Kabanata I

PANIMULA

Ang Suliranin at ang Kaligiran nito

Ang mga bansa ay nagtataglay ng sariling wika,katangian, paniniwala,

tradisyon, at iba pa na naglalarawan ng kanilang sariling identidad, tanging

pagkabansa at pagkatao. Ang lahat ng ito ay nasasalamin sa kanilang

panitikan, pasalita man o pasulat. Ang Pilipinas ay gayun din. Nakikilala ang

pagka- Pilipino ng bansang ito sa pamamagitan ng sarili nitong panitikan ̶

ang panitikang Filipino, na binubuo ng mga akdang hindi lang nakasulat sa

wikang Tagalog kundi maging sa mga katutubong wika gaya ng Ilokano,

Cebuano, Hiligaynon at iba pa. Ang mga katutubo ang siyang kinikilalang

pinagmulan ng lahing Pilipino bago pa tayo pasukin ng mga dayuhan at

nagkaroon ng salinlahi sa ating Perlas ng Sinilangan. Ngunit marami na sa

atin ang nabubulag sa mga impluwensiya na dala ng mga dayuhan. Hindi

man natin napapansin pero hindi mawawala ang katotohanan na mas

nahuhumaling tayo sa mga banyaga gaya na lamang ng panonood ng mga

K-drama, pakikinig ng mga awiting galing sa ibang bansa, pagsuot ng mga

damit na malayo sa kasuotan ng mga kababaihan noon, at pagtangkilik sa

mga pagkaing instant.

Hindi lamang riyan makikita ang impluwensiya ng mga banyaga.

Bilang guro at kasalukuyang nagtuturo ng asignaturang Filipino sa Upper

Klinan National High School. Kapag tinatalakay ko na ang panitikan, ang

1
mga halimbawa na ibinibigay ng mga estudyante ay pawang nagmula sa

ibang bansa. Ang bansang Pilipinas ay mayaman sa panitikan bago pa man

tayo sakupin ng mga dayuhan, ngunit nawawalan na ito ng saysay sapagkat

hindi ito binibigyang- pansin ng mga makabagong kabataan. Noon pa man,

tinatanong ko na ang aking sarili, “ano ba ang nasa pandayuhang panitikan

na wala sa panitikang Filipino?” Isa sa mga posibleng sagot ay ang language

barrier. Hindi natin lubos nauunawaan ang mga panitikang Filipino lalong lalo

na kapag nagmula ito sa iba’t ibang rehiyon at gumagamit ng katutubong

wika kaya naibabaling natin ang ating atensyon sa pagbabasa ng mga

pandayuhang panitikan na gumagamit ng unibersal na wika. Kung

papansinin natin, maraming mga pandayuhang akdang panitikan ang

naisasalin sa wikang Filipino kumpara sa mga panitikang nagmula sa iba’t

ibang rehiyon at kadalasan ginagamit rin ang mga ito sa pagtuturo sa

paaralan.

Isa pang posibleng sagot ay modernisasyon. Ang modernisasyon na

ito ang nagluwal sa makabagong paraan- internet, upang tayo ay mapalapit

sa ibayong dagat. Dahil din dito, lumilitaw ang iba’t ibang applications gaya

ng facebook, twitter, tiktok, youtube at iba pa na kung saan inihahayag natin

ang ating damdamin, saloobin, opinyon, mga karanasan, at sariling pananaw

sa buhay. Bunga nito, lumalawak ang ating mundo at ang ating karanasan

na kasangkapan natin upang tayo ay makapagsulat ng isang akda. Dahil din

sa modernisasyon, umunlad ang ating teknolohiya. Kung dati, gumagamit

2
lang tayo ng radyo at telebisyon upang makakuha ng mga mahahalagang

impormasyon, ngayon, isang click lang sa cellphone o computer ay agad-

agad nating nakukuha ang mga impormasyong gusto nating malaman.

May mga manunulat na nagmula sa iba’t ibang rehiyon ng bansa na

nagnanais na maibahagi ang kanilang kultura sa pamamagitan ng

pagsusulat ng dula, maikling kwento, tula, sanaysay, nobela, awit, at iba pa,

ngunit kung minsan may mga balakid na humahadlang kung paano

maiparating ang mga mensaheng nakapaloob sa akda lalong lalo na kapag

ito ay nagmula sa iba’t ibang rehiyon at ang gamit ay ang bernakular na

lenggwahe. Dahil dito, tatangkain kong isalin ang panrehiyong panitikan

partikular na ang dramang Hiligaynon na karaniwan nating napakikinggan sa

radyo upang ipaalam ang yamang kultura nito sa mga mambabasa at upang

iparating ang kahalagahan ng pagtangkilik ng sariling panitikan na siyang

naghuhugis sa pagkatao at pagkalahi ng isang bansa. Pagkatapos kong

maisalin ang mga dramang makakalap ay susuriin ko ang mga ito gamit ang

pagdulog imahismo at semiotiko. Sa panunuring ito, sisikapin kong

mabigyang halaga ang panitikan sa pamamagitan ng paglalarawan sa mga

nakatagong imaheng may kahulugan na nakapaloob sa bawat akda.

Base rin sa aking ginawang pagsisiyasat, napag-alaman kong

kakaunti pa lang ang sumasalin at sumusuri sa mga panitikang Hiligaynon na

ibini-brodkast sa radyo sa rehiyon XII. Ito ang nag-udyok sa akin upang

gawin ang pag-aaral na ito. Ito rin ay maaaring tugon sa konstitusyon ng

3
1987, sa Artikulo XIV, Sek.9 na nagtadhana na “dapat magtatag ang

Kongreso ng isang Komisyon ng Wikang Pambansa na binubuo ng mga

kinatawan ng iba’t ibang rehiyon at mga disiplina na magsasagawa, mag-

uugnay, at magtataguyod ng mga pananaliksik sa Filipino at iba pang mga

wika para sa kanilang pagpapaunlad, pagpapalaganap, at pagpapanatili.”

Layunin ng Pag-aaral

Ang pag-aaral ng panitikan ay may layuning makagising ng damdamin

ng mga mambabasa batay sa kanilang paniniwala at pananaw sa buhay at

upang mapalawak ang kanilang kaalaman tungkol sa ibang tao at patuloy na

madaragdagan pa ang pagkaunawa at kawilihan sa pagbasa at pagsuri nito.

Ang ginawa kong pananaliksik ay naglayong malikom ang mga dramang

Hiligaynon na karaniwang napakikinggan sa radyo na naeere sa rehiyon XII.

Tinangka ko na maisalin ang mga ito upang lubos kong maintindihan ang

daloy ng kwento at tinukoy ko rin ang mga imahe na nakapaloob sa bawat

akda upang mabigyang- linaw ang tunay na kahulugan ng mga ito.

Paglalahad ng Suliranin

Pinagsikapan kong mabigyang kasagutan ang mga sumusunod na

katanungan:

4
 1. Ano-ano ang mga dramang hiligaynon na karaniwang

napakikinggan sa radyo?

2. Ano-ano ang mga imaheng mahuhugot sa mga dramang

Hiligaynon?

3. Sa paanong paraan sinasalamin ng mga imahe ang kulturang

Hiligaynon?

Teoritikal Lens

Magiging matagumpay ang isang pag-aaral kapag may katulong na

mga teorya na siyang gagamiting gabay upang makamit ang minimithi ng

mananaliksik. Isasalig ko sa Teoryang Imahismo ang aking pag-aaral. Ang

imahismo ay tumutukoy sa mga larawang nakapaloob sa isang akda.

Nabigyan ng tiyak at malinaw na kahulugan o paliwanag ang mga kaisipan at

diwang nais ipabatid ng makata sa pamamagitan ng mga larawan. At upang

mapalitaw nang malinaw ang larawan sa akda, ang isang may-akda ay

gumagamit ng angkop na salita o pahayag, maaaring sa paraang tahas. Ang

imahismo ay isang kilusang pampanitikan na lumaganap mula 1912

hanggang 1927. Marka sa pagsusulat ng mga imahista ang pagsulat ng

maikling tula, paggamit ng ordinaryong wika, at ang eksaktong salita para sa

tinutukoy. Kinakalaban nila ang sentimentalidad o labis na emosyon sa mga

5
tekstong poetiko. Sa halip, pinapaboran nila ang paggamit ng kongreto at

malinaw na paglalarawan (Pangkalinawan, 2009).

Ang imahe o imagery ay tumutukoy sa larawan o deskripsyon na may

layong bumuo ng biswalisasyon ng tauhan sa isipan ng mga mambabasa.

Ang mga ito ay nilalapatan ng analohiyang bunsod ng imahinasyon na

magbibigay ng implikasyon sa kwento na labas sa literal na limitasyon ng

paglalarawan (Norton, 2000). Ibig sabihin, higit na mauunawaan ang

damdamin at kaisipan ng akda kapag gumagamit ng imahe kaysa

gumagamit lamang ng karaniwang salita.

Ang pananaw imahismo ay unang pinasimulan ni Ezra Pound (1914)

na naniniwala na sa pagsusulat ng tula, importanteng sangkap ang obhetibo

at eksaktong paglalarawan sa mga imahen. Ang layunin ng imahismong

paniniwala ay ang paggamit ng obhetibo at eksaktong paglalarawan sa

pagtula. Ipinapalaganap din ng paniniwalang ito ang karapatan ng manunulat

na magsulat ng kahit tungkol sa anong temang naisin niya. Nais din ng

imahismong paniniwala na magsulat sa makabagong ritmo at iwasan na ang

paggamit ng mga klitse, mga kasabihan o linyang madalas na marinig o

gasgas na dahil parating ginagamit. Naniniwala ang imahismong pananaw

na kailangang gumamit ng lenggwaheng komon sa lahat na hindi

masyadong eksakto subalit hindi rin masyadong maligoy (Batugas, 2005).

Ang pananaw na ito ay isang pamamalagay na kinakailangang

gumamit ng konkreto, matipid at maingat na mga salita upang makabuo ng

6
konkreto ring imahen. Tinutulan dito ang labis na paggamit ng mga

simbolismo na maaari lamang makalito sa mga mambabasa. Mas maigi na

gumamit ng mga imahen na naglalantad ng tunay na kaisipang inihahayag

sa akda (Santos & Tayag, 2011).

Sa imahismo ay sinisikap na mabigyang-halaga ang buhay sa

pamamagitan ng paglalarawan ng mga nakatagong larawang-diwa na may

kahulugan. Sa pamamagitan ng angkop na wika ay nakalilikha ng maayos na

imahe at naipapahayag ang hindi makontrol na simbuyo ng damdamin. Ang

imahismo ay sining na ipinakikita sa pamamagitan ng talino, damdamin at

karanasan. Katotohanan, kabutihan at kagandahan ng buhay ̶ ito ang mga

kaisipang nais ipahayag ng panunuring imahismo sa pamamagitan ng

maayos at angkop na pagpapahayag upang maging obhetibo ang malayang

pag-iisip sa paglalarawan ng damdamin gaya ng saya, lungkot, pighati sa

buhay o kaya’y masalimuot na karanasan sa buhay (Magracia, Hufana,

Santos, Brown, Manabilang, Real at Asmawil, 2005).

Magiging sandigan ko rin ang teoryang semiotiko ni Charles Sanders

Pierce (1991) na nakapokus sa paglilinaw ng ating pag-iisip tungkol sa

kahulugan o katuturan ng ating mga senyas (signs). Ang senyas ay

tumutukoy sa anumang bagay katulad ng salita, imahe, icon, at iba pa. Ang

semiotika ay isang pormal at normatibong agham na kasangkot sa

paghahanap ng katotohanang maisisiwalat sa pamamagitan ng senyas,

tanda, o hudyat. Hinahanap nito ang mga esensiyal na kondisyon sa

7
paggamit ng senyas. May tatlong sangay ito: gramatikang semiotika na

sumusuri sa kung paano naituturing ang anumang bagay bilang senyas;

lohikang kritikal na naglalahad ng pamantayan kung paano natutuklasan ang

katotohanan sa hinuhang bunga ng senyas; at retorikang unibersal hinggil sa

pagtakda ng kondisyon sa komunikasyon at pag-unlad ng senyas. (Parret

1994; De Waal at Skowronski 2012)

Ayon naman kay Saussure (1974) ang semiolohiya ay pag-aaral ng

senyas bilang sikolohiyang bagay. Sapagkat ang pagsudlong ng senyas

(signifier) at ideya (signified) ay kumbensiyonal na praktika sa lipunan,

nakahilig siya sa sikolohiyang panlipunan at sosyolohiya; hindi sa lohika.

Hindi niya saklaw ang mga senyas o hudyat na natural o hindi likha ng tao.

Kay Peirce (1991), ang semiotika ay isang organo o makinarya ng pagsusuri

na mailalapat sa maraming disiplina na makapagdudulot ng mabisang

prinsipyo sa pananaliksik sa anumang siyensiya. Hindi dapat paghaluin ang

pormal o lohikal na semiotika ni Peirce (1991) sa eskematikong semiolohiya

ni Saussure (1974), upang makaiwas sa nominalismo at relatibismo na

walang kahihinatnan kundi mapagsariling pagsasapantaha.

Kahalagahan ng Pag-aaral

Ang pag-aaral na ito ay mahalagang kadluan ng mga kaalaman upang

8
magsilbing batayan sa pagreserba at pagkilala sa mga panitikang

panrehiyon at pagpapaunlad ng panitikang Filipino, kaya ang mga

matutuklasan sa gagawing pagsisiyasat ay napakahalaga sa Departamento

ng Edukasyon. Ang pagsusuri ng mga panitikan ay maaaring paghanguan

ng mga ideya upang mas mapaunlad at mapahalagahan ang mga rehiyunal

na akda. Ang mga akda naman na maisasalin ay maaaring gamitin ng

departamento bilang instruksyunal na kagamitang pampagtuturo o lunsaran

para sa mga aklat at teksbuk ng mga mag-aaral.

Ang malilikom at masasalin na akda ay maaaring gamitin ng mga

Guro bilang lunsaran sa pagtuturo ng asignaturang Filipino at Ingles. Sa

pamamagitan ng kanilang mahusay na pamatnubay, mas lalong malilinang

ang pagiging mahiligin sa pagbabasa ng mga mag-aaral. Mahalaga rin ito

upang magkaroon sila ng sapat na kaalaman tungkol sa mga dramang

Hiligaynon at mas mapaintindi nilang mabuti sa mga mag-aaral na mas

mainam na tangkilikin ang sariling panitikan kumpara sa panitikang dayuhan

dahil lumilinang ito sa kakanyahan bilang tunay na Pilipino.

Makatutulong din sa mga Mag-aaral ang gagawin kong pananaliksik

para mas mauunawaan at mapahahalagahan nila lalo na kapag ang mga

mag-aaral ay mga Ilonggo, ang kanilang natatanging literatura at magbibigay

ito ng daan na hindi nila makalimutan ang kanilang kultura. Maaari rin nila

itong gamitin bilang sanggunian sa anumang mga gawaing pananaliksik sa

klase. Maka-aambag ito upang matalos nila ang sariling galing ng lahi na

9
pwedeng kapantay o higit pa sa mga dayuhang sa kasalukuyan ay mas

lalong tinatangkilik ng bayan.

Napatunayan na ang panitikan ang nagsisilbing salamin ng kultura ng

isang pangkat ng tao. Mahalaga ang pag-aaral na ito upang magkaroon ng

kaalaman ang mga Mambabasa sa kultura ng mga Ilonggo sa

pamamagitan ng kanilang panitikan. Mahalaga rin ito upang mapagtanto nila

na mas mabuting tangkilikin ang sariling panitikan at mapatunayan kung

gaano kayaman ang kulturang kinabibilangan.

Mahalaga rin ang pag-aaral na ito sa iba pang Mananaliksik dahil

maaaring mahikayat silang pag-aralan ang mga panitikan ng iba pang tribu

sa Pilipinas. Mahalaga rin ito upang patuloy silang tumuklas ng mga

kaalamang bumabalot sa panitikan ng iba’t ibang tribu sa Pilipinas na

maaaring maging daan upang umunlad ang panitikang Filipino. Ito ay

maaaring gawing batayan sa iba pang pananaliksik na gagawin sa

hinaharap.

Saklaw at Limitasyon

Ang pag-aaral na ito ay sumasaklaw lamang sa pagkolekta at pagsuri

ng limang dramang Hiligaynon na karaniwang napakikinggan sa radyo na

naeere sa rehiyon XII. Kabilang din dito ang pagsasalin at paglalarawan sa

mga imaheng nakapaloob sa mga nakalap na mga dramang Hiligaynon.

10
Organisasyon ng Pag-aaral

Inilahad sa pag-aaral na ito ang kabuuang konteksto ng pananaliksik.

Ang Kabanata 1 ay naglalahad ng kaligiran ng pag-aaral. Ipinapakita

rito ang kahalagahan ng pagtangkilik ng sariling panitikan partikular na sa

panitikang Hiligaynon. Isiniwalat din dito ang unti- unting pagbabago ng mga

tao dala ng impluwensiya ng dayuhan. Tinukoy sa kabanatang ito ang

panimula, layunin ng pag-aaral, katanungan sa pananaliksik, teoritikal lens at

kahalagahan ng pag-aaral. Ang mga katotohanang ito ay magbibigay ng

isang malinaw na larawan kung bakit mahalaga ang pag-aaral na ito.

Ang Kabanata 2 ay bumabalangkas sa kaugnay na pag-aaral at

literatura. Susuriin dito ang mga katutubong panitikan partikular na sa mga

dramang Hiligaynon at ang kahalagahan sa pagtangkilik ng sariling panitikan

tungo sa pagpapayaman at pagpapanatili ng kulturang Pilipino.

Ang Kabanata 3 ay nagpapaliwanag ng disenyo ng pananaliksik,

datos sa pananaliksik, pagkalap ng datos, pag-analisa ng mga datos,

pagtiwala, tungkulin ng mananaliksik, gayundin ang konsiderasyong etikal.

11
 Kabanata II

MGA KAUGNAY NA LITERATURA AT PAG-AARAL

Ako ay nangalap ng mga literatura at mga pag-aaral na may

kaugnayan sa aking gagawing pag-aaral upang ito ay maging

makatotohanan at makabuluhan.

Katangian at Anyo ng Panitikan

Ang panitikan ay talaan ng buhay sapagkat dito nailalahad ng tao ang

kanyang kaisipan at damdamin. Nailalarawan nang tapat, tunay at totoo ang

takbo ng mga pangyayari na nagaganap sa panahon ng kanyang pag-unlad.

Napangatwiranan ang kanyang mga karanasan, gaya ng pagkatakot,

pagkabigo, at pagtagumpay. Nabibigyan ng katuturan ang kanyang sariling

kahalagahan ayon na rin sa sariling teorya at tradisyon ng lipunang kanyang

ginagalawan at bayang tinubuan. Dito niya napupuna, nasusuri,

napapahalagahan ang katotohanan, kagandahan at kabutihan ng lahat na

nakapaligid sa kanya, ng buhay mismo at mamuhay sa daigdig, at kung hindi

man, kapagdaka’y kabaliktaran ng mga ito ang kanyang masusumpungan.

Sa madaling sabi, ang kulay ng kanyang buhay, buhay ng kanyang daigdig,

12
at ang daigdig ng kanyang kinabibilangan at pinapangarap ay malikhain

niyang naisisiwalat sa talaang ito na tinatawag na panitikan (Arrogante,

2004).

Ang kultura at pagkalahi ng bawat bansa ay nakikilala sa

pamamagitan ng panitikan. Kung natural lamang sa bawat tao na magkaroon

ng sariling wika, natural lamang din na magkaroon ng sariling panitikan. Ang

panitikan ay nagsasalamin sa tangi at tunay na sarili ng isang pangkat-

pagkatao, pagkalahi, at pagkabansa (Arrogante, 2007).

Ayon kay Dinglasan (2005), ang panitikan ay isang sining sa maayos

at makahulugang pagpapahayag ng damdamin ng tao, pasalita man o

pasulat hinggil sa bagay- bagay na may kaugnayan sa kanyang sarili o sa

pakikitungo niya sa kapwa. Ito ay matapat sa muling paglikha ng buhay sa

isang masining na paraan. Ang panitikan ang tinig at diwang naglalarawan

ng mga pangyayaring nagaganap sa sinapupunan ng sambayanan.

Ayon kay Tumangan (1998), may dalawang uri ng akdang

pampanitikan. Ang mga ito ay prosa o tuluyan at patula. Ang prosa ay ang

malayang pagbuo ng mga salita sa karaniwang takbo ng pangungusap. Ang

mga halimbawa nito ay maikling kwento, nobela, sanaysay, talambuhay,

pabula, alamat at talumpati. Samantala, ang akdang patula naman ay

binubuo ng mga pahayag na may sukat at tugma, sa tradisyunal na

pagkakasulat nito. Ang mga halimbawa nito ay soneto, oda, liriko at korido.

13
 Ayon kay Pena (2014) ang identidad ng isang bansa ay nakilala sa

pamamagitan ng panitikan at ang bawat bansa ay nagtataglay ng sariling

wika, paniniwala, tradisyon at iba pang katangiang naglalarawan ng kanyang

sariling identidad, pagkatao at pagkabansang sasalamin sa kanyang

panitikan. Sinang- ayunan ito nina Magracia et.al (2005) at sinabing ang

panitikan ay larawan ng buhay. Itinuturing itong salamin ng lipunan, dito mo

makikita’t matutunghayan ang kalakaran ng buhay at katotohanan.

Isa sa mga uri ng panitikan ang dula o drama na mabisang

kasangkapan sa paglalarawan ng mga kaganapan sa buhay ng isang

partikular na lipunan. Ito ay isang kathang pampanitikan na may sariling

kaanyuan at kakanyahan.

