‫بعد از اینکه خصوصیات کلی ویروسها ساختار و ترکیب شیمیایی و مورفولوژیک را توضیح دادیم نوبت به‬

‫طبقهبندی ویروسها میرسد‪.‬‬

‫‪ )۱‬اولین اساس طبقهبندی ویروسها بر اساس نوع اسید نوکلئیک است ‪:‬یعنی اینکه اسید نوکلئیک‬
‫ویروس ‪ DNA‬باشد یا ‪ RNA‬طبقهبندی میکنند‪.‬بنابراین در ویروسها یک نوع از اسید نوکلئیک را داریم یا‬
‫‪ RNA‬یا ‪ .DNA‬در هیچ ویروسی هر دو نوع وجود ندارد‪.‬بنابراین اساس طبقهبندی براساس نوع اسید نوکلئیک‬
‫است‪.‬‬

‫○ البته نوع فیزیکی اسید نوکلئیک نیز طبقهبندی دارد‪ :‬اینکه آیا تکرشتهای ‪ ،‬دو رشته ای ‪،‬حلقهای ‪،‬‬
‫منفرد‪،‬قطعه قطعه و ‪ ...‬باشد در طبقهبندی خانواده ویروسی مهم است‪.‬‬

‫‪ )۲‬طبقهبندی براساس نوع تقارن کپسید ‪:‬‬

‫سه نوع تقارن از نظر کپسید داریم ‪:‬‬

‫الف) تقارن ‪ ۲۰‬وجهی‬

‫ب) تقارن مارپیچی‬

‫ج) تقارن نامشخص و پیچیده‬

‫○در مورد ‪ DNA‬ویروس تقارن ‪ ۲۰‬وجهی و پیچیده داره و تقارن مارپیچی فقط شامل ‪ RNA‬ویروس است ‪.‬‬
 ‫‪ )۳‬طبقه بندی بر اساس غشاء و پوشش‪:‬‬

‫ویروس ها به دو دسته تقسیم میشوند ویروسهای پوششدار و ویروسهای بدون پوشش‪.‬‬

‫☆در مورد ‪ DNA‬ویروسها‪ ،‬بهعنوان مثال؛ ویروسهایی که تقارن ‪ ۲۰‬وجهی دارند به ‪ ۲‬دسته پوششدار و‬
‫بدون پوشش تقسیم میشوند‪.‬‬

‫☆ویروسهایی که تقارن پیچیده و مارپیچی دارند تمام آنها پوششدار هستند چه در‪ DNA‬ویروس ها و چه‬
‫در ‪ RNA‬ویروس ها‪.‬‬

‫☆ تقارن مارپیچی ‪ RNA‬ویروس ها ‪ ،‬تقارن مارپیچی پوشش دار دارند‪.‬‬

‫‪ )۴‬طبقه بندی بر اساس حساسیت به اتر ‪:‬‬

‫ویروسهای بدون پوشش چون ساختار غشا یا پوشش در آنها وجود ندارد تا حدودی نسبت به اتر‪ ،‬شرایط‬
‫فیزیکی و شیمیایی مقاوم هستند ولی برعکس ویروسهای پوششدار و غشا دار نسبت به اتر و حاللهای‬
‫چربی حساس هستن و نسبت به ویروس هلی بدون پوشش ‪ ،‬حساس ترند‪.‬‬

‫* ویروس ها از نظر کپسومر ‪ ،‬اندازه ویروس و سایز اسید نوکلئیک نیز طبقه بندی می شوند‪.‬‬

‫○با توجه به طبقهبندی ویروسها ‪ ،‬ویروسها را در خانوادههای مختلفی دستهبندی کردندکه پسوند ویریده‬
‫مشخصکننده خانواده ویروسی است‪ .‬همانطور که در سمت راست جدول میبینید خانوادههای ویروسی را‬
‫لیست کردهاست بهعنوان مثال پاروویریده‪ ،‬آدنوویریده‪ ،‬هپادناویریده و‪...‬‬

‫بعد از خانواده‪ ،‬اگر زیر خانوادهای وجود داشته باشد بر اساس پسوند ویرینه طبقهبندی میشود و جنس‬
‫ویروس هم درواقع همان پسوند ویروس یا وایروس بهطور قراردادی طبقهبندی میشود ‪.‬‬

