წმიდა ანდრია პირველწოდებულის სახელობის ქართული

უნივერსიტეტი

ბიზნესის, კომპიუტინგისა და სოციალურ მეცნიერებათა სკოლა

ეკონომიკის სპეციალობის
მე-4 კურსის სტუდენტის
მარიამ გოშაძის

რეფერატი
თემაზე: აქციები, როგორც საინვესტიციო ინსტრუმენტი

სასწავლო კურსი: ინვესტიციები და პორტფელის მართვა

ხელმძღვანელი
პროფესორი დავით ჭელიძე

თბილისი, 2020 წელი

სარჩევი
აქციების მიმოხილვა.........................................................................................................................3
ფასიანი ქაღალდების ღია განთავსება...........................................................................................5
ფასიანი ქაღალდების მეორადი ბაზარი........................................................................................6
საერთაშორისო დისკუსიები სახელმწიფო ფასიან ქაღალდებზე და მათი
პრაქტიკული დანიშნულება............................................................................................................8
საქართველოს სახელმწიფო ფასიანი ქაღალდი.........................................................................10
დასკვნა..............................................................................................................................................13
ლიტერატურა...........................................................................................................................14

2
 აქციების მიმოხილვა

ფასიანი ქაღალდი - ეს არის დოკუმენტი, რომელიც გამოხატავს მისი

მფლობელის საკუთრების უფლებას, ან სასესხო დამოკიდებულებას
დოკუმენტის გამომშვებსა (ანუ ემიტენტს) და მის მფლობელს შორის. ესაა
განსაკუთრებული საქონელი, რომელიც ბრუნავს ფასიანი ქაღალდების
ბაზარზე. ამ საქონელს არ გააჩნია თანხობრივი ან ნივთიერი სამომხმარებლო
ღირებულება, რაც ნიშნავს, რომ იგი არ წარმოადგენს არც მომსახურებას და
არც ფიზიკური სახით საქონელს.

ყოველი ფასიან ქაღალდი, უფრო სწორედ მისი საბაზრო ფორმა და

ეკონომიკური არსი, შესაძლებელია განვიხილოთ ერთდროულად რამდენიმე
თვალსაზრისით. ამით ფასიანი ქაღალდების კლასიფიცირების შესაძლებლობა
გვეძლევა სხვადასხვა ნიშნების მიხედვით. თითოეულ ფასიან ქაღალდს
გააჩნია საკუთარი, უნიკალური მახასიათებლები, რომლებსაც შეუძლიათ
პორტფელის ეფექტურად ფორმირება და მართებული საინვესტიციო
სტრატეგიის ჩამოყალიბება. საყოველთაოდ მიჩნეულია ფასიანი ქაღალდების
შემდეგი სახეობები: წილობრივი და სავალო.

წილობრივი ფასიანი ქაღალდი  - განსაზღვრავს ინვესტორის წილს

რომელიმე წარმოების, პროექტის და ა.შ. კაპიტალში. სწორედ რომ აქციები
წარმოადგენენ წილობრივ ფასიან ქაღალდებს.

აქცია  - არის ფასიანი ქაღალდების ერთ-ერთი სახეობა, რომლის

მეშვეობითაც, მისი მფლობელი (რომელსაც აქციონერი ეწოდება) ფლობს წილს
კომპანიაში (ემიტენტი) და ხდება მისი "თანამფლობელი". აქციები
დივიდენდების მიღების და ხშირ შემთხვევებში კომპანიის მართვაში
მონაწილეობის მიღების საშუალებას იძლევა. აქციის ყიდვის შედეგად
ინვესტორი ფიქსირდება აქციონერთა რეესტრში. უნდა ითქვას, რომ აქციების
ყიდვით ინვესტორი გარკვეული რისკის ქვეშ აყენებს საკუთარ კაპიტალს,
რადგან თუ კომპანიის საქმეები ცუდად წავა, შესაბამისად აქციებიც
გაუფასურდება, რასაც დაბანდებული თანხის სრულად ან ნაწილობრივ
დაკარგვა მოჰყვება.

3
 ყველა აქცია განთავსებამდე წარმოადგენს კომპანია ემიტენტის
საკუთრებას, ამასთან ერთად ყოველი აქცია, როგორც წესი წარმოადგენს
თანაბარ ნაწილს საემისიო-საწესდებო კაპიტალის საერთო ოდენობაში
(წილიდან). 

აქციები იყოფა ორ სახეობად: ჩვეულებრივი და პრივილეგირებული.

