Fili 101
WIKANG PAMBANSA SA MATAAS NA
ANTAS NG EDUKASYON AT LAGPAS PA
Mga Posisyong Papel Hinggil sa Filipino
at Panitikan sa Kolehiyo
➔ Bahagi na ng kasaysayan ng
Pilipinas ang pagbabgong bihis ng
sistema ng edukasyon ng Pilipinas.
Ito ay naka-angkla sa ideya ng
international standards, labor
mobility, at ASEAN integration. Batid
ng mga nagpanukala ng nasabing
pagbabago ang kahingian na
sumabay sa tinatawag na
interantional standards dahil ang
Pilipinas ay kabilang sa iilan na
lamang na mga bansa na may
sampung taon lamang na basic
education at ang karagdagang
dalawang taon ay mabubukas ng
pinto sa mas maraming opurtunidad
para sa mga mag-aaral. Ang ideya
ng labor mobility ay alinsunod sa
pagtatangkang mas mapabilis ang
pagkakaroon ng trabaho ng mga
magaaral na magtatapos sa ilalim ng
ngayon ay umiiral na na sistema ng
edukasyong K to 12. Dahilan nito ay
mas magiging handa ang mga mag-
aaral na harapin ang pagiging
kabahagi ng lakas paggawa ng
bansa. Ang mga magtatapos ng
grade 12 ay maaring pumili sa
pagitan ng pagtrabaho o Constitution subjects sa kolehiyo at
pagpapatuloy sa kolehiyo
mataposang labindalawang taon sa
basic education. Ang ASEAN
integration naman ay kabahagi
upang maging tugma ang kalakaran
ng mga kasaping bansa ng
organisasyon. Ito ay para sa lalong
matibay na ugnayan at
pagtutulungan sa pagitan ng mga
miyembro.
➔ Bagaman maraming positibong
implikasyon ang K to 12, mayroon
din itong mga naging hamon. Tulad
na lamang ng tangkang pagaalis sa
mga asignaturang may kaugnayan
sa Panitikan at Filipino. Taong 2011
pa lamang nang magsimula ang
usap-usapan ukol dito. Dahil sa ilan
nga sa pokus nito ay mas
mapadulas ang pagkakaroon ng
trabaho dito at higit sa ibang bansa
at ang pagsunod sa yapak ng mga
mauunlad na bansa, nabigyang diin
ang pagpapaunlad ng kasanayan sa
pag gamit ng wikang Ingles sa K to
12. Ito ay tumataliwas sa mga nauna
nang mga hakbangin para sa
pagpapayabong ng wikang
pambansa, ang Filipino. Mula rito ay
umusbong na ang mga damdaming
handang ipahayag ang kanilang
pagtutol ang pasasawalang bahala
sa Filipino.
➔ Ayon sa nakalahad na kasaysayan
ng sa kanilang websayt, ang
Alyansa ng mga Tagapagtanggol ng
Wikang Filipino o Tanggol Wika ang
alyansang nangunguna sa
pakikibaka laban sa pagpaslang ng
Commission on Higher Education
(CHED) sa Filipino, Panitikan at
Philippine Government and
kapatid na organisasyon ng Alyansa
ng Mga Tagapagtanggol ng
Kasaysayan (Tanggol Kasaysayan)
na grupong nagtataguyod naman ng
pagkakaroon ng required at bukod
na asignaturang Philippine
History/Kasaysayan ng Pilipinas sa
hayskul. Nabuo ang Tanggol Wika
sa isang konsultatibong forum noong
 Hunyo 21, 2014 sa De La Salle
University-Manila (DLSU). Halos 500
delegado mula sa 40 paaralan,
kolehiyo, unibersidad,
organisasyong pangwika at
pangkultura ang lumahok sa
nasabing konsultatibong forum.
Kasama sa mga tagapagsalita sa
forum na iyon si Dr. Bienvenido
Lumbera, Pambansang Alagad ng
Sining. Ang forum na iyon ay
kulminasyon ng mga nauna pang
kolektibong inisyatiba mula pa
noong 2012. Noong 2015,
pinangunahan ng Tanggol Wika ang
pagsasampa ng kaso laban sa anti-
Filipinong CHED Memorandum
Order (CMO) No. 20, Series of 2013,
sa Korte Suprema. Agad na
naglabas ng Temporary Restraining
Order (TRO) ang Korte Suprema
para ipahinto ang pagpaslang sa
Filipino at Panitikan sa kolehiyo,
bunsod ng kasong isinampa ng
Tanggol Wika. Bagamat tuluyang
binawi ng Korte Suprema ang TRO
noong 2019, tuloy ang
pakikipaglaban ng Tanggol Wika sa
iba pang arena. Marami-rami pang
kolehiyo at unibersidad ang mayroon
pa ring Filipino at Panitikan, at
nakahain na sa Kongreso ang
House Bill 223 upang muling ibalik
ang Filipino at Panitikan bilang mga
mandatoring asignatura sa kolehiyo.
➔ Maraming tulad ng Tanggol Wika
ang nagpahayag ng ng kani-
kanilang saloobin sa pamamagitan
ng posisyong papel. Ang posisyong
papel ay isang pasulat na gawaing
akademiko kung saan inilalahad ang
paninidigan sa isang napapanahong
isyu na tumutukoy sa iba’t ibang
larangan tulad ng edukasyon,
politika, batas, at iba. Kadalasang
idinadaan sa pagsulat ng posisyong
papel ang paggaganyak, at
pagpapaunawa ng punto ng sumulat
tungkol isang paksa. Karaniwang
ginagamit ito ng mga organisasyon
at institusyon upang ipabatid sa
publiko ang kanilang paniniwala at
rekomendasyon bilang isang
pangkat.
➔ Agosto 2014 nang nagpayag ang
Departamento ng Filipino ng De La
Salle University ng kanilang saloobin
sa pamamagitan ng kanilang
posisyong papel na may pamagat na
“Pagtatanggol sa wikang Filipino,
tungkulin ng bawat Lasalyano.”
Nakapaloob sa posisyong papel na
ito na “ang pagkakaroon ng
asignaturang Filipino ay nakapag
aambag sa pagiging mabisa ng
community engagement ng ating
pamantasan sapagkat ang wikang
Filipino ang wika ng mga
ordinaryong mamamayan sa mga
komunidad na ating pinaglilingkuran.
Ang pagpapalakas sa ugnayan ng
ating pamantasan at ng mga
ordinaryong mamayan ay alinsunod
sa bokasyon ni San Juan Bautista
De La Salle na nagsikhay sa
paggamit ng wika ng mga
ordinaryong mamamayan sa
edukasyon. Dapat bigyang diin ang
Filipinisasyon ng mga pananaliksik
ng ibat ibang departamento at
kolehiyo sa pamantasan ay
makatutulong din ng malaki sa
pagtitiyak na ang ating mga
pananaliksik ay higit na magiging
kapaki pakinabang sa ating mga
kababayan. Sa pamamagitan ng
assignaturang Filipino sa DLSU,
inaasahang may sapat na katatasan
 sa wikang pambansa ang sinumang ➔ Ang posisyong papel naman na may
gradweyt ng pamantasang ito sa pamagat na “Ang Paninindigan ng
pakikipagtalastasan sa ibat ibang Kagawaran ng Filipino ng
pangangailangan o kontekstong Panantasang Ateneo de Manila sa
pang komunikasyon png akademiko Suliraning Pangwikang Umuuugat
man o pang kultura, tulad ng sa CHED Memorandum Order No.
nililinang sa ibang pamantasan.” 20Series of 2013” ay mula sa
Ang adbokasiyang itoy pagsasalba panulat ng mga guro ng Ateneo De
sa kolektibong identidad, sa salamin Manila University. Nakapaloob dito
ng ating kultura, sa daluyan ng na “hindi lamang midyum ng
diskurong pambansa, at pagtuturo ang Filipino isa itong
pagtataguyod ng nasyonalistang displina. Lumilikha ito ng sariling
edukasyon na huhubog ng mga larangan ng karunungan na
estudyanteng magiging mga kapaki nagtatampok sa pagka Filipino sa
pakinabang na mamamayaan ng anumang usapin sa loob at labas ng
ating bansa.” akademya. Dapat patuloy itong ituro
➔ Mababatid sa posisyong papel na sa antas ng tersiyaryo at gradwado
ang responsibilidad ng paaralan na bilang integral na bahagi ng
hubugin ang pagkakakilanlan ng anumang edukasyong
bawat indibidwal. Isa sa mga propesyonal… ang banta na alisin
inaasahan ay ang mapanatili ang ang Filipino sa akademikong
ugnayan ng paaralan at ng konteksto ay magdudulot ng ibayong
komunidad lalo at higit yaong mga pagsasalaylayan o marhinalisasyon
nabibilang sa lalylayan. Higit kanino ng mga wika at kulturang
man ay sila ang mas panrehiyon. Kakabit ng pagaaral ng
nangangailangang marinig at Filipino bilang disiplina ang
mabigyang atensyon. Sa pagtatanghal at paglingap ng mga
pamamagitan ng wikang Filipino ay wika at kultura ng bayan. Hindi
magiging mabisa ang dapat mawala ang wikang
pagpapahayag ng mga saloobin at panrehiyon sa diskurso. At lalong
pangangailangan ng mga hindi dapat pagsabungin ang mga
mamamayan. Ito ang nagbibigay wika. Sa halip, dapat maging
boses sa mg ordinaryong tao at mapagmatyag laban sa mga tao at
kung mawawala ito ay tuluyan nang institusyong ginagamit ang
hindi malilinang ang ugat na sanay kasalukuyang isyung pangwika
magdudugtong sa malayong agwat upang itanggi ang sarili at kanilang
ng karaniwan at mga edukadong mga interes.
tao. Mas magiging malabo na na ➔ Bilang mga Pilipino tungkulin nating
maging pantay ang mga mamayan pagyabungin ang bawat butil ng
mula sa iba’t ibang estado sa buhay ating pagkakakilanlan. Kaakibat ito
at manantiling pinid ang mga labi ng ating pagiging malaya at ng lahat
kung dayuhang wika ang kailangan ng sakripisyo ng ating mga ninuno.
upang makapagpahayag ng Kaya naman ang tahasang
saloobin at pangangailangan. pagtatanggal sa asignaturang
 Filipino at Panitikan sa kurikulum ay
isang paraan ng pagkitil sa ating
identidad at pagsasawalang bahala
ng lahat ng buhay na binuwis para
makamit ito. Malinaw sa posisyong
papel ng Ateneo de Manila ang
pangangailangang mapagtibay ang
Filipino bilang isang disiplina nang
sa gayon ay mapataas din ang
kalagayan ng mga pangrehiyong
wika. Ang pagyakap sa ibang wika
habang pinababayaan at iniisang
tabi ang sariling wika ay nagtutulak
sa atin palayo sa sariling bayan at
nagpipiring sa atin sa mga totoong
intensyon ng nagpapalawig nito.
➔ Isa rin sa mga pamantasang
nagpahayag ng tinig ukol sa isyung
pagtatanggal ng Filipino at Panitikan
ang Unibersidsad ng Pilipinas,
Diliman Departamento ng Filipino at
Panitikan sa ilalim ng Kolehiyo ng
Arte at Literatura. Anila ang Filipino
ay wika na “susi ng kaalamang
bayan”. Buo rin ang kanilang
paninindigang “nasa wika ang
pagtatanyag ng kaalamang lokal –
mga kaalamang patuloy na hinubog
at humuhubog sa bayan. Sariling
wika rin ang pinakamabisang
daluyan para mapalaganap ang
dunong bayan at kaalamang
pinanday sa akademya. Layunin
dapat ng edukasyon ang humubog
ng mga magaaral na tutuklas ng
dunong bayan at napakikinabangan
ng bayan. Gawain ng mga guro sa
Filipino sa antas tersarya ang
sanayin ang mga mag aaral na
gamitin ang wikang Filipino upang
gawing kapaki pakinabang ang napili
nilang disiplina sa oang araw araw
na buhay ng mga mamamayan.
Ganito ang karanasan ng mga
magaaral sa UP Manila sa
pagbibigay nila ng serbisyong
pangkalusugan sa mamamayan.
Kailangan nilang matutong
magpaliwanag at makipagtalastasan
sa wikang Filipino upang
mapakinabangan ng mamamayan
ang kanilang kaalaman.”
➔ Ang pinakamainam na porma na
pagkatuto ay ang pagpapatuto din
sa iba. Ang pagbibigay serbisyo sa
kapwa gamit ang kaalamang
natutunan ay higit pa sa salaping
maaring matanggap ng isang
propesyunal. Kaya gaano man
kahusay ang magiging produkto ng
bagong kurikulum kung hindi naman
ito magagamit sa pagtulong sa
kapwa ay hindi din makapagbibigay
ng pagunlad. Binibigyang diin sa
posisyong papel ng UP Diliman na
dapat kaagapay ng
intelektwalisasyon ay ang pag gamit
nito sa makataong paraan. Hindi
dapat natatapos ang paglago sa
pagkakamit ng degri kundi sa
pagbabalik nito sa iba sa
pamamagitan ng serbisyo at ang
mainam na serbisyo ay nagsisimula
sa pagkakaunawaan. Wala nang
hihigit pa sa unawaang dulot ng
parehas na wika.
➔ Taong 2014 naman noong inilathala
ang “Paninindigan ng Kagawaran ng
Filipinolohiya ng Politeknikong
Universidad ng Pilipinas (PUP),
Samahan ng mga Dalubguro at
Filipino (SADAFIL), Samahan ng
mga Batang Edukador ng Wikang
Filipino at mga Sining ng Plipinas,
PUP Ugnayan ng Talino at
Kagalingan”. Dito ay ipinahayag ng
Polytechnic University of the
Philippines, Manila na ang “umiiral
 sa realidad sa Pilipinas na ang
Filipino ay wikang panlahat.
Nandyan ito, umiiral at ginagamit sa
araw araw na pakikipag talastasan
ng mga Filipino. Mga Pilipino ang
kusang tumanggap nito bilang
wikang pambansa at naging katangi
tangi ang tatag nito dahil ito ang
identidad ng lipunang Pilipino.
Mahalaga ang pagpapaunlad nito sa
bawat Pilipino kaya kung ihihiwalay
sa mga mag aaral ng kolehiyo sa
Pilipinas ang patuloy na pag aaral
ng wikang Filipino, tinanggal narin
natin ang identidad natin bilang
Pilipino. Dahil kung ano ang wika mo
yun ang identidad mo.”
