Универзитет “Св.

Кирил и Методиј”
Природно-математички факултет
Институт по Биологија
Катедра по микробиологија и микробна биотехнологија

ВИРУСОЛОГИЈА
(универзитетска скрипта)

Скопје, 2023
ПРЕДГОВОР

Универзитетската скрипта “Вирусологија“ е наменета за студенти од Универзитетот

“Св. Кирил и Методиј” кои како изборен предмет од Универзитетска листа на изборни
предмети ќе го изберат овој предмет.

Оваа скрипта може да ја користат и студенти на други Универзитети во Републикава на

кои е предвидено со програмата изучување на овој предмет.

Материјалот обработен во скриптата е според предвидената програма и часовите за

споменатиот предмет. Исто така, скриптата е обогатена со 42 фотографии и скици,
како и со 12 табели, со што се овозможува подобар и поблизок приказ на материјалот.
Студентите ќе ги прошират своите познавања од вирусологија преку запознавање со
основите на истата, со градбата на вирусите, нивниот начин на мултипликација, со
најзначајните претставници и со заболувањата кои ги предизвикуваат.

Катедра по микробиологија и микробна биотехнологија

проф. д-р Наталија АТАНАСОВА-ПАНЧЕВСКА

2
СОДРЖИНА

ПОГЛАВЈЕ страна

ЛИСТА НА КРАТЕНКИ 5

1. ВОВЕД 6

Како биле откриени вирусите? 6

Како биле одгледувани во лабораторија? 6

Големини и форми 6

Размножување 7

Контрола на вирусните болести 7

2. ОПШТИ КАРАКТЕРИСТИКИ НА ВИРУСИТЕ 8

Архитектура/структура на вирусите 8

Основни компоненти на вирусите 9

Вирусна симетрија 9

Вирусни геноми 11

Структура на геноми 13

Големина на геномот 13

DNA вируси 13

RNA вируси со позитивна верига 13

RNA вируси со негативна верига 13

Класификација на вируси 14

Шема на класификација по Балтимор 16

Номенклатура на вируси 17

Спектар на болести предизвикани од вируси 18

"Не-хумана" вирусологија 18

3. ИЗОЛАЦИЈА, КУЛТИВАЦИЈА И ИДЕНТИФИКАЦИЈА НА

18
ВИРУСИ

Култивирање на бактериофаги во лабораторија 19

Култивирање на анимални вируси во лабораторија 19

4. ВИРУСНА РЕПЛИКАЦИЈА 21

Мултипликација на бактериофаги 21

Мултипликација на анимални вируси 25

3
Вируси со позитивна и негативна верига 27

Ретровируси 28

ВИРУСНИ ФАКТОРИ: ПАТОГЕНОСТ И ВИРУЛЕНТНОСТ 30

Правци на инвазија 30

5. ОПШТИ ФАКТОРИ НА ОТПОРНОСТА 31

Механички и хемиски бариери 31

Треска 31

Возраст 31

Нутритивен статус 32

Хормони 32

Генетски фактори 32

Отпорност според видот на домаќин 32

6. НЕКОИ ПОВАЖНИ ГРУПИ НА ВИРУСИ 32

AДЕНОВИРУСИ 32

КОРОНАВИРУСИ 34

РИНОВИРУСИ 35

PАRAMYXOVIRIDAE 35

ОРТОМИКСОВИРУСИ И ГРИП 38

ROTAVIRUSES 41

RUBIVIRUS 42

PARVOVIRIDAE 43

POXVIRIDAE 45

PAPOVAVIRIDAE 49

ЦИТОМЕГАЛОВИРУС И ХУМАН ХЕРПЕСВИРУС 6 И 7 54

7. СУБВИРАЛНИ ЧЕСТИЧКИ 56

Дефектни вируси 56

Вироиди 57

Приони 58

4
ЛИСТА НА КРАТЕНКИ
ACV aciclovir
AIDS acquired immunodeficiency syndrome
APC antigen-presenting cell
ARC AIDS-related complex
AZT azidothymidine
bDNA branched DNA
BL Burkitt’s lymphoma
BMT bone-marrow transplant
BSE bovine spongiform encephalopathy
CD cluster of differentiation
CDC Centers for Disease Control (USA)
cDNA complementary DNA
CELO chick embryo lethal orphan virus
CIN cervical intraepithelial neoplasia
CIS Commonwealth of Independent States (formerly USSR)
CJD Creutzfeldt–Jakob disease
CJDnv new variant Creutzfeldt–Jakob disease
CMI cell-mediated immunity
CMV cytomegalovirus
CNS central nervous system
CPE cytopathic effect
CSF cerebrospinal fluid
D&V diarrhoea and vomiting
ddI didanosine
DHSS dengue haemorrhagic shock syndrome
DNA deoxyribonucleic acid
ds double-stranded (nucleic acid)
EA early antigen (of EBV)
EBNA Epstein–Barr (virus) nuclear antigen
EBV Epstein–Barr virus
ELISA enzyme-linked immunosorbent assay
EM electron microscope, microscopy
FITC fluorescein isothiocyanate
GSSD Gerstmann–Strдussler–Scheinker disease
HA haemagglutinin
HAART highly active antiretroviral therapy
HAM HTLV-I-associated myelopathy
HAV hepatitis A virus
HBcAg hepatitis B core antigen
HBeAg hepatitis B e antigen
HBsAg hepatitis B surface antigen
HBV hepatitis B virus
HCC hepatocellular carcinoma
HCV hepatitis C virus
HDCS human diploid cell strain virus (of rabies virus)
HDV deltavirus (hepatitis D virus)
HEV hepatitis E virus
HFRS haemorrhagic fever with renal syndrome
HGV hepatitis G virus
HHV human herpesvirus
HI haemagglutination inhibition
HIV human immunodeficiency virus
HLA human leucocyte antigen
HNIG human normal immunoglobulin
HPS hantavirus pulmonary syndrome
HPV human papillomavirus
HRIG human rabies immunoglobulin
HSV herpes simplex virus
HTLV human T-cell leukaemia virus
HuCV human calicivirus
ICAM intercellular adhesion molecule
ICTV International Committee on Taxonomy of Viruses
IDDM insulin-dependent diabetes mellitus
IEM immunoelectron microscopy
IFN interferon
IL interleukin
IPV inactivated poliomyelitis vaccine
kb kilobase
kbpkil obase pairs
kDa kilodalton
LCM lymphocytic choriomeningitis virus
LTR long terminal repeat
LYDMA lymphocyte-detected membrane antigen (of EBV)
MBM meat and bonemeal (cattle dietary supplement)
ME myalgic encephalomyelitis
MHC major histocompatibility complex
MMR measles–mumps–rubella (vaccine)
MP mononuclear phagocytic cell
MRC Medical Research Council (UK)
mRNA messenger RNA
NA neuraminidase
NANB non-A, non-B hepatitis
NK natural killer (cell)
NPC nasopharyngeal carcinoma
NS non-structural
NS1 non-structural protein 1
ntr non-translated regions
OPV oral (attenuated) polio vaccine
ORF open reading frame
PCR polymerase chain reaction
PHLS Public Health Laboratory Service (UK)
PML progressive multifocal leucoencephalopathy
PrP proteinaceous infectious particle (prion)
PrPC normal cellular PrP
PrPSc scrapie-type PrP
RIA radioimmunoassay
RNA ribonucleic acid
RNase ribonuclease
RNP ribonucleoprotein
RSV respiratory syncytial virus
RT reverse transcriptase
SARS severe acute respiratory syndrome
snRNPs small nuclear ribonucleoprotein particles
SRSV small round structured virus
ss single-stranded (nucleic acid)
STD sexually transmitted disease
SV simian vacuolating (virus)
Taq Thermophilus aquaticus (polymerase)
Tc cytotoxic T cell
Tdh delayed hypersensitivity cell
Th T-helper cell
TK thymidine kinase
TNF tumour necrosis factor
ts temperature-sensitive (mutants)
Ts T-suppressor cell
TSE transmissible spongiform encephalopathy
TSP tropical spastic paraparesis
VAIN vaginal intraepithelial neoplasia
VCA viral capsid antigen (of EBV)
VEE Venezuelan equine encephalitis
VIN vulvar intraepithelial neoplasia
VSV vesicular stomatitis virus
VZV varicella-zoster virus
WHO World Health Organization
YF yellow fever
ZIG zoster immune globulin
5
 1. ВОВЕД

Вирусите не оставаат фосили, и затоа нашето познавање за нивното потекло се базира

на ограничени докази. Сепак, денес се зема предвид мислењето дека едноставни
организми биле претходници на покомплицирани и дека бактеријата еволуирала од
слободни, саморазмножувачки молекули што личат на денешните вируси. Сепак, овие
аргументи го игнорираат фактот дека модерните вируси имаат апсолутно барање од
живи клетки во кои се размножуваат и дека, колку што е познато, такви органски,
саморазмножувачки молекули не постојат. Алтернативно гледиште е дека вирусите
еволуирале од клеточни единки – нуклеински киселини и протеини – како полузависни
агенси кои може да се размножуваат користејќи ја само енергијата и репродуктивната
машинерија на клетките кај повисоките организми.

Како биле откриени вирусите?

Како наука вирусологијата се развила подоцна од бактериологијата. Тоа не е
изненадувачки затоа што голем број бактерии биле видливи со едноставен микроскоп
измислен од Антони ван Левенхук, германски оптичар кој во 1673 година прв го
опишал изгледот на бактериите. Дури во 19 век, Луј Пастер и Роберт Кох ги дале
биолошките карактеристики на бактериите и квасците, прво како причинители на
ферментацијата и гниењето, а потоа и како причинители на болести. Но, физичката
природа на вирусите не била целосно откриена сé до откривањето на електронскиот
микроскоп.

Латинскиот збор вирус значи “отровна течност” и токму така тие им изгледале на
првите вирусолози. Во вториот дел од 19 век, во лабораторијата на Пастер, Чарлс
Чемберленд создал филтер кој ги задржувал и најмалите бактерии. Потоа, Ивановски
во Русија и Бежеринг во Холандија докажале дека инфекција може да се пренесе со
екстракти кои поминувале низ филтерот на Чемберленд. Така, тие дошле до заклучок
дека постојат живи предизвикувачи, помали од било која бактерија, но способни да
предизвикаат голем број заболувања кај растенијата и животните.

Како биле одгледувани во лабораторија?

Многу бргу потоа Бежеринг сфатил дека што и да ги предизвикува болестите расте во
жив организам. Во тоа време не постоел начин за одгледување бактерии во
лабораторија и инфекција со вирус била правена само кај неоштетени растенија и
животни. Но, употребата на животни било неисплатливо и биолозите секогаш се
стремеле да ги заменат со in vitro тестови. Целта била постигната во 1928 година, кога
прв пат бил одгледан вирус со отстранување на афектирано ткиво од бубрег. Во
наредната декада бил постигнат голем напредок во размножувањето на вирусите во
ембриони на пилиња, но најважниот чекор бил направен во 1940 и 1950 година со
откривањето на антибиотиците. Дотогаш, било тешко да се заштитат клетките и
ткивата од загадување, но со додавањето на антибиотици на културата се намалило ова
загадување и било можно работење со културите.

Во новиот милениум сведоци сме на голема експанзија на молекуларни техники за

проучување на микроорганизмите. Особено можноста да се изолираат, идентификуваат

6
и клонираат доведе до идентификација на дотогаш непознати вируси што не можат да
се размножат во лабораторија со вообичаените методи.

Големини и форми
Морфологијата на вирусите започнала да се проучува од 1939 година, со доаѓањето на
електронскиот микроскоп. Првиот вирус што бил идентификуван со електронскиот
микроскоп бил со стапчеста форма и големина од 25х300 нанометри. Пред да почне да
се употребува електронскиот микроскоп се користеле и други методи за
идентификација на вирусите. Еден од методите вклучувал филтрирање на суспензија
низ филтри при што се мереле дијаметрите на порите, а големината на вирусите се
одредувала според најмалата пора низ која можел да биде филтриран. Друг метод бил
центрифугирање, каде големината на вирусите можела да се одреди според нивните
карактеристики на седиментација. Овие методи биле доста добри, но биле заменети со
користење на електронскиот микроскоп со кој можеле да се откријат формите на
вирусите.

Слика 1. Споредени големини на одредени вируси со бактеријата Escherichia coli и

со хуман еритроцит.

Размножување
За да се размножат, бактериските клетки и сите повисоки форми на живот мора да
поминат одреден комплексен процес кој вклучува многу синтетички активности
посредувани од ензими. Вирусите со својата големина и едноставна структура не
можат да се размножат на овој начин. Но, ако не можат вака, тогаш како ќе се
размножат? Одговорот е во точното дефинирање на разликите меѓу вирусите и другите
живи организми.

Сепак, тутуновиот мозаичен вирус го дал првиот доказ. Во 1937 година беше покажано
дека овој вирус не содржи само протеини, како што првично се мислеше, туку содржи
и рибонуклеинска киселина, а подоцна биле откриени и вируси кои содржеле
деоксирибонуклеинска киселина. Денес знаеме дека вирусите се уникатни во тоа што
нивниот генетски материјал може да биде или DNA или RNA, при што RNA вирусите
се побројни од DNA вирусите. Кај сите вируси нуклеинската киселина е опкружена со
7
надворешна обвивка од протеини што функционира како заштита за време на нивното
патување од една во друга клетка.

Следниот поважен настан, врз кој се темели целото поле на молекуларната биологија е
описот на структурата на DNA и начинот на кој генетската информација е складирана
во неа што го даваат Вотсон и Крик во 1953 година. Дури и ова откритие не даде
одговор на главното прашање како се размножуваат вирусите и како ја пренесуваат
генетската информација на следните генерации. Главните елементи од оваа сложувалка
беа решени во 1940 и 1950 година како резултат на истражувањето за вирусите кои ги
напаѓаат бактериите. Беше откриено дека во клетката вирусите користат ензими, или
складирани во нивната нуклеинска киселина или обезбедена од клетката домаќин со
кои ги транскрибираат и размножуваат своите генетски информации. Тие исто така ја
користат и синтетската машинерија на клетката домаќин за да создадат протеински
компоненти за своите потомци.

Денес, техниките на современата молекуларна вирусологија дозволуваат и анализа, а и

реконструкција на вирусните геноми, што може да доведе до развој на дијагностички
тестови. На пример, геномот на САРС вирусот беше откриен за само неколку недели и
беше развиен тест за брза дијагноза.

Контрола на вирусните болести

Разбирањето на процесот на размножување на вирусите доведе до брзи практични
придобивки во форма на антивирусни лекови. Првите биле откриени со случаен
скрининг на елементите кои ја инхибираат синтезата на нуклеинската киселина, а
некои од нив се покажале како значително успешни и делуваат против одредени херпес
вируси. Со подобро разбирање на процесот на размножување на вирусите, овој
пристап отвара пат кон синтеза на лекови кои напаѓаат одредени точки во процесот на
размножување. Паралелно на ова, развојот на имунологијата води до развој на
побезбедни и поефикасни вакцини.

Табела 1. Различни антивирусни лекови.

2. ОПШТИ КАРАКТЕРИСТИКИ НА ВИРУСИТЕ

Вирусите поседуваат неколку карактеристики :

8
  Тие се мали по димензија, задржувајќи ја инфективноста дури и при
поминување низ филтри доволно мали за да ги задржат бактериите. Вирусите се
мерат во нанометри (ηm), кои се илјада пати помали од метарот, т.е. 10-9 m.
Рангот на големината на вирусите се простира од 20-150 ηm во дијаметар.
 Тие се потполно зависни од живите клетки, и до прокариоти и од еукариоти, за
репликација и за живеење. Вирусите поседуваат свои ензими, како што е RNA-
зависна RNA полимераза или реверзна транскриптаза (RT), но тие сами не
можат да се реплицираат, амплифицираат и да се преведат во протеини без
„помошта“ од клеточните ензими и машинеријата, иако ја носат информацијата
во нивните геноми.
 Поседуваат само еден вид на нуклеинска киселина, или DNA или RNA.
 Поседуваат компонента наречена „рецептор врзувачки протеин“ за поврзување
со клетките, па така тие им „наредуваат“ на клетките да бидат вирус-
продуцирачки машини.
Вирусите ги колонизираат сите живи објекти на Планетава, човекот, растенијата,
животните, инсектите и бактериите. Со нивната мала големина и тотална зависност за
развој во домаќинската клетка изнудиле интензивно поле за нивно истражување во 20-
от век. Изненадувачки, главниот чекор напред во вирусологијата беше пронаоѓањето
на пеницилинот и други антибиотици, во 1940 тите и 1950тите години од минатиот век, но
ваквите соединенија ги инхибираат бактериите, но не и вирусите; нивното поврзување
со вирусите е минимизирањето на ризик од бактериска контаминација, со што
значително се олеснила пропагацијата на вирусите во лабораторија. Оваа предност
пред сé била широко користена од добитниците на Нобеловата Награда, Ендерс, Велер
и Робинс (Enders, Weller & Robbins), кои први ги „пораснале“ и проучиле
полиомиелитис вирусот, вирусот на заушки и вирусот на сипаници во култура на
клетки; нивните истражувања ја отвориле вратата кон проучување на овие и други
вируси кои сеуште го мачат човештвото. Во 1980тите беше откриен вирусот на синдром
на стекната имунодифициенција (СИДА), како и нови видови на хепатитис и херпес-
вируси. Во 2003 два нови хумани корона-вируси беа откриени; еден од нив ја
предизвикува болеста САРС.

Архитектура/структура на вирусите
Познавањето на структурата на вирусите е важна за нивната идентификација; исто така
ни помага да заклучиме многу потенцијално важни карактеристики на партикуларниот
вирус. Процесот на прикачување и пенетрација на вирусот во клетките, и подоцна
созревањето и ослободувањето на нови вирусни честички во голема мера се разликува
зависно од тоа дали вирусот поседува липидна надворешна обвивка или не. Вирусите
кои не се обвиени тежнеат да бидат порезистентни на топлина и детергенти. Според
тоа, постојат важни практични последици во знаењето на вирусната структура.

9
Слика 2. Морфологија на полиедричен вирус.

Слика 3. Морфологија на вируси со обвивка (а) хеликален вирус (б) полиедричен

вирус.

Основни компоненти на вирусите

Протеините кои ја формираат структурата на вирусите се означени како структурни
протеини. Виралниот геном исто кодира многу важни ензими кои се важни за
виралната репликација, но не се инкорпорирани во вирионот и се означени како не-
структурни протеини – НС.

Протеинската обвивка е означена како капсид, која содржи структурни честички

капсомери, кои набљудувани под електронски микроскоп (ЕМ) имаат изглед на сферни
протеини, додека пак со X-кристалографија се гледа дека се долги полипептидни
нишки вткаени во карактеристични структури. Функциите на капсидот се да овозможи
полесно влегување на вирусот во домаќинот и да ја заштити деликатната вирална
нуклеинска киселина. Комплексот на заштитнички протеин и вирусната нуклеинска
киселина е означен како нуклеокапсид.

Некои вируси поседуваат и липидна надворешна обвивка, стекната од домаќинската

клеточна мембрана, која се откинува при излегување на вирусот од клетката-домаќин.
Кај овие вируси капсомерите се испакнати во вид на „шило“ низ липидната бариера.
10
Целосната вирусна структура, нуклеокапсидот и липидната обвивка (ако е присутна) се
означени како вирион. Најистражуван вирусен протеин е Haemagglutinin (HA)
протеинот на инфлуенца вирусот, кој ќе го искористиме како пример за вирусна
протеинска структура.

Инфлуенца HA протеинот е обвиен како чоколадо „Тоблероне“ и штрчи на

површината на вирусот; при тоа пронајдени се околу 500 шила на секој вирион.
Биохемиските анализи и кристалографијата со X-зраци покажуваат дека секој „шилец“
е составен од три идентични субединици со крушковиден, хидрофилен дел на крајниот
дел од виралната мембрана, додека пак потесниот, хидрофобен дел е прикачен за
„шилецот“, додека липидниот дел е над него за да го зацврсти за протеините на
матриксот.

Слика 4. Основни компоненти на вирусите.

Најекспониран и оддалечен регион на HA содржи антигенски места, кои често

излегуваат од HA, и рецептор врзувачко место кое е како вдлабнатина во облик на
чинија. Два типа на полипептиди (HA1 и HA2) поврзани се меѓусебе со дисулфидни
мостови. Овие два протеини се формираат за време на синтезата на НА. Инфлуенца
вирусот со расцепен НА е многу повеќе инфективен отколку кога НА е презентиран
како единечен протеин.

Вирусна симетрија
Главната класификација ги дели вирусите во две поголеми групи, соодветно дали
нивните нуклеокапсиди имаат хеликална или икосаедрална (кубична) симетрија.

За објаснување на хеликалната структура добар пример се скалилата. Ако гледаме од

горе надолу во центарот на спирално поставени скалила, и ако се обидеме да ги
ротираме околу главната аксијална оска, скалите ќе продолжат да си ја имаат истата
форма и ќе си ја задржат симетријата со централната оска. Во вирусите што имаат
хеликална симетрија протеинските молекули на нуклеокапсидот се подредени како
степеници на спирални скалила, а нуклеинските киселини го пополнуваат централното
јадро.

Кубичната симетрија е малку покомплицирана, изградена од 20 триаголници со

правилни страни. Икосаедралната форма е единствена која дозволува најголем број
капсомери да бидат „спакувани“ во регуларна форма на самиот капсид.

 Икосаедрална симетрија

11
Овие вируси имаат капсид со доста правилна структура, со 20 триаголници и 12
темиња или врвови. Секој индивидуален капсомер е изграден од неколку полипептиди,
во кој три протеини ги конструираат капсомерите. Капсомерите имаат двојна улога, да
ја задржат ригидноста на капсидот и да ги заштити нуклеинските киселини. Херпес-
вирусите кои содржат DNA имаат икосаедрална симетрија, но во некои случаи имаат
липидна обвивка позајмена од домаќинот.

