IV ლექცია

რელიეფის როლი ტურიზმის განვითარების სფეროში

ხმელეთის ზედაპირი რელიეფის ფორმების მრავალფეროვნებას
წარმოადგენს, რაც ოთხ ძირითად ჯგუფში ერთიანდება: მთები, ზეგნები,
პლატოები და დაბლობები. რელიეფის ყოველ კატეგორიაში კიდევ არის
თავისებურებანი, გამოწვეული ბუნებრივი ძალებისა და ქვეფენილი
ქანების მრავალფეროვნებით. ვულკანები, კრატერული ტბები და
კალდერები, ლავის ფორმირებანი, გეიზერები და ცხელი წყაროები
გეოთერმულ თავისებურებებს წარმოადგენენ, რომლებიც დედამიწის
წიაღში არსებული endogenuri Zalebis ენერგიის გამოვლინებებია. იმ
რაიონებშიც კი, სადაც ვულკანური აქტივობები დიდი ხნის წინ შეწყდა,
მინერალებით მდიდარმა წყაროებმა დასაბამი მისცეს სამკურნალო
ადგილების, ე.წ. სპა-ს წარმოქმნას. სხვა ტიპის ფორმები იკვეთება
კარსტულ კირქვულ რაიონებში, სადაც ზედაპირული წყლები მიწისქვეშ
„უჩინარდებიან“, რათა შექმნან შთამბეჭდავი მღვიმეები, კარსტული ჭები
და ხეობები.
მთები და მთიანეთები შეადგენენ ხმელეთის ზედაპირის 75%. ქედ-
ები ყოველ კონტინენტზეა, მაგრამ ისინი განსაკუთრებით ასოცირდებიან
გეოლოგიურად არამდგრად რეგიონებთან, რომლებისთვისაც დამახასია-
თებელია მიწისძვრები და ვულკანების აქტივობა. ეს ხსნის, თუ რატომ
არიან მსოფლიოს ზოგიერთი ულამაზესი მთები განლაგებული „წყნა-
როკეანურ ვულკანურ ცეცხლოვან რკალში“ – მსოფლიოს უდიდესი ოკე-
ანის დასავლეთ და აღმოსავლეთ კიდეებთან. შუა განედებში ამ მთიანმა
რეგიონებმა ბოლო გამყინვარების პერიოდში განიცადეს მყინვარების
ზემოქმედება, რამაც ტურისტებისთვის მიმზიდველი გარემო შექმნა. აქ
არის ულამაზესი მწვერვალები, მყინვარები, ცირკები, ტბები და ჩანჩ-
ქერები, ასევე სუფთა ჰაერი, რაც მთელ რიგ აქტივობათა და სათავგადა-
სავლო მოგზაურობათა წახალისებას ახდენს. მათი უმეტესობა ვიზიტო-
რების შეზღუდულ რაოდენობას იზიდავს, ამის საპირისპიროდ თხილ-
ამურებით სრიალი და, ბოლო ხანებში, სნოუბორდინგი მიმდევართა
დიდ რაოდენობას იზიდავს. ზამთრის სპორტის სახეობების უმეტესობა
აღმოცენდა განვითარებულ ქვეყნებში.
მოთხოვნილებათა დიდი ნაწილი მჭიდროდ დასახლებულ ქვეყნ-
ებში ფორმირდება, სადაც შესაფერისი რესურსების ნაკლებობა აღინი-

1
შნება. ამან გამოიწვია, რომ სათხილამურო კურორტების უმეტესობა
განვითარდა უფრო მისადგომ მთიან რეგიონებში: ზოგიერთი მათგანი
ეფუძნება იქ არსებულ სასოფლო დასახლებებს, თუმცა მოთხილამურეთა
სულ უფრო მზარდი რაოდენობის კომფორტისათვის, სპეციალურად
აგებენ მეტ სიმაღლეებზეც. ზაფხულში იგივე ადგილები იზიდავენ
ტურისტებს, რომლებსაც „ტბებისა და მთების“ მხარეში აინტერესებთ
დასვენება. სამხრეთ აზიაში, შუა აღმოსავლეთში, აფრიკასა და ლათინურ
ამერიკაში მთის კურორტები სამკურნალო ტურიზმს ემსახურებიან და
დაბლობებზე განლაგებულ ქალაქებში მცხოვრებ ადამიანებს
დამთრგუნველი ზაფხულის სიცხისაგან შვებას სთავაზობენ.
მთიანი რეგიონების უმეტესობის მეჩხრად დასახლებულობამ
ხელისუფალთ გაუადვილა იქ ეროვნული პარკების გამოცხადება
ბუნების გამორჩეული სილამაზის, უნიკალური გეოლოგიური ნიშნების,
ველური ბუნების ან „სასოფლო დასახლებებში არსებული კაპიტალის“
(სოფლის ნაგებობები და ლანდშაფტები) გამო. თუმცა პირველყოფილი
ველური ბუნების ადგილების სიმცირის გამო, ტურიზმი იძულებულია,
რესურსებზე მოთხოვნილების პროცესში კონკურენცია გაუწიოს
მეურნეობის სხვა დარგებს, როგორიცაა ხე-ტყის მრეწველობა, სოფლის
მეურნეობა (საძოვრებებზე მოთხოვნილების გამო), ჰიდროელექტროენე-
რგიის გამომუშავება და წიაღისეულის მოპოვება. მთებში გზებისა და
საბაგიროების გადაჭარბებული მშენებლობა, ლანდშაფტის გამტარუნა-
რიანობის შეზღუდულობის გამო, შეშფოთების საფუძველს იძლევა. ამან
გამოიწვია ის, რომ მრავალი ხელისუფალი ეწინააღმდეგება ტურიზმის
პოპულარული სახეობების განვითარებას ბუნებასთან ჰარმონიაში მყოფი
იმ სახეობების სასარგებლოდ, რომლებიც მომავალი თაობებისთვის
რესურსების მდგრადობას უზრუნველყოფენ. დამსვენებლებისათვის
მსოფლიოში ყველაზე პოპულარულ ადგილად სანაპირო რჩება. პლაჟი,
სხვა ლანდშაფტებზე მეტად მიმზიდველია და ადამიანთა გონებაში
უზრუნველ ჰედონიზმთან (სიცოცხლის სიყვარული, ტკბობის სურვილი)
ასოცირდება. ქვიშის პლაჟები და დაცული ყურეები, ქვიშის დიუნებისა
თუ დაბალი კლიფების ფონზე, უსაფრთხო ბანაობისშესაძლებლობას
იძლევიან, რაც ტურიზმის განვითარების წახალისებისა და რეკრეაციუ-
ლი ქმედებების ფართო სპექტრის განხორციელების საშუალებას იძლევა.
უსწორმასწორო, ღია და დაუცველი სანაპირო კი სერფერებს იზიდავს,
მაგრამ საწყლოსნო სპორტის სხვა სახეობათა ენთუზიასტებს და
2
მცირეწლოვან ბავშვებიან ოჯახებს არ ხიბლავს. მიუხედავად სხვა ბუ-
ნებრივ ლანდშაფტებთან შედარებით სანაპიროების დიდი ტევადობისა,
ისინი დაჭუჭყიანებას დაზამთრის ღელვებით ეროზიას ექვემდ-
ებარებიან. პატარა კუნძულები და მრავალი ტროპიკული სანაპიროს
გასწვრივ განლაგებული მარჯნის რიფები ეკოლოგიური ზიანის კუთხით
ძალიან მგრძნობიარეა, რაც ტურისტების შემაშფოთებელი რაოდენო-
ბითაა გამოწვეული. სანაპირო დაბლობები იდეალურია კურორტების
მსხვილმასშტაბიანი მშენებლობებისთვის, მაგრამ იგივე ადგილებისკენ
მიისწრაფიან მეურნეობის სხვა მნიშვნელოვანი დარგებიც, მაგალითად,
ნავთობგადამამუშავებელი ქარხანა, რომლის მეზობლობა ნაკლებად სას-
იამოვნოა. დესტინაციების უმეტესობა მიმზიდველი სანაპიროების ტუ-
რისტულ შესაძლებლობებს კარგად აცნობიერებს, ამიტომ დეველ-
ოპერების ყურადღება ამჟამად ჭარბტენიანი ადგილებისკენ (ესტუარები,
ჭაობები, მოქცევის ტალახიანი დაბლობები) არის მიპყრობილი,
რომლებიც ამ ეტაპზე ტურისტულ რესურსებად არ ითვლება. ეკოლ-
ოგიურად მნიშვნელოვანი ველური ბუნების ჰაბიტატი – მსოფლიოს
ჭარბტენიანი ტერიტორიები, მზარდი საფრთხის ქვეშაა, რაც რამსარის
კონვენციით არის აღიარებული. მაგალითად, ბევრ ტროპიკულ ქვეყანაში
მანგრული ჭაობები გააღრმავეს იახტების სადგომებად ან კრევეტების
რენტაბელური მოშენებისათვის. სხვაგან ჭარბტენიანი ტერიტორიები
დააშრეს აეროპორტების, მრეწველობის ან ინტენსიური სოფლის მეურნ-
ეობისათვის.
რელიეფი მნიშვნელოვან როლს თამაშობს ტურისტულ-რეკრეაციულ
რესურსების ფორმირებაში. იმის შესაბამისად თუ რა ტიპის რელიეფია
წარმოდგენილი, განსხვავებულია ტურისტული რესურსით სარგებლობის
შესაძლებლობები.
საქართველოს ოროგრაფიულ ერთეულებს წარმოადგენს: კავკასიონის
მთავარი წყალგამყოფი ქედი, მთათაშორისი ბარი და საქართველოს სამხრეთ
მთიანეთი. რელიეფის ყველა ფორმას თავისთვის დამახასიათებელი მორფო-
ლოგიური სტრუქტურა გააჩნია. არსებული ფორმები, თავიანთი ორიგინ-
ალური ნიშნებითა და ესთეტიურობით მიმზიდველ ბუნებრივ-ტურისტულ
რესურსებს წარმოადგენენ.
საქართველოში სამთო, ექსტრემალური ტურიზმისა და ალპინიზმი-
სათვის აქტიურად გამოიყენება მწვერვალებისა და უღელტეხილების დაპყ-
რობა და გადალახვა. საქართველოს მწვერვალებისა და ძნელადგადასალახავი
3
უღელტეხილების დასაპყრობად აუცილებელია მთელი წყება ფიზიკურ
გეოგრაფიული პირობების ცოდნა: რელიეფის სიმაღლე, ამგებელი ქანების
მდგრადობა, ფერდობების ექსპოზიცია, ნალექების მოსვლის ინტენსივობა და
ხასიათი, ქარის მიმართულება და სიჩქარე, და სხვ. არსებული პირობების
ცოდნა ერთის მხრივ უსაფრთხოს ხდის ტურისტთა გადაადგილებას, მეორეს
მხრივ ხელს უწყობს ბუნებრივი ფენომენების უკეთ აღქმას. ამ პირობებში
აქტიურად გამოიყენება, როგორც მოცემული ტერიტორიის ტოპოგრაფიული,
ასევე GIS-სისტემით შექმნილი ელექტრონული რუკები. ისინი ეხმარება
ტურისტს გაგნებაში.განსაკუთრებული ტურისტული მიზიდვის არეალებს
წარმოადგენს შემდეგი მწვერვალები: შხარა (5203მ), მყინვარწვერი (5047),
უშბა (4700 მ), თეთნულდი (4858 მ), ლაჰილი (4009).
საუღელტეხილო ტურიზმის რესურსებიც მრავალფეროვანია საქართ-
ველოში. აქ ვხვდებით, როგორც საავტომობილო, ასევე ქვეით და საჭაპანე
გადაადგილებისათვის ვარგის უღელტეხილებს. სპორტულ ტურიზმში
უღელტეხილები კლასიფიცირდება სირთულის კატეგორიების მიხედვით
რომლებიც ასახავს ტურისტების გასავლელად უღელტეხილის სირთულეს.
სირთულის კატეგორია განისაზღვრება უღელტეხილის ხელმისაწვდომობის
ხარისხის დამახასიათებელი საკლასიფიკაციო ნიშან-თვისებების ერთობლი-
ობის საექსპერტო შეფასების მეთოდით: სიმაღლე ზღვის დონიდან; ფერდ-
ობების დახრილობა და მათი ზედაპირის ხასიათი; უღელტეხილის გად-
ასასვლელად გამოსაყენებელი ტექნიკური ხერხები; ღამის თევის პირობები
და ა. შ. საქართველოს 4000 მ-ზე უფრო მაღალი უღელტეხილებია: ჭალაათის,
ლაჰილის. ქვეყნის შიდა უღელტეხილებიდან ტურისტული თვალსაზრისით
აღსანიშნავია რიკოთის, გოდერძის, ჯვრისა და გუდამაყრის უღელტეხილები.
საქართველოში ტურისტული თვალსაზრისით საინტერესო რელიეფურ
ფორმებს ქმნის კანიონები.
ოკაცეს კანიონი ხონის მუნიციპალიტეტის, სოფ. გორდშია წარმოდგენ-
ილი, ასხის კირქვული მასივის სამხრეთ-აღმოსავლეთით, ზ.დ.-დან 500 მ
სიმაღლეზე, ხონის მუნიციპალიტეტის ცენტრიდან 21 კმ-ში.
ტურისტებისათვის არსებული ადგილი ნამდვილ სამოთხეს წარმო-
ადგენს, ვინაიდან ოკაცეს კანიონში შესაძლებელია მრავალი ბუნებრივი
ფენომენის ნახვა. მათგან ტურისტებზე განუმეორებელ შთაბეჭდილებას ახდ-
ენს 50 მ სიმაღლიდან ვარდნილი ჩანჩქერი. იგი კინჩხის ტაფობში ეშვება და
ვიწრო კანიონის ფსკერზე გავლით სოფ. გელავერთან მდ. ცხენისწყალს უერ-
თდება. ამ ჩანჩქერიდან 50 მეტრში მეორე წყალვარდნილია. აქ წყალს ქანები
4
აქვს გაჭრილი და ჩასაწოლ აბაზანებს აკეთებს. ალაგ-ალაგ ოკაცე პატარა
ტბებს ქმნის, სადაც შეგიძლიათ იაროთ, ხოლო თუ მდინარეს ჩაჰყვებით 2-5 მ
სიგანის კანიონში მოხვდებით, რომელიც 2 კმ-ზეა გადაჭიმული. ოკაცეს კან-
იონი მაისის ბოლოდან ოქტომბრის შუან პერიოდამდე ვარგისია ექსპლ-
უატაციისათვის.
კანიონი დაცულ ტერიტორიულ სისტემას წარმოადგენს. აქ ხორციელ-
დება სანაოსნო ტურები გასაბერი ნავებით ტურისტებისათვის. კანიონი
ვარგისია ექსპუატაციისათვის მაისიდან ოქტომბრის ჩათვლით. თუმცა ზაფხ-
ულში მდ.აბაშისათვის დამახასიათებელია წყალდიდობები, რაც საკმაოდ
სახიფათოა ტურისტებისათვის.