‫می رویم سراغ چرخه تکثیر یا همانند سازی ویروسها‬

 ‫به طور خالصه ‪ 6‬مرحله در مورد چرخه تکثیر ویروس ها وجود دارد‪:‬‬

‫مرحله اول ‪: adsorption‬یا جذب هم چنین اتصال یا ‪attachment‬هست‪ .‬دراین مرحله هست که‬
‫ویروس ها به سلول های هدفشان متصل می شوند و بر اساس این که ویروس ها اختصاصی عمل بکنند‬
‫درمورد یک گونه یا یک نوع بافت‪ ،‬این مرحله خیلی مهم است‪ .‬به عبارت دیگر یکی از عواملی که باعث‬
‫اختصاصی عمل کردن یک ویروس خاص میشود در مثالً گونه خاص‪ ،‬مربوط به همین مرحله اتصال است‬
‫بنابراین شما میبینید که بعضی از ویروس ها ممکن است به سلولهای خاصی فقط اتصال پیدا بکنند و عالوه‬
‫بر این ممکن است بعضی از ویروس ها فقط در یک گونه خاصی ایجاد آلودگی کنند مثالً هپاتیت ‪ B‬فقط در‬
‫انسان و آن هم باعث آلوده شدن فقط سلولهای کبدی یا هپاتوسیت ها میشود‪.‬‬

‫مرحله دوم ‪: penetration‬یا نفوذ هست ‪.‬‬

‫بعد از اینکه ویروس به سلول چسبید در واقع باید بتواند وارد سلول شود این وارد شدن داخل سلول به‬
‫اشکال مختلفی هست‬

‫مرحله سوم ‪: reolication‬مرحله تکثیر ویروس‪ ،‬همانندسازی یا نسخه برداری از ژن هایش است‪.‬‬
‫ویروس ها بعد از اینکه متصل شدند و وارد سلول شدند در نهایت آن چیزی که مهم هست برای ویروس‬
‫همان اسید نوکلئیکش هست که آن اسید نوکلئیک یا ژنومش هست که در واقع شروع می کند به نسخه‬
‫برداری‪ ،‬پروتئینهای ویروسی را ساختن و همچنین همانند سازی و تکثیر از ژنوم خودش‪ .‬در مورد مثالً‬
‫‪RNA‬ویروسها به جهت اینکه نیازی نیست وارد هسته شوند‪،‬داخل سیتوپالسم نسخه برداری می کنند‪،‬‬
‫همانند سازی می کنند ولی برعکس ‪ DNA‬ویروس ها نیاز هست که وارد هسته شوند و از امکانات آنزیم‬
‫های هسته برای همانندسازی خودشان استفاده کنند‪.‬‬

‫مرحله چهارم ‪: Assembly‬یا گردهم آمدن یا جمع شدن که بعد از این که نسخه برداری‪ ،‬ترجمه و‬
‫همچنین همانند سازی ویروس ها در داخل سلول ها انجام شود این اجزای ویروس باید گرد هم بیایند و در‬
‫واقع وارد مرحله پنجم شوند‪.‬‬

‫مرحله پنجم ‪: maturation‬یا بلوغ هست یعنی اسید نوکلئیک شکل میگیرد‪ ،‬همانندسازی میکند‪ ،‬آن‬
‫پروتئین های اطراف اسید نوکلئیک شکل میگیرد‪ ،‬کپسیدها را می سازند بعد از اینکه نوکلئوکپسید ساخته‬
‫شد بر اساس اینکه ویروس پوشش داشته باشد یا بدون پوشش باشد‪ ،‬ویروسها ساختارشان تشکیل میشود‪.‬‬

