایت موارد ایمنی در کارگاه مي پردازیم‪.‬‬
‫‪1‬ـ‪2‬ـ ‪5‬ـ ایمنی در کارگاه‬
‫ایمنی بخش مهمي از کار در کارگاه به حساب مي آید‪ .‬یک سهل انگاری کوچک مي تواند باعث بروز اتفاقی‬
‫جبران ناپذیر گردد‪ .‬در حین کار با تجهیزات کارگاهی رعایت نکات ایمنی بسیار حائز اهمیت مي باشد‪.‬‬
‫‪65‬‬
‫کار با تسمه نقاله‪ :‬در هنگام کار با تسمه نقاله های شیب دار (ناودانی) وجود حفاظ برای اپراتور دستگاه‬
‫الزم مي باشد تا از افتادن مواد و مصالح روی اپراتور جلوگیری نماید‪ .‬همچنین نصب حفاظ برای جلوگیری از‬
‫پرت شدگی مصالح نیز برای تسمه نقاله های سراسری در کارگاه ایمنی را افزایش مي دهد‪ .‬همچنین در حین‬
‫کار با تسمه نقاله های صفحه دار و زنجیری احتمال بریدگی اعضای بدن برای کارگر مي تواند به وجود بیاید‬
‫پس وجود حفاظ ایمن‪ ،‬دقت در کار و وجود سرپوش حفاظتی برای افزایش ایمنی مهم مي باشد‪.‬‬
‫کار با جرثقیل‪ :‬در کار با جرثقیل رعایت موارد زیر باعث افزایش ایمنی در کار مي گردد‪.‬‬
‫پیش از شروع کار ابتدا از سالمت دستگاه اطمینان حاصل نمایید‪.‬‬
‫پیش از جک زدن‪ ،‬محل را بازرسی نموده و حتما ً در زیر جک ها الوار قرار دهید‪.‬‬
‫شکل‪3‬ـ ‪ 5‬ـ الوار زیر تکیه گاه‬
‫دقت گردد در باالی سر جرثقیل شبکه برق وجود نداشته باشد تا به دکل جرثقیل برخورد نموده و باعث‬
‫حادثه گردد‪.‬‬
‫شکل‪4‬ـ ‪ 5‬ـ برخورد جرثقیل با کابل برق‬
‫در هوای طوفانی یا باد های شدید کار باید متوقف گردد‪.‬‬

‫در زمان تخلیه و بارگیری راننده باید برای کنترل بیشتر در کابین خود نشسته باشد‪.‬‬
‫‪66‬‬
‫به مقدار باری که می توان توسط جرثقیل بلند کرد توجه نمایید‪.‬‬
‫در زمان بلند کردن‪ ،‬بار بایستی کام ً‬
‫ال در مرکز ثقل دستگاه قرار داشته باشد در غیر این صورت بار می تواند‬
‫بر جرثقیل اعمال نیرو کرده و تعادل آن را بهم بزند‪.‬‬
‫شکل‪5‬ـ‪ 5‬ـ واژگونی جرثقیل به علت جابه جایی بیش از اندازه‬
‫دیگری باید تـمام شرایط ماشین مانند آب رادیاتـور‪،‬‬ ‫تمامي قسمت های جرثقیل به شکل روزانه‪ ،‬هفتگی‪،‬‬
‫ر و غن مو تو ر ‪ ،‬ر و غن هید ر و لیک گیر بکس و ر و غن‬ ‫ماهیانه و سالیانه بررسی و ارزیابی گردد‪.‬‬
‫هیدرولیک جک باال برنده و‪ ...‬چک شود‪.‬‬ ‫کار با لیفتراک‪ :‬در هنگام کار با ماشین لیفتراک‬
‫بارگذاری با یکی از شاخک های لیفتراک انجام‬ ‫نیز رعایت قوانین و ضوابط خاص مي تواند باعث‬
‫نگیرد زیرا باعث برهم خوردن تعادل دستگاه مي گردد‪.‬‬ ‫افزایش ایمنی در حین کار گردد که مي توان به موارد‬
‫حتماً بار روی هر دو شاخک قرار گرفته‪ ،‬بلند و حمل‬ ‫زیر اشاره نمود‪:‬‬
‫شود‪.‬‬ ‫قبل از روشن کردن کار با لیفتراک مانند هر ماشین‬
‫شکل‪6‬ـ ‪ 5‬ـ برهم خوردن تعادل لیفتراک‬
‫‪67‬‬
‫بار جلو به نحوی قرار بگیرد که جلوی دید راننده را نگرفته باشد‪ .‬در صورت نبود دید جلو‪ ،‬با دنده عقب‬
‫حرکت کنند تا از برخورد های احتمالی جلوگیری شود‪.‬‬
‫شکل‪7‬ـ ‪ 5‬ـ مسدود شدن دید توسط بار‬
‫وضعیت ظاهری الستیک ها به طور مستمر چک شود‪.‬‬