ჩვეულებრივ აქციებს (მათ მფლობელებს) აქვთ ხმის უფლება, რომლის

გამოყენება შესაძლებელია აქციონერთა კრებაზე. მაგრამ მათ გააჩნიათ ნაკლები
პრიორიტეტი დივიდენდების მიღების დროს, ვიდრე პრივილეგირებულ
აქციებს. გარდა ამისა, აქციონერთა კრებაზე (ან დირექტორთა საბჭოზე)
შესაძლებელია მიღებული იქნას გადაწყვეტილება მოგების დაბანდების-
რეფინანსირების შესახებ, წარმოების განვითარებასა და გაფართოვების
თვალსაზრისით, რის გამოც ჩვეულებრივი აქციების მფლობელები საერთოდ
ვეღარ მიიღებენ დივიდენდებს. ასეთი გადაწყვეტილების მიღება -
აქციონერების კანონიერი უფლებაა. მიუხედავად ამისა, ჩვეულებრივი აქციები
რჩება ინვესტიციების განთავსების ძალიან პოპულარულ მეთოდად. მას
იყენებს ძალიან ბევრი ფინანსური ინსტიტუტი და მილიონობით კერძო
ინვესტორი.

პრივილეგირებულ აქციებს (მათ მფლობელებს) - არ აქვთ ხმის უფლება,

სამაგიეროდ აქვთ დივიდენდების მიღების პრიორიტეტი. თუ სააქციო
საზოგადოებამ გარკვეულ საანგარიშო პერიოდის შედეგების მიხედვით
ზოგადად აქციონერებზე არ გაანაწილა-დივიდენდები არ გადაიხადა, მაშინ
პრივილეგირებული აქციების მფლობელები ამის მიუხედავად, ამ პირობებშიც
როგორც წესი იღებენ შემოსავალს.

აღნიშვნას იმსახურებს ის გარემოება, რომ როგორც წესი, დივიდენდები

პრივილეგირებულ აქციებზე შედარებით ნაკლებია, ვიდრე ჩვეულებრივ
აქციებზე, ასევე მათი ღირებულება შედარებით დაბალია. მათი მთელი
საინვესტიციო ხიბლი მდგომარეობს იმაში, რომ მთელი პრივილეგირებულობა
გამოიხატება დივიდენდების გადახდის რეგულარობაში. ასეთ აქციებში
ინვესტირებენ ისინი ვინც მეტად დაინტერესებულნი არიან შემოსავლის
მიღების სტრაბილურობაში, ვიდრე მაქსიმალური მოგების მიღებაში.

აქციების ბრუნვა ბირჟაზე ხელსაყრელია ყველასთვის - კომპანია-

ემიტენტებისათვისაც და ინვესტორებისათვისაც, რომლებმაც იყიდეს აქციები.
აქციონერები ახორციელებენ ინვესტირებას და დივიდენდებისა და აქციების
4
ფასის ზრდის გზით იღებენ შემოსავალს. თავის მხრივ ემიტენტები იღებენ
დამატებით თანხებს, რომელთა გამოყენება შესაძლებელია ახალი პროექტების
რეალიზებისათვის. ამასთან ერთად საჭიროა/შესაძლებელია პროცენტების
გადახდის უზრუნველყოფაც.

ამრიგად, აქცია - არის ფასიანი ქაღალდი, რომლის ყიდვის შემდეგ

ფიზიკური და/ან იურიდიული პირი ხდება აქციონერი (ანუ კომპანიის წილის
მფლობელი) და აგრეთვე იღებს შემოსავალს.  მაგრამ ეს შემოსავალი
შესაძლებელია იყოს, ან საერთოდ არ იყოს, ვინაიდან როგორც საწარმოს
მოგების მიღების შესაძლებლობის არსებობა ისე აქციის საბაზრო ღირებულება
(კურსი) მუდმივად ცვალებადია. თუ კომპანია ზრდის პროცესშია, მაშინ
ინვესტორს შეუძლია აქციის გაყიდვა ძვირად და ამ გზით მიიღებს კარგ
შემოსავალს, ხოლო კრიზისულ სიტუაციაში აქციის კურსი დაეცემა და
ინვესტორი განიცდის ზარალს. ამიტომ ინვესტორების უმრავლესობის
ყურადღება მიპყრობილია დიდ და სტაბილურ კომპანიებზე, რომლებსაც
გააჩნიათ ზრდის ტენდენცია.

ფასიანი ქაღალდების ღია განთავსება

ღია განთავსება, საჯარო გამოშვება - ყველა მსურველისთვის

ობლიგაციების ან აქციების მიყიდვა.