კარსტული მღვიმეების კლასიფიკაცია და მისი გამოყენება ტურიზმში

saqarTvelos karstuli reliefis daraioneba
saqarTvelo karstis klasikuri qveyanaa. Kკarstul reliefs aqvs
turistuli, samkurnalo, rekreaciuli, sportuli daniSnuleba.
saqarTvelos karstuli zoli kavkasionis samxreT ferdobis
gaswvriv, md. fsoudan samxreT-aRmosavleTiT erwos tbis
midamoebamde, 325 km manZilze vrceldeba. karstvadi qanebis
saerTo farTobi 4475 km2, anu saqarTvelos teritoriis 6,4% Sea-
dgens. karstuli zoli hifsometriuli maCveneblebis mixedviT,
bunebrivi landSaftebis mkveTrad gamoxatuli vertikaluri
zonalurobiT xasiaTdeba _ zRvis donidan (gagra-ganTiadis sanapiro
raionebi) 2757,6 m simaRlemde (speleologTa piki-arabika)
vrceldeba.
kompleqsuri geografiul-speleologiuri gamokvlevebis
safuZvelze saqarTvelos karstul zolSi karstis Semdegi tipebi
gamoiyofa: 1. swrafazevebadi kirqvuli masivebis karsti,
miwisqveSa nakadebis verikaluri cirkulaciis farTo zoniT da
ganuviTarebeli mRvimuri sistemebiT, romlebic ZiriTadad
wyalSTanTqmis kerebs warmoadgenen; 2. nelazevebadi kirqvuli
masivebis karsti nakadebis vertikaluri cirkulaciis viwro zoniT da
ukve Camoyalibebuli mRvimuri sistemebiT; 3. Konglomeratebis,
qviSaqvebisa da e.w. ,,miwisqveSa xeobebiT”.
2009 wlis monacemebiT, Cvens qveyanaSi gamokvleuli kars-
tuli mRvimeebis ricxvma 1300-s gadaaWarba, arada, XX saukunis
60-ian wlebSi maTi ricxvi sam aTeuls Tu aRemateboda. maTi jam-
uri sigrZe 240 km, xolo siRrme 61 km-mdea. gamokvleul siRrueTa

5
didi nawili _ 633 (48,5 %) gagrisa da bzifis kirqvuli qedebis
Txemur movakebazea (zR.d. 1900-2400 m) Tavmoyrili, 222 (17
%) _ danarCen saSualo_ da maRalmTian masivebze, 400-mde
(30,4%) _ mTebiswina da mTaTaSorisi baris, xolo 54 (4,1%) _
baris kirqvul konglomeratebSia registrirebuli.

kadastrirebuli 480 subhorizontuli mRvimidan 100 m-mde

sigrZisaa 326 (67,7 %), 101 m-dan 500 m-mde _ 120 (24,9 %),
501-dan 2000 m-mde 25 (5,4 %), xolo 2000-ze grZeli 9 (2 %)
mRvime.
gamokvleuli speleoobieqtebis didi umravlesoba mecnier-
TaTvis ucnobi iyo. maT Soris aRsanisnavia mWiSTis, wyaltubos,
sakiSores da rac mTavaria axali aTonis mRvimuri sistema, romlis
unikaluroba misi mwisqveSa darbazebis giganturobaSia.
dReisaTvis saqarTveloSi registrirebuli 826 vertikaluri
mRvimidan 100 m-mde siRrmisaa 724 (87,6 %), 101 m-dan 500
m-mde 88 (10,6 5), 501 m-dan 1000 m-mde 7 (0,9%), xolo 1000
m-ze Rrma 7 (0,9 %) mRvime. kidev ufro STambeWdavia, rom
yofili ssrk-s teritoriaze registrirebuli > 1000 m-ze 8 karstuli
ufskrulidan 7 saqarTveloSia.
dasavleT saqarTvelos karstuli zoli iyofa:
a) saSualo- da maRalmTian kirqvul masivebad (zRvis donidan 1000 m zemoT),
romlebSic gamoiyofa arabikis, bzifis, gumiSxis _ maRalmTiani da oxaCques,
yviras, gauCas, migarias, asxis, xvamlis, raWisa da kudaros saSualomTiani
kirqvuli masivebaი;
b) mTiswina da mTaTaSorisi baris (dabalmTiani) kirqvuli masivebi
(zR. dondan 1000 m simaRlemde), gagris midamoebidan fsircxis,
gumisTis, Caamas, webeldas, fanavis masivTa jgufis (afxazeTSi)
da urTis, unagiras (ekismTis, abedaTisa da naqalaqevis)
masivebiT – samegreloSi, qvemo imerTis raioni saTaflia-
wyaltubos, okribis struqturuli plato, WiaTuris raionis teritoriiT
mTlianad;
g) baris klastokartuli masivebi, warmodgenili baC-oTxaris, durifSis
platos, jalis da webeldis konglomeratiuli masivebiT (afxazeTSi) da
centraluri samegrelos vrceli klastokarstuli raionebiT.

saqarTvelos saSualo da maRalmTiani kirqvuli masivebi

(z.d. 1000 m. zemoT).
6
 arabikis kirqvuli masivi, romlis wiaRSic msoflios uRrmesi
karstuli ufskrulebia Casaxuli, mdebareobs gagris qedze, iuruli
asakis karbonatul qanebSi. Speleogamokvlevebis TvalsazrisisT
arabika erT-erTi unikaluri regionia dedamiwaze da mis wiaRSi
mdebareobs zeRrma karstuli ufskrulebi da giganturi mRvimuri
sistemebi. wylebis moZraobis siRrmiT, hidrodinamikuri zonebis
sirTuliT da wyaluxvi miwisqveSa mdinareebis gamosasvlelebiT
arabikas analogi ar moeZebneba msoflios mTiani mxareebis
karstul regionebSi. arabikis amgebi kirqvebis simZlavre 2200 m-s
aRemateba, Zlier danapralebuli kirqvebi zRvis donidan qvemoT,
ramdenime aseuli metris siRrmeze eSveba. aseT SemTxvevaSi
arabikis masivis dakarstvis maqsimaluri siRrme 1800-2500 m-is
farglebSi cvalebadobs. 2009 wlis monacemebiT arabikis kirqvul
masivze aRricxuli da nawilobriv gamokvleul siRruebis ricxvma
170-s gadaaWarba. maTi jamuri siRrme 16,5 km, xolo sigrZe 49
km aWarbebs. gamokvleul siRrueTa didi nawili (98%) alpur da
subalpur raionebSi, zR. d. 2000 m zemoT, SiSveli da kordiani
karstis raionebze modis.
159 vertikaluri mRvimidan 100 m-mde siRrme aqvs 130 (82,8 %) spel-
eoobieqts, 101-500 m-mde _ 219 13,2%. 501-1000 m-mde 3 (1,95%), xolo 1000
m-ze Rrma 5 (3,1%) ufskrulia. esenia msoflios ყველაზე ღრმა mRvime-ufskruli
kruberis saxelobis (siRrme 2191 m), sarmas (1543 m), iliuxinis (1275 m), arabika-
kuibiSevis (1110 m) da Zous (1090 m) ufskrulebi.

saTaflia-wyaltubosa da okribis (quTais-navenaxevis midamoebi) masivebi

saTaflia-wyaltubos masivi (cxeniswyal-rionis wyalgamyofi) asxisa da
xvamlis masivebis samxreTiT, md. md. cxeniswyalsa da rions Soris vrceldeba
saTaflia-wyaltubos kirqvuli masivi, romlis farTobi (sigrZe 30 km, sigane 15-20
km) 92 km2 Seadgens. masivis maqsimaluri absoluturi simaRleebi 400-500 m ar
aRemateba. igi ZiriTadad agebulia baremuli urgonuli faciesis kirqvebiT. masivis
yvelaze didi RirsSesaniSnaobaa petre Wabukianis mier 1925 wels mikvleuli
saTafliis cnobili mRvimeebi da iqve mergelovan kirqvul zedapirze aRbeWdili
gadaSenebul gigantur qvewarmavalTa _ dinozavrebis 200-mde nakvalevi.
aRsaniSnavia agreTve XX saukunis 80-ian wlebSi geografiis institutis speleojgufis
mier mikvleuli promeTes (yumisTavis) unikaluri mRvimuri kompleqsi, romelic
unikalur turistul-saeqskursio obieqts warmoadgens.
XX saukunis 80-iani wlebis dasawyisSi mniSvnelovani speleoaRmoCenebi
moxda wyaltubos kirqvul masivze, sadac geografiis institutis saeqspedicio razmis

7
(j. jiSkariani, v. kapanaZe, a. jamriSvli, T. qobulaSvili, k. niJaraZe) mier mikvleul
iqna mravlSesasvleliani labirinTuli tipis promeTes (yumisTavis) mRvimuri
sistema, romlis nawilobriv wyliT gamovsebuli derefnebis jer kidev sustad
gamokvleuli nawilis jamurma sigrZem 15 km gadaaWarba. mRvimis ZiriTadi
saatraqciono magistralis 1000 metrian monakveTze gayvanil iqna betonirebuli
bilikebi, aigo xid-estakadebi, moewyo samzeri moednebi, gaWril iqna damatebiTi
gvirabi mRvimeSi Semosuli nakadebis dros mokle vadaSi gantvirTvis mizniT.
saTafliis karstuli mRvimeebis jgufi dasavleT saqarTveloSi, wyaltubos
municipalitetSi quTaisis Crdilo-dasavleTiT 7 km-ze mdebareobs. mRvimeebi
ganlagebulia saTafliis saxelmwifo nakrZalis teritoriaze. mRvimeTa absoluturi
simaRle meryeobs 275 metridan 405 metramde. aRsaniSnavia rom saTafliis
mRvimeTa jgufi, metad mdidaria ara mxolod esTetikurad, aramed imiTac rom
masSi mopovebulia araerTi faunisturi da floristuli saxeobebi. niSandoblivia rom,
CvenSi intensiuri kvlevebi rom Catarebuliyo speleofaunis Sesaswavlad,
savaraudod saTafliaSi mravali axali faunis Tu floris saxeobis mopoveba iqneboda
SesaZlebeli, rameTu arsebobs amis perspeqtiva. am teritoriaze ganlagebulia
kolxuri tye, reliqturi da endemuri nimuSebiT da dinozavris nakvaleviT. sakuTriv
saTafliis mRvime erTaderTia im 7 obieqtidan romelic gamoyenebulia turistuli mi-
zniT. sakuTriv saTafliis mRvime mdebareobs samguralis serze, z.d. 360 metrze.
igi gamomuSavebulia qvedacarcul Sreebriv kirqvebSi. mRvimis Sesasvleli
Zabrisebri Rrmulis fskerze mdebareobs. wina nawilSi gvxvdeba eroziuli safex-
urebi. Sesasvlelidan daaxloebiT 100 metrSi aris ulamazesi ”gumbaTovani
darbazi”, xolo 150 metrSi ”naRvenTebis sasaflao”. mRvimes aqvs ganStoebebic.
saTafliis mRvimis jamuri sigrZea daaxloebiT 900 metri. simaRle - 10 metrs
aRemateba, xolo sigane udris 14-15 metrs (gamokvleulia vaxuStis saxelobis
geografiis institutis karstologia-speleologiis ganyofilebis mier). CasasvlelSive
yuradRebas ipyrobs wylis Cxriali, romelic iqve xelmarcxniv bneli yelidan
moismis. es is bunebrivi xvrelia saidanac Wabukiani pirvelad Semovida am
mRvimeSi. mRvimeSi stalaqtitebis da stalagmitebis tyea. darbazis centrSi
aRmarTulia didi zomis sokosebri stalagmiti da moqmedi stalaqtiti, saidanac naJuri
wyali moedineba. stalaqtitebi da stalagmitebi zogan erTdeba da qmnis didi zomis
svetebs, romlebic stalaqtitebiT Semkobil WerTan da kedlebTan
zRaprul nagebobaTa STabeWdilebas tovebs. saTafliis mRvime
advili gasavlelia (Tu ar CavTvliT mis ganStoebebs). mRvime 1925

