การใช้คาถามเป็นเทคนิคสาคัญในการเสาะแสวงหาความรู้ที่มีประสิทธิภาพ เป็นกลวิธีการสอนที่

ก่อให้เกิดการเรียนรู้ที่พัฒนาทักษะการคิด การตีความ การไตร่ตรอง การถ่ายทอดความคิด สามารถนาไปสู่การ

เปลี่ยนแปลงและปรับปรุงการจัดกระบวนการเรียนรู้ได้เป็นอย่างดี
การถามเป็นส่วนหนึ่งของกระบวนการเรียนรู้ ช่วยให้ผู้เรียนสร้างความรู้ ความเข้าใจ และพัฒนา
ความคิดใหม่ ๆ กระบวนการถามจะช่วยขยายทักษะการคิด ทาความเข้าใจให้กระจ่าง ได้ข้อมูลป้อนกลับทั้ง
ด้านการเรียนการสอน ก่อให้เกิดการทบทวน การเชื่อมโยงระหว่างความคิดต่าง ๆ ส่งเสริมความอยากรู้อยาก
เห็นและเกิดความท้าทาย

การสังเกต (Observation) วิธีการทางวิทยาศาสตร์มักจะเริ่มจากการสังเกตปรากฏการณ์ต่างๆ ที่

อยู่รอบๆ ตัวเรา เมื่อได้ข้อสังเกตบางอย่างที่เราสนใจจะทาให้ได้ สิ่งที่ตามมาคือ ปัญหา (Problem) เช่น การ
สังเกต ต้นหญ้าใต้ต้นไม้ใหญ่ หรือต้นหญ้าที่อยู่ใต้หลังคามักจะไม่งอกงาม ส่วนต้นหญ้าในบริเวณใกล้เคียงกันที่
ได้รับแสงเจริญงอกงามดี
 การตั้งปัญหา
"การตั้งปัญหานั้นสาคัญกว่าการแก้ปัญหา" เพราะ การตั้งปัญหาที่ดีและชัดเจนจะทาให้ผู้ตั้งปัญหาเกิด
ความเข้าใจและมองเห็นลู่ทางของการค้นหาคาตอบเพื่อแก้ปัญหาที่ตั้งขึ้น ดังนั้นจึงต้องหมั่นฝึกการสังเกตสิ่งที่
สังเกตนั้นเป็นอะไร? เกิดขึ้นเมื่อไร? เกิดขึ้นที่ไหน? เกิดขึ้นได้อย่างไร? ทาไมจึงเป็นเช่นนั้น?

"แสงแดดมีส่วนเกี่ยวข้องกับการเจริญงอกงามของต้นไม้หรือไม่"
"ต้นหญ้าที่อยู่ใต้ต้นไม้มักจะไม่งอกงาม ส่วนต้นหญ้าในบริเวณใกล้เคียงกันที่ได้รับแสงเจริญ
งอกงามดี"
"แบคทีเรียในจานเพาะเชื่อเจริญช้าไม่งอกงามถ้ามีราสีเขียวอยู่ในจานเพาะเชื้อนั้น"

ระดับของการตั้งคาถาม การตั้งคาถามมี 2 ระดับ คือ คาถามระดับพื้นฐาน และคาถามระดับสูง ซึ่งมี

รายละเอียดดังนี้
 1) คาถามระดับพื้นฐาน เป็นการถามความรู้ ความจา เป็นคาถามที่ใช้ความคิดทั่วไป หรือความคิด
ระดับต่า ใช้พื้นฐานความรู้เดิมหรือสิ่งที่ประจักษ์ในการตอบ เนื่องจากเป็นคาถามที่ฝึกให้เกิดความคล่องตัวใน
การตอบ คาถามในระดับนี้เป็นการประเมินความพร้อมของผู้เรียนก่อนเรียน วินิจฉัยจุดอ่อน – จุดแข็งและสรุป
เนื้อหาที่เรียนไปแล้ว คาถามระดับพื้นฐานได้แก่

1.1) คาถามให้สังเกต เป็นคาถามที่ให้ผู้เรียนคิดตอบจากการสังเกต เป็นคาถามที่ต้องการให้

ผู้เรียนใช้ประสาทสัมผัสทั้งห้าในการสืบค้นหา

คาตอบ คือ ใช้ตาดู มือสัมผัส จมูกดมกลิ่น ลิ้นชิมรส และหูฟังเสียง ตัวอย่างคาถาม เช่น

- เมื่อนักเรียนฟังเพลงนี้แล้วรู้สึกอย่างไร
- ภาพนี้มีลักษณะอย่างไร
- สารเคมีใน 2 บีกเกอร์ ต่างกันอย่างไร
- พื้นผิวของวัตถุเป็นอย่างไร

1.2) คาถามทบทวนความจา เป็นคาถามที่ใช้ทบทวนความรู้เดิมของผู้เรียน เพื่อใช้เชื่อมโยง