‫در هنگام دنده عقب حتماً به موانع و کارگران درون کارگاه دقت ویژه شود‪.‬‬
‫شکل‪8‬ـ ‪ 5‬ـ برخورد حین دنده عقب‬
‫‪68‬‬
‫با لیفتراک با سرعتي حرکت کنید تا در موقع نياز بتوانيد به راحتی وسیله را نگه دارید‪.‬‬
‫جهت استحکام و تعادل بيشتر در زمان جابه جايي‪ ،‬بار را کمي به عقب کج شود‪.‬‬
‫زماني که ليفتراک در حال حرکت است بار را به باال و يا پایين نياوريد‪.‬‬
‫‪2‬ـ‪2‬ـ ‪5‬ـ ایمنی در حمل و نقل‬
‫به دلیل جابه جایی تعداد باالی مسافر بسیار حائز‬ ‫روزانه‪ ،‬شاهد تصادف هاى بسیارى هستیم با رعایت‬
‫اهمیت می‌باشد‪.‬‬ ‫نكات و قوانین مربوط به راهنمایى و رانندگى هم از‬
‫ جلوگیرى از خواب آلودگى‪ :‬خواب آلودگی‬ ‫سوى رانندگان و هم عابران‪ ،‬بىشك آمار این گونه‬
‫رانندگان وسایل نقلیه عمومي و سنگین خطرات‬ ‫حوادث كاهش خواهد یافت‪ .‬از طرف دیگر ایمنی و‬
‫جبران ناپذیری را به همراه خواهد داشت‪ .‬استراحت‬ ‫احتیاط در رانندگی به دلیل اینکه با جان راننده و‬
‫کافی‪ ،‬وجود هواى آزاد به اندازه كافى می‌تواند در‬ ‫سرنشینان در ارتباط می‌باشد به خصوص برای وسایل‬
‫زمان رانندگى این خطر را کاهش دهد‪ .‬همچنین‬ ‫حمل و نقل عمومي (اتوبوس‪ ،‬تاکسی و‪ )...‬بسیار مهم‬
‫وقتى پزشك براى شما دارویى تجویز مى كند‪ ،‬از او‬ ‫است‪ .‬در این بخش به مواردی که در زمان رانندگی‬
‫سؤال كنید كه در زمان استفاده از دارو اجازه رانندگى‬ ‫حتماً باید مورد توجه و رعایت قرار بگیرد عبارت اند از‪:‬‬
‫دارید یا خیر‪.‬‬ ‫رانندگی با وسیله نقلیه سالمت و مطمئن‪ :‬باید‬
‫موارد ایمنی حین رانندگی‪ :‬در حین رانندگی‬ ‫قبل از رانندگی چراغ ها‪ ،‬ترمز ها‪ ،‬فرمان‪ ،‬الستیك ها‬
‫رعایت موارد ایمنی برای جلوگیری از سانحه ضروری‬ ‫(الستیك یدكى)‪ ،‬روغن ماشین‪ ،‬سیستم اگزوز‪ ،‬كمربند ‬
‫می‌باشد‪ .‬این موارد عبارت اند از‪:‬‬ ‫هاى ایمنى‪ ،‬برف پاكن ها و شیشه شور ها‪ ،‬شیشه هاى جلو ‬
‫استفاده از كمربند ایمنى از جان راننده و سرنشینان‬ ‫و عقب‪ ،‬پنجره ها‪ ،‬چراغ ها‪ ،‬راهنما ها‪ ،‬آینه ها و‪ ...‬مورد‬
‫محافظت کرده و خطر زخمى شدن را در تصادفات‬ ‫آزمایش قرار بگیرد و از رانندگى با احساس خستگى‬
‫کاهش می‌دهد‪.‬‬ ‫و یا بیماری پرهیز نماییم‪ .‬حصول اطمینان از سالمت‬
‫تجهیزات به خصوص برای اتوبوس و مینی بوس‬
‫شکل ‪9‬ـ‪5‬ـ بستن کمربند ایمنی‬
‫‪69‬‬
‫شما در تمام مدت رانندگى باید كنترل كاملى بر رانندگى استفاده نكنید‪ .‬به خصوص عدم استفاده از‬
‫ماشین خود داشته باشید و از تلفن همراه در زمان تلفن همراه برای رانندگان اتوبوس‌ ها توصیه می‌گردد‪.‬‬
‫شکل ‪10‬ـ ‪5‬ـ عدم استفاده از تلفن همراه در حین رانندگی‬
‫مواظب عالئم رانندگان دیگر باشید و حركت هاى مناسب را با توجه به عالمت هاى آنها انجام دهید‪.‬‬
‫‪3‬‬
‫ترمز کردن‬ ‫‪2‬‬
‫گردش به چپ‬ ‫‪1‬‬
‫گردش به راست‬
‫شکل ‪11‬ـ‪5‬ـ استفاده از دست برای عالمت دادن‬
‫وسایل نقلیه بزرگ مشكل تر است‪ ،‬اما رانندگان آنها‬ ‫قبل از حركت از آینه خود استفاده كنید و قبل از‬
‫از حقوقى برابر با حقوق دیگر رانندگان وسایل نقلیه‬ ‫بیرون آمدن از پارك راهنما بزنید و براى آخرین بار‬
‫برخوردار هستند و موتورسواران و دوچرخه سواران‬ ‫اطراف خود را كنترل و فقط در زمان مناسب حركت‬
‫بیشتر از دیگر وسایل نقلیه آسیب پذیر مىباشند‪.‬‬ ‫كنید‪.‬‬
‫سرعت شما نباید از حداكثر سرعتى كه براى‬ ‫همیشه مواظب دوچرخه سواران و موتور سواران‬
‫ماشین مقرر شده تجاوز كند‪.‬‬ ‫باشید‪ .‬تشخیص موتورسواران و دوچرخه سواران از‬
‫‪ Right turn‬ـ‪1‬‬
‫‪ Left turn‬ـ‪2‬‬
‫‪ Slow or stop‬ـ‪2‬‬
‫‪70‬‬
‫ماشین خود را براى زمستان آماده كنید‪ ،‬از سالمت باطرى ماشین‪ ،‬وجود ضد یخ در رادیاتور و بطرى آب‬
‫شیشه شور و زنجیر چرخ اطمینان حاصل نمایید‪.‬‬
‫شکل‪12‬ـ ‪5‬ـ نحوه بستن زنجیر چرخ‬
‫به ماشین هاى آمبوالنس‪ ،‬آتش نشانى و پلیس كه به محدوده دیگر تغییر دهید اول به آینه خود نگاه‬
‫چراغ چشمك زن آبى آنها روشن است و یا آژیر مىكشند كنید تا باعث انحراف ماشین دیگرى در جاده نشوید‬
‫و در صورت اطمینان حاصل كردن از ایمنى‪ ،‬مسیر‬ ‫توجه كنید و به آنها فضاى كافى براى عبور بدهید‪.‬‬
‫اگر قصد دارید مسیر حركت خود را از یك محدوده خود را تغییر دهید‪.‬‬
‫شکل ‪13‬ـ‪5‬ـ استفاده از آینه کنار خودرو‬
‫‪71‬‬
‫تجهیزات ایمنی راه‪ :‬استفاده از تجهیزات ایمنی‬ ‫زمانى كه ماشینى در حال سبقت گرفتن از شماست‪،‬‬
‫در راه ها می‌تواند باعث کاهش تلفات جاد ه ای گردد‪.‬‬ ‫سرعت خود را زیاد نكنید و در صورت لزوم سرعت‬
‫عالئم عمودی جاده (تابلو‌ ها)‪ ،‬عالئم افقی جاده‬ ‫خود را كم كنید تا ماشینى كه در حال سبقت گرفتن‬
‫ی ها)‪ ،‬سرعت گاه و سرعت گیرها‪ ،‬جداکننده‬ ‫(خط کش ‌‬ ‫است از شما بگذرد و به خط قبلى خود باز گردد‪.‬‬
‫مسیر (گاردریل‪ ،‬حفاظ جاده و ‪ ،)...‬چراغ های راهنمایی‬ ‫حتماً قبل از سفر تایر ها و فشار الستیک‌ ها را‬
‫و رانندگی‪ ‬ـ تابلو های پیام متغیر‪ ،)VMS( 1‬تابلو های‬ ‫آزمایش نمایید‪.‬‬
‫محدودیت سرعت‪ )VSL( 2‬و ‪ ....‬از جمله تجهیزات‬ ‫آزمایش ترمز ها یکی از موارد مهمي است که‬
‫مورد استفاده برای افزایش ایمنی در جاده ها می‌باشد‪.‬‬ ‫باید همیشه قبل از سفر های طوالنی برون شهری و‬
‫به خصوص در مسیر های شیب دار انجام گردد‪.‬‬
‫شکل ‪14‬ـ ‪ 5‬ـ نمایی از تابلو های پيام متغیر‬
‫شکل ‪15‬ـ ‪ 5‬ـ نمایی از تابلو های محدودیت سرعت‬
‫‪Variable Message Signs‬ـ‪1‬‬