Слика 5. Икосаедрална структура на вирус.

 Хеликална симетрија
Примери за овие вируси се ssRNA вируси како што е инфлуенца вирусот,
параинфлуенца вирусот и вирусот на беснило. Флексибилниот спирален нуклеокапсид
секогаш е во внатрешноста на липопротеинската обвивка.
Липидите на обвивката по потекло се од клеточните мембрани преку кои новите
честички на вирусот излегуваат. Виралните гликопротеински „шила“ излегуваат од
липидниот двослој и често се прошируваат и внатрешно преку липидниот двослој и се
поврзуваат со основната протеинската обвивка која се нарекува мембрана или матрица
(M) протеин. Овој М протеин може да биде прилично ригиден, како во случај
Rhabdoviruses каде е во облик на куршум, или лесно искривен, како кај вируси на грип
и мали сипаници.

Слика 6. Изглед на хеликален вирус.

 Комплексна симетрија
Вирусите кои ги напаѓаат прокариотите се познати под името бактериофаги (фаги). Кај
нив нуклеокапсидот се разликува од останатите вируси и има комплексна морфологија.
Бактериофагите поседуваат глава, која е со кубична симетрија, и опашка, со спирална
симетрија. Во главата на фагот, чија обвивка е од протеини, спакувана е нуклеинската
киселина. Опашката на фагот е со спирално поредени капсомери, која завршува со
12
плочка на која има многу тенки куки. Самата опашка е контрактилна, што овозможува
полесно вбризгување на нуклеинската киселина во бактериската клетка.

Слика 7. Изглед на комплексен вирус.

Вирусни геноми
Наследните информации на вирусот се кодирани во секвенца на нуклеотиди во RNA
или DNA молекули. Овие информации треба да се пренесат на нови вируси преку
реплицирање на вирусната нуклеинска киселина. Покрај тоа, овие генетски
информации ја насочуваат синтезата на вирусните протеини. Нуклеинската киселина
од DNA вируси не врши директна протеинска синтеза. RNA копии од соодветните
сегменти (гени) на DNA се користат како шаблон за насочување на синтеза на
протеини. Некои RNA вируси содржи позитивна-верига или позитивен RNA геном кој
делува директно како mRNA. Спротивно на тоа, вирусите кои поседуваат негативна-
верига имаат ензим кој е копија на вирусната-негативна верига на RNA геномот и
притоа врши синтеза во позитивна копија, која потоа се користи како mRNA за
директна протеинска синтеза.

Слика 8. Вирусни геноми.

Во бактериите повеќето протеини се кодирани и непрекинато се протегаат на DNA која
ќе се транскрибира во RNA. Спротивно на тоа, гените кај цицачите, имаат кодирачки
секвенци (егзони) прекинати од страна на некодирачки секвенци (интрони). Интроните
може да се отстранат со RNA сплајсинг, кој во суштина вклучува комплексна серија на

13
скусување, проследено со спојување на егзони за да се формира вистински mRNA
транскрипт.

Табела 2. Карактеристики на вирусната нуклеинска киселина и својства.

Структура на геноми
Виралните геноми може да имаат голем број на конформации. Молекулите може да се
двоверижни, како и во повисоки форми на живот, но исто така може да бидат
едноверижни; тие можат да бидат линеарни, кружни, континуирани или сегментирани.
Покрај тоа, како што веќе спомнавме, многу вируси имаат генетски информации кои се
чуваат во RNA, што е сосема различно од системот кај бактериите или цицачите. Доста
често вирусната DNA или RNA, кога внимателно ќе се оддели од вирусот, може да
биде заразна. Секако, инфективноста на вирусната нуклеинска киселина, DNA или
RNA, е значително помала од онаа од интактниот вирион.

Големина на геномот
Големината на вирусните геноми се разликува во зависност од вирусот. Човечките
клетки содржат повеќе од 60 000 гени, додека Escherichia coli има околу 4000 гени. Кај
вирусите, дури и најголемите вируси (пр. поксвируси) содржат околу 200 или помалку
гени.
Најмалиот вирус може да содржи само три или четири гени. Во принцип, RNA
вирусите имаат помали геноми и кодираат помалку протеини од DNA вирусите. RNA
геномите се покревки од DNA и оваа функција ја ограничува нивната големина.
14
Вообичаено се мерат вирусните геноми во однос на бројот на бази (или нуклеотиди) во
нивната нуклеинска киселина. Тие се доста големи, и овие бројки често се изразува
како илјадници бази (kilobases, или kb). За едноверижни геноми се користи нотација
kb. За двоверижни геноми бројките се изразени како килобазни парови (kbp). Така
едноверижен геном е геномот на вирусот на мали сипаници кој е голем 16 000 b (16 kb)
во должина, додека двоверижниот геном на аденовирусот содржи околу 36 000 b (36
kbp).

DNA вируси
Аденовирусите имаат потрадиционален геном со линеарни dsDNA од 36 kbp, кои
содржат 30 гени. Постои терминален протеин прикачен на 5’ крајот на секој DNA
синџир, кој делува како прајмер за време на репликацијата и иницира синтеза на нови
DNA нишки. Групи на гени се експресирани од ограничен број на заеднички
промотори; да се прошири на генетската информација, вирусно-сплајсираните mRNAs
се користат за производство на различни полипептиди од секој промотор.
Херпес и поксвируси имаат големи DNA геноми со над 150 гени. Сплајсингот не се
користи кај било кој од овие вируси и, особено, не кај поксвируси, кој се реплицира во
цитоплазмата. Таму е токму регулирана транскрипција со почетни и крајни
прекинувачи, со кои се обезбедува генските производи кои се вклучени во
репликацијата на DNA да се синтетизираат во почетокот на циклусот, а вирусните
структурни протеини многу подоцна. И двата овие вируси, а особено поксвирусите,
имаат голем број на уникатни ензими кои ги имаат самите вируси. DNA хепатитис Б
вирусот има многу необичен кружен геном, кој се состои од двоверижна DNA.
Најмали во однос на големината на геномот и комплексноста се parvoviruses, во која
ssDNA репликација и генската експресија зависат од клеточните функции. Не е
неочекувано со таков мал геном кодираните региони да се преклопуваат и таму
спојувањето служи да се произведат различни субгеномски mRNAs.

RNA вируси со позитивна верига

Полиовирусот е типичен позитивен RNA вирус. Неговата RNA е полиаденилирана на
3’ крај и мал вирус кодирани протеин (VPg) е присутен на 5’ крајот; вирусната RNA се
користи директно како mRNA. Геномот има една отворена рамка на читање open
reading frame (ORF) чиј примарен производ е еден преведен полипротеин. Овој се
расцепува да се произведат вирусни капсидни протеини (VP1, VP2, VP3 и VP4), RNA
полимераза, две вирусни протеази, и некои помали вирусни протеински производи.
Постојат не-преведени региони (NTR) на секој крај на геномот кои имаат важни
функции. 5’ NTR (600 нуклеотиди) има значајна улога во започнувањето на вирусна
протеинска синтеза, вирулентноста и енкапсидацијата, додека 3’ NTR е потребен за
синтеза на негативните RNA.
Спротивно на тоа, коронавирусите користат субгеномски RNA молекули во форма на
вгнезден сет на шест преклопувачки RNA молекули со заеднички 3’ краеви. Секоја
вирусна mRNA е ограничени и полиаденилирана и само 5’ краевите се преведени.

RNA вируси со негативна верига

Овие геноми се поразлични од позитивните RNA вируси. Тие не се инфективни за
клетките. Покрај тоа, некои од вирусите во оваа група се `ambisense` геноми со
негативни и позитивни региони. Карактеристично за оваа група на вируси - вирусот на
беснило носи RNA транскриптаза во самиот вирус. Оваа полимераза е вирионско-
15
поврзана и создава една RNA верига од старт / стоп механизам проследено со
реиницијација. Пет вирусни гени се наредени секвентно на ssRNA геномот како
нуклеокапсид (N), основни фосфопротеинот (P), матрица (М), гликозилиран мембрана
(G), и полимераза (L).

Инфлуенца вирусот има RNA составена од осум ssRNA сегменти, секоја шифрира
најмалку еден протеин. Гените 7 и 8 кодираат два протеини, така што еден протеин е
преведен од несплајсирана mRNA, додека помал протеин е преведен од сплајсирана
mRNA; и двете, сепак, го делат истиот AUG иницијациски кодон и девет
последователни аминокиселини.

Корисно да се запамети е:

• нуклеинската киселина од сите DNA вируси, освен parvoviruses е двоверижна

(но hepadnavirus DNA е делумно едноверижна кога не се реплицира);

• нуклеинска киселина од сите RNA вируси (освен ретровируси) е едноверижна.

Слика 9. Класификација на вируси според градба на нуклеинска киселина.

Класификација на вируси
Прецизната класификација на вирусите е доста битна за научните истражувања. Главни
критериуми кои се користат за класификација на вирусите се:

• видот на нуклеинска киселина (DNA или RNA);

• бројот на нишки на нуклеинска киселина и нивната физичка градба (една или
двојноверижни, линеарни, кружни, кружни со прекини, сегментирани);

16
• поларитетот на вирусниот геном, RNA вируси во која вирусниот геном може да се
користи директно како mRNA се нарекува "позитивен“ а оние означени како
„негативни“ мора да синтетизираат нова верига, па потоа да синтетизираат протеин;
• симетријата на нуклеокапсид;
• присуството или отсуството на липидите обвивка.

За класификација и одредување на имињата на вирусите постои Меѓународен комитет

за таксономија на вирусите (ICTV) кој го издава списанието Архиви на вирологијата
(Archives of Virology).

Постојат неколку класификации на вирусите, како што се:

1. Балтиморска класификација

2. ICTV класификација (Интернационален комитет за таксономија на вирусите), ги

класифицира во: ред, фамилија, подфамилија, род и вид.

3. Holmes - ова класификација (според домаќинот) ги дели вирусите на три групи:

I. Бактериски,
II. Растителни;
III. Животински.

4. Класификација според типот на нуклеинските киселини (Casjens и Kings),

поделени се на :
- РНК вируси со една верига
- РНК вируси со двојна верига
- ДНК вируси со една верига
- ДНК вируси со двојна верига

Слика 10. Holmes - ова класификација на вируси.

17
Слика 11. ICTV класификација на вируси.

Табела 3. Важни структурни карактеристики на фамилиите на медицински

важните вируси.

Шема на класификација по Балтимор

18
Вирологот Дејвид Балтимор кој заедно со Хауард Темин и Ренато Дулбеко ја поделиле
Нобеловата награда за Физиологија и Медицина во 1975 за откривањето на
ретровирусите и реверзната транскриптаза, развил шема за класификација на вирусите.
Шемата за класификација по Балтимор е врз основа на односот помеѓу виралниот
геном и својата mRNA и се состои од седум класи на вируси. Двоверижните (ds) DNA
вируси се во класа I. Механизмите на производство на mRNA и на репликација на
геномот на вирусите од класата I се исти како и оние кои ги користи клеточниот геном
на домаќинот иако различни вируси користат различни стратегии за да ја обезбедат
експресијата на вирусната mRNA во однос на mRNA на домаќинот.
Вирусите од класата II се едноверижни (ss) DNA вируси. Пред да се создаде mRNA од
тие вируси мора да се синтетизира комплементарна DNA верига бидејќи RNA
полимеразата користи двоверижна DNA како урнек. Овие вируси формираат
интермедиерна dsDNA за време на репликацијата која се користи и за транскрипција.
Синтезата на интермедиерната dsDNA и нејзината понатамошна транскрипција може
да се врши со помош на клеточни ензими (иако може да бидат потребни и вирусни
протеини). Интермедиерната dsDNA исто така се користи за создавање на виралниот
геном; едната верига станува геном додека другата се исфрла. Се до неодамна сите
познати ssDNA вируси содржеа позитивна DNA верига која има иста секвенца како и
нивната mRNA (погледни вируси со позитивна верига подолу). Сепак сега е познат нов
вирус кој содржи кружна ssDNA молекула со негативен поларитет. Тој вирус е познат
како Torque teno virus (TTV) и е широко распостранет помеѓу луѓето и други животни
но не предизвикува никакви симптоми за болест. Начинот на репликација на TTV
сеуште не е целосно истражен.

Според Балтиморската класификација вирусите се поделени на 7 групи:

I: dsDNA viruses (Adenoviruses, Herpesviruses, Poxviruses)
II: ssDNA viruses (+)sense DNA (Parvoviruses)
III: dsRNA viruses (Reoviruses)
IV: (+)ssRNA viruses (+)sense RNA (Picornaviruses, Togaviruses)
V: (-)ssRNA viruses (-)sense RNA (V. Influenzae, Rhabdoviruses)
VI: ssRNA-RT viruses (+) sense RNA with DNA intermediate in life-cycle (HIV)
VII: dsDNA-RT viruses (Hepadnaviruses-Hepatitis B virus)

Табела 4. Балтимор класификација на вируси.

19
Слика 12. Балтимор класификација на вируси.

Номенклатура на вируси
Имињата на вирусите кои се во општа употреба се дадени врз основа на
карактеристики кои се разликуваат од фамилија до фамилија. Некои вируси се
именувани според видот на болеста која ја предизвикуваат (на пример, поксвируси и
херпесвируси); други имиња се базирани на акроними, на пример паповавируси
(папиломи-polyoma-vacuolating агент) и picornaviruses (пико, мали; RNA,
рибонуклеинска киселина); други пак се базирани на морфолошките карактеристики на
вирионската обвивка, (на пр коронавируси, кои имаат ореол или корона на шилата).
Некои индивидуални вируси се именувани по место каде што за прв пат се изолирани
(на пример, Coxsackie, Марбург). Повремено, вирусите биле именувани по нивните
откривачи (на пример Epstein-Barr вирус).

Табела 5. Номенклатура на вируси.

именувани според болеста именувани според именувани според

која ја предизвикуваат географската локација каде домаќинот и симптомите
болеста се појавила за прв на боеста
пат
Measles virus, smallpox Newcastle disease virus, Tobacco mosaic virus,
virus Ebola virus, Norwalk virus, cauliflower mosaic virus,
Bunyaviridae brome mosaic virus

Описите, класификација, и номенклатура на вируси се специфицирани од страна на

Меѓународниот комитет за класификација на вируси (ICTV), кој издава извештај на
неколку години.

Спектар на болести предизвикани од вируси

Вирусите се разликуваат во голема мера, не само во нивниот спектар на домаќини, но
исто така и во нивниот афинитет за различни ткива во рамките на даден домаќин
(ткивен тропизам) и механизми со кои тие предизвикуваат болест (патогенезата).
Некои вируси се претежно неуротопични, други се реплицираат само во црниот дроб
или кожа, а некои можат да се појават кај голем број органски системи во телото.

20
Слика 13. Болести кои се пренесуваат со вируси.

Понекогаш може да има значително преклопување меѓу синдроми предизвикани од

различни вируси. Респираторните симптоми се одличен пример за ова- вируси од пет
фамилии предизвикуваат кашлица, болки во грлото и течење на носот. Како што може
да се замисли, тоа може да создаде проблеми во дијагнозата, од кои повеќето може,
сепак, да се решат со проучувањето на клиничката слика како целина и со помош на
вирусолошката лабораторија.

"Не-хумана" вирусологија
Треба да се напомене дека покрај вирусите кои ги напаѓаат луѓето, постојат многу
други вируси кои влијаат и на сите останати форми на живот на нашата планета. Тука
се вбројуваат 'рбетници, инсекти, растенија, алги, габи и бактерии.

Бактериофаги (“фаги") како што сугерира нивното име, се вируси кои ги заразуваат
бактериите. Биле изолирани од многу видови, вклучувајќи хламидии, и поделени се во
две главни категории: вирулентни фаги, кои го лизираат нивниот домаќин –бактерија,
и умерени фаги кои имаат не-литички (лизоген) циклус на репликација. Нивната
нуклеинска киселина може да биде или DNA или RNA. Опсегот на домаќини,
морфологија, големина (приближно 20-2000 nm) и репликација се карактеристики кои
доста се разликуваат.

3. ИЗОЛАЦИЈА, КУЛТИВАЦИЈА И ИДЕНТИФИКАЦИЈА НА ВИРУСИ

Фактот дека вирусите не можат да се размножуваат надвор од жива клетка-домаќин го

комплицира нивното детектирање, броење и идентификација. Вирусите мора да бидат
обезбедени со живи клетки наместо со синтетски медиуми. Сепак, живите растенија и
животни се тешки и скапи за одржување, а од друга страна патогените вируси кои
растат само кај приматите и човекот предизвикуваат дополнителни компликации.

21
Сепак, вирусите кои користат бактериски клетки како домаќини (бактериофаги) се
прилично лесни да се одгледуваат во бактериски култури. Ова е една од причините
зашто најдобро е проучена мултипликацијата на бактериофагите.

Култивирање на бактериофаги во лабораторија

Бактерифагите можат да растат или во суспензии на бактерии во течни медиуми или во
бактериски култури на цврсти медиуми. Употреба на цврсти медиуми овозможува
преку методот на формирање плаки да се одреди бројот на вирусите. Кај овој метод се
меша примерок од бактериофагите со бактерија домаќин и растопен агар. Потоа,
мешавината се разлева во петриева плоча која содржи солидифициран слој од медиум.
Смесата од вируси и бактерии солидифицира во тенок горен слој. Секој вирус
инфицира една бактерија, се мултиплицира и ослободува неколку стотици нови
вируси. Овие новопроизведени вируси инфицираат други бактерии во непосредена
близина, и се создаваат нови вируси. По неколку циклуси на мултипликација на
вируси, сите бактерии околу оригиналниот вирус се уништуваат. Оваа појава создава
голем број чистини или плаки, кои се видливи со голо око.

Слика 14. Постапка за детектирање на вирусни плаки и вирусни плаки

формирани од бактериофаги.

Секоја плака теоретски кореспондира со еден вирус од иницијалната суспензија. Затоа,

концентрацијата на вирусната суспензија се мери преку бројот на плаки, во форма на
единици кои формираат плаки (plaque-forming units- PFU).

Култивирање на анимални вируси во лабораторија

Во лабораторија најчесто се користат три методи за култивирање на анимални вируси.
Овие методи вклучуваат користење на живи животни, ембриони од јајца или клеточни
култури.

- Култивирање на анимални вируси во живи животни

Некои анимални вируси можат да бидат изолирани само во живи животни, како што се
глувци, зајаци и заморчиња. Повеќето експерименти кои се користат со цел да го
проучиме одговорот на имунолошкиот систем на вирусни инфекции, исто така,
користат вирусно инфицирани живи животни. Откако животните се инфицираат со
одреден примерок, се набљудуваат знаци на болест или се убиваат, така што
инфицираните ткива се испитуваат. Некои човечки вируси не можат да растат кај
животните или пак, може да растат, но не предизвикуват болест. Во недостаток на
природни анимални модели за СИДА-та, забавено е нашето разбирање за оваа болест.

22
Шимпанзата можат да бидат инфицирани со еден подвид на вирусот на HIV (HIV-1,
род Lentivirus) но бидејќи тие не покажуваат симптоми на болеста, не можат да се
користат за да ги проучиме ефектите од вирусниot раст и третманот на болеста.

Вакцини против сидата во моментов се тестират на луѓе, но болеста напредува толку

бавно, што мора да поминат години за да се утврди ефикасноста на овие вакцини. Во
1986 симиан СИДА (болест на имунодефициенција на зелени мајмуни) беше пријавена,
а потоа во 1987 година СИДА на мачки (болест на имунодефициенција на домашните
мачки). Овие болести се предизвикани од лентивируси, кои се тесно поврзани со ХИВ,
и болестите се развиват во рок од неколку месеци, на тој начин обезбедуваат модел за
проучување на вирусен раст на различни ткива.

Во 1990 година, во еден експеримент се инфицирале глувчиња со човечка СИДА, при

што беше забележано дека глувчињата произведуваат хумани Т-клетки и хумани гама
глобулини. Глувците можат да обезбедат модел за проучување на вирусната
репликација, иако не се добри модели за проучување на развој на вакцина.

- Култивирање на анимални вируси во ембриони од јајца

Доколку вирусот расте во ембриони од јајца, ова може да биде прилично згодна и
ефтина форма на домаќин за многу анимални вируси. Преку лушпата на ембрионот на
јајцето се инјектира вирусна суспензија или ткиво кое содржи вирус во течноста на
јајцето. Постојат неколку мембрани во јајцето, а вирусот се инјектира во близина на
една од нив. Вирусниот раст се сигнализира преку смрт на ембрионот, со оштетување
на клетките од ембрионот или преку формирање на типични лезии на мембраните на
јајцето.

Слика 15. Инокулација на јајце.

Овој метод порано беше многу широко користен метод за изолација и раст на вируси.
Денес овој метод се користи за култивирање на вируси кои би се користеле како
вакцини.

- Култивирање на анимални вируси во клеточни култури

Клеточните култури го заменуваат ембрионот од јајце како медиум за раст за многу
вируси. Клеточните култури се составени од клетки кои растат во медиум во
лабораторија. Бидејки овие култури се доста хомогени по состав, и со нив може да се
23
работи исто како со бактериски култури, тие се попогодни за работа отколку
животните или ембрионот. Линиските клеточни култури започнуваат со третирање на
анималното ткиво со ензими кои оддвојуваат индивидуални клетки. Овие клетки се
суспендираат во раствор што обезбедува соодветен осмотски притисок, хранливи
материи и фактори за раст потребни за растење на клетките. Нормалните клетки имаат
тенденција да се прилепуваат на стаклениот или пластичен сад, и репродуцирајки се да
формираат монослој од клетки. Вирусната инфекцина на овој монослој од клетки
предизвикува пропаѓање на клетките. Оваа појава се нарекува цитопатски ефект (CPE).
СРЕ може да се детектира на многу сличен начин како и плаките предизвикани од
бактериофаги.