8
wels aRmoaCina petre Wabukianma pirvelyofili adamianis
sadgomis Zebnis dros.

mdinare wyalwiTelas da Zusas xeobebs Soris, kolxeTis

dablobis ukidures CrdiloeT nawilSi, 37 km manZilze vrceldeba
okriba-argveTis kirqvuli masivi, romlis farTobi 136 km 2-ia
maqsimaluri absoluturi simaRle 700-1300 metria, CaRwevis
teqnikuri SesaZlebloba 400-500 m aRwevs. masivis agebulebaSi
carculi kirqvebi monawileobs, mis teritoriaze gamokvleulia
sakaJias karstuli mRvime, cucxvaTis mravalsarTuliani mRvimuri
kompleqsi da mravali sxv.
navenaxevis mRvime mdebareobs Terjolis raionSi, sofel nave-
naxevis teritoriaze, centraluri saavtomobilo magistralidan 7 km-is
daSorebiT. gamomuSavebulia carcul kirqvebSi. mRvimis
Sesasvleli Zabriseburi formis fskerze ixsneba. Wina nawilSi Weris
simaRle 5 m-ia, Sesasvlelidan 30-e metrze ZiriTadi derefani orad
iyofa. meore sarTuli mokle safexurebiT vrcel darbazs
ukavSirdeba, romlis Weris simaRle 15 m-s aRemateba. amJamad
Sesasvlelamde miyvanilia mopirkeTebuli saavtomobilo gza,
Sebmuli aqvs rkinis kari, gayvanilia betonirebuli turistuli bilikebi,
samzeri moednebi, aris eleqtroganaTeba. qimiuri naleqebidan aris
stalaqtitebisa da stalagmitebis mozrdili formebi. zogierTi
maTganis sigrZe _ 5 metria; mRvime gamokvleulia l. maruaSvilis,
s. yifianis da z. tataSiZis mier.
cucxvaTis mRvimovani mdebareobs tyibulis raionis sofel
cucxvaTis samxreTiT, okriba-argveTis serze, zRvis donidan 250-
400 m simaRleze. adgilobrivi mosaxleoba am mRvimur sistem-
as ,,maRaras” saxeliT moixseniebs. 1970 wlidan profesor levan
maruaSvilis iniciativiT daiwyo cucxvaTis mRvimovanis
kompleqsuri Seswavla. mRvimuri kompleqsi gamomuSavebulia
cucxvaTis qvabulSi gamdinare patara mdinaris _ SabaTaRelis mier
qvedacarculi asakis masiur kirqvebSi. Sesasvlelebi ganlagebulia
okriba-argveTis seris orive mxareze. mRvimur sistemas ukavia 6-
7 ha. mdinaris donidan yvelaze maRla mdebare mRvimemde 60-
70 metria; mRvimeebis absoluturi simaRleebi 290-360 mtris
farglebSi meryeobs. mRvimovani garSemortymulia gorak-
borcvebiT, romelTa Txemebi zRvis donidan 600-800 m
simaRlezea. cucxvaTis qvabuls wagrZelebuli forma aqvs (6X5
km). SabaTaRele da misi Senakadebi qvabulis fskeris gavlis

9
Semdeg erTian nakadad miedineba mRvimovanis qveS yvelaze
axal gamWol mRvimeSi, romlis simaRle 20-25 m-ia, sigane ki 10-
12 m. mRvimovanidan gasvlis Semdeg SabaTaRele mdinare
WiSuras saxeliT agrZelebs gzas da sofel ajameTTan yvirilas uer-
Tdeba. saqarTvelos saxelmwifo muzeumisa da vaxuSti bagrationis
geografiis institutis kompleqsurma eqspediciam (xelmZRvaneli
profesori levan maruaSvili) mRvimovanis 75 metrian vertikalur
WrilSi 13 sarTuli gamoyo.
Tavisi siZveliTa da sarTulebis raodenobiT cucxvaTis mRvi-
movani erT-erTi pirvelia msoflioSi. cuxvaTis mRvimovanSi Sedis
Semdegi mRvimeebi: 1. SabaTaRelis miwisqveSa kalapoti
(cucxvaTis I mRvime), 2. cucxvaTis II mRvime, 3. bizonis (cucx-
vaTis III) mRvime, 4. brinjaos (cucxvaTis IV) mRvime, 5. ormagi
exis (cucxvaTis V) mRvime, 6. daTvis (cucxvaTis VI) mRvime, 7.
Ramurebis (cucxvaTis VII) mRvime, 8. moajiriani (cucxvaTis VIII)
mRvime, 9. porfirituli (cucxvaTis IX) mRvime, 10. cucxvaTis zeda
(cucxvaTis X) mRvime, 11. beJiastbis (cucxvaTis XI) mRvimeebi.

მღვიმეების გამოყენება სამკურნალო ტურიზმში

სპელეოთერაპია - მომდინარეობს ბერძნული სიტყვიდან და ნიშნავს
„მარილს“. მრავალი სახის სპელეოთერაპია არის უკვე ცნობილი და მათი
გამოყენება ათასწლეულებს ითვლის. პირველი კვალი სპელეოთერაპიის
განვითარებისა აღმოჩენილია პოლონეთში, რომელიც მეთორმეტე საუკუნით
თარიღდება.
დაავადებათა ჩამონათვალი, რომლის განკურნების საშუალება სპე-
ლეოთერაპიაა ძალიან ფართოა, ესენია:
 არაგადამდები ანთებითი რესპირატორული დაავადებები (მათ შორის
ქრონი-კული).
 ძილის დარღვევა, გაღიზიანება, თავბრუსხვევა და თავის ტკივილი.
 სტრესის სინდრომი ( ქრონიკული დაღლილობა).
 კანის პრობლემები.
 ბრონქული ასთმა და ფილტვის უკმარისობა.
 გაახალგაზრდავება და კოსმეტიკური ეფექტი.
მიუხედავად ამისა არსებობს მთელი რიგი დაავადებები, რომლის
დროსაც არ გამოიყენება სპელეოთერაპია, ესენია:
 ტუპერკულოზი და ფილტვის ჰემორაგია.

10
  სიმსივნე და კიბოს ნიშნები.
 ქრონიკული კორონარული უკმარისობა
 თირკმლის უკამარისობა.
 პათოლოგიის ნებისმიერი გამოხატული სახე.

შიდა წყლები
შიდა წყლის რესურსები ტურიზმისთვის შეიძლება განვიხილოთ
როგორც კვანძები (ტბები, წყალსაცავები), ხაზოვანი დერეფნები (მდი-
ნარეები, არხები) ან, უბრალოდ, ლანდშაფტური დეტალები (მაგალუთ-
ად, ვიქტორიას ჩანჩქერი). განსაკუთრებული რაოდენობის ტბებია თავმ-
ოყრილი ბოლო გამყინვარების რაიონებში, როგორიცაა ალპები, ჩრდილო
ევროპა და ჩრდილო ამერიკა. იქ, სადაც ტბები მისადგომია ძირითადი
ქალაქების მაცხოვრებელთათვის, ისინი აგარაკების მფლობელებს ისეთი
რეკრეაციული ქმედებებისკენ უბიძგებენ, რომლებიც თითქოს არა-
თავსებადია, მაგალითად, მეთევზეები და წყლის მოთხილამურეები.
კონფლიქტის თავიდან ასაცილებლად აუცილებელია ამ საქმიანობათა
სივრცითი ზონირება და დროითი პერიოდიზაცია. წყლის დაჭუჭყია-
ნებაც პრობლემას წარმოადგენს, ვინაიდან ტბას არ გააჩნია ზღვის ბუ-
ნებრივი თვითგამწმენდი მიქცევა-მოქცევის მექანიზმი. მდინარეები უფ-
რო ხელმისაწვდომია, ვიდრე ტბები, მაგრამ მეტ შემთხვევაში ტურიზმი
და რეკრეაცია მოთხოვნებში მრეწველობის, ვაჭრობისა და სოფლის
მეურნეობის მომდევნო ადგილს იკავებს. მიუხედავად ამისა, ნავებზე
დასვენება სულ უფრო მზარდ პოპულარობას იძენს ევროპის შიდა წყ-
ლებში მაშინ, როდესაც მდინარეები, რომლებიც ადრე არასამიმოსვლოდ
ითვლებოდნენ, ახლა სათავგადასავლო ტურისტების მიერ რაფტინგისა
და კანიონინგისთვის მოიაზრება.
მდინარეებსა და წყალსატევებს განსაკუთრებული ადგილი უკავ-
იათ მოსახლეობის დასვენების ორგანიზების საქმეში, ვინაიდან მათზე
შესაძლებელია მრავალი რეკრეაციული ქმედების განხორციელება (ჰაე-
რის, წყლისა და მზის აბაზანების მიღება, ნავებსა და წყლის თხილ-
ამურებზე გასეირნება, მომხიბლავი სანაპირო ლანდშაფტებით ტკბობა
და ა.შ.).
თითქმის ყველა ობიექტის სანაპიროზე ხდება საპლაჟე-საბანაო
დასვენების ორგანიზება. ამ შემთხვევაში მნიშვნელოვანია წყალთან
მისვლის პირობების შეფასება, საპლაჟე ზოლის არსებობა და ხარისხი,
11
ფსკერის ხასიათი, მდინარის დინების სიჩქარე (ოპტიმალურია 0,3 მ/წმ)
და სიღრმე, დიდ წყალსატევებზე სუსტი ღელვის გაბატონება (სიჭარბე),
წყლისა (მასობრივი ბანაობისთვის წყლის საშუალო ტემპერატურა 170C
უნდა აღემატებოდეს) და ჰაერის შესაფერისი ტემპერატურები (საშუალო
დღეღამური ტემპერატურა 150C უნდა აღემატებოდეს).
საქართველო მტკნარი წყლის რესურსებით მდიდარი ქვეყანაა,
სადაც 26 ათასზე მეტი მდინარე, 800-ზე მეტი ტბა, 40 წყალსაცავი, 800-
მდე მყინვარი, 2,3 ათასზე მეტი სხვადასხვა ტიპის წყაროა. თითოეული
მათგანი მნიშვნელოვანი ტურისტულ-რეკრეაციული რესურსია და წლის
თბილ პერიოდში საკმაოდ აქტიურად გამოიყენება მოსახლეობისა და
ტურისტების დასვენება-გაჯანსაღებისთვის. თუმცა ყველა ერთეული
ჯერ არ წარმოადგენს ტრრ.
საქართველო ტბებით მდიდარ ქვეყნების რიცხვს არ განეკუთვნება,
რადგან უმეტესობა მცირე ზომისაა და მათში წყლის შემცველობაც
უმნიშვნელოა, მაგრამ უმეტესობის ესთეტური ღირებულება მაღალია,
რის გამო ბევრი ტურისტებისა და რეკრეანტებისთვის მნიშვნელოვან
ატრაქციას წარმოადგენს.
დაივინგის რესურსული პოტენციალი საქართველოს აკვატორიებში
წყლისქვეშა ცურვა დაივინგი დიდი პოპულარობით სარგებლობს
საქართველოში. არსებობს დაივინგის ანუ წყალქვეშა ცურვის საზოგ-
ადოება, რომელიც უზრუნველყოფს ტურისტებისათვის ზღვის ფსკერის
დათვალიერებას.
დაივინგის დროს ძირითადად საფრთხეს ქმნიან თევზთა საშიში
სახეობები, კიბოსნაირები, ლოდები, კლდეები, წყალმცენარეები, ამიტომ
დაივინგის საზოგადოება გიდის გარეშე ამ ტურებს არ აწყობს.არსებობს
დაივინგის უამრავი სახეობა: ავტონომიური, არაავტონომიური, მოხა-
ლისეთა, სამკურნალო და სხვა. მოხალისეთა ყვინთვის მიზანია
დასვენება. იგი სრულდება ინსტრუქტორის თანხლებით და თავის მხრივ
გულისხმობს ყვინთვის ისეთ სახეობას, როგორიცაა წყალქვეშა
ნადირობა, წყალქვეშა ფოტოგრაფია, ორიენტალური ყვინთვა კომპასით
და სხვა.
ჩვენი ქვეყნის ტერიტორიაზე წყალქვეშა ცურვა შესაძლებელია
სარფში, კვარიათში, ციხისძირსა და პალიასტომის ტბაზე. 20 მეტრის
სიღრმეზე ჩასვლის შემდეგ, თანდათან იზრდება სირთულეები. სიღრმის
მატებასთან ერთად მატულობს საფრთხეც, ძნელდება მხედველობა და
12
თან ამას ერთვის ბუნებრივი მღვიმეების სიმრავლეც.
საქართველოს აკვალანგისტთა კლუბი არის პირველი ლიცენზ-
ირებული დაივინგ ცენტრი საქართველოში, რომელიც 2000 წლიდან
ფუნქციონირებს. ცენტრი სისტემატიურად აწყობს დაივინგ ტურებს,
როგორც საქართველოში, ასევე მსოფლიოს ირგვლივ: კუბა, ფილიპინები,
ეგვიპტე, თურქეთი.
"დაივინგ კლუბში" ხორციელდება სხვადასხვა აქტივობები და სარ-
ფი-კვარიათში იმართება საზღვაო მარათონული თამაშები :1. წყალქვეშა
ნადირობაში; 2.თავისუფალ ყვინთვაში-თამაშები; 3. აკვალანგებით ;4.
ცურვა;5. სპორტულ-სამოყვარულო თევზაობა და სხვა..