➔ Kalakip ng pagka Pilipino ang
wikang Filipino at ang paglinang nito
ay paglinang din ng sariling
identidad. Ito ay nagbibigay diin sa
lalong pangangailangan ng mga
mamayan lalo’t higit ng mga mag-
aaral na linangin ang kani-kanilang
identidad. Malinanw ang pahayag sa
posisyong papel na ang
pagtatanggal ng pag-aaral ng
Filipino sa kolehiyo ay pagtatanggal
din ng pagkakakilanlan ng mga
Pilipino. Ang pag-aaral ng wika at
panitikan sa kolehiyo ay higit na
mainam na panahon para mas
mapalalim ang pagmamahal sa
sariling identidad at mapataas ang
antas kasabay ang paglinang din ng
kani-kaniyang propesyon at
larangan. Upang kasabay ng mga
lumalagong Pilipino ay ang
pagyabong din ng wikang Filipino.
➔ Ayon naman sa Philippine Normal
University ang “isang moog na
sandigan ang wikang Filipino upang
isalin ang hindi magmamaliw na
karunugan na pakikinabanagan ng
mga mamamayan para sa
pambansang kapakanan. Ang
paaralan bilang institusyong
panlipunan ay mahalagan domeyn
na humuhubog sa kaalaman at
kasayan ng bawat mamamayan ng
bansa. Kaakibat sa proseso ng
pagtuturo at pagkatuto ang wikang
Filipino upang lubos na maunawaan
at mailapat sa paaralan ng buhay
ang mga araling hindi lamang
natatapos sa apat na sulok ng silid
aralan.”
➔ Ang paaralan ang nagiging
kanugnog ng tahanan kung saan
lalong pinapanday ang pagkatao ng
bawat indibidwal. Ito ang siyang
nagbibigay katuturan sa mga
karaniwang karanasan at
nagpapaliwanag ng mga bagay sa
mas malalim na perspektibo.
Binigyang pansin sa posisyong
papel ang malaking gampanin ng
paaralan sa pagbuo ng tulay na
magdudgutong sa kung ano man
ang mga napagaralan sa silid ay
syang magamit at madala sa
paglabas dito. Ito ang nagpapaigting
ng pagnanais na malinang sa
paaralan ang sariling wika at
panitikan at nang sa gayon ay
masiguradong bahagi ng paglago ng
mga mag-aaral ang midyum na batid
ng bawat Pilipino. Ito ay magbibigay
daan din sa kapakinapakinabang na
talastasan at talaban ng ideya.
➔ Samakatuwid, ang bawat posisyong
papel na nailathala sa paksang ito
ay naging malaking bahaging sa
pagkakaroon sa kasalukuyan ng
mga asignaturang umiinog sa
Filipino at Panitikan. Ang hakbang at
inisyatiba na isinaalang-alang ng
mga organisyon at pamantasan ay
 nagbigay ng magandang bunga sa
kalagayang pang-edukasyon ng
susunod na henerasyon. Patuloy na
magiging mapanghamon ang
pagyakap sa globalisasyon at nawa
kaalisabay nito ay mas humigpit ang
pagyakap sa sariling
pagkakakilanlan at identidad. Sa
kabila ng pagbabago sa
napakaraming aspekto ay manatili
sana ang pagmamahal sa Filipino at
Panatikan. Inaasahang dadami ang
mga propesyonal na magmamahal
at magpapaunlad sa sariling wika
matapos ang pagtatalakay sa mga
posisyong papel na ito upang
maibalik ang Filipino at Panitikan sa
kolehiyo.
Filipino Bilang Wika ng Komunikasyon
sa Kolehiyo at mas Mataas na Antas
➔ Maaalaala na ang pagpapayabong
ng Filipino ay hindi lamang dala ng
mga umpukan bagkos ito ay
nagmula sa mas malalim na
pundasyon tulad ng nasasaad sa
ikalawang talata ng Artikulo XIV,
Seksiyon 6 ng kasalukuyang
saligang-batas na “Subject to the
provisions of law and as the
Congress may deem appropriate,
the Government shall take steps to
initiate and sustain the use of
Filipino as a medium of official
communication and as language of
instruction in the educational
system.” Malinaw sa probisyong ito
ang responsibilidad ng gobyerno na
itaguyod ang pagbuo ng mga
hakbnagin upang patuloy na
magamit ang wika sa mas malalim
pamamaraan sa pamayanan man o
paaralan. Ang mga inisiyatibang
nagpapalawak ng saklaw ng gamit
sa Filipino bilang wikang panturo at
wika ng komunikasyon ay
inaasahang magmumula sa
pamahalaan ayon sa Saligang
Batas. Kaya naman ang mga
nagdaang pagtatangka na alisin ang
Filipino at Panitikan ay tunay na
nagsindi sa mga damdaming
makabansa ng mga Pilipino.
➔ Hindi lamang dito limitado ang mga
opisyal na dokumento na
sumusuporta sa paggamit ng Filipino
sa mas interaktibo at malalim na
paraan. Ang dating Pangulong
Corazon C. Aquino ay nagbigay diin
din sa probisyong ito sa
pamamagitan ng Executive Order
No. 335 na “Nag-aatas sa Lahat ng
mga
Kagawaran/Kawanihan/Opisina/Instr
umentaliti ng Pamahalaan na
Magsagawa ng mga Hakbang na
Kailangan para sa Layuning
Magamit ang Filipino sa Opisyal na
mga Transaksiyon, Komunikasyon,
at Korespondensiya.”
➔ Ayon kay Lumbera et al. (2007) ang
Filipino ang wikang gingamit sa
paglinang at pagpapalaganap ng
isang edukasyong na nagtataguyod
ng kapakanan ng bansa,
nagpapayaman ng diwang
mapagtanong at mapanlikha at
umuugat sa buhay at pakikibaka ng
nakararami. Mula dito ay mababatid
na ang ugat ng sinasabing wika na
likas sa ating mga Pilipino ay
Filipino. Kaya ito ay nararapat
lamang gamitin sa ano mang
aspekto ng komunikasyon at
pagkatuto.
➔ Agosto 10, 2014 noong inilathala ni
G. David Michael M. San Juan ang
kanyang artikulong 12 Reasons to
 Save the National Language.
Tamang tama ang pagkakagawa ng
atikulong ito dahil sa Buwan ng Wika
kung kailan binibigayang pugay at
tuon ang wikang pambansa at isa ay
sa panahong ito kainitan ang
pagpakikipaglaban sa pagbabalik ng
asignaturang Filipino at Panitikan sa
kurikulum ng kolehiyo. Sa artikulong
ito ay inisa isa niya ang
labindalawang dahilan kung bakit
ang Filipino ay kailangan gamiting
wikang panturo at dapat mapabilang
sa kurikulum sa kolehiyo.
➔ Ang unang dahilan na kaniyang
binigay ay ang nasasaad sa Artikulo
XIV Seksyon 6 ng kontistusyon ng
bansa. Aniya ay nakaririmarin ang
mga ahensya ng gobyerno na
gumgamit ng Ingles bilang opisyal
na wika ng komunikasyon at
gayundin ay ang mga institusyong
tila sumasalungat sa pagsusulong
ng Filipinisasyon. Sunod niyang
binigyang diin ay ideya ng
epektibong gamit ng Filipino bilang
wikang panturo kung ito ay ituturo rin
bilang isang sabjek o disiplina. Isa
rin ay ang globalisasyon at ASEAN
integration, kung saan inaasahan
ang pagpapatibay ng sariling wika,
panitikan, at kultura upang may
maibahagi tayo sa pandaigdigan at
pangrehiyong na palitan sa
panlipunan at pangkalingang
unawaan. Ito ay isa ring paraan ng
paglinang ng napag-aralan at
napagtalakayan sa hayskul tulad ng
kung paano nililinang ang ibang
disiplina sa hayskul at kolehiyo.
Bukod pa rito, ang Filipino at
Panitikan ay parehas sa College
Readiness Standard sa CHED’s
Resolution No. 298-2011. Ang
resulta ng National Achievement
Test sa Filipino ng sa hayskul ay
mababa pa rin sa itinalagang lebel
ng masteri ng Kagawaran ng
Edukasyon at dahil dito ay lalong na
ngangailangan ng Filipino sa
kolehiyo upang mapunang ang
kulang pang natutuhan ng mga mag-
aaral sa hayskul.
➔ Batid din ng lahat na hindi kaya
senior hayskul masakop lahat ng
content at performance standards na
kasalukuyan ng itinuturo sa kolehiyo.
Filipino ang wikang pambansa at
sinasalita ng nasa 99% ng
populasyon. Ito ang kaluluwa ng
bansa. Ito ay nagbubuklod sa mga
mamayan tulad kung paano tayo
binubuklod ng mga awit, tula, at iba
pang panitikan na nakalimbag sa
Filipino. Kaya naman ang pagalis
nito ay pagalis din sa ating sarili.
Kaugnay naman ng mga bansang
nagpapatupad din ng K to 12 tulad
ng Estados Unidos, Malaysia, at
Indonesia, ang kanilang wikang
pambansa at panitikan ay mandatori
na core courses sa kolehiyo.
Dinagdag pa niya na maraming
panukalas na isinumete sa CHED
upang gamitin sa Filipino sa
multi/interdidiplinari na
pamamaraan. Ipinahayag din ni G.
San Juan na matagal nang
namamayagpag ang Ingles sa
kurikulum ng kolehiyo mula noon
1906 samantalang ang Filipino ay
nito lamang 1996, at panahon na
upang maremedyohan ang
nagdaang panahon ng
makasaysayang kaapihan. Higit sa
lahat ang Filipino ay isang
pandaigdigang wika na itinuturo at
pinagaaralan sa mahigit walumpong
 institusyon at unibersidad sa ibang
bansa. Ang pag-aalis nito sa
kurikulum ng sariling bansa kung
saan ito ay nag-ugat ay tiyak na
makaaapekto sa negatibong paraan
sa katayuan ng Filipino bilang
pandaigdigang wika.
➔ Nakalathala sa akda ni G. Virgilio S.
Almario (2014) na napakarami pang
dapat gawin upang ganap na
magtagumpay ang wikang Filipino.
Aniya hindi sapat ang pagdedeklara
ng Buwan ng Wikang Pambansa
tuwing Agosto bilang tugon sa
Proklamasyon Blg. 1041 ng
Pangulong Fidel V. Ramos noong
Hulyo 5, 1997. Dagadag pa niyang
na ang wikang Filipino ay totoong
mabubuhay at yayaman sa
pamamagitan ng patuloy na
paggamit araw-araw ng mga
mamayan. Bagaman kung tutuusin,
hindi sapat kahit ang panyayaring
siyento posiyento na ang mga
mamayang Pilipino ay
nakapagsasalita at nakuunaw sa
wikang Filipino.
➔ Kasama rin sa akdang ito
Pambansang Alagad ng Sining ang
pag-aasam na sa darating na
panahon, sinumang nais mag-aral
pa ay maaaring magbasa sa isang
aklatang tigib sa nga aklat sa mga
aklat at sangunian na nakalimbag sa
Filipino. Ang lahat ng balikbayan at
bisita ay sinasalubong sa airport ng
mga karatula sa wikang Filipino ang
banyagang nais magtagal sa
Pilipinas. May tatak at paliwanag sa
Filipino ang mga ibinebentang de-
lata at nakapaketeng produkto.
Idinadaos ang mga kumperensiya sa
wikang Filipino, at kung kailangan,
may mga tagasalin sa Ingles at
ibang wikang global. Nagtutulong-
tulong ang mga eksperto at guro sa
mga wikang katutubo sa Wikang
Pambansa. Nagsasalita sa Filipino
ang mga mambabatas kahit hindi
sila nkaharap sa telebisyon para
maintindihan ng bayan. At hindi nag-
iisa ang Pangulong Benigno C.
Aquino III sa pagtatalumpati sa
wikang Filipino. Tunay nga na kapag
nangyari ang mga bagay na ito ay
maikukunsidera na ang paggamit sa
Filipino bilang wika ng
komunikasyon ay nasa mataas na
antas na o higit pa.
➔ Nitong Setyembre 10, 2011 ay may
isang akda ang gumising sa mga
damdaming makabayan ng mga
Pilipino. Ito ay ang Language,
Learning, Identity, Privilege ni James
Soriano na nalathala sa Manila
Bulletin. Ito ay isang akdang
nagpapahayag kung paanong si
James Soriano ay lumaking sanay
sa paggamit ng wikang Ingles at
kung paanong siya ay nahihirapan
sa paggamit ng Filipino. Ang
pagkainis ng marami ay nagugat sa
kanyang pahayag na saka lamang
nya gingamit ang Filipino kapag
kausap ang kanyang kamag-anak sa
probinsya, pagbumili sa tindahan, sa
mga interaksyon sa lansanggan, o
tuwing mag-uutos sa kanilang
kasambahay. Maraming umalma sa
pahayag na ito at nagbunsod sa
ideyang minamaliit ni Soriano ang
sariling wika. Samo’t saring batikos
ang tinanggap ni Soriano mula sa
mga makawikang organisasyon at
samahan at maging sa mga
ordinaryong tao.
➔ Bagaman sa ganitong paraan
nagsimula ang pahayag ni Soriano
 ay binigyang diin naman niya sa
mga sumunod na bahagi na nakita
niya ang ganda at angking
uniqueness ng wika pagtungtong
niya ng kolehiyo. Isa sa mga binigay
niyang patunay dito ay ang
katotohanang maraming ideya sa
Filipino ang mahirap o minsan nga
ay imposible pang isalin sa ibang
wika. Meron ding ilang mga
sumuporta sa kanya dahil sa
pagkambiyo niyang ito. Nilinaw
niyang dapat daw sisihin ang
kanyang edukasyon sa kanyang
pananaw at pagtingin sa Filipino
bilang wika.
➔ Ang artikulog ito, sa kabila ng
negatibong mga pahayag, ay
bumuhay ng damdaming
makaPilipino ng mga mamayan at
gayundin ang kanilang pagmamahal
sa wika. Ito ay nagbibigay patunay
na sampung taon man ang
nakalipas, ang pagtuturo pa rin sa
kolehiyo ng Filipino ang maaaring
maging susi upang buksan ang puso
at isipan ng mga mamamayang
hilaw ang pagtangkilik sa sariling
wika.
YUNIT II PAGPOPROSESO NG
IMPORMASYON PARA SA
KOMUNIKASYON
Ang Pananaliksik at ang Komunikasyon
sa Ating Buhay
➔ Sa anumang sitwasyong pang
komunikasyon, ginagamit sa
pakikipag ugnayan, pakikisalamuha
at pakikipag talastasan sa kapuwa
ang mga kaalamang natutuhan natin
mula sa pagoobserba at pagsusuri
ng lipunan. Ang mga nabatid at
napaglimian nating kaalaman mula
sa karanasang panlipunan ang
pumapanday sa ating karunungan
na siyang gumagabay sa ating
maliliit at maalaking desisyon at
hakbang sa buhay. Ang
pangunahing salik ng kaalaman, na
ibinabahagi din natin sa kapuwa ay
ang mga impormasyong nasasagap
natin mula sa tao, sa ating
kapaligiran, at midya. Sa makatuwid,
lubhang mahalaga na pagyamanin
ang ating kakayahan na
magproseso ng impormasyon – ang
bawat butil ng impormasyon na alam
natin at anumang kaugnayan ng
mga butil na ito sa isa’t isa – dahil ito
ang malaking bahagi ng kaalaman.