Dula o Drama

Ang dula o drama ay isang pampanitikang panggagaya sa buhay

upang maipamalas sa entablado o tanghalan. Nailaalarawan nito ang buhay

ng tao na maaaring malungkot, masaya, mapagbiro, masalimuot, at iba pa

(Arrogante, 1991). Samakatuwid, ang dula ay isang paglalarawan ng

katotohanan ng buhay ng tao sa tulong ng usapan at kilos ng mga tauhan, at

magbigay- aliw o magturo ng aral sa mga manonood. Kagaya ng makikling

kwento, marami ring uri ang dula, ito ang mga sumusunod: komedya,

trahedya, melodrama, tragikomedya, parsa, parodya, proberbyo at iba pa.

14
 Ang komedya ay nagtataglay ng kwentong katawa- tawa, may temang

magaan sa loob at ang bida ang laging nagwawagi sa wakas. Kabaliktaran

naman nito ang trahedya. Ang trahedya ay nagtataglay ng temang

nakapagpapasama ng loob sa mga manonood dahil sa matinding pagkabigo

ng pangunahing tauhan kaya malungkot ang katapussan nito. Binibigyang-

diin naman ng melodrama ang malulungkot at masalimuot na bahagi ng

buhay ng pangunahing tauhan sa pamamagitan ng eksaheradang eksena

(Ulit, Perdido, Nicolas, Navarro, Quinto, Ullero at Laluan, 1998).

Tragikomedya naman ang tawag sa dulang pinaghalo ang

katatawanan at kasawian, ito ay kadalasang nagtatapos na malungkot dahil

namamatay ang bida. Parsa ang tawag sa pulos katatawanan kahit walang

kabuluhan ang kwento. Ang panggagaya ng mga tauhan sa mga kilalang tao

ay nauuri bilang parodya. Ang dulang ibinabatay sa mga palasak na

salawikan na siyang iniikutan ng kwento ng dula upang magsilbing patnubay

ng mga manonood sa kanilang buhay ay tinatawag na proberbyo (Ulit et al.,

1998).

Nagsimula ang dula bago pa tayo sinakop ng mga dayuhan.

Sinasabing nag-ugat ito sa anyo ng ritwal, sayaw at awit (Ulit et al., 1998).

Ang mga ito ay isinasagawa ng ating mga ninuno sa tuwing may mga

seremonyas at kadalasang itinatanghal sa tabing ilog o dagat, sa harapan ng

kanilang bahay, sa ilalim ng punongkahoy o saan mang lugar na maaaring

pagtanghalan.

15
 Isa sa mga sinaunang dula ay ang mga awiting bayan. Ang mga ito ay

nasa anyong patula ngunit inaawit at nagpapahayag ng damdamin at kilos

kaya tinuturing itong pinag- ugatan ng dulang Pilipino. Ang katutubong sayaw

ay itinuturing ding pinag- ugatan ng mga sinaunang anyo ng dula na

kadalasang itinatanghal sa seremonyas ng mga katutubo. Ayon kay

Cassanova (1994) ang mga sumusunod ay itinuturing ding halimbawa ng

dula sa panahon ng ating mga ninuno: bilak o isang pagtatalong paawit na

ginagampanan ng dalawang babae o lalaki; balak na naglalarawan sa

pagsusuyuan ng dalaga at binata sa pamamagitan ng pag- awit; pamanhikan

o pagdalaw ng mga magulang ng binata sa bahay ng magiging nobya upang

hilingin ang kamay nito sa kanyang mga magulang; at dung- aw ng mga

Ilokano na isang uri ng tulang binibigkas nang paawit at nagpapahayag ng

pagdadalamhati ng naulila sa harap ng bangkay. Sa pamamagitan ng mga

ito, nakikilala ang kanilang mga ugali, pang- araw- araw na buhay, tradisyon,

paniniwala, pananampalataya at iba pa. Matutunghayan natin ang mga ito

kapag gagalugarin natin ang mga panitikang panrehiyon

Rehiyunal na Panitikan

Ang mga katutubo ang kinikilalang pinagmulan ng lahing Pilipino bago

pa tayo pasukin ng mga dayuhan. Sila rin ang nagsimulang humugis sa ating

panitikang Filipino. Sinabi ni Pacete (2016) na bago pa man tayo nasakop ng

16
mga dayuhan ay mayroon na tayong dula. Sinasabing ang mga dula ay

totoong mapaglarawan sa pag-uugali ng mga Pilipino. Ilan sa mga dulang

naging patok bago pa man dumating ang mga kastila ay sayaw na naging

libangan nila, at ritwal o seremonyas na naglalarawan sa kanilang

pananampalataya at pagpaparangal sa kani-kanilang ninuno o bayani. Sa

panahon ng Kastila ay mangyari pang ang mga dula ay nagpakilala rin ng

pagsanib sa ugaling Pilipino sa diwang Kastila.

Naging sentro naman ng talakayan ng Unyon ng mga Manunulat sa

Pilipinas (UMPIL) ang gampanin ng mga rehiyunal na panitikan sa

pagpapayabong ng pambansang panitikan. Ayon kay Rosario Lucero (1991),

malaki ang naitulong ng pagtuklas ng mga manunulat sa mga rehiyunal na

panitikan na siyang bumubuo sa malaking bahagi ng identidad ng bansa.

Dagdag pa ni Hosillos (2006) may interaktibong relasyon ang panrehiyong

panitikan at pambansang panitikan kaya nabuo niya ang isang teoryang

Interactive Vernacular- National Literature. Aniya, “Interactive Vernacular-

National Literature offers a theory / method on the interaction between a

regional vernacular and a national literature for the mutual enrichment of

their nature and function without loss of identity and individuality of the

vernacular." Naniniwala si Hosillos na kahit anong uring akda pa ito, ito ay

may malaking kontribusyon sa paglago ng panitikang Filipino. Kabilang ang

mga Ilonggo sa mga aktibong nagsusulat ng mga akda upang makabahagi

sa pag-unlad ng panitikang Filipino.

17
Ang mga Ilonggo

Ang mga Ilonggo ay kadalasang naninirahan sa probinsiya ng

Iloilo, Capiz, Guimaras at Negros Occidental kadalasan tinatawag na Ilong-

Ilongganon, mga bihasa sa pagsasalita ng Hiligaynon. Ang terminong

Ilonggo ay nagmula sa salitang Pilipino- Espanyol na “irong- irong” na ang

ibig sabihin ay kawangis ng ilong. Irong- irong din ang pangalan ng maliit na

isla na matatagpuan sa gitna ng ilog ng Batiano na kung saan dumadaloy ito

sa munting lungsod ng Oton, Iloilo patungong karagatan (slideshare.com).

Hiligaynon naman ang lenggwaheng ginagamit ng mga Ilonggo ngunit

may iba na napapagkamalang ang Ilonggo ay tumutukoy sa tao at sa wikang

ginagamit. Pinapahalagahan naman ng mga Ilonggo ang mabuting samahan

ng pamilya kung saan bawat kasapi nito ay nagtutulungan at nagkakaisa sa

pagpapanatili ng magandang samahan. Mayroon din silang iba’t ibang

paniniwala gaya ng paniniwala sa mga kababalaghan, sa aswang, sa

dwende at kapre. Ang mga masasamang dulot ng mga ito ay inilalapit nila

sa mga albularyo (Pamposa, 2019).

Bukod sa mga nabanggit na mga katangian ng mga Ilonggo, mas

makikilala natin sila at matutunghayan natin ang yaman ng kanilang kultura

sa pamamagitan ng pagbabasa ng kanilang panitikan. Ang panitikan ang

siyang sinasabing refleksyon ng kultura ng isang bayan.

18
Ang Hiligaynon Bilang Pangrehiyunal na Panitikan

Ang Hiligaynon ay isang wikang Austronesian at pang-apat sa mga

pangunahing wika ng Pilipinas. Tinatayang mayroong limang milyong Pilipino

ang nagsasalita ng Hiligaynon. Tinatawag din itong Ilonggo, Kawayan at Kari

(www.mustgo.com/worldlanguages/hiligaynon/). Ito ang wikang ginagamit sa

Iloilo at Negros Occidental, ang pinakamaunlad na mga lalawigan sa

Kanlurang Visayas. Hiligaynon ang kasalukuyang “lingua franca” ng rehiyon,

ito kasi ang wikang may pinakamaraming gumagamit o nakakaintindi.

Nangangahulugang “umagos o paagusin” ang salitang ugat ng Hiligaynon na

“ilig” sa kadahilanang: (a) patungkol ito sa tubig na bumabalot sa buong isla;

at, sa (b) sinasabing sinaunang trabaho ng mga katutubo roon: ang

pagpapa-agos ng mga kawayan sa ilog upang ipagbili. Dahil sa ang Iloilo ay

matagal nang kinikilalang sentro ng kalakalan sa Visayas, dumating ang

panahong ang mga mangangalakal na intsik ay nakapag-asawa na ng mga

katutubong Filipina at doon na nanirahan. Hindi naiwasang

maimpluwensyahan ng mga intsik ang wikang gamit doon. Gayon din ang

pangyayari nang dumating na ang mga Espanyol. Dahil sa may kahirapan

silang bigkasin ang ibang katutubong salita, ginawan nila ng pagbabago ang

wikang Hiligaynon. Ang kasalukuyang Hiligaynon ang naging bunga nito.

Patuloy pa rin ang pag-unlad ng panitikang Hiligaynon, bagaman hindi

19
maikakailang westernisasyon ang isa sa mga isyung kinakaharap, hindi

lamang sa Kanlurang Visayas, kundi sa buong Pilipinas ( www.sesura.com).

Isang dahilan kung bakit mahirap intindihin at unawain ang panitikan

ng iba’t ibang rehiyon sa Pilipinas ay dahil limitado lamang ang kaalaman

natin tungkol sa mga rehiyong tinatalakay. Tulad marahil ng pantikang

Hiligaynon. Noon pa man, mayroon nang tinatawag na binalaybay at

sugilanon ang mga Hiligaynon. Ang binalaybay ay ang tawag sa mga tula ng

mga Ilonggo samantalang sugilanon naman ay ang tawag sa kanilang

maikling kwento na kalimitang kinabibilangan ng mitolohiya, alamat, parabula

at kwentong bayan. Umusbong din ang sanaysay na kinahihiligan ng mga

Ilonggo sa kasalukuyan. Sinasabing mas kilala ang Hiligaynon sa kanilang

sugilanon o maikling kwento dahil lumalabas ang talento at

pagkamapamahiin nila. Sa kasalukuyan, patuloy pa rin ang pagyabong ng

panitikang Hiligaynon. Hanggang hindi nauubusan ng talento ang mga tao sa

bahaging ito ng Pilipinas, at habang patuloy silang nagsusulat, asahan nating

libo- libo pang binalaybay at sugilanon ang ating mababasa at patuloy na

mamamayagpag ang panitikang Hiligaynon sa Pilipinas (Espina, Plasencia,

& Velasco, 2013).

Sa pag-aaral ni Parlero (2013), natuklasan niya na masalita at maligoy

ang estilo ng pagsulat ng mga kwentistang Hiligaynon bagamat, tunay na

repleksyon ng kulturang Hiligaynon ang mga imahe at mensahe ng mga

maikling kwentong Hiligaynon. Ang tuklas na ito ni Parlero ay gagamitin na

20
gabay ng mananaliksik sa estilo ng paglalarawan sa mga imahe ng mga

kwentistang Hiligaynon na sangkot sa pag-aaral na ito na maaaring katulad o

iba sa estilo ni Lucero.

Sa pag-aaral naman ni Villarea (2010), napag-alaman niya na ang

paksaing nabanggit sa bawat katha ay nakaangkla sa panahon na naisulat

ang mga ito. Ibig sabihin nababago ang paksain ng bawat akda depende

kung kailan ito naisulat. May kaugnayan ang pag-aaral na ito sa aking pag-

aaral sapagkat parehong kwentong hiligaynon ang sentro ng gagawing pag-

aaral.

Napag-alaman naman nina Mata at Rufino na buhay pa rin ang folklor

sa lungsod ng Ozamiz. Kabilang sa folklor na ito ang mga kwentong bayan,

awiting bayan at karunungang bayan. Ngunit natuklasan rin niya na hindi na

nakikita ang mga anekdota na napapabilang sa kwentong bayan, mangilan-

ngilan na lamang ang nagtataglay nito at nanganganib pang tuluyang

makalimutan (local.lsu.edu.ph). Mayroong kaugnayan ito sa gagawing pag-

aaral kung pag- uusapan ang layunin nito. Ang parehong pag- aaral ay

naglalayong mapanatili at mapaunlad ang katutubong panitikan upang

mapahalagahan ng lipunan at sa pagpapalawak ng kaalaman, lalo na sa

bansang Pilipinas.

Sa pagsusuri ni Magno (2008) sa Mga Maikling Kwento ni Liwayway

Arceo, natuklasan niya na may maingat na paglalarawan sa mga imahe si

Arceo sa bawat akdang naisulat. Sa pagsusuri ng panitikan, kinakailangan

21
ang lubos na kaalaman sa kathang sinusuri tulad ng buong nilalaman ng

akda, paraan ng pagkakabuo nito at ang ginamit ng awtor na pamamaraan o

istilo. Ang kaalaman na ito ni Magno ay magsisilbi kong gabay bilang

mananaliksik sa pagtukoy ng estilo ng paglalarawan ng mga kwentistang

Hiligaynon na maaaring katulad o iba sa tuklas ng nasabing pag-aaral.

Panunuring Panitikan

Mahalagang larangan ng pag-aaral ang panunuring pampanitikan. Ito

ay kung isaalang- alang na wala tayong ideya kung ano ang daigdig ngayon

kung walang panitikan na nagbibigay depinisyon, naglalahad sa anyo ng

buhay; naglalarawan at nagtutunggali sa mga imahen ng mundo. At kung

walang pagsusuri ng panitikan, wala rin tayong ideya kung paano umuunlad

at dumating sa yugtong kasalukuyan ang ating buhay. Ganyan ang ugnayan

ng panitikan at panunuri ng teksto at kritisismo. Kung walang teksto, walang

daigdig, kung walang pagsusuri, walang kaalaman at mangyari pa, walang

kabihasnan at sibilisasyon. Kung titingnan natin sa ganitong perspektiba,

masasabi samakatuwid na isang kinakailangan at di maiiwasang aktibidad

ng tao ang panunuring pampanitikan at ang gawaing ito ay nakaatang sa

balikat ng mga intelektwal at akademiko (Santiago, 2004).

Tumutulong ang pagsusuri ng panitikan na pahalagahan ang lalim ng

kuwento at ang mensahe na binabanggit ng may-akda. Isang kapaki-

22
pakinabang na ehersisyo bilang pagkakakilanlan ng isang makabuluhang

tema, at ang pagsisiyasat ng mga pampanitikang kasangkapan (pananalita,

matalinghagang paglalarawan, simbolismo) na ginamit ng may-akda upang

ipakita ang temang iyon. At upang maipahayag ang kanilang mga opinyon sa

isang lohikal na paraan na maaaring maunawaan ng nakararami

(bestschooleverblog.wordpress.com).

Risert Gap

Sa ginawang pagsisiyasat sa literatura, napatunayan ko na mahalaga

at nakakatulong ang panitikan sa paghuhugis ng pagkatao at pagkalahi ng

bansa. Upang mapaunlad ang panitikang Filipino, kinakailangan nating

pahalagahan ang mga panrehiyong panitikan. Kabilang dito ang panitikang

Hiligaynon, na tunay ngang may mayamang panitikan na makikita sa mga

ginawang pag-aaral gaya ni Parlero (2014) na naniniwala na mas lalong

mapapahalagahan ang mga panrehiyong panitikan kapag ito ay naisasalin at

nasusuri nang mabuti upang maunawaan ng ibang tao.

Marami ng mga pag-aaral ang isinagawa tulad na lamang ng mga

pag-aaral na nakatuon sa estilo ng paglalarawan sa mga kwentong

Hiligaynon ni Rosario Lucero ngunit kakaunti pa lang ang sumasalin at

sumusuri sa mga dramang Hiligaynon na karaniwang napakikinggan sa

radyo. Ang pananaliksik na ito ay natutungkol sa pagsusuri ng mga dramang

Hiligaynon na karaniwang napakikinggan sa radyo na naeere sa rehiyon XII.

23
Isa itong pagtatangkang maisalin sa wikang Filipino ang mga dramang

Hiligaynon mula sa iba’t ibang awtor upang mapag-aralan, masuri at

maibahagi sa mamamayang Pilipino ang kultura na dala ng panitikang

Hiligaynon.

Katuturan ng Termino

Ang bawat termino na mababanggit ay mapapaloob sa pag-aaral na

ito.

Ang mga terminong ito ay makatutulong sa mga mambabasa upang lubos na

maunawaan ang tungkol dito, mas mapalawak ang kanilang talasalitaan at

upang mas maging pamilyar sila dito.

Drama. Isa sa mga uri ng panitikan na nahahati sa ilang yugto na

maraming tagpo. Pinakalayunin nitong itanghal ang mga tagpo sa isang

tanghalan o entablado. Sa pamamagitan din ng panonood ng mga drama o

pagbabasa ng mga dula, nalalaman natin ang ating kasaysayan at nakikilala

natin ang mga kaugalian at kultura ng iba’t ibang pangkat ng tao. Sa pag-

aaral na ito, ang tinutukoy na mga drama ay ang mga piling dramang

Hiligaynon na naisahimpapawid sa radyo sa rehiyon XII.

Estilo. Ito ay nagbibigay buhay sa mga sulatin. Tumutukoy sa mga

itinakdang porma ng mga sulatin tulad ng tula, dula, sanaysay at maikling

24
kwento. Sa pag-aaral na ito, ang mga kaparaanang ginamit ng mga

kwentistang Hiligaynon sa paglalarawan ng mga imahe ang bibigyang- diin.

Hiligaynon. Ito ang wikang ginagamit sa Iloilo at Negros Occidental,

ang pinakamaunlad na mga lalawigan sa Kanlurang Visayas. Hiligaynon ang

kasalukuyang ‘lingua franca’ ng rehiyon, ito kasi ang wikang may

pinakamaraming gumagamit at nakakaintindi. Nangangahulugang “umagos/

paagusin” ang salitang- ugat ng Hiligaynon na “ilig” sa kadahilanang: (a)

patungkol ito sa tubig na bumabalot sa buong isla, at sa (b) sinasabing

sinaunang trabaho ng mga katutubo roon; ang pagpapaagos ng mga

kawayan sa ilog upang ipagbili.Sa pag-aaral na ito, ang maikling kwentong

nakasulat sa wikang Hiligaynon ang gagamitin sa pagsusuri.

Imahe. Tumutukoy sa mga larawang nakapaloob sa isang akda. Sa

tulong ng mga imahe nabibigyan ng tiyak at malinaw na kahulugan o

paliwanag ang mga kaisipan at diwang nais ipabatid ng may- akda sa

pamamagitan ng paggamit ng angkop na salita o pahayag. Sa pag-aaral na

ito, ang bibigyang- diin ko ay ang mga imaheng nakapaloob sa mga

kwentong Hiligaynon.

Imahismo. Ito ay isang teoryang pampanitikang pagsusuri na kung

saan ginagamit ang wika upang epektibong maihatid ang wastong imahe na

magbibigay- daan sa wastong mensahe. Iniiwasan sa pananaw na ito ang

paggamit ng mga maliligoy na salita. Sa pag-aaral na ito, ang pagdulog

25
imahismo ang gagamitin na teorya sa pagsusuri ng mga kwentong

Hiligaynon.

Radyo. Instrumento na ginagamit bilang isa sa mga midyum ng

komunikasyon na naglalayong magbahagi ng mga kaganapan ng mundo sa

mas malawak na sakop nito. Isa rin ito sa mga pinakagamit at

pinagkatitiwalaang pagkukunan ng impormasyon sa Pilipinas. Ang mga

dramang Hiligaynon na naisahimpapawid sa radyo sa rehiyon XII ang

gagamitin sa pag-aaral.

Semiotiko. Ito ang teoryang nakapokus sa paglilinaw ng ating pag-

iisip tungkol sa kahulugan o katuturan ng ating mga senyas (signs). Ang mga

senyas na ito ay tumutukoy sa anumang bagay katulad ng salita, imahe, icon

at iba pa. Sa pag-aaral na ito, ang bibigyang- linaw ko ay ang mga

mahuhugot na imahen mula sa dramang Hiligaynon na karaniwan nating

napakikinggan sa radyo.

26
 Kabanata III

PAMAMARAAN

Sa kabanatang ito, inilahad ko ang disenyo ng aking pag-aaral,

pilosopikal na palagay, tungkulin ko bilang mananaliksik, kalahok ng pag-

aaral at lokal ng pag-aaral. Makikita rin dito ang mga hakbang sa pagkuha at

pag- analisa ng mga datos, pagtiwala at konsiderasyong etikal.

Disenyo ng Pag-aaral

Ang pag-aaral na ito ay aking ibinatay sa Disenyong Kwalitatibo.

Pamaraang Diskursong Analisis (discourse analysis) ang ginamit sa pag-

27
aaral na ito upang mailarawan at mailahad nang mabuti ang mga pangyayari

sa mga dramang Hiligaynon. Sa pagsusuri ng mga datos na aking nakalap,

gumamit ako ng pagdulog na semiotiko at imahismo na kung saan

bibigyang- tuon ko ang pagtukoy at pagsuri ng mga imaheng nakapaloob sa

bawat dramang Hiligaynon na karaniwang napakikinggan sa radyo na

naeere sa rehiyon XII.

