‫بررسی مسیرهای پیامرسانی و تغییرات پس از ترجمه‬

‫اجزاء پیامرسانی سلولی‬ ‫پیامرسانی سلولی‬

‫‪ .1‬لیگاندها یا پیامها‬
‫پیامها تغییرات هموستاز سلولی هستند و سلولها عمدت ًا به‬
‫محرکهای مکانیکی‪ ،‬الکتریکی و شیمیایی پاسخ میدهند‪ .‬در‬
‫زیستشناسی‪ ،‬بیشتر پیامها بصورت شیمیایی میباشند؛ برای مثال‪،‬‬
‫سلولهای یوکاریوتی دارای مسیرهای پیشرفتهی پاسخ به پیامهایی‬
‫از جمله فاکتورهای رشد‪ ،‬هورمونها‪ ،‬سایتوکینها‪ ،‬ناقلهای عصبی‪،‬‬
‫اجزای ماتریکس خارج سلولی و غیره میباشند‪ .‬ماهیت شیمیایی‬
‫لیگاندها متنوع و شامل مولکولهای کوچکی ازجمله لیپیدها‪،‬‬
‫پروتئینها‪ ،‬پلیمرهای قندی و ترکیبات آنها‪ ،‬نوکلئیک اسیدها و‬
‫غیره میشود‪ .‬لیگاندهای پپتیدی در طبیعت قطبی بوده و به‬
‫گیرندههای سطح سلول متصل میشوند درحالیکه لیگاندهای‬
‫استروئیدی چربی دوست از عرض غشاء سلولی عبور میکنند؛ در‬
‫فضای آبدوست سیتوزول پروتئینهای حامل در انتقال استروئیدها‬
‫به گیرندهای هستهای خود کمک میکنند‪.‬‬
‫سلولها از طریق گیرندهها‪ ،‬پیامهای خارج سلولی را دریافت و به‬
‫آنها پاسخ میدهند‪ .‬اولین پاسخ محرک شبکههای پیامرسانی‬
‫پیچیدهای است که پیامهای خارج سلولی را به داخل سلول منتقل‬
‫میکند‪ .‬پیامرسانی سلولی به محض اتصال اولین پیامرسان (لیگاند)‬
‫به گیرندهی خود شروع میشود‪ .‬اتصال لیگاند موجب تغییرات‬
‫ساختاری گیرنده و فعال شدن مجموعهای از واکنشهایی میشود‬
‫که توسط پیامرسانهای ثانویه یا میانجیهای پیامرسانی صورت‬
‫میپذیرد‪ .‬پیامرسانی ممکن است به انواع مختلف اندوکرین‪،‬‬
‫پاراکرین‪ ،‬جوکستاکرین و اتوکرین صورت بپذیرد‪( .‬شکل ‪)1‬‬

‫‪ .2‬گیرندهها‬
‫گیرندهها بهطور معمول از جنس پروتئین بوده و شامل دونوع‬
‫گیرندههای درون سلولی و سطح سلولی میباشند‪ .‬گیرندههای سطح‬
‫سلولی به غشاء پالسمایی متصل میشوند که دارای یک دومین‬
‫آبگریز در عرض غشاء و یک دومین سیتوپالسمی هستند‪.‬‬
‫پس از اتصال لیگاند‪ ،‬گیرندههای سطح غشاء متحمل تغییر‬
‫کنفورماسیونی در دومین خارج سلولی خود شده و منجر به فعال‬
‫شدن سازوکارهای آنزیمی در دومین سیتوپالسمی میشود؛ این‬
‫آنزیمها اغلب شامل کینازها و فسفاتازها میشوند که ممکن است‬
‫بصورت کوواالنسی به گیرنده متصل شده و پیامرسانهای ثانویه را‬
‫برای انتقال پیاپی پیام ایجاد کنند‪ .‬گیرندههای سطح سلولی را می‪-‬‬
‫توان در چندین دسته طبقهبندی کرد که شامل گیرندههای جفت‪-‬‬
‫شونده با ‪-G‬پروتئین‪ ،‬گیرندههای یونوتروپیک و تیروزین کیناز‬ ‫شکل ‪ .1‬حاالت مختلف پاسخهای سلولی ناشی از آبشارهای متعدد پیامرسانی‬