სამდინარო სპორტული და სამოყვარულო რეკრეაციული ფუნქციის

მქონე საქართველოს მდინარეების დახასიათება
საწყალოსნო _ სპორტულ ტურიზმს მნიშვნელოვანი ადგილი უკ-
ავია საერთაშორისო ტურისტულ ინდუსტრიაში და საკმაოდ დიდი პო-
პულარობით სარგებლობს მსოფლიოში. იგი ორ - სამდინარო და საზღვაო
მიმართულებად იყოფა, რომლებიც თავის მხრივ კიდევ იყოფიან ქვემ-
იმართულებებად. სამდინარო მიმართულების სახეობებია - რაფტინგი,
სლალომი, კანიონინგი, ჯომარდინგი და სპრინტი, ხოლო საზღვაო
მიმართულების -სერფინგი და ვინდ-სერფინგი.
საზღვაო - საწყალოსნო სპორტის და შესაბამისად ამ ტიპის ტურ-
იზმის განვითარებას საქართველოში ბუნებრივი პირობები არ უწყობს
ხელს, რასაც ვერ ვიტყვით სამდინარო-საწყალოსნო მიმართულებაზე,
რომელიც ნელ-ნელა იკიდებს ფეხს ჩვენში, რასაც განაპირობებს, როგორც
ხელსაყრელი ბუნებრივი პირობები, ისე სპორტის და ტურიზმის ამ
სახეობის ექსტრემალური ხასიათი. სამდინარო-სპორტული მიმართულ-
ება გულისხმობს სხვადასხვა სირთულის მდინარეებზე დაშვებას სხ-
ვადასხვა დისტანციებზე სახეობების მიხედვით, სხვადასხვა ტიპის
ნავებით.
მდინარეები ძნელად გადასალახაობის მიხედვით 6 კატეგორიად
იყოფა. მათგან ყველაზე მარტივია I, ყველაზე რთული კი V-VI კატ-
ეგორიები. მათზე ტურისტული ტურების ჩატარება საკმაოდ შეზღუდ-
ულია. V დონის სირთულის მდინარეები მცირე ზომის ჩანჩქარებსა და
ჭორომებს მოიცავს. მათზე დაშვება რთულია და დიდ რისკთანაა
13
დაკავშირებული.VI დონის სირთულის მდინარეები კი საშუალო სიდ-
იდის ჩანჩქერებს, ჭორომებსა და ვარდნილებს მოიცავს და ძალიან დიდი
რისკის მატარებელია.
საინტერესო სამდინარო სპორტულ საშუალებას წარმოადგენს ესკი-
მოსური კაიაკი, რომელიც ჰერმეტულად ითლება ხისგან დაერთ კაცზეა
გათვლილი.კაიაკინგი ექსტრემალური საწყალოსნო ტურიზმის ერთ-
ერთი სახესხვაობაა. ეს არის ადამიანის სტიქიასთან დაპირისპირება.
ამჟამად წარმოდგენილია მისი 3 მიმართულება:
1. სლალომი ანუ მაღალტექნიკური დაშვება. სპრინტის შემთხ-
ვევაში სპორტსმენმა ტურისტებმა დროის მაქსიმალურად მცირე მონაკ-
ვეთში ისე უნდა გადალახონ ჩქერები, ქვები თუ სპეციალური ფირნიშები,
რომ მათ ფიზიკურად რაც შეიძლება ნაკლებად შეეხონ;
2. როდეო. ეს არის სლალომი, რომელსაც უფრო გართობითი
ხასიათი აქვს, ვინაიდან აქ რეზინის ნავს იცვამენ. შეჯიბრება მიმდ-
ინარეობს აკრობატული ელემენტების, თავდაყირა ცურვის, ტრიალების
თანხლებით;
3. სწრაფი დაშვება. იგი 3 მიმართულებად იყოფა: გასართობი,
ექსპედიციური და ექსტრემალური.
საქართველოში სამდინარო სპორტის ისტორია XXს-ის 70-იანი
წლიდან იღებს სათავეს. პირველი ექსპედიცია 1971 წელსვე მოეწყო.
მარშრუტი თბილისი-ბაქო-ბათუმი იყო, 45 დღეს გაგრძელდა და შემდეგ
ეტაპებს მოიცავდა: თბილისიდან მდინარე მტკვრით კასპიის ზღვაში,
ზღვიდან მდინარე ვოლგაში, იქიდან კი მდინარე დონში შევიდნენ და
მისი გავლით აზოვის ზღვაში გადავიდნენ, ქერჩის სრუტით შემოვიდნენ
შავ ზღვაში და ბათუმში დაასრულეს მოგზაურობა.
აღსანიშნავია, რომ საქართველოში ტურისტულ-რეკრეაციული
რესურსებიდან გამომდინარე, საკმაოდ ხელსაყრელი პირობები არსებობს
საწყალოსნო-სპორტული ტურიზმის სამდინარო მიმართულების
განვითარებისთვის. საქართველოში არსებული მდინარეები, დიდი
სპორტული პოტენციალის მატარებელია.

ტყის რესურსები და ბიმრავალფეროვნება

მსოფლიო ტყის საფარიც იმსახურებს განსაკუთრებულ აღნიშვნას.
განვითარებული ქვეყნების უმეტესობაში ტყეები და გატყიანებული
ადგილები, წარსულში არსებული ექსპლოატაციის საპირისპიროდ, ახლა
14
რეკრეაციისა და ველური ბუნების დაცვისთვის ღირებულად ითვლება.
ასეთი რეგიონებისთვის ტყეების მრავალმხრივი გამოყენებაა დამახასი-
ათებელი და რესურსების დაცვის მიზნით სავალდებულოა მზრუნველი
მენეჯმენტი.ტყის რესურსები
ტყეს ადამიანი უხსოვარი დროიდან იყენებდა რეკრეაციული მი-
ზნებისთვის. ამ რესურსებს განსაკუთრებული დატვირთვა აქვთ სამხრეთ
რეგიონებში. დადგენილია, რომ ერთი ჰექტარი ტყე ზაფხულის თბილ
პერიოდში ყოველდღე გამოიმუშავებს 40-50 ადამიანის სუნთქვისთვის
საკმარისი ჟანგბადის რაოდენობას. მცენარეები პოზიტიურ როლს
თამაშობენ ასევე ჰაერის იონური რეჟიმის შენარჩუნებაში. იონიზებული
ჰაერი დადებითად მოქმედებს ადამიანის ჯანმრთელობაზე და მნიშ-
ვნელოვან როლს ასრულებს სხვადასხვა დაავადებების (ჰიპერტონია,
ათეროსკლეროზი, ბრონქიალური ასთმა, ფილტვების ტუბერკულოზი,
ნერვული სისტემის დაავადებები და ა.შ.) განკურნებაში. მრავალი
კვლევით დადგინდა, რომ მცენარეების მიერ გამომუშავებული ნივთიე-
რებები – ფიტონციდები* ჰაერს ასუფთავებენ მტვრისა და სხვა მავნე
ნივთიერებებისგან, მნიშვნელოვნად ამცირებენ და თრგუნავენ დაავ-
ადებათა გამომწვევ მიკროორგანიზმებს. დიდი რაოდენობით ფიტონ-
ციდებს გამოიმუშავებენ ხახვი, ნიორი, პირშუშხა და ა.შ., ასევე ხე-
მცენარეები. ამ კუთხით უფრო მნიშვნელოვანია წიწვიანი მცენარეები,
ვინაიდან თანაბარ ფართობებზე არსებული წიწვიანი და ფოთლოვანი
მცენარეების დაკვირვების შედეგად დადგინდა, რომ, წიწვიანები,
ფოთლოვანებთან შედარებით, 2,5-ჯერ მეტ ფიტონციდებს გამოიმუშა-
ვებენ. ყირიმში ჩატარებული კვლევებმა აჩვენა, რომ ერთი ჰექტარი ფოთ-
ლოვანი ტყე გამოყოფდა 2 კგ ფიტონციდს,
* ფიტონციდი (ბერძ .phyton - მცენარე და ლათ. caedo - მოკვლა) –
აქროლადი ნივთიერებები, რომლებსაც უმაღლესი მცენარეები გამოი-
მუშავებენ და რომლებიც დამღუპველად მოქმედებენ დაავადებათა გამ-
ომწვევ ბაქტერიებსა და მიკროორგანიზმებზე.
წიწვიანი კი – 5 კგ-მდე. ფოთლოვანებიდან აღინიშნა მუხისა და
ალვის ნარგაობების მიერ ფიტონციდების გამომუშავების უნარი. ამავე
დროს, მუხის ტყე სხვებზე უფრო მედეგია რეკრეაციული დატვირთვ-
ისადმი, ამიტომ ტყეების რეკრეაციული შეფასების დროს, განსაკუთრ-
ებული ყურადღება ექცევა ტყეების ჯიშობრივ შემადგენლობას.

15
 ასევე აღსანიშნავია წიწვიან, განსაკუთრებით ფიჭვის, ტყეებში ჰაე-
რის მაღალი იონიზაცია, რაც მათ მიერ გამოყოფილი ფისოვანი ნივ-
თიერებების დაჟანგვის შედეგია. აქედან გამომდინარე, ნათელია ტყეების
მნიშვნელობა გარემოს მდგომარეობისა და, ბუნებრივია, ადამიანის
ორგანიზმისთვის.
ინდუსტრიული ცენტრის 1 მ3 ჰაერი 1000-ჯერ მეტ მტვერსა და ჭვა-
რტლს შეიცავს, ვიდრე ტყის ზემოთ არსებული. ქალაქის ფარგლებში
არსებული უმნიშვნელო ფართობის ნარგაობები ამცირებენ ჰაერის
გაჭუჭყიანებას (30-40%-ით) და ხმაურს, არეგულირებენ ჰაერის ტემპერა-
ტურას, ტენიანობას, ქარის სიჩქარეს, მზის რადიაციას. ხშირფოთლიანი
ტყეები შთანთქავენ ბგერითი ენერგიის 30%, დანარჩენს კი – განაბნევენ. 1
ჰა ტყე წელიწადში 5-დან 10 ტონამდე ნახშირორჟანგს შთანთქავს და 2-
ჯერ მეტ (10-20 ტ) ჟანგბადს გამოიმუშავებს.
საქართველოს ტყეების საერთო ფართობი 2,7 მლნ ჰექტარამდეა,
რაც მთელი ტერიტორიის 38% შეადგენს. შემადგენლობით ქვეყნის
ტყეების უმეტესობა ფართოფოთლოვანი ჯიშებისგან შედგება, წიწვიან-
ებზე მოდის მხოლოდ 35%.
ქვეყნის ტერიტორიაზე ტყეები არათაბრადაა განაწილებული. მათი
ძირითადი ნაწილი კავკასიონის სამხრეთ ფერდობებზეა განლაგებული.
ტყეების უმეტესობა (57%) დასავლეთ საქართველოშია, სადაც ყველა
ტიპის (კოლხურიდან სუბალპურამდე) ტყე გვხვდება.
სამწუხაროდ, დღეისათვის ადგილი აქვს ტყეების დაუნდობელ გა-
ჩეხვას და მათი ფართობი შემცირებულია. მაგალითად, კოლხური ტყე-
ების უმეტესობა გაჩეხილია და ისინი მხოლოდ დაცულ ტერიტორიებზეა
შემორჩენილი. შედეგად, აღმოსავლეთ საქარველოში გაუდაბნოების
პრობლემამ იჩინა თავი, დასავლეთში კი მეწყერები გახშირდა. ბოლო
პერიოდში გახშირებულმა ტყის ხანძრებმა კი ძალიან დიდი ზიანი
მიყენეს უნიკალურ საკურორტო ტყეებს.
for Conservation of Nature - IUCN ) არაკომერციული საერთაშორისო
ორგანიზაციაა, რომლის მიზანიცაა ბუნების კონსერვაცია/დაცვა. კავშირი
1948 წლის ოქტომბერში საფრანგეთის ქალაქ ფონტენბლოში დაარსდა.
მისი შტაბბინა შვეიცარიის ქალაქ გლანდიში მდებარეობს. კავშირი
მსოფლიოს 82 ქვეყანას, 111 სამთავრობო უწყებას, 800 არასამთავრობო
ორგანიზაციას და მსოფლიოს 181 ქვეყნის 10 000 მეცნიერსა და ექსპერტს
16
აერთიანებს. IUCN-ის კრიტერიუმების მიხედვით, დაცული ტერიტორია 6
კატეგორიისგან შედგება: სახელმწიფო ნაკრძალი, ეროვნული პარკი,
ბუნების ძეგლი, აღკვეთილი, დაცული ლანდშაფტი და მრავალმხრივი
გამოყენების ტერიტორიები.