Pilosopikal na Palagay

Binanggit nina Hale at Napier (2013) sa kanilang disertasyon na ang

mga metodolohiya sa pananaliksik ay mga pamamaraan na nagmula sa

pangunahing paniniwala, paradigma o pananaw. Nakatutulong ito na tukuyin

kung ano ang bumubuo sa kaalaman at kung ano ang humimok sa pagbuo

ng mga lehitimong pagtatanong. Ang pilosopikal na pagpapalagay ay

nahahati sa lima: ontolohiya, epistomolohiya, axiolohiya, retorika at

metolohiya (Bogdan & Biklen, 2007; Corbin & Strauss, 2008; Creswell, 2013;

Crotty, 1998; Guba & Lincoln, 1994; Lincoln, Lynham & Guba, 2011).

Ayon kay Crotty (2003) sa pag-aaral ni Ahmed (2008), ang

ontolohiya ay tumutukoy sa pag-aaral ng umiiral. Binibigyang-diin nito ang

pananaw o paniniwala tungkol sa realidad. Sumasagot sa katanungang,

“Ano ang meron na pwedeng malaman?” o “Ano ang kalikasan ng realidad?”

(Guba & Lincolin, 1994). Sa pag-aaral na ito, ang panitikan ay nagiging daan

28
upang makilala ang kultura ng isang pangkat ng tao (Arrogante, 2004).

Kabilang dito ang panitikang Hiligaynon na sumasalamin sa kultura,

paniniwala, kaugalian at mga pagpapahalagang Ilonggo. Katulad ng

panitikan ng mga Tagalog ito ay napakayaman. Nariyan ang mga paktakon o

bugtong, loa, bulong, epiko, kwentong bayan at mga binalaybay. Ang mga

nabanggit na uri ng panitikan ay hindi nakasulat. Naipaalam lamang ito sa

mga tao sa pamamagitan ng pasalindilang tradisyon. Lahat ng mga ito ay

nagsasaad ng kultura, paniniwala, kaugalian at mga pagpapahalaga ng mga

Hiligaynon.

Sa epistomolohiya, binibigyang- diin ang kalikasan at anyo ng

kaalaman (knowledge), paano ito natamo, at paano ito nagkaroon ng

ugnayan sa iba pang tao (Creswell, 2013). Bilang isang Hiligaynon at

kasalukuyang nagtuturo sa asignaturang Filipino, isa sa mga kinakaharap

kong problema ay ang kakulangan sa mga materyales o pinagkukunang

datos sa pagtuturo ng Wika at Panitikan partikular na sa mga panrehiyon na

literatura. Bukod rito, ang pag-aaral na ito ay maaaring maging simula

upang makilala ang kulturang Hiligaynon at magkakaroon ng kontribusyon sa

pagpapaunlad ng panitikang Filipino.

Ang lahat ng pananaliksik ay nagtataglay ng kahalagahan subalit sa

isang kwalitatibong pananaliksik ay mas binibigyang- linaw ang mga

kahalagahan na iyon sa tulong ng axiolohiyang pagpapalagay (Creswell,

2013). Ang pag-aaral na ito ay hindi lamang simpleng pag-alam sa

29
kinagisnang wika, bagkus ang malay na pag-unawa sa ating kultura at

katutubong panitikan, bilang Hiligaynon, at bilang Filipino.

Ang retorikal na pagpapalagay ay tumutukoy sa paggamit ng

mananaliksik ng nakakaenganyong istilo ng salaysay sa gagawing pag-aaral

(Creswell, 2013). Sa pag-aaral na ito, gagamit ako ng naratibong pagsusulat

na may istilong mapanghikayat upang ma-enganyo ang mga babasa sa

aking pananaliksik na tangkilikin at mas payabungin pa ang sarili nating

panitikan, ang panitikang Filipino. Habang ang metodolohiyang

pagpapalagay ay tumutukoy sa desinyo ng pag-aaral (Crotty, 2003).

Nilalayon nito na ilarawan ang metodong ginamit sa isang pag-aaral

(Firestone, 1987). Sa pag-aaral na ito, ako ay gagamit ng disenyong

palarawan sa pagtukoy ng imahe at istilo ng paglalarawan ng mga may-akda

sa mga dramang Hiligaynon na karaniwang napakikinggan sa radyo.

Tuwirang pamamaraan naman ang aking gagamitin sa pagkalap ng mga

datos sapagkat direktang kukunin ang mga dramang Hiligaynon sa radio

station. Sa pagsusuri ng mga dramang Hiligaynon, ako ay gagamit ng

pagdulog imahismo at semiotiko.

Tungkulin ng Mananaliksik

Ang papel na gagampanan ng isang mananaliksik ay kritikal bilang

tagalikom ng mga datos at tagasuri ng mga ito. Kaya naman ang tungkulin

30
ko sa pag-aaral na ito ay maging obhetibo sa pagsalin at pagsuri ng bawat

dramang makakalap. Hindi ko literal na isasalin ang mga malilikom na mga

dramang Hiligaynon, bagkus sisikapin kong panatilihin ang mensahe at ideya

na makikita sa bawat akda. Ang mananaliksik ay walang pagkiling sa

anumang resulta ng pag-aaral (Dayag & del Rosario, 2016).

Kalahok sa Pag-aaral

Sa gagawing pananaliksik, nilikom ko ang mga dramang Hiligaynon

na karaniwang napakikinggan sa radyo na naeere lamang sa rehiyon XII.

Gumamit ako ng palabunutang sampling na fishbowl technique ni Fox

(1969) sa pagpili ng limang akdang kakailanganin. Kukuha lamang ng tig-

iisang episodyo sa bawat drama na may iba’t ibang genre.

Lokal ng Pag-aaral

Ang ginawa kong pag-aaral ay nakatuon lamang sa mga nakalap

na mga dramang Hiligaynon na karaniwang napakikinggan sa radyo na

naeere sa rehiyon XII.

Pamamaraan ng Pangangalap ng Datos

31
 Kinalap ko ang mga datos sa pamamagitan ng pagkuha ng mga

dramang Hiligaynon na karaniwang napakikinggan sa radyo na naeere sa

rehiyon XII. Bago sinimulan ang pag-aaral, hiningi ko muna ang permiso sa

istasyon na kung saan naeere ang mga dramang Hiligaynon upang maging

kasangkapan sa gagawing pag- aaral. Nilikom ang mga dramang Hiligaynon

at ika- klasipika batay sa genre ng mga ito.

Sa pagpili ng limang akdang ginamit sa pag-aaral, gumamit ako ng

fishbowl technique ni Fox (1969). Ang pamamaraang ito ay isasagawa sa

pamamagitan, una, ika- klasipika ang mga dramang nalikom batay sa genre.

Pagkatapos ay isusulat ang mga pamagat ng drama sa maliliit na piraso ng

papel na iisa lamang ang kulay at hugis. Ibibilot (roll) ang mga maliliit na

pirasong papel at ilalagay ang mga ito sa sisidlan- isang sisidlan sa bawat

genre, na may sapat ang laki para maalog ang mga papel. Aalugin at

bubunot ng tig- iisang pirasong papel sa bawat genre.

Matapos na maitakda ang mga akdang gagamitin, itinaranskrayb ko

ang mga dramang nalikom at upang lubos na maunawaan, isinalin ko ang

mga dramang Hiligaynon sa wikang Filipino. Susunod ay tinukoy ko ang mga

imaheng nabuo sa isipan pagkatapos na basahin ang teksto sa bisa ng

lenggwahe at mga salitang ginamit. Itinala ko rin ang mga tekstwal na

patunay na maaaring maging batayan sa pagtukoy ng mga imahe.

32
 Pagkatapos ng pagsusuri, idinulog ko ang isinagawang pagsusuri sa

aking tagapayo upang maiwasto ang anumang pagkakamali, madagdagan

ang pagkukulang, at upang marebisa ito nang mas akma, maayos at tama.

Pag-analisa ng Datos

Matapos na maitakda ang mga akdang kakailanganin, sinimulan ko

ang aking pag- aaral sa pamamagitan ng masusing pagbabasa ng bawat

dramang Hiligaynon. Pagkatapos ng makailang beses na pagbabasa,

sinimulan ang pagsusuri sa mga ito gamit ang diskursong analisis na kung

saan bibigyang- diin ang teksto at ang kontekstong nakapaloob dito. Tinukoy

ko ang mga imaheng nabuo sa isipan pagkatapos na basahin ang teksto sa

bisa ng lenggwahe at mga salitang ginamit. Itinala ko rin ang mga tekstwal

na patunay na maaaring maging batayan sa pagtukoy ng mga imahe.

Pagkatapos ng pagsusuri, idinulog ko ang isinagawang pagsusuri sa

aking tagapayo upang maiwasto ang anumang pagkakamali, madagdagan

ang pagkukulang, at upang marebisa ito nang mas akma, maayos at tama.

Pagtiwala

Ayon kay Guba (1981) sa artikulo ni Shenton (2004) mayroong apat

na pamantayan na maaaring ikonsidera sa pagsuri ng pagkamatotohanan o

trustworthiness ng kwalitataib na pananaliksik. Ito ay ang mga sumusunod:

33
kredibiliti, transferabiliti, dependabiliti at konfirmabiliti. Isa sa mahalagang

pamantayan sa pagsuri ng trustworthiness ng isang pananaliksik ay ang

kredibiliti (internal validity) na kung saan hinahangad ng mananaliksik na

tiyak ang mga hakbang upang matamo ang layunin ng pag-aaral. Sa aking

gagawing pag-aaral, pananatilihin ko ang orihinal na teksto sa pamamagitan

ng pagsasalin ng ideya ng bawat akda upang mapaabot sa mambabasa ang

tunay na kahulugan ng bawat drama. Bibigyan ko din ng kopya ng ginawa

kong salin ang mga may-ari ng mga akda upang maiwasto ang mga

ginawang pagsasalin.

Ikalawa ay ang transferability (external validity), ito ay tumutukoy sa

posibilidad na mailapat at magagamit sa ibang konteksto o settings at

maging isa sa mga batayan ng mga susunod pang pananaliksik ang mga

natuklasan ng kasalukuyang pag-aaral. Irereserba ko ang lahat ng mga

dokumento na may kaugnayan sa pag-aaral na ito nang sa ganoon ito ay

maaaring maging isa sa mga sanggunian ng ibang mga mananaliksik na

naglalayong magsagawa ng kaugnay na pag-aaral o kaya’y naghahangad na

magamit ang mga ito sa ibang layunin.

Panghuli, ang dependabiliti (reliability) at konfirmabiliti (objectivity),

ayon kay Shenton (2004) tumutukoy ito sa reliyabidad at integridad sa

kabuuan ng isasagawang pananaliksik mula sa proseso sa pangangalap at

mga teoryang inilapat sa pag-aanalisa ng mga datos, hanggang sa mga

naging natuklasan ng pag-aaral. Sa pag-aaral na ito, isusumite ko sa aking

34
tagapayo ang aking papel upang masuri ang kabuang nilalaman ng aking

pag-aaral. Kabilang dito ang mga orihinal na kopya ng mga dramang

Hiligaynon.

Konsiderasyong Etikal

Bilang pagsunod sa mandato ng pamunuan ng Holy Trinity College

Ethical Review Board, taos-puso akong susunod sa mga itinakdang

konsiderasyong etikal upang maiwasan ang mga gawaing mapagsamantala

sa kahit na sinumang kalahok sa pag-aaral na ito.

Upang mapangalagaan at maprotektahan ang karapatan ng may-ari

ng mga dramang Hiligaynon na aking makakalap, pagsisikapan kong

masunod ang mga ethical concerns na dapat bigyang- pansin sa isang

kwalitatibong pananaliksik. Ayon kay Creswell (2007) mayroong limang

dapat isaalang-alang sa pagsasagawa ng isang pag-aaral o pananaliksik. Ito

ay ang mga sumusunod: voluntary participation, no harm to the participant,

anonymity and confidentiality, identifying purpose at analysis and reporting.

Sa pag-aaral na ito, pagsisikapan kong masunod ang lahat na ito.

Hindi ko pipilitin ang mga may-ari ng mga akda bagkus, hihingi muna ako ng

pahintulot sa kanila bago ko gamitin ang mga akda sa aking pag-aaral.

Sisiguraduhin ko din na walang masasaktan sa aking gagawing pag-aaral.

Magbibigay muna ako ng kopya ng mga naisagawa kong salin upang

35
maiwasto nila kung tama ba ang aking ginawang salin at kung napanatili ko

ba ang ideya ng ginawa nilang akda. Isaalang- alang ko din ang seguridad at

karapatan ng may-ari ng mga akda. At ang huli, magiging tapat ako sa lahat

ng mga datos na aking nakalap, anuman ang kinalabasan ng pag-aanalisa

sa mga ito ay hindi- hindi ko babawasan, daragdagan at babaguhin.

Kabanata IV

PAGSUSURI AT INTERPRETASYON NG DATOS

Inilahad sa kabanatang ito ang mga nakalap at nasuring datos na

kailangan sap ag- aaral.

Ang limang dramang Hiligaynon na kasangkot sa ginawang pag- aaral

ay ang mga sumusunod: Once There Was A Love, Itom Nga Libro, Mr.

Suabe, Misteryo Sang Kabuhi at Toyang Ermitanya. Kumuha lang ako ng

tig- iisang episodyo sa bawat dramang binanggit upang magamit sa

36
gagawing pag- aaral. Ang limang dramang Hiligaynon ay ang mga

sumusunod:

1. Once There Was a Love

Isang drama na umaakit sa mga tagapakinig sa kwento ng

lahat ng umibig. Ibinabahagi nito na ang pag-ibig ay palaging andyan

upang gabayan tayo, turuan tayo at paunlarin tayo bilang isang tao.

2. Itom Nga Libro

Ito ay dramang kinapapalooban ng mga kwentong katatakutan

tulad ng mga maligno, aswang, multo at iba pang mga istoryang

nakapaloob sa poklor.

3. Misteryo Sang Kabuhi

Ang dramang ito ay napatutungkol sa mga hindi maipaliwanag

na mga pangyayari(paranormal activities), mahiwaga at iba pang

kakaibang pangyayari na nararanasan ng mga tao.

4. Mr. Suabe

Ito ay dramang naglalarawan sa pangkaraniwang buhay at

pag-uugali ng mga tao.

5. Toyang Ermitanya

Ang dramang ito ay napatutungkol sa walang kamatayang

paglalarawan ng tunay na lipunan sa paraang satiriko. Ito ay isang

37
 dramang komedya na tumatalakay sa iba't ibang paksa partikular na

ang pulitika.

PAGSUSURI SA BAWAT DRAMA

1. Once There Was A Love (Nagpabilin sa Kasingkasing Ko)

WIKANG HILIGAYNON WIKANG FILIPINO

Christian: ti, siling ko na gani, indi mo Christian: sabi ko nga sayo, hindi

gusto mabatian ang rason pero indi mo magugustuhan ang rason pero

ka makabalaka, indi man ako g*go huwag kang mag- alala, hindi ako

para gub-on ang relasyon niyo ni g*go para sirain ang relasyon

Jester. Nakahibalo ako nga ninyo ni Jester. Alam kong mahal

ginahigugma mo gid siya. mo siya.

Diane: Uhm, Christian, ano bala nang Diane: Uhm, Christian ano ba yang

ginapanghambal mo? sinasabi mo?

Christian: Nakahibalo ako nga Christian: Alam kong alam mo

nakahibalo ka sa buot ko silingon. ‘yong ibig kong sabihin.

Diane: kag nakahibalo ka nga sala. Diane: at alam mo na kasalanan

iyon.
Christian: Sala nga sitwasyon. Apang

gustong ginabatyag ko. Christian: Kasalanan ang

sitwasyon ngunit gusto ko ang

38
Diane: oh.. nararamdaman ko.

Christian: ginsiling ko sa kaugalingon Diane: oh..

ko nga pugngan ko na lang. Daw si

Christian: Sinabi ko sa sarili ko na
g*go ako. Dapat sadto pa.
titiisin ko na lang. Para akong
Gipakigbato ko na ang balatyagon
g*go. Dapat noong dati pa.
ko. Dapat wala ko ginpabay-an nga
Pinaglaban ko na ang
magligad ang malawig nga panahon.
nararamdaman ko. Hindi ko sana
Im a big fool!
hinayaang umabot pa sa ganito.

Diane: Uhm, Christian ano ka bala? Im a big fool!

Christian: Diane, pabay- e lang ako Diane: ano ka ba Christian?

nga maghambal. Please... pabay- e

Christian: Hayaan mo muna akong
nga ihambal ko nga mahal ko ikaw.
magsalita Diane. Hayaan mo

Diane: God! akong sabihin sa iyo kung gaano

kita kamahal.
Christian: Pabay- e nga ihambal ko

sa imo, nga wala ka nadula diri sa Diane: Diyos ko!

kasingkasing ko. Indi ko na

Christian: Hayaan mo akong
kinahanglan nga mabil-an kon ano
sabihin sa iyo na hindi ka nawala
ara sa kasingkasing mo. Ang
sa puso ko. Hindi ko na kailangan
importante lang, nga nahambal ko
malaman kung sino ang laman ng
ang ginabatyag ko.
puso mo. Ang importante, nasabi

39
Diane: oh! Diyos ko! Daw nahinalian ko ang nararamdaman ko sa iyo.

ako sa nabatian ko. Ahh.. maabot na

Diane: oh! Diyos ko! Nabigla ako
si Jester sa madason nga bulan. Kag
sa mga narinig ko mula kay
ambot kon makapamalibad ako kon
Christian. Ahhh.. Uuwi na si Jester
hagaron niya ko sang kasal.
sa susunod na buwan, hindi ko

Christian: Nag-ginhawa dalom. alam kung makakatanggi ako

kapag yayayain niya na ako ng

Diane: Uhmm, Christian...
kasal.
Christian: Nakahibalo ako, sorry sa
Christian: Nagbuntong hininga.
kag*guhan ko ha, gikabigan nalang

nga isa ako sa mga humahalanga Diane: Uhmm, Christian...

mo.
Christian: Alam ko, pasensya na

Diane: Uhmm... Christian.. Oh Diyos sa kag*guhan ko ha. Isipin mo

ko, daw sa matulo ang luha ko a. nalang na isa ako sa mga

Ahh, kuwan, hinali lang nga nagsakit tagahanga mo.

ang ulo ko a. Palihog, idul- ong na

Diane: Uhmm... Christian.. Oh
lang ako pauli.
Diyos ko parang naluluha ako.

Vincent: ok ka lang? Ahh, ano, biglang sumakit ang ulo

ko, pwede mo ba akong ihatid

Diane: ay, oo naman.
pauwi?

40
Vincent: Panulok ko indi e. Vincent: ok ka lang?

Diane: hehe, hmm.. ok lang ako. Diane: ay, oo naman.

Kag, kag ngaa nakasiling ka man nga

Vincent: Sa tingin ko, hindi eh...
indi?
Diane: hehe, hmm.. ok lang ako.
Vincent: Nakita ko ang rasis sang last
Bakit, bakit mo nasabi na hindi ako
episode mo, masubo ang mata mo
ok?
kag daw kulang sa kapagsik ang mga
Vincent: Nakita ko ang nakaraang
hulag mo.
episodyo mo, malungkot ang iyong
Diane: Ayy.. Kapoy lang siguro ako.
mga mata at matamlay ang mga
Kon indi ok sa imu, pwede ako
kilos mo.
maka- taping liwat para sa episode
Diane: Ayy.. Pagod lang siguro
nga ina.
ako. Kung hindi ok sa iyo, pwede
Vincent: No, indi na amo ang buot ko
ko namang ulitin ang episodyong
nga silingon. Indi na ang gina-worry
iyon.
ko Diane kundi ikaw mismo.
Vincent: Hindi yan yong ibig kong
Diane: Ha? Ahh, Ngaa ako?
sabihin. Ang inaalala ko Diane ay

Vincent: Indi ko tani gusto ikaw mismo.

makahilabot no, apang abyan ko man

Diane: Ha? Ahh, Bakit ako?
si Christian kag he still loves you.
Vincent: Ayaw ko sanang

41
Diane: oh? mangialam ngunit matalik kong

kaibigan si Christian at mahal ka

Vincent: Pasensiya ka na ha indi ko
pa rin niya.
tani gusto nga ipahibalo sa imo nga

nagpautwas siya sa akon. Diane: oh?

Nakahibalo na ako sang bahin sa

Vincent: Pasensiya na ha, ayaw ko
inyo nakaligad. Ti panulok ko, you
sanang ipaalam sa iyo na
have mutual feelings, ginapugngan
nagpalabas siya sa akin ng
mo lang kaugalingon mo. Kabalo ka
kanyang mga nararamdaman.
nga madugay ko na nga abyan si
Alam ko na ang tungkol sa inyo.
Christian amo ko pa lang na siya
Sa tingin ko, pareho kayo ng
nakita nga amo sina ka-apektado.
nararamdaman ngunit pinipigilan

Diane: That was puppy love. Apang mo lang ang sarili mo. Alam mo,

sa amon ni Jester, madugay na, kag matagal ko ng kaibigan si Christian

mapuli na siya kag tama naman at ngayon ko lang siya nakita na

siguro nga magpakasal na kami. ganyan ka-apektado.

Vincent: Pero ginahigugma mo Diane: ‘yun ay puppy love. Ngunit

gihapon si Christian? ang sa amin ni Jester, matagal na

ang relasyon namin at uuwi na

Diane: Indi na importante ina. Indi ko
siya. Pwede na siguro kaming
kaya nga sakiton ang buot ni Jester
magpakasal.
kag kon mahimo, amo na ini ang una

42
kag katapusan nga hambalan naton Vincent: Ngunit mahal mo pa rin si

si Christian. Christian?

Vincent: Hayyy.. ah, sige, pero basi Diane: Hindi na yan importante,

kon hinulsulan mo ang desisyon mo ayaw kong masaktan si Jester. At

nga ini. kung pwede ito na yong una at

huling pag- uusap natin tungkol

Diane: (Gahibi) Ginasakitan ako,
kay Christian.
apang human na ang desisyon ko.