Вирусите може да растат во примарни или контуинирани клеточни линии. Примарните

клеточни линии, кои произлегуваат од делови од ткиво, имаат тенденција да изумират
по само неколку генерации. Одредени клеточни линии, наречени диплоидни клеточни
линии, кои се развиваат од човечки ембриони, може да се одржуваат околу 100
генерации и се користат за култивирање вируси кои барат човечки домаќин.

Кога вирусите рутински растат во лабораторија, се користат контуинирани клеточни

линии. Тоа се трансформирани (канцерогени) клетки кои можат да се одржуваат
неодреден број генерации, и затоа се нарекуваат и бесмртни клеточни линии. Една од
овие клеточни линии, HeLa, е изолирана од канцер на Henrietta Lacks, која починала во
1951 година. По неколкугодишно одгледување на овие клеточни линии во
лабораторија, многу од нив ги губат речиси сите оригинални карактеристики, но овие
промени не интерферираат со способноста клетките да послужат како клетки-
домаќини за вирусна мултипликација. И покрај успехот на клеточните линии во
вирална изолација и раст, се уште има некои вируси кои не можат успешно да се
одгледуваат на овој начин. Идејата за клеточни линии датира од крајот на
деветнаесетиот век, но не беше воведена во пракса се до развитокот на антибиотиците
во годините по Втората Светска војна .

Слика 16. Клеточни култури.

Главен проблем кај култура на клетки е микробната контаминација. Одржувањето на

чисти клеточни линии бара обучени техничари со големо искуство во работата. Поради
овие потешкотии, повеќето болнични лаборатории и многу државни здравствени
лаборатории не изолират и идентификуваат вируси, туку ткивата и примероците од
серум ги испраќаат до централни лаборатории кои се специјализирани за таква работа.

4. ВИРУСНА РЕПЛИКАЦИЈА
Нуклеинската киселина на вирионот содржи само неколку од гените кои се потребни за
синтеза на нови вируси. Овде се вклучени гените за структурните компоненти на
вирионот, како што се протеините на капсидот, како и гени за само неколку ензими кои

24
се користат при мултипликацијата. Овие ензими се синтетизираат и функционираат
само кога вирусот се наоѓа во клетката-домаќин. Ензимите кои се потребни за синтеза
на протеини, рибозоми, тRNA и производство на енергија се “позајмуваат” од
клетката-домаќин, и се искористуваат за синтеза на вирусни протеини и вирусни
ензими. Иако најмалите необвиткани (голи) вириони не содржат ензими, поголемите
вириони содржат еден или неколку ензими, кои обично му помагаат на вирусот да
пенетрира во клетката-домаќин или да ја реплицира сопствената нуклеинска киселина.

За вирусот да може да се реплицира, тој мора да нападне клетка-домаќин и да ја

преземе неговата метаболичка машинерија. Еден вирион може да даде и до илјада
копии од една клетка-домаќин. Овој процес ја менува клетката-домаќин, и дури може
да предизвика и смрт на истата. Кај одредени вирусни инфекции, клетката може да
преживее и неограничено да произведува вирусни честички.

Мултипликацијата на вирусите може да се демонстрира со едностепена крива на раст.

Слика 17. Едностепена крива на раст.

Мултипликација на бактериофаги
Иако начинот на навлегување и напуштање на клетката-домаќин може да варира,
основниот механизам на вирусната мултипликација е сличен скоро кај сите вируси.

Бактериофагите можат да се мултиплицираат на два начини: литички циклус или

лизоген циклус. Литичниот циклус завршува со лиза и смрт на клетката-домаќин,
додека кај лизогениот циклус клетката-домаќин преживува. Бидејќи Т- бактериофагите
(Т2,14 и Т6) се најмногу проучени, литичкиот циклус ке биде претставен преку
нивната мултипликација.

- T- бактериофаги- Литички циклус

Вирионите на Т- бактериофагите се големи, комплексни и необвиткани, со
карактеристична структура “глава и опашка”. Должината на DNA на овие
бактериофаги е само 6% од должината на DNA на E. coli, сепак содржи над 100 гени.
Размножувањето на овие бактериофаги, како и на сите вируси се случува во пет
различни стази: прикачување, пенетрирање, биосинтеза, матурација и ослободување.

1. Прикачување (1)
Откако ќе настане судир помеѓу бактериофагот и бактеријата настанува
прикачувањето или адсорпцијата. За време на прикачувањето, вирусот се прикачува за
комплементарен рецептор на бактерискиот ѕид. Ова прикачување е слаба хемиска
25
интеракција помеѓу рецепторот и прикачувачкиот агенс од вирусот. T- бактериофагите
ги користат опашките како прикачувачки агенс, додека комплементарните рецептори
се наоѓаат на ѕидот на бактеријата.

2. Пенетрација (2)
Т- бактериофагите ја инјектираат својата DNA во бактеријата. За да го стори тоа
опашката на бактериофагот ослободува ензим фагов лизозим, кој разградува дел од
бактерискиот ѕид. За време на процесот на пенетрација, обвивката од опашката на
бактериофагот се контрахира и срцевината на опашката се вбризгува низ бактерискиот
ѕид. Кога врвот од срцевината на опашката достигнува до плазма мембраната, DNA од
главата на бактериофагот поминува низ опашката преку плазма мембраната и влегува
во бактериската клетка. Капсидот останува надвор од бактеријата, така што
бактериофагот функционира како шприц за инјектирање на својата DNA преку
бактерискиот ѕид.

Слика 18. Литички циклус на Т-бактериофаги.

3. Биосинтеза (3)
Откако DNA на бактериофагот ќе стигне во цитоплазмата од клетката домаќин
започнува процесот на биосинтеза на вирусните протеини и самата DNA на вирусот.

Биосинтезата на протеините на клетката-домаќин престанува да се одвива под дејство

на вирус-индуцирана деградација на домаќинската DNA, под дејство на вирусни

26
протеини кои интерферираат со транскрипцијата или како резултат на репресија на
транслацијата.

Првично бактериофагот ги користи нуклеотидите од домаќинот и неколку од неговите

ензими за да синтетизира копии од фагна DNA. Набргу потоа започнува биосинтезата
на вирусните протеини. RNA транскрибирана ви клетката претставува mRNA
транскрибирана од фагната DNA и служи за биосинтеза на фагните ензими и
протеините за градба на капсидот.

Рибозомите, ензимите и амино киселините на клетката домаќин се користат во

процесот на транслација.за синтезата на бактериофагната DNA. Транскрипцијата на
бактериофагната DNA во мРНК за време на циклусот на размножување е регулиран од
страна на различни генетски контролни системи. На пример рани информации се
преведени во рани протеини кои што преставуваат ензими кои што се користат за
синтеза на бактериофагната DNA и касни информации кои што се преведени во касни
протеини кои што служат за синтеза на вирусниот капсид.

После неколку минути од инфекцијата целосен бактериофаг неможе да се најде во

инфицираната клетка, туку само одделни DNA компоненти и вирусни протеини. Овој
период кога вирусните компненти се синтетизирани, а не е присутен целосен
бактериофаг се нарекува период на еклипса.

4. Матурација (4)
Во оваа фаза бактериофгната DNA и капсидот се составени во комплетен вирион.
Вирусните компоненти во суштина се спојуваат спонтано без потреба од регулација од
страна на неструктурни гени и генски продукти. Главата и опашката на бактериофагот
се спојуваат од одделни протеински подкомпоненти, главата се полни со вирусната
DNA и се прикачува за опашката.

5. Ослободување (5)
Финалната фаза на размножувањето на вирусите е ослободувањето на вирионите од
клетката домаќин. Терминот лиза е често употребуван термин за оваа фаза бидејќи
плазма мембраната на инфицираната клетка се лизира. Лизозим е ензим кој е кодиран
од страна на вирусните гени и се синтетизира внатре во клетката. Ензимот го
разградува бактерискиот ѕид и новопродуцираните бактериофаги ја напуштаат
клетката домаќин. Овие ослободени бактериофаги ги инфицираат клетките што се во
близина и овој циклус на вирусното размножување продолжува во новоинфицираните
клетки.

- Ламбда Бактериофаг- Лизоген циклус

За разлика од Т- бактериофагите, некои вируси не предизвикуваат лиза и смрт на
инфицирата клетка кога се размножуваат. Овие лизогени вируси, истотака именувани
како умерени бактериофаги, можат да поминат низ литички циклус, меѓутоа способни
се и да ја инкорпорираат својата DNA во DNA на клетката домаќин и да започнат
лизоген циклус. Во овој циклус вирусот останува инактивен, додека бактериите кои се
инфицирани се познати како лизогенични клетки.

Најдобро проучен лизоген бактериофаг, преку кој ќе го претставиме лизогениот

циклус, е ламбда бактериофагот:
27
1. oткако бактериофагот ќе пенетрира во E. coli
2. оригиналната линeарна фагна DNA се претвора во циркуларна молекула
3А. циркуларната DNA се мултиплицира и транскрибира
4А. при што се продуцира нов бактериофаг и се лизира клетката (литички циклус)

3Б. алтернативно, циркуларната DNA на бактериофагот може да се рекомбинира и

стане дел на циркуларната бактериска DNA. Вметнатата бактериофагна DNA се
именува како профаг. Повеќето од профагните гени се репресирани од два репресорни
протеини, кои се продукти на фагните гени. Овие репресори ја стопираат
транскрипција на другите фагни гени со нивно спојување со оперони. Така, фагните
гени што инаку би воделе до синтеза и ослободување на нови вириони, се исклучени
од процесот. На овој начин, секогаш кога бактериската клетка ги реплицира своите
хромозоми,
4Б. исто така, ја реплицира и профагната DNA. Профагот останува латентен во
прогениторната клетка.
5. сепак, ретки спонтани настани, УВ зрачења или одредени хемикалии, може да
доведат до отсекување на фагната од бактериската DNA, и иницирање на литички
циклус.

Слика 19. Лизоген циклус на бактериофаг на E. coli.

За лизогенијата се важни три работи. Прво, лизогените клетки се имуни на

реинфекција од истиот бактериофаг. Второ, е конверзијата под дејство на
бактериофагот, т.е. клетката-домаќин може да покаже нови својства под влијание на
фагот. На пример, бактеријата Corynebacterium diphtheria, што предизвикува
дифтерија, е патогена бактерија заради токсинот кој ги синтетизира. Бактеријата може
да продуцира токсин само кога носи лизоген бактериофаг, затоа што профагот носи
ген кој кодира токсин. Исто така, само стрептококите што носат лизоген бактериофаг
се способни да предизвикат синдром на токсичен шок. Токсинот произведен од
Clostridium botulinum, што предизвикува ботулизам, е кодиран од профагниот ген, како
и Shiga токсин, кој се продуцира од патогените видови на E. coli. И, трета работа која е
овозможена со лизогенијата е специјализирана трансдукција. Кај општата
трансдукција, одредени бактериски гени ги собира фагната обвивка и ги пренесува во
друга бактерија.
28
Слика 20. Специјализирана трансдукција.

Специјализираната трансдукција се одвива со посредство на лизогениот фаг, кој пакува

бактериска DNA заедно со сопствената DNA во исти капсиди. Кога профагот се
одвојува од хромозомот домаќин, гените кои се наоѓаат од двете страни во непосредна
близина до фагната DNA може да останат прикрепени со неа.

Анималните вируси можат да останат латентни во клетките долг период без

размножување или без да предизвикаат болести. Тие може да бидат вметнати во
хромозомот домаќин или да останат разделени од DNA на домаќинот во репресирана
состојба (како некои лизогени бактериофаги). Вирусите кои предизвикуваат канцер,
исто така можат да бидат латентни.

Мултипликација на анимални вируси

Размножувањето на анимални вируси го следи основниот модел на бактериофагите, но
со неколку разлики, сумирани во табела која следи. Анималните вируси се разликуваат
од бактериофагите во механизмот на навлегување во клетката домаќин. Исто така,
штом вирусот навлезе, синтезата и спојувањето на нови вирусни компоненти се
различни, како резултат на разликите кои постојат помеѓу прокариоти и еукариоти.
Анималните вируси може да содржат и одредени видови на ензими што не се
пронајдени кај бактериофагите. Исто така, механизмите на матурација и ослободување,
и ефектите врз клетката домаќин, се разликуваат кај анимални вируси и бактериофаги.

- Прикачување
Како и кај бактериофагите, исто и анималните вируси имаат места за прикачување кои
се прикачуваат на комплементарните рецептори кои се наоѓаат на површината од
клетката домаќин. Но, кај анималните клетки рецепторите всушност се протеини и
гликопротеини кои потекнуваат од плазма мембраната. Покрај тоа, анималните вируси
не поседуваат додатоци како влакнести опашки, како кај некои бактериофаги.

Местата за прикачување кај анималните вируси се наоѓаат преку цела површина на

вирусите. Овие места помеѓу себе се разликуваат од една вирусна група до друга. Кај
аденовирусите, кои се со икосаедрална форма, овие прикачувачки места се мали
влакнести структури кои се наоѓаат на секој агол на икосаедронот. Кај повеќето
29
обвиткани вируси, како на пример инфлуенца вирусот, овие прикачувачки места се во
вид на шилци локализирани на површината на обвивката. Откако еден шилец ќе се
прикачи за рецепторот на клетката домаќин, другите рецептори од домаќинот
мигрираат кон вирусот. Прикачувањето е успешно кога повеќе врски ќе се оформат.
Рецепторните места се наследени карактеристики на клетките домаќини, затоа
рецепторите за еден ист вирус можат да варираат кај различни индивидуи. Ова оди во
прилог на различната индивидуална осетлувост кон одреден вирус. На пример луѓето
кои го имаат клеточниот рецептор за парвовирус Б19 (наречен антиген П), се природно
резистентни кон инфекција и не ја добиваат петтата болест (Erythema Infectiosum).
Проучувањето на природата на прикачувањето на вирусите води кон развој на лекови
против вирусни инфекции. Моноклонални антитела кои се комбинираат со
прикачувачките места на вирусите или со рецепторските места во иднина би можеле да
се користат против вирусните инфекции.

- Влегување
Вирусите навлегуваат во еукариотските клетки со процес на пиноцитоза, кој
претставува активен трансмембрански процес со кој нутриентите и другите молекули
се внесуваат внатре во клетката. Плазма мембраната инвагинира кон внатрешноста и
формира везикули. Овие везикули содржат елементи кои потекнуваат од
надворешноста и се земаат во внатрешноста на клетката со цел да бидат дигестирани.
Ако еден вирион се прикачи за плазма мембрана на потенцијалната клетка домаќин,
таа инвагинира и го обвиткува вирионот со плазма мембрана формирајќи везикула.

Обвитканите вируси можат да навлезат преку алтернативен пат наречен фузија каде
што вирусната обвивка се прелева во плазма мембраната на клетката домаќин и го
отпушта капсидот во цитоплазмата. На пример, HIV пентрира во клетките со овој
метод.

Табела 6. Споредба на мултипликација кај бактериофаги и анимални вируси.

- Uncoating- одвојување на обвивката

Вирусите исчезнуваат за време на периодот на еклипса од инфекцијата бидејќи се
наоѓаат внатре во клетките. Одвојувањето е процес на сепарација на вирусната
нуклеинска киселина од протеинската обвивка, откако вирионот е обвиткан во
везикула. Капсидот е дигестиран кога клетката се обидува да ја дигестира содржината
во везикулата или необвитканиот капсид може да се пушти во цитоплазмата на
домаќинот. Овој процес варира помеѓу различни видови на вируси. Некои анимални
вируси во овој процес ги користат лизозомалните ензими на заразената клетка.
Ензимите ги деградираат протеините на капсидот на вирусот. Одвојувањето на

30
обвивката е комплетно кај покс-вируси се врши со специфични ензими кодирани од
страна на вирусната DNA и синтетизирани бргу после инфекцијата.

Кај другите вируси одвојувањето воглавно се врши со користење на ензимите од

цитоплазмата на клетката која е заразена со вирус. Кај полио вирусот одвојувањето
почнува кога вирусот е сеуште прикачен за плазма мембраната на клетката домаќин.

Слика 21. Различни начини на влегување на вирусите во клетката-домаќин. (а)

директна пенетрација (б) преку фузија (в) преку ендоцитоза.

- Биосинтеза на ДНА вируси

При биосинтеза на DNA вирусите, реплицирањето на нуклеинската киселина
генерално се одвива во јадрото на заразената клетка користејќи ги ензимите кодирани
од вирусната DNA, додека синтезата на капсидот и другите протеини се одвива во
цитоплазмата на клетката домаќин, со користење на ензимите од клетката домаќин.
Потоа протеините мигрираат во јадрото и се спојуваат со ново синтетитзираната DNA.
Овие вириони се транспортираат долж ендоплазматскиот ретикулум до клеточната
мембрана каде што се ослободуваат во надворешната средина. Херпесвирусите,
паповавирусите, аденовирусите и хепаднавирусите го користат овој пат на биосинтеза.
Покс вирусите се исклучок од оваа правило бидејќи нивните компоненти се
синтетизираат во цитоплазма.

Како пример за размножување на DNA вируси прикажан е паповавирусот на следната

слика.

31
Слика 22. Репликација на ДНА анимални вируси.

1-2. Прикачување, навлегување, одвојување- вирусната DNA се ослободува во јадрото

на клетката домаќин.
3. Транскрипција на дел од вирусната DNA- “рани гени”. Потоа продолжува
транслација. Продукти на овие гени се ензими потребни за мултипликација на
вирусната DNA. Во повеќето DNA вируси оваа рана транскрипција се обезбедува со
домаќинските транскриптази (РНК полимерази); поксвирусите содржат свои
транскриптази.
4. После ова започнуваат транскрипцијата и транслацијата на касните гени.
5. Касните гени кодираат касни протеини кои што преставуваат протеини на капсидот
и други струтурни протеини- овој процес се одвива во цитоплазмата на клетката
домаќин.
6. Матурација- Синтетизираните протени на капсидот миграат во јадрото на клетката
домаќин каде што се спојуваат со вирусната DNA за да формираат комплетен вирус.
7. Ослободувањето на вирусот од клетката се одвива на различни начини.

Слика 23. Репликација на различни типови анимални вируси.

Вируси со позитивна и негативна верига

32
Создавањето на mRNA и репликацијата на геномот е различна кај RNA вирусите
(класи III- VI). Потсети се дека mRNA е комплементарна во базната секвенца со урнек
DNA веригата. Со договор во вирологијата, mRNA има позитивна (+) конфигурација.
Со тоа нејзината комплементарна верига е со негативна (-) конфигурација. Овој
договор се користи за да се опише геномот на едноверижните вируси без разлика дали
геномот содржи RNA или DNA.

На пример, вирус кој содржи ssRNA геном со иста насока како и својата mRNA е RNA
вирус со позитивна верига, додека вирусот чиј ssRNA геном е комплементарен на
својата mRNA е RNA вирус со негативна верига.
Клеточните RNA полимерази во нормални услови не го катализираат формирањето на
RNA од RNA урнек туку за тоа е неопходна DNA урнек. Поради тоа на RNA вирусите
без разлика дали позитивни, негативни или двоверижни им е потребна специфична
RNA- зависна RNA полимераза. Наједноставен пример за тоа се вирусите со позитивна
верига (класа IV) во кои виралниот геном е со позитивна конфигурација па затоа може
директно да функционира како mRNA. Освен други неопходни протеини оваа mRNA
ја кодира и специфичната RNA- зависна RNA полимераза ( наречена и RNA
репликаза). Штом е синтетизирана оваа полимераза прво создава комплементарни
негативни RNA вериги и потоа ги користи истите како урнеци за да создаде нови
позитивни вериги. Овие позитивни вериги можат или да бидат преведени во mRNA
или да се спакуваат како геном во ново синтетизираните вириони.
За RNA вируси со негативна верига (класа V) ситуацијата е многу почудна. Дојдовната
RNA е со погрешен поларитет па не може да служи како mRNA и затоа мора прво да се
синтетизира mRNA. Поради тоа што клетките не содржат RNA полимераза која може
да го направи тоа, овие вируси мора да ги содржат ензимите во сопствените вириони
па затоа ензимот влегува во клетката заедно со RNA геномот. Комплементарната
позитивна RNA верига е синтетизирана од RNA- зависна RNA полимераза и потоа се
користи како mRNA. Оваа позитивна mRNA верига исто така се користи и како урнек
за правење на други негативни геномски вериги. dsRNA вирусите (класа III) имаат
сличен проблем. Иако вирионот содржи позитивна RNA верига таа е дел од dsRNA
геномот па не може да се испушти и да делува како mRNA. Па затоа вириониоте од
dsRNA вирусите мора да содржат и RNA- зависна RNA полимераза која ќе го
транксрибира dsRNA геномот за да создаде позитивна mRNA верига по влезот во
клетката- домаќин.

33
Слика 24. Репликација на вируси со позитивна и негативна верига.
Ретровируси
Ретровирусите се животински вируси кои се одговорни за предизвикувањето на
одредени видови на рак и за синдромот на стекнат имонулошки дефицит, СИДА.
Ретровирусите имаат ssRNA своите вириони, но се реплицираат преку интермедиерна
dsDNA (класа VI). Процесот на копирање на информацијата од RNA во DNA е наречен
реверзна транскрипција и затоа на овие вируси им е потребен ензим наречен реверзна
транскриптаза. Иако дојдовната RNA на ретровирусите е со позитивен поларитет таа
не се користи како иRNA па затоа овие вируси мора да содржат реверзна
транскриптаза во своите вириони. По инфекцијата ssRNA вирионот е преобразен во
dsDNA преку интермедиерен RNA- DNA хибрид. Добиената dsDNA потоа е урнек за
mRNA синтетизирана преку нормалните клеточни ензими.
На крај вирусите од класата VII се тие кои содржат двоверижни DNA- молекули во
своите вириони но се реплицираат преку интермедиерна RNA. Овие необични вируси
исто така користат и реверзна транскриптаза. Стратегијата која ја користат овие вируси
за создавање на mRNA е иста со таа користена од вирусите од класа I иако нивната
репликација на DNA е многу необична бидејќи како што ќе видиме подоцна нивниот
геном е само делумно двоверижен.
Иако шемата по Балтимор ги покрива повеќето можности, сепак постојат исклучоци.
На пример амбивирусите содржат ssRNA геном во кој половина е со позитивен
поларитет (па може да се користи како како mRNA) и друга половина со негативен
поларитет (која не може да се користи како mRNA). Комплементарната верига мора да
се синтетизира од половината со негативен поларитет пред да можат гените од таму да
бидат преведени. Очигледно еволуцијата го развила диверзитетот на виралниот геном
до границите!