‫‪ Variable Speed Limit Signs‬ـ‪2‬‬
‫‪72‬‬
‫‪ 3‬ـ‪2‬ـ ‪5‬ـ رعايت فاصله طولي‬

‫مي رساند و شما براي سبقت مجبور به انحراف به چپ‬ ‫در هنگام رانندگي‪ ،‬هرگز به خودرو هاي جلويی بيش از حد‬
‫هستيد و اين حرکت واقعاً خطرساز خواهد بود‪.‬‬ ‫نزديک نشويد‪ .‬بعضي رانندگان و راکبان موتورسیکلت‪،‬‬
‫توجه ‪ :‬فاصله طولی به عوامل گوناگونی از جمله سرعت‬ ‫به قدري به خودروي جلويي نزديک مي شوند‪ ،‬که اگر‬
‫خودرو‪ ،‬شرایط جوی‪ ،‬سالم بودن خودرو‪ ،‬شیب جاده و‪...‬‬ ‫راننده خودرو يا کاميون جلويي‪ ،‬پايش را از روي گاز‬
‫وابسته است‪.‬‬ ‫بردارد‪ ،‬امکان برخورد وجود دارد‪ ،‬چه رسد به ترمز‬
‫ناگهاني‪ .‬نزديک شدن بيش از حد‪ ،‬ديد را به حداقل‬
‫فـاصلـه طــولـی‬
‫شکل ‪16‬ـ‪5‬ـ رعایت فاصله طولی‬
‫‪4‬ـ‪2‬ـ ‪5‬ـ حرکت بين خطوط‬

‫حرکت بين خطوط‪ ،‬به قدري در رانندگي‬
‫ايمن مؤثر است که شايد نتوان اهميت آن‬
‫را به راحتی توضيح داد ‪ .‬هميشه سعي کنيم‬
‫با توجه به سرعت خود‪ ،‬در خط مناسب و‬
‫بين خطوط تعيين شده حرکت کنيم و از‬
‫تغيير بي مورد خط اجتناب نموده و براي‬
‫تعویض خطوط از راهنما استفاده کنيم‪.‬‬
‫بعضي رانندگان بدون توجه به اين مسئله‪،‬‬
‫روي خطوط حرکت مي کنند و دائماً خط‬
‫رانندگی خود را عوض مي کنند و حتي‬
‫ممکن است از سمت راست سبقت بگيرند‬
‫که بسيار خطرناک است‪.‬‬
‫شکل ‪17‬ـ ‪ 5‬ـ حرکت بین خطوط‬
‫‪73‬‬
‫فعالیت‬
‫‪ 1‬درخصوص ‪ 5‬مورد از رایج ترین تخلفات راهنمایی و رانندگی وسایل نقلیه با میزان مبلغ جریمه آن‬
‫در کالس بحث و گفت وگو کنید؟ چرا این تخلفات بیشتر صورت می‌پذیرد؟‬
‫‪ 2‬خودرو های فرسوده چه آسیب هایی برای‬

‫جامعه و مردم ایجاد مي کنند؟ درباره این موضوع‬
‫با هم کالسی های خود گفت وگو کنید؟‬
‫‪ 3‬پنج توصیه ای که برای رانندگی در فصل‬

‫زمستان باید مدنظر گرفته شود را ذکر نموده‬
‫و حوادثی که در صورت عدم رعایت این موارد‬
‫ممکن است اتفاق بیفتد را بنویسید؟‬
‫‪ 4‬درخصوص اشکال زیر (سمت راست و چپ)‬

‫اظهار نظر کرده و در کالس گفت وگو نمایید؟‬
‫کدام یک از موارد زیر بیشتر مورد تأیید شما می‌باشد و چرا؟‬
‫‪74‬‬
‫ ‪3‬ـ ‪5‬ـ حوادث شغلي‬

‫حادثه در کار عبارت است از اتفاق یا پیامدی که در جریان انجام کار پدید آمده و با صدمات شغلی مرگ بار‬
‫یا غیر مرگ بار همراه مي باشد‪ .‬همچنین ایمنی عبارت است از موقعیت‌ هایی که می‌تواند باعث مرگ‪ ،‬جراحت‪،‬‬
‫بیماری‌ های شغلی‪ ،‬صدمه و یا خسارت به اموال و تجهیزات شود‪ .‬به عبارت دیگر شرایطی است که انسان را‬
‫از عوامل مضری که می‌تواند سالمتی آن را به خطر اندازد مصون می‌دارد‪ .‬در بخش های مختلف کارگاهی و‬
‫حمل و نقلی دالیل متفاوتی مي تواند باعث ایجاد حوادث گردد‪.‬‬
‫در کارگاه برای جلوگیری از حادثه و افزایش ایمنی فردی باید موارد زیر را رعایت نمود‪:‬‬
‫داشتن لباس مناسب برای کار (کاله ایمنی‪ ،‬ماسک‪ ،‬دستکش‪ ،‬چکمه‪ ،‬عینک و ‪ .)....‬وجود لباس کار‪ ،‬عینک‬
‫و دستکش برای جلوگیری از ایجاد سوانح سوختگی و کاله ایمنی از حوادث سقوط مواد و مصالح بر روی سر‬
‫جلوگیری خواهد کرد‪.‬‬
‫شکل ‪18‬ـ ‪ 5‬ـ لباس کار‬
‫شکل ‪19‬ـ ‪ 5‬ـ حادثه سقوط مصالح‬
‫‪75‬‬
‫اطالع کامل درخصوص کار با دستگاه و ماشین آالت (خواندن دستورالعمل‪ ،‬نحوه روشن و خاموش‪،‬‬
‫نحوه ایست اضطراری و ‪ .)....‬نا آگاهی از نحوه کار دستگاه به خصوص در زمان کار با ماشین و تجهیزاتی که‬
‫مي تواند باعث صدمه و یا قطع اندام گردد (کار با ماشین برش‪ ،‬تسمه آهنی و ‪ )....‬بسیار حائز اهمیت می‌باشد‪.‬‬
‫آشنایی کامل با فضا و محوطه کارگاه در زمان حادثه (راه های ورودی‪ ،‬خروجی‪ ،‬خروج اضطراری و ‪).....‬‬
‫وسایل جلوگیری از سقوط در زمان کار در ارتفاع ( طناب نگهدارنده‪ ،‬گیره نگهدارنده و ‪)....‬‬
‫شکل ‪20‬ـ ‪ 5‬ـ تجهیزات جلوگیری از سقوط‬
‫رعایت اصول ایمنی در هنگام حمل و نقل بار و‬