Indi mahimo nga ang kasingkasing Vincent: Hayyy.. ah, sige, pero

ang magadaug. Kon pilion ko ang baka magsisi ka sa huli.

paghigugma ko kay Christian, indi

Diane: (Umiiyak) Nasasaktan
lang si Jester ang masakitan kundi
talaga ako sa naging desisyon ko
ang mga pamilya namon. Apan kon
ngunit hindi ko kayang pairalin ang
si Jester ang pilion ko, ako lang ang
nararamdaman ng aking puso.
masakitan... ako lang...
Kung pipiliin ko ang pag-ibig ko

Diane: Nalipay ako, nga sa kay Christian, hindi lang si Jester

katapusan nakapuli kagid man. ang masasaktan, pati buong

pamilya namin. Habang kapag si

Jester: Ah! Oo Diane, kinahanglan
Jester ang pipiliin ko, ako lang ang
naton nga makasugilanon. Ma-
masasaktan... Ako lang...
dinner date kita karon ha. May

importante ako nga ihambal sa imo, Diane: Maligaya ako’t nakauwi ka

43
ok? rin sa wakas.

Diane: ok, see you! Jester: Ah! Oo Diane, kailangan

nating mag- usap. Kain tayo sa

Diane: (Gina-istorya ang
labas mamaya ha? May importante
kaugalingon) dasigon ko ang pag- ilis
akong sasabihin sa iyo, ok?
kay basi bala kon maayawan sa

paghulat si Jester sa akon. Hay! Diane: ok, kita tayo mamaya.

Sigurado nga magpropose na siya

Diane: (kinakausap ang sarili)
sang kasal sa akon kag indi na dayon
bibilisan ko ang pag-aayos ayaw
ako magpakipot pa a, batunon ko na
kong maghintay nang matagal si
lang siya. (May gapanawag) Ang
Jester sa akin. Hay! Sigurado,
cellphone ko. Si Christian ang
yayayain niya na ako ng kasal at
gapanawag. Sabton ko na lang a.
hindi na ako magpapakipot pa.
Hello?
Tatanggapin ko na lang ang alok

Christian: Diane? niya. (May tumatawag) Ang

telepono ko, tumatawag si

Diane: Uhm, Christian? May
Christian. Sasagutin ko na lang.
problema bala?
Hello?
Christian: No, no, no.. gusto ko lang
Christian: Diane?
mabatian ang tingog mo. I’m so

stupid! Ginagamo ko pa ikaw daw Diane: Uhm, Christian? May

stalker ang halimbawa ko sa

44
ginabuhat ko. Ari ako sa atubang problema ba?

sang gate ninyo.

Christian: Wala.. wala.. wala..

Diane: Uhm, Ano? Ngaa wala ka Gusto ko lang marinig ang boses

nagsulod? mo. I’m so stupid! Inaabala pa kita,

para akong stalker sa ginagawa

Christian: Pasudlon mo man bala
ko. Andito ako sa harap ng gate
ako?
ninyo.
Diane: Ngaa indi? Kay abyan ko man
Diane: Uhm, Ano? Bakit hindi ka
ikaw, indi bala? (Gina-istorya ang
pumasok?
kaugalingon) sugaton ako ni Jester

mga alas 7 sang gab-i, 6:25 pa lang. Christian: Papasukin mo ba ako?

Hulata ko dira, bye! (Gina-istorya ang Diane: Bakit hindi? Kaibigan

kaugalingon) Kadtuan ko siya sa naman kita, diba? (Kinakausap

guwa. ang sarili) Susunduin ako ni Jester

ng alas 7 ng gabi, 6:25 pa lang.

Christian: Good evening! May

kadtuan ka? Hintayin mo ako dyan Christian,

bye!
Diane: uhm...( Gina-istorya ang

kaugalingon)Nagapanimaho siya Christian: Magandang gabi! Aalis

sang ilimnon. ka?

Diane: uhm...( kinakausap ang

45
Ahh.. sugaton ako ni Jester. sarili)Nangangamoy- alak siya.

Christian: Wrong timing gid ako pirme Ahh.. Kakain kami sa labas ni

no? Kon sabagay, ginsugid na sa Jester.

akon ni Vincent nga nag- abot na

Christian: ang malas ko naman.
kaina si Jester.
Sabagay, sinabihan na ako ni

Diane: Hubog ka bala? Vincent na dumating na si Jester

kanina.
Christian: Tipsy lang, indi ako hubog.

Diane: Lasing ka ba?

Diane: (Gina-istorya ang

kaugalingon) Nagpalapit pa gid siya Christian: Tipsy lang, hindi ako

sa akon. Indi ako makahibalo kon lasing.

pasudlon ko siya o kon indi.

Diane: (Kinakausap ang sarili)

Ahhh... Christian Papalapit si Christian sa akin, hindi

ko alam kung papasukin ko ba siya

Christian: Indi ka makabalaka, indi
o hindi.
ako magpanggamo. Gusto ko lang

makita ka, amo lang ina. Hmm.. May Ahhh... Christian

pagkag*go abi ako eh. Katig- a gid

Christian: Huwag kang mag- alala,
sang ulo ko. Bisan pila kabeses ko
hindi ako manggugulo. Gusto lang
ihambal na indi na pwede, indi ka gid
kitang makita, yan lang. Hmmm..
madula diri sa kasingkasing ko.
ang tanga ko kasi ang tigas ng ulo
(Ginsakit ang kaugalingon)

46
Diane: ahh.. Christian, please ko. Ilang beses ko nang sinabi na

magpauli ka na. hindi na tayo pwede, pero hindi ka

parin mawala- wala sa puso ko.

Christian: uh.. indi ka magkabalaka
(Sinaktan ang sarili)
Diane, katapusan ko na ini nga

pagpangulit sa imo. Malakat na ako Diane: ahh.. Christian, pwede bang

buwas. umuwi ka na?

Diane: uhm, ha? Ah.. sa diin ka Christian: uh.. ‘wag kang mag-

makadto? alala. Huling pangungulit ko na ito

sa iyo. Aalis na ako bukas.

Christian: indi na importante kon diin.

Kay kon ari lang ko diri, basin Diane: uhm, ha? Ah.. saan ka

mapareha ako sa isa ka buang nga pupunta?

nagpang-hostage, maangkon niya

Christian: Hindi na importante kung
lang ang babae nga gusto niya.
saan. Kung mananatili ako dito,

Diane: uhm... baka matulad ako sa isang baliw

na mang- hostage maangkin lang

Christian: Siguruhon lang sang
ang babaeng gusto niya.
boyfriend mo nga indi ka niya

pagsakiton. Kay bisan diin pa siya Diane: uhm...

pangitaon ko siya kag patyon!

Christian: siguraduhin lang ng

Diane: uhm.. Christian... (Gina- kasintahan mo na hindi ka niya

istorya ang kaugalingon) ato na siya sasaktan. Kahit saang lupalop pa

47
kag madasig nga gipadalagan niya siya, hahanapin at papatayin ko

ang iyang salakyan. (Gahibi) Oh.. siya!

Christian, mahal ko ikaw... mahal na

Diane: uhm.. Christian...
mahal.
(Kinakausap ang sarili) Umalis na

Diane: (Gina-istorya ang siya at dali- dali niyang pinaandar

kaugalingon) Si Jester, kaina ko pa ang kanyang sasakyan. (Umiiyak)

napatumalakdan na kaseryoso gid sa Oh.. Christian, mahal kita... mahal

nawong niya. na mahal.

Uhm, Jester, ano gali ang ihambal Diane: (Kinakausap ang sarili)

mo sa akon siling mo? Kanina ko pa napansin na

napakaseryoso ng mukha ni
Jester: Uhm...
Jester.
Diane: Mamati ako. Kay may ihambal
Uhm, Jester, ano nga pala yong
man dayon ako sa imo.
sasabihin mo sa akin?
Jester: Nakahibalo ka gid kon ano ko
Jester: Uhm...
ikaw kamahal, right?

Diane: Makikinig ako. May

Diane: Nakahibalo ako sina.
sasabihin din ako sa iyo.
Jester: Apang, nakahimo ako sang
Jester: Alam mo naman kung
isa kadako nga sala sa kabuhi ko.
gaano kita kamahal di ba?

48
Patawara ako Diane. Diane: Oo, alam ko iyan.

Diane: uhm, Jester.. ah.. ah.. Ano Jester: Ngunit may nagawa akong

bala ang... malaking kasalanan sa buhay ko.

Patawarin mo sana ako Diane.

Jester: Pamati ka.

Diane: uhm, Jester.. ah.. ah.. Ano

Diane: Ah sige. Ano bala ina?
ba ang...
Jester: May gintambungan ako sang
Jester: Makinig ka.
isa ka teambuilding, sa seminar kag

nahubog ako. May kaupod ako nga Diane: Ah sige. Ano ba iyon?

isa ka Pinay man didto. Sa laktod

Jester: May pinuntahan akong
may nagpatunga sa amon. Kag
team building, isang seminar at
gadala siya, gani kinahanglan ko siya
nalasing ako. May kasama akong
nga pakaslan kay kon indi, wala nako
Pinay doon, sa madaling sabi, may
sang katungdanan sa kompaniya.
nangyari sa amin. Buntis siya at
Nagpauli lang ako para ihambal sa
kailangan ko siyang pakasalan.
imo ang parte sang natabo. Abay
Kung hindi, wala na akong
mapatawad mo ako Diane!
mukhang ihaharap sa kompanya.

Diane: (Gahibi) Jester... (Grabe ang Umuwi lang ako para sabihin sa

hibi) iyo kung ano ang nangyari.

Mapatawad mo sana ako Diane!

Diane: (Gahibi) Lord, indi ko

mapunggan nga maghibi. Kung Diane: (Umiiyak) Jester...

49
gahibi ako, indi tungod nga gibyaan (Humahagulgol sa pag- iyak)

ako ni Jester kundi gahibi ako kay

Diane: (Umiiyak) Diyos ko! Hindi
wala na ako masakitan na
ko mapigilan ang pagluha ko.
balatyagon kag indi ko na
Umiiyak ako hindi dahil iniwan ako
kinahanglan nga ihambal pa kay
ni Jester kundi dahil wala na akong
Jester ang bahin kay Christian.
sakit na mararamdaman at hindi ko
Tungod indi na ina importante pa.
na kailangan pang sabihin kay
Kag buwas, pagkatapos sang akon
Jester yong tungkol sa amin ni
nga trabaho, makighambal ako kay
Christian dahil hindi na importante
Vincent.
iyon. Pagkatapos ng trabaho ko

(Pagkabuwas) bukas, kakausapin ko si Vincent.

Vincent: Kon amo sina, indi ka na (Kinabukasan)

mag- usik sang ti-on. Kon gusto mo

Vincent: Dahil dyan, wag ka ng
siya masugilanon, ihatag ko sa imo
magsayang ng oras pa. Kung
iya nga address, kag maghulag ka
gusto mo siyang maka- usap, ito
dayon.
ang adres ng kanyang tinitirhan at

Diane: ah.. salamat gid! Madamo gid umalis ka na.

nga salamat Vincent!

Diane: ah.. salamat talaga!

(buzzer..... buzzer.... buzzer...) Maraming salamat Vincent!

Diane: (Gina-istorya ang

50
kaugalingon) Makapila na ko (buzzer..... buzzer.... buzzer...)

nagbuzzer, apang wala gid sang may

Diane: (Kinakausap ang sarili)
nagbukas. Oh Diyos ko! Indi ayhan,
ilang beses na ako nagbuzzer pero
nakalakat na si Christian kag naulihi
wala pa ring bumubukas ng
ako? Ay tilawan ko liwat nga pinduton
pintuan. Oh Diyos ko! Baka nahuli
ang buzzer kon wala pa gid sang
na ako ng dating at nakaalis na si
magbukas, mahalin na lang ako diri.
Christian? Ay! Susubukan ko ulit
(Buzzer... buzzer...) Ginakulbaan
magbuzzer, kung wala talagng
ako. Uhm.. May nagbukas! Oh! Si
magbubukas ng pinto, aalis na
Christian! Kag bag- o lang siya
lang ako... (Buzzer... buzzer...)
katapos sang pagpaligo.
Kinakabahan ako. Uhm.. May

Christian: Diane? nagbukas na! Oh! Si Christian! At

katatapos niya lang maligo.

Daine: Ah.. kuwan... Ginhatag sa

akon ni Vincent ang address mo. Christian: Diane?

Uhm, Gusto ko kon tani na

Daine: Ah.. ano.. binigay sa akin ni
masugilanon ka...
Vincent ang address mo. Gusto ko

Christian: Ah.. dali ka.. dali ka.. sanang maka- usap ka.

magsulod ka. Magpungko ka lang

Christian: Ah.. Halika! Halika!
anay ha? Mailis lang ako sa
Pasok ka! Maupo ka muna diyan
makadali, mabalik dayon ako.
ha? Magbibihis lang ako sandali at

51
Christian: May problema bala? May babalik ako kaagad.

stalker ka liwat? May nagapamahod

Christian: May problema ba? May
naman bala sa imo?
stalker ka ba ulit? May nagloloko

Diane: uhm, kon may ara, pwede ka na naman ba sa iyo?

bala gyapon nga mabodyguard ko?

Diane: uhm, kung meron ba,

Christian: (Nagkadlaw) Nakahibalo papayag ka na magiging

ka gid nga gusto ko gid ikaw bodyguard ko ulit?

bantayan sa tanan nga ti-on. Ang

Christian: (Tumawa) Alam mo
problema lang, basin kon indi ko na
naman na gusto kitang bantayan
ikaw pagbuy- an kon maging
sa lahat ng oras diba? Ang
bodyguard mo man ko liwat.
problema nga lang, baka hindi na

Diane: Uhm.. kita bibitawan kapag ako pa ‘yong

magiging bodyguard mo.

Christian: Uhm.. I might assign you

to somebody else. Diane: Uhm..

Diane: hmm... Christian, wa... wala Christian: Uhm.. I might assign you

na kami ni Jester. to somebody else.

Christian:Ano?! Hmm? Ngaa? Ano Diane: hmm... Christian, hiwalay

natabo? Mahimo bala na na kami ni Jester.

masugilanon mo ako?
Christian:Ano?! Hmm? Bakit? Ano

52
Christian: My God! ang nangyari? Pwede mo ba

akong sabihan?
Diane: Ready man untani ako nga

sugiran siya bahin sa imo Christian Christian: Diyos ko!

kon ano balatyagon ko sa imo.

Diane: Nakahanda na sana akong

Christian: Ang buot mo silingon, sabihin kay Jester ang tungkol sa

mahal mo na ako? iyo Christian. Tungkol sa kung ano

ang nararamdaman ko sa iyo.

Diane: uh.. nakahibalo ako nga

nakahibalo ka man sina. Apang Christian: Ang ibig mo bang

ginapugngan ko lang kaugalingon ko. sabihin, mahal mo na ako?

Christian: Oh My God! Lord! Diane: uh.. alam kong alam mo

Nagadamgo bala ako? Diane... gusto yan. Ngunit pinipigilan ko lang ang

ko mabatian halin sa imo ang... ang... sarili ko.

Diane: Christian... I love you! Christian: Oh Diyos ko!

Nananaginip ba ako? Diane...

Christian: I love you more Diane!wala
gusto ko marinig mula sa iyo ang...
ka nadula bisan pa kaisa sa kasing-
ang...
kasing ko. Saksi ko ang Diyos sa

balatyagon ko sa imo. Oh Diane.. Diane: Christian... Mahal kita!

(Gigakus kag gihalukan si Diane)

Christian: Mas mahal kita Diane!

Hindi ka nawala sa puso ko! Saksi

53
Diane: Oh Christian.. Hulat anay. ang Maykapal sa nararamdaman

ko sa iyo. Oh Diane.. (Niyakap at

Christian: Ha? Ngano man na?
hinalikan si Diane)
Diane: Siling ni Vincent subong ang
Diane: Oh Christian.. Sandali
flight mo pa- States basi kon malate
muna.
ka?suno kay Vincent, nagbaton ka

kuno sang assignment didtu? Christian: Ha? Bakit?

Christian: wala pa ko nakapirma sang Diane: Sabi ni Vincent ngayon ang

kontrata no. Ang plano ko kon tani ay alis mo papuntang States baka

mauna ako didtu para makalimot sa mahuli ka. Sabi pa niya,

kapaslawan ko sa paghigugma. tumanggap ka ng trabaho doon?

Apang ari ka na subong sa akon

Christian: Hindi pa ako nakapirma
luyo. Sa banta mo ayhan, batunon ko
ng kontrata. Ang plano ko lang
pa ang assignment nga to?
sana ay mauna doon para

Diane: Indi ka na maglakat? makalimot sa sakit na naranasan

ko sa pag- ibig. Ngunit andito ka

Christian: Gusto mo nga mabuang
na sa tabi ko, sa tingin mo ba,
ako sa pagpaminsar sa imo? Oh, no!
tatanggapin ko pa ang trabahong
Hindi na ako magpasugot nga
iyon?
maglayu-ay pa kita. Mabawi kita.

Tinakpan naton ang dose ka tuig na Diane: hindi ka na tutuloy?

nagligad.. ahh.. Diane..

Christian: Gusto mo bang mabaliw

54
 Diane: Christian.. Matuod bala ang ako sa kakaisip sa iyo? Hindi na

ginahambal mo? ako papayag na magkalayo pa

tayong muli. Babawi tayo.

Christian: Matuod ina! Gani
Babawiin natin ang 12 taong
pamangkuton ko ikaw...
lumipas na hindi tayo magkasama.
Diane: Ano bala ina Christian?
Diane: Christian.. totoo ba yang
Christian: Will you marry me?
sinasabi mo?

Diane: (Nagkadlaw sang kusog) Yes!

Christian: totoo! Tatanungin kita...
Yes Christian!
Diane: Ang ano Christian?

Christian: Will you marry me?

Diane: (Tumawa nang malakas)

Yes! Yes Christian!

PAGSUSURI:

Imahe

Jester- imahe ng isang lalaking hindi tapat sa pag- ibig na nagtaksil sa

kasintahang si Diane bunsod ng kanilang pagiging malayo sa isa’t isa.

Naging

patunay ng kanyang kataksilan ang pagkakabuntis niya sa ibang babae.

Patunay

55
 “May gintambungan ako sang isa ka teambuilding, sa seminar kag

nahubog ako. May kaupod ako nga isa ka Pinay man didto. Sa laktod may

nagpatunga sa amon. Kag gadala siya, gani kinahanglan ko siya nga

pakaslan kay kon indi, wala nako sang katungdanan sa kompaniya. Nagpauli

lang ako para ihambal sa imo ang parte sang natabo. Abay mapatawad mo

ako Diane!”

2. Itom Nga Libro (Ang Likom)

WIKANG HILIGAYNON WIKANG FILIPINO

Josefina: Kinahanglan makahimo na Josefina: Kailangang makahanap na

kita sang paagi sa isa ngaina. May tayo ng paraan para sa isang iyan.

edad na siya kinahanglan May edad na siya, kailangang

maipakuha na siya diri sa makaalis na siya dito sa orphanage

orphanage Isadora. Isadora.

Isadora: Apang paano nalang kon Isadora: Ngunit paano kung

pangitaon siya sang iya ginikanan? hahanapin siya ng kanyang mga

tunay na magulang?
Josefina: Patiha lang ang

ginamando ko. Maathag Isadora? Josefina: Sundin mo lang ang

sinasabi ko. Malinaw ba Isadora?

Isadora: Yes ma’am!

56
(May nagatuktok) Isadora: Yes ma’am!

Josefina: Sin- o ka? Roman? Kaina (May kumakatok)

ka pa bala nagapamati sa
Josefina: Sino ka? Roman? Kanina
ginahambal namon diri? Magpalapit
ka pa ba nakikinig sa pinag- uusapan
ka!
namin? Pumarito ka!

Roman: Ma... ma’am?

Roman: Ma... ma’am?

Josefina: Anong ginabuhat mo diri?

Josefina: Ano ang ginagawa mo dito?
Nagapanilag ka sa amon?
Nagmamatyag ka ba sa amin?

Roman: Ginagutom ako.

Roman: Nagutom po ako.

Josefina: Nangawat ka sang

Josefina: Nagnakaw ka ng pagkain
pagkaon sa kusina?! Nagakatulog
sa kusina?! Tulog na ba ang mga
na ang mga bata nga upod mo sa
kasama mong bata sa kwarto?
kwarto?!
Roman: Hindi na po ako bata.
Roman: Indi na ako bata. Lamhara
Josefina: Tumahimik ka! Dalhin mo
na ako.
siya pabalik sa itaas at ikandado para
Josefina: Maghipos ka! Dal- a siya
masiguro na hindi na siya uli
pabalik sa babaw kag kandaduhe
makalabas sa kwarto niya.
agod masiguro naton nga indi siya
Isadora: Masusunod ma’am Josefina.

57
liwat makaguwa sa kwarto niya.
Isadora: Matuman ma’am Josefina.
Isadora: Roman, may maayo ako
nga ibalita sa imo.
Roman: Ano ina ma’am?
Isadora: May mga espesyal ka nga
bisita karon sa gab- e. Interesado
sila nga makilala ka. Kag
kinahanglan, buhaton mo ang tanan
agod maluyagan ka nila.
Nahangpan mo bala ako?
Roman: Ma’am Isadora?
Matilda: Perfect! Indi bala Arnolfo?
Arnolfo: Oh... perfect matuod siya
Matilda.
Josefina: Hmm.. sige na mga bata,
magbalik na kamo sa inyo tagsa-
tagsa ka mga kwarto. Si Roman ang
ila napilian. Roman? Magpabilin ka.
Isadora: Roman, may magandang
balita ako sa iyo.
Roman: Ano po iyon ma’am?
Isadora: May mga espesyal ka na
mga bisita mamayang gabi at
interesado silang makilala ka.
Kailangang gawin mo ang lahat para
magustuhan ka nila. Naintindihan mo
ba ako?
Roman: Ma’am Isadora?
Matilda: Perfect! Di ba Arnolfo?
Arnolfo: Oh... perfect talaga siya
Matilda.
Josefina: Hmm.. sige na mga bata,
bumalik na kayo sa inyong mga silid.
Si Roman ang napili nila. Roman?
Magpaiwan ka.
(Tayo na, balik na tayo sa ating mga
silid)
58
(Dali na kamo sa aton kwarto) Roman: Kukunin niyo ba ako dito?