34
Слика 25. Репликација на ретровируси.
- Созревање на вирусите

Првиот чекор при созревањето на вирусите е формирањето на протеинскиот капсид;

ова вообичаено е спонтан процес. Капсидите на многу анимални вируси се покриени со
обвивка составена од протеини, липиди и јаглехидрати. Пример за ваков тип на вируси
се ортомиксовирусите и парамиксовирусите.

Протеините на обвивката се кодирани од вирусните гени и се инкорпорирани во

мембраната на клетката домаќин. Липидите и јаглехидратите се кодирани од гени на
клетката домаќин и исто така се присутни во нејзината мамбрана. Процесот на
формирање на обвивка околу капсидот е познат како пупење.

После прикрепувањето, влегувањето, и биосинезата на вирусот, формираниот капсид

заедно со нуклеинската киселина се исфрла преку плазма мембраната. Како резултат на
ова излегување, дел од мембраната на клетката домаќин се откинува и се прикачува на
вирусот како негова обвивка. Ваквото избивање на вирусот од клетката домаќин е само
еден начин на нивно ослободување од клетката домаќин. Процесот на пупење не ја
убива веднаш клетката домаќин, а во некои случаи таа продолжува да живее.

Слика 26. Ослободување на вируси со обвивка од клетка-домаќин.

Вирусите без обвивка излегуваат од клетката домаќин преку пукнатини во клеточната

мембрана. За разлика од пупењето овој начин на ослободување на вирусите резултира
со смрт на клетката домаќин.

35
ВИРУСНИ ФАКТОРИ: ПАТОГЕНОСТ И ВИРУЛЕНТНОСТ

Термините патогеност и вирулентност често се мешаат, но тоа не е секогаш точно.

Патогеноста ја претствува сериозноста на болеста предизвикана од различни
микроорганизми: вирусот на беснило е повеќе патоген од вирусот на мали сипаници.
Вирулентноста од друга страна ја претставува сериозноста на болеста предизвикана од
различни видови на истиот микроорганизам. Во пракса, ова може да биде поврзано со
бројот на организми кои се потребни за да се произведат одредени ефекти. На пример,
два вида на херпес симплекс вирус што инокулираат во кожата може да предизвикаат
везикуларни лезии, и двете се патогени: но неколку, како што се 10 вириони на вирусот
А може да го убијат глувчето, додека 10 000 вириони на вирус Б се потребни за да го
сторат тоа. Вирусот А е милион пат повеќе вирулентен отколку вирусот Б.

Правци на инвазија
Вирусите добиваат пристап до домаќинот или преку кожата или мукозните мембрани.
Епителот на кожата претставува бариера на микроорганизми и потребен е одреден
степен на траума пред инфекцијата да се случи. Спротивно на тоа, многу вируси кои
навлегуваат преку мукозните мембрани имаат мала потреба од траума. Инфекции
предизвикани од страна на некои од овие вируси, особено оние што се однесуваат
првенствено на конјуктивитис се локализирани.

Табела 7. Вируси кои навлегуваат преку кожа.

Во умерените климатски услови најчести инфекции се оние на респираторниот тракт.

Во зимскиот период преполни продавници, автобуси, и возови се идеални места за
размена на вируси кои се пренесуваат преку респираторен пат. Не е изненадувачки, но
вирусите кои заразуваат преку дигестивниот тракт, како што се ретровирусите, се
отпорни на киселата средина на стомакот, додека оние кои влегуваат на друг начин не
се.

Табела 8. Вируси кои навлегуваат преку мукозни мембрани.

36
 5. ОПШТИ ФАКТОРИ НА ОТПОРНОСТА

- Механички и хемиски бариери

Важноста на кожата како бариера за инфекциите, како и ретроградното движење на
епителните цилии служи за заштита од инфекција на респираторниот тракт, и
оштетување на овие клекти од инфлуенца и парамиксоворусите кои може да доведат
до секундарна бактериска инфекција. Гастроинтестиналниот тракт до некој степен се
заштитува од веќе внесени вируси со ниската pH вредност во стомакот, иако некои
вируси се отпорни на киселоста. Ова се однесува на поголемиот дел ентеровируси, но
интересно е што риновирусите, подгрупа на вируси што ја предизвикува обичната
настинка, не мора да го преживеат патот преку стомакот и не се отпорни на киселина.

Секретот од мукозните мембрани, како на пример од очи, уста, респираторен,

генитален и гастроинтестинален тракт, нуди начин на пренесување разни елементи од
имунолошкиот систем (цитокини, антитела, лизозими итн.) до каде што е потребно.

- Треска
Заболените често ја сметаат високата температура како несакан ефект на вирусната
инфекција, но всушност телесната температура која е повисока од 37 оС е реакција на
размножувањето на вирусот а со тоа претставува и одбранбен механизам. Фебрилниот
одговор го предизвикуваат растворливи фактори особено IL-1, TNF, IFN и сите се
создадени од макрофагите.

- Возраст
Детето има добиено од мајка му IgG антитела против инфекциите кои таа ги
прележала. IgG антителата на овие предоминантни вирусни инфекции заедно со IgA
антителата во колострумот и мајчиното млеко, му помагаат на бебето да ги преброди
инфекциите во првите 6 месеци, по кои осетливоста на вирусни инфекции се
зголемува. Мајките ги дојат децата за да ги заштитат од секакви заболувања, и тоа
37
особено е од голем интерс во земјите од Третиот свет каде големата продажба на
произведени супститути и не е добро за бебињата родени во несоодветна средина.
Друга позитивна работа на мајчиното млеко е дека тоа е бактериолошко стерилно.

Најочигледен ефект од стареењето на имунолошкиот систем е атрофирањето на

тимусот кое започнува во пубертетот и продолжува до крајот на животот. Како и што
се очекува, овој процес е придружен од откажувања на функцијата на B и Т клетки и
попречувања на движењето на цитокините.
Вирусните инфекции за време на детството обично не се загрижувачки, но со годините
стануваат сериозни, на пример полиомиелитот (детската парализа) обично се со благи
или без никакви субклинички инфекции кај децата, додека пак повозрасните се
посериозно погодени и наклоноста за паралитичкна болест е поголема. Некои вирусни
инфекции кај повозрасните луѓе може да бидат опасни, како што е херпес зостер.

- Нутритивен статус
Слабата исхрана (малнутриција) може да ја зголеми опасноста од некои вирусни
инфекции, како што е честиот пример на сипаници кај децата во Африка каде
морталитетот е поголем од развиените држави. Испитувањата за важноста на
малтнутрицијата е попречена од други фактори, како што се истовремени инфекции
(на пример маларијата која е имуносупресивна).

- Хормони
Добро е познато дека лекувањето со стероиди ја влошува состојбата на херпес
симплекс и варичела-зостер инфекцијата, но сеуште е непозната нивната точна улога
во природната отпорност или осетливоста на инфекции. Степенот на заболеност од
хепатит Е може да биде зголемена за време на бременост, најверојатно поради
влијанието на хормоните но сепак механизмот е непознат.

- Генетски фактори
Кај експерименталните животни има чисти докази дека генетските фактори влијаат на
отпорноста односно осетливоста на вирусни инфекции. Некои од трансгенетските
глувци умреле од мала доза на херпес симплекс вирусот HSV, додека пак останатите
издржале и големи дози без никаков знак на заболување. Во овој случај, отпорот е
доминантен и е предусловен од само 4 гени, а со други вируси осетливоста може да
биде доминантен генетски фактор.
Вклучените гени се понекогаш, но не секогаш, дел од главниот хистокомпатибилен
комплекс.

Влијанието на генетските фактори може до некој степен да биде предодредено од овие

вештачки контролирани експерименти кои вклучуваат трансгенетски животни и
добродефинирани вирусни вериги. Проценката на овие фактори кај човекот е тешка да
се направи во денешно време, меѓутоа од помош е прогресот во разбирањето на гените
кои ги предусловуваат имуните одговори.

- Отпорност според видот на домаќин

Опсегот на домаќинот на вируси е ограничен, најверојатно затоа што клетките на
отпорните видови не поседуваат соодветни рецептори. Најдобро го разбираме
примерот со полиовирусот за кој што рецепторите се присутни само кај човекот и

38
другите примати. Други се еднакво селективни, особено HIV и некои предизвилувачи
на хепатит, наспроти беснилото, кое е способно да ги зарази сите топлокрвни животни.

6. НЕКОИ ПОВАЖНИ ГРУПИ НА ВИРУСИ

- AДЕНОВИРУСИ
Овие вируси првично се изолирани од хуман аденоид (уште познат и како
фарингијален тонзил или назофарингален тонзил) и оттаму доаѓа неговото име,
предизвикувајќи инфекции и на респираторниот тракт и на очите и предизвикува
зголемување на респираторните вирусни инфекции за 5-10%. Членовите на фамилијата
Adenoviridae се икосаедрични, необвиткани DNA вируси некои и во 80nm во
дијаметар. Името е произлезено од фактот што најпрво биле изолирани од човечки
аденоиди. Постојат две класи, Mastadenovirus и Aviadenovirus секој со свои антиген
специфичности и со различни инфекции врз цицачите и птиците соодветно.
Капсидот е формиран од 252 капсомери кои се поредени во икосаедрон со 20 страни и
12 врвови. Уникатна морфолошка карактеристика е тенкото влакно кое се проектира од
секој од дванаесетте врвови на икосаедронот, давајќи му на вирусот налик на појавата
на ротирачки сателит. Геномот е линеарна dsDNA, 36-38 kbp со инвертирани
терминални повторувања

Слика 27. Структура на аденовирус.

Вирусот се поврзува со рецепторот на клетката-домаќин со помош на влакното и
навлегува со ендоцитоза. Откако е тргната обвивката и надворешниот капсид,
срцевината во која се содржи геномот и поврзаните хистони е транспортирана во
нуклеусот каде се одвива репликацијата. Новите вирусни партикули се асемблирани во
јадрото, најчесто во голем број при што можат да формираат кристалински агрегати.
Со толку голем број на вирална синтеза, синтетската машина на клетката прогресивно
започнува да се угаснува. Најпрво синтезата на клеточната DNA запира, следена во
подоцнежниот стадиум со виралниот циклус на клеточната RNA и протеинската
синтеза. Потоа клетката умира.

Најголемиот број на деца се инфицирани со аденовируси во раната возраст од животот,

но најверојатно помалку од половина од овие инфекции резултираат со болест,
фреквенцијата на симптоматската болест зависи од типот на вирусот; aденовирусот 2
на пример предизвикува компаративно мали симптоми. Кај малите деца симптомите
39
вклучуваат кашлица и затнат нос, додека кај постарите деца почест е фарингитисот. Во
некои поладни предели во светот, на пример Кина или Канада, аденовирусите тип 3 и 7
можат да предизвикаат пнеумонија кај малите деца под 2 години. Добар дел од овие
инфекции не се резултат на аеросолите туку на фекално-оралната инфекција пренесена
на садови и прибор. Овој модел на проширување не е заеднички со другите
респираторни вируси.

Аденовирусите се познати како предизвикувачи на инфекции на горните и долните

дишни патишта и кај воените службеници, најверојатно заради големиот број на луѓе и
стресот. Болеста вообичаено трае околу десетина дена а пнеумонијата не е чест случај.
Овој синдром се карактеризира со фарингитис и конјуктивитис, воглавно кај деца и
маладинци. Многу случаи се асоцирани со базените, а можноста за аденовирусна
инфекција треба да е земена во предвид кај било кој пациент со конјуктивитис кај кој
бил развиен една недела по посетата на базен. Постои и форма на кератоконјуктивитис,
кој може да доведе до перманентни корнеални лузни и нарушен, ослабнат вид.
Инфекциите кај луѓето ретко се летални и патогенезата на аденовирусните инфекции е
тешко да се проучи.
Сите 47 серотипови се ендемски во околината и некои можат да предизвикаат
експлозивна појава на болести најчесто респираторни, но исто така го инволвираат и
окото. Друга особина на епидемиологијата на аденовирусите е степенот на сезонска
варијација. Како на пример, најголем број од случаите се фарингоконјуктивални трески
кај децата на училишна возраст во текот на летото, можеби затоа што ги употребуваат
базените почесто. Очните инфекции можат исто така да се појават и како последица на
респираторните или алиментарните тракти како што е веќе кажано, преку несоодветно
стерилизирани инструменти или други објекти. Епидемијата на респираторни болести
кај воените единици се појавува скоро ексклузивно во зима. Генерално, од 47те
аденовирусни серотипови, инфекциите со типовите 2,3,5 и 7 се најчести во светски
рамки. Тип 1 и 2 се пројавуваат во раното детство, додека тип 3 и 5 доминираат во
подоцнежните години од животот. За вирусот исто така е познато дека инфицира
индивидуи и преку аеросоли и со директен контакт, но најверојатно е исто така
проширен и преку фекално-орален пат, особено онаму каде хигиената е на ниско ниво.

- КОРОНАВИРУСИ
Коронавирусите (латински corona-круна) ги инфицираат луѓето, птиците и другите
животни. Првите две хумани лози го инфицираат респираторниот тракт и нормално се
најдени во цилијарниот епител на трахеата, назалната мукоза и алвеоларните клетки на
белите дробови. Фамилијата Coronaviridae припаѓа на редот на вируси наречени
Nidovirales и содржи два рода Coronovirus и Torovirus.
Короновирусите се плеоморфни, во ранг од 60 до 220 nm во дијаметар и имаат
заоблена-налик на палка- гликопротеинска површина со шилести форми од околу 20
nm во должина. Овие многу големи (200 кDа), тешко гликозиолирани шилести форми
даваат вириони во форма на круна и отаму нивното име (Латински корона-круна).
Коронавирусите содржат три главни протеини на обвивката. Првиот, матриксниот
протеин, е трансмембрански протеин. Вториот е протеин S и е одговорен за
40
поврзување на рецепторите, фузија на мембраната и на НА активност.Третиот протеин
НЕ има НА и естерозна активност и заради тоа можно е да има улога во постоењето на
вирусот, нешто како NA на инфлуенца вирусот. Геномот е најголем од сите RNA
вируси кај луѓето и е ssRNA, 30кв во големина и инфективен.

Слика 28. Структура на коронавирус.

Вирионите иницијално се прикрепуваат за целата клеточна содржина. Внесот во
клетката е рапиден и температурно-зависен, најверојатно вклучувајќи ендоцитоза
проследена со посредувана фузија на цитоплазматичната вакуола. RNA репликацијата
и асемблирањето на партикулите завзема место во цитоплазмата на инфицираната
клетка каде прогениторни вириони се формирани преку процес на спојување со
мембраните на грануларниот ER а не со плазма мембраната. Овие вириони ја преземаат
нивната липидна обвивка од клетките, исклучувајќи ги домаќинските протеини од
процесот и се субсеквентно транспортирани и акумулирани во Голџи комплексот и
мазните везикули. Вирионите се ослободени со фузија на мазните везикули кои ги
содржат вирионите со плазма мембраната.
Се верува дека 2-10% oд познатите настинки се предизвикани од коранивирусите
типизирани со ОС43 и 239Е. Инфекциите можат да предизвикаат симптоми на
потсвирнување кај астматичарите и да предизвикаат хроничен бронхитис кај
возрасните. Кај типичните случаи постои и инкубационен период од 3 дена проследен
со непријатни назални празнења со траење од една недела. Пациентите го екскретираат
вирусот во овој период. Се појавува ниска температура или воопшто не се јавува, а
кашлицата и болката во грлото не се карактеристични. Нешто помалку се знае за
торовирусите. Тие често се визуелизирани во примероците од дијареа и можат да
предизвикаат гастроентеритис. Репликацијата се одвива во клетките на епителот во
горниот респираторен тракт.
Коронавирусните настинки се појавуваат во поладните месеци во зимата и раната
пролет со различен зафат на нивната појава на секои 2-4 години. Истржувањата за
антителата покажуваат дека кај поголемиот број на луѓе кои се инфицираат во
определено време од нивниот живот реинфекцијата е доста честа или поради слабиот
имун одговор или како резултат на антигенски мутации, или пак двете.

- SEVERE ACUTE RESPIRATORY SYNDROME (SARS COV)

41
Првите случаи на новиот синдром се појавуваат во ноември 2002 година во Гуангдонг,
провинција во Кина. До април 2003 вирусот се проширил во светски рамки,
инфицирајќи 3500 индивидуи и резултирајќи со 182 смртни случаи. Неочекувано
вирусот беше индентификуван како коронавирус (CoV), кој се појавил неочекувано во
резерват на цицачи во Кина.
За разлика од останатите коронавируси, SARS вирусот не поседува НЕ протеин.
Клиничките симптоми вклучуваат висока температура (над 38 оС), сува кашлица,
миалгија и потешкотии при дишењето, губење на воздух. Инкубациониот период може
да биде и до 10 дена и вирусната екскреција, барем во грлото, започнува со раните
симптоми за да ги достигне своите пикови 7-8 денови подоцна, проследено со споро
опаѓање. Трансмисијата од личност на личност е релативно неефикасна и потребен е
поблизок контакт, инфекција со аеросол од кашлица, преку контаминација од рака или
од чаши за пиење. Висок степен на лична хигиена, миење на рацете, чистота на
мебелот и приборот во кујната заедно со рапиден карантин се ефикасни начини да се
прекине ланецот на трансмисија.
Нови вакцини се произведени против SARS CoV и антивирални инхибитори се
развиени, но најефикасна превенција е добро виролошко набљудување за да се
детектираат брзо човечките случаи и се стават под карантин за да се спречи ширењето
од човек на човек. Најранливата група во општеството се здравствените работници,
сестрите и лекарите. Вирусот најверојатно е перзистентен и во луѓе и во цицачи. Во
Југоисточна Азија се проширува, повремено, во текот на епизоди и можно е да биде
пренесен во остатокот од светот од луѓе кои го инкубираат во себе.

- РИНОВИРУСИ
Риновирусите (грчки rhinos – нос) се состојат од родови на фамилијата Picornaviridae и
се мали, необвиткани RNA вируси, некои и со 18-30 nm во дијаметар, со икосаедрална
симетрија и се морфолошки слични со останатите пикорнавируси. Во многу својства,
риновирусите се слични со другите членови на Picornaviridae, но сепак се разликуваат
во нивната неспособност да преживеат во кисели услови и нивната ниска оптимална
температура на раст (33оС). Последната карактеристика е несомнено еволуциона
адаптација кон споредбено поладната средина во назалната мукоза. Геномот е
линеарен, позитивно насочени ssRNA, некои и со 7-8 kb, а геномот е инфективен.
Вирусот се прикрепува и пенетрира во плазма мембраната на клетката. RNA на
вирионот се однесува директно како mRNA и се транслатира директно во единечен,
голем полипротеин. RNA е реплицирана преку репликативен интермедиер од две низи.
Вирусите ја прекинуваат транслацијата на клеточните mRNA молекули и нови вириони
се ослободени со деструкција на клетката домаќин.
Репликацијата е ограничена на клетки од горниот респираторен тракт. Инфекцијата е
проширена преку аеросоли, со контакт со рака и од површината на садови.
Инкубациониот период е 2-3 дена. Инфламацијата и обилната ексудација од горниот
респираторен тракт трае неколку денови. Симптомите се назална конгестија, кивање,
болка во грлото, и често кашлица и главоболка. Ретко се појавува зголемување на
температурата. Настинките предизвикани од риновируси се појавуваат наоколу во
светот во било кое време од годината. Се мисли дека повеќе вирусни серотипови ко-
циркулираат во период од година со што потоа се заменети со нова група, една
индивидуа може да е подложена на две до три инфекции на годишно ниво. Децата се
42
поподложни отколку возрасните, и една од опасностите при живот во голема фамилија
е ризикот за пренесување на настинките од помладите членови. Фреквентната појава
на повеќе од една настинка на годишно ниво кај една индивидуа е како резултат на
големиот број серотипови кои овозможуваат никаква или сосема слаба накрсна
заштита.
Иако корона- и риновирусните инфекции се тривијални, економските губитоци заради
отсуство од работното место се огромни, факт добро познат од страна на големиот дел
од јавноста.