‫مرحله ششم‪ Release:‬یا رهاشدن‬

 ‫خب در مرحله ی اتصال که اشاره شد‪ ،‬در واقع این مرحله اتصال ویروس هستش به رسپتور ها یا گیرنده‬
‫هایی که بر روی سطح سلول ها واقع شده اند‪ .‬مولکولی که بر روی ویروس قرار گرفته و در این مرحله ی‬
‫اتصال نقش داره‪ ،‬اسمش هست ‪ anti receptor‬یا لیگاند ‪ ligand‬هم بهش میگن و اون مولکولی که بر‬
‫روی سلول وجود داره و ویروس به آن متصل می شود‪ ،‬رسپتور یا گیرنده می باشد‪ .‬خب این گیرنده ها و‬
‫رسپتور هایی که بر روی سلول وجود داره‪ ،‬این ها هر کدام مولکول های خاصی هستند که عملکرد خاصی‬
‫برای سلول انجام می دهند و ویروس ها در واقع برای اتصال و ورود از این مولکول ها استفاده می کنند که‬
‫همانطور که اشاره شد برای هرکدام از ویروس ها رسپتور های خاصی وجود دارد؛ به عنوان مثال‪ :‬این اسالید‬
‫اومده مثال هایی از رسپتور های ویروسی رو در سلول های میزبان بیان کرده مثال ویروس ‪ HIV‬یا ویروس‬
‫نقص ایمنی انسان‪ ،‬مولکولی که بر روی بخصوص سلول های لنفوسیت وجود دارد و در واقع این رسپتور‬
‫هستش برای این ویروس مولکول ‪ CD4‬است‪ ،‬مولکول ‪ CD4‬یک عملکرد خاصی بر روی این سلول ها دارد‬
‫ولی ویروس برای اتصال به این مولکول در واقع متصل میشه و از این مولکول برای اتصال خودش استفاده‬
‫می کند؛ یا مثال ویروس راینو ویروس(‪ )Rhinovirus‬ویروس عامل سرماخوردگی از مولکول تحت عنوان‬
‫‪ ICAM-1‬که جزو پروتئین های خانواده ی ایمنوگلوبولین هستش‪ ،‬این مولکول بر روی سلول های اپیتلیال‬
‫مثال مجاری تنفسی قرار دارد بنابراین ویروس های سرماخوردگی توانایی اتصال به این سلول ها و وارد شدن‬
‫به این سلول ها رو دارند و مثال های مختلفی که میتونه وجود داشته باشد و در این جدول شما مالحظه می‬
‫کنید‪.‬‬
 ‫این اسالید حاوی اشکال شماتیکی از رسپتور های سلولی که ویروس ها می توانند برای اتصال ها ازشون‬
‫استفاده کنند ‪ .‬انواع و اقسامی از گیرنده های سلولی وجود دارد که ‪:‬‬

‫یک دسته ی انها شبیه گیرنده های ایمینوگلوبولین هستند ‪ .‬دسته ی دیگر جز اینتگرین ها هست ‪ .‬و انواع‬
‫مولکول های مختلفی که بر سطح سلول ها وجود دارد ‪ .‬و ویروس ها براساس نوع و خانواده ای که دارند می‬
‫توانند به طور اختصاصی به این مولکول های گیرنده یا رسپتور متصل شوند ‪ .‬بنابراین می توانیم بگوییم که‬
‫ممکن است بعضی از ویروس ها فقط به یک رسپتور خاصی از سلول یک نوع گونه ی خاص متصل شود ‪ .‬باز‬
‫ممکن است ویروس هایی وجود داشته باشد که این رسپتور هایشان در واقع در داخل گونه های مختلف‬
‫وجود دارد ‪ .‬بنابراین می توانند سلول های مختلف یا گونه های مختلفی را الوده کنند ‪ .‬به عنوان مثال همین‬
‫در واقع سارس کرونا ویروس ‪ ۲‬یا همین کرونا ویروس نو ظهور ‪ ,‬رسپتوری که بر روی سلول ها جهت اتصال‬
‫وجود دارد مولکول ‪ ACE2‬هست ‪ .‬مولکولی هست که در واقع انزیم تبدیل کننده ی انژیوتانسین هست ‪ .‬در‬
‫واقع یک عملکرد خاصی دارد ‪ .‬خب این مولکول عالوه بر اینکه بر روی مجاری تنفسی وجود دارد بر روی‬
‫برخی از سلول های بافت های دیگری مثل قلب و کلیه و عروق هم وجود دارد ‪ .‬بنابراین این ویروس می‬
‫تواند این دسته از سلول های بدن هم الوده کند ‪ .‬حتی بر روی یک دسته از حیوانات هم وجود دارد مثال در‬
‫سگ ها و خفاش و برخی از پستانداران دیگری هم وجود دارد بنابراین این ویروس توانایی الوده کردن ان‬
‫سلول ها در ان گونه های مختلف هم دارد ‪.‬‬

‫بعد از اینکه ویروس ها به سلول ها چسبیدند ‪ .‬مرحله ی بعدی نفوذ یا وارد شدن به داخل سلول هست و به‬
‫هر حال ویروس باید بتواند وارد سلول شود و اسید نوکلئیک خودش را وارد سلول کند ‪ .‬و در مورد ویروس‬
‫های جانوری ما ‪ 3‬تا مکانیسم برای ورود به سلول وجود دارد ‪: .‬‬