‫مصالح و همچنین در زمان انبار کردن و انبارداری‬
‫استفاده صحیح و ایمن در زمان استفاده از داربست‪،‬‬
‫اسکلت فلزی و نردبان به منظور جلوگیری از سقوط‬
‫آن‪.‬‬
‫شکل‪21‬ـ ‪ 5‬ـ حادثه سقوط‬
‫‪76‬‬
‫در کارگاه بیشتر مواقع وجود موادی‬

‫همچون روغن‪ ،‬گریس و ‪ ...‬روی کف‬
‫کارگاه اجتناب ناپذیر می‌باشد‪ .‬حادثه سر‬
‫خوردن و افتادن در کارگاه بسیار رایج‬
‫است که با رعایت موارد الزم برای تمیزی‬
‫کف کارگاه قابل رفع می‌باشد‪.‬‬
‫شکل ‪22‬ـ ‪ 5‬ـ سر خوردن در کارگاه‬
‫همچنین الزم به ذکر است که وجود لوازم کمک های اولیه و رعایت بهداشت محیطی در کارگاه نیز حائز‬
‫اهمیت می‌باشد‪.‬‬
‫در بخش حمل و نقل نیز حوادث شغلی برای رانندگان و راکبان وسایل نقلیه خطرات زیادی را به همراه‬
‫دارد به خصوص در وسایل نقلیه عمومي مانند اتوبوس و مینی بوس که جان مسافران زیادی در دست یک‬
‫راننده می‌باشد‪ .‬عالوه بر موارد مورد نظر برای راننده مشکالت فنی وسیله نقلیه نیز بسیار تاثیرگذار می‌باشد‪.‬‬
‫مشکالت وسلیه نقلیه به دو بخش علل فنی و غیر فنی دسته بندی مي گردد که در این بخش به آنها پرداخته‬
‫شده است‪.‬‬
‫علل فني‬
‫علل و مشکالت فنی شامل وجود عيب و نقص در وسيله نقليه می‌باشد‪:‬‬
‫‪ 1‬نقص در سيستم فرمان و جلوبندي‬
‫‪ 2‬نقص در سيستم ترمز (حساس نبودن ترمز ـ يا فقدان آن)‬
‫‪ 3‬نقص فني در چراغ‌ هاي جلو و عقب‪ ،‬چراغ‌ هاي راهنما‪ ،‬دنده عقب و ترمز در روز و شب‬
‫‪ 4‬نقص در چرخ‌ هاي وسايل نقليه‬
‫‪ 5‬نقص در الستيك چرخ‌ ها (تركيدن ناگهاني يا پنچر شدن و صاف بودن الستيك ها)‬
‫ن ها موقع بارندگي‬
‫‪ 6‬نقص در برف پاك ك ‌‬
‫‪ 7‬نداشتن آينه‌ هاي مورد نياز (مخصوص باالي سر و آينه بغل)؛‬
‫‪ 8‬ساير نواقص مانند نقص در شيشه ها‬
‫علل غيرفني‬
‫‪ 1‬كج بودن محموله‌ هاي خودرو یا داشتن طول و عرض و حتي ارتفاع بيش از حد‬
‫‪ 2‬بزرگ بودن بيش از حد وسيله نقليه‬
‫‪ 3‬قسمتي از خودرو كه مانع ديد راننده مي شود‬
‫‪ 4‬سنگين بودن وسيله نقليه به علت حمل بار اضافه (اضافه تناژ)‬
‫‪77‬‬
‫‪4‬ـ ‪ 5‬ـ آلودگی هوا‬
‫حمل و نقل عامل ايجاد يک چهارم کل گاز هاي گلخانه اي توليد شده در اتحاديه اروپا (معادل‪ 823‬ميليون‬
‫تن کربن) مي‌باشد‪ .‬در کشور هاي توسعه يافته و همچنين در حال توسعه نیز سهم بخش حمل و نقل از ايجاد‬
‫گاز هاي گلخانه اي به سرعت رو به افزايش است‪.‬‬
‫‪1‬ـ‪4‬ـ ‪5‬ـ آلودگی هوا بر پایه آمار‬
‫براساس آخرين گزارش مؤسسه بين المللي انرژي‪ ،‬فعاليت هايي مانند نوسازي ناوگان در حال تردد ‪،‬‬
‫رتبه ايران در توليد گاز هاي گلخانه اي با سهمي دو بهبود سوخت مصرفي و استفاده از سوخت هاي‬
‫درصدي‪ ،‬از رديف دهم در سال ‪ 2010‬به رديف پاك ‬
‫هفتم در سال ‪ 2014‬صعود كرده است‪ .‬به این ترتیب كنترل ميزان آالينده هاي توليدي توسط خودرو ها‬
‫ایران در بین ده کشور عمده تولید کننده گاز های در قالب معاينات فني خودرو ‬
‫گلخانه ای مي باشد‪ .‬در سال ‪ ۱۹۹۰‬تولید گاز های‬
‫گلخانه ای در ایران ‪ ۱۷۵‬میلیون تن گزارش شده كه‬
‫در سال ‪ 2010‬این میزان تا حدود ‪ ۵۲۰‬میلیون تن‬
‫افزایش یافت‪.‬‬
‫‪2‬ـ‪4‬ـ ‪5‬ـ راهکار هایی برای کاهش آلودگی هوا‬
‫برای کاهش آلودگی هوا نیز راهکار های زیادی مورد‬
‫توجه قرار گرفته است از جمله آنها می‌توان به موارد‬
‫زیر اشاره نمود‪:‬‬
‫ کاهش تردد وسايل نقليه با مديريت عرضه و‬
‫تقاضا ‪،‬‬
‫ توليد خودرو هاي باكيفيت‪ ،‬‬
‫‪ 5‬ـ‪5‬ـ ارتباط مؤثر‬