- PАRAMYXOVIRIDAE
Pаramyxoviridae предизвикуваат голем број на болести, главно на респираторниот
тракт, кај луѓе, птици и други животни. Кај луѓе тие предизвикуваат морбили,
респираторни инфекции предизвикани од RSV и параинфлуенца вирусите и повеќе
безопасни инфекции од заушки на плунковите жлезди. Pаramyxoviridae се одговорни
за половина од случаевите на бронхиолитис и пневмонија кај новороденчиња. Овие
вируси, особено RSV, предизвикуваат фузија од инфицирани клетки со формација од
мултинуклеарни клетки (syncytia).
Парамиксовирусите се широко распространети и предизвикуваат мали сипаници и
заушки кај деца и респираторни инфекции кај сите возрасти (воглавно деца). Исто така
се одговорни за голем број на инфекции кај домашните животни. Вирусите се
пренесуваат преку воздушни капки или преку физички контакт и затоа лесно се
пренесуваат кај децата во институциите.
Членовите на оваа фамилија се ssRNA вируси со негативен поларитет и со обвивка,
150-200 nm во дијаметар, чиј нуклеокапсид има хеликална симетрија. Двете
подфамилии се: Pаramyxoviridae која ги содржи видовите Paramyxovirus, Rubulavirus и
Morbillivirus; и Pneumovirinae со два видови Pnemovirus и Metapneumovirus.
Morbillivirus се разликува од другите видови по тоа што не содржи неураминидаза
(NA).
Поради фрагилноста на липопротеинската обвивка, овие вируси често се искривени на
електронски микроскоп, со нуклеопротеинот исфрлен од внатрешноста на вирионот.
Структурните полипептиди на капсидот содржат неураминидаза и хемаглутинин (HA-
NA) и F (врзувачки) глукопротеини, кои ги формираат површинските шила и
внатрешниот М (матрикс) протеин. Три други протеини заедно со RNA, ја формираат
нуклеопротеинската основа на вирионот и RNA транскриптазата која ја имаат сите
негативни вируси. Имаат два NS протеини. F или врзувачкиот протеин, формиран од
протеолитичкиот расцеп на поголемиот прекурсорен полипептид, е важен затоа што ја
посредува фузијата на инфицираните клетки кои ја формираат syncytia, што е важна
карактеристика на оваа група на вируси.
Геномот на Paramyxoviridae е ssRNA молекула со негативен поларитет од 15000
нуклеотиди, кои содржат 10 гени кои кодираат 11 познати вирусни специфични
протеини.
Репликацијата е иста како на типичен RNA вирус со негативна поларност. Овие вируси
се реплицираат целосно со цитоплазмата на клетката. Вирусот се закачува на
клеточниот гликопротеински рецептор со својот H или HN протеин. Вирионот
43
навлегува во клетката така што најпрво настанува фузија на неговата липидна
мембрана со клеточната и ова е посредувано од F протеинот. Геномот веднаш се
испушта во цитоплазмата.
Малите сипаници (лат. morbilli) во некои земји предизвикуваат благи инфекции, а
сериозните комликации се ретки, но во тропските области сеуште се причина за
смртност кај децата. Периодот од инфекцијата до појавата на осип е околу 2 недели, но
може и да трае до неколку дена. Пред осипот е продромалната фаза која трае од 2 до 3
дена со слузење на носот, очите, кашлица и температура. Во овој период со внимателен
преглед на букалната слузокожа во непосредна близина на моларните катници може да
се откријат Koplik точки, кои личат на зрна од сол. Ако се откријат овие се симтоми на
малите сипаници. Осипот се појавува најпрво на лицето и се проширува на телото и
екстремитетите во наредните 2 дена. Покрај осипот се јавува покачена температура до
40 ̊C, и во секој случај се јавува бронхитис и пнеумонитис. Некогаш може да се појави
диареа во раниот стадиум која предизвикува воспалителни лезии во стомакот. После 2
до 3 дена од почетокот осипот почнува да се повлекува и температурата се стабилизира
и започнува опоравувањето. Покрај осипот и температурата се појавуваат и попратни
лезии на различни системи. Сеуште е дискутабилно дали треба да се сместат како
компликации или пак се дел од симтомите на болеста во повеќето случаи. Исклучок се
оние каде имуниот одговор на заболениот е абнормален. Тука спаѓа
постинфекциониот енцефалитис (1 случај на 1000) и пневмонија (животно
загрижувачка болест која се јавува кај имунодефициентни деца). Субкутаниот
склерозен паненцефалитис е подмолна болест која се јавува години после инфекцијата
со мали сипаници (1 случај на милион заболени).

Слика 29. Структура на Morbillivirus.

Малите сипаници се едни од најпознатите вирусни инфекции. Патогенезата е тоа што е
акутна инфекција, а секундарната фаза кореспондира со пораст на температурата.
После репликацијата на вирусот во клетките на респираторниот тракт вирусот се
проширува во околните лимфни јазли и ги инфицита мононуклеарните клетки, при што
вирусот навлегува во крвта. Клетките на респираторниот тракт и конјуктивата се
подложни на деструкција и во оваа фаза, 10 дена после инфекцијата започнува нагло
појавување на симтомите во градниот кош.
Вирусот на малите сипаници е проширен низ целиот свет. Станува епидемичен само во
земји каде има доволно деца подложни на вирусот. Пред појавата на вакцина вирусот
се појавуваше на секои 2-3 години со епидемични инфекции на деца од 3-5 годишна
возраст. После вакцинацијата епидемија не е појавена во Европските земји и САД. Во
44
неразвиените земји малите сипаници сеуште предизвикуваат тешки последици
најмногу кај новороденчина а помалку кај 2 годишни деца, проследени со слепило и
висок процент на морталитет од 3-6 %.
Пасивна заштита со нормален имуноглобин чија доза е доволна за модификација но не
и за целосна превенција на вирусот, се користи ка имунодефициентни деца кои се
изложени на инфекцијата. Модерните атенуирани вакцини се доста ефективни и се
даваат заедно со вакцината против заушки и рубела кај деца на возраст од 13-15
месеци. Подготовката на вакцина е олесната затоа што е само еден вирусен серотип. Во
САД децата кои не се вакцинирани не можат да ги посетуваат државните училишта. Со
тоа процентот смртност од мали сипаници од 1960 (400 случаеви годишно) денес е
намален на 10 случаеви годишно. Исто така случаите на енцефалитис предизвикан од
малите сипаници е намален на еден случај од 300 годишно. За да се зголеми
имунитетот децата повторно се вакцинираат на 3-5 годишна возраст.
Заушките (mumps) се една од првите откриени болести опишани уште од Хипократ на
почетокот на 15ти век пр. н. е. На почетокот започнува слабост и покачување на
температурата а во текот на 24 часа започнува големо отекување на една или на двете
паратидни жлезди, останатите плункови жлезди ретко се инфицирани. Отокот се
задржува во текот на неколку дена и можни се попратни инфекции. Орхитис се јавува
кај околу 20% од случаите кај машките кои заболуваат од заушки после пубертетот. Се
манифестира со болка и оток на еден или двата тестиси 4-5 дена после почетокот на
паротитисот. Болката често е толку силна што се користат аналгезици. Често ова е
пропратено со висока температура и силна главоболка. Симптомите се повлекуваат
после 3-6 дена. Иако доаѓа до тестикуларна атрофија кај 30% од случаите,
стерилитетот е ретка појава. Инфламација се јавува и на овариумите и на панкреасот
но овие не предизвикуваат сериозни долготрајни ефекти. Појавата на менингитис е
највисока после инфекцијата со заушки наспроти било која инфекција во детството.
Постинфекциски енцефалитис е најсериозна болест со најголем морталитет. Во мал
број на случаите има појава на глувост.

Слика 30. Структура на вирус на заушки.

Инфекцијата се проширува во плунката и секретите на респираторниот тракт, а се
пренесува преку аеросол или допир. Инкубациониот период трае 14-21 ден. Вирусот се
45
наоѓа неколку дена пред и после симптомите не само во респираторниот тракт туку и
во урината.

Заушките се широко распространети и најмногу ги афектираат луѓето под 15 годишна

возраст. Се јавуваат во текот на целата година иако најмногу во зимскиот период, а во
тропските области има сезонски варијации. Заушките се доста заразни, лесно се
пренесуваат во институциите.

- ОРТОМИКСОВИРУСИ И ГРИП
Грипот веќе долго време е со нас – всушност, самото име се однесува на античките
верувања дека болеста е предизвикана од малигни и надприродни влијанија. За време
на Ренесансата, во Фиренца, астролозите ги поврзувале чудните спротиставувања на
ѕвездите, со појавата на болеста во градот, па оттука потекнува и името – влијание на
ѕвездите ( the'influence " of the stars) = influenza (грип). Во текот на 16 век, грипот
предизвикува големи епидемии на акутна респираторна инфекција (болест). Некои го
опишувале и како "последната голема, неконтролирана чума на човештвото" па токму
во ова поглавје ќе се опише како овие вируси кои предизвикуваат грип, подлежат на
антигенски варијации (‘drift’) и масивни генетски ресортирања (‘shift’) и на тој начин ја
избегнуваат имунолошката одбрана од страна на домаќинот. Вирусот се означува и
како преносен вирус, заради преминот и способноста за живот од птици на луѓе. Една
форма е птичјиот грип кој се пренесува од еден на друг вид птици (гуски и кокошки).
Во меѓувреме и човечката верзија на грипот еволуираше. Дополнителни компликации
и проблеми може да настанат кога птичји и човечки вируси ќе заразат човек или
животно (пр.свиња) што ќе резултира во сосема нова пандемија на вирус. Во 1918
година, по Големата војна, се појавил и рапидно се раширил грип, при што загинале
повеќе од 50 милиони луге (т.н Заборавената чума). Во 1948 година е развиена
глобална мрежа на лаборатории за следење на новите варијанти на вируси и грип. Така
се идентификувани птичјиот (H5N1) вирус, како и сосема новиот вирус – САРС во
2003 година.
Грипот, како респираторна инфекција, е предизвикан од страна на вируси од малата
фамилија на Ортомиксовируси (Orthomyxoviridae). Myxo потекнува од грчкиот јазик и
значи слуз и се однесува на способноста на овие вируси да се закачзат за
мукопротеините на површината на клетката. Ortho значи точно и ги разликува овие
вируси, од парамиксовирусите (paramyxoviruses). Во рамките на фамилијата на
ортомиксовирусите, разликуваме 4 родови на вируси, кои се разликуваат врз основа на
нивниот матрикс (М) и нуклеопротеините (Н) – антигени. Тие се:

• Инфлуенца А вирус
• Инфлуенца Б вирус
• Инфлуенца ц вирус
 'thogoto-like' вируси, кои не ги инфицираат луѓето
Инфлуенца Ц значително се разликува од A и Б вирусите и е од помала важност во
однос на инфекциите кои ги предизвикува врз луѓето; описите кои следат се
однесуваат само на А и Б вирусите. Инфлуенца А вирусите се најзначајни во однос на
антигенските односи со надворешните ХА (HA) и НА (NA) протеини. Разликуваме Х1-
Х16 и Н1-Н9 антигенски типови. Од нив само Х1,Х2,Х3 и Н1,Н2 видовите се

46
предизвикувачи на сериозни епидемии. Птичјиот вирус, Х5, може да се пренесе на
луѓе, но не се пренесува од човек на човек.

Слика 31. Структура на инфлуенца вирус.

Вирионите се карактеризираат со дијаметар од 100 до 200 нм и се повеќе или помалку
сферични по форма. Липидната обвивка е покриена со околу 500 шилести структури
(т.н шилци) и може јасно да се види под ЕМ. Околку 80 посто од нив се ХА антигени,
додека пак останатите се НА антигени и имаат изглед на печурки. ХА антигенот има
стапчеста структура и е тримерен, гликопротеин. Тој е првиот идентификуван
гликопротеин, благодарение на неговата способност да врши аглутинација на
еритроцитите. Тој има важна улога при влезот на вирусот во клетките на домаќинот,
како и при одредување на вирулентноста. НА антигенот може да ја отстрани
сијаличната киселина од рецепторните протеини. Неговата главна функција е поврзана
со ослободувањето на нови вируси од клетката домаќин.
Навлегувањето на вирусот низ липидната мембрана е овозможено од М2 кои
формираат јонски канали, со што дозволуваат навлегување на протоните во
внатрешноста на вирусот за време на репликацијата на клетката. Во внатрешноста на
матриксот се наоѓаат нуклеопротеини и РНА транскриптаза, кои се есенцијални за
транскрипција на вирусната РНА во мРНА, во текот на репликацијата.
Осум дискретни фрагменти на ссРНА (приближна големина 13 кв) се комбинирани во
комплекс со протеини (НП, ПА, ПБ1 и ПБ2 ) и формираат РНП, организиран во хеликс
(спирала).
По поврзувањето со специфичните рецептори на клеточната мембрана, вирионите се
внесени во клетката, преку ендоцитоаза и потоа се транспортираат до вакуоли
(ендозоми) , каде киселата средина (ниска рН), поттикнува промени во конформацијата
на ХА. Оваа структурна прераспределба на ХА, доведува до контакт на посебен сет на
каталитички амино киселини, со липидите од ѕидот на вакуолата од клетката.
Истовремено, внесените протони од М2 јонскиот канал, во внатрешноста на вирионот,
предизвикуваат ослободување на М1 протеини од рибонуклеинскиот комплекс.
Ослободениот рибонуклеински комплекс (РНП) навлегува во јадрото на клетката.
Уникатно, вирусот ја користи својата ендонуклеаза за разложување на 10-13
нуклеотиди и 5' метил гуанизинската капа, од нормалната нуклеоларна РНА од
клетката. Оваа грабната капа и придружните нуклеотиди потоа се користат како
прајмер за транскрипција на секоја од осумте ссРНА, генски сегменти. Шест од ново
47
транскрибираните мРНА се веднаш преведени во вирусни, структурни протеини,
додека пак останатите два РНА транскрипти се сплајсирани во две мРНА и служат за
кодирање на НС протеини.
Новите вириони, се собираат на површината на внатрешната страна на клеточната
мембрана, од клетката домаќин и се ослободуваат од истата преку процес на пупење,
во кој се вклучени ХА и НА. Вирусната НА има важна фукција во пресекувањето на
сијалинската киселина од вирусните и клеточните гликопротеините, а со тоа спречува
агрегација на вирионите и овозможува истите да бидат ослободени од клетката. Некои
клетки умираат веднаш, а некои служат за вирална репликација во повеќе циклуси.
Инфлуенца А вирусот, лесно подлежи на генско преуредување, така што во клетка
која е истовремено инфицирана од два различи вируси, потомството од вириони можат
да задржат мешавина на гени од секој родител. Ова само ја надополнува способноста
на инфлуенца А вирусите да заразуваат животни како птици и свињи кои се во чест
контакт со луѓето, како и состојбата во која двојните инфекции со вируси од човечко и
нечовечко потекло може да резултира со појава на нови соеви, кои ќе се разликуваат од
оние во општата циркулација. Ова ресортирање на гените, познато како антигенска
смена, може да се одвива само помеѓу два инфлуенза А вируси кои потекнуваат од
човекот ( не може да се одвива помеѓу инфлуенца А и Б вируси).
РНА вирусите се карактеризираат со висока стапка на мутација – повеќе од 10 000 пати
повисока во споредба со човечката или вирусната ДНА и ова се однесува на сите
инфлуенца вируси. Вирусната РНА репликација се одвива со помош на ензими со
ниско ниво на точност (при работата), па така се акумулираат грешки при
транскрипцијата. Воедно не постојат ниту корективни ензими (кои ги исправаат
грешките настанати при транскрипција). Овие мутации доведуваат до промени во
вирусните полипептиди, како што се НА, кој од вкупно 250 аминокиселини, се
подложува на две или три аминокиселини. Како инфлуенца А така и инфлуенца Б
вирусите, подлежат на антигенски дрифт, меѓутоа само инфлуенца А вирусите
подлежат на антигенска промена (смена) па оттука тие имаат потенцијал за
предизвикување на пандемии.
Големата пандемија на Шпанскиот грип, во 1918 година, предизвикала ужасни ефекти
во Европа – ширум светот убила околу 50 милиони луѓе, што е многу повеќе од бројот
на загинати жртви во текот на Првата Светска Војна. Пандемијата на грип, околу 30
години подоцна, во 1957 година, во Кина била помалку вирулентна. Во 1968 година
следела нова пандемија на грип, повторно на Далечниот Исток, која била резултат на
делумна генска промена која влијае само ХА ,не и на НА антигените.
Во 1976 година имаше страшна пандемија во САД кога свинскиот грип – Х1Н1
инфлуенца А вирусот, се појавил во касарните. Станува збор за варијанта на вирусот
од 1918 година, кој или подлежел на генска рекомбинација или пак со години
опстојувал во животински резервоар (како што се свињите) пред да се појави кај
луѓето. Вирусот Х1Н1 повторно се појавува во Кина во 1977 година и се уште се шири
околу светот. Во моментот птичјиот грип (Х5Н1 инфлуенца А вирусот) се шири во 10
земји во Југоисточна Азија.
Зошто пандемиите предизвикани од инфлуенца А изгледа дека потекнуваат од
југоисточна Кина? Одговорот на ова прашање може да лежи во блиската асоцијација
на луѓето со домашните животни и птици. Преселните птици се крајниот извор на сите
48
16 антигенски поттипови на инфлуенца и најчесто инфекциите се бесчујни. Птиците го
екскретираат вирусот преку нивниот респираторен тракт како и преку изметот.
Домашните птици се инфицираат и вирусот набрзо мутира во вирулентна форма,
убивајќи илјадници домашни птици (кокошки). Инфлуенца А вирусот постојано
циркулира од птиците во останатите животни (свињи, коњи, живина) па оттаму и не е
зачудувачки фактот дека се врши размена на вирусите помеѓу луѓето и другите видови
животни (ова резултира и во значителни генетски преуредувања). Друг значаен фактор
е многу високата густина на население во оваа област (половина од светското
население живее во Кина), што допринесува за ширење на инфекцијата. Пазарите во
Кина кои продаваат живи птици, или оние во Америка, или на било кое место во
светот, ја зголемуваат можноста да мутиран инфлуенца А вирус, ја премине бариерата
и да инфицира луѓе (слика 10.7). Во последните години има појава на Х5 и Х9 вируси
во Кина и Х7 вирус во Холандија. Пандемија на вируси може да се појави било каде,
особено доколку има инфицирани птици, животни или луѓе.

Помалку прифатливо, но сепак можно објаснување за потеклото на овие пандемични

видови е тоа дека инфлуенца А вирусите постојано се рециклираат кај луѓето – новите
пандемични вируси се всушност стари вируси кои повторно се појавуваат од
претходно инфицираниот поединец. Времето ќе покаже која од овие хипотези е точна.
После инкубацискиот период од 2-3 дена, следи нагло изразување на болеста со треска,
слабост, главоболка и болки во екстремитетите и грбот. Пациентот мора да мирува.
Телесната температура рапидно се покачува и достигнува до 39 °C. Грипот не се
карактеризира со течење на носот и болки во грлото, како повеќето настинки.
За среќа инфлуенца вирусот има релативно краток живот во помладите организми,
додека пак кај повозрасните луѓе, уште означени како ризична група, опоравувањето
може да трае многу подолго, понекогаш дури и со месеци (3-6 месеци). Генерално
земено сериозноста на грипот е правопропорционална со возраста на заболениот. Нема
разлики помеѓу инфлуенца А и инфлуенца Б што се однесува до клиничката слика.
Важна забелешка е тоа што бебињата подлежат на многу поголем ризик од
компликации, отколку возрасните индивидуи.
Компликациите предизвикани од страна на инфлуенца вирусите се ретки, за разлика од
оние предизвикани од бактеријата Streptococcus pneumoniae. Ретка комплицирана
состојба е Рејевиот синдром (Reye’s syndrome), кој е поврзан со појавата на инфлуенца
вирусот кај деца и тоа од тип Б. Употребата на аспирин може да е вмешан во
причинско-последичните односи на овој синдром, кој вклучува енцефалопатија со
масна дегенерација на црниот дроб и другите внатрешни органи (последиците се често
фатални).
Инфекцијата се внесува преку дишните патишта и главно е инфекција на горниот дел
на респираторниот тракт. Вирусот се размножува во епителијалните клетки во носот и
синусните пасуси и ги уништува цилиите, кои се важен елемент во одбраната на
респираторниот систем. Ова е придружено со продукција на интерферон и други
цитокини (како ИЛ-6 и ТНФ) кои се одговорни за тешката слабост.
Вирусните инфекции во долните делови на респираторниот тракт, во форма на
пневмонија, понекогаш доведуваат до голема токсемија, проследена со висока стапка
на смртност. Вирусот се реплицира во епителијалните клетки на алвеолите,
предизвикувајќи ексудација од воздушните ќеси и пневмонија. Пневмонијата често се
49
должи на секундарна инфекција со бактерија. Streptococcus pneumoniae и
Staphilococcus aureus се најчести и најопасни предизвикувачи на респираторен дистрес,
цијаноза и колапс во рамките на 2-3 дена од појавата на инфекцијата. Инфекциите со
инфлуенца вируси ја зголемуваат шансата за мозочен удар и срцеви заболувања.

Во заштитата на организмот најзначајни се антителата, особено анти-ХА антителата.

Анти-ХА антителата го спречуваат ослободувањето на ново-формираните вируси од
клетките на домаќинот. Антителата од ИгА класата на имуноглобулини, се најзначајни
при превенција на инфекцијата, на ниво на мукозните површини на респираторниот
тракт, каде што вирусот првично напаѓа.
Во продолжение на овие хуморални фактори, се јавуваат цитотоксичните Т клетки и
алвеоларните макрофаги кои играат важна улога во процесот на закрепнување.
Цитотоксичните Т клетки имаат широк спектар на дејствување против сите типови на
инфлуенца А вирусите, особено ако тие се насочени кон специфичните НП или М
протеини.

- ROTAVIRUSES
Во родот на Rotavirus припаѓаат две различни фамилии, Orbivirus и Coltivirus.
Обликот на овие вируси е сугериран според нивното име (латински rota= тркало).
Нивниот капсид се состои од двојна обвивка, која е со 70nm во дебелина. Некои
помали еднослојни-обвивки исто така можат да се забележат. Од поголемиот број на
различни видови на “краци” ротираат од централниот “центар”.
Rotaviruses примарно ги инфицираат младите единки од сите видови, вклучувајќи ги и
луѓето. Децата помали од 2 годишна возраст се главни жртви, и кај истите можат да се
појават и епидемии. Инкубацискиот период е помеѓу 2 до 4 дена. Карактеристични
појави кои што се јавуваат се повраќање, диареа и температура. Исто така се појавува и
дехидрација на организмот при појава на оваа болест. Во земјите каде здравството е
развиено, каде што има хигиена, и.т.н. не се случуваат смртни појави при инфекција со
rotaviruses, но во третиот свет каде што нема хигиена, каде што здравството не е
развиено (Индија, Африка....) при инфекција со rotaviruses може да настапи смрт кај
заболено лице.
Опсервацијата на инфицираните животни покажува дека rotaviruses го напаѓа епителот
на колонот, како и апикалниот дел на дуодеумот и на горниот илеум. Деградацијата на
овие клетки предизвикува промена во абсорпцијата. Веднаш по укажаниот третман
доаѓа до нормализација односно регенерација на овие клетки.