Ang ating kapasidad sa paggawa at
pagsasabuhay ng desisyon, aksiyon,
at komunikasyon ay nakasalalay sa
nabuo nating kaalam at napanday
nating karunungan.
➔ Maraming pamamaraan kung paano
tayo nagkakakalap ng kaalaman.
Ang bawat pangyayari sa araw –
araw mula sa umaga pag gising
hanggang sa gabi bago matulog na
bumubuo sa paraan kung paano
tayo nagkakaroon ng kaalaman. Ang
bawat karanasan mula sa
pinakamaliliit hanggang sa
pinakamalalaki ay nagiging paraan
din kung paano tayo natututo.
Kadalasan ang pinakamalalim na
kaalaman ay nakukuha natin mula
pinakakumplikado nating mga
karanasan. Kasabay ng mga
pangaraw – araw na pangyayari ang
pagusbong ng mga perspektibo na
maaari nating magamit sa pagtingin
sa mga problema o isyung
kinahaharap natin lalo at higit sa
mga panghamong panahon. Ito rin
ang ngmumulat sa atin sa mas
 magmaging mahusay sa mas kinakilangan na maging
pagdedesisyon at pagaksyon sa matalino sa paggamit ng iba’t ibang
mga bagay bagay. midya ang mga mamamayan. Ang
➔ Sabi nga, ang kaalaman ay pagiging mapanuri ay isa na dapat
kapangyarihan at may sa mga kasanayang kasama sa
kapangyarihang panlipunan. Sa inaaral at isinasabuhay ninoman. Ito
harapang pakikipag-usap sa kapuwa ay upang hindi madala ng mga
o sa pagpapahayag gamit ang mapanlinlang na tao at
midya, malakas ang bias at talab ng impormasyong maaaring makasama
mga ibinabahaging kaalam batay sa o dili kaya’y makapagdulot ng
malalim at malawak na pag susuri at panganib sa sino mang magkakamit
pagtatahi ng impormasyon. Ang nito. Ang kapangyarihang dulot ng
makatotohanan at katiwa tiwalang komunikasyon ay magiging mas
kaalaman ay makakatulong sa pag epektibo sa tamang paggamit nito.
igpaw sa kamangmangan at ➔ Kagaya ng napag-aralan na sa
kahirapan. Gayundin ito ay isa sa hayskul bahagi ng mataas n antas
mga malakas ba panlaban sa ng literasing pang media ang
panlilinlang, pangaapi, at pang matalas na sensibilidad sa
aabuso lalo pang ang mali at pagsagap ng mga impormasyon
binaluktot na impormasyon ay mula sa ibat-ibang midya sa ating
ginagamit sa kasamaan ng mga lipunan. Walang anumang midya at
ganid at sira sa lipunan. Sa teksto ng media sa values free. Ang
kasalukuyang panahon kung kailan klase ng midya ang wika at
laganap ang kultura ng pang naratibong itinampok dito, ang
madlang midya at virtual na estruktura at daloy ng kwento, ang
komunikasyon, mas madali ng mga tunog at imahen na ginawang
magpakalat ng tinatawag na representasyon ng realidad at iba
disinformation sa paraang ng pang aspekto ng mediasyon ay hindi
fakenews sa mga midya gingamit sa neutral—bagkus may, sinasalamin
information and communication at kinakatawan itong mga diskurso,
technology (ICT). Sa kabila nito ideolhiya, at kapangyarihanhgg
lalong pinaiigting ang sosyal , kultural, at ekonomik.
pagmagmamatyag sa mga Nakapaloob dito ang
impormasyong nagmumula rito pagpapahalaga, interes, at adyenda
upang makabubuo tayo ng ng mgfa prodyuser.
makabuluhan at makatuturang ➔ Ang ano mang napapanood,
kaalaman na magagamit sa naririnig, at maging nababasa natin
pagpapaunlad ngating buhay at sa tradisyonal o modernong midya
lipunang Pilipino. man ay may kani-kaniyang layunin
➔ Sa pagiging aksesibol ng mga na bunsod ng tao o organisasyong
impormasyon dulot ng teknolohiya nasa likod nito. Sa kasalukuyan,
ay nagiging aksesibol na rin para sa hindi na maaaring iilang pandama
mga masasamang loob ang ang ating gingamit sa paghalaw ng
panlalamang sa kapwa at dahil dito meesahe mula sa mga
 nasasaksihan natin. Lalong
nangangailngan na na
magkaagapay ang ating mga
pandama at ang ating matalas na
isip sa pagbibigay katuturan sa mga
midyang abeylabol. Ito ay para
makasiguradong lubos at tama ang
mga impormasyong makakarating
sa atin at ang maibabahagi natin sa
iba. Kailngan na nating tanggapin na
binubuo ng tinatawag na binary
opposition ang mundo sa
kadahilanang walang neutral at ang
mga bagay ay nasa pagitan lamang
ng positibo at negatibo, masama o
mabuti, sang-ayon o hindi.
➔ Ayon sa website na MindTools may
anim na paraan upang malaman ang
fake news. Ang fake news ay
tumutukoy sa mga sadyang hindi
totoo, o mga kwento na naglalaman
ng ilang katotohanan ngunit hindi
ganap na tumpak, sa pamamagitan
ng aksidente o disenyo. Sinasbi rin
ng ilang tao na ang mga totoong
kwento ay “fake news", dahil lamang
sa hindi sila sangayon sa kanila.
Maaari itong humantong sa
mapanganib na pagwawalang
bahala na mahahalagang payo. Ang
mga fake news ay maaaring
magkaroon ng negatibong epekto sa
pag-uugali sa lugar ng trabaho.
Halimbawa, sa pamamagitan ng
pagsira sa kultura ng pag-aaral, at
naging sanhi ng pagkalat ng tsismis
at kawalan ng katiyakan. Kaya
mahalaga na malaman kung paano
ihiwalay ang tunay mula sa mga
pekeng impormasyon. May ilang
hakbang upang malaman kung ang
impormasyon ay lehitimo o hindi.
Una ay ang pagbuo ng kritikal na
pagtingin sa mga impormasyon.
Kailngan din na maging mapanuri sa
pinamulan ng impormasyon.
Mahalaga rin na kilalanin kung sino
ang pinagmulan ng impormasyon at
suriin ang mga katibayan. Huwag
magpadala sa tinatawag na “face
value” ng mga impormasyon. Hiindi
kasiguraduhan ang magandang
presenstasyon ng tama at lehitimong
batis ng impormasyon. Higit sa lahat
suriin kung “tunog tama” ba ang
pahayag o impormasyon.
➔ Bahagi pa rin ng pang-araw-araw na
pamumuhay ang pakikinig ng awitin,
panonood ng mga palabas, o ang
pag-alam ng mga makabagong
kaganapan. Ang lahat ng ito ay sa
maaring magawa gamit ang
telebisyon, radyo, o kaya ay
kompyuter. Mass Media o
pangmadlang midya ang ginagamit
ng karamihan na mapagkukunang
ng impormasyon at balita. Ito ay
nangangahulugang teknolohiya na
inilaan upang maabot ang ng
impormasyon ang madla. Ito ay
pangunahing paraan ng
komunikasyon na gingamit upang
maabot ang karamihan sa
pangkalahatang publiko. Ang
pinaka-karaniwang pangmadlang
midya ay pahayagan, magasin,
radyo, telebisyon, at Internet. Ang
pangkalahatang publiko ay
karaniwang umaasa sa
pangmadlang midya upang
magbigay ng impormasyon tungkol
sa mga isyung pampulitika, lipunan,
libangan, at balita sa kulturang
popular.
➔ Ayon kina Maxwell McComb at
Donald Shaw sa aklat nina San Juan
et al (2018), ang pangmadlang
midya ang nagtatakda kung ano ang
 pag uusapan ng publiko kung si
George Gerbner, ang midya, lalo na
ang telebisyon, ang tagapagsalsay
ng lipunan na lumilinang sa kaisipan
ng mga madalas manood na ang
mudoy magulo at nakakatakot kung
si Marshall McLuhan, binabago ng
midya ang simbolikong kapaligiran
ng mga tao at naiimpluwensiyahn
nito ang kanilang pananaw,
karanasan, ugali, at kilos kung kaya’t
masasabng “ang midyum ay ang
mensahe”; at kung si Stuart Hall ang
midya ang nagpapanatili sa
ideolohiya ng mga may hawak ng
kapangyarihan sa lipunan (Griffin,
2012). Sa makatuwid, kailangang
maging mapanuri at kritikal sa mga
impormasyong nakukuha sa midya
upang magamit ang mga ito sa
kapakinabangan, sa halip na
kapahamakan.
➔ Dapat ding maging mapanuri sa
mga impormasyong nakukuha sa
harapang pakikipag usap. Ang
sinasabi ng ekperto, mahal sa
buhay, matalik na kaibigan, sikat na
artista, politiko, o tinitingala sa
lipunan ay hindi awtimatikong
katotohanan. Mahalaga ang
pagtatasa, pagtitimbang, at
pagtatahi ng mga impormasyon-–
mula sa mg taong nkakaranas
hanggang sa mga kinikilalang
dalubhasa sa paksa ng
komunikasyon o penominang
pinaguusapan.
➔ Bukod sa batis ng impormasyon,
dapat ding isaalang alang ang
pamamaraan ng pagkuha ng
impormasyon, ang konteksto ng
impormasyon, at ang konteksto ng
pinagkunan o pingmulang
impormasyon. Ang maling
pamamaraan ay humahantong sa
palso at di angkop na datos. Ang
konteksto ang nagbibigay ng linaw
sa tukoy na kahulugan ng
impormasyon at nagsisilbing gabay
sa interpretasyon nito. Dagdag pa,
konsiderasyon din kung anong
pamamaraan ang gagmitin sa
pagsusuri ng impormasyon para
makabuo ng sariling pahayag na
magagamit sa isang tukoy na
sitwasyong pangkomunikasyon. Ang
maling pamamaraan ng pagsusuri
ay nagreresulta sa kaalamang hindi
maaasahan at kahina hinala ang
katampukan.
➔ Higit sa lahat sa bawat hakbang na
gagawin natin sa pagpoproseso ng
impormasyon, kailangang magtiwala
tayo sa kakayahan ng Filipino bilang
mabisang wikang pag unawa at
pagpapaunawa; gayundin,b
magtiwalatayo sa kaangkupan ng
mga katutubong metodo sa
pagkalap at pagsusuri ng
impormasyon. sa paggamit ng
wikang Filipino at katutubong
pamamaraan, mas magiging
maigting at malaman ang
komunikasyon sapagkat
nagkakaintindihan ang mga kalahok
at mas nakakaugnay sila sa paksa
dahil paksa dahil an gating wika ay
“hindi lamang daluyan kundi
tapagpahiwatig at imbakan-kuhanan
ng kultura” natin bilang mga Pilipino.
Mga Panimulang Konsiderasyon:
Paglilinaw ng Paksa, mga Layon, at
Sitwasyong Pangkomunikasyon
➔ Ang pananaliksik ay isang maingat
at detalyadong pag-aaral sa isang
tiyak na problema, pag-aalala, o isyu
gamit ang pamamaraang pang-
 agham. Ito ay nagbibigay
pagkakataon sa atin upang
mapataas ang antas ng kaalaman
sa pamamakitan ng eksperimento.
Ito ang pinakamhusay na nagawa sa
pamamagitan ng paggawa ng isyu
sa isang katanungan, na may
hangarin ng pananaliksik upang
sagutin ang tanong. Ito ay maaring
tungkol sa anumang bagay, at
maraming halimbawa ng
pananaliksik ang abeylabol sa iba’t
ibang midya.
➔ Marami sa malalaking katanungan
ng mundo ay nabibigyang linaw ng
pananaliksik. Kaya naman mainam
na ang lahat lalo’t higit ang mga ag-
aaral ay nagiging kasangkot sa mga
ganitong akademikong gawain. Dahil
hindi nagmamaliw at patuloy pa rin
ang pagkokonsidera sa mga
kabataan bilang pag-asa ng bayan,
sila ang inaasahang magbibigay
solusyon sa problema ng bansa. Isa
sa pinkamainam na paghanap ng
ksagutan ay sa pamamagitan ng
pananaliksik. Kaya naman may ilang
bagay na dapat isaalang alang ang
isang mananaliksik bago pumili ng
batis ng impormasyon para sa
pagbuo ng kaalamang ipapahayag
sa isang sitwasyong
pangkomunikasyon.
➔ Una, kailangang malinaw ang tukoy
ng paksa at layon ng pananaliksik.
Pangalwa, dapat na malinaw sa
mananaliksik ang pakay niya sa
paglahok sa sitwasyong
pangkomunikasyon kung saan
ibabahagi ang bubuung kaalaman.
Pangatlo, kailangang ikonsifera ng
mananaliksik ang uri at kalakarang
ng sitwasyong pangkomunikasyon.
ang tatlong ito ay may imlpikasyon
saisa’t-isa.
➔ Ang tukoy na paksa at layon ayon
kina San Juan et al. (2018), ay
nakaangkla sa dalawang bahagi ang
una ay ang paksa ng sitwasyong
pang komunikasyon kung saan
ipapahayag ng mananaliksik ang
kaalaman na kanyang bubuuin at
ang ikalawa ay kanyang pakay sa
paglahok sa sitwasyong
pangkomunikasyon. Batay sa paksa
ng sitwasyong pangkomunikasyon,
magdedesisyon ang mananaliksik
kung anong pakay sa paglahok dito.
Kung ang paksa naman ng
talakayan ay desisyon ng
pagsuporta o pagtutol sa patakaran
depende sa bentahe at disbentahe
ng pagsasalita, ang isang tutol sa
patakaran ay malamang na may
pakay na mangumbinsi ang mga
kapwa kalahok na pumanig sa
posisyong laban sa patakaran.
Konsiderasyo naman ang uri at
kalakaran ng sitwasyong
pangkomunikasyon sa pagbuo ng
pahayag ng kaalaman at pagpili ng
plataporma ng pagpapahayag.
➔ Kadalasang paksa ng mga
pananaliksik ay ang ksalukuyang
kalagayan ng pamumuhay at
kabuhayan ng mga tao. May ilan
ding gingawang paksa ang kanilang
mga interes dahil anila ay tila
nakapapagod ang hanapin ang
kasagutan sa mga katanungang
tunay na nangiiganyo sa kanila.