ไปสู่ความรู้ใหม่ก่อนเริ่มบทเรียน

ตัวอย่างคาถาม เช่น
- วันวิสาขบูชาตรงกับวันใด
- ดาวเคราะห์ดวงใดที่มีขนาดใหญ่ที่สุด
- ใครเป็นผู้แต่งเรื่องอิเหนา
- เมื่อเกิดอาการแพ้ยาควรโทรศัพท์ไปที่เบอร์ใด

1.3) คาถามที่ให้บอกความหมายหรือคาจากัดความ เป็นการถามความเข้าใจ โดยการให้

บอกความหมายของข้อมูลต่าง ๆ ตัวอย่างคาถาม เช่น
- คาว่าสิทธิมนุษยชนหมายความว่าอย่างไร
- ภาษีเงินได้บุคคลธรรมดา คืออะไร
- สถิติ (Statistics) หมายความว่าอย่างไร
- บอกความหมายของ Passive Voice
 1.4) คาถามบ่งชี้หรือระบุ เป็นคาถามที่ให้ผู้เรียนบ่งชี้หรือระบุคาตอบจากคาถามให้ถูกต้อง
ตัวอย่างคาถาม เช่น
- ประโยคที่ปรากฏบนกระดานประโยคใดบ้างที่เป็น Past Simple Tense
- คาใดต่อไปนี้เป็นคาควบกล้าไม่แท้
- ระบุชื่อสัตว์ที่มีกระดูกสันหลัง
- ประเทศใดบ้างที่เป็นสมาชิก APEC
2) คาถามระดับสูง เป็นการถามให้คิดค้น หมายถึง คาตอบที่ผู้เรียนตอบต้องใช้ความคิดซับซ้อนเป็น
การส่งเสริมความคิดสร้างสรรค์และกระตุ้นให้ผู้เรียนสามารถใช้สมองซีกซ้ายและซีกขวาในการคิดหาคาตอบ
โดยอาจใช้ความรู้หรือประสบการณ์เดิมมาเป็นพื้นฐานในการคิดและตอบคาถาม ตัวอย่างคาถามระดับสูงได้แก่
2.1) คาถามให้อธิบาย เป็นการถามโดยให้ผู้เรียนตีความหมาย ขยายความ โดยการให้
อธิบาย
แนวคิดของข้อมูลต่าง ๆ ตัวอย่างคาถาม เช่น

- เพราะเหตุใดใบไม้จึงมีสีเขียว
- นักเรียนควรมีบทบาทหน้าที่ในโรงเรียนอย่างไร
- ชาวพุทธที่ดีควรปฏิบัติตนอย่างไร
- นักเรียนจะปฏิบัติตนอย่างไรจึงจะทาให้ร่างกายแข็งแรง

2.2) คาถามให้เปรียบเทียบ เป็นการตั้งคาถามให้ผู้เรียนสามารถจาแนกความเหมือน –

ความแตกต่างของข้อมูลได้ ตัวอย่างคาถาม เช่น
- พืชใบเลี้ยงคู่ต่างจากพืชใบเลี้ยงเดี่ยวอย่างไร
- จงเปรียบเทียบวิถีชีวิตของคนไทยในภูมิภาคต่าง ๆ ของประเทศไทย
- DNA กับ RNA แตกต่างกันหรือไม่ อย่างไร
- สังคมเมืองกับสังคมชนบทเหมือนและต่างกันอย่างไร

2.3) คาถามให้วิเคราะห์ เป็นคาถามให้ผู้เรียนวิเคราะห์ แยกแยะปัญหา จัดหมวดหมู่

วิจารณ์แนวคิด หรือบอกความสัมพันธ์และเหตุผล ตัวอย่างคาถาม เช่น
- อะไรเป็นสาเหตุที่ทาให้เกิดภาวะโลกร้อน
- วัฒนธรรมแบ่งออกเป็นกี่ประเภท อะไรบ้าง
- สาเหตุใดที่ทาให้นางวันทองถูกประหารชีวิต
- การติดยาเสพติดของเยาวชนเกิดจากสาเหตุใด
 2.4) คาถามให้ยกตัวอย่าง เป็นการถามให้ผู้เรียนใช้ความสามารถในการคิด นามา
ยกตัวอย่าง ตัวอย่างคาถาม เช่น

- ร่างกายขับของเสียออกจากส่วนใดบ้าง
- ยกตัวอย่างการเคลื่อนที่แบบโปรเจกไตล์
- หินอัคนีสามารถนาไปใช้ประโยชน์ได้อย่างไรบ้าง
- อาหารคาวหวานในพระราชนิพนธ์กาพย์เห่ชมเครื่องคาวหวานได้แก่อะไรบ้าง

2.5) คาถามให้สรุป เป็นการใช้คาถามเมื่อจบบทเรียน เพื่อให้ทราบว่าผู้เรียนได้รับความรู้