Roman: Kwaon bala ninyo ako diri? Matilda: Naiintindihan kita Roman.

Bahay mo na itong orphanage. Dito

Matilda: Nahangpan ko ikaw
ka na lumaki. Ngunit, kung sasama
Roman. Balay mo na ang
ka sa amin sa mansyon, malaya kang
orphanage nga ini. Diri ka na
gawin kung ano ang gusto mo.
nagdako. Apang kung mag- upod ka

sa amon sa mansyon, makapagusto Roman: Ngunit...

ka na kon ano luyag mo.

Josefina: Tumahimik ka! Tumahimik

Roman: Apang... ka Roman! Uhm, madam Matilda,

excuse me. Iwan muna namin kayo ni

Josefina: Maghipos ka! Maghipos ka
Roman dito ha. Mag-uusap lang kami
Roman! Madam Matilda, excuse
sa opisina ko. Paiintindihin ko lang
me. Biyaan anay namon kamo diri ni
nang mabuti ang batang ito.
Roman ha. Masugilanon lang kami

sa opisina ko. Paathagan ko lang Matilda: Sige! Maghihintay kami dito

sang maayo ang bata nga ini. Josefina.

Matilda: Sige! Mahulat kami diri Josefina: Roman, makinig ka sa akin.

Josefina. Gusto kong sumama ka sa kanila.

Josefina: Roman, magpamati ka sa Roman: Paano po yong mga totoo

akon. Luyag ko nga mag- upod ka kong magulang?

sa ila.

59
Roman: paano nalang ang matuod Josefina: Ang mga magulang mo?

ko nga ginikanan? Ang totoong mga magulang mo?

Eh... ano... namatay na sila noong

Josefina: Ang ginikanan mo? Ang
bata ka pa.
matuod mo nga ginikanan? Eh,

kuwan... Napatay na sila sang Roman: Hmmm... bakit sila namatay?

gamay ka pa.
Josefina: Eh... eh... ano, uhmm, hindi

Roman: Hmmm... ngaa nga napatay nakalagay sa records mo kung paano

sila? sila namatay. Basta, basta wala na

ang mga magulang mo! Roman,

Josefina: Eh... eh... kuwan, uhmm,
maibibigay ng mag- asawang iyon
wala nabutang sa records mo kon
ang lahat ng gustomo. Mayaman sila,
paano sila napatay. Basta, basta
kaya sumama ka sa kanila.
patay na ginikanan mo! Roman,
Naintindihan mo ba ako?
mahatag sang mag- asawa nga ina

ang tanan nga luyag mo. Roman: Wow! Ang laki- laki ng bahay

Manggaranon sila, gani mag- upod niyo! Parang museum ang laki niya.

ka sa ila. Nahangpan mo bala ako? Sobrang ganda. Malalaki pa ang mga

vase dito. Hahawakan ko...

Roman: Wow! Kadako- dako sang

inyo balay! Daw museum kadako (Rrrrrrrrrr!!!!!!)

ba. Tuman katahom. Kadalagko pa

Roman: Ha?!!!
sang mga vase diri. Hikapon ko...
Josefina: Rocky! Tumigil ka! Huwag

60
(Rrrrrrrrrr!!!!!!) mong hawakan ang mga gamit dito.

Antigo ang mga gamit dito at may

Roman: Ha?!!!
sentimental value ang lahat naiyan.
Josefina: Rocky! Mag- untat ka! Indi
Di ba Arnolfo?
pagtanduga ang mga pagkabutang
Arnolfo: Totoo yan Matilda. Hahaha...
diri. Antigo ang mga pagkabutang

diri kag may sentimental value ina Josefina: Halika na, ihahatid ka na

tanan sa amon. Indi bala Arnolfo? namin sa kwarto mo.

Arnolfo: Amo matuod Matilda. Rosana: Ahh, Toto Roman

Hahaha... nakahanda na ang almusal mo.

Kumain ka na.
Josefina: Dali ka, idul-ong ka na

namon sa imo kwarto. Roman: Hmmm... Ahhh...

Rosana: Ahh, Toto Roman ari ang Rosana: To?

pamahaw mo oh. Magkaon ka na.

Roman: Wow! Ang sarap naman ng

Roman: Hmmm... Ahhh... almusal ko!

Rosana: To? Rosana: Ako ang hahain ng lahat ng

pagkain mo habang wala pa si

Roman: Wow! Kanamit sang akon
madam Matilda at sir Arnolfo. Kung
pamahaw ba.
may kailangan ka, tawagin mo lang
Rosana: Ako ang magsirbi sang

tanan mo nga pagkaon samtang

61
wala pa diri si madam Matilda kag ang pangalan ko, Rosana.

sir Arnolfo. Kon may kinahanglan

Roman: Ahhh, manang Rosana?
ka, tawga lang ang ngalan ko,
Pwede mo po ba akong ipagtimpla ng
Rosana.
gatas?

Roman: Ahhh, manang Rosana?

Rosana: Ano kaya kung milkshake na
Pwede mo bala ako matimplahan
lang toto Roman?
sang gatas?
Roman: Ah ti, sige sige! Gusto ko
Rosana: Ano abi kon milkshake
iyan.
nalang toto Roman?
Rosana: Kung may gusto ka pang
Roman: Ah ti, sige sige! Namian ko
hingin, huwag kang mahiyang
sina.
tumawag sa akin.

Rosana: Kon may luyag ka pa gid

Roman: ay, oo pala, bakit may mga
nga pangayuon, indi ka magkahuya
grills ang mga bintana dito?
sa pagtawag sa akon.
Rosana: Ahh, ano.. para sa
Roman: ay, huo gali. Ngaa may
seguridad ng mga naninirahan dito.
mga grills ang mga bintana diri
Roman: Ahhh...
haw?

Rosana: Alam mo naman, maraming

Rosana: Ahh, kuwan para sa
antigo at mamahalaing gamit dito. Ah,
seguridad sang naga-istar diri.
sige ha, maiwan muna kita dito.

62
Roman: Ahhh... Matilda: Sobrang ganda ng gabi

ngayon.
Rosana: Kahibalo ka naman,

madamo sang antigo kag malahalon Arnolfo: Aaahhh...

nga mga gamit diri. Ah, sige ha,

Roman: Uhm, madam Matilda, sir
mabiyaan ko na ikaw diri.
Arnolfo bakit gabi ko lang po kayo

Matilda: Tuman katahom sang nakikita dito? Saan po kayo

kagab- ihon subong. pumupunta? Nagtatrabaho po ba

kayo?
Arnolfo: Aaahhh...

Matilda: Ahh.. ano, oo Roman, oo.

Roman: Uhm, madam Matilda, sir

Arnolfo ngaa kon gab-e ko lang Roman: Ahhh.. Naisipan ko po kasi

kamo makita haw? Sa diin kamo kung pwede ba tayong mamasyal?

nagakadto? Naga- obra bala kamo? Manood ng sine, kakain sa

restawran, pumunta sa park kagaya

Matilda: Ahh.. kuwan, huo Roman,
ng isang totoong pamilya?
huo.

Matilda: Ow! Magandang plano iyan

Roman: Ahhh.. Napinsaran ko,
Roman. Kaso may trabaho bukas si
kuwan, pwede bala kita
Arnolfo.
makalagaw? Matan-aw sang sine,

makaon sa restawran, makadto sa Arnolfo: Huwag kang mag-alala

park. Pareho bala sa isa ka matuod roman, may pinaplano rin kaming

nga pamilya.

63
Matilda: Ow! Matahom nga mga espesyal para sa iyo. Hehehe

plano ina Roman. Oh galing may

Matilda: Totoo yan. Talagang
trabaho buwas si Arnolfo.
espesyal.

Arnolfo: Indi ka mabalaka Roman,

Arnolfo: hahahaha...
may ginaplano kami nga espesyal
Roman: Totoo po? Ano po iyon?
para sa imo. Hehehe

Matilda: Oh.. sekreto namin iyan. Ang

Matilda: Amo matuod. Tuman ka
sekreto ay hindi mo dapat malaman.
espesyal.
Di ba?
Arnolfo: hahahaha...
Arnolfo: Galit ako sa lihim!
Roman: Matuod? Ano na haw?
Roman: Manang Rosana? Matagal
Matilda: Oh.. likom namon ina. Gani
ka na po bang nagtatrabaho dito sa
ang ginatawag nga likom indi dapat
mansyon?
mahibal- an. Indi bala?
Rosana: Matagal na masyado toto
Arnolfo: Akig ako sa likom!
Roman.Nagsimula ako dito noong

Roman: Manang Rosana? Madugay dalaga pa ako.

ka na bala naga- obra diri sa

Roman: Hmm.. pero noong bata pa
mansyon?
po kayo, nagtatrabaho rin ba ang

Rosana: Madugay na kaayo toto mga magulang niyo araw- araw?

Roman. Humalin sang huben pa Hmm, katulad nina madam Matilda at

64
ako. sir Arnolfo?

Roman: Hmm.. pero sang bata ka Rosana: Ahhh, hindi ko nakilala ang

pa, naga- obra man ang ginikanan aking mga magulang. Sa orphanage

mo kada adlaw?Hmm, pareho bala rin ako lumaki kagaya mo.

sila ni madam Matilda kag sir

Roman: Ahh, inampon rin po kayo
Arnolfo?
katulad ko?

Rosana: Ahhh, wla ko makilala ang

Rosana: Hindi! Sige na, matulog ka
akon nga ginikanan. Sa orphanage
na. Malalim na ang gabi.
man ako nagdako, pareho mo.
Roman: Sige, good night manang
Roman: Ahh, ti, ti, gin- adapt ka
Rosana.
man nila pareho ko?
Rosana: Good night toto Roman.
Rosana: Indi! Sige na, magtulog ka

na. Gab- e na. Matilda: Ahh, ang lahat na ito ay

ideya natin.
Roman: Sige, good night manang

Rosana. Arnolfo: dumating na ang tamang

panahon. Hahaha
Rosana: good night toto Roman.
Roman: Ha?
Matilda: Ahh, aton ideya tanan nga
Matilda: Makakatikim na tayo ng
ini
masarap na pagkain galing sa
Arnolfo: Naga- abot na ang ti-on.

65
Hahaha orphanange.

Roman: Ha? Roman: Si madam Matilda at sir

Arnolfo? Nag- uusap sila sa labas ng

Matilda: Makatilaw na kita sini sang
kwarto ko?
manamit nga pagkaon halin sa

orphanange. Arnolfo: Ahh.. Handa na siya.

Roman: Si madam Matilda kag sir Matilda: Naririnig ko na ang tibok ng

Arnolfo? Nagasugilanon sila nga kanyang puso.

duwa sa puwerta sang kwarto ko?

Arnolfo: Ahhh..

Arnolfo: Ahh.. Handa na siya.

Roman: Hala! Bumukas ang pinto.

Matilda: Mabatian ko na ang kibo- Magkukunwari akong tulog.

kibo sang iya corazon.

Matilda: Kaygandang binata. Hindi na

Arnolfo: Ahhh.. ako makapahihintay sa ating...

Roman: Hala! Nag- abri ang Arnolfo: Shhh! Halika na... lumabas

puwerta. Nang mapatulog- tulog ako natayo sa kwarto niya.

a.
Roman: Umalis na sila. Ano kaya ang

Matilda: Kagwapo nga pagkabata. ibig nilang sabihin?may binabalak ba

Indi na ako makapadugay tago sang silang hindi maganda sa akin?

atong li...
Rosana: Roman!

Arnolfo: Shhh! Dali na. Magguwa na

66
kita diri sa kwarto niya. Roman: Manang Rosana?

Roman: Ato na sila. Ano bala ang Rosana: Gumising ka na! Tumayo ka

buot nila silingon? May ginaplano na dyan!

bala sila nga malain sa akon?

Roman: Ha? Bakit po?

Rosana: Roman!
Rosana: tutulungan kitang makaalis

Roman: Manang Rosana? dito hangga’t hindi pa huli ang lahat.

Bilisan mo! Aalis tayo dito!

Rosana: Magbugtaw ka na!

Magbangon ka! Roman: Nang Rosana?!

Roman: Ha? Ngaa nang? Matilda: Saan kayo pupunta?

Rosana: Buligan ko ikaw nga Roman: Ma...

makapalagyo diri samtang indi pa

Rosana: Ma’am?
ulihi ang tanan. Dali- a! Mahalin kita
Matilda: Hindi mapapantayan ang
diri!
serbisyo mo sa amin Rosana!
Roman: Nang Rosana?!
Rosana: Pa... patawarin niyo po ako
Matilda: Sa diin kamo?
ma’am. Hindi ko na masikmurang

Roman: Ma... ipagpatuloy ang mga pinaggagawa

natin.
Rosana: Ma’am?

Matilda: indi katampad sa pag-

67
alagad sa amon Rosana. Matilda: Pinayagan kita Rosana.

Rosana: Pa... pasaylo-a ako ma’am. Rosana: ha...

Indi ko na masarangan nga

Matilda: Gusto mong maging imortal
padayunon pa ini.
ngayong gabi? Ibibigay ko yan sa iyo.

Matilda: Ginpasugtan kita Rosana. Hindi na yan masamang kabayaran

kapalit ng batang iyan.

Rosana: ha...

Rosana: ha! Ha...

Matilda: Luyag mo nga maging

imortal subong nga gab- e. Ihatag Matilda: Ibibigay ko sa iyo ang buhay

ko sa imo. Indi na man ina malain na walang hanggan.

nga kabayaran kabaylo sang bata

Rosana: Buhay na walang hanggan?
nga ina.
Hindi ko yan kailangan.

Rosana: ha! Ha...

Matilda: ihatag ko sa imo ang

Matilda: Sige!
kabuhi nga wala sang katapusan.
Rosana: Maawa ka! Hayaan mong
Rosana: Kabuhi nga wala sang
makaalis ang batang iyan dito!
katapusan? Indi ko na ina
Maawa ka!
kinahanglan!
Matilda: Hindi pwede! Matamis ang
Matilda: Sige
dugo ng batang iyan!

Rosana: Maluoy ka! Pabay- e

68
nalang ang bata nga ini nga Sumigaw!

makapalagyo man. Maluoy ka!

Rosana: Kinagat mo ako sa leeg sir

Matilda: indi ina mahimo! Matam- is Arnolfo?

ang dugo sang bata nga ina!

Roman: Manang Rosana!

Syagit!
Rosana: Lumayo ka na Roman!

Rosana: Gikagat mo sa liog sir Takbo!

Arnolfo?
Roman: Aalis ako sa mansyong ito!

Roman: Manang Rosana!

Matilda: Rocky! Habulin mo siya!

Rosana: Palagyo Roman! Palagyo! Titigan mo ang buwan Arnolfo, bilog

na bilog... hahaha
Roman: Mahalin ako sa mansyon

nga ini! Arnolfo: Halika na Matilda! Habulin

natin ang batang iyon.

Matilda: Rocky! Lagsa siya! Tuluka

Arnolfo! Ugsad ang bulan... hahaha Matilda: oo! Arnolfo! Hayoo!

Arnolfo: Dali ka Matilda! Malupad

kita, lagson naton ang bata nga ato.

Roman: hhoo... haaa... hoo...

Matilda: huo! Arnolfo! Hayoo! Kailangan kong makalayo sa lugar na

ito. Kailangan talaga!Haa... haa..

_____________________________
haa... Hindi! Hinahabol ako ng aso!
Roman: hhoo... haaa... hoo...
Hhaa... hhaa.. hhaa... Maaabutan

69
Kinahanglan nga makapalagyo ako niya ako! Hindi! Nadapa ako! Hindi!

sa lugar nga ini. Kinahanglan gid! Ayan na ang aso! (Umuubo)

Haa... haa.. haa... Indi! Ginalagas

Matilda: Good dog Rocky! Hahaha...
ako sang ido! Hhaa... hhaa.. hhaa...
Nagyon, isa ka na naman sa
maabtan gid niya ako! Indi!
magiging biktima namin Roman. Bakit
Nakadusmo ako! Indi! Ara na ang
nakatalikod ka? Humarap ka sa amin.
ido! (Nagaubo)
Hahahaha

Matilda: Good dog Rocky! Hahaha...

Roman: Ngayon, alam ko na kung
Karon! Isa ka naman sa mangin
ano ang nangyari sa aking mga
biktima namon Roman. Ngaa
magulang. Alam ko na ang sikretong
nagatalikod ka? Mag- atubang ka sa
tinatago ni ma’am Josefina. Alam ko
amon. Hahahaha
na ang sikretong tinatago nila sa akin

Roman: Karon, mahibaluan ko na sa orphanage. May sikreto din akong

kon ano natabo sa akon ginikanan. tinatago sa inyo at mas hihigit pa ang

Nahibaluan ko na ang likom nga sikreto kongito sa inyo!

ginatago ni ma’ am Josefina.

Matilda: huwag kang tumalikod!
Nahibaluan ko na ang likom nga
Humarap ka!
ginatago nila sa akon sa orphanage.
Arnolfo: Ha?! Hindi! Isa kang taong
May likom man ako nga paryas sa
lobo?
ila kag mas sobra pa ang likom ko

sa inyo. Roman: At gusto kong kumain ng

70
Matilda: di ka magtalikod! bampira!

Magbalikid ka!
Matilda & Arnolfo: Hindi!!!!

Arnolfo: Ha?! Indi! Isa ikaw ka taong Aaahhhhh!!!

lobo?
Josefina: Sandali lang! Ay, sino kaya

Roman: Kag luyag ko nga magkaon ang bisita namin ngayon sa

sang bampira! orphanage? Ahh.. oh? Ikaw?

Matilda & Arnolfo: Indi!!!! Roman: Magandang gabi ma’am

Aaahhhhh!!! Josefina! I’m home!

Josefina: Madali gid lang. Ay, sin-o Josefina: Bumalik ka?

bala ang bisita namon diri sa

Roman: Alam ko na ang sikreto ko
orphanage ha? Ahh.. oh? Ikaw?
ma’am. At sa palagay ko po, may

Roman: Maayong gab- e ma’am mga bagay na dapat baguhin sa iyo.

Josefina! I’m home!

Josefina: Hhaa.... Hindi! Hindi!

Josefina: Nagbalik ka? Hhhaaa! Hindi!

Roman: Nakahibalo na ako sa akon

likom ma’am. Kag sa banta ko, may

mga butang nga dapat liawaton sa

imo.

Josefina: Hhaa.... indi! Indi! Hhhaaa!

71
 Indi!

PAGSUSURI

Imahe

a. Josefina- imahe ng isang masungit na tagapangalaga sa bahay-

ampunan. Malaki ang kanyang pagnanais na mapaalis na si Roman

sa ampunan sapagkat siya ay may edad na kaya’t ginagawa niya

lahat ng paraan.

Patunay

‘‘Kinahanglan makahimo na kita sang paagi sa isa ngaina. May edad na

siya kinahanglan maipakuha na siya diri sa orphanage Isadora.’’

‘‘Nagnakaw ka ng pagkain sa kusina?! Tulog na ba ang mga kasama mong

bata sa kwarto?’’

‘‘Tumahimik ka! Dalhin mo siya pabalik sa itaas at ikandado para masiguro

na hindi na siya uli makalabas sa kwarto niya.’’

Imahe

b. Roman- imahe ng mga ulilang bata na lumaki sa bahay- ampunan at

inaasam na makaramdam ng pag-aaruga ng mga magulang. Binalak

kainin ng mga bampirang sina Matilda at Arnolfo. Ngunit nang

72
 kalaunan ay natuklasan niyang siya ay isang taong lobo. Sa bandang

huli, kinain niya sina Matilda at Arnolfo.

Patunay

‘‘Kwaon bala ninyo ako diri?’’

‘‘Ahhh.. Napinsaran ko, kuwan, pwede bala kita makalagaw? Matan-aw sang

sine, makaon sa restawran, makadto sa park. Pareho bala sa isa ka matuod

nga pamilya.’’

‘‘Makatilaw na kita sini sang manamit nga pagkaon halin sa orphanange.’’

Imahe

c. Matilda at Arnolfo- imahe ng dalawang bampira na gagawin ang lahat

upang mapasakanila si Roman na nais nilang maging pagkain.

Sinubukan nilang akitin si Roman upang sumama sa kanila sa

pangakong ibibigay nila ang lahat ng gusto nito.

Patunay

‘‘Nahangpan ko ikaw Roman. Balay mo na ang orphanage nga ini. Diri ka na

nagdako. Apang kung mag- upod ka sa amon sa mansyon, makapagusto ka

na kon ano luyag mo.’’

3. Mr. Suabe (Eva)

WIKANG HILIGAYNON WIKANG FILIPINO

73
Mama: Hmmm.. nak? May kwarta Mama: Hmmm.. nak? May pera ka

ka da? ba dyan?

Nora: Ah, ngaa? Wala ka kwarta Nora: Ah, bakit? Wala ka bang

haw? pera?

Mama: ay, kuwan.. Wala na nak. Mama: ah.. ano.. wala na nak..

Dugay pa sweldo ni papa niyo. matagal pa ang sahod ni papa niyo.