მსხვილი კომპანია, როგორც წესი, იზიდავს ფულად სახსრებს თავისი

ფასიანი ქაღალდების ღია ან მიზნობრივ (დახურულ) ჯგუფებში განთავსების
გზით. ღია განთავსების ან საჯარო გამოშვების შემთხვევაში ფასიან ქაღალდებს
მიყიდიან ასეულობით, ხოლო ზოგჯერ ათასობით ინვესტორს ოფიციალური
კონტრაქტის ჩარჩოებში, რომლის შესრულება ხდება ემიტენტის მმართველი
ორგანოების მიერ.

რაც შეეხება ფასიანი ქაღალდების მიზნობრივ (დახურულ) ჯგუფებში

განთავსებას. ის ორიენტირებულია ინვესტორების შეზღუდულ წრეზე
(ზოგჯერ მხოლოდ ერთზე). მიზნობრივ ჯგუფებში განთავსება მოქცეულია
მნიშვნელოვნად ნაკლები მკაცრი რეგულირების ქვეშ. ამგვარი განთავსების
მაგალითად გვევლინება კორპორაციის სესხის წარმოდგენა სადაზღვევო
კომპანიების მცირე ჯგუფის მხრიდან. ამრიგად, ფასიანი ქაღალდების
გამოშვებათა ორი მითითებული ტიპი ძირითადად გამოირჩევა ინვესტორების

5
რაოდენობითა და რეგულირების ხარისხით, რომლებისთვისაცაა ისინი
განკუთვნილი, რომელიც ვრცელდება ამ გამოშვებებზე.

საინვესტიციო ბანკი - ფინანსური ინსტიტუტი, რომელიც

უზრუნველყოფს შემდგომი გადაყიდვისთვის ფასიანი ქაღალდების ახალ
გამოშვებათა განთავსებას (ყიდულობს ფიქსირებულ ფასად ფიქსირებული
თარიღისთვის).

როდესაც კომპანია უშვებს ფასიან ქაღალდებს ყველა მსურველისთვის

მისაყიდად, ის ხშირად მიმართავს საინვესტიციო ბანკის მომსახურეობებს.
საინვესტიციო ბანკი გამოდის შუამავლის როლში, ერთმანეთს ახვედრებს
იმათ, რომელთაც სჭირდება ფული, და იმათ, რომელთაც აქვთ დანაზოგი.
საინვესტიციო ბანკის უმნიშვნელოვანეს ფუნქციას წარმოადგენს კომპანია-
ემიტენტისგან ახალი ფასიანი ქაღალდების შესყიდვა (ბითუმად) და
ინვესტორებისთვის მათი შემდგომი გადაყიდვა (ცალობით). ამ
მომსახურეობისთვის საინვესტიციო ბანკები ღებულობენ სხვაობას (ანუ
გამოწერილ სპრედს) იმ ფასს შორის, რომელსაც ისინი იხდიან ფასიანი
ქაღალდისთვის, და ფასს შორის, რომლითაც ხდება ამ ფასიანი ქაღალდის
გადაყიდვა ყველა მსურველისთვის. რადგან კომპანიების უმრავლესობა
სახსრების გამო გადის კაპიტალის ბაზარზე, მხოლოდ შემთხვევიდან
შემთხვევამდე, ისინი როგორც წესი არ წარმოადგენენ სპეციალისტებს ფასიანი
ქაღალდების განთავსების საქმეში.

თავის მხრივ, საინვესტიციო ბანკებს გააჩნიათ შესაბამისი

გამოცდილება, აქვთ გარკვეული კონტაქტები და ორგანიზაციული
სტრუქტურა ფასიანი ქაღალდების განსათავსებლად - ე.ი. ყველაფერი
აუცილებელი ინვესტორებისთვის ფასიანი ქაღალდების ეფექტური
მიყიდვისთვის, რადგან საინვესტიციო ბანკები მუდმივად არიან დაკავებულნი
კომპანიებისაგან ფასიანი ქაღალდების შესყიდვათა და ინვესტორებისთვის
მათი მიყიდვით. მათ შეუძლიათ ამ მომსახურეობათა შესრულება უფრო
ეფექტურად, როგორც წესი, ნაკლები დანახარჯებით, ვიდრე ნებისმიერ სხვა
ორგანიზაციას.

არსებობს სამი ძირითადი ხერხი, რომელთა საშუალებით კომპანიები

თავიანთ ფასიან ქაღალდებს თავაზობენ მყიდველთა ფართო წრეს:
ტრადიციული ანდერრაიტინგი (ან ფასიანი ქაღალდების გარანტირებული
განთავსება), ფასიანი ქაღალდების განთავსება „უდიდესი ძალისხმევის“
პრინციპით და სარეზერვო რეგისტრაცია.