Maaari rng maghanap muna ang
isang mananaliksik ng suportang
impormasyon bago tuluyang
magpasya kung ano ang paksang
bbibgyang tuon. Alin man ang
mauna sa mga proseso, mahalagng
 makilala ang mga kapwa kalahok sa pananaliksik. Una, iugnay sa interes
isang pag-aaral,nariyan ang at buhay ng mga kalahok ang pagpili
(katalastasan) o audience ng tukoy na paksa. Pangalwa,
(tagapakinig, mambabasa, o gumamit ng mga pamamaraan ng
tagapanood) mapaghandaan ang pagsisiyasat na nakagawian ng mga
posibleng estraktura at daloy ng Pilipino, angkop sa kultura, at
sitwasyon at makagawa ng katanggap tanggap sa ating mga
estratihiya kung paano pupukawin kababayan. Pangatlo, humango ng
ang interes ng mga kapuwa kalahok mga konsepto at paliwanag mula sa
o audience. mga kalahok, lalo na iyong
➔ Si San Juan (2017) ay nagbigay ng makabuluhan sa kanila.
limang hakbangin na dapat
isakatuparan sa ikauulad ng Mulaan ng Impormasyon: Mapanuring
pananaliksik mula sa at para sa mga Pagpili mula sa Samo’t Saring Batis
Pilipino bukod sa pagsipat sa iba’t ➔ Ang batis ng impormasyon ay ang
ibang realidad at/o suliraning pinanggagalingan ng mga
panlipunan na maaaring pagmulan katunayan (halimbawa. Facts, and
ng makbuluhang adyendang figures at datos (halimbawa.
pananaliksik. Una, “magpansinan Obserbasyon , berbal, at biswal na
muna tayo bago magpapansin sa teksto, artifact fossil) na kailangan
iba. I-cite ang pananaliksik ng kapwa para makagawa ng mga pahayag ng
Pilipino paano babasahin ng ibang kaalaman hinggil sa isang isyu,
bansa ang gawang Pilipino kung penomeno, o panlipunang realidad.
hindi rin ito binabasa ng mga Pilipino Ang mga ito ay maikakategorya sa
mismo. Ikalawa, “magbuo ng dalwang pangunahing uri: primarya
pambansang arkibo ng mga at sekundarya.
pananaliksik gaya ng narcis.nl ng ➔ Primarya at sekundaryang batis.
Netherlands at diva-portal.org ng Ang primaryang batis ay mga
Sweden. Ikatlo, “magdevelop ng orihinal na pahayag, obserbasyon at
katiwa-tiwalang translation software teksto na direktang nagmula sa
na libreng magagamit para sa mga isang indibidwal, grupo o institusyon
mass translation projects. Ikaapat, nanakaranas, nakaobserba, o
“bigyang prayoridad ang nakapagsiyasat ng isang paksa o
Filipinisasyon ng lalong maitaas ang phenomena. Mula pa rin kina San
edukasyon at ang mga Juan et al. (2018) ang halimbawa ng
programamng grdwado. Ikalima, mga primaryang batis ay ang
“atasan ang lahat ng mga sumusunod:
unibersidad na magtayo ng Mula sa harapang ugnayan sa kapuwa
Departamento ng Filipino at/o tao:
Araling Pilipinas.” 1. pagtatanong tanong
➔ Mainam din na ikonsidera ng 2. pakikipagkuwentuhan
mananaliksik ang ilan sa mga 3. panayam o interbyu
mungkahi nina Santiago at Enriquez 4. pormal, inpormal, estrukturado, o semi
(1982) para sa maka-Pilipinong estrukturado talakayan;
5. umpukan 6. pagbabahay bahay
Mula sa mga material na nakaimprenta
sa papel, na madalas ay may kopyang
electroniko:
1. awtobiyograpiya
2. talaarawan
3. sulat sa koreo at email
4. tesis at diertasyon
5. sarbey
6. artikulo sa journal
7. balita sa diyaryo, radio, at telebisyon;
8. mga rekord ng mga tanggapan ng
gobyerno kagaya ng konstitusyon, katitikan
ng pulong kopya ng batas at kasunduan,
taunang ulat, at pahayagang pang-
organisasyon.
9. orihinal na dokumento kagaya ng
sertipiko ng kasal at testament;
10. talumpati at pananalita; at
11. larawan at iba pang biswal grapika
Mula sa iba pang batis
1. harapan o online na survey.
2. artifact ng bakas o labi ng dating buhay
na bagay, specimen pera, kagamitan, at
damit;
3. nakarecord na audio at video,
4. mga blog sa internet na maglalahad ng
sariling karanasan o obserbasyon.
5. website ng mga pampubliko at pribadong
ahensya sa internet at
6. mga likhang sining tulad ng pelikula,
musika, painting, at music video
➔ Ang sekundaryang batis naman ay
pahayag ng interpretasyon, opinyon
at kritisismo mula sa indibidwal,
grupo, o institusyon na hindi
direktang nakaranas, nakaobserba o
nagsaliksik sa isang paksa O
penomeno. Kasama na rito ang
account o interpretasyon sa mga
pangyayari mula sa taong hindi
nakaranas nito o pagtalakay sa
gawa ng iba. Halimbawa ng
sekundaryang batis ang mga
suumusunod:
1. Ilang artikulo sa dyaryo at
magasin kagaya ng editorial
kuro kurong tudling, sulat sa
patnugot, at tsimis o tsika
2. encyclopedia
3. Teksbuk
4. Manwal at gabay na aklat
5. Diksyonaryo at Tesoro
6. Kritisismo
7. Komentaryo
8. Sanaysay
9. Sipi mula sa orihinal na
hayag sa teksto
10. Abstrak
11. Mgakagamitan sa pagtuturo
kagaya ng powerpoint
presentation at 12. Sabi-sabi
➔ Mayroong pagkakataon na ang mga
sekondaryang batis ay maaring
maging primaryang batis kung ito
ang mismong paksa ng
pananaliksik. Halimbawa ang
nilalaman ng tsismis na
pangshowbiz na nalalathala sa mga
diyraryo at katuturan nito sa buhay
ngmga Pilipino ay maaring magoing
paksa ng isang pag aaral ng
diskurso. Sa gayon, ang tsismis ay
ituturing na primaryang batis dahil ito
mismo ang susuriin.
➔ Sa pangkalahatan, sa dalwang uri
ng batis, binibigyang prayoridad ng
isang mananaliksik ang primary kes
sekondaryang batis sapagkat ang
una ay nanggaing sa aktuwal na
karanasan, obserbasyon o
pagsisisyasat kaya itinuturing na
mas katiwa tiwala kaysa pangalawa.
Ngunit hindi dapat ipagbalewalang
 bahala ang alinmang sekondaryang ng komunidad kung saan
batis dahil maaaring maghain ito ng nagaganap ang penomeno,
kaugnay o alternatibong perspektiba mananaliksik at nagsisisyasat din sa
at kabatiran na magpapapatatag sa paksa). Sa mediadong ugnayan
kaaalamang binubuo ng naman, maaari tayong makakalap
manananaliksik lalo na kung ang ng impormasyon mula sa kapwa-tao
mga ito ay mula sa kinikilalang sa pamamagitang ng ICT
eksperto. Dagdag pa, daan ito tungo (halimbawa. Telepono, email,
sa pagtukoy ng iba pang pribadong mensahe sa social
mahahalagang batis ng media), lalo na kung may limitasyon
impormasyon na posibleng magamit sa panahon at distansya sa pagitan
ng manananaliksik; gayunman, ng mananaliksik at ng natukoy ng
dapat na balikan, suriin, at gamitin mga indibidwal. Ilan sa mga
ng manananaliksik ang primaryang kalakasan ng harapang ugnayan
batis kung saan kinuha ang mga ang mga sumusunod:
imporamsyong nagamit sa 1. maaring makakuha ng agarang
sekondaryang batis (Hinampas sagot at paliwanag mula sa
2016). tagapagbatid;
➔ Sa pagsangguni ng sekondaryang 2. makapagbigay ng angkop na
batis, iwasan ang tahasang angkop na kasunod na tanong
pagtitiwala sa mga sanggunian na ( follow-up question) sa kaniya;
ang nialaman ay maaaring baguhin 3. malinaw niya agad ang sagot; at
o dagdagan ng sinuman tulad na 4. maoobserbahan ang kanyang
lamang ng Wikipedia. berbal at di-berbal na ekspresion.
➔ Kapuwa Tao bilang Batis ng
Impormasyon. Sa pagpili ng mga ➔ Subalit nangangailangan ito ng mas
kapuwa tao bilang batis malaking badyet at mas malaking
impormasyon, kailangan timbangin oras para sa fieldwork lalo na kung
ang kalakasan, kahinaan malalayo at magkakalayo ang
kaangkupan ng harapan at kinaroroonan ng mga tagapagbatid.
mediadong pakikipag ugnayan. Ang Bentahe naman sa mediadong
mga kapwa-tao ay karaniwang ugnayan ang:
itinuturing na primaryang batis, 1. pagkakataong makapagbatid ang
maliban kung ang nsagap sa kanila mga nasa malalayong lugar sa
ay nakuha lang din sa sinasabi ng anumang oras at pagkakataon kung
iba pang tao. kalian nila maiisisingit ang pag
➔ Sa harapang ugnayan ng kapwa tao, responde
sinasadya, tinatanong at kinakausap 2. ang makatipid sa pamasahe at
ng mananaliksik ang indibiwal o panahon dahil hindi na kailangang
grupo na direktang nakakaranas ng puntahan nang personal ng
penomenong sinasaliksik, ang mga manananaliksik ang mga
apektado nito, nakaobserba rito, tagapagbatid; at
dalubhasa rito o nakaugnay, nito sa 3. ang mas medaling pag oorganisa
ibat-ibang dahilan (halimbawa.lider ng mga datos lalo na kung may
 elektonikong sistema na ginagamit
ang manananaliksik sa pagkalap ng
datos (halimbawa. Mga online
survey tools, digital transcriber,
vedio analysis, software, computer,
assisted qualitive data analysis. )
➔ Midya bilang batis ng impormasyon.
Kung pipiliin ang midya bilang batis
ng impormasyon, kelangan ding pag
isipang mabuti ang kalakasan,
kahinaan, at kaangkupan nito para
sa binubuong pahayag ng
kaalaman. Dapat unahin sa
prayoritisasyon ang mga primaryang
batis, angkop na uri ng midya, at
kredibilidad ng tukoy na midya.
Paglubog sa mga Impormasyon: Mga
Pamamaraan ng Paghahagilap at
Pagbabasa
➔ Mahalagang ding malaman ng mga
mananaliksik ang mga tamang
paraan ng pagkalap ng
impormasyon upang maging
matagumpay ang paghanap ng mga
kasagutan sa paksa at layon ng
pananaliksik. Mahalang mayroon
nang napiling paraan ng pagklap ng
datos ang mananaliksik bago pa
man siya sumuong sa napakalawa
na batis ng mga impormasyon at
sanggunian. Karaniwang porma ng
mga pananliksik ang ang kwalitatibo
at kwantitatibong disenyo ng
pananaliksik. Mahihinuha na kaagad
sa pangalan ng kwantitatibong
disenyo na ito ay tumutuos sa bilang
o dami dahil sa salitang kwantiti.
Kadalasan itong gingamitan ng
sarbey gamit ang mga talatanungan
o dili kaya ay mga eksaminasyong
tulad ng pre at post test kung saan
lahat ng ito ay magbibigay ng
numerikal na resulta. Sa kabilang
banda, ang kwalitatibo naman ay
tumutukoy sa kalidad ng mga
baryabol sa pananaliksik. Malimit
namang gamitin dito ang mga
interbyu or kaya ay focus group
discussion.
➔ Tambalan ng pangangalap at
pagbabasa ng impormasyon.
Maraming disenyo ng pagsasaliksik
(halimbawa. Sarbey, eksperimento,
sosyomatrikong analisis) kung saan
kailangan munang malikom ang
bago ang pagbabasa at pagsusuri
nito. Subalit mayroon ding mga
disenyo kung saan pinagtatambal
ang dalawang magkahiwalay na
mga gawaing ito. Halimbawa sa
kaso ng mga midya bilang batis ng
impormasyon( halimbawa mga
publikasyon, tesis, disertasyon,
aklat, ulat ), kailangan ng
panimulang pagbabasa habang
nangangalap ng impormasyon kung
hindi pa natutukoy ang espesipikong
sanggunian mula sa isang uri ng
batis na napili ( halimbawa. Aling
partikular na artikulo sa anong
journal). Maaaring tingnan muna ang
abstrak (artikulo sa journal), ang
pamatnubay (balita sa diyaryo), at
buod (aklat, ulat) para malaman
kung mahalaga o kaugnay ba ito ng
paksa.
➔ Pangangalap ng impormasyon mula
sa kapuwa tao. Isa sa
pinakamayamang batis ng
impormasyon ay tayong mga tao.
Buhat sa kasabihang ang ating mga
karanasan ang pinakamahusay na
guro tayo ay mananatiling
pinakamahuhusay na guro na
nagtatglay ng maraming kaalaman.