Nora: Ang ginhatag ko sa imo nga Nora: Wala na bang natira sa

nagligad semana nga kwarta wala binigay ko noong nakaraang linggo?

na?
Mama: ano kasi.. ubos na nak kasi

Mama: Ay, oh.. kuwan.. wala na nak naibigay ko na sa kapatid mo.

kay ginhatag ko ato sa manghod mo

Nora: Nakatapos na siya ng pag-
a.
aaral ngunit nakadepende pa rin

Nora: Ay nano ni siya man? Tapos siya sa iyo?

na siya eskwela gasalig siya

Mama: Eh! Hayaan mo na nak.
gihapon sa imo?
Naghahanap naman siya ng

Mama: Eh! Bay-e lang siya bala a. trabaho ah.

Kay gapangita mana siya sang obra.

Nora: Dalawang taon na siyang

Nora: Duwa na katuig nga gapangita naghahanap ng trabaho ngunit

sang obra, asta subong wala siya hanggang ngayon, wala pa rin

74
makakita kay ti nagasalig siya sa siyang nakita! Nasanay na siya na

imo nga pwede lang siya palagi siyang humihingi sayo at

makapangayo. Ikaw, hatag ka man ikaw naman, nagbibigay ka kaagad!

dayon.
Mama: ah.. hmmm.. Nora!

Mama: ah.. hmmm.. Nora!

Mama: Hmm.. nak? Kain ka na nak.

Mama: Hmm.. nak? Kaon na nak.

Fritz: Ay? Ito lang ba ang ulam natin

Fritz: Ay? Amo lang ni sud- an ta ma?

ma?
Nora: eh di wag kang kumain!

Nora: hindi ka magkaon e!

Fritz: Hoy nang! Nagtatanong lang

Fritz: Hoy Nang! Nagapamangkot naman ako baka may iba pang luto

lang ko bala ya. Kay basi ya kon si mama.

may ginluto pa si mama ya.

Mama: ay, tama na iyan at kumain

Mama: ay, binugay na bala kamo. na lamang kayo. Ah.. Fritz?

Kaon na kamo. Ah.. Fritz?

Fritz: Ma?

Fritz: Ma?
Mama: May fried chicken doon.

Mama: May fried chicken to a. Inita Initin mo na lang sa oven.

lang sa oven.
Nora: Hmpft! Yan yung dahilan

Nora: Hmpft! Amo na nga kung bakit ganyan ang pag-uugali ni

nagasagsag lang ang batasan sina Fritz kasi pati sa pagkain,

75
kay ti pati sa pagkaon niya nabinlan tinatabihan mo siya ng paborito

mo siya sang paborito ya! niya!

Mama: Nora! Mama: Nora!

Fritz: Ma! May obra na ko ma! Fritz: Ma! May trabaho na ako ma!

Mama: Ay abaw ti maayo gid nak e! Mama: Ay eh di maganda nak!

Sa diin nak? Saan naman nak?

Fritz: Sa isa ka dako nga company Fritz: Sa isang malaking kompanya

ma. Kag online lang bala ma. ma. At online lang ma!

Mama: Ha? Mama: Ha?

Fritz: Uo bala ya. Fritz: Uo ma.

Mama: Online? Mama: Online?

Fritz: Yes! Fritz: Yes!

Mama: ah ti, wala ka man laptop Mama: ah kaso wala ka namang

nga gamiton nak. laptop na magagamit nak.

Fritz: Ay gani man ma pero... Ay, oh Fritz: Ay, kaya nga ma.. ay! Tama!

gali! Maayo pa mangutang ta ma! Buti pa’t mangutang tayo ma! Kasi

kay ti kinahanglan ko sa obra ko mo. diba kailangan ko sa trabaho?

Mama: ay sige lang nak a. Mangayo Mama: hayaan mo anak. Hihingi

76
ko kwarta sa magulang mo a. ako ng pera sa kapatid mo.

Nora: Maayo e. Kay ako lang ang Nora: Eh di mabuti! Dahil sa akin

ginasaligan niyo! Kita mo na gid lang kayo umaasa! Alam mo naman

Fritz nga wala ka sang gamit di sa Fritz na wala kang gamit dito sa

balay mangita ka online nga obra. bahay, naghanap ka talaga ng

Paano ka maka-obra sina? trabaho na online!

Mama: Eh mangayo gani sa imo Mama: Kaya nga manghihingi muna

nak. kami sa iyo nak.

Fritz: Gani man. Fritz: Kaya nga..

Mama: Pang- down lang sa laptop Mama: Pang- downpayment lang sa

kay mabayaran niya man na. laptop nak, kaya niya naman yan

bayaran.
Nora: Indi na! Untata niyo bala

karon kon nada pa kwarta ko! Hoy! Nora: Wag na! Tigilan niyo yan!

Pangita to obra nga indi online, Hoy! Maghanap ka ng trabaho na

agud nga indi kamo mamroblema. hindi online para wala kayong

problema!
Fritz: Hay! Nang Nora!

Fritz: Hay! Nang Nora!

Nora: Pa? Numan? Ginpangutangan

mo gid laptop nga bag- o si Fritz? Nora: Pa? Kumuha talaga kayo ng

bagong laptop para kay Fritz?

77
Mama: Ay ti ngaa maakig ka? Mama: oh, bakit ka magagalit?

Nora: Hindi ko mangakig nga Nora: Sino ang hindi magagalit na

ginatudluan niyo siya tinuturuan niyo siyang maging

magtinamaran. Lantawa bala basi tamad? Tignan niyo baka isa o

kon isa o duwa ka bulan mag- untat dalwang buwan lang hihinto na siya

na siya sa obra ya kay natak- an kaagad sa trabaho dahil nagsawa

siya. na siya.

Papa: Amo na gani ang paminsaron Papa: Yan yong dapat niyang pag-

ya kay nahimo namon ni mama ya isipan kasi ginawa na namin ang

ang tanan makakita lang siya sang lahat ng mama niya para

obra. makahanap siya ng trabaho.

Fritz: Salamat gid pa ha.. Pero si Fritz: Maraming salamat talaga pa

manang ya pa, hmmm.. sermon ha.. pero si manang, sermon lang

lang ya maabot ko ni sa iya ya. Ay talaga palagi ang natatanggap ko

ambot a! mula sa kanya. Ay ewan..

Nora: Ngaa kon maayo ka, Nora: bakit? Kung naging mabuting

sermonan pa tika? Aysus ah! anak ka lang, sesermonan pa kita?

Katigulang na sa imo, nugay sige Ang tanda mo na para dumepende

salig sa ginikanan ta! Himo ka sang sa mga magulang natin. Maghanap

paagi kon paano ka makakwarta! ka ng paraan para magkapera ka!

78
Mama: Nora! Mama: Nora!

Hazel: hala Fritz, palangga ka gid ya Hazel: hala Fritz, mahal ka talaga ni

ni mama mo no? mama mo no?

Fritz: ay siyempre! Agot mo! Fritz: ay siyempre! Bunso ako e!

Mama: Ay, indi man abi siya Mama: Hindi naman kasi siya

pasaway mo. Pero kon gaugtas ko, pasaway. Pero kung naging

ti, din tabo nga supurtaran ko na pasaway siya, hindi ko talaga siya

siya sa mga luyag ya man? susupurtahan sa mga gusto niya.

Hazel: Tita? Hazel: Tita?

Fritz: Ay, ma! Utang to bi ilimnon Fritz: Ay, ma! Pwede ka bang

didto sa tiangge. Isa lang ka kaha a. mangutang ng alak sa tindahan?

Isang kahon lang ma.

Mama: Ay? Duwa lang gid kamo ni

Hazel, isa gid ka kaha? Mama: Ay? Dalawa lang naman

kayo ni Hazel nak, isang kahon

Hazel: Ay ubos na ya namon ta.
talaga?
Fritz: Ay amo gid!
Hazel: Ay mauubos po namin yan
Mama: Ay tuod? Ay? Si Fritz bala
tita.
indi na siya palainom.
Fritz: kaya nga!
Fritz: Ay! Ma! Abi dasiga na a. Kay
Mama: Totoo? Ang alam ko hindi

79
basi mabatian pa ta ni manang marunong uminom si Fritz.

Nora. Abi utang lang bala to ma a.

Fritz: Ay! Ma! Pwede bang bilisan
Bayran mo lang kon makasweldo si
mo na?! Baka marinig pa tayo ni
papa. Dasiga na!
manang Nora. Mangutang ka sa

Hazel: Fritz... tindahan ma ha. Bayaran mo lang

‘pag meron nang sahod si papa.

Nora: Ano ta? Manukot ka sang
Bilis na!
utang ni mama?

Hazel: Fritz...
Rita: ay huo Nora. Ara siya?

Nora: Ano yon tita? Maniningil ka ng

Nora: pila utang niya?
utang ni mama?
Rita: Traynta mil.
Rita: ay oo Nora. Nariyan ba siya?
Nora: ano?!
Nora: Magkano ba ang utang ni
Rita: huo...
mama?

Nora: Gin-ano niya na?

Rita: Tatlumpong libo.

Rita: Kadumdom ka sang

Nora: ano?!
nagpamanila si Fritz kay mangita
Rita: oo...
obra? Amo na ang ginpadala niya

sa manghod mo. Nora: Saan daw ni mama yan

nagamit?

80
Nora: Ano? Rita: Naalala mo bang pumunta si

Fritz sa Maynila para maghanap ng

Mama: Rita? Ari ka?
trabaho? Yan yong pinadala ni
Nora: Huo ma, ari si tita kay
mama mo sa kanya.
manukot siya sang hulam mo nga
Nora: Ano?
ginpadala niya kay Fritz sa Manila.

Mama: Rita? Andito ka?

Mama: Hala Rita! Nanugid ka?

Nora: Oo ma, andito si tita para

Rita: hmm.. eh, kuwan eh.. eh.. Ano
maningil ng utang mo na pinadala
abi kay kadugay na ato wala mo pa
mo kay Fritz sa Manila.
nabayran.

Mama: Hala Rita! Sinumbong mo?

Nora: Naga-ano- ano ka timo ma

man? Tanan na lang para kay Fritz! Rita: hmm.. eh, ano kasi eh.. eh..

Pati si papa! Maano na siya ya? Ang tagal na kasi non, tapos hindi

Masalig na lang? Hindi na siya mo pa nababayaran..

katilaw miski singko sa akon ya!

Nora: Ano ba ma? Lahat na lang

Mama: ay nano ka man imo man? para kay Fritz! Pati si papa! Ano na

Kadalok man sa imo nga bata man? lang ang gagawin ni Fritz? Aasa na

Utod mo, dalukan mo? Ay sige ah! lang palagi sa inyo? Hindi siya

Tagua na lang ng kwarta mo kay abi makakatikim na kahit limang piso

mo madala mo na sa kamatayon mula sa akin!

mo?

81
Nora: Ako pa ang malain ma?! Nga Mama: Ano ka ba? Ang damot mo

ginatudluan taka gani na indi mo namang bata! Sariling kapatid mo,

pagbaby- babihon ang agi nga ina! pagdadamutan mo? Sige! Itago mo

Kay oh? Nagalumos na kamo sa yang pera mo, akala mo ba

utang! Indi ina masarangan ni papa madadala mo yan sa kabilang

nga magbayad sina. Oh ti, sin-o ang buhay?

magsulbad sina? Ako! Sa dasun ha,

Nora: Ako pa ang masama ngayon
indi nako gusto makabati nga
ma? Na tinuturuan lang naman kita
nangutang ka para kay Fritz!
na wag mong konsintihin yang si

Mama: Ano?! Fritz! Tignan mo ang nangyayari

ngayon, lubog kayo sa utang dahil

sa kanya! Hindi yan kayang

bayaran ni papa. At sino na naman

ang magbabayad? Ako! Sa

susunod ma ha, ayaw kong

makarinig na nangutang ka na

naman para kay Fritz!

Mama: Ano?!

82
PAGSUSURI

Imahe

a. Eva- imahe ng isang inang nagpamalas ng labis na pagmamahal

sa kanyang mga anak lalo na ang bunsong anak na si Fritz. Labis

ang kanyang hangaring matulungan ang anak na makahanap ng

trabaho kahit pa sa pamamagitan ng pangungutang.

Patunay

“Pang- down lang sa laptop kay mabayaran niya man na.”

“Kadumdom ka sang nagpamanila si Fritz kay mangita obra? Amo na ang

ginpadala niya sa manghod mo.”

“Huo ma, ari si tita kay manukot siya sang hulam mo nga ginpadala niya kay

Fritz sa Manila.”

Imahe

b. Nora- imahe ng isang nakakatandang kapatid na parating

kinagagalitan ang nakababatang kapatid na si Fritz dahil hindi pa

rin nakahanap ng trabaho gayong nagtapos na siya ng kolehiyo.

Lagi niyang pinupuna ang papalayaw ng mga magulang kay Fritz

na ibinigay ano man ang kanyang hingin sa kanila.

Patunay

“Ay nano ni siya man? Tapos na siya eskwela gasalig siya gihapon sa imo?”

83
“Duwa na katuig nga gapangita sang obra, asta subong wala siya makakita

kay ti nagasalig siya sa imo nga pwede lang siya makapangayo. Ikaw, hatag

ka man dayon.”

“Hmpft! Amo na nga nagasagsag lang ang batasan sina kay ti pati sa

pagkaon niya nabinlan mo siya sang paborito ya!”

“Pa? Numan? Ginpangutangan mo gid laptop nga bag- o si Fritz?”

Imahe

c. Fritz- imahe ng isang bunsong anak sa pamilya na isang bakla.

Lagi siyang nakadepende sa mga magulang sa kahit na anumang

gusto at pangangailangan.

Patunay

“Ay nano ni siya man? Tapos na siya eskwela gasalig siya gihapon sa imo?”

“Hmpft! Amo na nga nagasagsag lang ang batasan sina kay ti pati sa

pagkaon niya nabinlan mo siya sang paborito ya!”

‘’Ay, ma! Utang to bi ilimnon didto sa tiangge. Isa lang ka kaha a.’’

4. Misteryo sang Kabuhi Season 17 Chapter 53

WIKANG HILIGAYNON WIKANG FILIPINO

Bida: Hay! Napaslawan naman ako Bida: Hay! Nabigo na naman ako

84
apan kinahanglan na masugilanon ngunit kailangan ko talagang makita

ko gid kag masalapuan ang Antonio at maka-usap si Antonio Candaso.

Candaso nga ato! Apan paano? Pero paano kaya? Hindi ko alam

Wala ako makahibalo kon diin ko kung saan ko siya hahanapin.

siya nga bahing punsod pangitaon. Tama! Bakit ngayon ko lang naisip

Ah, husto! Ngaa bala bag- o ko lang ito? Malaki ang posibilidad na

ini nahinumduman? Dakong makita ko siya sa paraang naiisip ko

posibilidad nga masalapuan ko siya ngayon. Sa kompyuter. Dyan ko

paagi sa napinsaran ko nga ini. Sa siya hahanapin. Bubuksan ko na

kompyuter. Dira ko pangitaon ang ang aking kompyuter.

ngalan niya. Buksan ko ang akon

Bida: Ito na ‘yung pangalan.
kompyuter.
Candaso, Adam; Candaso, Ira;

Bida: Ari, amo ning ngalan. Candaso, Shiela; Candaso, Antonio!

Candaso, Adam; Candaso, Ira; Binggo! Binggo! Nakita ko rin siya

Candaso, Shiela; Candaso, Antonio! sa wakas! Hindi na ako

Binggo! Binggo! Nasalapuan ko gid magsasayang ng oras pa.

man siya! Ha! Hindi ako mag- usik Magpapadala ako ng email sa

sang ti-on. Ma- email ako sa iya. kanya. Hihilingin kong magkita

Mangabay ako nga magkitaay kami kaming dalawa at sa palagay ko,

nga duwa. Kag sa banta ko, papayag siya.

mapasugot siya.
Bida: Araw- araw kong tinitingnan

85
Bida: Ohhh.. adlaw- adlaw gina-tsek ang email ko kung sumagot na ba si

ko kon may nasabat si Antonio sa Antonio, pero wala. Siya lang ang

gina- email ko sa iya, apan wala! natitira kong pag-asa para maka-

Siya lang ang bugtong ko nga usap ko si Lucil. Hindi na ako

paglaum nga masugilanon ko si tinitigilan ng aking asawa. Palagi na

Lucil. Tungod wala na ako gina- siyang nagpapakita sa akin.

untatan sa akon asawa. Masambi Aminado naman ako na

na siya nga gapakita sa akon. nagugustuhan ko ngunit gumugulo

Akoon ko nga nagustuhan ko man, sa isipan ko. Biglang sumakit ang

apang naga- gamo sa pinsar ko. ulo ko. Mabuti pa’t magpapahinga

Hinali naman nga nagsakit ang ulo muna ako. Matutulog muna ako

ko. Hay! Ang maayo pa, para makapagpahinga ang utak ko.

mapahuway ako. Matulog- tulog ako

Bida: (May umiiyak) nakatulog pala
sa makadali agod magtawhay ang
ako. May naririnig akong iyak. Ba!
pinsar ko.
Si Lucil! Andoon siya sa sulok at

Bida: (May gahibi) natulugan gali umiiyak! Lucil! Asawa ko! Itinaas

ako. Kabati ako sang hibi. Ba! Si niya ang kanyang mga manggas at

Lucil! Ato siya sa higad kag ipinakita ang kanyang mga braso na

nagahibi! Lucil! Asawa ko! Uhmm, parang nagyaya siya sa akin ng

ba! Ginbukas niya ang duwa niya ka suntukan. Lucil! Asawa ko! Parang

butkon. Daw gasubong bala haw mababaliw na ako sa kahahanap ng

gusto niya ako ma-aksiyon. Lucil! paraan makausap ka lang. Gusto

86
Asawa ko! Daw mabuang na ako sa kong malaman ang rason bakit ka

pagpangita sang paagi agod nagpapakita sa akin. Pangako, hindi

masugilanon kita. Gusto ko mahibal- ako titigil hangga’t hindi kita

an kon ano mensahe sining makakausap. Gagawin ko ang lahat

pagpakita mo sa akon. Pangako, para mabigyan ng katuparan ang

indi ako mag- untat. Buhaton ko ang gusto mong iparating sa akin.

tanan para mahatagan sang Pangako iyan!

katumanan ang gusto mo ipalambot

Bida: Ito na, nabuksan ko na ang
sa akon. Pangako ina!
kompyuter. Titignan ko kung may

Bida: Uhm, ara na, na- on ko na ang email na ba ako mula kay Antonio

kompyuter ko. Karon usisa-on ko Candaso. Oh! Ito na! Sumagot na

kon nagsabat si Antonio sa akon. siya! Babasahin ko ang mensahe

Oh! Ari na! Nagsabat na siya. niya. “Ang nadiskubrehan mo

Basahon ko ang sabat niya. “Ang tungkol sa sinulat ko nung simula

imo natuk-iban bahin sa akon tungkol sa mas malalim na

sinulatan panugod sang mas pagdiskubre sa mga bagay na may

madalom pa gid nga pagtukib sa kinalaman sa buhay ng mga patay.”

mga bagay nga may kahilabtanan Uhm... Re-replyan ko siya. Magtype

sa kabuhi pagkatapos sang na ako. “Ang mas malalim at

kamatayon.” Uhm.. balusan ko siya. pagdiskubre ang gusto kong

Ma-type ako. “ang mas madalom malaman. Handa akong magbayad

kag tukibon ang gusto ko nga basta papayag kang makipagkita sa

87
mahibal- an. Handa ako magbayad akin.” Ito na, i-sesend ko na. Yun

basta magpasugot ka nga makitaay na, na-send ko na. Maghihintay ako

kita.” Ara na, i-send ko. Ato na, na- ng reply niya.

send ko na. Mahulat ako sang balos

Bida: Parang gusto kong paliparin
niya.
ang aking sasakyan nang

Bida: (Gabiyahe) Daw paluparon ko makarating ako kaagad sa bahay ni

na akon salakyan para makalambot Antonio Candaso. Ngayon pa lang,

dayon ako sa balay ni Antonio kailangan kong pag- isipan ang mga

Candaso. Subong palang, katanungang ilalatag ko sa kanya.

paminsaron ko na ang dapat ko nga Ayaw kong may malimutan.

pamangkot sa iya. Hindi ko gusto Kailangang sulit ang perang

nga may malipatan. Dapat sulit ang ibabayad ko sa kanya.

kwarta nga ibayad ko sa iya!

Bida: Andito na ako. Ito na ang

Bida: Ari na ako. Amo na ini ang bahay ni Antonio Candaso. Hmmm..

balay ni Antonio Candaso. Hmm.. malaki pala, ito ay may dalawang

dako gali kaayo. Kag duha ini ka palapag at may malapad na hardin.

panalagan. May malapad nga Bababa na ako ng sasakyan. May

hardin. Manaog ako diri sa nakikita akong lalaking paparating.

salakyan. May nakita ako nga lalaki Siya kaya si Antonio Candaso?

nga gapadulong diri sa gate. Siya

Katulong: Pasok ka po sir.
bala si Antonio Candaso?
Naghihintay po sa inyo sa loob si sir

88
Katulong: Masulod ka sir. Gahulat Antonio.

sa imo sa sulod si sir Antonio.

Bida: Uhmm.. salamat!

Bida: Uhmm.. salamat!

Antonio: Maligayang pagdating

Antonio: Malipayon nga pag- abot kaibigan!

abyan!
Bida: Salamat!

Bida: Salamat!
Antonio: Nakikita ko ang

Antonio: Mabasa ko ang kasubo sa kalungkutan sa iyong mukha. Ilang

imo nawong. Abyan, indi lang man beses ka na rin nasaktan dahil sa

kaisa nga nagbatyag ka sang pagkawala ng mga mahal mo sa

kasakit tungod sa pagkadula sa imo buhay kaibigan. Dahil sa masakit

mga mahal sa kabuhi. Kag tungod ang mga naranasan mo. Nabuksan

nga masakit ang naaguman mo. mo ang iyong third eye.