6
 ფასიანი ქაღალდების მეორადი ბაზარი

არსებული გამოშვებების ობლიგაციებისა და აქციების პირველადი

განთავსების შემდგომი ყიდვა-გაყიდვა ხდება მეორად ბაზარზე (secondary
market). ტრანზაქციებს ამ ბაზარზე ფირმებისთვის არ მოაქვთ დამატებითი
ფულადი სახსრები ახალი ქარხნების, ან მოწყობილობის შესასყიდად. მაგრამ
სიცოცხლისუნარიანი მეორადი ბაზრის არსებობა ზრდის მიმოქცევაში უკვე
არსებული ფასიანი ქაღალდების ლიკვიდურობას. რომ არა ეს გაზრდილი
ლიკვიდურობა, მაშინ ახალი ფასიანი ქაღალდების გამომშვებ ფირმებს
მოუხდებოდათ უფრო მაღალი შემოსავლიანობის დადგენა, რადგან
ინვესტორებს გაუჩნდებოდათ სერიოზული პრობლემები ბაზრის ძიებასთან
დაკავშირებით, მათში უკვე არსებული ობლიგაციებისა და აქციების
გადაყიდვისთვის. ამრიგად, არსებული ფასიანი ქაღალდების მუდმივი ყიდვა-
გაყიდვა ძალზე მნიშვნელოვანია გრძელვადიანი ფასიანი ქაღალდების
პირველადი ბაზრის (ე.ი. ახალი გამოშვებების ბაზრის) ეფექტური
ფუნქციონირებისთვის.

ფასიანი ქაღალდების შეფასება – ნიშნავს დადგინდეს საბაზრო ღირებულება

ისეთი ფინანსური ინსტრუმენტების როგორებათაც გვევლინებიან:

 წილობრივი ფასიანი ქაღალდები (ჩვეულებრივი და

პრივილეგირებული აქციები);

 ობლიგაციები და ვექსელები; წარმოებული ფასიანი ქაღალდები

(ოფციონები და ფიუჩერსები), სახელმწიფო ორგანოების
(წარმოებებისა და ორგანიზაციების) მიერ ემიტირებული.

ძირითადი ფაქტორები, რომლებიც გავლენას ახდენს ფასიანი

ქაღალდების ღირებულებაზე, შემდეგია

 ფასიანი ქაღალდების ლიკვიდურობა;

 სავაჭრო მოედნებზე ანალოგიურ ქაღალდებზე მოთხოვნა-

მიწოდების შეფარდება;

 ანალოგიური ფასიანი ქაღალდების კვოტირება;

7
  მიმდინარე პერიოდის შემოსავლების ღირებულება;

 ემიტენტის მახასიათებლები (ადგილმდებარეობა, დარგი,

ფინანსური მახასიათებლები);

 ფასიანი ქაღალდების საიმედოობა, ვალდებულებების

შეუსრულებლობის რისკი.

საერთაშორისო დისკუსიები სახელმწიფო ფასიან ქაღალდებზე და

მათი პრაქტიკული დანიშნულება

მსოფლიო საზოგადოებაში სახელმწიფო ვალის სიდიდე

განსაკუთრებული ინტერესის საგანია. ცალკეულ ესპერტთა შეხედულების
თანახმად ერთობლივი სახელმწიფო ვალი წარმოადგენს ყველა სახის
სახელმწიფო ორგანოთა მიერ აღებული ვალდებულებებისა და გამოშვებული
სახელმწიფო ფასიანი ქაღალდების ჯამს. აღნიშნული მაჩვენებელი ხშირად
ქვეყნდება მასობრივი ინფორმაციის საშუალებებით, იხილება სხვადასხვა
სატელევიზიო თუ პოლიტიკური დებატის დროს, თუმცა უბრალოდ ჯამური
ციფრი არ არის მრავლისმეტყველი, თუ ის არ არის დაზუსტებული.

სახელმწიფო ვალის სიდიდეზე მეტად მნიშვნელოვანია ის გავლენა,

რასაც სახელმწიფო ვალი ახდენს ამა თუ იმ ქვეყნის ეკონომიკაზე.
ეკონომისტებს შორის არ არის კონსენსუსი ამის თაობაზე. როდესაც
სახელმწიფო სესხულობს ფულს, ის იღებს ვალდებულებას რომ გადაიხდის.