50
Слика 32. Структура на ротавирус.
Диареата и повраќањето имаат тенденција да се појават во летните месеци, но на
северната хемисфера rotavirus предизвикува епидемии типични за зимскиот период.
Сезонските инциденции сугерираат на респираторни инфекции. Епидемиите се чести
во институции како што се: болници, амбуланти, народни кујни и.т.н. Rotavirus се
резистентни кон определени хемиски дезинфициенси и спрејови во кои хигиената не е
адекватна.

- RUBIVIRUS
Зборот рубела води потекло од латинскиот rubellus, што означува црвенкасто, и се
однесува на розовото исфрање кое може да се види кај поголемиот број на пациенти.
Популарното име, Германски сипаници, веројатно води потекло од фактот дека било за
прв пат опишано во Германија во 18тиот век.
Рубелата најчесто е инфекција која се појавува кај деца, каде што предизвикува
умерена трескавична болест. И кога би било само тоа, не би и придале големо значење,
но, како потентен предизвикувач на фетална абнормалност, рубелата изнудува голем
дел од нашето внимание.

Рубела вирусот припаѓа на фамилијата вируси Togaviridae, кој содржи два рода,
Alphavirus и Rubivirus. Алфавирусите се пренесуваат преку комарците и инфицираат
широк опсег на ‘рбетници. Затоа што се единствен тогавирус кој не се пренесува преку
артроподите, рубелата има засебен род, само за себе, Rubivirus. Класификацијата е
поткрепена од страна на недостатокот на серолошки крос-реакции со други
тогавируси. Овие особини се сите многу слични со оние на тогавирусите. Геномот, ≈
10 kb, е нешто помал. Постои само еден серотип, важно да се земе во предвид како во
епидемиологијата на рубелата така и во производството на вакцини. Рубелата
природно не инфицира видови надвор од човечкиот.

51
Слика 33. Структура на Rubivirus.
Кај деца почетокот на болеста е обележан со умерена слабост, мало покачување на
температурата-најчесто не поголемо од 38°С – и понекогаш крвави очи. Отекување на
лимфните жлезди кај субоципиталниот регион, позади ушите,во вратот и пазувите е
карактеристичен. Осипот најчесто се појавува ден или два по појавата на првите
симптоми, но тоа не значи дека е секогаш присутен. Неговото појавување не е
дијагностичко, така што може да потсетува на оние видени кај други вирални
инфекции. Се состои од мали розевкасти макули, не често поминувајќи ја големината
од 3 мм во дијаметар, и најчесто се подискретни, и нормални во својот изглед од на
пример, појавата на сипаници.
Лицето и вратот се први погодени, следени со торзото. Циркумоларно белило е
понекогаш присутно, но не се користи за дијагноза. За разлика од нагласените
енантеми присутни кај сипаниците, тука може да има некои многу мали еритематозни
точки на слузницата на горната вилица, но најчесто букалната мукоза изгледа
нормално. Пурпурен осип бил опишан но е редок. На најголемиот дел од пациентите
им е подобро за неколку дена. Постинфекциските енцепалити се ретки, и се појавуваат
кај еден во неколку илјади пациенти, и прогнозата е генерално добра.
Главната разлика меѓу рубелата кај децата и кај возрасните е тоа што, кај возрасните,
полиартритисот е честа компликација. Најчесто се појавува на рацете и зглобовите, но
исто така може да се појави кај големите зглобови на екстремитетите. Понатаму, може
да се појави и мијалгија. Артропатијата предизвикана од рубела најмногу ги погодува
постпуберталните жени. Најчесто се губи по кратко време, но може и да остане и
неколку месеци или години.
Бидејќи рубелата е од значење главно во релација со феталните инфекции, важен
епидемиолошки аспект претставува нејзината распространетост кај жени во
способност за затруднување. Рубелата е присутна во сите земји, периодите на
ендемичност алтернираат со епидемии на нерегуларни интервали. Распространетоста
на рубелата варира од земја до земја. Серолошките истражувања покажуваат дека, во
повеќето популации, преку 70 проценти од жените биле инфицирани, но кај други,
главно во рурални средини во некои земји од Третиот свет, најмногу Индискиот
субконтинент, бројката е помала. Овој пронајдок може да ја објасни помалата од
нормала распространетост на рубела антителото кај Азиските жени кои сега живеат во
Лондон.
Местото за влез е респираторниот тракт, а инкубацискиот период е отприлика 14-16
дена, но може да се движи од 10 – 21 ден. Бидејќи постнаталната рубела не е фатално
52
заболување, и животните не можат да се заразат од неа, речиси ништо не е познато за
нејзината патологија.

- PARVOVIRIDAE
Се верува дека вирусите го претставуваат највисокото ниво на паразитизам, бидејќи во
целост се потпираат на репликациската машинерија на домаќинската клетка, меѓутоа
парвовирусите покажуваат уште повисоко ниво на зависност со тоа што можат да се
реплицираат само во присуство на друг вирус или активна DNA синтеза во домаќинска
клетка која е во процес на делба. Главната причина за оваа специфика на
парвовирусите е тоа што тие се најмалите вируси до сега откирени (латински
parvus=мал).
Фамилијата Parvoviridae содржи две подфамилии, Densovirinae, кои не се од интерес,
затоа што ги заразуваат само артроподите и Pavrovirinae каде спаѓаат три вида:

 Parvovirus, кој го носи името на фамилијата и заразува само животни и птици;

 Dependovirus, го добил своето име поради неговата зависност од друг вирус
(helper virus), вообичаено аденовирус, но во некои случаи и вирусот на херпес
може да помогне при репликацијата
 Erythrovirus, вид кој има само еден член, познат како В19, едниствениот
парвовирус кој предизвикува сериозни заболувања кај луѓето

Парвовирусите се вируси без обвивка, имаат икосаедрална симетрија, околу 22 nm во

дијаметар. Parvoviridae се единствените единечно-нишковидни DNA вируси. Се
веруваше дека се двојно-нишковидни, се додека не се откри дека секој вирион содржи
позитивна или негативна верига (позитивни вериги се оние кои директно се користат за
транслација во рибозомите, а во случајот со негативните вериги најпрво треба да се
синтетизираат комплементарни, позитивни вериги кои подоцна се користат за
транслација). Структура во вид на шнола на крајот на секој геном ја иницира
репликацијата на комплементарната нишка. Единечно нишковидната DNA (ssDNA-
single stranded DNA) е долга 5 kb.

Табела 9. Парвовируси кои ги напаѓаат луѓето.

Вид Вирус Болест

Erythrovirus B19 Инфективна еритрема; Фетални

инфекции; Апластични кризи
Parvovirus Rav-1 Можна поврзаност со ревматоиден
артритис

Depednovirus Адено-поврзани вируси Поврзаност со фетални инфекции

типови 1-5

Бројот на пептиди кој може да се синтетизира од толку мал геном е ограничен, така
што доаѓа до синтеза само на два до три структурни протеини и 4 NS протеини. Оваа

53
лимитираност објаснува зошто парвовирусите се толку зависни од “надворешна
помош”.

Депендовирусите порано се викале адено-асоцирани вируси, бидејќи биле видени на

ЕМ заедно со ентерични аденовируси. Геномот на депендовирусот се интегрира во
DNA на домаќинската клетка и се активира само кога клетката ќе се зарази со помошен
вирус кој ќе ги обезбеди потребните ензими за репликација. За разлика од
депендовирусите, парвовирусите се реплицираат само со клетки кои брзо се делат, каде
што во S фазата од клеточниот циклус се обезбедуваат неопходните ензими за
репликација на вирусот.
Парвовирусите кои ги напаѓаат луѓето предизвикуваат три главни синдроми:
Инфективна еритема (Erythema infectiosum)
Овој инфективен осип е познат и како петта болест или неговото посликовито име е
“slapped cheek syndrome”. Главната карактеристика на овој синдром, посебно кај деца е
еритема околу маларните области, пропратено во следните четири дена со
макулопапиларен осип на трупот и екстремитетите кој може да се задржи во текот на
наредните две до три недели. Бројни студии покажуваат дека периодот на инкубација е
13-18 дена. Оваа инфекција најчесто се јавува кај деца, но и возрасните можат да се
инфицираат, така што кај нив особено кај жени се зафатени и зглобовите. Зглобовите
на дланката и прстите се најчесто афектирани, но се среќава и артропатија на рацете,
нозете и рбетот.

Инфективната еритема се дијагностицира со помош на карактеристичниот осип кој се

јавува, посебно за време на епидемија, но диференцијална дијагноза тешко се
поставува. Синдромот кој вклучува треска, осип и артропатија во клинички услови
тешко се одредува, бидејќи и рубеолата ги има сличните карактеристики, но сепак од
есенцијално значење е да се постави точната дијагноза особено кај бремени жени. За
среќа денес тој одговор можат да го дадат бројни лаборатории во светот. Менингитис и
енцефалитис пропратени од инфекција со В19 вирусот се забележани, ама се многу
ретки.

Слика 33. Структура на Parvovirus.

Фетални инфекции
Инфекции со вирусот В19 за време на бременост може да резултираат со фетална смрт.
Апластични кризи

54
Потребата на парвовирусите од клетки кои активно се делат со цел истите да се
реплицираат е илустрирана преку нивниот литички циклус во прекурсорите на
еритроцитите: кај индивидуите со хронична хемолитичка анемија (на пример српеста
анемија или таласемија), инфекцијата со парвовирус може да доведе до апластична
криза со многу ниски нивоа на хемоглобин и отсуство на циркулирачки ретикулоцити.
Ова се случува затоа што вирусот се реплицира и ги оштетува нормобластите кои се
делат многу брзо, а се воедно прекурсори на ретикулоцитите. Овие случувања може да
бидат фатални, ако не се брзо третирани индивидуите со трансфузија на крв.

- POXVIRIDAE
Не би било возможно да се дискутираат вирусите на сипаница без да се земат во
предвид, макар и на кратко, малите сипаници позади кои лежи успешна борба против
инфективните болести која обезбедува голем број на важни лекции. Истата вклучува
три подеднакви важни работи: првата вакцина, првата болест која била целосно
искоренета со имунизација и првата вирусна инфекција на која применетата
хемотерапија била клинички ефективна. Иако малите сипаници се сега искоренети,
постојот други pox вируси кои ги инфицираат луѓето; еден од нив може да се
искористи за имунизација против други доста различни заболувања. Поради заканата
од биотероризам, во некои земји се врши складирање на vaccinia вакцини против мали
сипаници и се развиваат побезбедни вакцини за да се чуваат како резерва.
Во многу погледи малите сипаници би биле лош избор за биолошко оружје бидејќи се
карактеризираат со релативно ниска инфективност и долг период на инкубација за
време на кој популацијата би можела да биде имунизирана. Некој по вирулентен или
антигенетски поинаков вирус би можел, теоретски, да биде генетски дизајниран но со
големи тешкотии.

Фамилијата Poxviridae содржи две субфамилии: Chordopoxvirinae која содржи осум

родови на вируси кои инфектираат птици и цицачи; и Entomopoxvirinae, со три рода
кои ги напаѓаат само инсектите. Поголемиот дел од овие вируси не ги напаѓаат луѓето.
Некои се патогени за животни и за луѓе и два од нив, вирусот на мали сипаници и
molluscum ги напаѓаат само луѓето. Различните родови се разликуваат врз база на
морфолошките карактеристики, геномската структура, карактеристики на растот,
серолошки реакции; постои серолошка поврзаност помеѓу вирусите кои припаѓаат на
ист род и добра вкрстена заштита меѓу родовите.
Овие вируси се најголеми од сите; орто pox вирусите се во форма на тула, додека orf и
molluscum се стремат кон овална форма. Големи се околу 230х270 nm и доколку се
соодветно обоени видливи се и на светлосен микроскоп.

Табела 10. Pox вируси кои ги инфицираат луѓето.

Род Вирус Примарен домаќин(и) Клинички

манифестации кај луѓе

Orthopox Вариола Луѓе Мали сипаници

вирус
Вакцинија Луѓе Везикуларни лезии на
местото на вакцинација

55
 Кравја Добиток, мачки глодари Лезии на рацете
сипаница
Мајмунска Мајмуни, верверички Наликува на мали
сипаница сипаници
Parapox вирус Псевдокравја Прерија кучиња (САД), Локализирани
сипаница добиток нодуларни лезии
Орф Овци, кози Локализирани
везикулогрануломатозни
лезии
Yatapox Tanapox Мајмуни Кожни везикуларни
вирус лезии и фебрилни
состјби
Molluscum Molluscum Луѓе Мултипли мали нодули
вирус на кожата

Pox вирусите не се ниту икоседрални ниту хеликални: нивната структура е

комплексна. Надворешната мембрана се состои од мрежа на тубули и понекогаш и
опкружена со обвивка. Во внатрешноста има јадрена структра во форма на тегови и две
придружни латерални тела кои биле така наречени според нивната локација во
вирионот.

Слика 35. Структура на Poxvirus.

Нуклеинската киселина е двојно-нишковидна DNA и варира во големина од 186 кбп
(вариола) до 220 кбп (кравја сипаница). Овој голем геном кодира повеќе од 100
полипептиди, вклучувајќи и DNA-зависна RNA полимераза и други ензими. Централно
лоцираните гени се конзервирани и се од есенцијална важност за вирусната
репликација додека пак гените кои се сместени на двата терминални делови го
одредуваат домаќинскиот опсег и вируленцијата.
За разлика од повеќето DNA вируси, рох вирусите се реплицираат само во
цитоплазмата и можат да се реплицираат во клетки без јадро.

56
Anglo-Saxon-скиот збор “pokkes” во превод значи торба и се однесува на
карактеристичните везикуларни лезии. Терминот “мали сипаници” беше претставен во
XVI век за да се разликува од “големите сипаници” или сифилисот. Латинскиот
термин, вариола, значи точка. Изгледа дека малите сипаници постојат веќе долго
време: На мумијата на Фараонот Рамезес V (1100 п.н.е.) биле откриени лезии кои се во
скалд со оваа инфекција и постојат и подоцнежни докази за нивно постоење.
Навистина, малите сипаници биле толку широко распостранети што често пати биле
третирани како норма а не како исклучок и само неколкумина од преживеаните ги
избегнувале тешките лузни. Во Индија се верувало дека станува збор за божествена
појава и дури постоела и божица на малите сипаници, Kakurani.

Обсервацијата дека малите сипаници можат да бидат превенирани со инокулација на

здрави луѓе со материјал од лезиите води потекло од Кина. Од таму, идејата за ваквата
постапка (вариолација) била испратена од страна на Joseph Lister до Краското
Општество вп 1700 и била следена и од други во Турција. Вариолацијата предизвикала
релативно блага инфекција од која индивидуите закрепнувале и биле ефективно
заштитени од природното заболување.
Lady Mary Wortley Montague која била сопруга на Британскиот амбасадор, била млада
жена со високи достигнувања и кога истата ја забележала вариолацијата која се
спроведувала во Турција била потполно убедена во нејзината безбедност и ефикасност
поради што во 1717 го подложила својот син на инокулацијата. Lady Mary имала личен
интерес во однос на ова прашање бидејќи истата била исплашена од самата болест;
кога се враќала во Англија таа ги вложила сите напори и ги искористила своите
контакти во рамките на виокото општество со што успеала постапката да биде
генерално прифатена. Вариолацијата кратко време била применувана бидејќи подоцна
била заменета со побезбедниот метод на вакцинација.
Приказната за откритието на Едвард Џенер (Edward Jenner) во 1796 година дека
инокулацијата со вирусот на кравја сипаница може да превенира појава на мали
сипаници е добро позната; фактот дека Benjamin Jesty, фармер од Дорсет кој направил
слична обсервација и извршил инокулација на сопственото семејство не е толку
познат. Сета заслуга за ваквото откритие му се препишува на Jenner и тоа по
инокулацијата на младиот Џејмс Пипс (James Phipps) со кравја сипаница, намерната
инокулација со материјал од мали сипаници не ја индуцирала болеста.

Раните вакцини биле добиени од кравји сипаници (латински vacca=крава) и

пропагирале преку рака-за-рака инокулација. За време на 20-тиот век, биле
искористени соеви на рох вируси (vaccinia) кои можат да се развиваат во кожата на
телињата и други животни.
Со подобрени методи за масовна подготовка на вакцини и за тестирање на нивната
безбедност и потентност, вакцинацијата била широко употребувана; сепак широките
регионални разлики обезбедија понатамошно тлеење на болеста и на крај нејзино
разгорување до епидемични размери. Во 1966 година, по соочување со ваквата
ситуација СЗО издвоила 2,5 милиони долари за целосна кампања на имунизација
создадена за да ги искорени целосно малите сипаници во текот на наредната декада.
Успехот може да се проследи низ фактот дека последниот случај на природно стекната
инфекција бил регистриран во Сомалија во октомври 1977 година, со отстапување од
само десет месеци од целната дата која била фиксирана десет години порано.

57
Постоеле две главни категории на мали сипаници, предизвикани од незначително
различни вируси: variola major вирусот имал морталитет од околу 30% додека variola
minor или alastrim предизвикал смрт кај помалку од 1% од заболените. Инкубациониот
период траел околу 10-12 дена; фебрилна состојба која се јавува наеднаш трае 3-4 дена
по што следи појава на осип кој напредува од макули во папули, везикули и пустули,
по што се формираат крусти. Преживеаните пациенти често пати имале страшни лузни.
Диструбуцијата на осипот била центрифугална, односно повеќе биле афектирани
екстремитетите отколку трупот што е спротивно од центрипеталниот осип кај овчата
сипаница. Имало појава и на хеморагични форми кои секогаш завршувале летално.
Модифицирана форма на мали сипаници со неколку лезии била регистрирана кај
индивидуи кои биле вакцинирани неколку години претходно.
Главниот извор на инфекцијата со мали сипаници бил горниот респираторен тракт од
пациентот во раните фази од болеста но заразни биле и облеката и постелнината.
Болеста била главно распостранета во Источните земји, Индија и Латинска Америка и
тоа во ендемична и епидемична форма. Ширењето од една земја во друга било
олеснето преку зголемување на брзината и бројот на интернационални патувања; и во
отсуство на универзална вакцинација бил извршен увоз на болеста во Европа и
Северна Америка со одредена фреквенција во 20-от век. Последната појава во Англија
се случила во 1962 година како резултат на увоз на мали сипаници; последниот случај
сепак бил секундарна инфекција од лабораториски добиен вирус на мали сипаници во
Универзитетот на Бирмингам во 1978 година во Англија.
Лезиите биле предизвикани од директни вирални инвазии и везикулит содржеле голем
број на вириони. Иако вариолата е примарно дермотропичен вирус (има афинитет кон
кожата), секогаш биле инволвирани и други органи и кај тешките случаи биле
присутни компликации како кератитис, артритис, бронхитис и пнеумонитис, ентеритис
и енцефалитис. Фреквентна била и бактериската инфекција на кожните везикули.
Други инфекции со рох вируси
Како што видовме, рох вирусите се широко распостранети во природата. Овде
накратко ќе ги опишеме само оние кои ги инфицираат луѓето
- Кравја сипаница
Како и повеќето заболувања од оваа фамилија, кравјата сипаница како што кажува и
самото име е зооноза; инфекцијата кај луѓето е ретка но може да се забележи во
руралните средини. Скорешни докази укажуваат на мачките и глодарите како главни
резервоари на инфекцијата а не говедата, но повеќето случаи кај луѓето се стекнати од
крави со рани на брадавиците. Кај луѓето лезиите обично се присутни на рацете или
лицето и се слични на тешките инфекции предизвикани од вакцинија.
- Мајмунски сипаници

Оваа зооноза предизвикана од orthopoxovirus се среќава во Западна и Централна

Африка; истата предизвикува заболување кај луѓето слично на малите сипаници со
висока стапка на морталитет. Се смета дека увозот на егзотични миленичиња од
Африка во САД како што се гигантските Gambian стаорци е одговорен за
последователна трансмисија на вирусот на други миленици во САД вклучувајќи ги
глодарите. Во 2003 година била регистрирана појава на мајмунски сипаници во
58
неколку од северно-источните држави во САД. Од јули истата година, 71 случај бил
регистриран во Центарот за Контрола на Болести (ЦКБ): одреден број биле со тешка
состојба но немало смртни случаи. Главните клинички симптоми биле осип, покачена
телесна температура, респираторни потешкотии и лимфаденопатија. Глодарите биле
важен извор на инфекцијата но главен резервоар на вирусот биле верверичките.
Инфекцијата најчесто се јавувала кај децата кои се заразувале преку играње со
животни. Преносот од човек на човек е пофреквентен отколку што се мислело на
почетокот, но контролирањето преку вакцинација не е тешко.

Мајмунската сипаница е единствената инфекција на рох вирус која бара превенција

преку вакцинација која како што е спомнато претходно, се постигнува преку
инокулација на вакцинија вирусот во кожата. Оваа постапка е во нормални услови
безбедна; сепак, неодамна, вакцинацијата на релативно големиот број на луѓе како
превентивна мерка против терористички напади откри претходно непознат ризик од
срцева миопатија кај мал дел од пациентите.
- Parapox вируси
Вирусот на псеудокравјата сипаница инфицира различни видови на добиток, додека
орф се среќава кај овци и кози кај кои предизвикува инфективен пустуларен
дерматитис; вирусите се многу слични. Кај луѓето лезиите се јавуваат на рацете и
лицето по контакт со инфицирани животни од фарма; лезиите на псевдокравјата
сипаница се нодуларни а оние кај орф се грануломатозни. Лезиите од parapox вирусите
се карактеристично безболни и проаѓаат за време од неколку недели без специфичен
третман.