Nabuksan mo imo third eye.

Bida: Ano?!

Bida: Ano?!
Antonio: Yan yong totoo. Sa

Antonio: Amo ina ang matuod. Ang pamamagitan ng iyong third eye,

imo third eye makakita sang mga makakakita ka ng mga bagay at

bagay kag mga lugar nga indi lugar na hindi nakikita ng mga

makita sang ordinaryo lang nga mga ordinaryong tao. At tsaka yung

tao. Kag imo asawa, may gusto asawa mo, may gusto siyang

ihambal sa imo. Gusto niya nga sabihin sa iyo. Gusto niyang

89
maghambal apang may magsalita ngunit may pumapagitna

nagapamalabag sa tunga ninyo nga sa inyong dalawa.

duwa. Nga amo nagapugong agod

Bida: Ano ang dapat kong gawin
matabo ina.
para maalis ang pumapagitna sa

Bida: Ano ang dapat ko nga amin?

buhaton? Para makuha ko ang

Antonio: Wala kang magagawa
gapamalabag nga ina?
kahit bukas na ang iyong third eye.

Antonio: Wala ka sang mahimo.

Bida: Ano?!
Bisan pa bukas imo third eye.
Antonio: Hindi pa masyadong
Bida: Ano?!
malinaw ang third eye mo di gaya

Antonio: Ang imo third eye, indi sa akin. At sa ibang tao rin na

pagid tama katin- aw sang sa akon. umaangkin ng ganyang abilidad.

Kag sa iban pa nga may Parehas sa atin, limitado lang yung

ginaangkon man nga amo sina nga kakayahan natin na makipag- usap

abilidad. Kasubong naton, limitado sa mga taong pumanaw na. Ngunit

lang ang ikasarang nga makapakita huwag kang mag-alala kaibigan.

angot sa mga nagapamalatay na. May iba pang paraan para

Apang indi ka lang masubo abyan. makausap at makasama mo ang

May iban pa nga paagi para mga mahal mo sa buhay na

masugilanon kag maka-upod mo pumanaw na, lalo na ng asawa mo.

90
ang mga mahal mo sa kabuhi nga Bida: Anong paraan? Turuan mo

nagtaliwan na. Kag labaw sa tanan naman ako. Babayaran kita kahit

ang imo asawa. magkano ang singil mo Antonio

amigo.
Bida: Ano nga paagi? Tudlui ako

palihog. Bayaran ko ikaw kon pila Antonio: Kailangan mong pumunta

sukot mo Antonio amigo! sa mundo ng mga patay.

Antonio: Kinahanglan mo magkadtu Bida: Ano?!

sa kalibutan sang mga patay.

Antonio: Narinig mo ang sinabi ko

Bida: Ano?! kaibigan.

Antonio: Nabatian mo ang gihambal Bida: Niloloko mo ba ako? Paano

ko. Ha? Abyan. ako makakarating sa mundo ng

mga patay? Gayong buhay pa ako?

Bida: Ano nga kabuangan ina?

Paano ako makalambot sa amo sina Antonio: Makinig ka at isasalaysay

nga lugar? Samtang buhi pa ako? ko sa iyo.

Antonio: Pagpamati ka kay isaysay Bida: Sabi ni Antonio may nakadaan

ko sa imo. na sa lagusan patungo sa ikatlong

mundo o mundo ng mga patay at

Bida: Suno kay Antonio may nadala
ang taong may third eye lamang
na panahon sang pagbukas sang
ang makakakita sa lagusan na kung
lulutsan padulong sa ikatatlo nga
saan makikita lang ito sa tahimik at

91
kalibutan o kon kalibutan sang mga hindi mataong lugar. Diyan

patay kag ang tawo lang nga bukas kadalasan bumubukas ang lagusan.

ang third eye amo lang ang Kailangan kong maghanda.

makakita sang amo nga lulutsan Hihintayin koang paglubog ng araw

kag makita ini sa malinong kag wala at pupunta ako sa lugar na kung

sang madamo nga tawo nga lugar. saan makikita ko ang lagusan.

Dira sina kalabanan nagabukas ang

Bida: Ang lakas ng hangin. Tagos
lulutsan. Kinahanglan mahanda ko.
sa aking mga buto ang ginaw.
Hulaton ko nga matungod ang
Madilim masyado pero kabisado ko
adlaw kag amo pagkadtu sa lugar
naman ang pupuntahan kong lugar.
nga sa diin makita ko ang lulutsan.
Ayan na. Nasanay na ang aking

Bida: Kabaskog sa huyop sang mata sa madilim. Magpapatuloy ako

hangin. Nagapamalupsop sa akon sa aking paglalakad.

nga kaunuran ang katugnaw.

Bida: Andito na ako. Nakarating din
Kadulom katama, apang kabisado
ako. Andito ako sa puntod ni Lucil!
ko ang padulungan kag pakadtuan
Lucil! Asawa ko! Kaunti na lang at
ko nga lugar. Ara na. Naanad na
magkikita na tayo. Andito na ako.
akon mata sa madulom. Karon
Papunta na ako kung saan ka
mapadayon ako sa paglakat.
naroroon. Pinili ko ang

Bida: Ari na ako. Nakaabot gid man sementeryong ito para puntahan

ako diri. Ari na ako sa lulubngan ni dahil sigurado akong makikita ko

92
Lucil. Lucil! Asawa ko? Madali ang lagusan dito. Dahil tahimik at

nalang imo paghulat. Ara na ako. walang tao dito. Ba? Ano yan?

Mapadulong na ako sa namtangan Biglang may bumungad na lagusan

mo. Ginpili ko ang sementeryo nga sa aking harapan. Parang may

ini nga amo akon kadtuan sa diin puwersang humahagip sa akin

sigurado nga magbukas ang papasok. Ha... ahh.. ahh.. ahh..

lulutsan tungod malinong ang tuhog hmm.. ahh.. ahh.. oh.. ahh... hmm..

nga ini kag wala sang tawo. Ba? ahh.. Ito pala iyon. Manipis lang

Ano ina? May hinali lang nga may pala ang pagitan ng mundo ng

nagtuhaw sang lulutsan sa tubang buhay at mundo ng mga patay. Sa

ko! Daw may pwersa na isang kisap, andito na kaagad ako

nagabutong sa akon pasulod. Ha... sa kabilang mundo! Sa mundo ng

ahh.. ahh.. ahh.. hmm.. ahh.. ahh.. mga patay! Ngunit nasaan ang mga

oh.. ahh... hmm.. ahh.. amo gali ini? taong namatay na? Buti pat

Manipis lang gali ang lulutsan para maglalakad- lakad ako baka andito

sa kalibutan sang buhi kag kalibutan lang sa paligid ang mga taong

sang mga patay? Kag sa isa lang ka hinahanap ko.

pisok, ari na ako sa lain nga

Bida: Nasisiyahan ako sa mga
kalibutan?! Sa kalibutan sang mga
nakikita ko, parang nasa carnabal
patay? Apang sa diin ang mga tawo
ako. Ngunit walang tao. Parang
nga nagkalamatay na? Mayo pa,
ghost town. Hala! Ang bahay na
malakat ako basin kon ari lang sa
nasa unahan. Yan yong bahay

93
 palibot ang mga tawo nga namin noong bata pa ako a?!

ginapangita ko.

Bida: Nagkalingaw ako sa mga

makita ko di daw pareho ini sa isa

ka carnabal apang wala sang tawo.

Daw ghost town. Hala! Ang balay

ina sa unahan. Amo inang balay?

Amo nang balay namon sang bata

pa ko ah?!

PAGSUSURI

Imahe

Pangkaraniwang Lalaki na may Supernatural na Kakayahan- imahe

ng isang lalaki na siyang bida ng kwento sa drama na nagtataglay ng third

eye, o kakayahang makakita ng mga lugar at tao na hindi nakikita ng normal

na tao. Labis ang kanyang hangaring makausap ang kaluluwa ng

namayapang asawa kahit pa man dumako sa kabilang buhay o mundo ng

mga patay.

Patunay

‘‘Amo ina ang matuod. Ang imo third eye makakita sang mga bagay kag mga

lugar nga indi makita sang ordinaryo lang nga mga tao. Kag imo asawa, may

94
gusto ihambal sa imo. Gusto niya nga maghambal apang may

nagapamalabag sa tunga ninyo nga duwa. Nga amo nagapugong agod

matabo ina.’’

‘‘Ano ang dapat ko nga buhaton? Para makuha ko ang gapamalabag nga

ina?’’

‘‘Ang imo third eye, indi pagid tama katin- aw sang sa akon. Kag sa iban pa

nga may ginaangkon man nga amo sina nga abilidad. Kasubong naton,

limitado lang ang ikasarang nga makapakita angot sa mga nagapamalatay

na. Apang indi ka lang masubo abyan. May iban pa nga paagi para

masugilanon kag maka-upod mo ang mga mahal mo sa kabuhi nga

nagtaliwan na. Kag labaw sa tanan ang imo asawa.’’

‘‘Ano nga paagi? Tudlui ako palihog. Bayaran ko ikaw kon pila sukot mo

Antonio amigo!’’

5. Toyang Ermitanya Season 17 Chapter 63

WIKANG HILIGAYNON WIKANG FILIPINO

Samson: Ay, luya lawas ko ba Samson: Nanghihina ang katawan

ko.
Atan: Ngaa ngaa ngaa Samson

haw? Atan: Bakit? Bakit Samson?

Samson: wala gid kita sang Samson: wala na talaga tayong

95
diskarte. Wala na sang manok nga raket ngayon. Wala na tayong

pwede naton nga makuot ang makukuha na itlog sa kulungan

pugaran kay nagbuluto na tanan dahil naging sisiw na!

Atan: Huhuo man, huhuo Atan: Kaya nga,uo..

Samson: aha! May naisipan ako nga Samson: Aha! May naisip akong

diskarte atan raket Atan!

Atan: a-ano na? ano na? Atan: Ano yon? Ano yon?

Samson: Nakakita ka sang bag-o Samson: Nakita mo ba ang bagong

nga maid ni mr. Lupeto? maid ni Mr. Lupeto?

Atan: Hu-huo huo. Ka-kamanol na Atan: Oo, oo nakita ko. Napaka-

siya, ang iya sssimagol gi-gi- ignorante niya. Biruin mo, binabalot

ginaputos nya sa p-plastic. Ha- niya pa sa plastik ang kanyang mga

hadlok sya nga mmmmmalutakan. tsinelas?! Ayaw na kasing

madumihan ang mga ito.

Samson: ti ano na sya?

Samson: Ano ang tawag sa kanya?

Atan: bu-bu-buang. Mas buang pa

sya sa sa akon. Atan: Baliw! Mas baliw pa siya sa

akin.
Samson: ti daw

Samson;Siya ang magiging raket

Samson: siya ang aton madason

nga raket.

96
Atan: ano nga rrrrrrrraket na natin.

ssssamson?
Atan:Anong raket yan Samson?

Samson: amo ni ay. Kabalo ka nga

Samson: Ganito yon. Diba alam
pirme nagalakat si mrs. Lupeto?.
mong palaging umaalis si Mrs.
Nagalibod na sya sang insurance
Lupeto? Nag- iikot yan siya sa
kag madamo ang iya suki nga
kanyang insurance at marami
manggaranon
siyang suki na mayayaman.

Atan: ti ti ti ti?ssssa ano ta sya m-m-

Atan: Paano natin siya
madiskartehan?
madidiskartehan?

Samson: ah, paagyan naton sya

Samson: Daanin natin siya sa
sang dugo dugo
madugong usapan.

Atan: aano nga.. dugo dugo man?

Atan: Anong madugong usapan

Samson: tawgan naton sya sa yan?

telepono. Hambalan ta sya nga ang

Samson: Tatawagan natin siya sa
iya amo naaksidente kag
telepono. Sasabihin natin na
kinahanglan nga madala sya sang
naaksidente ang kanyang amo at
kwarta, kun wala kwarta alahas
kailangang magdala siya ng pera,
nalang ang iya dal-on.
kung walang pera, alahas ang

Atan: aaaah kanyang dadalhin.

97
Atan: mmmayo na, mmayo na nga Atan: ahhhh

dddiskarte.
Atan: maganda yan, magandang

Samson: mm mayo na. kag bangod diskarte yan.

manol ang babaye nga ina, mapati

Samson: Hmmm.. Maganda yan.
sya sang tanan nga isugid ko sa iya
Napaka-ignorante ng babaeng iyan,

Atan: sssin-o mmmmatawag sssa lahat pinaniniwalaan niya kung ano

iya haw? ang sinasabi ng iba sa kanya.

Samson: ako eh. Ako ang makuha

Atan: Sino ang tatawag sa kanya?
sang kwarta sa iya
Samson: Ako siyempre! Ako ang
Atan: oh hala hala hala. Kundi
kukuha ng pera sa kanya.
kkkkilala na ni-niya sina?
Atan: Oh, hala hala hala.. eh di
Samson: ah, wala na siya
makikilala ka niya?
makakilala sa akon ya. Ako ang
Samson: ah, Hindi niya ako
bahala a. ang imo nga buhaton,
makikilala. Ako ng bahala. Ang
bantayan mo si mrs. Lupeto kay
gagawin mo, bantayan mo si Mrs.
basi kun magpauli sya. Kun makita
Lupeto baka uuwi siya kaagad.
mo sya gani nga nagapauli na, ha,
Kung makita mo siyang pauwi na,
pahunihon mo ang imo pito para
patutunugin mo ang iyong pito para
nga makahalin ko dayon. Kuha mo?
makaalis ako kaagad. Nakuha mo?
Atan: ohuo, kuha ko a. pero

98
sssamson samson bbasi Atan: oo, nakuha ko. Pero Samson

mmmdakpan ta ha, ppppreso gid ta Samson, baka mahuli tayo ha?

Makukulong talaga tayo.

Samson: indi a. mayo nalang sine

ang aton nga diskarte sang sa Samson: Hindi ah, Mas ok na ganito

mangmartilyo kita sang mga kabilya ang diskarte natin kesa magmartilyo

sa mga construction site ng mga bakal sa mga construction

site.
Atan: sssige sige ah. Ikaw bhala

ikaw bahala a Atan: Sige sige ah. Ikaw bahala,

ikaw na ang bahala.

Samson: wala ni ya sang hasol

atan. Dyutay lang nga kulba ang… Samson: Wala itong problema Atan.

kapital sine kag utok ang gamiton Kaunting kaba lang ang magiging

puhunan at utak ang gagamitin..

Atan: aaaah amo durds

Atan: ahhh ok durds.

Samson: Ah, ari na manawag na ko

sa telepono, madayal ko ah uhm, Samson: Ito na, tatawag na ako sa

totot totot totot totot, kring kring, telepono... totot totot totot totot,

kring kring kring kring, kring kring

Melania: Hello?

Samson : Ah, hello. Si Melania ni? Melania: Hello?

Melania: ah huo, ako si melania. Samson: Ah, hello. Si Melania ba

99
Ngaa haw sin-o ka ya? to?

Samson :Naaksidente imo amo kag Melania: Ah, opo, ako si Melania.

ato sya subong sa ospital! Bakit po? Sino po sila?

Melania: ha? Aa-ano nga, ano nga Samson: Naaksidente ang amo mo

aksidente sir? at nasa ospital siya ngayon.

Samson :Ihatag mo lang sa akon Melania: Ha? Ano pong klaseng

ang kwarta kag mga alahas kay aksidente sir?

ibayad niya sa ospital ky

Samson: ibigay mo lang sa akin ang
kinahanglan niya ang dugo. Ginlihog
pera at mga alahas niya para
lang niya ako nga pahibal-on ka.
ibayad sa ospital kasi kailangan

Melania: ah huo, huo sir. Kwaon ko niya ng dugo. Nakisuyo lang siya sa

subong gid ang iya mga alahas sa akin para sabihan ka.

iya nga kwarto.

Melania: ah, opo sir. Kukunin ko po

Samson :Dasiga! Dasiga maghulag sa kwarto niya.

kay hapiton ko na dayon

Samson: Bilisin mo dahil dadaanan

Melania: a huo huo, o sige. Bye ko ngayon.

Samson :Oh, ato na hehehe ump ah Melania: Opo, oh sige. Bye!

yuho! Kwarta na! ari lang man gali

Samson: Ayon na!Yahoo! pera na!
nga kahapos kayo. Ah, malakat na
Ito lang pala ang madaling paraan.

100
ko sa balay ni mr. lupeto ah. Yes, Ah, pupunta na ako sa bahay ni Mr.

money na! Lupeto. Yes, money na!

Samson :Uhm, ari na. ari na ko sa Samson: Andito na ako sa bakuran

kudal ni mr. lupeto. OHala, ara na ni Mr. Lupeto. Andito na siya,

sya nagapakadto sa akon papalapit na sa akin.

Melania: uhm, ahh. Ikaw bala ang Melania: Uhm, ahh. Ikaw po ba

tawo nga nagpanawag, nga mgkuha yong tumawag sa akin na kukuha

sang kwarta kag mga alahas? ng pera at alahas sir?

Samson :Ah huo, ako ang tawo nga Samson: Ah oo, ako yun. Ako ang

nagtawag. Makuha ko sang kwarta kukuha ng pera at alahas. Bilisan

kag alahas. Dasiga kay nagahulat to mo kasi naghihintay ang amo mo.

sya.
Melania: ay sir, wala po siyang

Melania: ay to, wala sya kwarta, pera, alahas lang po yung dala ko.

alahas nalang ang akon nga

Samson: ahh walang problema,
gindala.
akin na. Ibigay mo na sa akin ang

Samson :Ah wala kaso a, a abi bi bi mga alahas.

bi ihatag sa akon ang mga alahas

Melania: Uhm, ito po..

Melania: Um, ari oh

Samson: oh, ano to? Bakit papel

Samson :Oh, nano ni, papel man

101
ni? lang to?

Melania: naubos niya prenda ang Melania: Naubos niya na po kasing

iya mga alahas to, kag amo ini iya isanla kaya mga resibo lang ito.

mga resibo
Samson: Aray!

Samson :Agay…
Prrrrttttt!!!!

prrrrrrrt
Samson: ba, pumipito na si Atan.

Samson :Ba, si atan nagpamito. Ara Paparating na siguro ang amo niya.

ni guro ang iya amo. Ah dra ka na. Diyan ka na!

um ah ah (footsteps)
Melania: hoy! Hoy hoy! Ang mga

Melania: hoy, hoy hoy ang resibo resibo, naiwan mo! Hoy Samson!

nalipatan mo hoy…. Samson

Samson; Ahh, hala wahahaha

Samson :Ahh, hala wahahaha

Samson: Day Rusing, pinatawag

Samson:Day rusing, ginpatawag ko daw ako ni kap?

kuno ni kap?
Rusing: Oo

Rusing: huo
Samson: Nasaan si kap?

Samson: Diin si kap?

Rusing: Andoon sa kwarto niya.

Rusing: ato sa kwarto. Ginhayblad Tumaas ang presyon ng dugo

Rusing: amo ina Samson nga ako Rusing: Kaya ako ang kaharap mo

102
ang maatubang sa inyo. ngayon

Samson: a-ano kuno… day rusing Samson: tungkol saan ba ito day

haw? Rusing?

Rusing: pili ka kuno, maninlo ka sa Rusing: Pumili ka raw, maglilinis ng

plasa isa ka bulan o kon mapreso plaza sa isang buwan o makukulong

ka sang isa ka bulan? ka ng isang buwan?

Samson: oh! Samson: oh!

Samson: ngaa day haw? Ano kuno Samson: Bakit daw? Ano ang

ang sala ko haw? kasalanan ko?

Rusing: hinugay na Samson a, Rusing: Huwag ka ng magmaang-

paeste este ka pa karon a. mangaan pa. Nagreklamo si

nagreklamo sa imo si mr. lupeto nga Mr.Lupeto sa iyo. Dinaan mo daw

ang iya maid ginpaagyan mo sang sa madugong usapan ang kanyang

dugo dugo. Ang iya maid nga si maid na si Melania.

melania
Samson: Ahh.. yon ba?

Samson: ahehe, he a-aaaa-ato?

Rusing: Oo

Rusing: huo, ato

Samson: Biro ko lang naman yon

Samson: Ay, lahog ko lang to ya ah. Gusto ko lang malaman kung

day lupeta ya. Ah gusto ko lang ya

103
nga tilawan kon mahapos sya intuon madali siyang lokohin o hindi.

o kon indi.
Rusing: uhm, hindo mo ba naisip na

Rusing: Um, wla ka maghunahuna ikaw pa ang naloko ng maid?

no, nga ikaw pa ang naintuan sang

Samson: ay, hindi day, bakit ko
maid.
naman siya lolokohin? Barangay

Samson: ay, indi day a, ngaa nga tanod ako, hindi ko ipapahiya ang

intuon ko man sya man? Barangay barangay natin sa ganyang bagay.

tanod nga daan ako kag indi ko ya

Rusing: Hhuwag ka nang
pwede nga pakahuy-an ang
magpalusot Samson, kasi hindi ka
barangay monay
makakalusot. Ipakukulong ka talaga

Rusing: hinugay na samson a, wala ni mr. Lupeto. Kinumbinsi lang ni

ka makalusot. Ipapreso ka gid ni mr. kap na maglilinis ka lang sa plasa

lupeto. Gin-ayo lang ni kap nga bilang multa mo.

maninlo ka lang sa plasa bilang imo

Rusing: uhm, kung hindi siguro
nga multa kon indi gani mapreso ka
resibo ang binigay ng maid, siguro
gid.
kinuha mo talaga ang mga alahas.