ამ გადახდის (გადახდების) უზრუნველსაყოფად სახელმწიფო ხშირად

იძულებული ხდება გაზარდოს გადასახადები (თუ ამის საჭიროება აქვს), რათა
გადაიხადოს ეს ვალი სხვა მრავალ მიმდინარე გადასახდელთან ერთად. ამ
მხრივ ეკონომიკური შედეგი მეტ წილად განპირობებულია თუ როგორ
აღიქვამს გადასახადის გადამხდელი ამ სამომავლო გადასახადს. ამის აღქმის
8
გაზომვა ერთობ რთულია და ვერც ეკონომისტები და ვერც სხვა პროფესიის
მიმდევრები ვერ თანხმდებიან გადასახადების ზუსტი და რეალური გაზომვის
ფორმულაზე.

ყოველივე ზემოაღნიშნულის პარალელურად სახელმწიფო ვალზე

მსჯელობისას შეუძლებელია გვერდი ავუაროთ სახელმწიფო ობლიგაციების-
სახაზინო ვალდებულებების თემატიკას. როგორც ცნობილია ობლიგაციის
ნომინალური ღირებულება ეს არის ის თანხა, რომელიც გადაიხდება
ობლიგაციის დაფარვისას. ეს თანხა თავიდანვე ცნობილია ობლიგაციის
მყიდველისათვის. თუმცა, ობლიგაციის რეალური ღირებულება წარმოადგენს
იმ საქონლისა და მომსახურების ერთეულთა ჯამს, რისი შეძენაც ამ
ობლიგაციით არის შესაძლებელი კონკრეტულ პერიოდში. ობლიგაციის
ნომინალური ღირებულება არის უცვლელი და ის არ იცვლება ინფლაციის
მაჩვენებლის ცვლილების კვალდაკვალ, თუმცა მისი ყოველდღიური
რეალური ღირებულება ცვალებადია.

ამრიგად, საზოგადოების წევრი, რომელიც ფლობს სახელმწიფო ფასიან

ქაღალდს, დაინტერესებულია მისი რეალური და არა ნომინალური
მსყიდველობითი უნარით. მეორე მნიშვნელოვანი დაზუსტება შეეხება
საპროცენტო განაკვეთის ცვლილებას. მიმოქცევაში მყოფი სავალო
ობლიგაციის ფასი იცვლება ბაზარზე საპროცენტო განაკვეთის ცვლილების
კვალდაკვალ. ობლიგაციის საბაზრო ფასი მყისიერად რეაგირებს საპროცენტო
განაკვეთის ცვლილებაზე და ობლიგაციის ნომინალური ღირებულება საკმაოდ
განსხვავდება ობლიგაციის საბაზრო ფასისგან.

ამის საილუსტრაციოდ წარმოვიდგინოთ რომ მოქალაქეს შეძენილი აქვს

5,000 ლარის ერთწლიანი სახაზინო ობლიგაცია (ანუ მან ასესხა სახელმწიფოს
5,000 ლარი). ობლიგაციას ერიცხება 10 პროცენტი წლიური სარგებელი, რაც
გამოიხატება პროცენტის სახით ყოველი წლის ბოლოს 500 ლარის სარგებლის
მიღებაში. შეძენიდან რამოდენიმე დღეში საქართველოს ეროვნული ბანკი
იღებს ისეთ გადაწყვეტილებას, რომელიც იწვევს შემდგომში გამოსაშვები
თქვენი ობლიგაციის მსგავსი ახალი ობლიგაციის სარგებლის დაწევას 9
პროცენტ წლიურ განაკვეთამდე. ანუ თქვენი ობლიგაცია სარგებლობს მეტი
პრივილეგიით, რადგან მას კვლავ მოაქვს თქვენთვის 10 პროცენტი წლიური
სარგებელი, ნაცვლად ახალი გამოსაშვები 9 პროცენტის სარგებლის
ობლიგაციებისგან. ეს კი გვაძლევს ლოგიკურ და რაციონალურ
შესაძლებლობას გავყიდოთ ჩვენს ხელთ არსებული ობლიგაცია 5,000 ლარზე
მეტ ფასში. ამის მიზეზია საპროცენტო სარგებელი, რადგან ახალი ობლიგაცია
9
მხოლოდ 450 ლარის წლიურ სარგებლის მომტანია, ნაცვლად ჩვენს ხელთ
არსებული 500 ლარი შემოსავლის მომტანი აქტივისაგან.