Marami ding mananaliksik ang
kinukunsidera ang mga kapwa tao
 bilang batis ng impormasyon. Bukod ➔ Ang interbyu o panayam ang
sa mga karanasang maari niyang ugnayan sa pagitang ng
masabi na maaring kapareho o mananaliksik at ng kanyang
kaiba ng sa mananaliksik ay posible tagapagbatid kung sa ang
din kaagad ang pagpapasubali, mananaliksik nagtatanong ng mga
pagsangagyon, at maging bagay na may kaugnayan sa
paglilinaw. Lalo at higit sa kanyang paksa at gayunddin ay
modernong panahon ngayon kung nakikinig sa ibabahagi ng kanyang
saan hindi na isyu ang layo, o ang tagapagbatid. Ang interbyu ay
oras na namamagitan sa mg tao, maaring gawin sa tatlong paraan
mas madami ng maging batis ang ang estrukturado, semi-estrukturado,
mga kapuwa tao. Dapat lalmang at ang di estrukturado. Ang
isasaalang alang na hindi porket estrukturadong panayam ay paraang
mediado o harapan ang gagawwing kung saan ang mananaliksik
pagkalap ng impormasyon ay gumagamit ng mga gabay na tanong
magiging palasak na ang magiging upang masiguro ang detalyado at
paguugali ng mananaliksik. istrikting pagsagot sa paksa at layon
Kailangan pa rin ang pakikipagusap ng pananaliksik. Sa semi-
ng masinsinan sa napiling maging estrukturado naman ay may gabay
batis, hingin ang kanyang pirmiso, at na tanong din ngunit ito ay hnd
bigyang prayoridad ang oras at kasing detalyado ng sa estrukturado.
panahong abeylabol sila para gawin Di tulad ng sa estrukturado, sa semi-
ang pangangalap ng impormasyon. estrukturado maaring magkaroon ng
Linawin din kung saang paraan sila follow up question na hindi kabilang
magiging komportable, harapan o sa inihandang gabay na tanong.
mediado, at ito ang inyong gawin. Napakanatural naman ng ugnayan
ng mananaliksik at ng kanyang
1. Eksperimento kinakapanayam sa sa di-
➔ Sa teksto ng agham panglipuanan, estrukturadong panayan. Hindi ito
ang eksperemto ay isang ginagamitan ng gabay na tanong at
kuwantitatibong disenyo ng gaanong pormal ang panayam.
pananaliksik kung saan sinusukat Mahalagang maging mapagmatyag
ang epekto ng dependent variable, ang mga mananaliksik sa oras ng
na tinatalaban ng interbensiyon. Isa panayam dahil madalas ang
sa mga kilalang mukha nito ay ang kanilang di berbal na komunikasyon
tinatawag na social experiment, ay nagbibigay ng mas malalim sa
karaniwan itong isinasagaw sa gitna sagot kaysa kanilang mga salita.
ng matataong lugar kung saan 3. Focus group Discussion
gingawang independent baryabol ➔ Ang Focus group Discussion (FGD)
ang mga sitwasyon at dependent naman ay semi estrukturadong
baryabol naman ang reaksyon ng talakayan na binubuo ng
mga taong inilalagay sa mga tagapagpadaloy na kadalasay
sitwasyong ito. ginagampanan ng manananaliksik
2. Interbyu na , at anim hanggang sampung
 kalahok. Gamit ang mga gabay na
mga tanong ang tagapagpadaloy ay
nagbabato ng mga tanong at
nangangasiwa sa usapan ng mga
kalahok. Sinisiguro niyang lahat ng
mga kalahok ay may pagkakataong
makapag bahagi ng ideya o
impormasyon. Ilan sa mga bentahe
ng FGD ang mga sumusunod:
1. naitatama,napapasubalian, o
nabeberipika ng mga kalahok ang
impormasyong ibinabahagi;
2. may naiisip, nababanggit, at
napagtatanto ang mga kalahok
kapag silay magkakasamang nag
uusap ( na maaaring di lumabas sa
indibidwal na interbyu); at
3. maraming aspekto at anggulo ng
isang paksa ang lumalabas at
napapag usapa sa isang pagtitipon.
Kahinaan naman ng FGD kapag:
1. may dimonante sa grupo
2. may nag aagam –agam na sumalungat
sa kasama o itama ang impormasyong
ibinibigay ng iba;
3. may lihim o hayag na hidwaan ang mga
kalahok; at
4. may ayaw magbahagi ng saloobin dahil
nahihiyang magkamali, mapuna, o 1.
matsismis. Sa mga ganitong pagkakataon,
kailangang magaling at maparaan ang
tagapagpadaloyt upang maging organisado,
mahinahon, masigla, at kawili-wili ang
talakayan.
4. Pakikisangkot habang pakapa-kapa
➔ Sa hanay ng mga pamamaraan
maka Pilipino, maraming
mapagpipilian ang isang
mananaliksik, depende sa ng
mananaliksik, depende sa layon ng
pananaliksik, at dulog ng
pangangalap ng datos. Sa kanyang
panananaliksik hinggil sa
pagkalalake, halimbawa, ginamit ni
Santiago (1977) ang pakikisangkot
sa buhay ng tagapagbatid sa
pamamagitan ng pagtira sa kanilang
komunidad sa loob ng maraming
araw sa tatlong buwan. Nakilahok
siya sa pang araw araw na Gawain
habang isinisingit ang
pakikipanayam. Dahil pakapa kappa
ang dulog ng pangangalap ng datos,
hindi siya agbasa ng mga
sanggunian hinggil sa paksa bago
ang fieldwork para hindi makulayan
ang kaniyang pananaw. Bilang
dulog, ang pakapa kappa ay isang
eksplorasyon hingil sa isang paksa
sa konteksto ng pamumuhay ng
mga tao sa isang komunidad gamit
ang mga katutubong pamamaraan
ng pagkuha ng datos kagay ng
“pagmamasid, pagtatanong tanong,
pagsubok, pagdalaw, pakikilahok, at
pakikisangkot( Tores. 1982, p. 171).
5. Pagtatanong-tanong
➔ Marami ng mga mananaliksik ang
gumagamit ng pagtatanong tanong
sa pagkalap ng katunayan at datos.
Ang pagtatanong tanong ay mainam
sa sumusunod na pagkakataon :
kung ang impormasyong
sinisiyasat ay makukuha sa higit sa
isang tagapag batid:
2. kung hindi tuwirang matanong
ang mga taong may direkstang
karanasan sa paksang sinisiyasat;
3. kung di pa tiyak kung sino ang
may kaalaman o karanasan hinggil
sa paksa : at
4. kung nais marepika ang mga
impormasyong nakuha mula sa
ibang tagapagbatid ( Gonzales,
1982 ). Nagtatanong tanong din ang
mananaliksik kung hindi nya
masyadong gamay o wala siyang
 gaanong alam pa sa paksang
sinisiyasat. Impormal at bernakular
na wika ang ginagamit para
medaling magkaintindihan ang
nagtatanong at ang tinatanong
( gonzale, 1982). Sa ganitong
pamamaraan, may mga dapat isa
alang alang ang mga mananaliksik
hingil sa katangian ng tagapag
siyasat, pook nbg pagtatanong
tanong, at panahon ng
pagsasagawa nito (Gonzales, 1982).
6. Pakikipagkwentuhan
➔ Pakikipag kwuwentuhan
naman ang ginagamitr ni De
vera (1982 ) upang pag
aralan ang pakiki apid sa
isang baryo sa Camarines
Norte. Maiiging gamitin ang
pakikipagkwentuhan bilang
paraan ng pagkalap ng
impormasyon. Dahilan nga
ng pagiging likas na
makwento ng mga Pilipino ay
madaling makakakuha ng
impormasyon sa simpleng
pakikipagkwentuhan sa
kanyang mga sabjek. Dito ay
walang kailangang tiyak na
tanong, lugar, o kahit
pagkakataon. Hindi
kailangan ang anumang
pamantayan dahil malaya
ang mga kasangkot sa
pakikpagkuwentuhan.
Malaman din ang mga
karaniwang ekspresyon at
kilos ng mga kakwentuhan at
mula dito ay lalong nagiging
malaman ang impormasyon
nakukuha.
7. Pagdalaw-dalaw
➔ Sa pag aaral ng kahirapan ng mga
namumulot ng basura sa isang
tambakan sa Malabon, Rizal ang isa
sa mga metodo ng pangangalap ng
datos na ginagamit nina Gepigon at
Francisco (1982) ay pagdalaw
dalaw. Ayon sa kanya ang pagdalaw
dalaw ay ang pagpunta punta at
pakikipag usap ng mananaliksik sa
tagapagbatid upang sila ay
makakilala; matapos magpakilala at
makuha ang loob ng iat isa,mas
maluag na sa kalooban ng
tagapagbatid a ilbas sa usapan “ang
mga nais niyang sabihin bagamt
maaring may ilan pang pagpilpigil
(1982, p. 194). Ito ay maaroing
kaakibat din ng ibang mga
pamamaraan ng pagkuha ng datos
kagaya ng pakikipag kuwentuhan at
pakikilahok. Maaaring magsilbing
panimulang hakbang bago
itopalalamin at palawigin ang mga
imporamsyon kinakalap mula sa
mga tagapagbatid.
8. Pakikipanuluyan
➔ Ginagamit naman ni nickdao
Henson (1982) ang panuluyan sa
pag aaral ng konsepto ng panahon
ngf mga tsiaong, guiguinto bulacan.
Para makakuha ng datos sa
pamamaraang ito dumadalaw muna
sila nbsa barangay habng sa
naninirahan na siya ng talong buwan
ditto para sa kanyang pagaaral. Sa
pkikipanuluyan siya ay
nakisalamuha sa mga tao at
nakisangkot sa ilan sa kanyang mga
aktibidad kagaya ng pag
kukwenuhan sa umpukan,
pangangapitbahay, at pagdalo sa
ibat ibang pagtritipon; pagmamasid
sa mga nagaganapsa kapaligiran :
at pagtatanong tanong hingil sa
paksang sinasaliksik. Sa gayon,
nasasabing ang pakikipanuluyan ay
 pang pang matagalan at masaklaw
na pamamaraan dahil ginawa ito sa
loob ng maraming araw sa kaakibat
ng iba pang mga espesipikng
amamaraan ng pagkuha ng datos.
Ang mananaliksik ay hindi lamg
nakikitira sa isang bahay at
nakikisangkotsa buhay ng isang
pamayanan , kundi siyarin ay nag
mamasid nag tatanong tanon,
nakikipag kwuntuhan, at nakikilahok
sa mga Gawain. Pakikipanuluyan
inaasahaang mas malalim at
komprehensibo ang mga
impormasyong malilikom
ngmananaliksik. Hindi to kataka taka
dahil ang pakikipanuluyan “ ay isa sa
pinakamabisang pamamaraan
upanfg mapaunlad ang pakikipag
kapuwang isang tao” (San juan &
Soriaga, 1985,p.433).
9. Pagbabahay bahay
➔ May pagka masaklaw rin ang
pagbahay bahay sapagkat hindi
lamang pumupunta sa bahay ng
taga pagbatid ang mananaliksik,
nagmamasid, nagtatanong tanong,
at nakikipag kuwentuhan at
nakikipag panayam din siya
ginagamit ang pamamaraang ito sa
pagsasasaggawa ng survey, pero
ituturing ding etnograpikong
pamamaraan kung saan inaasahang
nakakakuha ng hitik, kompleks, at
malallalim na impormasyon mula sa
maraming tagapagbatid.
10. Pagmamasid
➔ Ang pagmamasid naman ay
maaaring gamitin hindi lamang sa
paglikom ng datos mula kapuwa tao
kundi pati narin sa mga bagay,
lugar, pangyayari, at iba pang
penomeno. Sa medaling salita, ito
ay pag oobserba gamit ang mata,
tainga, at pandama sa tao, lipunan,
at kapaligiran. Kung kaakibat ng
pakikiramdam ang pagmamasid ay
maaaring matantiya ng mananaliksik
kung “maari siyang magpatuloy o
hindi sa mga susunod hakbangin” sa
pananaliksik ( Gonzales 1982 p.175)
Ang pagmamasid ay kaakibat dinng
iba pag may pamamaraan ng
pagkuha ng datos kagaya ng
pakikilahok, pakikisangkot,
pagbabahay bahay, at
pakikipanulyan.
➢ Instrumento sa pagkalap ng datos
mula sa kapuwa tao. Kaparehoong
harapan at mediado na nangangalap
ng impormasyon mula sa kapuwa
tao, dapat ihanda ng mananaliksik
ang angkop na instrument. Narito
ang ilan sa mga instrument na
karaniwang ginagamit ayon kina San
Juan et al. (2018):
1. Talatanungan at gabay na
katanungan
2. Pagsusulit o eksaminasyon
3. Talaan sa fieldwork
4. Rekorder
➢ Pangangalap ng impormasyon
mula sa mga aklatan. May mga
katunayan at datos na hindi sa
kapwa-tao direkta at tahasang
maapuhap, kundi mula sa mga
midya at iba pang mga materyal na
maaaring matagpuan sa mga
aklatan. Magandang linawin na
midya ay kahit anong teknolohiya –
pisikal o birtuwal, na gingamit sa
pagbabahagi ng impormasyon mula
sa tagapagbatid o sa prodyuser
tungo sa mambabasa, tagapakini, o
manonood. Bigyang-pansin ang
ilang paalala sa paghahanap ng
batis ng impormasyonsa aklatan.
 1. Alamin kung saang aklatan
matatagpuan ang mga batis ng
impormasyon na natukoy para sa
isang pananaliksik.
2. Gumawa ng sulat sa kinauukulan
at magtanong din hinggil sa protokol
at patakaran na pinaiiral sa aklatang
natukoy.
3. Kung hindi kinakailangan ang
sulat, alamin ang mga kahingian
bago makapasok at makagamit ng
mga pasilidad.
4. Rebyuhin ang Dewey Decimal
System at Library Congress dahil
alin man sa dalawang ito ang
madalas na batayan ng
klasipikasyon ng aklat ng
pangkalahatang karunungan.
(Hinampas, 2016, pp.51-54)
5. Tandaan na ipinagbabawal ang
pagpapa-photocopy ng buong aklat,
tesis, disertasyon, at ilan pang mga
printed na materyal kaya kailangan
ang matiyaga at mabilis na
pagbabsa kung maraming
sangunian ang bubulatlatin.
6. Gamitin ang online public access
catalog (OPAC) para makahanap na
ng mga sangunian bago pa man
pumunta sa aklatan o bago
puntahan ang seksiyon o dibisiyon
ng aklatan.
7. Huwag kalilimutang halughugin
ang pinagkunanna online ng aklatan
gaya ng subkripsiyon sa journal, e-
books, e-databases, at iba pang
batis ng impormasyonsa Internet.
➢ Pangangalap ng impormasyon
mula sa mga online na materyal.
Sa kaslukuyang panahon ng Internet
at digital na teknolohiya, maaakses
ang maraming primaryang batis ng
impormasyon hindi lamang sa mga
kompyuter na laptop at desktop
kundi pati sa mas maliit na gadyet
na cell phone at tablet na
kompyuter. Pangunahin sa mga
batis na ito ang mga artikulos sa
journal, balita sa online news site, at
account ng karanasan sa blog. Sa
pagpili ng batis ng impormasyon
para sa pananaliksik, bigyang
prayoridad ang online news sites na:
1. walang hayag na kinikilingang tao,
grupo, o institusyon dahil
naglalathala ng mga artikulong may
iba’t ibang panig;
2. pumupuna sa sarili o umaamin ng
pagkakamali sa pamamagitan ng
komento at errata; at
3. hindi naglalabas ng mga
propagandang nagpapabango sa
ngalan ng isang tao, grupo, o
institusyon habang tahasang
bumabatikos sa mga kalaban nito.
Mainam ding bisitahin ang mga
sumusnod kung ang pananaliksik ay
may kaugnayan sa isyung
pambansa.