დაცული ტერიტორია მიზანი კატეგორია

(IUCN)
მკაცრი დაცვა, საგანმანათ-
სახელმწიფო ნაკრძალი
ლებლო და არამანიპლაცი-
ური კვლევები სპეციალუ- I
რი ნებართვით
ეკოსისტემების კონსერვა-
ეროვნული პარკი II
ცია, განათლება, ტურიზმ-
ის განვითარება
ბუნების თავისებურებების
ბუნების ძეგლი III
კონსერვაცია (მცირე ზომ-
ის განსაკუთრებული ტერ-
იტორიის დაცვა)
ბუნების დაცვა და შენარჩ-
აღკვეთილი IV
უნება აქტიური მართვის
გზით
ლანდშაფტის და/ან ზღვის
დაცული ლანდშაფტი V
აკვატორიის კონსერვაცია
და ტურიზმის განვითარე-
ბა
მრავალმხრივი ბუნებრივი რესურსების
VI
მდგრადი განვითარება
გამოყენების ტერიტორია

1996 წელს საქართველოს პარლამენტმა ჩვენი ქვეყნის თვითმყოფადი

და უნიკალური ბუნებრივ-კულტურული გარემოს მნიშვნელობის გა-
თვალისწინებით მიღებულ იქნა კანონი "დაცული ტერიტორიების სისტ-
ემის შესახებ". ეს კანონი ქმნის იურიდიულ საფუძველს დაცული ტერიტ-
ორიების დასაარსებლად, რომელთა დანიშნულებაა, დაიცვას ქვეყნის ღი-
რშესანიშნავი ბუნებრივი გარემო და ძვირფასი კულტურული მემკ-
ვიდრეობა. შედეგად, საქართველოში დაკანონდა საერთაშორისო კრიტე-
რიუმებისა და ნორმების შესატყვისი დაცული ტერიტორიების კატეგორ-
იები და მათი ჩამოყალიბების პროცედურა, რომელიც კონსერვაციის მს-

17
ოფლიო კავშირის რეკომენდაციებს ემყარება. საქართველოს გარემოს და-
ცვისა და ბუნებრივი რესურსების სამინისტროს დაცული ტერიტორი-
ების დეპარტამენტი უზრუნველყოფს დაცული ტერიტორიების ქსელის
სისტემურ დაგეგმვას, დაცული ტერიტორიების დაარსებასა და მართვას.
დეპარტამენტი ახორციელებს ზედამხედველობას დაცული ტერიტორიე-
ბის მთელ სისტემაზე, რათა დაიცვას ცოცხალი ორგანიზმების თანაარ-
სებობისთვის საჭირო ეკოსისტემები, ბიომრავალფეროვნება და ბუნე-
ბრივი რესურსები და ხელი შეუწყოს სამეცნიერო-საგანმანათლებლო კვ-
ლევებსა და ტურიზმის განვითარებას.
საქართველოში დაცული ტერიტორიების დაარსებას დიდი ხნის
ისტორია აქვს. პირველი დაცული ტერიტორია – ლაგოდეხის სახელმ-
წიფო ნაკრძალი შეიქმნა ჯერ კიდევ 1912 წელს. ამჟამად კი დაცული ტე-
რიტორიების საერთო ფართობი საქართველოს ტერიტორიის
დაახლოებით 11.2 %-ია. დაცული ტერიტორიების დაახლოებით 75 %
ტყით არის დაფარული. 2015 წლის მონაცემებით საქართველოში 14
სახელმწიფო ნაკრძალი, 12 ეროვნული პარკი, 19 აღკვეთილი, 40 ბუნების
ძეგლი და 2 დაცული ლანდშაფტია.
ბაწარა-ბაბანეურის დაცული ტერიტორიები კახეთში, ახმეტის
მუნიციპალიტეტის ტერიტორიაზე მდებარეობს. იგი 2003 წელს  შეიქმნა
და ბაწარისა და ბაბანეურის ნაკრძალებს და ილტოს აღკვეთილს
მოიცავს.
ბაწარის სახელმწიფო ნაკრძალი 1935 წელს შეიქმნა. ბაწარას
ნაკრძალი პანკისის ხეობაში, კერძოდ, მდინარე ალაზნის მარჯვენა
შენაკადის, მდინარე ბაწარას ხეობაში ზღ. დ. 700-2000 მ-ზე მდებარეობს.
მდინარე ბაწარას ხეობის შუა ნაწილში მესამეული პერიოდის
დენდროფლორის რელიქტის, უთხოვრის ტყის თითქმის 270 ჰა-იანი
კორომებია შემორჩენილი. უთხოვრის ასეთი დიდი ზომის კორომებს
მსოფლიოში ანალოგი არ აქვს.
ბაბანეურის ნაკრძალი, საქართველოს „წითელ ნუსხაში“ შეტანილი
ძელქვის თითქმის 240 ჰექტრიანი კორომების დაცვის მიზნით, 1961 წელს
დაარსდა და იგი ახმეტის მუნიციპალიტეტის აღმოსავლეთ ნაწილში,
აღმოსავლეთ კავკასიონის მთისწინეთზე, სოფლების ქვემო ალვანის,
ბაბანეურისა და ლალისყურის სიახლოვეს ზღ. დ. 380-1100 მ-ის
სიმაღლეზეა განლაგებული. 

18
 ილტოს აღკვეთილი მდინარე ილტოს ხეობის სათავე ნაწილს
მოიცავს და ზღ. დ. 900-2000 მ-ის სიმაღლეზე მდებარეობს. ის
აღმოსავლეთით  ბაწარის ნაკრძალს ესაზღვრება. მისი დაარსების მიზანი
ილტოს ხეობაში არსებული ტყის ძვირფასი ჯიშების და ამ ტყეებისთვის
დამახასიათებელი ფაუნის დაცვა და აღდგენაა. მტაცებელ
ფრინველთაგან აქ კაკაჩა, ქორი, მიმინო, ორბი და, იშვიათად,
ბატკანძერაც გვხვდება. ძუძუმწოვრებიდან გავრცელებულია ზღარბი,
კვერნა, კურდღელი, მაჩვი, ტურა, მელა, მგელი, გარეული ღორი, დათვი,
შველი, ფოცხვერი და არჩვი. ძალზე იშვიათია წავი.
ბაწარისა და ბაბანეურის ნაკრძალში შესვლა ნებადართულია
მხოლოდ საგანმანათლებლო, არამანიპულაციური სამეცნიერო კვლევისა
და მონიტორინგის მიზნით.
ილტოს აღკვეთილში  ბოტანიკური, შემეცნებითი და
სათავგადასავლო ეკოტურების მოწყობაა შესაძლებელი.