ამ მხრივ ადრე გამოშვებული ობლიგაციების გადაფასება ბაზარზე

არსებულ რეალიების გათვალისწინებით იწვევს ამ სავალო ინსტრუმენტის
ფასის აწევას ან დაწევას, კონკრეტული ფინანსური მდგომარეობიდან
გამომდინარე. თუ საპროცენტო განაკვეთი ობლიგაციაზე ეცემა, ეს ნიშნავს,
რომ არსებული (წინა გამოშვების) მაღალი საპროცენტო შემოსავლის მომტანი
ობლიგაციის ფასი მატულობს, ხოლო თუ პირიქით ხდება, მაშინ ადრე
გამოშვებული ობლიგაციების ფასი ეცემა. ამ მხრივ სხვაობა საბაზრო და
ნომინალურ ღირებულებას შორის განპირობებულია საპროცენტო განაკვეთის
სიდიდის ცვლილებით.

სამწუხაროდ, სახელმწიფოთა უმრავლესობის მიერ გამოშვებული

ფასიან ქაღალდებზე სრული ინფორმაცია არ არის საზოგადოების ფართო
ფენების მიერ დროულად გაანალიზებული, რადგან როგორც საერთაშორისო
პრაქტიკა აჩვენებს, არ ახდენს ამ ინფორმაციის ჯეროვან და უწყვეტ ანალიზს.
ასევე არის შემთხვევები, როდესაც ინფორმაცია არ აისახება ადეკვატურად
ფინანსურ და ეკონომიკურ ლიტერატურაში (გაზეთები, ჟურნალები).

საქართველოს სახელმწიფო ფასიანი ქაღალდი

საქართველოში გამოშვებული სახელმწიფო და კორპორაციული

ფასიანი ქაღალდები არ გამოირჩევა მრავალფეროვნებით. საქართველოს
დამოუკიდებლობის მოპოვებისას და გარდამავალ პერიოდში მოსახლეობას
გააჩნდა რიგი სახის სახელმწიფოს მიერ გამოშვებული ფასიანი ქაღალდი,
რომელიც საქართველოს კანონით „სახელმწიფო ვალის შესახებ“ აღიარებულ
იქნა სახელმწიფო საშინაო ვალში. კერძოდ «სახელმწიფო ვალის შესახებ»,
საქართველოს კანონის 48-ე მუხლის შესაბამისად სახელმწიფო ვალს
მიეკუთვნება შემდეგი ფასიანი ქაღალდები და დავალიანება:

ა) მოსახლეობის მიერ ყოფილ სახელმწიფო კომერციულ ბანკებში

შეტანილი ანაბრების ინდექსაციით წარმოქმნილი დავალიანება;

ბ) ყოფილი სსრ კავშირის საგარეო-ეკონომიკური საქმიანობის ბანკის

მიერ ბლოკირებული, ამავე ბანკის თბილისის განყოფილების ანგარიშზე
10
რიცხული, საქართველოს ფიზიკური და იურიდიული პირების კუთვნილი
სახსრების აუნაზღაურებლობით წარმოქმნილი დავალიანება;

გ) რუსეთის ფედერაციის ცენტრალური ბანკის მიერ ამ ბანკის

საკორესპონდენტო ანგარიშებზე რიცხული, საქართველოს იურიდიული
პირების კუთვნილი სახსრების სახელმწიფო საგარეო ვალის ანგარიშში
ჩამოწერის შედეგად წარმოქმნილი დავალიანება;

დ) თურქმენეთიდან 1995 წლის ჩათვლით მოწოდებული ბუნებრივი

აირის საფასურის გადახდის სანაცვლოდ საქართველოს მთავრობის
დავალებით ქვეყნის საწარმოებისა და ორგანიზაციების მიერ გადატვირთული
პროდუქციის ანაზღაურებაში არსებული დავალიანება;

ე) საქართველოს რესპუბლიკის 1992 წლის შინაგანი მომგებიანი სესხის

ობლიგაციების გამოშვებით წარმოქმნილი ვალდებულება;

ვ) ყოფილი სსრ კავშირის 1990 წლის სახელმწიფო უპროცენტო

მიზნობრივი ობლიგაციების დაფარვის ვალდებულება;

ზ) კოოპერატიულ ბინათმშენებლობასთან დაკავშირებით სახელმწიფოს

მიერ აღებული ვალდებულება;

თ) მუნიციპალურ საწარმო „თბილტრანსში“ ხელშეკრულებით მომუშავე

მძღოლების ბინებით დაუკმაყოფილებლობით წარმოქმნილი დავალიანება;

ი) მოსახლეობის მიერ სახელმწიფო ლატარიაში მოგებული ნივთების

გაუნაღდებლობით წარმოქმნილი დავალიანება;

კ) ყოფილი სსრ კავშირის „ინდუსტრიაბანკის“ მიერ ბლოკირებული,

ამავე ბანკის ბათუმის განყოფილების ანგარიშზე რიცხული, საქართველოს
იურიდიული პირების კუთვნილი სავალუტო სახსრების აუნაზღაურებლობით
35 წარმოქმნილი დავალიანება.აღნიშნული დავალიანების გასტუმრება
რეგულირდება ამავე კანონით (კანონი სახელმწიფო ვალის შესახებ, მუხლი 48.
კარი1, 2, 3 და 4).