‫‪.۱‬مکانیسم ورود یا نفوذ مستقیم هست ‪ : )Direct penetration ( .‬این مکانیسم برای ویروس های فوق‬
‫العاده کوچک و ان هم بدون پوشش مثل دسته ی خانواده ی پیکورناویده ‪ .‬این دسته از ویروس ها اندازه‬
‫شان حدود ‪ ۱6‬تا ‪ ۲5‬نانومتر هست‪ .‬بنابراین این دسته از ویروس هایی که بدون پوشش هستند و خیلی‬
‫کوچک هستند می توانند از طریق منافذی که بر روی غشا سلول ها وجود دارد از طریق ان منافذ وارد سلول‬
‫شوند و به طور مستقیم توسط کپسید خودشان وارد سلول شوند ‪.‬‬

‫‪.۲‬اندوسیتوز یا ‪ : Endocytosis‬در واقع همان مکانیسم ذره خواری سلول هست‪ .‬وقتی ذرات به سلول‬
‫متصل می شدند واکوئل هایی شکل میگرفتند و این واکوئل ها به داخل سلول وارد می شدند و عمل‬
‫اندوسیتوز صورت می گرفت ‪ .‬در مورد ویروس هایی که از این طریق وارد می شدند به همین صورت هست‬
‫یعنی وقتی ویروس متصل می شود یک فرو رفتگی بر روی غشا اتفاق می افتد و واکوئل هایی در داخل‬
‫سلول شکل می گیرد و ویروس توسط این واکوئل ها وارد سلول می شود‪.‬‬

‫‪.3‬مکانیسم فیوژن یا الحاق به غشا سیتوپالسمی هست ‪ :)membrane fusion( .‬در مورد این مکانیسم‬
‫ویروس هایی که پوشش دارند حتما می توانند از این مکانیسم استفاده کنند ‪ .‬بدین صورت که ویروس های‬
‫پوشش دار یا غشا دار به غشا سلولی میزبان متصل می شود ‪ .‬بعضی از گلیکوپروتئین ها یا پروتئین هایی که‬
‫بر روی ویروس وجود دارد باعث می شود که غشا ویروس در داخل غشا سلول با یکدیگر الحاق پیدا کند و‬
‫در هم ممزوج شود ‪ .‬این حالت فیوژن یا الحاق یا ممزوج شدن در واقع مکانیسم سومی هست که این دسته‬
‫از ویروس ها برای وارد شدن از این مکانیسم استفاده می کنند ‪.‬‬

‫ویروس های پوشش دار هم مکانیسم اندوسیتوز و هم مکانیسم فیوژن دارند ‪ .‬ویروس های فاقد پوشش‬
‫مکانیسم اندوسیتوز و در نهایت ویروس های بسیار کوچک حاوی مکانیسم دایرکت پنتریشن هستند ‪ .‬که‬
‫خیلی محدود هست ‪.‬‬
 ‫بعد از اینکه ویروس وارد سلول شد به طریقی که اشاره شد‪ ،‬نهایتا اون پروتئین ها و اون فرض کنید غشایی‬
‫که اطراف ویروس هستش تمام این ها باید شروع کنه به سست شدن و اون چیزی که وارد سیتوپالسم‬
‫سلول می شود همان ژنومش است و نهایتا این ژنوم یا اسید نوکلئیک ویروس هستش که عمل نسخه‬
‫برداری یا همانند سازی رو انجام میده و استفاده می کند از امکانات سلولی برای این تکثیر خودش؛ همانطور‬
‫که اشاره شد در مورد ‪ RNA‬ویروس ها در داخل سیتوپالسم این ‪ RNA‬استفاده می کند از ریبوزوم ها و‬
‫امکانات سلولی ای که وجود داره؛ برخی از ویروس ها ‪ RNA‬شان مثبت است این به این معنی است که ژنوم‬
‫‪ RNA‬مستقیم توسط ریبوزوم ها شناسایی می شود و پروتئین های ویروسی ساخته می شود؛ ولی برخی از‬
‫ویروس ها یا ‪ RNA‬ویروس ها ژنومشون ‪ RNA‬منفی است این به این معنی هستش که از روی این ‪RNA‬‬
‫منفی به توسط آنزیمی که در خود ویروس وجود دارد یک رشته ی ‪ RNA‬دیگری نسخه برداری می شود که‬
‫اون رشته ی ‪ RNA‬مکمل در واقع میتونه توسط ریبوزوم ها شناسایی بشود و پروتئین های ویروسی رو به‬
‫وجود بیاره‪ .‬در مورد ‪ DNA‬ویروس ها در واقع نیاز هست که بعد از اینکه وارد سلول شدند و پروتئین های‬
‫اطراف رو غشا هاشون برداشته شد‪ ،‬این ژنوم ‪ DNA‬وارد هسته بشود و با استفاده از ‪ DNA‬پلی مراز هسته‬
‫تکثیر پیدا بکند و توسط باز(مجدد) پلی ‪ RNA‬پلیمراز های سلولی از روی ‪ mRNA ،DNA‬تشکیل شود‬
‫‪ mRNA‬پروتئین سازی انجام بدهد در سیتوپالسم و نهایتا ویروس های جدید شکل بگیرد‪ .‬در مورد تنها‬
‫یک خانواده از ویروس ها هستش تحت عنوان رترو ویروس ها که ویروس ‪ HIV‬هم جزو این دسته از خانواده‬
‫ی ویروسی هستنش‪ ،‬علیرغم اینکه ژنومشون ‪ RNA‬هستش ولی وقتی که وارد سلول می شوند این ‪RNA‬‬
‫تبدیل به ‪ DNA‬می شود توسط آنزیمی که خود ویروس دارد به نام ریورس ترنس کریپتاز یا آنزیم رونویسی‬
‫معکوس این ‪ RNA‬تبدیل به ‪ DNA‬می شود و در نهایت ژنوم ‪ DNA‬ویروس میتونه وارد هسته ی سلول‬
‫میزبانش شود و اونجا باز(مجدد) وارد ژنوم سلول میزبان یا رونویسی کند یا همانند سازی کند‪.‬‬