დაცული ტერიტორიები საქართველოს ოკუპირებულ ტერიტორიებზე

საქართველოს ოკუპირებულ ტერიტორიებზე 6 სახელმწიფო ნაკრძალი
მდებარეობს, რომელთა საერთო ფართობი 67,141 ჰა-ს შედაგენს.
ოკუპირებულ ტერიტორიებზე არსებული დაცული ტერიტორიები
საქართველოს ფართობის  0,97%-ს, ხოლო საქართველოს დაცული
ტერიტორიების 12,8%-ს წარმოადგენს.
აფხაზეთის ავტონომიური რესპუბლიკის  (ან აფხაზეთის) დაცული
ტერიტორიები
აფხაზეთის ტერიტორიაზე წარმოდგენილია 5 სახელმწიფო ნაკრძალი,
რომელთა საერთო ფართობია 60753 ჰა.
გუმისთის ნაკრძალის ფართობია 13 400 ჰა. ნაკრძალი ძირითადად
კავკასიონის მთავარი ქედის სამხრეთ ფერდობზეა განლაგებული. იგი
სოხუმის რაიონში, მდინარე აღმოსავლეთ გუმისთის ხეობაში
მდებარეობს. გუმისთის ნაკრძალი აფხაზეთიში არსებული
ხელუხლებელი ფოთლოვანი ტყეების ბიომრავალფეროვნების
დასაცავად 1978 წელს დაარსდა. 
ფსხუს ნაკრძალი წარმოდგენილია 27 334 ჰა ფართობზე. ნაკრძალი
ძირითადად კავკასიონის მთავარი ქედის სამხრეთ ფერდობზეა
განლაგებული. ფსხუს ნაკრძალი მოქცეულია მდ. ფსხუს ქვაბულში,
რომელიც ბზიფისა და კავკასიონის მთავარი ქედებით არის
19
შემოსაზღვრული. ნაკრძალი 1978 წელს შეიქმნა და მისი მიზანია აფხაზ-
ეთში ხელუხლებელი წიწვოვანი ტყეების ბიომრავალფეროვნების დაცვა.
სკურჩის ნაკრძალი ოჩამჩირის რაიონში მდებარეობს და მისი
ფართობია 85 ჰა. მერქნიანი მცენარეებიდან სკურჩის ნაკრძალში
აღსანიშნავია კოლხური ბზა, კოლხური ლეღვი, ჰართვისის მუხა,
ლაფანი, კოლხური ჯონჯოლი და ველური ვაზი. სკურჩის ნაკრძალი
აკადემიკოს ვასილ გულისაშვილის ინიციატივით 1971 წელს დაარსდა
და  მიზნად ისახავს კოლხეთის დაბლობის ჭარბტენიანი,
სუბტროპიკული ტიპის რელიქტიური ტყეების  დაცვას.
რიწის სახელმწიფო ნაკრძალი აფხაზეთის ავტონომიური
რესპუბლიკის ტერიტორიაზე, ქალაქ გაგრიდან 60 კილომეტრის
დაშორებით მდებარეობს. ნაკრძალი წარმოდგენილია კავკასიონის
მთავარი ქედის სამხრეთ განშტოებაზე და მისი საერთო ფართობი 13 893
ჰა-ს შეადგენს. რიწის სახელმწიფო ნაკრძალი ზღვის დონიდან 928 მე-
ტრის სიმაღლეზე მდებარე რიწის ტბის გარშემო მდებარეობს. ნაკრძალი
1957 წელს შეიქმნა, რიწის ტბის და მის გარშემო არსებული რელიქტიური
ტყეების დაცვის მიზნით.
ბიჭვინთა-მიუსერის ნაკრძალი 1966 წელს შეიქმნა ბიჭვინთის
რელიქტიური და კოლხეთის ფართოფოთლოვანი ტყეების დაცვის
მიზნით. ნაკრძალი აფხაზეთში შავი ზღვის სანაპიროზე მდებარეობს და
სამი, ბიჭვინთის (165 ჰა), მიუსერისა (218 ჰა  და ლიძვის (1296 ჰა)
მონაკვეთისგან შედგება. მიჭვინთა-მიუსერის ნაკრძალის მთავარი
მშვენება ბიჭვინთის ფიჭვია, რომლის ფუძიდანაც მომდინარეობს თავად
ბიჭვინთის სახელწოდება. ბიჭვინთა-მიუსერის ნაკრძალში საქართველოს
წითელი ნუსხის მცენარეებიდან წარმოდგენილია: ბიჭვინთის ფიჭვი,
კოლხური ბზა, ლაფანა, უთხოვარი, კოლხური ლეღვი, კავკასიური
ხურმა და ხმელთაშუა ზღვის გარშემო ხმელეთისთვის
დამახასიათებელი ისეთი მცენარეები, როგორიცაა ხემარწყვა და ხისმა-
გვარი მანანა.
შიდა ქართლის რეგიონის დაცული ტერიტორიები
ლიახვის სახელმწიფო ნაკრძალი სუბალპური ტყეების დაცვის
მიზნით 1977 წელს დაარსდა. ნაკრძალი განლაგებულია ცხინვალის
რაიონის ჩრდილო-აღმოსავლეთ ნაწილში მდინარე პატარა ლიახვის
ხეობის ზემო წელში, 6388 ჰა ფართობზე. ლიახვის ნაკრძალის შექმნის
მიზანია ცენტრალური კავკასიონის სამხრეთული კალთებისთვის
20
დამახასიათებელი: წიფლნარი, მუხნარი და რცხილნარი ტყეებისა და იქ
არსებული ბიომრავალფეროვნების დაცვა. ლიახვის ნაკრძალში
კეთილშობილი ირემი ბინადრობს, რომელიც ცენტრალური კავკასიონის
ტერიტორიაზე მხოლოდ აქ გვხვდება.
 ბორჯომის სახელმწიფო ნაკრძალი შეიქმნა1935წელს, მისი
ფართობია 14 820 ათასი ჰა, ზღ.დ.-დან 600-2200მ სიმაღლეზეა. ის
მდებარეობს ცენტრალურ საქართველოში, მცირე კავასიონის რეგიონში,
მესხეთის ქედზე, ბორჯომის მუნიციპალიტეტში. შექმნილია
უნიკალური ტყის მასივებისა და კავკასიური კეთილშობილი ირმის
დასაცავად.
ვაშლოვანის ნაკრძალი 1935 წელს დაარსდა, 2003 წლიდან კი
ნაკრძალის, ეროვნული პარკისა და ბუნების ძეგლების ერთიანი
კომპლექსი ვაშლოვანის დაცულ ტერიტორიებში გაერთიანდა.
ვაშლოვანის დაცული ტერიტორიები საქართველოს უკიდურეს სამხრეთ-
აღმოსავლეთ ნაწილში, კახეთში, ივრის ზეგანზე, ზღ.დ-დან 100-900 მ-ის
სიმაღლეზე მდებარეობს და მისი საერთო ფართობი 35 067,5 ჰა-ს
შეადგენს. იგი მოიცავს ვაშლოვანის სახელმწიფო ნაკრძალს, ვაშლოვანის
ეროვნული პარკს და შემდეგ ბუნების ძეგლებს: არწივის ხეობას,
ალაზნის ჭალას („კაკლის ყურე“) და ტახტი-თეფას ტალახის
ვულკანებს. ვაშლოვანის სახელი, გადმოცემის თანახმად, დაკავში-
რებულია აქ გავრცელებული საკმლის ხის ნათელი ტყის ვაშლის
ბაღებთან მსგავსებასთან. 
თუშეთის სახელმწიფო ნაკრძალი შეიქმნა 1980 წელს, მისი
ფართობი 12 627 ჰა, მდებარეობს ახმეტის მუნიციპალიტეტში.
ნაკრძალში დაცულია არსებული ბიომრავალფეროვნების, იშვიათი და
გადაშენების პირას მყოფი მცენარეთა და ცხოველთა დაცვისათის.
თუშეთის ეროვნული პარკი 2003 წლიდან ფუნქციონირებს.
კინტრიშის დაცული ტერიტორია აჭარის ავტონომიურ
რესპუბლიკაში, ქობულეთის რაიონში მდებარეობს და მისი საერთო
ფართობი 13 893 ჰა-ს შეადგენს. იგი მოქცეულია მდინარე კინტრიშის
თვალწარმტაც ხეობაში, სოფ. ცხემვანსა და ხინოს მთებს შორის, ზღ. დ.-
დან 300-2500 მ-ის სიმაღლეზე. დაცულ ტერიტორიებს ჩრდილოეთით
ქობულეთის სატყეოს ადმინისტრაციის ტერიტორიები, სამხრეთ აღმოს-
ავლეთით შუახევის მუნიციპალიტეტის ტერიტორია, სამხრეთით ქედის
მუნიციპალიტეტის ტერიტორია, სამხრეთ-დასავლეთით კი მტირალას
21
ეროვნული პარკი ესაზღვრება. კინტრიშის დაცული ტერიტორიების
ადმინისტრაცია ორ სხვადასხვა კატეგორიის დაცულ ტერიტორიას -
სახელმწიფო ნაკრძალსა და დაცულ ლანდშაფტს მართავს. კინტრიშის
სახელმწიფო ნაკრძალი 1959 წელს შუამთის რელიქტური ტყეებისა და
ენდემური სახეობების, ფლორისა და ფაუნის დაცვის მიზნით დაარსდა.

კავკასიაში პირველი დაცული ტერიტორია ლაგოდეხის ნაკრძალი

შეიქმნა 1912წელს.
მსოფლიოში ერთ-ერთი კარგად შემონახული, პირველყოფილი,
ველური ბუნებრივი ლანდშაფტებით მრავალფეროვანი ლაგოდეხის
დაცული ტერიტორიები ქ. ლაგოდეხში, საქართველოს უკიდურეს
ჩრდილო-აღმოსავლეთ ნაწილში, კავკასიონის სამხრეთ ფერდობებზე
მდებარეობს და ზღ. დ-დან 590-3500 მ-ის სიმაღლემდე ვრცელდება.
ლაგოდეხის დაცული ტერიტორიების მოიცავს ლაგოდეხის
სახელმწიფო ნაკრძალსა (19749 ჰა) და აღკვეთილს (4702 ჰა). დღეისათვის
ლაგოდეხის აღკვეთილში მოწყობილია თვალწარმტაცი, უსაფრთხო და
ინფორმატიული ხუთი ტურისტული მარშრუტი, კერძოდ: ,,როჭოს
ჩანჩქერი“, ,,ნინოსხევის ჩანჩქერი“, ,,მაჭის ციხე“, ,,შავი კლდეების ტბა“
და „ბუნების შემეცნების ბილიკი“.
იმერეთის მღვიმეების დაცული ტერიტორიები კომპლექსური
დაცული ტერიტორიაა და  საქართველოს დასავლეთ ნაწილში, იმერეთის
რეგიონში მდებარეობს და ოთხ, წყალტუბოს, ხონის, თერჯოლისა და
ტყიბულის მუნიციპალიტეტს მოიცავს.
იმერეთის მღვიმეების დაცული ტერიტორიების საერთო ფართობი
504,6 ჰა-ს შეადგენს და სათაფლიას ნაკრძალს (330 ჰა), რომელიც შეიქმნა
1935 წელს. სათაფლიას აღკვეთილს (34 ჰა), პრომეთეს მღვიმის ბუნების
ძეგლს (46,6 ჰა) და კიდევ 17 ბუნების ძეგლს აერთიანებს.
მარიამჯვრის სახელმწიფო ნაკრძალის ადმინისტრაციაში შედის:
მარიამჯვრის სახელმწიფო ნაკრძალი (1040 ჰა) რომელიც 1935 წელს
შეიქმნა, ყორუღის აღკვეთილი (2068 ჰა) და იორის აღკვეთილი (1336 ჰა).
მარიამჯვრის სახელმწიფო ნაკრძალი ცივ-გომბორის ქედის
სამხრეთ კალთებზე, ქ. საგარეჯოს ჩრდილო-აღმოსავლეთ მხარეს, სოფ.
ანთოკის ჩრდილოეთით მდებარეობს. მისი საერთო ფართობია 1040 ჰა-ს
შეადგენს. მარიამჯვრის ნაკრძალის შექმნას საფუძვლად კავკასიის
რელიქტის - სოსნოვსკის ფიჭვის (Pinus Sosnowsky Nakai) ხელუხლებელი

22
ლანდშაფტების დაცვა-შენარჩუნება დაედო. მათი ანალოგი არა მარტო
საქართველოში, არამედ მის ფარგლებს გარეთაც არ მოიპოვება. აქ
წარმოდგენილია ფიჭვის ხეების ვარჯების სხვადასხვა ფორმებს
(პოლიმორფიზმებს) მეტყევე მეცნიერები ყოფენ როგორც პირამიდულს
(Pinus Sosnowsky Nakai var. pyramidalis Kurd.), კომპაქტურს (Pinus
Sosnowsky Nakai var. compacta Kurd.), ოვალურსა (Pinus Sosnowsky Nakai var.
ovalus Kurd.) და ქოლგისებრს (Pinus Sosnowsky Nakai var. umbraculifera 
Kurd.).
ყორუღის აღკვეთილი საქართველოს სამხრეთ-აღმოსავლეთ
ნაწილში საგარეჯოსა (1489 ჰა) და გურჯაანის (579 ჰა)
მუნიციპალიტეტების ტერიტორიაზე მდებარეობს. იგი განლაგებულია
იორის ხეობაში და წარმოადგენს უსწორო ფორმის ვიწრო ზოლს,
რომელიც ჩრდილო-დასავლეთიდან მიემართება სამხრეთ-აღმოსავლ-
ეთით. აღკვეთილის ადნინისტრაციული შენობა მდებარეობს მე-2 კვა-
რტალში, რომელიც ქ. საგარეჯოდან დაშორებულია 14 კმ-ით, ხოლო
თბილისიდან 64 კმ-ით.
იორის  აღკვეთილი  გარე კახეთში, სიღნაღის ადმინისტრაციული
რაიონის ტერიტორიაზე მდებარეობს და მისი საერთო ფართობი 1336 ჰა-
ს შეადგენს. აღკვეთილის ტყეები განლაგებულია მდინარე იორის
ხეობაში. იგი  ყორუღის აღკვეთილის სამხრეთ საზღვართან გამავალ
სარწყავ არხთან  და  დალის წყლის წყალსაცავთან ჭაჭუნის სახელმწიფო
აღკვეთილის ჩრდილოეთ საზღვართან მთავრდება. აღკვეთილის
ტერიტორიას ორივე მხრიდან სიღნაღის რაიონის მიწის ფონდის
სასოფლო სამეურნეო სავარგულები და ძირითადად - საძოვრები ესა-
ზღვრება.
ყორუღისა და იორის აღკვეთილების შექმნის მთავარი მიზნებია:
უნიკალური ჭალის ტყეების (ყორუღი), ტუგაის ტიპის ტყეების (იორი)
ფლორისა  და ფაუნის დაცვა, მოვლა და აღწარმოება.
ქობულეთის დაცული ტერიტორიები (ქობულეთის სახელმწიფო
ნაკრძალი და აღკვეთილი) საერთაშორისო მნიშვნელობის,
განსაკუთრებით წყლის ფრინველთა საბინადროდ ვარგისი, რამსარის
კონვენციით აღიარებული უნიკალური ჭარბტენიანი ეკოსისტემების,
როგორც მაღალი ღირებულებების მქონე ბუნებრივი მემკვიდრეობის
გადარჩენის მიზნით შეიქმნა 1998 წელს. წყლის ფრინველთა და
მცენარეების მრავალფეროვნებით გამორჩეული ტორფნარები