● Website ng pamahalaan
● Website ng ahensiya ng
pamahalaan
● Website ng mga samahang
mapanuri at may
adbokasiyang panlipunan
● Website na gumagawa ng
fact check
Pagsusuri ng Datos: Mula sa Kaugnayan
at Buod ng mga Impormasyon Hanggang
sa Pagbuo ng Pahayag ng Kaalaman
➔ Gabay niya ang mga layon ng
pananaliksik sa paguugnay-ugnay at
pagbubuod ng mga datos. Ang mga
kaugnayan at buod na ito ang
gagamitin niya sa pagtukoy ng mga
 pangunahing tema ng naprosesong pinakatema. Bago sulatin
impormasyon at sa pagbuo ng ang buod, palitawin muna
pahayag ng kaalaman. ang koneksiyon ng mga
➔ Pag-uugnay-ugnay ng susing salita, ang paksang
Impormasyon. May iba’t ibang dulog pangungusap, at/o ang mga
sa pag-uugnay-ugnay ng tema upang malaman ang
impormasyon. sintesis o pinakapunto ng
1 . Maaring palitawin ang iba’t ibang teksto. (Constantino et al.,
aspekto ng ugnayan ng mga 2016)
impormasyon kagaya ng 2. Kahingian sa ilang uri ng
pagkakatulad at pagkakaiba, materyal ang ankop na
bentahe at disbentahe, ibat ibang elemento at estruktura ng
anggulo at anyo/mukha, buod.
pgatatguyod o pagsalungat/pagttol, 3. Sa pagbubuod ng teksto
pagbatikos, paglilinaw, mula sa panayam, talakayan,
pagpapalalim, mga hakbang sa at iba pang etnograpikong
isang proseso, at elborasyon. pamamaraan ng
2. Paggamit ng semantikong pangangalap ng datos, ang
relasyon sa pagitan ng mga coding ay isang mabisang
impormasyon ni Spradley (1979) o paraan dahil ang
Istriktong paglalakip (strict inclusion) hinahantungan ng huling
1. Espasyal (spatial) sikulo nito ay ang buod o
2. Pagbibigay-katuwiran (rationale) ubod ng teksto.
3. Sanhi – bunga/kinalabasan 4. Iwasan ang mapanlahat na
(cause – effect) o Lugar ng isang pahayag kung kakaunti lang
kilos (place of action) ang bilang ng kalahok o
4. Gamit (function) o Paraan – tinanong. (Jimenez, 1982,
kinayarian (means – end) p.27)
5. Pagkakasunod – sunod
(sequence) ➔ Pagbuo ng Pahayag ng Kaalaman.
6. Atribusyon (attribution) Ikonsidera ang mga sumusunod:
3. Maaaring gumamit ng 1. Pumili ng mga angkop na salita
pamamaraan ng coding na angkop nasumasalamin sa mga katunayan
sa disenyo ng pananaliksik. at datos ng ginawang pananaliksik,
naiintindihan ng mga kalahok o
➔ Pagbubuod ng Impormasyon. May audience ng sitwasyong
ilang gabay na dapat antabayanan komunikasyon, at makabuluhan sa
sa pagbubuod ng impormasyon. kultura at lipunang Pilipino.
1. Sa paggawa ng buod sa 2. Gumamit ng epektibo at wastong
pangkalahatan, basahin komposisyon
nang mabuti ang teksto bago 3. Isaayos ang estruktura at daloy
tukuyin ang mga suisng ng kaalamang ipinapahayag upang
salita, ang paksang hindi magdulot ng kalituhan
pangungusap, at ang
4. Pukawin ang interes, damdamin,
at kamalayan ng mga kalahok o
audience.
5. Gumamit ng angkop na
panauhang pananaw: una(ako, ko
akin, tayo, natin, kami ); pangalwa
(ikaw, kayo, ka, mo, inyo, ninyo,); at
pangatlo (siya, sila, niya, kaniya,
nila, kanila,). Mas pormal at neutral
ang pangatlong panauhan dahil
“inilalayo nito ang manunulat sa
tuksong makialam “ at
“pinababayaang ang mga datos at
impormasyon ang kumubinsi sa
mambabasa” (Alamario 2016b, p.
32). Subalit hindi naman ito
nanfgangahulugan na hindi
makatothanan ang anumang
pahayag na ginagamitang una at
pangalwang panauhan, lalo na kung
kailangan, kung mas inilalapit sa
karanasan ng audience at
nagtatangka ng mas malikhaing
estilo ng pagsulat. Ang paggamit ng
pantayong pananaw o “pag uulat sa
sarili” (Navaro et al. 1997, p.2 ) sa
komunikasyon sa pangkalahatan ay
mahalaga rin para bigyang diin na
ang mga kababayang Pilipino
ankinakausap at ang
kapakinabangan ng lipunang Pilipino
ang minimithi ng pahayag ng
kaalaman.
6. Iwasan ang paglalahad ng
impormasyon makapapahamak sa
mga tagapagbatid (Creswell 2014 p.
99-100). Kailngang respetuhin ang
kanilang karapatan sa privacy.
Gumamit ng alyas sa pangalan at
lugar kung nararapat (Creswell
2014).
7.Gumamit ng mga sipi mula sa mga
tagapagbatid at eksperto para
patotohanan at palakasin ang mga
punto, argument, o pahayag.
8. Gumamit ng isang estilong
pansanggunian, lalo na kung
kahingian (halimbawa sa journal
article). May tatlong kilalang estilong
pangsanggunian na ginagamit sa
mga journal, term paper, aklat,
manwal at iba pang publikasyon:
modern languages association
(MLA) American psychological
association (APA), at Chicago
manual of styles (CMS). Ang
pahayagan naman tulad ng
Philippine Daily Inquirer ay naglabas
ng sarli nitong stylebook. Sa
telibisyon at bidyo, ang mga batis ng
impormasyon ay maaaring banggitin
sa iskrip o ipakita sa screen.
➢ Pinakaimportante sa lahat ng
konsiderasyon sa pagsususlat ang
mga katunayan at datos na
magpapatibay sa pahayag at
kaalaman. Higit sa gramatika, dulog
at estilo, mas importante ang
kapanssi paniwalang paglalahad .
ang kapani paniwaola ay “nakasalig
sa mga katayuan” (Almario, 2016,
p.27)
YUNIT III MGA GAWING
PANGKOMUNIKASYON NG MGA
PILIPINO
➔ Sa karaniwang diskurso, ang
tsimisan ay itinuturing na isang
pagbabahaginan ng impormasyong
ang katotohanan ay di-tiyak. Subalit
ang tsismis, na siyang laman ng
tsismisan, ay nanggagaling din
minsan sa hindi kakilala, lalo na
kung ito’y naulinagan lang sa mga
nagtsitsismisan. Ang haba ng oras
ng tsismisan ay di rin tiyak-
maaaring ito ay saglit lamang o
 tumagal ng isa o higit pang oras,
depende kung may mailalaang
panahon ang mga nag-uusap at
kung kailangan ng mahabang
panahon sa pag-uusap. Subalit
siguradong ito ay may pinagmulan o
pinanggalingan, mauri sa tatlo;
1. Obserbasyon ng unang tao o
grupong nakakita o nakarinig sa
itsitsismis;
2. Imbentong pahayag ng isang
naglalayong makapanirang-uri sa
kapuwa;
3. Pabrikadong teksto ng
nagmamanipula o nanlilinlang sa
isang grupo o sa madla.
➔ Sa isang komunidad na gaya ng
kapitbahayan, purok, sityo o bulatlatin ng masinsinan, at ng
paaralan, madalas magmula sa una
at pangalawang uri ang tsismis ukol
sa isa o higit pang miyembro ng
komunidad, subalit may pagkakaiba
sa dalawa. Sa unang uri, ang
obserbasyon ay maaaring
naipamahagi nang walang malisiya ,
at ito ay naging tsismis lamang, dahil
kumalat ng hindi nabeberipika,
subalit sa pangalawa, ang pahayag
ay may kaakibat na balaking
maghasik ng intriga. Ang pangatlong
uri naman ay madalas
kinakasangkapan ng naghaharing-
uri kagaya ng mga politiko,
negosyante at dinastiyang politikal
para manira ng kalaban, lituhin ang
taumbayan, o pagtakpan ang mga
kabuktutan. Maging sa mga
bansang English ang bernakular na
wika at kahit sa Bibliya may mga
taludtod na nagbabala lalaban sa
tsismis. Ang tsismis ay mula sa
salitang ESPANOL na chimes isang
uri ng usapan o huntahan na
posibleng nangyayari na bago pa
man dumating ang mga mananakop
sa bansa (Tan, 2016).
➔ Sa kabila ng negatibong
konotasyon, ang tsismisan ay
bahagi pa rin ng daynamiks ng
interaksyon ng mga Pilipino sa
kapwa at maaaring nakapagbibigay
sa mga magkakausap ng sikolohikal
na koneksiyon at kultural na
ugnayan sa lipunang ginagalawan.
Minsan, ang tsismis ay maaari ding
makapagbigay ng mga panimulang
ideya hinggil sa mga isyung
binibigyang-pansin ng mga
mamamayan, ng mga palatandaan
na makapaglalantad sa malalaking
isyung panlipunan na dapat
palaisipan hinggil sa mga motibo ng
isang tao o grupo na nagpapakalat
ng tsismis. Kawala-walaan, ang
tsismis ay maituturing na isang
hamon sa pag-alam o paglalantad
sa katotohanan, lalo na kung may
katuturang panlipunan ang
paksa.Halimbawa, paano kung ang
laman ng tsismisan ay tungkol sa
pangungurakot ng mga opisyal sa
isang bayan? Kung hindi, ang
napatunayan nito’y malinis ang
budhi ng mga opisyal na natsismis
at malamang na may naninira sa
kanila na silang maitim ang budhi.
Samakatuwid, ang implikasyon nito’y
kailangan ng matinding paghimok sa
mga Pilipino na idirekta ang tsismis
sa layong ito’y mapatotohanan o
mapasubalian-ang transpormasyon
ng tsismis na walang kasiguraduhan
ang katotohanan tungo sa pagiging
balita na batay sa empirikal at kritikal
na pagsusuri. Ginamit din ng mga
Espanyol ang tisismis noong
 sinakop bansa natin at noong
panahon ni Marcos ang naging
saligan ng mga tao sa pagkuha ng
balita ay ang tsismis sapagkat ang
midya noon ay kontrolado ng
pamahalaan.
➔ Karaniwang nilalayuan o iniiwasan
ang mga tsismosa, pero marami rin
ang mahilig makipagkwentuhan sa
kanila. Natural lamang na maintriga
ang mga tao sa sikreto at baho ng
iba. Ang mali sa pagiging tsismosa
ng mga Pinoy ay ang pangtsitsismis
hango sa inggit, na maaaring
nagmumula sa kakitidan ng utak
natin. Ang pangtsitsismis ay
nagiging simpleng paraan upang
makapanakit sa kapwa at mga
kaaway. Ang tsismis ay karaniwang
ginagamit para makasakit at
makapanira ng reputasyon ng ibang
tao, o kaya naman o kaya naman ay
husgahan ang kanilang katauhan,
kamalian at kasalanan. Ang madals
na pinag-uusapan ng tsismis sa
kumonidad ay mga sensitibong
bagay tulad ng sex, pagbubuntis ng
mga hindi kasal o disgrasyada,
pagiging homosexual at
pambababae, ngunit
pinagtsitsismisan din ang iba’t-ibang
bagay tulad ng estado sa buhay o
kaya naman ay pag-aaral.
➔ Malungkot man sabihin ngunit mas
pinipili ng mga Pilipino ang mga
tsismis kaysa katotohanan. Kahit na
may mga mangilan ngilan na hindi
naniniwala sa mga tsismis na narinig
nila, marami pa rin ang naniniwala
sa alternative facts. Kakaunti lamang
ang mga taong nagtatanong ng
totoong nangyari sa taong pinag-
uusapan, at mas kakaunti pa ang
mga tao na sumusubok na tingnan
kung tama ang impormasyon na
kanilang nasasagap.
Legal na Aksyon at mga Patakaran na
Kaugnay ng Tsismis
➔ Mukha mang simpleng bagay ang
pangtsitsismis, ito ay maaaring
makasama kung sumobra. Maaari
itong makasira ng reputasyon ng
isang tao at lubhang makaapekto sa
kalagayan ng pinag-uusapan. Ang
mga tsismis na naglalayong
makasakit ng tao at nakahahamak
ng dignidad ay itinuturing na
paninirang puri at may mga legal na
aksyon na maaaring gawin upang
labanan ito at ipagtanggol ang sarili
gaya ng pagsampa ng kasong libel o
slander.
➔ Kinilala ng ating Kodigo Sibil ang
karapatan ng bawat isa na
maproteksyunan ang kanyang
dignidad, personalidad, pribadong
pamumuhay, at kapayapaan ng isip.
Sinasabi sa Artikulo 26 na ang mga
sumusunod na magkakatulad na
akto, bagamat hindi maituturing na
krimen ay maaaring makabuo ng
isang dahilan ng aksyon (cause of
action) para sa mga danyos,
pagtutol at iba pang kaluwagan:
1. Panunubok sa pribadong buhay
ng iba;
2. Panghihimasok o pang-iistorbo sa
pribadong buhay o ugnayang
pampamilya ng iba;
3. Pang-iintriga na dahilan kung
bakit ang isang indibidwal ay iiwasan
ng kanyang kaibigan;
4. Pang-aasar o pamaahiya sa iba
dahil sa kanyang paniniwalang
pangrelihiyon, mababang antas ng
pamumuhay, lugar ng
 kapanganakan, pisikal na depekto,
at iba pangpersonal na kondisyon.
➔ Ayon sa Artikulo 353, ang
libelo ay isang pampubliko at
malisyosong mga paratang
sa isang krimen o isang
bisyo o depekto na maaaring
makatotohanan o kaya ay
haka-haka o anumang kilos,
pagkukulang, kondisyon,
katayuan, o kalagayan na
naging dahilan ng kasiraang-
puri, pangalan o paggawa ng batas. Sa isang
pagpapasala sa isang likas o
huridikal na tao, o upang
masira ang alaala ng isang
namayapa na (salin mula sa
Artikulo 353, RPC).
Itinuturing na libelo ang isang
akto kung ang mga paninira
ay pinaraan sa pasulat o
broadcast na midyum,
samantalang oral defamation
naman kung ang gagamitin
na midyum ay pasalita.
➔ Ang Binalonan Pangasinan
ay nagpapatupad ng isang
ordinansa na nagpapataw ng
multa sa mga tsismoso at
tsismosa. Sa ilalaim ng
naturang patakaran,
pagmumultahin ng mga
sumusunod na halaga:Php
300, 500 at 1000 para sa
una, ikalawa at ikatlong
paglabag. Bukod pa rito, ang
indibidwal na magkakasala
ay kailangan na magbigay ng
serbisyong pangkomunidad o
community service.
Umpukan: Usapan, Katuwaan at Iba pa
sa Malapitang Salamuhaan
➔ Ang paksa ng usapan sa umpukan
ay hindi rin planado o pinag-isipang
mabuti maaaring tungkol sa buhay-
buhay ng mga tao sa komunidad,
magkakaparehong interes ng mga
nag-uumpukan, o mga bagong
mukha at pangyayari sa paligid.