‫ارتباط يعني يک روند مداوم از تبادل اطالعات‪ ،‬عقايد و تجربيات که ميان افراد و گروه ها براي رسيدن به درک‬
‫مشترک و تفاهم رخ مي دهد‪ .‬ارتباط میان رانندگان‪ ،‬متصدیان و مدیران در عرصه حمل و نقل بسیار مهم و‬
‫حائز اهمیت می‌باشد‪ .‬در ادامه به بخشی از این ارتباطات اشاره شده است‪.‬‬
‫‪1‬ـ ‪ 5‬ـ ‪5‬ـ موارد مورد توافق در هنگام پذیرش بار و مسافر‬
‫ل ها‪ ،‬استاندارد ها‪ ،‬ضوابط و مقرراتی است که الگوی رفتاری‬ ‫حقوق مسافر مجموعه ای از سیاست‌ ها‪ ،‬دستورالعم ‌‬
‫شرکت‌ ها و دست اندرکاران امور را تدوین مي کند و هدف آن تضمین حقوق مادی و معنوی و رعایت شأن‬
‫و منزلت مسافران می‌باشد‪ .‬همچنین درخصوص حمل و نقل کاال و بار و نحوه تحویل دادن و گرفتن بار نیز‬
‫به خصوص برای متصدیان امور ضوابط مشخصی وجود دارد که باید مورد بررسی و ارزیابی قرار بگیرد‪.‬‬
‫یکی از مواردی که درخصوص متصدیان پذیرش در ترمینال‌ های مسافری و باری‪ ،‬مهم و حائز اهمیت می‌باشد‬
‫نحوه برخورد آنها با مسافران و مشتریان است‪ .‬مواردی که باید در این خصوص مورد توجه قرار گیرد به شرح‬
‫زیر است‪:‬‬
‫‪78‬‬
‫‪ 1‬برخورداري از اخالق خوش و رأفت اسالمي توصیه و خوش بو‬

‫‪ 5‬راهنمایی درست در صورتی که مسافر اطالعات‬ ‫شده هنگام پاسخگويي به مراجعان برای متصدی‬
‫‪ 2‬رعايت دقت در شنیدن‪ ،‬دادن پاسخ صحیح با درستی در دست ندارد‬
‫‪ 6‬سعی در ایجاد آرامش برای مسافران مضطرب‬ ‫حوصله و به طور مؤدبانه‬
‫‪ 7‬کمک به مسافران سالمند و سالخورده و معلولین‬ ‫‪ 3‬پرهيز از عصبانیت و رفتار خشن‬
‫‪ 4‬داشتن پوششی مو ّقر و آراسته و ظاهری مرتب‬
‫شکل‪23‬ـ‪5‬ـ باجه های فروش بلیت‬
‫همچنین باید در نظر داشت که نحوه برخورد صحیح مسافر با متصدی نیز بسیار مهم است‪ .‬تمامي افرادی که‬
‫در بخش هاي مختلف حمل و نقل مشغول به فعالیت هستند (به عنوان مثال متصدی صدور بلیت در ترمینال‬
‫مسافری) روزی به عنوان مسافر سفر خواهند کرد‪ ،‬پس رفتار صحیح و مناسب با متصدی مربوطه بسیار حائز‬
‫اهمیت مي باشد‪ .‬رفتار صحیح مسافر می‌تواند به شیوۀ زیر تعریف گردد‪:‬‬
‫‪ 1‬بیان درخواست به صورت روشن و واضح توسط ‪ 6‬حفظ آرامش در صورت وجود تنش و درگیری‬
‫تمامي موارد بیان شده در باال می‌تواند در فضایی‬ ‫مسافر‬
‫‪ 2‬اعالم درست مکان و زمان برای سفر و همچنین سالم‪ ،‬آرام و بدور از درگیری را برای مسافران و‬
‫متصدیان به ارمغان بیاورد‪ .‬پس بهتر است با انجام‬ ‫ارسال کاال‬
‫‪ 3‬درخواست محترمانه از متصدی و بدون پرخاشگری موارد فوق به ارتقاء رابطه بین مسافران و متصدیان‬
‫امور کمک نماییم‪.‬‬ ‫‪ 4‬پرهيز از عجله و رعايت حقوق دیگران‬
‫‪ 5‬رعايت نوبت در صف‬
‫‪2‬ـ ‪5‬ـ ‪5‬ـ شیوه های جلب رضایت مسافران و صاحبان کاال‬

‫در همه کار ها از جمله کسب و کار حمل و نقل کاال و مسافر‪ ،‬رضایت مشتری همواره به عنوان هدف اصلی‬
‫مورد نظر است‪ .‬رضایت مشتری از طرق مختلف تأمین مي شود‪ .‬یکی از این طرق ارائه سرویس خوب و‬
‫مناسب به مسافر و دیگری کاهش زمان سفر است‪ .‬از جمله مواردی که می‌تواند در جلب رضایت مسافر و‬
‫کسانی که برای جابه جایی کاالی خود از سیستم حمل و نقل استفاده می‌کنند ایجاد تسهیالت مناسب و‬
‫ارزان‪ ،‬دسترسی سریع‪ ،‬کیفیت تسهیالت و خدمات‪ ،‬حرکت به موقع و زمان بندی مناسب حرکت و بدون‬
‫‪79‬‬
‫تأخیر‪ ،‬آرامش و راحتی‪ ،‬ایجاد فضای مناسب و چشم نواز در ترمینال‌ ها و فضای ناوگان حمل و نقل‪ ،‬وجود‬
‫فضای کافی برای مسافران به اندازه ظرفیت وسیله‪ ،‬احساس ایمنی و امنیت مناسب جانی و مالی مسافران و‬
‫همچنین وجود تکنولوژی‌ های نوین در انجام امور اشاره نمود‪.‬‬
‫شکل ‪24‬ـ‪5‬ـ رضایت مسافران‬
‫به عنوان مثال درخصوص جلب رضایت مسافران یکی‬