- Таnapox вируси
Овој вирус го добил името од реката Тана во Кенија, каде што бил за прв пат
дијагностициран. Истиот доминира кај мајмуните во Кенија и Заире но за разлика од
мајмунската сипаница, се шири преку убоди од инсекти. Обично има само една
везикуларна лезија, но на нејзината појава претходи покачена телесна температура и
тешка малаксаност.
- Molluscum contagiosum
Molluscum е единствениот член на Molluscipoxvirus родот; Неговото проучување е
сиромашно поради неможноста да се реплицира во in vitro услови. Molluscum
contagiosum ги афектира само луѓето; претставува компаративно честа кожна состојба
која се карактеризира по мултипли мали (1-10 мм) нодуларни лезии на трупот. Истите
некротираат и можат да се видат “molluscum телца” кои се овални со големина од
околу 30μм и содржат голем број на вириони. Дијагнозата е очигледна со клиничката
слика, но во случај на сомневање се применува едноставен тест за идентификација на
molluscum телцата со Giemsa или Луголов раствор. Вирионите можат да се најдат на
електронски микроскоп.
Трансмисијата е преку контакт со гребнатинки на кожата или преку полов однос.
Molluscum лезија на окото често резултира со појава на конјуктивитис и кератитис кои
се повлекуваат кога нодулата е третирана. Исчезнувањето на лезиите е често пати
спонтано, но може да биде потпомогнато со криотерапија, киретажа или пак третман
со салицилна киселина или фенол.
59
 - Ектромелиа
Ектромелиа или глувчешка сипаница, не ги афектира луѓето но се споменува овде од
две причини. Прво, го обезбеди моделот за истражувањето на Д-р Франк Фенер за
патогенезата на акутните вирални инфекции кај луѓето; и второ, може да стане
ендемична и многу тешка за искоренување кај залихите на лабораториските глувци.

- PAPOVAVIRIDAE
Фамилиjата Papovaviridae е поделена на два рода, Papilomavirus и Poliomavirus, бидеjќи
последниот содржи вакуолирачки агенси кои не се поврзани со ниту едно нарушување.
Постоjат две фамилии, Papilomaviridae и Polyomaviridae, и секоjа содржи само еден
род, Papilomavirus и Polyomavirus соодветно. Името на фамилиjата е уште еден пример
на акроними кои се многу драги на виролозите. Иако Papova звучи како руска
балерина, слоговите кои го градат зборот во суштина помагаат да се запомнат
карактеристиките на вирусот. Имено, pa= papillomavirus, po= polyomavirus, va=
вакуолирачки агенси. “-oma” компонентата на овие имиња веднаш асоцира на фактот
дека овие агенси се поврзани со неоплазиjа (грч. ома = тумор) и навистина, во
последно време папилома вирусите го изместиjа херпес симплекс од центарот на
внимание кога се зборува за канцери на гениталниот тракт.
Фамилиjата Pаpovaviridae се состои од два рода, Papillomavirus и Polyomavirus.
Вакуолирачките агенси припаѓаат на вториот род, но се разликуваат од останатите
членови по тоа што не се поврзани со ниту едно познато нарушување.
Вирионите се полиедрални и немаат обвивки. Папилома вирусите имаат диjаметар од
околу 55 nm и полиома вирусите се малку помали, со диjаметар околу 45 nm.
Геномите на полиома вирусите се претставени со кружна суперспирализирана
двоверижна DNA (dsDNA) и кодираат мал броj на полипептиди, од кои некои се важни
при трансформациjата на нормални клетки во малигни. Полиома вирусите имаат
компактни регулаторни региони и имаат одреден броj на гени кои се преклопуваат со
цел да се компензира за малите димензии на геномот.

Слика 36. Структура на Human Papilloma Virus.

Геномот на папилома вирусот има должина од 8 kbp со 8 ORF (отворени рамки на
читање) на една верига. Раните ORF кодираат вирусни структурни протеини. Долг
60
централен регион (1 kb должина) коj се нарекува спротиводен регулаторен протеин
лежи помеѓу раните и доцните ORF кои можеби jа одредуваат ткивната специфичност
на хуманиот папилома вирус (HPV). Има неколку внатрешни мотиви за
транскрипциска регулациjа вклучително засилувачи (enchancers) и стивнувачи
(silencers) и тие наjвероjатно се однесуваат како cis-елементи преку поврзување за
клеточни или вирусни протеини кои вршат трансрегулациjа на функциjата на
вирусниот геном. Транскрициjата на вирусните гени резултира со неколку mRNA
молекули како резултат на различните начини на прекроjување (splicing). Некои mRNA
се преведуваат како фузирачки протеини, a други се полицистронски. На пример,
раните Е1 (хеликаза) и Е2 протеини се вклучени во репликациjата на вирусна DNA, а
пак Е2 може, исто така, да jа потисне активноста на промоторите со поврзување со нив.
Е5 е мал протеин коj има улога во онкогенските настани, наjвероjатно преку стапување
во интеракциjа со рецепторите за фактори на клеточен раст. Доцните ORF (L1 и L2)
кодираат протеини за капсидот. L1 е главниот протеин од капсидот а L2 е протеин од
капсидот коj е вклучен во врзувањето со DNA и при составување на самиот капсид.
Заради постоењето на повеќе начини за прекроjување може да се создадат многу
повеќе протеини од присутниот броj на ORF.
Инфекциjа со папилома вирус започнува во епидермални или клетки од базалниот слоj
на кожата кои се во делба. Вирусите се силно специфични на домаќинот и на типот
ткивото и нивната генска експресиjа е поврзана со различната состоjба во коjа се наоѓа
епителната клетка коjа jа инфицираат.

Табела 11. Лезии предизвикани од хуман папилома вирус (HPV).

Тип на лезиjа Место Тип на HPV*

Предоминантно бенигни лезии

Обични брадавици Кожа, на различни 2, 4

места
Плантарни брадавици Раце, стапала 1, 2, 4
Касапски брадавици Раце 7

Рамни брадавици Кожа, на различни 3

места
Генитални брадавици (condyloma Cervix, на различни 6, 11
acuminatum) места
Jувенилни ларингеални папиломи Larynx 6, 11
Малигни или потенциjално малигни лезии
Рамни брадавици Кожа 10
Бовеноидна папулоза Vulva, penis 16
Пред-малигна и малигна Cervix, penis Повеќе типови,
интраепителна меѓу кои: 6, 11, 16,

61
 18, 31, 39-45, 51-56
Неоплазиjа
Карцином Cervix, penis 16, 18, 31, 33, 35, 39,
45, 51, 52, 56, 58, 59,
68, 73, 82

Папилом/карцином Larynx 16
Epidermoplasia verruciformis Кожа, на различни Повеќе типови,
места меѓу кои: 5, 8, 9, 10,
12, 14, 15, 17, 19-29

* Типовите на HPV кои се особено одговорни за поjава на малигнитети се нагласени со

задебелени букви.
Полиома вирусот се врзува за гликопротеини кои содржат сиjалинска киселина и
навлегуваат во клетката преку ендоцитоза и интраклеточна фузиjа, ослободуваjќи
вириони во перинуклеарниот простор на клетката. Отстранувањето на вирусната
обвивка се одвива во jадрото. Постоjат две основни фази на вирусна репликациjа.
Прво, mRNA од раните вирусни протеини се препишува од една DNA верига во насока
спротивна од насоката на стрелките на часовникот. mRNA за доцните вирусни
протеини се препишува од другата верига во насока на стрелките на часовникот.
Првите рани протеини се големите и малите Т антигени, кои се врзуваат за три места
на вирусниот геном, на пример, врзување за едно место го спречува поврзувањето на
RNA полимеразата и jа забавува раната транскрипциjа. Различното прекроjување
(splicing) се врши за доцните транскрипти за VP1, VP2 и VP3 протеините. На краjот,
големиот Т антиген jа започнува репликациjата на вирусна DNA. Репликациjата
започнува со изместување на вирусните DNA хистони. Суперспирализираната DNA се
одмотува. Репликациjата на DNA каj HPV се одвива двонасочно. Новите вируси
започнуваат со асемблирање во jадрото и се ослободуваат со лиза на клетката. За една
клетка, се детектираат 20-100 копии на вирусниот геном.
Онкогенските типови 16 и 18 имаат два онкогена (Е6 и Е7) кои кодираат вирусни
протеини. Овие протеини реагираат со клеточни генски продукти кои нормално
поседуваат тумор-суперсорна активност.

Папилома вирусите или нивните антигени се детектирани во цела низа цицачи и некои
птици. Заради фактот што тие не можат да бидат изолирани и не можат да се
разликуваат со помош на серолошки тестови, тие се класифицираат врз база на
нивниот степен на хомологиjа во DNA, на пример врз база на тоа колку блиску
кореспондираат нивните нуклеотидни секвенци и при тоа, мора да постои помалку од
50% хомологиjа со било коj друг тип на папилома вирус за да се прифати како нов
генотип. Тие предизвикуваат нарушувања само во кожата и мукозните мембрани, каде
создаваат брадавици и лезии во вид на брадавици. Тие се обично бенигни, но некои
можат да станат малигни. Постои посебна, но не и непроменлива, поврзаност меѓу
типот на HPV, анатомското место и потенциjалот да предизвика малигни лезии.
Табелата содржи примери на лезии кои се предизвикани од папилома вируси и
типовите на вирус наjчесто поврзан со нив. Списокот не е исцрпен и може да варира во
зависност од авторот.
62
- Предоминантно бенигни лезии
Кожни брадавици
Вирусот се пренесува од инфицирана кожа, преку директен контакт или преку
инфицирани предмети и навлегува во новиот домаќин низ гребнатинки. Базени за
пливање и пресоблекувални се плоден извор на инфекциjа и помладите возрасни групи
се посклони кон поjава на кожни брадавици.
Обичната брадавица (verruca vulgaris) има карактеристично рапава површина.
Израстоците обично имаат диjаметар од неколку милиметри и можат да се jават во
прилично голем броj било каде на површината на кожата особено на рацете, колената и
стапалата. Наjчесто не предизвикуваат незгоди, освен од козметички аспект, но
површинските брадавици на долната страна на стапалото се притиснати од тежината на
телото и заради тоа може да болат и да бараат поразличен третман од оние кои се
наоѓаат на други места. Рамните брадавици (verrucae planae), како што покажува името,
се порамни и помазни од обичните брадавици. Тие исто така, претежно ги афектираат
децата. “Kaсапските брадавици” (Butcher’s warts), кои ги предизвикува HPV-7
претставуваат ризичност на работното место. Зошто само овоj тип делува на касапите и
само на касапите е мистериjа. Не постои силна врска меѓу тоj тип и било коj од
говедските папилома вируси.

Генитални брадавици
Гениталните брадавици се стекнуваат при полов контакт. Всушност, тие се едни од
наjчестите полово преносливи болести и често се jавуваат истовремено при други
инфекции, на пр,. гонореjа или хламидиjа. Наjвисока инциденца се проследува во
доцна младост или во рана зрелост. Во 1996 год., инфекциите со папилома вирус биле
наjчесто диjагностицирани сексуално преносливи вирусни болести во Велика
Британиjа. Во САД се смета дека има 20 милиони заразени индивидуи и
распространетост во популациjата од околу 1% коj може да е и до 10 пати повисок каj
сексуално активните групи.
Обичните кожни брадавици понекогаш се jавуваат на пенисот, но наjчесто видливите
лезии каj мажи и каj жени се кондилома акуминатум (condyloma acuminatum). Ова
грчко-латинско име значи “шилест израсток”. Тие се месести, влажни и васкуларни и
можат да пораснат многу повеќе од обичните кожни брадавици. За разлика од
последните, тие можат да бидат зашилени или филиформни (кончести).

Кондилома акуминатум може да се види на следните места:

1. Kaj мажи:

 На пенисот, каде почесто jа зафаќа површината на главичката и

препуциумот отколку во близина на коренот.
 Внатрешноста на мочното каналче.
 Околу анусот и во ректумот, особено каj хомосексуалци. Каj оние кои
практикуваат приемчив анален однос ова место е почесто афектирано
отколку пенисот.
За кондилома акуминатум необично е да постане малигна, но понекогаш напредуваат
кон сквамозен клеточен карцином. Ова е така заради реткоста на огромните

63
кондиломи, кои се поврзани со HPV6 и HPV11, кои формираат огромни маси на ткиво
на пенисот или на аноперинеалната област.

2. Каj жени:

 На вулвата.
 Повремено, во вагината.
 На цервиксот. Овде типичната лезиjа почесто е од рамен, интраепителен
тип отколку различните месести кои се сретнуваат на надворешните
гениталии. Тешко е клинички да се разликува оваа лезиjа, предизвикана
од папилома вирус, со други форми на цервикална дисплазиjа.
 Околу анусот и на перинеумот.
3. Каj деца овие лезии се забележани на надворешните гениталии каj машки и
женски деца. Иако тие можат да бидат индикатор за сексуална злоупотреба,
опасно е да се донесе ваков заклучок, бидеjќи инфекциjа може да се пренесе од
маjката при породување или при близок но невин контакт во фамилиjата.

- Малигни или можно малигни лезии

Бовеноидна папулоза

Овоj синдром се манифестира во вид на многуброjни папули на пенисот или вулвата.

Наjчесто се сретнува каj млади луѓе, и иако обично е бенигнен, може да стане
малигнен. Името доаѓа од Bowen-овата болест, коjа се jавува каj постари луѓе и не е
поврзана со HPV но покажува одредени хистолошки сличности.
Пред-малигна интраепителна дисплазиjа
Нерегуларности на хистолошкиот изглед на епителот (“атипиjа”) може да се jават на
пенисот, вулвата (вулварна интраепителна неоплазиjа, ВИН), вагина (ВАИН) или
цервикс (ЦИН). Тие се поделени на фази во зависност од степенот на дисплазиjа и
наjсериозната форма (ЦИН 3 во случаj на цервикални лезии), коj ги вклучува сите
слоеви на стратифицираниот епител, има висока шанса за прогресиjа до
метастазирачки карцином. Сега, познато е дека голем броj од овие лезии се поврзани
со папилома вируси. HPV тип 16 и тип 18 се силно вклучени во предизвикување на
карцином на цервиксот и на пенисот.
Ларингеални инфекции со хуман папилома вирус
Вероjатно не е случаjно тоа што типовите на HPV кои предизвикуваат брадавици во
larynx-от каj млади се истите со оние кои се поврзани со генитални брадавици, HPV 6 и
11. Тие може да бидат пренесени при породување и потоа да одржуваат стабилна
постоjана инфекциjа. Иако настоjуваат да се повторуваат по третман, овие папиломи не
стануваат малигни каj деца. Ова не важи каj возрасните, HPV16 каj нив може да развие
карциноматозни промени.
Epidermodisplasia verruciformis
Ова е ретко автозомно рецесивно заболување кое е поврзано со дефекти во функциjата
и броjот на Т-клетки, но не со други видови на имунолошка недостаточност.
Многуброjните рамни лезии може да постоjат со години. Тие се поврзани со широк

64
опсег на типови на HPV и можат да станат малигни, особено на делови од кожата кои
се изложени на сончева светлина.

Имуносупресирани пациенти
Реципиентите на алотрансплант кои примаат имуносупресивна терапиjа се склони кон
развоj на сквамозен клеточен карцином на кожата.
Како што можеби се очекува од склоноста на гениталните брадавици да станат
малигни, повеќето епидемиолошки студии се концентрираат на нив наместо на
споредливо безначаjните лезии кои се сретнуваат насекаде. Во последните неколку
години се случил значаен раст на броjот на генитални HPV инфекции и соодветно на
тоа, и раст на распространетоста и преваленцата на карциноми на цервикс и пенис.
Наjмалку 90% од цервикалните канцери се смета дека се резултат на инфекциjа со
папилома вирус. Цервикалниот канцер е вториот наjчест тип канцер каj жени низ
светот и HPV е наjголемиот виновник. Идентификувани се повеќе од 80 типови и
класифицирани се како со висок, среден и низок ризик.

Бенигните инфекции со папилома вирус на кожата како што се касапските и рамните

(плантарните) брадавици се стекнуваат преку пукнатини на површината на кожата.
Базените за пливање се плоден извор на инфекциjа за последните.
Во врска со папилома вирусите постои љубопитност бидеjќи можат да се
мултиплицираат исклучиво во стратифициран сквамозен епител коj пролиферира, коj
не може да се добие со помош на конвенционални клеточни култури. Местото на напад
честопати е клетка коjа се менува и преминува во друг тип на клетка, на пример
местото на споj на столбестиот епител на цервикалниот канал со стратифицираниот
епител на надворешниот цервикс. Проучувањето на овие агенси со вообичаени методи
според тоа е значително спречено, но оваа потешкотиjа има бонус затоа што ги
натерала виролозите да jа експлоатираат DNA технологиjата за нови начини на
детекциjа и класификациjа. Ова концентрирање на карактеристиките и
функционирањето на геномот не научи многу за механизмите на онкогенеза.
Карактеристична особина на бенигните кожни брадавици е хиперкератоза, на пр.
масивна пролиферациjа на кератинизираните слоеви на дермисот. Особено каj рамните
брадавици, има длабоки продолжениjа на хипертрофирачкиот дермис. Големи, бледи
вакуолирани клетки се присутни во грануларниот слоj кои се почести каj рамните
брадавици отколку каj verruca vulgaris. Постоjат повеќе еозинофилни цитоплазматски
инклузии кои не се со вирусно потекло, но кои се состоjат од абнормално големи
гранули со кератохиjалин. Постоjат и базофилни инклузии во jадрото на
епидермалните клетки во кои со ЕМ може да се видат типични вириони на папилома
вирус. HPV jа стимулира клеточната пролиферациjа во stratum spinosum преку рана
експресиjа на функциите на бесмртност на Е6 и Е7 протеините. Доцната генска
експресиjа на L1 и L2 протеините се jавува во наjгорниот stratum corneum каде
вирионите се асемблираат и се ослободуваат.
Хистологиjата на кондилома акуминатум е доста слична, освен дека хиперкератоза не е
значаjна особина. Присуството на вакуолирани клетки во цервикалните брисови е
диjагностички корисно. Тие се познати како коилоцити (празни клетки)заради нивниот
изглед во обоени препарати, но терминот е несоодветен затоа што навидум празните
вакуоли содржат енормен броj на вириони.
65
Во овоj момент, хистопатологиjата на лезиите од папилома вирус е споена со онаа од
преканцерозните и канцерозните промени, што е надвор од досегот на оваа книга.

Брадавици, особено на стапалата, лесно се добиваат во пливачки базени и

соблекувални, каде треба да се преземат адекватни хигиенски мерки. Мерките за
превенирање на генитални брадавици се слични на оние за другите сексуално
преносливи болести.
Полиома значи исто како и што звучи – “повеќе тумори”. Во 1951, Лудвик Грос во
САД, инјектирал ткива од глувци кои страдаат од природно поjавена леукемија, во
новородени глувци. Неочекувано, тие не развиле леукемија туку малигни тумори на
плунковите жлезди. По неколку обиди во лабораторија, агенсот бил способен да
предизвика различни типови на тумор. Ова своjство било многу позабележително кога
биле инjектирани други животински видови. Полиома вирусите природно инфицираат
различни животни и птици. Кога преносот е вертикален, на пример од маjка на
потомтво, инфекциjата е доживотна, но не создава тумор. (Леукемиjата од коjа биле
заболени глувците од кои првично бил изолиран полиома вирус било докажано дека е
последица на истовремена инфекциjа со различен агенс, ретровирус).
Постоjат други папова вируси со онкоген потенциjал, но во однос на нивната
способност да предизвикаат болест каj луѓе тие не покажуваат сличност со HPV. Друга
важна разлика е нивната способност да растат и да идуцираат CPEs во култура на
клетки, особено на оние од ембрион од глушец.

Само два полиома вируси предизвикуваат сериозни болести каj луѓето, и ретко, во
серумот присутни се антитела кон нив.

- Вакуолирачки агенси
Во текот на 1950-ите, широката примена на бубрежни клетки од маjмун за изолациjа на
полио вируси и производство на вакцина откри голем броj вируси кои предизвикуваат
невидливи инфекции. Овие агенси ги нарекле “симиjан вируси” (SV). Еден од нив, коj
индуцирал вакуолирачки, или пенаст изглед во цитоплазмата бил наречен SV40. Овоj
агенс за коj било докажано дека е полиома вирус, како и другите видови од родот бил
онкоген, но овоj пат за ‘рчак. Изгледа, дека не предизвикува болест каj маjмуните од
кои е изолиран и наjвероjатно останал во рамки на академски интерес затоа што се
покажало дека е резистентен на формалин, коj се користел за инактивирање на
вакцината за полио коjа била широко применувана во тоа време. За жал, неколку
стотини дози биле издадени пред откривањето на SV40 и имало реална загриженост
дека некои од инокулираните деца ќе развиjат тумори во подоцнежниот живот. За
среќа, интензивни контроли не откриле никаков доказ за такви ефекти, но стравот коj
се создал при овоj случаj придонел за подобрување на тестирањето на биолошки
продукти со цел осигурување дека тие не содржат споредни вируси.
Како што било одредено со тестови за антитела, преваленцата на BK во општата
популациjа е висока. Како и дивите глувци, луѓето наjвероjатно се заразуваат со
полиома вируси рано во животот без да осетат некакви ефекти. Нормални луѓе не го
екскретираат BK вирусот освен ако имаат нарушен имунолошки систем или ако се
66
бремени, кога и во двата случаи е склон кон реактивациjа. Дури и кога ќе се
реактивира, очигледна болест се jавува ретко, освен каj мал броj на случаи на стеноза
на уретра каj реципиенти на бубрежен трансплантат и при акутен хеморагичен
уретритис или циститис. Изгледа BK вирусот не предизвикува ПМЛ.

Првичните инфекции се асимптоматски и ништо не се знае за начинот на влез.