Rusing: Um, kon indi resibo

Samson: Ay, hindi naman. Tatawa
ginhatag sa imo sang maid, kuhaon
lang ako at tatalikod na.
mo gid tani ay?
Rusing: ah te, tingnan mo kung
Samson: Ay, indi day ah, hmmm
makakatawa ka pa sa paglilinis ng

104
makadalaw lang ko ya kag plasa sa isang buwan. Kasali na

magtalikod dyan ang cr na lilinisan mo ha.

Rusing: Ah te, tan-awa kon Samson: Si kap talaga oh..

makakadlaw ka pa plasa sa sulod

Rusing: ay? Bakit si kap? Ginawa
sang isa ka bulan. dala na dira ang
mo yan! Panindigan mo. Pero kung
cr nga tilinluan mo ha
gusto mong makulong, pwede

Samson: si kap bala mo naman.

Rusing: ay a, ano nga si kap man?

Ginhimo mo na gani panindugan mo

ina. Kung gusto ka nga mapreso ti

pwede man.

PAGSUSURI

Imahe

a. Samson- imahe ng isang lalaking gustong kumita nang pera sa madali

ngunit sa hindi mabuting paraan. Niloko niya ang isang kasambahay

upang makakuha ng pera at alahas, ngunit sa bandang huli ay siya

ang naloko at naisahan.

Patunay

105
‘Wala gid kita sang diskarte. Wala na sang manok nga pwede naton nga

makuot ang pugaran kay nagbuluto na tanan.’’

‘‘Amo ni ay. Kabalo ka nga pirme nagalakat si mrs. Lupeto?. Nagalibod na

sya sang insurance kag madamo ang iya suki nga manggaranon.’’

‘‘Tawgan naton sya sa telepono. Hambalan ta sya nga ang iya amo

naaksidente kag kinahanglan nga madala sya sang kwarta, kun wala kwarta

alahas nalang ang iya dal-on.’’

Imahe

b. Atan- imahe ng isang lalaking kasabwat ng kaibigang si Samson sa

pagsasagawa ng mga raket upang magkapera sila sa hindi mabuting

paraan.

Patunay

‘‘Ano nga rrrrrrrraket na ssssamson?’’

‘‘Amo ni ay. Kabalo ka nga pirme nagalakat si mrs. Lupeto?. Nagalibod

na sya sang insurance kag madamo ang iya suki nga manggaranon’’

‘‘Tawgan naton sya sa telepono. Hambalan ta sya nga ang iya amo

naaksidente kag kinahanglan nga madala sya sang kwarta, kun wala

kwarta alahas nalang ang iya dal-on.’’

‘‘Mmmayo na, mmayo na nga dddiskarte.’’

Imahe

106
 c. Kapitan- imahe ng isang lider sa komunidad na sinusubukang

masolusyunan ang hindi pagkakaunawaan sa pagitan ng mga tao na

may kinalaman sa mga reklamo para sa kriminal na gawain. Ipinakita

sa drama ang pagnanais niya na maayos ang gulo sa pagitan ni

Samson at ni Mr. Lupeto na labis niyang pinakiusapang patawarin na

lamang ang lalaki at patawan ng parusang paglilinis sa komunidad

para matubos ang sarili sa pagkakasalang panloloko sa kasambahay.

Patunay

‘‘Hinugay na samson a, wala ka makalusot. Ipapreso ka gid ni mr.

Lupeto. Gin-ayo lang ni kap nga maninlo ka lang sa plasa bilang imo nga

multa kon indi gani mapreso ka gid.’’

Mga Kulturang Sinasalamin ng mga Dramang Panradyo

1. Pagpapahayag ng Labis na Pag-ibig

Sinasalamin sa dramang Once There Was A Love ang kultura

ng pagmamahalan o pag-iibigan. Likas sa mga Ilonggo ang pagiging

mapagmahal. Pinakamalambing kung ituring ng marami ang mga

Ilonggo dahil sa kanilang malumanay na intonasyon at ekspresibong

wika sa pagpapahayag ng pag-ibig.

Patunay:

107
 Christian: Ang buot mo silingon, mahal mo na ako?

Diane: uh.. nakahibalo ako nga nakahibalo ka man sina. Apang

ginapugngan ko lang kaugalingon ko.

Christian: Oh My God! Lord! Nagadamgo bala ako? Diane... gusto ko

mabatian halin sa imo ang... ang...

Diane: Christian... I love you!

Christian: I love you more Diane!wala ka nadula bisan pa kaisa sa

kasing- kasing ko. Saksi ko ang Diyos sa balatyagon ko sa imo. Oh

Diane..

2. Paniniwala sa mga Multo at Supernatural na mga Nilalang

Masasalamin din ang mayaman na poklor ng mga Ilonggo sa

dramang kinapapalooban ng mga mitikal na karakter sa sinaunang

panitikan . Naging bahagi na rin ng mga kwento sa dramang panradyo

ang mga temang may kinalaman sa mga pamahiin at paniniwala ng

mga Ilonggo sa mga multo at supernatural na mga nilalang.

Patunay:

Arnolfo: Naga- abot na ang ti-on. Hahaha

Roman: Ha?

108
Matilda: Makatilaw na kita sini sang manamit nga pagkaon halin sa

orphanange.

Roman: Si madam Matilda kag sir Arnolfo? Nagasugilanon sila nga

duwa sa puwerta sang kwarto ko?

Arnolfo: Ahh.. Handa na siya.

Matilda: Mabatian ko na ang kibo- kibo sang iya corazon.

Antonio: Mabasa ko ang kasubo sa imo nawong. Abyan, indi lang

man kaisa nga nagbatyag ka sang kasakit tungod sa pagkadula sa

imo mga mahal sa kabuhi. Kag tungod nga masakit ang naaguman

mo. Nabuksan mo imo third eye.

Bida: Ano?!

Antonio: Amo ina ang matuod. Ang imo third eye makakita sang mga

bagay kag mga lugar nga indi makita sang ordinaryo lang nga mga

tao. Kag imo asawa, may gusto ihambal sa imo. Gusto niya nga

maghambal apang may nagapamalabag sa tunga ninyo nga duwa.

Nga amo nagapugong agod matabo ina.

Bida: Ano ang dapat ko nga buhaton? Para makuha ko ang

gapamalabag nga ina?

109
 Antonio: Wala ka sang mahimo. Bisan pa bukas imo third eye.

Bida: Ano?!

Antonio: Ang imo third eye, indi pagid tama katin- aw sang sa akon.

Kag sa iban pa nga may ginaangkon man nga amo sina nga abilidad.

Kasubong naton, limitado lang ang ikasarang nga makapakita angot

sa mga nagapamalatay na. Apang indi ka lang masubo abyan. May

iban pa nga paagi para masugilanon kag maka-upod mo ang mga

mahal mo sa kabuhi nga nagtaliwan na. Kag labaw sa tanan ang imo

asawa.

3. Pagkakasundo Upang Malutas ang Hindi Pagkakaunawaan

Likas din sa mga Ilonggo ang kultura ng pagpapanatili ng

kapayapaan at kaayusan sa komunidad na masasalamin sa kung

papaanong hinahangad ng mga ito na ayusin ang mga di-

pagkakaunawaan o anumang kaguluhan. Upang maisulong ang

pagkakaunawaan, ay naglalatag ng kasunduan o mga parusang

maaaring magbigay-daan upang mapag-ayos ang mga taong sangkot

sa isang away.

Patunay:

110
 Rusing: Hinugay na samson a, wala ka makalusot. Ipapreso ka gid ni

mr. lupeto. Gin-ayo lang ni kap nga maninlo ka lang sa plasa bilang

imo nga multa kon indi gani mapreso ka gid.

4. Pagkalinga ng Magulang sa Anak

Kapuna-puna rin ang kultura ng pagkalinga ng mga magulang

sa mga anak kahit pa man sila ay nasa hustong gulang na upang

magsarili. Partikular na makikita ito sa mga magulang na labis ang

pag-aalala at pagtulong sa bunsong anak. Ginagawa nila ang lahat ng

paraan upang matulungang makaahon o magkaroon ng magandang

buhay ang mga anak.

Patunay:

Nora: Pa? Numan? Ginpangutangan mo gid laptop nga bag- o si

Fritz?

Mama: Ay ti ngaa maakig ka?

Nora: Hindi ko mangakig nga ginatudluan niyo siya magtinamaran.

Lantawa bala basi kon isa o duwa ka bulan mag- untat na siya sa

obra ya kay natak- an siya.

111
 Papa: Amo na gani ang paminsaron ya kay nahimo namon ni mama

ya ang tanan makakita lang siya sang obra.

Kabanata V

Buod, Konklusyon at Rekomendasyon

Ang kabanatang ito ay naglalahad ng buod, konklusyon at

rekomendasyon ng mananaliksik sa nagawang pag- aaral.

Buod

Ang pag- aaral na ito ay naglalayong masuri sa semiotiko at

imahismong pagdulog ang mga piling dramang Hiligaynon na karaniwang

naririnig sa radyo na naeere sa rehiyon XII. Naging tiyak na mga layunin nito

na malikom ang mga dramang Hiligaynon na naibo-brodkast sa rehiyon XII,

mailarawan ang mga imaheng nahugot mula sa piling dramang Hiligaynon,

at matukoy kung paano sinasalamin ng mga imaheng ito ang kulturang

Hiligaynon.

Tuwirang pamamaraan ang ginamit sa pangangalap ng mga dramang

Hiligaynon na sangkot sa pag- aaral. Alinsunod sa purposive sampling,

112
gumamit ako ng fishbowl technique sa pagtukoy ng limang dramang

Hiligaynon. Itinampok sa pag- aaral na ito ang dramang: Once There Was A

Love, Itom Nga Libro, Mr. Suabe, Misteryo Sang Kabuhi at Toyang

Ermitanya.

Natuklasan ko na sa dramang Once There Was A Love, si Jester

ang imahe ng isang lalaking hindi tapat sa pag- ibig na nagtaksil sa kanyang

kasintahan. Sinasalamin sa dramang ito ang kultura ng pagmamahalan o

pag- iibigan. Pinakamalambing kung ituring ng marami ang mga Ilonggo

dahil sa kanilang malumanay na intonasyon at ekspresibong wika sa

pagpapahayag ng pag- ibig.

Sa dramang Itom Nga Libro at Misteryo Sang Kabuhi, si Josefina

ang imaheng masungit na tagapangalaga sa bahay- ampunan; si Roman

ang imahe ng mga ulilang bata; Matilda at Arnolfo ang imahe ng bampira na

gagawin ang lahat upang makatikim lang ng masarap na pagkain; at lalaking

may supernatural na kakayahan, ang imahe ng lalaking nagtataglay ng third

eye o may kakayahang makakita ng mga tao at lugar na hindi nakikita ng

mga ordinaryong tao. Masasalamin sa dalawang dramang ito na mayaman

sa poklor ang mga Ilonggo na kinapapalooban ng mga mitikal na karakter sa

sinaunang panitikan. Natuklasan ko na naging bahagi na sa dramang

panradyo ang mga temang may kinalaman sa mga pamahiin at paniniwala

ng mga Ilonggo sa mga multo at supernatural na mga nilalang.

113
 Sa dramang Mr. Suabe, si Eva ang larawan ng isang inang

nagpamalas ng labis na pagmamahal sa kanyang mga anak; si Nora ang

imahe ng isang nakatatandang kapatid na parating kinagagalitan ang

nakababatang kapatid dahil sa baluktod nito na pag- uugali; at si Fritz naman

ang imahe ng anak na nakadepende sa mga magulang sa kahit na anumang

gusto at pangangailangan. Kapuna- puna sa dramang ito ang kultura ng

pagkalinga ng mga magulang sa mga anak kahit pa man sila ay nasa

hustong gulang na upang magsarili. Ginagawa nila ang lahat ng paraan

upang matulungang makaahon o magkaroon ng magandang buhay ang mga

anak.

Sa dramang Toyang Ermitanya, si Samson ang imahe ng isang

lalaking gustong kumita ng pera sa madali ngunit hindi mabuting paraan; si

Atan ang larawan ng isang kaibigan na kasabwat ni Samson sa

pagsasagawa ng mga raket upang makapera; at si Kapitan naman ang

imahe ng isang lider sa komunidad na sinusubukang masolusyunan ang

hindi pagkakaunawaan sa kanyang sinasakupan. Makikita sa dramang ito na

likas din sa mga Ilonggo ang kultura ng pagpapanatili ng kapayapaan at

kaayusan sa komunidad na masasalamin sa kung papaanong hinahangad

ng mga ito na ayusin ang mga di- pagkakaunawaan o anumang kaguluhan.

Konklusyon

114
 Batay sa mga natuklasan, nakabuo ako ng konklusyon na ang mga

Ilonggong mandudula ay gumagamit ng iba’t ibang imahe sa pagbuo ng mga

akda upang ibahagi ang mayamang kultura sa pamamagitan ng malikhain na

paraan.

Ang mga Ilonggo ay mayaman sa panitikan na tumatalakay sa iba’t

ibang paksa at may iba’t ibang genre: pag- ibig, katatakutan, kababalaghan,

katatawanan at katutubong- kulay.

Ang mga imaheng nakapaloob sa mga dramang panradyo sa

Hiligaynon ay naglalarawan sa iba’t ibang tauhan na sumasalamin sa likas

na damdamin, mga paniniwala at pamahiin tungkol sa mga mitikal na

karakter sa sinaunang panitikan, pagmamahal ng magulang at hangaring

pangkaayusan.

Tunay na repleksyon ng kulturang Hiligaynon ang mga nahugot na

mga imahe sa mga dramang Hiligaynon.

Rekomendasyon

Upang mas lalong mapaibayo ang pagpapahalaga at panunuring-

pampanitikan sa mga rehiyunal o bernakular na wika, iminumungkahi ko ang

mga sumusunod na mga rekomendasyon:

1. Ipagpatuloy ang pagsusuri sa mga dramang Hiligaynon gamit ang iba

pang teoryang pampanitikan;

115
 2. Maliban sa dramang Hiligaynon, subuking ilapat ang disenyo at

pamamaraan ng pag- aaral na ito sa iba pang genre ng panitikang

Hiligaynon; at

3. Magsagawa ng mga kaugnay na pag- aaral sa panitikan ng iba’t ibang

genre ng iba pang rehiyunal na wika.

TALASANGGUNIAN

Ahmed, A. (2008). Ontological, Epistemological and Methodological

Assumptions: Qualitative Versus Quantitative. University of Exeter,
UK.

Arrogante, J. A. (1991). Panitikang Filipino Pampanahong Elektroniko

Binagong Edisyon. Manila: National Book Store

Arrogante,J. A. (2004). Panitikang Filipino- Antolohiya. Mandaluyong City:

National Bookstore

Arrogante, J. A. (2007). Pagbasa at Pagsulat Tungo sa Pananaliksik.

Mandaluyong City: National Bookstore

Barry, P. (1995). Beginning Theory. New York: Manchester University Press

Batugas, J. H. C. (2005). Sigay IV (Wika at Panitikan). Manila, Philippines:

Rex Bookstore

Bogdan, R., & Biklen, S. K. (2007). Qualitative research for education: An

introduction to theories and methods (5th ed.). Boston, MA: Pearson.

116
Cassanova, A. P. (1994). Kasaysayan at Pagpapaunlad ng Dulaang Pilipino.
Manila: Rex Bookstore

Creswell, J. W. (2013). Qualitative Inquiry and Research Design: Choosing

Among Five Approaches. Thousand Oaks, CA: Sage

Crotty, M. (1998). The foundations of social research. Thousand Oaks, CA:

Sage.

Crotty, M. (2003). The Foundation of Social Research: Meaning and

Perspectives in the Research Process. London: Sage Publications, 3rd
Edition, 10.

Cruz, I. R.(1996). The Alfredo E. Litiatco Lectures. Inedit ni David Jonathan

Y. Bayot. Manila: De La Salle University Press.

Corbin, J. M., & Strauss, A. L. (2008). Basics of qualitative research:

Techniques and procedures for developing grounded theory (3rd ed.).
Los Angeles, CA: Sage.

Dayag, A. M. & Del Rosario, M. G. G. (2016). Pinagyamang Pluma Pagbasa

at Pagsusuri ng Iba’t Ibang Teksto Tungo sa Pananaliksik. Quezon
City: Phoenix Publishing House, Inc.

Denzin, N. K. & Lincoln, Y. S. (2011). Handbook of qualitative research (pp.

105-117). Thousand Oaks, CA: Sage.

Dinglasan, R. D. (2005). Kritisismo ng Panitikan. Manila: Rex Bookstore

Espina, L. D., Palsencia, N. R., & Velasco, H. M. (2013). Panitikan ng Iba’t

Ibang Rehiyon ng Pilipinas. Intramuros, Manila: Mindshapers Co., Inc.

Fink, A. (2000). The Role of the Researcher in the Qualitative Research

Process. A Potential Barrier to Archiving Qualitative Data. Forum
Qualitative Sozialforschung / Forum: Qualitative Social Research. 1.

Firestone, W. (1987). Meaning in Method: The Rhetoric of Quantitative and

Qualitative Research. Educational Researcher. 16. 16-21.

Fox, D. J. (1969). The Research Process in Education. New York: Holt,

Rinehart and Winston, Inc.

117
Fraenkel, J. K., & Wallen, N. E. (2003). How to design and evaluate research
in education. The McGraw-Hill Company, Inc. New York.

Guba, E. G., & Lincoln, Y. S. (1994). Competing paradigms in qualitative

research. In N. K.

Hale, S. & Napier, J. (2013). Research Methods in Interpreting: A practical

Resource of Sandra Hale and Jemina Napier. London and New York
Bloomsbury. pp. 267 ISBN 978-1-4 411-4770 -7.

Hosillos, L. V. (2006). Interactive Vernacular↔National Literature

(Magdalena G. Jalandoni’s Juanita Cruz as Constituent of Filipino
National Literature). Lungsod Quezon: The University of the
Philippines Press, Print.

Lincoln, Y. S., Lynham, S. A., & Guba, E. G. (2011). Paradigmatic

controversies, contradictions, and emerging confluences, revisited. In
N. K. Denzin & Y. S. Lincoln (Eds.), The Sage handbook of qualitative
research (4th ed, pp. 97-128). Thousand Oaks, CA: Sage.

Lucero, R. C. (1991). Sugilanon- Mga Piling Maikling Kwentong Hiligaynon.

Maynila: De La Salle University Press.

Magno, M. K. (2008) Mga Katangian ng mga Maikling Kwento ni Liwayway

Arceo. Mindanao State University, Fatima, Lungsod ng Heneral
Santos.

Magracia,E. B., Santos, A. L., Hufana, N. L., Garcia, T. P. (2008). Mabisang

Pagbasa at Pagsulat Tungo sa Pananaliksik. Dalandan, Valenzuela
City: Mutya Publishing INC.

Norton, (2000). Northon Anthology of Short Fiction. New York: Academic

Press.

Pacete, V. F. (2016). Spanish Culture in Philippine Culture. SunStar

Philippines

Pamposa, R. L. (2019). Tekstong Salin ng mga Piling Alamat sa Ikaapat na

Distrito ng Iloilo. Iloilo State College of Fisheries-San Enrique
Campus, San Enrique, Iloilo, Philippines

Panday, I. (1998). Manwal sa Pagsasanay sa Panitikang Filipino. Sentro sa

Pag-aaral ng Wika. Philippines Normal University

118
Pangkalinawan, Leticia C. (2009). Tanglaw sa Wika at Panitikan IV. Makati
City, Philippines: Diwa Learning Systems INC.

Parlero, K. (2008) Pagsusuri sa mga Piling Maikling Kwentong Hiligaynon ni

Rosario Cruz- Lucero. Mindanao State University, Fatima, Lungsod ng
Heneral Santos, 2008.

Pena, R. (2014). Wikang Filipino: Hininga, Kapangyarihan at Puwersa.

Filipinolohiya: Journal sa filipino ng Politeknikong Unibersidad ng
Pilipinas. 1. 11-22.

Pierce, C. S. (1991). Pierce on Signs. Chapel Hill, NC: U of North Carolina

Pound, E. L. (1914). Des Imagistes: An Anthology. London: Poetry Bookshop

Santos, A. L. at Tayag, D. (2011). Panunuring Pampanitikan, Pagbasa at

Pagpapahalagang Pampanitikan. Iligan City: MSU Iligan City Institute
of Technology

Santiago, A. (1995). Filipino sa Bagong Henerasyon-4. Makati, Metro Manila:

Bookmark

Santiago, L. Q. (2004). “Ang Iba’t Ibang Paraan ng Panunuring

Pampanitika.” Papel na binasa para sa seminar worksyap ng mga
guro sa wika at panitikan sa Cebu City sa pagtataguyod ng Miriam
College, CHED at KAGURO.

Saussure, F. D. (1974). Semiotics. London: Sage Publications

Shenton, A. (2004). Strategies for Ensuring Trustworthiness in Qualitative

Research Projects. Education for Information. 22. 63-75. 10.3233/EFI-
2004-22201.

Sutton, J., & Austin, Z. (2015). Qualitative Research: Data Collection,

Analysis, and Management. The Canadian journal of hospital
pharmacy, 68(3), 226–231.

Taylan, D. R. at Gonzales, A. G. (2005). Sigay III. Manila, Philippines: Rex

Bookstore

Tumangan, A. P. (1998). Panitikan ng Pilipinas. Makati City, Grandwater

Publications and Research Corp.

119
Ulit, P. G., Perdido, E. D., Nicolas, F. S., Navarro, P. A., Quinto, E. F.,
Ullero,T.
A., & Laluan, B. (1998). Pagpapahalaga sa Panitikan ng Pilipinas.
Makati City, Grandwater Publications and Research Corp.

Villarea, C. D. (2010). Demons, Saviours, and Narrativity in a Vernacular

Literature. University of the Philippines, Diliman. Asiatic:IIUM Journal
of English Language and Literature, 4(2), 49-67.

120