23
მდებარეობს აჭარის ავტონომიურ რესპუბლიკაში და მოიცავს
ქობულეთის ზღვისპირა ვაკის ჩრდილო-აღმოსავლეთ ნაწილს.
ქობულეთის დაცული ტერიტორიები მნიშვნელოვანი ჰაბიტატებია
გადამფრენი, მობუდარი და მოზამთრე წყლის ფრინველთა
სახეობებისათვის. ბოტანიკოსების დიდ დაინტერესებას იწვევს აქ
არსებული ბორეალური სახეობები: სფაგნუმი ანუ თეთრი ხავსი და
მწერიჭამია დროზერა.
ეროვნული პარკი გამოირჩევა ეკოსისტემებით. ის, გარდა იმისა,
რომ დაცული ტერიტორიის ფუნქცია აქვს, ტურიზმის განვითარების
საშუალებასაც იძლევა, რაც იქ მცხოვრებ ხალხს გარკვეულ შემოსავალს
მოუტანს, თუმცა ვიზიტორების ჭარბმა რაოდენობამ შესაძლოა
ბიომრავალფეროვნების დეგრადაცია გამოიწვიოს. ამგვარ ტერიტორიაზე
არის ტრადიციულ-აქტიური ზონები, სადაც ნებადართულია მოსახ-
ლეობისთვის ტრადიციული სამეურნეო საქმიანობა: სამკურნალო
მცენარეების, ხე-კენკრის შეგროვება, თიბვა, საქონლის ძოვება, შეშის
მოპოვება, მაგრამ აკრძალულია ხვნა-თესვა.
საქართველოში პირველი ეროვნული პარკი, რომელსაც „საგურამოს
ეროვნული პარკი“ ეწოდა, შეიქმნა 1973 წელს, ხოლო 1979 წელს ამ
ბაზაზე ჩამოყალიბდა თბილისის ეროვნული პარკი, რომელიც
მოგვიანებით გაუქმდა.
ეროვნული პარკი ზოგადად იქმნება ეროვნული და საერთაშორისო
მნიშვნელობის, შედარებით დიდი, ბუნებრივი მშვენიერებით
გამორჩეული ეკოსისტემების დასაცავად და არსებული
ბიომრავალფეროვნების კონსერვაციის მიზნით. გარდა აღნიშნულისა,
ეროვნული პარკი მნიშვნელოვან როლს ასრულებს ეკოტურიზმის გან-
ვითარებაში, განსაკუთრებით კი, საქართველოს ბუნებრივი და
კულტურული მემკვიდრეობის საერთაშორისო დონეზე
პოპულარიზაციაში.
1995 წელს დაარსდა საერთაშორისო სტანდარტების შესაბამისი
პირველი ეროვნული პარკი, რომელსაც „ბორჯომ-ხარაგაულის
ეროვნული პარკი“ ეწოდა. 1998  წელს დაარსდა კოლხეთის, 2003 წელს
თუშეთისა და ვაშლოვანის, ხოლო 2006 წელს - მტირალას ეროვნული
პარკები. ბოლო წლების განმავლობაში შეიქმნა მაჭახელასა და ჯავახეთის
ეროვნული პარკები, ხოლო ალგეთის, საგურამოსა და ყაზბეგის
სახელმწიფო ნაკრძალებს ეროვნული პარკის სტატუსი მიენიჭათ.
24
უახლოეს მომავალში იგეგმება ყაზბეგისა და ალგეთის ეროვნული
პარკების გაფართოება. ასევე, ცენტრალურ კავკასიონზე მყინვარების
ეროვნული პარკისა და მცხეთა-მთიანეთის რეგიონში ფშავ-ხევსურეთის
დაცული ტერიტორიის შექმნა.
ამჟამად, საქართველოში 11 ეროვნული პარკია, რომელთა საერთო
ფართობი 349327,1 ათას ჰა-ს შეადგენს. ეს პარკებია:
ალგეთის ეროვნული პარკი ზ.დ-დან 1100-1950 მ-ის სიმაღლეზე,
თეთრიწყაროს მუნიციპალიტეტში მდებარეობს და მდინარე ალგეთის
ხეობის თრიალეთის ქედის აღმოსავლეთ ნაწილის სამხრეთ ფერდობებს
მოიცავს. 1965 წელს დაარსდა ალგეთის ნაკრძალი, 2007 წლიდან
ალგეთის ეროვნული პარკი.
ეროვნული პარკის მთავარი შესასვლელი მანგლისის ღვთისმშობ-
ლის მიძინების საკათედრო ტაძართან მდებარეობს. აქედანვე იწყე-
ბა ტურისტული ბილიკი ,,სამეფო ქედი“. მარშრუტი დაბა მანგლისიდან
საპიკნიკე ადგილის მიმართულებით, მართალხევის გავლით სოფ. დიდ
ნამტვრიანამდე მიდის და სამეფო ქედით, უკან, მანგლისში ბრუნდება.
ბილიკზე არსებული გადმოსახედებიდან არაჩვეულებრივად მოჩანს
ალგეთის ეროვნული პარკის ხეობა და შერეული ტყით დაფარული მთა-
გორიანი ხედები. 
ბორჯომ-ხარაგაულის ეროვნული პარკი ფუნქციონირებს 1995 წლი-
დან,  საქართველოს ცენტრალურ ნაწილში მდებარეობს და  მცირე
კავკასიონის მთების აღმოსავლეთ ნაწილს მოიცავს. მისი საერთო
ფართობი  107 083 ჰა-ს შეადგენს, რაც საქართველოს ტერიტორიის 1%-ზე
მეტია. ბორჯომ-ხარაგაულის დაცული ტერიტორიები ექვს რაიონს
მოიცავს. ესენია: ბორჯომი, ხარაგაული, ახალციხე, ადიგენი, ხაშური და
ბაღდათი. ეროვნული პარკის ადმინისტრაციული და ვიზიტორთა ცენტ-
რები განლაგებულია ბორჯომსა და ხარაგაულში. პარკის ადმინისტრაცია
ოთხი სხვადასხვა კატეგორიის დაცულ ტერიტორიას, ბორჯომის
ნაკრძალს, ბორჯომ-ხარაგაულის ეროვნული პარკს, ქცია-ტაბაწყურის,
ნეძვის აღკვეთილებსა და გოდერძის ნამარხი ტყის ბუნების ძეგლს
მართავს.
თბილისის ეროვნული პარკი პირველი ეროვნული პარკია
საქართველოში. იგი 1973 წელს შეიქმნა, თუმცა, მოგვიანებით მან
დაკარგა ეროვნული პარკის სტატუსი და 2007 წელს ყოფილი ეროვნული
პარკის ნაწილისა და საგურამოს ნაკრძლის ბაზაზე ხელახლა შეიქმნა. იგი
25
კავკასიონის მთავარი ქედის სამხრეთ კალთების საგურამო-იალნოს
ქედებსა და მათ განშტოებათა ფერდებზე ზღ.დ-დან 600-1 700 მ-ის სიმაღ-
ლეზე მდებარეობს, განედურად გადაჭიმულია მდ. მტკვრიდან მდ.
იორამდე და საგურამოს, გლდანის, მარტყოფის, ღულელებისა და
გარდაბნის უბნებისაგან შედგება. მისი ფართობია 23218,28 ჰა.
კოლხეთის ეროვნული პარკი, შეიქმნა 1998 წელს, მდებარეობს
დასავლეთ საქართველოში. იგი მოიცავს შავი ზღვის აღმოსავლეთ
სანაპირო ზოლსა და პალიასტომის ტბის აუზს. ეროვნული პარკი
კოლხეთის საერთაშორისო მნიშვნელობის მქონე ჭარბტენიანი
ეკოსისტემების დაცვისა და შენარჩუნების მიზნითაა შექმნილი.
ეროვნული პარკის უბნები ხუთი ადმინისტრაციული რაიონის -
ზუგდიდის, ხობის, სენაკის, აბაშისა და ლანჩხუთის ტერიტორიაზეა
განლაგებული და საქართველოს ორი ისტორიული მხარის, სამეგრელოსა
და გურიის ნაწილია.
კოლხეთის ეროვნული პარკის ადმინისტრაცია ტურისტებს
პალიასტომის ტბასა და მდ. ფიჩორის ხეობაში სანაოსნო ტურებს, ასევე
სპორტულ თევზჭერას, ფრინველებზე დაკვირვებას (ბერდვოჩინგს) და
ეკო-საგანმანათლებლო ტურებს სთავაზობს.
მაჭახელას ეროვნული პარკი, შეიქმნა 2012 წელს, ქედისა და
ხელვაჩაურის მუნიციპალიტეტებს მოიცავს და ზღ. დ-დან საშუალოდ
300-350 მ-ის სიმაღლეზე მდებარეობს. მისი შექმნის მიზანს  უნიკალური
ბიოლოგიური და ლანდშაფტური ბიომრავალფეროვნების შენარჩუნება
და კოლხური ტყეების ეკოსისტემის გრძელვადიანი დაცვა წარმოადგენს.
პარკის ტერიტორიის 95% წაბლის, წიფლის, რცხილის და მურყანის
ტყეებს უკავია. აქვვე ხარობს ისეთი რელიქტური და იშვიათი სახეობები,
როგორიცაა კოლხური ბზა, წაბლი, კოლხური თხილი, ქართული კაკალი,
უნგერის შქერი, უთხოვარი, თელა და სხვ. პარკში ფუნქციონირებს ორი,
სამანქანოსთან ინტეგრირებული საფეხმავლო ბილიკი.
მტირალას ეროვნული პარკი, შეიქმნა 2006 წელს,  კავკასიის
სამხრეთ-დასავლეთ ნაწილში, მცირე კავკასიონის, სახელდობრ აჭარა-
იმერეთის ქედის უკიდურეს დასავლეთ ნაწილში, ქობულეთ-ჩაქვის
ქედზე - შავი ზღვის სიახლოვეს მდებარეობს. მისი საერთო ფართობი
15698,8 ჰა-ს შეადგენს. მტირალას ეროვნული პარკის ტერიტორია
ქობულეთის, ხელვაჩაურისა და ქედის მუნიციპალიტეტებს შორისაა მო-
ქცეული. დაცვის ობიექტი: კოლხური ტიპის ტყეები.
26
 ყაზბეგის ეროვნული პარკი, შეიქმნა 1976 წელს კავკასიონის ქედის
ჩრდილო კალთებზე ისტორიულ ხევში მდებარეობს. მისი საერთო
ფართობი 9 030 ჰა-ს შეადგენს. ეროვნული პარკის მხოლოდ 35%-ია ტყით
დაფარული, დანარჩენი კი ალპურ მდელოებს, მორენებს, მუდამ
თოვლით დაფარულ მწვერვალებსა და მიუდგომელ კლდეებს უჭირავს.
ეროვნული პარკის კლდეები და მთები მრავალი იშვიათი და უნიკალ-
ური სახეობის ცხოველისა და ფრინველის თავშესაფარს წარმოადგენს.
ყაზბეგის ეროვნული პარკი მაღალმთიანია და მისი ყველაზე დაბალი
წერტილი ზღ. დ-დან 1 400 მ-ზე მდებარეობს.
ჯავახეთის  დაცული ტერტორიები 2011 წელს შეიქმნა მოიცავს
ჯავახეთის ეროვნულ პარკს,
ბუღდაშენის, ხანჩალის, მადათაფას, სულდას და კარწახის აღკვეთილ-
ებს. იგი მდებარეობს ჯავახეთის პლატოზე, სამცხე-ჯავახეთის რეგიონ-
ში, ახალქალაქისა და ნინოწმინდას მუნიციპალიტეტების ტერიტორიაზე
და მისი ფართობი 16614 ჰა-ს შეადგენს. ჯავახეთის პლატოზე ბევრი ტბაა,
მათ შორის საქართველოს ყველაზე დიდია ფარავნის ტბა. ჯავახეთის
უმაღლესი წერტილია მთა დიდი აბული, რომლის სიმაღლე ზღ. დ-დან 3
300 მ-ია. ჯავახეთის ზეგანი საქართველოს დასახლებათა შორის ყველაზე
ცივი ადგილია.  აქაურობისათვის დამახასიათებელია მშრალი კო-
ნტინენტური ჰავა, საშუალო წლიური ტემპერატურა კი საკმაოდ დაბალ-
ია. ზამთრობით ჯავახეთის ტბები ხანგრძლივი დროით იყინება.
ჯავახეთი უტყეო მხარეა. აქ  ხელოვნურად გაშენებული ფიჭვის
კორომები და ბუნებრივი ტყის მცირე ფრაგმენტები გვხვდება. ყველაზე
მნიშვნელოვანი ბუნებრივი სუბალპური ტყე, სადაც თეთრი არყი,
კავკასიური ცირცელი, ჩიტაკომშა და ასკილისა და ჟოლოს ბუჩქნარისგან
შედგება, საქართველო-თურქეთის საზღვარზე მდებარე კარწახის ტბის
მიდამოებშია. 
აღკვეთილი შესაძლოა დაარსდეს ეროვნული მნიშვნელობის მქონე
ცოცხალი ორგანიზმის ველური სახეობების, სახეობათა ჯგუფების,
ბიოცენოზებისა და არაორგანული ბუნების წარმონაქმნების
შესანარჩუნებლად საჭირო ბუნებრივი პირობების დასაცავად, რაც
ადამიანის მხრიდან სპეციალურ აღდგენით და მოვლით ღონისძიებებს
მოითხოვს. აღკვეთილში მკაცრი კონტროლის პირობებში
ნებადართულია ცალკეული განახლებადი რესურსის მოხმარება.
აღკვეთილი საჭიროებს ეროვნულ და, ცალკეულ შემთხვევებში,
27
საერთაშორისო მნიშვნელობის მქონე სახმელეთო ტერიტორიას ან/და
აკვატორიას, სადაც ცოცხალ ორგანიზმთა იშვიათი, უნიკალური,
დამახასიათებელი და "წითელ ნუსხაში" შეტანილი, გადაშენების პირას
მყოფი სახეობები და ეკოსისტემის ცალკეული მნიშვნელოვანი
კომპონენტებია წარმოდგენილი. აღკვეთილი შესაძლოა შედიოდეს
ბიოსფერული რეზერვატის, მსოფლიო მემკვიდრეობის უბნის,
საერთაშორისო მნიშვნელობის ჭარბტენიანი ტერიტორიის და სხვა
დაცული ტერიტორიის შემადგენლობაში და ასევე მოიცავდეს ბუნების
ძეგლს. აუცილებლობის შემთხვევაში შესაძლებელია, აღკვეთილში
სხვადასხვა ზონა მოეწყოს. ნებადართულია თევზჭერა, ნადირობა და
სამონადირეო მეურნეობის მოწყობა.
1996 წლამდე საქართველოში აღკვეთილის კატეგორია არ
არსებობდა. იმ პერიოდში შექმნილი იყო სახელმწიფო სატყეო-
სამონადირეო მეურნეობები, რომელთაც მართავდა საქართველოს
დაცული ტერიტორიების, ნაკრძალებისა და სამონადირეო მეურნეობის
მთავარი სამმართველო. პირველი სამონადირეო მეურნეობა დაარს-
და 1957 წელს გარდაბნის რაიონში. 1997 წლიდან საქართველოს კანონის
„ცხოველთა სამყაროს შესახებ“ თანახმად, არსებული სახელმწიფო
სატყეო-სამონადირეო მეურნეობების ბაზაზე შეიქმნა აღკვეთილები.
ამჟამად, იმ აღკვეთილებში, სადაც ადრე სატყეო-სამონადირეო
მეურნეობები მოქმედებდა, სპეციალური ლიცენზიის საფუძველზე,
დაარსებულია სამონადირეო მეურნეობები. ეს აღკვეთილებია -
გარდაბნის, ივრის, ჭაჭუნისა და ყორუღის. აღკვეთილის კატეგორიის
დაცულ ტერიტორიაზე საჭიროების შემთხვევაში შესაძლებელია ჩა-
ტარდეს სპეციალური აღდგენითი და მოვლითი ღონისძიებები. მკაცრი
კონტროლის პირობებში დაშვებულია ცალკეული განახლებადი
რესურსის მოხმარებაც. დღესდღეობით საქართველოში 19 აღკვეთილია
და მათი საერთო ფართობი 59,857 ათას ჰა-ს შეადგენს.
აჯამეთის აღკვეთილი თბილისიდან 230 კმ-ის, ხოლო ქუთაისიდან
15 კმ-ის დაშორებით მდებარეობს, ბაღდათისა და ზესტაფონის რაიონში,
რიონის ვაკეზე და  აჯამეთის, ვარციხისა და სვირის უბნებისგან შედგება.
1928 წელს ქუთაისის სატყეო ნაწილის 20 ჰა ნაკრძალად გამოცხადდა,
1935 წელს კი აჯამეთის ტყის მასივის ბაზაზე აჯამეთის ბოტანიკური
ნაკრძალი შეიქმნა. აჯამეთი სახელმწიფო ნაკრძალის სახით 1946 წელს
ჩამოყალიბდა (აღკვეთილის სტატუსი 2007 წლიდან მიენიჭა) და მისი
28
შექმნის მიზანი იშვიათი რელიქტების - იმერეთის მუხისა და ძელქვის
შენარჩუნება იყო. აჯამეთის განთქმული მუხნარი ძალიან ძველია.
ზოგიერთი ხის ასაკი 250 წელზე მეტს ითვლის. 
ჭაჭუნას აღკვეთილი  საქართველოს უკიდურეს სამხრეთ-
აღმოსავლეთ ნაწილში, საქართველოსა და აზერბაიჯანის საზღვარზე,
დედოფლისწყაროს მუნიციპალიტეტში მდებარეობს, რომელიც 1965
წელს შეიქმნა. აღკვეთილი ძირითადად არიდული და სემიარიდული
ტიპის ფლორითა და ფაუნითაა წარმოდგენილი. ჭალის ტყეებისა და
არიდულ-სემიარიდული სისტემებისათვის დამახასიათებელი
ლანდშაფტებისა და მცენარეულობის ერთობლიობა  აღკვეთილის
ფაუნის მრავალფეროვნებას უწყობს ხელს.
ვიზიტორისათვის საინტერესოა არიდული და სემიარიდული
ეკოსისტემისათვის დამახასიათებელი უნიკალური ფლორისა და ფაუნის
წარმომადგენლების გაცნობა. აქვე მოწყობილია ე.წ. „სამზირები“
ფრინველებზე დასაკვირვებლად.