Присуството на вирусот во уринарниот тракт укажува на тоа дека тоа е место каде
вирусот се притаjува по првичната инфекциjа, но настрана од ова, сосема малку се знае
за неговата патогеност. Во мозоците на пациенти со ПМЛ, има региони со
демиелинизациjа и во олигодендроглиjата може да се наjде базофилна содржина. Не
постои фактички доказ дека коj било предизвикува тумори каj човек.

- ЦИТОМЕГАЛОВИРУС И ХУМАН ХЕРПЕСВИРУС 6 И 7

- Цитомегаловирус
Самото име цитомегаловирус означува “голема вирусна клетка” и произлегува од
набабрените клетки кои содржат многу интрануклеарни инклузии кои ги
карактеризираат овие инфекции. На прв поглед цитомегаловирусните инфекции се
збунувачки бидејќи се разликуваат во поглед на различните возрасни групи кои ги
напаѓаат, начинот на заразување и клиничката слика. Добар начин кој е од помош за да
се запомнат е да се класифицираат според тоа која возрасна група ја напаѓаат како и да
се земе во предвид силната инфлуенца и типот на болеста кај кои се среќаваат.
Цитомегаловирусите можат да претставуваат проблем од најмалата возраст па се до
најстарата.
Цитомегаловирусот може да се пренесе од мајката на фетусот преку плацентата, и е
важна причина за неонатална смртност. Нормалните доенчиња можат да се здобијат со
инфекција преку колострумот или првото мајчино млеко; ако мајчините антитела не
се пренесуваат на фетусот и нема заштита. Овие инфекции се обично асимптоматски.
Малите деца лесно се инфицираат, повторно асимтоматски без карактеристики на
болест, со почетокот во градинка и на училиште, каде надворешната околина лесно
може да биде контаминирана со вирусот преку урината и саливата.
Следниот инфицирачки бран се случува во адолесценцијата и раната адултност, кога
инфекцијата се проширува преку бакнување и сексуален однос. Во оваа возраст,
цитомегаловирусите понекогаш предизвикуваат синдом сличен на оној кај
инфективната мононуклеоза која е предизвикана од Епштејн-Баровиот вирус, или
неккој друг херпес вирус. Цитомегаловирусот предизвикува фебрилна состојба со
спленомегалија, нарушена функција на црниот дроб понекогаш проследена со
жолтица, исто така и појава на абнормална количина на лимфоцити во крвта;
фарингитис и лимфаденопатија која што е карактеристична за инфекцијата со Епштејн-
Баровиот вирус која секако е отсутна. Слична ваква состојба понекогаш е проследена
со трансфузија на крв, но сепак ризично е додавањето на големи волумени.
Цитомегаловирусот е најден константно кај машките хомосексуалци кај кои и пред
дознавањето дека се ХИВ позитивни е можен причинител за СИДА.

67
Слика 37. Структура на CMV.
Инфицирање со вирусот преку трансплантација
Последната категорија не е поврзана со возраста. Изворот на инфекција може да биде:

 Егзоген пренесен од донор на ткиво или преку трансфузија на крв при било
каква операција, или
 Ендоген т.е. реактивација на постоечка инфекција на инфицираниот.
Двата типа на инфекција особено вториот се олеснети од придружуваните
имуносупресивните ефекти. Примарните инфекции се најопасни и можат да
резултираат со гломерулонефритис при реакција на трансплантиран бубрег или
цитомегаловирусна инфекција на белите дробови. Ова е интерстициелен
пнеумонитис придружен со оток и нагласена целуларна инфилтрација. Морталитетот
е околу 20 % за трансплантирана коскена срцевина но само 1 до 2 % при бубрежна
трансплантација. Реактивацијата е помалку сериозна од примарната инфекција и може
да резултира само како обична фибрилна настинка. Иако ретко и неочекувано, случаи
на цитомегаловирусен енцефалитис се забележани кај имунокомпетентни адултни
особи.
Патогенезата на херпес вирусните инфекции е опишувана како релативно јасна.
Цитомегаловирусните предизвикуваат потешки проблеми. Инфекцијата е стекната на
различни начини, а трае целиот живот. Како ова се случува сеуште не е јасно; можно е
да вклучува вистинска латенција, со интеграција на вирусниот геном кон оној на
леукоцитите, и хронична инфекција со продукција на инфективни вириони. Да се
пронајде цитомегаловирусна инклузија во бубрежна или плункова клетка кај луѓе без
клинички симптоми на болест е добар доказ за латентен механизам. Во текот на
животот постојат течности кои се секретираат, како што е плунката, урината,
цервикалната секреција, семеновата течност и првото мајчино млеко и во кои може да
има присуство на вируси и можност за трансмисија; крвта добиена преку трансфузија
исто така може да биде извор на инфекции. Кај многу луѓе инфекцијата е тивка, но при
овој тип на асимптоматска болест скоро секој орган може да биде оштетен. Како и кај
другите херпесвируси, реактивацијата е важна за патогенезата, а исто така
ситуацијата може да се искомплицира и со реинфекции од друг тип кои се исто така
возможни. Цитомегаловирусната инфекција е особено значајна за пациенти со СИДА
затоа што имаат веќе постоечки недостаток на CD4+ клетки.
68
 - Човечки херпесвируси тип 6 и 7
Компаративно последната идентификација на овие вирусија поддржува шпекулацијата
дека и покрај напреднувањето на дијагностиката во последниве неколку децении,
сеуште постојат техники кои чекаат да бидат осознаени.

Човечки херпес вирус тип 6

За прв пат беше изолиран во 1986 во леукоцити од крвта на 6 пациенти заболени од
лимфом или акутна лимфоцитна леукемија. Ова вклучува цитопатски ефекти со
инклузија на телца во човечките В лимфоцити и е морфолошки слично со другите
херпес вируси, но различни со по неколку биолошки карактеристки. Човечкиот херпес
вирус тип 6 во почеток беше поврзуван со СИДА, но подоцна се утврдило дека тој е
причинител на фебрилна болест кај деца, Exanthema subitum или рoсеола; во поглед
на динстинктивната основна структура на геномот и други карактеристики се покажува
на нов тип Roseolovirus , во субфамилијата Betaherpesvirinae. Постојат две групи, А и В
дефинирани според разликите во серолошките реакции и генскиот состав.
Двете имиња на болеста укажуваат на осип и потсетуваат на брзиот почеток. Овие
симптоми не се соодветни бидејќи осипот се појавува само кај приближно околу 30 %
од случаевите, што е причина за почеток на алармот за болест. Болеста обично е
проследена со фебрилност, со макуларни или макуло-папуларни структури, најмногу
на трупот. Цервикалните лимфни нодии коишто понекогаш се отечени и зголемени.
Конвулзиите не се појавуваат брзо по почетокот, и сугерираат на зафатеност на
централниот нервен систем чие што откривање има важна улога. Терапијата е
симптомматска. Кај нормални возрасни особи инфекција со човечки херпес вирус тип
6 може да предизвика заболување асоцирано со инфективната мононуклеоза. Кај особи
со намален имунитет болеста може да зафати повеќе органи вклучувајќи ја и коскената
срцевина. Вирусот е широко распространет во телесните течности вклучувајќи ја
крвта. Присуството на антитела кај доенчиња е двофазно: многу од нив се
серопозитивни при раѓање и имаат стекнато вроден имунитет. Повеќе од овие мајчини
антитела исчезнуваат во првите 6 месеци, а отпосле имунитетот на доенчето се
осамостојува и појачува како резултат од скриени инфекции, па затоа до втората
година скоро сите деца во развиените земји се повторно серопозитивни.
Човечки херпесвирус тип 7
Овој тип е изолиран од CD4+ T клетки од здрава особа. Исто како и човечкиот херпес
вирус тип 6 и овој е широко распространет и повеќето луѓе имаат антитела стекнати во
подоцното детство. Исто така може да предизвика болест асоцирана со инфективната
мононуклеоза, но резултатите од примарната инфекција не се толку јасни како кај онаа
која е предизвикана од човечкиот херпес вирус тип 6. Кај некои случаи брзиот егзем се
поврзува со човечкиот херпес вирус тип 7, а можно е асоцирање и со pityriasis rosea,
минлив осип кој исто така е забележан. Лабораториската дијагноза ги следи методите
употребувани за човечкиот херпес вирус тип 6.

7. СУБВИРАЛНИ ЧЕСТИЧКИ
Вирусот го дефинираме како генетски елемент кој ги пренасочува нормалните
клеточни процеси за своја репликација и има инфективна екстраклеточна форма.
Постојат неколку различни инфективни агенти кои наликуваат на вирусите, но нивните
карактеристики противречат на оваа дефиниција па затоа не се сметаат како вируси.
Дефектните вируси се јасно добиени од вируси, но станале зависни од други

69
комплетни вируси за снабдување со одредени генски продукти. За разлика од нив,
вироидите и прионите, две од најважните субвирални честички воопшто не се вируси и
се разликуваат фундаментално од вирусите. Двете честички ги прикажуваат
необичните начини на кои можат да се реплицираат генетските елементи и
неочекуваните начини на кои можат да ги изменат своите клетки- домаќини. Сепак,
прионите отскокнуваат помеѓу честичките кои ги разгледавме во ова поглавје бидејќи
инфективниот преносен агент не содржи нуклеинска киселина.

- Дефектни вируси
Некои вируси не можат самите да ја инфицираат клетката- домаќин и им се потребни
други вируси познати како помошни вируси за извршување на некои функции. Некои
од т.н. дефектни вируси само малку се потпираат на неизменети помошни вируси од
истиот тип за извршување на неопходни функции. Многу поинтересни се дефектните
вируси наречени сателитски вируси за кои не постои неизменета верзија од истиот
тип; овие дефектни вируси се потпираат на независни вируси како помошни. Познати
се многу дефектни вируси. На пример бактериофагот П4 за Escherichia coli може да се
реплицира, но неговиот геном не го кодира големиот капсиден протеин. Наместо тоа се
потпира на сличен фаг П2 како помошен за да произведе капсидни протеини за фаг
честичката. Сепак П4 не кодира надворешен структурен протеин кој учествува во
градбата на капсидната обвивка.
Сателитски вируси се пронајдени и во животни и во растенија. На пример адено-
поврзаниот вирус (AAV) е човечки сателитски вирус кој зависи од аденовирусот како
помошен. AAV и аденовирусот припаѓаатна две доста различни фамилии на вируси.
Со тоа AAV не е само дефектен мутиран аденовирус туку е неповрзан вирус кој ја
населува истата клетка- домаќин. Бидејќи предизвикува мала штета на домаќинот или
воопште не, AAV вирусот сега се користи како еукариотски вектор за клонирање во
генската терапија. Во овој систем AAV вирусот може да се користи како носител на
гени за замена до специфично ткиво на домаќинот без да предизвика болест.

- Вироиди
Вироиди се инфективни RNA- молекули кои се разликуваат од вирусите бидејќи
немаат капсид. Без разлика на тоа тие имаат прилично стабилна екстрацелуларна
форма која патува од една клетка- домаќин до друга. Вироидите се мали циркуларни
едноверижни RNA- молекули и се најмали познати патогени организми. Тие се со
големина помеѓу 246 и 399 нуклеотиди и покажуваат значително ниво на хомологност
во своите секвенци, сугерирајќи дека имаат заеднички еволутивни корени. Вироидите
предизвикуваат голем број на важни болести кај растенијата и можат да имаат
значително влијание врз земјоделието. Неколку добро проучени вироиди се coconut
cadang-cadang вироидот (246 нуклеотиди) citrus exorcitis вироид (375 нуклеотиди) и
potato spindle tuber вироид (359 нуклеотиди). Нема познати вироиди кои инфицираат
животни или прокариоти.

Слика 38. Приказ на вироид.

70
Овие многу мали кружни ssRNA молекули се едвај достојни за да се сметаат како
вистински вируси, па оттука и нивното име. Тие влијаат само на растенијата, и се
одговорни за некои комерцијално важни болести; но нивниот главен интерес лежи во
тоа како тие успеваат да се реплицираат со таков мал геном (приближно 300
нуклеотиди). Тие се премногу мали за да кодираат протеини и на тој начин мора да се
потпрат на клеточните ензими за репликација од домаќинот.

Структура и функција вироидот

Екстраклеточната форма на вироидот е гола RNA- молекула; нема никаков протеински
капсид. Иако вироидната RNA- молекула е едноверижен, ковалентно затворен круг,
има доста развиена секундарна структура па наликува на кратка двоверижна молекула
со затворени краеви. Ова очигледно го прави вироидот доволно стабилен за да опстои
надвор од клетката- домаќин. Бидејќи не содржи капсид, вироидот не користи
рецептор за да влезе во клетката- домаќин. Наместо тоа, вироидот влегува во
растителната клетка преку рана направена од инсект или некоја друга механичка
повреда. Штом ќе влезат внатре вироидите се движат од клетка во клетка преку
плазмодезмите кои се тенки нишки од цитоплазма кои ги поврзуваат растителните
клетки.
Уште поинтересно вироидната RNA- молекула не содржи протеин- кодирачки гени па
затоа вироидот е безмалку целосно зависен од домаќинот за својата репликација.
Вироидот се реплицира во јадрото на клетката- домаќин или во хлоропластот преку
една од растителните RNA полимерази. Резултатот од тоа е мултимерна RNA-
молекула која се состои од многу вироидни единици поврзани од крај до крај.
Вироидот има една функција во својата репликација : дел од самиот вироид има
рибозомска активност. Оваа рибозомска активност се користи за отцепување на
мултимерна RNA- молекула и ослободување на индивидуални вироиди.

Вироидни болести
Растенијата кои се инфицирани од вироиди може да бидат без симптоми или пак да
покажуваат симптоми кои се движат од благи до смртоносни во зависност од вироидот.
Механизмите со кои вироидите предизвикуваат болести кај растенијата остануваат
нејасни. Најтешки симптоми се поврзани со растот на растението, сугерирајќи дека
вироидите ги имитираат или на некој начин им сметаат на малите регулаторни RNA-
молекули, за ова има доста познати примери кај растенијата. Па затоа самите вироиди
можеби се добиени од регулаторните RNA- молекули кои еволуирале од молекули кои
извршуваат корисни функции во клетката во молекули кои предизвикуваат штетни
последици. Последните податоци сугерираат дека вироидите доведуваат до создавање
на siRNA како секундарен продукт за време на репликацијата. Предложено е дека овие
овие siRNA- молекули потоа може да делуваат преку RNA интерференца во блокирање
на патишта и потиснување на експресија на растителни гени кои покажуваат
хомологност со вироидната RNA. Сепак ова сеуште не е докажано.

71
Слика 39. Номеклатура на вироиди.

Example Members
Genus Pospiviroids: Genus Coleviroids:
PSTVd (potato spindle tuber) CbVd 1 (coleus blumei 1)

Genus Hostuviroids: Genus Avsunviroids:

HSVd (hop stunt) ASBVd (avocado sunblotch)

Genus Cocadviroids: Genus Pelamoviroids:

CCCVd (coconut cadang-cadang) PLMVd (peach latent mosaic)

Genus Apscaviroids: Pospiviroidae: Nuclear, CCR, no

ASSVd (apple scar skin) hammerhead self-cleavage
Avsunviroidae: Chloroplastic, no CCR,
hammerhead self-cleavage

Слика 40. Вироидни болести.

- Приони
Прионите ја преставуваат спротивната крајност од вироидите. Тие имаат посебна
екстраклеточна форма која се состои целосно од протеини. Прионската честичка не
содржи ниту DNA ниту RNA. Без разлика на тоа, таа е инфективна па прионите се
познати како причинители на болести кај животните како скарпите кај овците,
Бовинова спонгиоформна енцефалопатија (BSE или “mad cow disease”) кај добитокот
chronic wasting disease кај елените и Кuru и Кројцфелд- Јакобовата болест (CJD) кај
луѓето. Не се познати болести кај растенијата предизвикани од прионите иако се
72
најдени приони во квасецот. Заедно животинските прионски болести се познати како
трансмисивни спонгиоформни енцефалопатии (TSEs). Во 1997 година американскиот
научник Стенли Ф. Прусинер ја освои Нобеловата награда за физиологија и медицина
за својата пионерска работа со овие болести и прионските протеини.

Во 1996 преку следење на болести во Англија стана јасно дека прионот кој
предизвикува BSE кај добитокот исто така може да ги инфицира и луѓето што
резултира со нова варијанта на CJD наречена variant CJD (vCJD). Бидејќи
пренесувањето на оваа болест е преку консумација на заразени месни продукти, vCJD
брзо прерасна во светска здравствена грижа со огромен ефект врз сточарската
индустрија. Највеќе случаеви со BSE се појавија во Обединетото Кралство и во некои
други држави од Европската Унија (ЕУ) и беа поврзани со неправилно хранење на
животните со протеински суплементи кои содржат изрендани говеда и овци
(влучувајќи нервно ткиво) со кои се исхранувале незаразени животни. Од 1994 година
оваа пракса е забранета во сите ЕУ држави и случаевите со BSE драматично се
опаднати. Досега не се пронајдени TSE трансмисии преку други домашни животни
како свињи, кокошки или риби.

Форми на прион протеини

Бидејќи прионите немаат нуклеинска киселина, како е кодиран протеионот од кој се
составени? Клетката- домаќин содржи ген Prnp (“Прион Протеин”) кој ја кодира
нативната форма на прион протеинот познат како PrP C (Клеточен Прион Протеин) кој
најчесто се наоѓа во невроните на здрави животни особено во мозокот. Патогената
форма на прион протеинот е наречена PrP Sc (Прион Протеин Скарпи) бидејќи првата
откриена болест предизвикана од прион е скрапи кај овците. PrP Sc има идентична
амино киселинска секвенца како и PrPC за истите видови, но има различна
конформација. Прион протеините од различни видови на цицачи се доста слични, но
немаат идентична амино киселинска секвенца. Подложноста на инфекции зависи од
секвенцата на протеинот на начин кој е недоволно разбран. На пример PrP Sc од добиток
може да ги инфицира и луѓето иако со многу мала стапка. Сепак, не е познато
инфицирање на луѓе со PrPSc од овци. Нативните приони во најголема мера се состојат
од a- хеликси додека патогените приони имаат помалку a- хеликси, а поголем број на
региони со b- плочи. Ова предизвикува прион протеинот да ја изгуби нормалната
функција, да стане делумно отпорен на протеази и нерастворлив што води кон
агрегација во нервните клетки. Во оваа состојба се акумулираат прион протеините и
има појава на невролошки симптоми.

73
Слика 41. Создавање на прион протеини.
Прионски болести и Прионски инфективен циклус
Кога патогениот прион влегува во клетката- домаќин во која има експресија на
нативниот прион протеин тој промовира трансформирање на PrP C протеин во PrPSc. На
тој начин патогениот прион не ги пренасочува ензимите и гените на домаќинот како
што тоа го прават вирусите; наместо тоа тој се “реплицира” со трансформирање на
нативните прион протеини кои се веќе присутни во клетката- домаќин во патогени.
Како што се акумулираат патогени приони така тие формираат нерастворливи агрегати
во нервните клетки. Ова води кон појава на симптоми на болест кои се секогаш
невролошки и во најголемиот број случаи се појавуваат поради уништување на
мозокот или сличните нервни ткива.
Дали уништувањето на мозочното ткиво е директно поврзано со акумулацијата на
акумулирани PrPSc е сеуште неразјаснето. PrPSc во клетката функционира како
цитоплазматичен мембрански гликопротеин и се покажало дека прикачување на
патогените приони за мембраната е неопходно за појава на симптоми на болести.
Мутирани верзии на PrPSc к ои ја губат способноста за прикачување за
цитоплазматската мембрана на нервните клетки се уште може да агрерираат, но не
предизвикуваат болести.

74
Слика 42. Прионски инфективен циклус.

Табела12. Болести предизвикани од приони.

Прионските болести се јавуваат преку три различни механизми иако сите водат кон ист
резултат. Во инфективна прионска болест како што е опишано погоре PrPSc се
пренесува меѓу животни или луѓе. Во спорадична прионска болест има случајно
погрешно пакување на PrPC молекулата кај нормални, незаразени индивидуи. Оваа
промена е пропагирана како и за инфективната прионска болест и со тек на време се
акумулира PrPSc додека не се појават симптоми. Кај луѓето ова се случува кај 1 личност
на милион годишно. Во наследна прионска болест мутација во генот за прион дава
прион протеин кој се променува почесто во PrP Sc. Познати се неколку различни
мутации чии симптоми малку варираат.
Што ќе се случи доколку дојдовен PrPSc протеин не пронајде PrPC за да го промени ?
Одговорот е нема појава на болест. Ова можеби изненадува, но е логично со оглед на
механизмот на делување на прионот. Глувци кои се создадени со двете копии на
нарушен Prnp па затоа не продуцираат PrP C и се отпорни на инфекција со патогени
приони. Интересно е тоа што таквите глувци исто така живеат во рамките на нормален
животен век и не покажуваат некои очигледни абнормалности во однесувањето. Ова
го остава отворено збунувачкото прашањето за тоа каква улога има PrP C во мозочните
клетки.

Приони кај други живи организми

75
Дали прионите ги има само кај цицачите? Други рбетници вклучувајќи ги водоземците
и рибите содржат гени за кои е јасно дека се хомологни со Prnp генот кај цицачите и
кои се експресираат во нервното ткиво. Сепак протеините кодирани од овие гени
немаат погрешно спакувани патогени верзии па затоа, по дефиниција не се приони.

Интересно, протеините кои одговараат на дефиницијата за прионите од наследни само-

предизвикани промени во конформацијата на протеините се пронајдени кај одредени
габи иако тие не предизвикуваат појава на болести. Кај квасците на пример, [URE3]
прионот е фактор во транскрипција кој го регулира азотниот метаболизам. Нормалната,
растворлива верзија на овој протеин врши репресија на гените за употреба на
сиромашни извори на азот. Кога [URE3]прионот се акумулира тој формира
нерастворливи агрегати исто како и прион протеините кај цицачите. Сепак кај квасците
нема патоген ефект туку прекинува репресијата на гените за азотен метаболизам.

76