‫از مواردی که رابطه مستقیمي با افزایش جلب رضایت‬
‫مسافران دارد دسترسی آسان و بدون مشکل برای خرید‬
‫بلیت می‌باشد‪.‬‬
‫جستجوی مسافران برای به دست آوردن بلیت و زمان‬
‫صرف شده برای آن‪ ،‬بخشی از زمان سفر و سهم عمده ای‬
‫از مطلوبیت آن محسوب مي شود‪ .‬یکی از مشکالتی که‬
‫همیشه گریبان گیر شقوق مختلف حمل و نقل در بخش‬
‫ارائه بلیت به مسافران می‌باشد‪ ،‬عدم امکان ارائه بلیت‬
‫به همه متقاضیان است که همیشه موجب نارضایتی‬
‫مسافران را به همراه دارد‪ .‬همچنین در بخش جابه جایی‬
‫کاال نیز مشکالتی در قسمت‌ های پذیرش و تحویل کاال‬
‫به متقاضی و صاحبان بار وجود دارد‪.‬‬
‫‪3‬ـ ‪5‬ـ ‪5‬ـ ارتباط بین متصدیان حمل و نقل و مدیران مربوطه‬
‫در سطوح مدیریتی‪ ،‬اموری چون ارتباطات انسانی‪ ،‬عوامل مؤثر بر ارتباطات‪ ،‬راه های بهبود ارتباطات در رفع‬
‫موانع ارتباطی و توجه به مراودات انسانی در هر ارگان و سازمانی مطرح است‪ .‬بیشتر وقت مدیران به ارتباط‬
‫رو در رو یا تلفنی با زیردستان‪ ،‬همکاران یا مشتریان می‌گذرد و گاهی زمانی که مدیران تنها هستند ممکن‬
‫است به واسطه ارتباطات ذهنی با مسائل حاد‪ ،‬روز خلوت آنها به یک محیط کاری تبدیل شود‪ .‬بنابراین‪ ،‬یکی‬
‫از روابطی که در افزایش بازدهی کارکنان در محيط کار بسیار موثر است نحوه ارتباط بین مدیر و كاركنان‬
‫زیردست می‌باشد‪ .‬ارتباط مدیران و کارکنان‪ ،‬فرآیندی مداوم و پیوسته بوده و مستلزم وجود مهارت در ارسال‬
‫و دریافت پیام و گفتار بین آنها است‪.‬‬
‫‪80‬‬
‫با مدیران حائز اهمیت می‌باشد‪ .‬برای ایجاد ارتباطی‬ ‫هر مدیر برای اینکه بتواند ارتباط خوب کاری با‬
‫سالم و درست همیشه هر دو طرف باید مواردی را‬ ‫کارمندان خود برقرار نماید باید بتواند ارتباط كالمي ‬
‫رعایت کنند‪ .‬مواردی که متصدیان و کارکنان باید‬ ‫درست داشته باشد‪ ،‬از رفتار های غیر رسمي پرهیز‬
‫رعایت کنند عبارت است از‪:‬‬ ‫کند‪ ،‬از زیر ذربین گذاشتن کارکنان بپرهیزد‪ ،‬در‬
‫‪ 1‬وضع ظاهری مناسب و تمیز‬ ‫کارمندان و زیردستان خود ایجاد انگیزه نماید‪ ،‬از‬
‫‪ 2‬گفتار صادقانه و بدون دروغ‬ ‫تشویق و تنبیه به موقع استفاده نماید‪ ،‬با کارکنان‬
‫‪ 3‬پرهیز از ایجاد آشوب و پرخاشگری‬ ‫خود صادق باشد و به کارکنان خود فرصت صحبت‬
‫‪ 4‬انجام درست و به موقع کار ها و وظايف محوله‬ ‫کردن بدهد‪ .‬تمامي موارد ذکر شده باعث افزایش‬
‫‪ 5‬رفتار مناسب با دیگر همکاران‬ ‫انگیزه کارکنان و ایجاد رابطه صمیمي کاری در محل‬
‫‪ 6‬حضور به موقع در محل كار‬ ‫کار می‌شود‪.‬‬
‫‪ 7‬و ‪....‬‬ ‫از طرف دیگر رابطه بین کارکنان و متصدیان امر نیز‬
‫‪4‬ـ ‪ 5‬ـ‪5‬ـ ارتباط بین مردم و رانندگان‬

‫رابطه بین مردم و رانندگان (اتوبوس‪ ،‬مینی بوس‪ ،‬تاکسی و ‪ )...‬رابطه مستقیم با فرهنگ و رفتار شخصی فرد‬
‫دارد‪ .‬همچنین میان رفتار های شخصیتی مختلف و رفتار های رانندگی افراد رابطه‌ معناداری وجود دارد به این‬
‫معنی که با شناخت ویژگی‌ های شخصیتی هر فرد‪ ،‬رفتار غالب او در رانندگی قابل پیش‌بینی است‪ .‬البته الزم‬
‫ش های صحیح رفتاری برای رانندگان می‌تواند در نحوه برخورد آنها با مردم بسیار تأثیر گذار‬
‫به ذکر است آموز ‌‬
‫باشد‪ .‬بد اخالقی و تندخویی برخی رانندگان اتوبوس‪ ،‬تاکسی و مسافران از آسیب‌ های اجتماعی و فرهنگی‬
‫به شمار می‌آید که چنانچه برای رفع این ناهنجاری ها راهکاری ارائه نشود‪ ،‬مشکالت جبران ناپذیری را در‬
‫پی خواهد داشت‪.‬‬
‫شکل ‪25‬ـ‪ 5‬ـ عصبانیت در رانندگی‬
‫‪81‬‬
‫پس الجرم دانستن چگونگی رفتار صحیح برای یک راننده واجب و ضروری است‪ .‬مواردی که یک راننده از‬
‫آغاز تا پایان روزکاري باید مدنظر قرار دهد به شرح زیر می‌باشد‪:‬‬
‫‪ 1‬دارا بودن روی خوش و گشاده در برخورد با مردم ‪ 5‬رعایت ایمنی مسافر هنگام سوار و پیاده کردن‬
‫‪ 6‬رانندگی صحیح و درست و به دور از تخلف‬ ‫‪ 2‬رعايت انصاف در گرفتن کرایه‬
‫‪ 7‬تمیز بودن وسیله نقلیه برای راحتی مسافر‬ ‫‪ 3‬محاسبه کردن کرایه براساس مسیر‬
‫‪ 8‬جلوگیری از ایجاد درگیری با مسافر‬ ‫‪ 4‬پاسخگويي صحیح به مسافر بدون بد خلقی‬
‫مسافر و راننده هر دو در ایجاد یک سفر راحت و ایمن به یک میزان سهیم هستند‪ .‬عالوه بر اینکه راننده باید‬
‫رفتار درست و قانون مندی داشته باشد‪ ،‬مسافر نیز باید نكاتي را رعایت نماید از جمله‪ :‬گفتار درست و صریح‪،‬‬
‫دادن آدرس درست‪ ،‬حفظ آرامش در زمان ترافیک‪ ،‬گرما و آلودگی‌ های صوتی‪ ،‬نریختن آشغال در وسیله نقلیه‪،‬‬
‫جلوگیری از تخریب وسلیه نقلیه (پاره کردن صندلی‪ ،‬شکستن شیشه و ‪ )...‬و جلوگیری از پرخاشگری مي تواند‬
‫در مدت سفر باعث آسایش و راحتی سفر گردد‪.‬‬
‫در کشور های توسعه یافته دنیا‪ ،‬رانندگی به عنوان یک حرفه مورد تأیید مردم و قابل احترام است و برای‬
‫گرفتن گواهینامه رانندگی و تأیید صالحیت فرد باید دوره‌ های متفاوتی را بگذراند‪ .‬یکی از معضالت جامعه‬
‫امروز کشور های در حال توسعه این است که مردم‪ ،‬مسافرکشی را به صورت شخصی و پس از اتمام کار روزانه‬
‫به صورت سرخود و بدون مجوز های الزم از سازمان های ذيربط انجام می‌دهند که این امر به افزایش شکایات‪،‬‬
‫بی اعتمادی و نارضایتی از این شغل‌ دامن زده است‪.‬‬
‫‪82‬‬
‫درخصوص حرفه رانندگی وسایل نقلیه عمومی و نحوه رانندگی در کشور های مختلف گزارشی تهیه فرمایید‪.‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪ 2‬در مورد خطرات رانندگی در زمان خواب آلودگی‬