‫گیرندهای میشوند‪.‬‬ ‫نقش پیامرسانی سلولی‬

‫گیرندههای درون سلولی نیز ممکن است شامل گیرندههای‬
‫هستهای (مانند گیرندهی آندروژن‪ ،‬گیرندهی استروژن‪ ،‬گیرندهی‬
‫گلوکوکورتیکوئید‪ ،‬گیرندهی پروژسترون و غیره )‪ ،‬گیرندههای‬
‫سیتوپالسمی یا گیرندههای اندامکی درون میتوکندری‪ ،‬شبکهی‬
‫آندوپالسمی و دستگاه گلژی باشند که به مولکولهای کوچک چربی‬
‫دوست متصل میشوند‪ .‬برای مثال‪ ،‬گیرندههای گلوتامات‪ ،‬هورمون‬
‫تیروئید‪ ،‬استروژن و آندروژنها در غشاء میتوکندریایی نیز حضور‬
‫دارند‪( .‬شکل‪)2‬‬
‫پیامرسانی سلولی جنبههای مختلف عملکردهای سلولی را کنترل‬
‫میکنند؛ نه تنها فرآیندهای اصلی زیستی از جمله تقسیم سلولی‪،‬‬
‫تمایز‪ ،‬رشد و روند چرخهی سلولی بلکه عملکردهای تخصصی‬
‫سلولی مانند انتقال عصبی‪ ،‬فاگوسیتوز‪ ،‬شناسایی پاتوژن و آنتی ژن‬
‫توسط مسیرهای پیامرسانی خاصی کنترل میشوند‪ .‬مسیرهای‬
‫پیامرسانی در سازماندهی ارتباطات بین سطح سلول و هسته‪ ،‬بین‬
‫سلولهای مختلف و بین سلولها و ماتریکس خارج سلولی نقش‬
‫دارند‪.‬‬
‫تغییرات ژنتیکی در سلولهای سرطانی میتواند مسیرهای‬
‫پیامرسانی را تنظیم کرده که ممکن است منجر به اختالالت مرتبط‬
‫با سرطانزایی شود‪ .‬بعالوه‪ ،‬تغییر در ژنهای سرطانزا میتواند‬
‫برروی پروتئینهای دخیل در بسیاری از مسیرهای پیامرسانی از‬
‫جمله هجهاگ (‪ Wnt ،)Hh‬و هیپو تاثیر بگذارد که نه تنها در‬
‫بسیاری از پاسخهای فیزیولوژیکی بلکه در پیشروی سرطان نیز فعال‬
‫میشوند‪( .‬شکل ‪)4‬‬

‫شکل ‪ .2‬شمای کلی گیرندههای سطح سلولی و درون سلولی‪ ،‬اجزاء درون سلولی مرتبط و‬
‫اثرات ناشی از آنها‬
‫مسیرهای پیامرسانی در سلولهای سرطانی‬
‫پیامرسانی نامنظم تنها یک مسیر میتواند موجب پیامدهای بسیاری‬
‫بر روی شبکههای پیامرسانی گستردهتری شود که ممکن است‬
‫متعاقب ًا منجر به آغاز پیشروی سرطان و متاستاز شود‪.‬‬
‫در سرطان سلولها اغلب طی تغییرات ژنتیکی در ژنهایی خاص‬
‫میتوانند بطور غیرقابل کنترلی تقسیم شده و رشد پیدا کنند‪.‬‬
‫اختالل پیامرسانی سلولی در سرطان مسئول خصوصیات متعدد‬
‫سلولهای سرطانی است که آنها را سلولهای طبیعی مجزا‬
‫میکنند‪ .‬این خصوصیات بعنوان مشخصههای بارز سرطان شناخته‬
‫میشوند؛ برخی از آنها عبارتند از افزایش تکثیر سلول‪ ،‬تمایز‬
‫تغییرات در متابولیسم و سرنوشت سلولی مانند گذار اپیتلیال‪-‬‬
‫مزانشیمی که اغلب در سرطانهای بدخیم دیده میشوند‪(.‬شکل ‪)3‬‬