1996 წელს დაარსებული გარდაბნის აღკვეთილის ფართობი 3 484

ჰექტარია. აღკვეთილი აზერბაიჯანის საზღვართან გარდაბნისა და
მარნეულის რაიონების ტერიტორიაზე მდებარეობს. გარდაბნის
აღკვეთილი ამ ტერიტორიაზე არსებულ ტყის კორომთა შენარჩუნების,
მათი მდგომარეობის გაუმჯობესების და იქ მობინადრე ფაუნის
წარმომადგენელთა დაცვის მიზნით შეიქმნა. გარდაბნის აღკვეთილის
ფლორის მთავარი სიმდიდრეა ჭალის ტყეები, რომლის მთავარი ხე-
მცენარეებია: ხვალო, ოფი, წნორი, ტირიფი, ჭალის მუხა, თელა. ქვეტყეში
იზრდება კუნელი, დატოტვილი იალღუნი, შინდანწლა და ქაცვი,
ლიანებიდან გვხვდება: კატაბარდა, ღვედკეცი და სვია.
გარდაბნის აღკვეთილში ხერხემლიანების, კერძოდ, თევზების 21
სახეობა, ამფიბიების 4 სახეობა, რეპტილების 4 სახეობა, ფრინველების
135 სახეობა და ძუძუმწოვრების 26 სახეობა ბინადრობს, რაც ბიომრა-
ვალფეროვნების მაღალ დონეზე მიუთითებს. გარდაბნის დაცულ ტერიტ-
ორიაზე ჯერ კიდევ გვხვდება კეთილშობილი ირემი, რომელიც საქარ-
თველოს "წითელ ნუსხაშია” შეტანილი. სხვა ცხოველებიდან აქ გვხვდება:
გარეული ღორი კურდღელი, ტურა, მელა, ლელიანის კატა, მაჩვი, კვერნა.
29
მტკვარში მრავლად ბინადრობს კობრი, კაპარჭინა, ლოქო კავკასიური ღო-
რჯო, მტკვრის წვერა, ამიერკავკასიური ბლიკა და სხვა. მათგან აღსანი-
შნავია საქართველოს "წითელი ნუსხის” სახეობები: ლოქო, მორევის ნა-
ფოტა და წინააზიური გველენა.
ფრინველებიდან აქ გვხვდება: ოფოფი, კაჭკაჭი, შაშვი, ნიბლია, ჩიტბ-
ატონა და ბულბული, ხოლო საქართველოს "წითელი ნუსხის”
სახეობებიდან აღსანიშნავია: თეთრკუდა არწივი, ბექობის არწივი,
ფასკუნჯი, დიდი მყივანი არწივი.
გარდაბნის აღკვეთილი, ქვემო ქართლში მდიდარი ისტორიული
წარსულის მხარეში მდებარეობს. აღკვეთილის სიახლოვეს აღმოჩენილია
ენეოლითის- ადრინდელი ბრინჯაოს ხანის ნამოსახლარები, გათხრილია
შუა ბრინჯაოს ხანის ეპოქის სამარხები, ნაპოვნია გვიანდელი ბრინჯაოს
და ადრინდელი რკინის ეპოქის ძეგლები. გარდაბნის აღკვეთილთან
ახლოს მდებარე ისტორიულ ძეგლთა შორის ყველაზე გამორჩეული
უდავოდ დავით-გარეჯის სამონასტრო კომპლექსია. საუკუნეების
მანძილზე დავით გარეჯის გარშემო უსიცოცხლო და უწყლო ივრის
ზეგანზე მრავალი დიდი და პატარა მონასტერი გაჩნდა, ხოლო ეს
ადგილები საქართველოს სულიერების კერად, მწიგნობრობის და
კედლის მოხატულობის ცენტრად იქცა. დავით გარეჯის მონასტრებიდან
ერთ-ერთი ყველაზე მნიშვნელოვანი – ბერთუბანი დღეს აზერბაიჯანის
ტერიტორიაზე მდებარეობს. ლავრა, უდაბნო, ნათლისმცემელი,
ვერანგარეჯა, ჩიჩხიტური, დოდოს რქა, თეთრი სენაკები. ეს დიდ
სამონასტრო კომპლექსში შემავალი, შესანიშნავ პეიზაჟებში
ჰარმონიულად ჩამჯდარი ძეგლებია, რომლებიც მრავალად იზიდავს
დამთვარიებლებს და მორწმუნეებს. რეგიონის ტურისტული
პოტენციალი ჯერ-ჯერობით ძირითადად დავით გარეჯის სამონასტრო
კომპლექსის მიმართულებით კულტურულ, ფეხით სასიარულო და
სამანქანო-სათავგადასავლო ტურებში გამოიხატება. აღკვეთილის
ტერიტორიაზე შესაძლებელია ფრინველებსა და ცხოველებზე

30
დაკვირვების, ასევე ბოტანიკური და ეკოლოგიური ტურების
ორგანიზება.

ბუნების ძეგლი არის ეროვნული მნიშვნელობის მქონე შედარებით

მცირე ტერიტორია, სადაც წარმოდგენილია იშვიათი, უნიკალური და
მაღალი ესთეტიკური მახასიათებლების მქონე კომპაქტური
ეკოსისტემები, ცალკეული გეომორფოლოგიური და ჰიდროლოგიური
წარმონაქმნები, მცენარეთა ცალკეული ეგზემპლარები ან ცოცხალ
ორგანიზმთა ნამარხი ობიექტები. ბუნების ძეგლი შეიძლება იყოს მღვიმე,
ხეობა, მდინარის დელტა, ტყის კორომი და სხვ.
პირველი სამი ბუნების ძეგლი საქართველოში დაარსდა 2003 წელს
- საერთო ფართობით 314.5 ჰა. ვაშლოვანის დაცულ ტერიტორიებზე -
ალაზნის ჭალის (204.4 ჰა), არწივის ხეობისა (100.4 ჰა) და ტახტი-თეფას
(9.7 ჰა) ბუნების ძეგლები. დღეისათვის უკვე 42 ბუნების ძეგლს აქვს
მინიჭებული სტატუსი, მათ შორის 3 ვაშლოვანის დაცულ
ტერიტორიებზე მდებარეობს, 5 ყაზბეგის ეროვნული პარკში, 19 კი
იმერეთის მღვიმეების დაცული ტერიტორიების შემადგენილობაშია. 2
ბუნების ძეგლი ალგეთის ეროვნული პარკის, თითო-თითო კი
თბილისის, ფშავ-ხევსურეთისა და ბორჯომ-ხარაგაულის ეროვნული
პაკების დაქვემდებარებაშია. დანარჩენი 9 ბუნების ძეგლი, რომლებიც
დღესდღეობით არ იმყოფებიან დაცული ტერიტორიების სააგენტოს მა-
რთველობის ქვეშ წარმოდგენილი არიან სამეგრელოს რეგიონში მარტ-
ვილის და ჩხოროწყუს მუნიციპალიტეტებში.
2014 წლის მდგომარეობით ბუნების ძეგლების საერთო ფართობი არის
2941,43 ჰა.
2010 წლის მონაცემებით, საქართველოში ორი დაცული
ლანდშაფტია: თუშეთისა და კინტრიშისა. მომავალში იგეგმება ფშავ-
ხევსურეთის, ცენტრალური კავკასიონისა და სათაფლიის დაცული
ტერიტორიაების შექმნა.
დაცულ ტერიტორებზე რესურსების უკანანოდ მოხმარებისას
საქმეში ერევა გარემოს დაცვის სამსახური (რეინჯერები) და
ადმინისტრაციულ-სამართლებრივი კოდექსის მიხედვით, დაწესებულია
ჯარიმები. ამას გარდა, პიროვნებას დაზიანებული ტერიტორიის
ანაზღაურება ეკისრება.

31
 დაცული ტერიტორების შექმნას ან გაუქმებას წყვეტს საქართველოს
პარლამენტი, თუმცა ვიდრე საკითხი პარლამენტამდე მივა, მანამდე
შესაძლოა წინადადება წამოაყენოს არასამთავრობო ორგანიზაციამ,
კონკრეტული ტერიტორიის გამგეობამ. ამის შემდეგ იქ მიდის ჯგუფი,
რომელიც სწავლობს, რამდენად მნიშვნელოვანი, მრავალფეროვანია ეს
ტერიტორია და მზადდება დასკვნა, სადაც მითითებულია, რომ მიზა-
ნშეწონილია, ეს ტერიტორიები დაცულად გამოცხადდეს. ეს დასკვნა წა-
რედგინება სამინისტროს, რომელიც მას პარლამენტში განიხილავს,
სადაც წინადადებას დააკმაყოფილებენ ან უარყოფენ.

32