‫تحقیق نمایید و راهکار های جلوگیری از خواب‬
‫آلودگی در هنگام رانندگی را بنویسید‪.‬‬
‫‪ 3‬آلودگی هوا‪ ‬با توجه به پیامد های زیان بارش به‬

‫یکی از ملموس‌ترین معضالت زیست‌محیطی در دنیا‬
‫و ایران تبدیل شده است‪ .‬خودرو ها یکی از رایج ترین‬
‫دالیل ایجاد آلودگی هوا است‪ .‬از نظر شما چه‬
‫راهکار هایی برای رفع این مشکل وجود دارد؟‬
‫‪ 4‬اگر شما به عنوان یک مسافر وارد ترمینال‬

‫مسافری شوید‪ ،‬از مسئول بلیت فروشی‪ ،‬مسئول‬
‫ترمینال و راننده اتوبوس چه انتظار هایی دارید؟‬
‫‪ 5‬استفاده از تلفن همراه در هنگام رانندگی بسیار‬

‫خطرناک است‪ .‬اگر والدین یا بستگان ما در حین‬
‫رانندگی از تلفن همراه استفاده نمایند چه خطراتی‬
‫آنها را تهدید می‌نماید؟ برای جلوگیری از این خطرات‬
‫چه هشدار هایی باید به آنها داده شود؟‬
‫‪83‬‬
‫فهرست منابع‬
‫‪ 1‬مقررات و ضوابط حمل و نقل بار در راه های کشور‪ ،‬وزارت راه و شهرسازی‪1386 ،‬‬
‫‪ 2‬برآبادی‪ ،‬محمود‪ .)1393( .‬فرهنگ ترافیک برای کودکان و نوجوانان؛ با همکاری سازمان حمل و نقل و‬
‫ترافیک شهر تهران ‪ .‬تهران‪ :‬دفتر پژوهش های فرهنگی‪ ،‬چاپ دوم‪1393 ،‬‬
‫‪ 3‬سازمان راهداری و حمل و نقل جاده ای‪« .‬شرایط و ضوابط ارائه خدمات در حمل و نقل مسافر برون‬
‫مرزی»‪1379 ،‬‬
‫‪ 4‬آیین نامه ایمنی ماشین های لیفتراک‪ .‬مرکز تحقیقات و تعلیمات حفاظت فنی و بهداشت کار‪ ،‬وزارت تعاون‪،‬‬
‫کار و رفاه اجتماعی‪1387 ،‬‬
‫‪ 5‬آیین نامه حفاظتی وسایل حمل و نقل و جابه جا کردن مواد و اشیاء در کارگاه ها‪ ،‬مرکز تحقیقات و تعلیمات‬
‫حفاظت فنی و بهداشت کار‪ ،‬وزارت تعاون‪ ،‬کار و رفاه اجتماعی‪1383 ،‬‬
‫‪ 6‬آیین نامه ایمنی کار در ارتفاع‪ ،‬مرکز تحقیقات و تعلیمات حفاظت فنی و بهداشت کار‪ ،‬وزارت تعاون‪ ،‬کار‬
‫و رفاه اجتماعی‪1390 ،‬‬
‫‪ 7‬آیین نامه حفاظتی حمل دستی بار‪ ،‬مرکز تحقیقات و تعلیمات حفاظت فنی و بهداشت کار‪ ،‬وزارت تعاون‪،‬‬
‫کار و رفاه اجتماعی‪1389 ،‬‬
‫‪ 8‬ضوابط و نحوه تأسیس و فعالیت مراکز مجاز معاینه فنی وسایل نقلیه عمومی برون شهری‪ ،‬سازمان‬
‫راهداری و حمل و نقل جاده ای دفتر ایمنی و ترافیک‪1384 ،‬‬
‫‪ 9‬ضوابط تأسیس و بهره برداری از شرکت های حمل و نقل بین شهری کاال‪ ،‬سازمان راهداری و حمل و نقل‬
‫جاده ای‪1390 ،‬‬
‫‪ 10‬کتاب جامع آماری حمل و نقل و شهرسازی کشور‪ ،‬وزارت راه و شهرسازی‪1393 ،‬‬
‫‪ 11‬تارنمای گمرک جمهوری اسالمی ایران (‪)www.irica.gov.ir‬‬
‫‪ 12‬تارنمای سازمان راهداری و حمل و نقل جاده ای (‪)www.rmto.ir‬‬
‫‪ 13‬تارنمای سازمان بنادر و دریانوردی (‪)www.pmo.ir‬‬
‫‪ 14‬قانون موافقت نامه بین دولتی راجع به کریدور (داالن) حمل و نقل بین المللی شمال ـ جنوب‪ ،‬مرکز‬
‫پژوهش های مجلس شورای اسالمی‪1380 ،‬‬
‫‪84‬‬