Minsan, sa umpukan din humihingi
ng pasensiya ang mga mambabatas
na nagkainitan habang matinding
nagbabalitaktakan dahil sa
magkakaibang pananaw sa mga
isyu at prosesong may kinalaman sa
komunidad at maging sa iba’t ibang
lugar sa loob nito kagaya ng
paaralan at tambayan sa kanto, ang
umpukan ay isang masasabing
isang ritwal ng mga Pilipino para
mapanatili at mapalakas ang
ugnayan sa kapuwa. Kumbaga, ang
magkakaumpukan ay sinusubukang
umugnay sa isa’t isa, may pakialam
sa isa’t isa, at nagbabahagi at
sumasagap ng mga impormasyon
mula sa usapan ng mga
magkakaumpukan bilang tanda ng
kanyang pagiging kasapi ng
pamayanang kinabibilangan at
kaniyang pakialam dito. Bukod sa
kainan, kantahan at paglalaro ng
Bingo, isa rin sa itinatampok sa
salamyaan ang umpukan na may
kalahok na ring tsismisin, talakayan,
balitaktakan, biruan at iba pa na
nagaganap sa isang silungan o
tambayan (Petras, 2010, p.
Binigyang pansin ni Petras (2010)
ang kahalagahan ng salamyaan
bilang talastasang bayan kung saan
nabubuo at napapalaganap ang mga
salaysay mula sa loob, namamayani
ang diwa ng pagkakapantay-pantay
sa mga kalahok, at napapasigla at
napapatibay ang ugnayan at
samahan ng mga Marikenyong
magakakatulad ang “interes at
hanapbuhay” (p. Sa karanasan ng
mga boluntir sa Ugnayan ng
Pahinungod/Oblation Corps
(UP/OC), ang programang
pamboluntaryong serbisyo ng
Unibersidad ng Pilipinas Los Banos
(UPLB), mahalagang paraan ng
pakikibagay sa mga tao sa isang
komunidad ang pakikiumpok. Sa
umpukan, nakikilala at
nakakapalagayang-loob ng mga
boluntir ang mga taong katuwang
nila sa mga gawaing pangkaunlaran
sa pamamagitan ng pakikinig at
pakikipagkwentuhan sa kanila.
Estratehiya naman ng ilang boluntir
ng UP/OC na eksperto sa agrikultura
ang makipag-umpukan sa mga
magsasaka ng isang komunidad.
Dahil sa impormal na lapit at
malayang daloy ng talakayan, mas
nakapagtatanong at
nakapagbabahagi ng ideya ang mga
magsasaka sa umpukan kaysa
sesyon mismo ng pagsasanay o
seminar na karaniwang
nakaistruktura sa di-pormal na
edukasyon na nakakatakot sa mga
kalahok. Madalas na ginagawa ang
ub-ufon sa isang itinakdang ator o
dap-ayan (lugar), ng pagsasama-
sama ng mga umuli
(magkabahayan) para magpakilala,
mag-usap hinggil sa iba’t ibang isyu,
magbigayan ng payo, magresolba
ng mga alitan, magturo ng tugtukon
(customs/traditions) sa nakababata,
mag-imbita sa mga okasyon, at
magtulungan sa mga problema
kagaya ng pinansiyal na
pangangailangan (Protectan, 2012).
Sa pamamagitan ng ubufon, patuloy
silang nagkakakonekta sa kanilang
tinubuang pamayanan at sa
kabuhayan, at napapanatili nila ang
diwa ng pagkakaisa at
pagtutulungan. Sa pananaliksik
naman, maaaring gamitin ang
umpukan bilang dulog sa
pagtatanong-tanong at pakikipag-
kwentuhan kagaya ng ginawa nina
Balba at Castronuevo (2017) nang
pinag-aralan nila ang alitang mag-
asawa at ng mga estudyante ng
sikolohiya ni Javier (2010) sa
kanilang pag-aaral hinggil sa
kaligayahan/kasiyahan sa buhay ng
mga Pilipino.
➔ Ginagamit din ang “umpukan” para
ilarawan ang kakapalan o karamihan
ng tao sa isang grupo o pangkat.
May mga umpukan na impormal ang
talakayan kung saan ang mga tao ay
napapalitan ng kuro-kuro o opinion
tungkol sa isang bagay o paksa. Isa
pang halimbawa ng umpukan ay ang
pakikipagtalo o debate, na maaaring
kaswal na usapan lamang o maaari
rin namang pormal na pakikipagtalo.
Talakayan: Masisinang Palitan at
Talaban ng Kaalaman
➔ Ang talakayan ay pagpapalitan ng
ideya sa pagitan ng dalawa o higit
pang kalahok na nakatuon sa tukoy
na paksa. Ang pormal na talakayan
ay karaniwang nagaganap sa mga
itinakdang pagpupulong at sa mga
palabas sa telebisyon at programa
sa radio kung saan pinipili ang mga
kalahok. Ang karaniwang layon ng
talakayan ay pagbusisi sa isyu o
mga isyung kinakaharap ng isang
tao, isang grupo, buong pamayanan,
o buong bansa para makahalaw ng
aral, magkaroon ng linaw at
pagkakaunawaan, maresolba ang
isa o makakakawing na mga
problema at makagawa o ng mga opisyal ng lokal na
makapagmungkahi ng deesisyon at
aksiyon. Sa pareho, inaasahan na
magkakaroon ng pagpapalitan at
pagbabanggaan ng magkakaibang
pananaw, pagkritik sa mga
ibinahaging ideya at impormasyon,
at maging ang marubdob na
pagtatalo-talo lalo na kapag
kontrobersiyal o sensitibo ang
paksa. Sa mga mainit na pagtatalo,
balitaktakan o tuligsaan, kadalasang
maingat ang mga Pilipino sa
pagbibitaw ng salita at sa
binibitawang mga salita (Maggay,
2002, p.29). Ang pangkatang
talakayan ay isa sa mga
pamamaraan ng harapang
komunikasyon na madalas gamitin
ng mga barangay health worker sa
Bakun, Benguet dahil mas personal
ang dulog at mas nagkakaroon ng
pagkakaunawaan ang mga
magkakausap. Halimbawa, ang
talakayan sa telebisyon sa pagitan
ng mga piling eksperto, opisyal ng
gobyerno at mamamayan hinggil sa
isang problemang panlipunan ay
maaaring mapanood ng maraming
Pilipino sa iba’t ibang panig ng
bansa at makapagbigay sa kanila ng
kapaki-pakinabang na ideya upang
harapin ang problema. Pangatlo,
ang midyang pangkomunidad ay
mainam gamitin sa mga talakayan
hinggil sa mga gawaing
pangkaunlaran na nakatuon sa mga
tukoy na pamayanan at may dulog
na partisipatori (Quebral, 1988,
p.81). Ang radyong Tambuli ay isang
magandang halimbawa ng midyang
pangkomunidad sa Pilipinas kung
saan nagaganap ang demokratikong
talakayang na mediado sa pagitan
pamahalan at ng mga mamayan
(Gumucio-Dagron, 2001, pp.
Masigla ang talakayang
pagkomunidad sa radyong Tambuli
dahil ang estasyon ay
pinamamahalaan ng isang
multisektoral na konseho, ang mga
brodkaster ay mga lokal na boluntir,
at ang mga programa ay nakalapat
saa sosyo-ekonomik, kultural,
politikal at pangkaligirang konstekto
ng mga tao sa mga komunidad na
pinaglilingkuran nito.
➔ Sa kabilang dako, ang tagumpay sa
talakayan katulad ng anumang
sining ay mahirap biyan ng tiyak na
pagkakahulugan, bagama’t may
mga mangilan-ngilang katangian ng
mabuing pagtalakay ang isinasaad
sa www.
Speaking.pitt.edu/instructor/classdis
scussions.html katulad ng mga
sumusunod:
1. Aksesibilidad. Pagiging komportable ng
mga mag-aaral sa kanilang partisipasyon sa
talkayan sap unto ng walng pangamba na
nagingibabaw sa kanilang pagpapahayag.
2. Hindi palaban. May mga pagkakataong
nagiging mainit ang talakayan subalit hindi
dapat dumating sap unto na nawawalan ng
magalang na tono, paraan ng
pagpapahayag ng bawat kasali sa
talakayan; mainit ang pagtalakay subalit
nananatili ang paggalang.
3. Baryasyon ng ideya. Mahalaga ang
baryasyon o ang pagkakaiba-iba ng
pananaw ng mga pahayag upang matamo
ang higit na malalim na pagtalakay.
4. Kaisahan at pokus. Mahalaga ang pael
ng dalubguro o ng tagapamagitan upang
hindi mawala sa punto ng usapin sa
kabilang mga mga baryasyon ng ideyang
ipinapahayag sa malayong pagtalakay.
➔ Ang hindi pagkakaunawaan ng mga
tao sa kanilang pananampalataya,
teyoriya, salita at gawa aysadyang di
na maiwasan sa buhay ng tao
simula pa sa unang panahon
hanggang sa katapusan ng mundo,
kaya kinakailangan ang patnubay at
gabay upang maiwasan ang di
pagkakaunawaan kadalasan ay
nagiging sanhi ng pagkakaroon ng
hidwaan sa isa’t-isa. Samakatuwid
ang talakayan ay isang paraan
upang ang katotohanan ay
mapatunayan at mapanatili sa
pamamagitan ng mga katanggap-
tanggap na basehan at katibayan
kung saan ito ay nararapat na
ibahagi ng buong katapatan at
katapangan ng bawat panig at
katunggali.
Pagbabahay-bahay: Pakikipag-kapuwa
sa Kanyang Tahana’t Kaligiran
➔ Isa pa sa mahahalagang gawing
pangkomunikasyon ng mga Pilipino
ay ang pagbabahaybahay.
Kinasasangkutan ito ng indibidwal o
higit pang maraming indibidwal na
tumutungo sa dalawa o higit pang
maraming bahay upang
isakatuparan ang alinman sa
kanilang layunin katulad ng
pangungumusta sa mga kaibigan o
kamag-anak na matagal nang hindi
nakita, pagbibigaygalang o pugay sa
nakatatanda, paghingi ng pabor para
sa isang proyekto o solicitation, at
marami pang iba. Makalipunan ang
gawaing ito sapagkat personal ang
pakikitungo ng tao na tuwirang
nakikipag-usap sa iba pang tao.
➔ Ang pagbabahay-bahay ay ang
pagdalaw o pagpunta ng isang tao o
grupo sa mga bahay sa isang
pamayanan para maghatid ng
mahalagang impormasyon, magturo
ng isang teknolohiya, kumonsulta sa
mga miyembro ng pamilya hinggil sa
isyu o programa, mangungumbinsi
sa pagsali sa isang paligsahan o
samahan, o manghimok na
tumangkilik sa isang produkto,
kaisipan, gawain o adbokasiya.
Halimbawa, ang pagbubuntis ng
tinedyer at kawalan ng pagpaplano
ng pamilya ay mga sensitibong isyu
na mas napag-uusapan ng mga tao
sa tsismisan at umpukan kaysa mga
pormal nag awing
pangkomunikasyon kagaya ng
pulong, seminar at pampublikong
forum. Kung nais malaman ang
iniisip at saloobin ng mga tao sa
isyung ito at para
makapagsakatuparan ng mga
angkop na dulog sa mga
programang tutugon sa mga isyung
ito, ang pagbabahay-bahay ay isa sa
mga mainam na estratehiyang
pangkomunikasyon na maaaring
isagawa ng pamahalaan, non
government organization, at iba
pang samahan o institusyon na may
mga proyekto hinggil dito. Sa
kabilang banda, ang pagbabahay-
bahay ay madalas isinasagawa ng
mga kinatawan ng ahensiya ng
pamahalaan, pribadong institusyon,
o nongovernment organization na
may tiyak na layong panlipunan na
nangangailangan ng kontribsyon,
pakikiisa, at pakikipagtulungan ng
mga residente ng isang komunidad.
Subalit sa una, kadalasang ang mga
nagbabahay-bahay ay mga tagalaas
 ng isang kapitbahayan at ang
saklaw ng layon nila sa pagdalaw ay
nakasentro sa mga isyu, alalahanin,
at programang panlipunan na
saklaw ng isang buong komunidad.
➔ Ang Pasko ay nagpapakita ng
pagpapahalaga ng mga Kristiyano
sa pagsilang kay Hesukristo.
Karaniwan na nagbabahay-bahay
ang bawat pamilya upang magmano
at magbigay ng pagpapahalaga sa
mga nakatatanda at mga kamag-
anak sa kahit na naumang paraan.
Mayroon ding nagaganap na
pamamahagi at pagtanggap ng
munting aginaldo para sa mga bata.
Ito ay kaugaliang kinagisnan minana
natin sa ating mga ninuno at patuloy
na nagpasalin-salin sa mga susunod
na henerasyon bagama’t may mga
modipikasyon sa paraan ng
selebrasyon batay sa pagbabago at
pangangailangan ng panahon. Isa
pang halimbawa ng pagbabahay-
bahay ay ang pangangaluluwa na
ginagawa sa bisperas ng Araw ng
mga Patay. Itoy isinasagawa sa
pamamagitan ng pag-awit ng mga
awiting bayan kapalit ang konting
donasyon at dasal para sa mga
namayapa. Pero halos tuluyan na at
nagbago ang konseptong ito
sapagkat ngayon ay hindi na
umaawit sa tapat ng bahay sa halip
sila ay nakasuot ngayon ng
kasuotang pang trick or treat ang
naumang kapalit na kahit na naong
bagay o halaga na manggagaling sa
mga may-ari ng bahay.
➔ Karaniwang mabilis ang daloy ng
komunikasyon sa pagbabahay-
bahay dahil na rin sa layunin ng
makarami ng bahay na
mapupuntahan sa araw na iyon,
subalit ang prinsipyong ito ay hindi
totoo sa iba na higit na
pinahahalagahan ang kalidad ng
pakikipag-usap sa mga taong
kanilang pinupuntahan.
PULONG-BAYAN: Marubdod na Usapang
Pampamayanan
➔ Ang isa pang mahalagang gawaing
pangkomunikasyon ng mga Pilipino
ay ang Pulong bayan. Karaniwan
itong isinasagawa bilang isang anyo
ng konsultasyon sa mga mamayan o
partikular na pangkat upang tugunan
o paghandaan ang isang
napakahalagang usapin.
Pinangungunahan ng lider ang
pagtalakay sa isang usapin na may
kaakibat ng pagpapahalaga sa
opinyon at mga mungkahi ng mga
taong kabahagi sa pag-uusap. May
pagkapormal ang mga pagtalakay
na nakapokus lamang sa paksa na
inihanda para sa espisipikong
gawain na ito- ang pulong bayan.
➔ Ang pulong bayan ay pagtitipon ng
isang grupo ng mga mamayan sa
itinakdang oras at lunan upang pag-
usapan nang masinsinan,
kabahalaan, problema, programa at
iba pang usaping pangpamayanan.
Madalas itong isinasagawa kapag
may programang pinaplano o
isasakatuparan, may mga
problemang kailangang lutasin at
may mga batas na ipatutupad sa
isang komunidad.