‫شکل ‪ .4‬برخی از مسیرهای مهم پیامرسانی در سرطان‬

‫تغیرات پس از ترجمه‬
‫از ترجمه اغلب بعنوان آخرین مرحلهی سنترال دوگما یا قضیهی‬
‫اصل مرکزی یاد میشود‪ ،‬که طی آن ‪ DNA‬به ‪ RNA‬و سپس به‬
‫پروتئین تبدیل میشود‪ .‬گرچه‪ ،‬مراحل دیگری بعد از سنتز پروتئین‬
‫نیز وجود دارد که برای یک سلول‪ ،‬بافت و موجود زنده ضروری‬
‫است؛ یکی از این تغییرات‪ ،‬تغییرات پس از ترجمه میباشند که بعد‬
‫از سنتز پروتئینها بر روی آنها اعمال شده و بهطور معمول توسط‬
‫میانجیهای آنزیمها انجام میپذیرند‪ .‬این تغییرات همراه با اضافه‬
‫شدن یا حذف گروهای عاملی شیمیایی اسیدهای آمینه خاص‬
‫میباشند‪ .‬برخی از مهمترین تغییرات پس از ترجمه عبارتند از‬ ‫شکل ‪ .3‬مشخصههای بارز سرطان‬

‫فسفوریالسیون‪ ،‬گلیکوزیالسیون‪ ،‬یوبیکوئیتینه شدن‪ ،‬متیالسیون و‬ ‫همچنین تومورها میتوانند بر روی ریزمحیطهای نزدیک و دور خود‬
‫آسیالسیون (جدول ‪)1‬‬ ‫از طریق فرآیندهای پیامرسانی مرتبط با رگزایی و التهاب اثر‬
‫بگذارند‪.‬‬
 ‫جدول ‪ .1‬برخی از تغییرات مهم پس از ترجمه‬
‫مکانیسم‬ ‫تغییرات پس از ترجمه‬
‫اضافه شدن گروه فسفات به یک جزء اسیدآمینه‪.‬‬ ‫فسفوریالسیون پروتئین‬
‫اضافه شدن کوواالنسی بخش کربوهیدراتی به یک‬ ‫گلیکوزیالسیون پروتئین‬
‫اسیدآمینه و تولید گلیکوپروتئین‪.‬‬
‫اتصال یک پروتئین یوبی کوئیتین به یک پروتئین‬ ‫یوبی کوئیتینه شدن پروتئین‬
‫دیگر از طریق فرآیندهای سه مرحلهای‪.‬‬
‫اضافه شدن یک گروه متیل اغلب در قسمت لیزین‬ ‫متیالسیون پروتئین‬
‫یا آرژنین‪.‬‬
‫اضافه شدن یک گروه آسیل به انتهای‪ N‬یک‬ ‫آسیالسیون پروتئین‬
‫شکل ‪ .5‬مراحل اصلی دخیل در آسیالسیون پروتئین‬
‫پروتئین یا در جزء لیزین‬

‫بسیاری از انواع تغییرات پس از ترجمه زنجیرهی پلی پپتیدی‪ ،‬در‬

‫‪References‬‬ ‫هسته‪ ،‬سیتوزو و اندامکهای مختلف سلول بصورت همزمان یا پس‬
‫‪Derakhshani A., Ristami Z., et al. (2020). An‬‬
‫از تاخوردگی پروتئین رخ میدهند‪.‬‬
‫‪Overview of the Oncogenic Signaling‬‬
‫‪Pathways in. Preprints, 24.‬‬
‫‪Juliano R. L., (2020). Addressing cancer signal‬‬
‫‪transduction pathways with. NAR‬‬
‫‪Cancer, 2(3): 14.‬‬
‫‪Nair A., Chauhan P., Bhaskar S., Kubatzky K. F.,‬‬
‫‪(2019). Conceptual Evolution of Cell‬‬
‫‪Signaling. International Journal of‬‬
‫‪Molcular Sciences, 20(3292): 44.‬‬
‫‪Sanchenz-Vega F., Mina M., et al. (2018).‬‬
‫‪Oncogenic Signaling Pathways in The‬‬
‫‪Cancer Genome Atlas. Cell, 173: 321-‬‬ ‫شکل ‪ .5‬تغییرات پس از ترجمه‬
‫‪337.‬‬
‫)‪Minguez P, Parca L, Diella F, et al. (2012‬‬
‫‪Deciphering a global network of‬‬
‫‪Functionally associated post-translational‬‬
‫‪Modifications. Mol Syst Biol. 8(599): 14‬‬

‫غزل حسینی ترشیزی‬

‫شکل ‪ .5‬مراحل اصلی دخیل در فسفوریالسیون پروتئین‬

‫شکل ‪ .5‬مراحل اصلی دخیل در یوبی کوئیتینه شدن پروتئین‬