دانش فنی پایه حمل ونقل

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

دانش فنی پایه حمل ونقل

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

‫دانش فنی پایه‬

‫رشتۀ حمل و نقل‬

‫فصل چهارم‪ :‬کمیت ها در حمل و نقل ‪47............................................................................................‬‬

‫فصل پنجم‪ :‬ضوابط کار در حمل و نقل ‪61...........................................................................................‬‬

‫فهرست منابع ‪84..................................................................................................................................‬‬

‫شکل ‪1‬ـ‪1‬ـ شیوه های حمل و نقل‬

‫‪2‬ـ‪1‬ـ تاريخچه حمل و نقل‬

‫شکل ‪2‬ـ ‪1‬ـ چاپارها در دوران هخامنشی‬

‫شکل ‪4‬ـ‪1‬ـ نمایی از کاروانسرا و چاپارخانه‬

‫شکل ‪ 5‬ـ‪1‬ـ جاده ابریشم‬

‫‪3‬ـ‪1‬ـ حمل و نقل و الهام از طبیعت‬

‫شکل ‪7‬ـ‪1‬ـ الهام از سنجاقک برای ساخت بالگرد‬

‫شکل ‪8‬ـ‪1‬ـ الهام از جغد برای ساخت هواپیمای بی صدا‬

‫استفاده از الگوي کلوني مورچه‌ها جهت اداره ترافيک شهری‬

‫ـ تعریف اصطالحات حوزه حمل و نقل‬

‫شکل ‪11‬ـ‪1‬ـ حمل و نقل جاده ای‬

‫شکل ‪12‬ـ‪1‬ـ اتوبوس مسافربری‬

‫شکل ‪13‬ـ‪1‬ـ الف ـ نمایی از پایانه مسافربری‬

‫شکل ‪13‬ـ ‪1‬ـ ب ـ نمایی از پایانه مسافربری‬

‫شکل ‪14‬ـ ‪1‬ـ راه روستایی‬

‫شکل ‪15‬ـ‪1‬ـ احداث شانه خاکی‬

‫شکل ‪16‬ـ‪1‬ـ حمل بار ترافیکی‬

‫‪ 6‬ـ‪1‬ـ فعاليت هاي اقتصادي در منطقه و نقش آن در توسعه كشور‬

‫شکل ‪19‬ـ‪1‬ـ وجود زیر ساخت مناسب جاده ای و ریلی‬

‫شکل ‪20‬ـ‪1‬ـ گمرک بندر شهید رجایی ـ بندرعباس‬

‫‪ 3‬در مورد روش هاي چگونگی رديابي كاال‬

‫شکل ‪1‬ـ‪2‬ـ حمل ونقل دریایی‪ ،‬هوایی‪ ،‬زمینی‬

‫شکل ‪2‬ـ‪2‬ـ حمل ونقل ریلی‬

‫‪ 2‬تجربه سفرهای هوایی خود را با دوستان خود به‬

‫‪ 3‬کشور ما دارای چند بندر می باشد؟ تحقیق کنید و در‬

‫اطالعات مورد نیاز‬

‫جدول ‪1‬ـ‪2‬ـ سازمان های مرتبط با شیوه های مختلف حمل ونقل‬

‫حمل ونقل جاده‌ای زیر نظر سازمان راهداری و حمل ونقل جاده‌ای و‬

‫حمل ونقل ريلي زير نظر راه‌آهن جمهوري اسالمي ايران‬

‫حمل ونقل هوايي زير نظر سازمان هواپيمايي کشوري‬

‫حمل ونقل دريايي زير نظر سازمان بنادر و دریانوردی‬

‫وزارت راه و شهرسازی‬

‫نگهداری و بهره برداری‬ ‫ساخت و توسعه‬

‫ادارات کل راه و سازمان راهداری‬ ‫معاونت راه‬

‫نمودار ‪1‬ـ‪2‬ـ ساختار دولت در سامانه حمل ونقل جاده‌ای‬

‫مرکز مديريت حوادث و فوريت هاي پزشکي (اورژانس)‪ :‬کار این مرکز‬

‫کميسيون حمل ونقل‪ ،‬ترانزيت و گمرک اتاق بازرگاني و صنايع و معادن ايران‬

‫بيمه مرکزی‪ :‬نقش این سازمان مرتبط با زیان ها و خسارت های پس از حادثه‬

‫شرکت ملی پاالیش و پخش فراورده‌های نفتی ایران‪ :‬یکی از چهار‬

‫ شرکت بهینه سازی مصرف سوخت‪ :‬فعالیت‌های اصلی این شرکت در قالب‬

‫‪ 3‬ـ‪2‬ـ آشنایی با وضعيت موجود به زبان آمار‬

‫نمودار ‪2‬ـ‪2‬ـ سهم حمل ونقل مسافر‬

‫نمودار ‪3‬ـ‪2‬ـ سهم حمل ونقل بار‬

‫وزن (تن)‬ ‫تعداد‬ ‫مقصد‬ ‫مبدأ‬

‫جدول‪3‬ـ‪2‬ـ مسیرهاي پرتردد جابه جایی کاال در سال ‪94‬‬

‫وزن (تن)‬ ‫مرز خروج‬ ‫مرز ورود‬

‫میزان (تن)‬ ‫درصد‬ ‫نام مرز‬ ‫ردیف‬

‫‪ 4‬ـ‪2‬ـ مشاغل رشته و توصيف‌هاي شغلي و وظايف آنها‬

‫شکل ‪3‬ـ‪2‬ـ متصدی فروش بلیت‬

‫شکل ‪4‬ـ‪2‬ـ مهماندار‬

‫شکل ‪5‬ـ‪2‬ـ نگهبان‬

‫شکل ‪6‬ـ‪2‬ـ متصدی انبار‬

‫‪ 1‬در خصوص شرح وظایف سازمان بنادر و دریانوردی‬

‫‪ 2‬تصادفات جاده ای سهم زیادی از میزان کشته های کشور‬

‫ـ تجهیزات تخلی ‌ه و بارگیری‬

‫‪1‬ـ‪1‬ـ‪3‬ـ کانوایرها یا نوار نقاله‬

‫نوار نقاله پیاله ای ‪ ‬‬ ‫نوار نقاله تسمه ای‬

‫نوار نقاله پیچشی‬ ‫نوار نقاله صفحه دار‬

‫نوار نقاله بازویی‬