หรือมีความก้าวหน้าในการเรียนมากน้อยเพียงใด และเป็นการช่วยเน้นย้าความรู้ที่ได้เรียนไปแล้ว ทา
ให้สามารถจดจาเนื้อหาได้ดียิ่งขึ้น ตัวอย่างคาถาม เช่น
- จงสรุปเหตุผลที่ทาให้พระเจ้าตากสินทรงย้ายเมืองหลวง
- เมื่อนักเรียนอ่านบทความเรื่องนี้แล้วนักเรียนได้ข้อคิดอะไรบ้าง
- จงสรุปแนวทางในการอนุรักษ์ทรัพยากรน้าเพื่อให้เกิดคุณค่าสูงสุด
- จงสรุปขั้นตอนการทาผ้าบาติค

2.6) คาถามเพื่อให้ประเมินและเลือกทางเลือก เป็นการใช้คาถามที่ให้ผู้เรียนเปรียบเทียบ

หรือใช้วิจารณญาณในการตัดสินใจเลือกทางเลือกที่หลากหลาย ตัวอย่างคาถามเช่น
- การว่ายน้ากับการวิ่งเหยาะ อย่างไหนเป็นการออกกาลังกายที่ดีกว่ากัน เพราะเหตุใด
- ระหว่างน้าอัดลมกับนมอย่างไหนมีประโยชน์ต่อร่างกายมากกว่ากัน เพราะเหตุใด
- ดินร่วนดินทรายและดินเหนียวดินชนิดใดเหมาะแก่การปลูกมะม่วงมากกว่ากัน
เพราะเหตุใด

2.7) คาถามให้ประยุกต์ เป็นการถามให้ผู้เรียนใช้พื้นฐานความรู้เดิมที่มีอยู่มาประยุกต์ใช้ใน

สถานการณ์ใหม่หรือในชีวิตประจาวัน ตัวอย่างคาถามเช่น
- นักเรียนมีวิธีการประหยัดพลังงานอย่างไรบ้าง
- เมื่อนักเรียนเห็นเพื่อนในห้องขาแพลง นักเรียนจะทาการปฐมพยาบาลอย่างไร
- นักเรียนนาปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพียงไปประยุกต์ใช้ในการดาเนินชีวิต
ประจาวันอย่างไรบ้าง
- นักเรียนจะทาการส่งข้อความผ่านทางอีเมลล์ได้อย่างไร
 2.8) คาถามให้สร้างหรือคิดค้นสิ่งใหม่ ๆ หรือผลิตผลใหม่ ๆ เป็นลักษณะการถามให้ผู้เรียน
คิดสร้างสรรค์ผลงานใหม่ ๆ ที่ไม่ซ้ากับผู้อื่นหรือที่มีอยู่แล้ว ตัวอย่างคาถาม เช่น

- กระดาษหนังสือพิมพ์ที่ไม่ใช้แล้ว สามารถนาไปประดิษฐ์ของเล่นอะไรได้บ้าง
- กล่องหรือลังไม้เก่า ๆ สามารถดัดแปลงกลับไปใช้ให้เกิดประโยชน์ได้อย่างไร
- เสื้อผ้าที่ไม่ใช้แล้ว นักเรียนจะนาไปดัดแปลงเป็นสิ่งใดเพื่อให้เกิดประโยชน์
- นักเรียนจะนากระดาษที่ใช้เพียงหน้าเดียวมาประดิษฐ์เป็นสิ่งใดบ้าง

สรุป การตั้งคาถามระดับสูงจะทาให้ผู้เรียนเกิดทักษะการคิดระดับสูง และ

เป็นคนมีเหตุผล ผู้เรียนไม่เพียงแต่จดจาความรู้ ข้อเท็จจริงได้อย่างเดียวแต่
สามารถนาความรู้ไปใช้ในการแก้ปญ ั หา วิเคราะห์ และประเมินสิ่งที่ถามได้
นอกจากนี้ยังช่วยให้ผู้เรียนเข้าใจสาระสาคัญของเรื่องราวที่เรียนได้อย่างถูกต้อง
และกระตุ้นให้ผู้เรียนค้นหาข้อมูลมาตอบคาถามด้วยตนเอง การตอบคาถาม
ระดับสูง ผู้สอนต้องให้เวลาผู้เรียนในการคิดหาคาตอบเป็นเวลามากกว่าการ
ตอบคาถามระดับพื้นฐาน เพราะผู้เรียนต้องใช้เวลาในการคิดวิเคราะห์อย่างลึกซึ้ง
และมีวิจารณญาณในการตอบคาถาม ความผิดพลาดอย่างหนึ่งของการตั้งคาถาม
คือ การถามแล้วต้องการคาตอบในทันทีโดยไม่ให้เวลาผู้เรียนในการคิดหาคาตอบ