საყურადღებოა ამ კანონის მუხლი 481, რომელიც საქართველოს

ეროვნული ბანკისადმი არსებულ დავალიანებას ეხება. შეიძლება ითქვას, რომ
ეს დავალიანება საფუძვლად დაედო ქართულ სახელმწიფო ფასიანი
ქაღალდის - სახაზინო ობლიგაციის წარმოშობას (კანონი სახელმწიფო ვალის
შესახებ, მუხლი 481): “საქართველოს ეროვნული ბანკისადმი არსებული
საქართველოს მთავრობის დავალიანება (მიღებული კრედიტები და
11
გადაფორმებული სავალო ვალდებულებები), რომელიც წარმოადგენს
სახელმწიფო საშინაო ვალს, დაფარულ იქნეს 2030 წლის 16 მარტამდე
საქართველოს მთავრობასა და საქართველოს ეროვნულ ბანკს შორის
გაფორმებული შეთანხმების საფუძველზე ისე, რომ ყოველწლიურად მოხდეს
დავალიანების ერთი ნაწილის გადაფორმება ეროვნული ბანკისათვის
განკუთვნილ ერთწლიან ყოველწლიურად განახლებად სახელმწიფო სავალო
ვალდებულებად – სახელმწიფო ობლიგაციად, ხოლო მეორე ნაწილისა –
სხვადასხვა ვადის სახელმწიფო ობლიგაციებად ღია ბაზრის
ოპერაციებისათვის, რომელთა დაფარვაც განხორციელდეს შესაბამისი წლების
სახელმწიფო ბიუჯეტებიდან (საქართველოს 2006 წლის 11 მაისის კანონი
№3012 - სსმ I, №13, 13.05.2006 წ., მუხ.88).”

თანამედროვე ეტაპზე საქართველოს სახელმწიფო ორგანოებს

მიმოქცევაში გამოშვებული აქვთ ოთხი სახის სახელმწიფო ფასიანი ქაღალდი,
მათგან მხოლოდ ორი წარმოადგენს საქართველოს ფართო
საზოგადოებისათვის ინვესტირების ობიექტს. ესენია სახაზინო
ვალდებულებები და სახაზინო ობლიგაციები. სახელმწიფო ფასიან
ქაღალდებთან დაკავშირებული რეგულაცია 1997 წელს შემუშავდა. პირველი
ემისიები მოკლევადიანი - 7-დან 91-დღემდე ხანგრძლივობის ფასიანი
ქაღალდები იყო.

სახაზინო ვალდებულებათა გამოშვება, მათი ოდენობა და ვადიანობა

ფინანასთან სამინისტროს და ზოგადად, მთავრობის გადასაწყვეტია. ეს არის
ინსტრუმენტი, რომელსაც 3 პირდაპირი შედეგი გააჩნია:

 ჭარბი ლიკვიდური ქტივების სტერილიზაცია

 საბიუჯეტო დეფიციტის ფინანსირება
 ფასიანი ქაღალდების ბაზრის განვითარება

1997 წლის მეორე ნახევარში საქართველოს საფინანსო სისტემაში დამკვიდრდა

ფასიანი ქაღალდი მოკლევადიანი სახლემწიფო სახაზინო ვალდებულების
ფორმით, ხოლო 2006 წლიდან მას საშუალოვადიანი სახლემიწფო სახაზინო
ობლიგაცია დაემატა.

2018 წლის 31 დეკემბრის მდგომარეობით, საქართველოს ეროვნული ბანკი

ფლობდა 152 მლნ ლაირს ნომინალური ღირებულების სახელმწიფო
ობლიგაციებს, რომელიც წლის განმაცლობაში ღია ბაზრის ოპერაციებისათვს
არ გამოყენებულა. (იხ. წყარო [4]).