‫بعد از این که نسخه برداری از ژنوم ویروس انجام شد و پروتئینهای ویروسی سنتز شد همچنین همانند‬
‫سازی از روی ژنوم ویروس اتفاق افتاد و نسخههای شبیه ژنوم ویروس به وجود آمدند‪ ،‬این اجزا تشکیل‬
‫دهنده ویروس دور هم شکل می گیرد و در واقع ‪ assembly‬صورت می گیرد و بعد از این ‪assembly‬‬
‫صورت گرفت و ویروس های کامل شکل گرفتند‪ ،‬مرحله آخر مرحله رهایی یا ‪ release‬هست که به صورت‬
‫سه مکانیزم ممکن است اتفاق بیفتد‪:‬‬

‫مکانیسم اول در واقع ‪ lysis‬سلول یا لیز سلول هست که در مورد برخی از ویروسها به جهت اینکه در حین‬
‫تکثیر و همانندسازی ویروس تمامیت ارضی سلول از بین میرود خودبهخود سلول غشایش پاره می شود و‬
‫ویروسهایی که ساخته شدند به خارج از سلول هدایت میشوند و بقیه سلولها را آلوده میکنند مکانیسم‬
‫بعدی ‪ Exocytosis‬یا همان مکانیسم اگزوسیتوز هست‪ .‬دفع مواد از سلول‪ ،‬یعنی ویروس ها توسط این‬
‫مکانیسم برای خارج شدن از سلول ها از آن استفاده می کنند‪ .‬در داخل واکوئل هایی که شکل میگیرد‬
‫ویروس ها قرار می گیرند و از طریق اگزوسیتوز خارج میشوند‪ .‬و مکانیسم بعدی ‪ Budding‬یا جوانه زدن‬
‫هست‪ .‬در واقع این مکانیسم مختص ویروس های پوشش دار هست یعنی ویروس های پوشش دار به جهت‬
‫اینکه پوشش خودشان را از سلول یا از غشاهای سلولی به خصوص غشای سیتوپالسمی میگیرند در هنگام‬
‫خروج از سلول این غشا را می گیرند و یک حالت جوانه زدن اتفاق می افتد‪.‬‬

‫این اسالید در واقع یک میکروگراف واقعی هست از مرحله رها شدن ویروس ‪ ،HIV‬که همانطور که اشاره‬
‫شد ویروس های پوشش دار به خصوص در هنگام خروج از سلول میتوانند به صورت جوانه زدن و گرفتن‬
‫غشا از سلول خارج شوند که در مورد ‪ HIV‬این اتفاق می افتد و پوشش لیپیدی خودش را از غشای‬
‫سیتوپالسمی می گیرد‪.‬‬