12
აღსანიშნავია, რომ ბაზარზე მიმოქცევაში მყოფი სახაზინო ფასიანი
ქაღალდების მოცულობა, ეკონომიკის ზომასთან შედარებით, ჯერ კიდევ
მცირეა. ბაზრის ლიკვიდობის გასაზრდელად მნიშნელოვანი ნაბიჯია 2018
წლიდან ბენჩმარკ ბოდნების გამოშვებების დაწყება და სახაზინო ფასიანი
ქაღალდების ემისიების გაზრდა, რამაც წესით ხელი უნდა შეუწყოს საგარე
ვალის აღებასთან დაკავშირებულ სავალუტო რისკების შემცირებას.

როგორც ცნობილია საშინაო ვალი მთლიანი სახელმწიფო ვალის

ნაწილია. სახელმწიფო თავიანთი ფუნქციების შესრულების პროცესში ხშირად
აღმოჩნდება ხოლმე ისეთ სიტუაციაში, როდესაც საკუთარი ფინანსური
სახსრები საკმარისი არ არის დასახული მიზნების და ამოცანების
განსხირციელებლად. ასეთ პირობებში, სახელმწიფო ხარჯებისა და ბიუჯეტის
დეფიციტის დასაფარავად იქმნება შიდა და უცხოური სესხების მოზიდვის
აუცილებლობა, რაც იწვევს სახელმწიფო ვალის წარმოშობას და ზრდას.
სახელმწიფო ვალის სწრაფი ზრდა, თანამედროვე საბაზრო ეკონომიკის
პირობებში, მსოფლიოს ბევრ ქვეყანაში მთავარ პრობლემად იქცა.

სახელმწიფოს მიერ ფასიანი ქაღალდების გამოშვების დროს, სხვა

მიზანთა შორის გამოირჩევა ქვეყანაში ფულის მასის რეგულირება,
ანტიინფლაციური ღონისძიებების გატარება, ეროვნულ ვალუტაზე
მოთხოვნის სტიმულირება და მისი გაცვლითი კურსის სტაბილურობის
ხელშეწყობა.

სახელმწიფო ფასიანი ქაღალდები ხელს უწყობს საბანკო სექტორს და

კერძო ინვესტორებს დააბანდონ თავიანთი თავისუფალი სახსრები,
მაქსიმალურად უსაფრთხოდ და ლიკვიდურად. აუქციონები ტარდება
ბლუმბერგის ელექტრონული სავაჭრო სისტემის გამოყენებით. მათი შეძენა
შეუძლია ნებისმიერ ფიზიკურ თუ იურიდიულ პირს - აუქციონში
მონაწილეობის მიღება შესაძლებელია საქართველოში მოქმედი კომერციული
ბანკების მეშვეობით.

საქართველოს სახელმწიფოს მიერ გამოშვებული ფასიანი ქაღალდი

არის ფინანსური ინსტრუმენტი, რომელიც გამოშვებულია თანხების
მოზიდვის მიზნით სახელმწიფოს სახელით საქართველოს ფინანსთა
სამინისტროს ან რომელიმე სხვა სახელმწიფო ორგანოს მიერ, მოკლევადიანი,
საშუალოვადიანი ან გრძელვადიანი, პროცენტიანი ან უპროცენტო სახით,
გამოსახული ეროვნული ან კონვერტირებადი ვალუტით.

13
დასკვნა

თანამედროვე ეტაპზე საქართველოს ერთ-ერთ ძირითად გრძელვადიან

პრიორიტეტს წარმოადგენს საბაზრო ეკონომიკაზე დაფუძნებული
ეკონომიკური ზრდის მდგრადი და მაღალი ტემპების მიღწევა, სადაც
მნიშვნელოვან როლი მიეკუთვნება სახელმწიფო ვალის რეგულირებას.

დღეს სახელმწიფო ვალი პრაქტიკულად ყველა ქვეყანაში მატულობს, რის

მიზეზადაც ბიუჯეტის დეფიციტის და საგადასახდელო ბალანსის უარყოფითი
სალდოს ზრდა ითვლება. სახელმწიფო ფასიანი ქაღალდები შეუცვლელი
ინსტრუმენტია ნებისმიერი ქვეყნის ფინანსური ბაზრის განვითარების საქმეში.

14
ლიტერატურა
1. ლამარა ქოქიაური - ინვესტირების საფუძვლები, 2001.
2. საქართველოს კანონი: „ფასიანი ქაღალდების ბაზრის შესახებ“
3. https://mof.ge/5147
4. https://openscience.ge/bitstream/1/622/1/samagistro%20babunashvili
%20tamari.pdf
5. https://www.nbg.gov.ge/index.php?m=611
6. https://www.nbg.gov.ge/uploads/publications/finedu_broshurebi/8.pdf

15