➔ Depende sa layon, maaring ang
mga kalahok sa pulong-bayan ay
mga kinatawan ng iba’t-ibang sektor
sa isang pamayanan, mga ulo o
kinatawan ng mga pamilya o
sinomang residenteng apektado ng
paksang pag-uusapan o
 interesadong makisangkot sa Mga Paraan ng Paggamit ng mga Senyas
usapin. na Di-Berbal
➔ Ito ay pagpupulong ng mga taong 1. Ang mga senyas na di-berbal ay
naninirahan sa isang bayan upang kapupunan ng komunikasyong berbal.
pag-usapan ang mga suliranin, Kalimitan, inuulit ng mga kumpas o ng mga
hakbang at maging ang mga aksiyon ang mga ideyang ipinahahayag sa
inaasahang pagbabago. pamamagitan ng wika. Halimbawa maaari
progresibong grupong nating sabayan ng kumpas na naglalarawan
nagmomobilisa ng mga tao laban sa ang pangungusap na, “Ganito nang kataas
pang-aapi at pang-aabuso ng mga ang aking bunsong kapatid.” O kaya naman
nasa kapangyarihan o ay maaaring sabayan ng ngiti ang
nagnenegosyo; at isang impormal pangungusap na, “Nasisiyahan ako sa
na lider o nagmamalasakit na nakuha kong marka sa pagsusulit.” Kung
mamamayan, nagtataguyod sa kumplementaryo ang gamit ng mga senyas
kapakanan ng mga kababayan. na di-berbal at ng wika, nagsisilbing patibay
ang una sa isinasaad ng wika.
KOMUNIKASYONG DI- BERBAL: 2. Ang mga senyas na di-berbal ay
Pagpapahiwatigan sa Mayamang maaaring gamitin sa halip na wika. Sa
Kalinangan ating kultura, ang pagtango ng ulo ay
➔ Ayon kay Mehrabian, ang kabuuang ginagamit na panghalili sa salitang “oo”, ang
epekto ng komunikasyon ay pag-iling ng ulo ay ginagamit na panghalili
maaaring ipahayag sa pamamagitan sa salitang “hindi”. Matapos ang isang laro
ng pormulang ito: Kabuuang Epekto ng basketball, halimbawa, hindi na
= .07 Berbal + .38 Tinig + .55 Mukha kailangang gumamit ng wika ang mga
➔ Marahil ay sasabihin nating labis manlalaro upang ipahayag kung nanalo sila
naman ang pagpapahalagang o natalo. Naipapahiwatig ang kanilang
ibinibigay ng pormulang ito sa mga kasiyahan sa pagkapanalo o kaya nama'y
senyas na di-berbal tulad ng tinig at kalungkutan sa pagkatalo sa pamamagitan
mukha. Marahil nga, ngunit kung ng galaw ng kanilang katawan.
iisipin natin kung gaano kalimit 3. Maaaring pabulaanan ng mga senyas
nating ginagamit ang ating mga na di-berbal ang isinasad ng wika. Alam
mata kaysa ating mga tainga, na nating higit na ginagamit ng tao ang
mauunawaan natin kung bakit ganito kanyang paningin kaysa pandinig. Sa mga
na lamang ang pagpapahalaga ni senyas na di-berbal at ng wika, higit na
Mehrabian sa mga senyas na di- pinaniniwalaan ng tagapakinig ang
berbal. ipinahihiwatig ng una. Halimbawa, kung ang
➔ Sa katotohanan, malaki ang kasabay ng pangungusap na “Masaya
pagkakaugnay ng mga senyas na di- naman ako” ay malamlam na mga mata at
berbal at ng sagisag na berbal. Ang pilit na ngiti, dalwang mensaheng
pagkakaugnay na ito ay nakikita sa magkasalungat ang ikinukumunika.
paraan ng paggamit natin ng mga Nagiging suliranin ng tagapakinig kung alin
senyas na diberbal. sa dalawang mensahe ang dapat bigyan ng
reaksiyon.
4. Upang ayusin ang daloy ng
komunikasyon. Halimbawa nito ay ang
paghipo sa braso upang itulak ang isang
kalahok sa talakayan na magsalita. Ayon sa
pananaliksik ni Patricio, nakatutulong ang
ganitong senyas sa daloy ng talakayan.
➔ Maraming kahulugan ang maaaring
ibigay sa mga senyas na di-berbal.
Upang maging higit na mabisang
kaugnay ang mga senyas na ito ng
mensaheng berbal, kailangang
palagi nating isaisip ang ilang
katangian nito.
1. Ang kahulugang ibinibigay natin
sa mga senyas na di-berbal ay
kailangang nababatay sa kabuuan
ng kontekstong pinangyayarihan
nito.
2. Ang mga senyas na di-berbal ay
maaaring sinasadyang gamitin o
hindi sinasadya.
3. Ang mga kahulugang iniuugnay
sa mga senyas na di-berbal ay
kalimitang ayon sa pinagkaisahan
ngmga taong kabilang sa isang
lipunan o kaya'y kultura.
Mga Uri ng Komunikasyong Di-
Berbal
1. Komunikasyon sa
pamamagitan ng paghipo – Ito ay
may tanging kahalagahan sa atin
sapagkat ito ang unag paraan ng
komunikasyong naranasan natin
bilang sanggol. Ang pagkalong,
pagyapos, o pagtapik sa atin ay
nakatutulong sa pagpapatibay ng
tiwala sa sarili. Habang tayo ay
lumalaki, natututuhan nating gamitin
ang paghipo upang ipahayag ang
ating mga damdamin.
2. Komunikasyon sa
pamamagitan ng espasyo – Ayon
kay Edward Hall, ang uri ng
ugnayang namamagitan sa mga tao
ay maaaring ipahiwatig sa
pamamagitan ng apat na uri ng
distansiya: a) sa distansyang
pampubliko, ang mga kalahok ay
magkakalayo ng mga labindalawang
talampakan o higit pa. Ang ugnayan
ay pormal tulad ng namamagitan sa
isang komunikasyong pampubliko;
b) sa distansyang sosyal, ang mga
kalahok ay magkakalyo ng mga apat
hanggang pitong talampakan. Ito ay
angkop sa mga talakayan ng mga
mangangalakal at kombersasyon sa
mga pagtitipon. Ang layong ito
hanggang labindalawang
talampakan naman ay angkop para
sa mga pulong. Ang mga taongnasa
loob ng silid na pinagdarausan ng
pulong ngunit wala sa loob ng
distansiyang ito ay hindi dapat
maghinanakit kung hindi sila
kabilang sa interaksiyon; c) sa
distansyang personal, ang mga
kalahok ay magkakalayo ng isa't
kalahati hanggang apat na
talampakan. Ang distansiyang ito ay
para sa magkakaibigan o higit pang
malapi na pakikipagugnayan; d) sa
distansyang pangtapatan ng loob
ang mga kalahok ay magkakalayo
ng hindi hihigit sa labindalawang
dali. Ang paksang tinatalakay ng
mga kalahok ay kalimitang lihim.
Ang tinig ay mahina at higit ang
gamit ng mga senyas na di-berbal.
Isa pang aspeto ng komunikasyong
ito ay ang paraan ng pag-aayos ng
isang silid. Halimbawa, ang posisyon
at kapangyarihan ng isang tao sa
organisasyon ay maaring ikomunika
sa pamamagitan ng ayos ng silid.
Ang pinakabago sa mga empleyado
ay maaaring idestino sa
pinakamalapit sa pinto.
3. Komunikasyon sa
pamamagitan ng oras – Karaniwan
nang may iniuugnay tayong
mensahe sa paraan ng paggamit ng
oras. Pamilyar tayo sa tinatawag na
“Filipino Time.” Ang mga Pilipino ay
karaniwang sadyang nagpapahuli sa
mga pagtitipon upang hindi
masabing sabik sa pagdalo. Kaya't
kapag nagkataong dumating sa
takdang oras, hindi agad tumutuloy
sa pagdarausang ng pagtitipon.
Nagpapabalik-balik muna sa kalye
upang magpalipas ng ilang sandali.
Ang mga Kanluranin naman, tulad
ng mga Amerikano, ay sadyang
maagap at nasa oras. Marami pang
halimbawa ang maibibigay natin:
Ano ang mensaheng iniuugnay natin
sa pagtunog ng telepono sa
hatinggabi? Ano ang mensaheng
iniuugnay natin sa matagal na
pagsagot sa ating liham ng isang
kaibigan? Ano ang mensaheng
iniuugnay natin sa paanyayang
ipinadala sa atin sa araw mismo ng
pagtititpon?
4. Komunikasyon sa
pamamagitan ng katahimikan –
Ang katahimikan ay may
ikinukumunika rin. Sa pamamagitan
ng hindi pagkibo ay maaaring
ipahiwatig ang ating pagdaramdam,
pagkagalit, o ang kawalan ng
hangaring makipag-uganayan.
➔ Ang mga nabanggit ay
halimbawa ng
komunikasyong di-berbal.
Ngunit higit na malinaw at
tiyak ang kaugnayan sa
komunikasyon ng mga
halimbawang ibinigay nina
Reusch at Kees na:
1. Komunikasyon sa pamamagitan ng
senyas – Kabilang sa kategoryang ito ang
lahat ng kumpas na ginagamit sa halip ng
salita, bilang at pagbabantas. Mga
halimbawa ay ang simpleng iisahing pantig
na kumpas na ginagamit sa telebisyon
upang sabihing oras na para sa patalastas
o kaya'y ang higit na kumplikadong sistema
ng kumpas na ginagamit ng mga bingi at
pipi.
2. Komunikasyon sa pamamagitan ng
aksiyon – Kabilang dito ang lahat ng uri ng
paggalaw tulad ng paglakad o kaya'y
pagkain. Ang paraan ng paggalaw ay
maaaring bigyan ng kahulugan ng mga
nakakakita. Halimbawa, mayroon tayong
tinatawag na mahinhing lakad o
nagmamadaling lakad o tamad na lakd.
Ganoon din, ang pagmamadali sa pagkain
ay maaaring iugnay sa laki ng gutom o sa
paraan ng paggalaw sa hapag-kainan na
itinuro sa atin.
3. Komunikasyon sa pamamagitan ng
mga obheto – Kabilang dito ang lahat ng
sadya at hindi sadyang pagpapakita ng mga
obheto tulad ng mga alahas, damit, aklat,
disenyo ng bahay, atbp. Halimbawa, ang
singsing sa palasingsingan ng kaliwang
kamay ay nagpapahiwatig na ang may suot
ay may nobyo na; ang salamin sa mata ay
nagbibigay daw ng impresyong matalino
ang gumagamit nito bagama't ang angkop
na kahulugan ay ang ikinukumunikang
kalabuan ng mata ng nagsuuot ng salamin.
➔ Ang tatlong ito, ang senyas, aksiyon
at obheto, ay may higit pang angkop
na gamit sa komunikasyong pasalita
na nagsisilbing mensahe tulad ng
ekspresyon ng mukha, pisikal na
kaanyuan, paraan ng pagdadala sa
 sarili, paraan ng pagtingin sa
tagapakinig, kumpas at paggalaw.
MGA EKSPRESYONG LOKAL: Tanda ng
Matingkad, Masigla at Makulay na
Ugnaya’t Kuwentuhan
➔ Ang ekspresyong lokal ay ang likas
at ordinaryong wika na naiiba sa
anyo at gamit sa lohikal at iba pang
uri ng pilosopiya. Ito ay mga parirala
at pangungusap na ginagamit ng
mga tao sa pagpapahayag ng
damdamin o pakikipag-usap na ang
kahulugan ay hindi literal na
kahulugan ng bawat salita at hindi
maiintindihan ng mga ibang taong
hindi bihasa sa lenggwahe. Ito rin
ang nagbibigay ng kaibahan sa
ibang wika.
Halimbawa:
Manigas ka!
Bahala na si Batman. (Bahala na.)
Malay ko.
Ano ga!
Sayang.
Hay naku.
Susmaryosep
Anak ng ______!
Naku po!
Dyusko!
Walastik
Anla naman.
“Ala eh! ano ga naman yaan.”
➔ Ang mga Batangueño ay kilala sa
pagsasalita ng Tagalog na
mayroong punto. Kilala rin sila sa
pagdadagdag ng salitang “eh” sa
kanilang pananalita at sa paggamit
ng “ga”. Isa rin sa kilalang katangian
ng mga Batangueño ay ang
tinatawag na “Matanda sa Dugo”,
kung saan nagbibigay respeto ang
isang kamag-anak hindi dahil sa
edad kundi dahil sa konsangginidad.
Ang mga Batangueño ay kilala sa
pagiging malapit sa isa’t isa.
Halimbawa sa isang pagtitipon,
mapapansin na ang mga
Batangueño ay magkakasama
hanggang sa matapos ang nasabing
pagdiriwang. Ang mga pangunahing
hanapbuhay ng mga Batangueño ay
ang pagsasaka at pangingisda, dahil
na rin sa lokasyon ng lalawigan.
Kilala rin ang mga ito bilang malakas
sa paginom ng alak at pagkain ng
matatamis. Isa sa mga itinuturong
dahilan nito ang Central Azucarera
Don Pedro, na itinuturing na
pinakamalaking tagagawa ng asukal
sa buong bansa. Isa naman sa
pinakakilalang produkto ng lalawigan
ang kapeng barako, gayon din ang
balisong.
➔ Ang Ala eh ay nagaling sa salitang
tagalog na “wala eh” ibig sabihin ay ”
wala pong problema , easy easy
lang ” Ito ay isa sa mga dialekto na
ginagamit mas lalo na sa lalawigan
ng Batangas at sa mga bahagi ng
Quezon, at lalawigan ng Laguna at
isla ng Mindoro. Ito ay nailalarawan
sa pamamagitan ng isang malakas
accent at isang bokabularyo at
grammar malapit na nauugnay sa
mga sinaunang Tagalog . Ito ay
hindi kaugalian ng ibang batangeño ,
kadalasan mga taga taal ang
gumagamit nito.May ibait iba mga
salita ang sa batangeño na
ginagamit tulad mg mga halibawang
ito:
➔ Kadlo: \kahd-loh\
● Ibig sabihin: Upang kumuha
ng tubig.
● Ibang tawag :igib.
● Halimbawa: “Utoy , wala na
tayong tubig pwede gang
 magkadlo ka ng tubig sa
timba.”
➔ Kagaykay: \kah-gai-kai\ •
● Ibig sabihin: Isang insekto na
maingay tuwing gabi.
● Ibang tawag : kuliglig.
● Halimbawa: “Ang ingay ng
mga kagaykay sa gabi.”
➔ Kalamunding: \kah-lah-moon-ding\
● Ibig sabihin: Isang maliit na
kulay berde na prutas at asa
pamilya ng sitrus.
● Ibang tawag :kalamansî.
● Halimbawa: “Naku isda ang
ulam , masarap ito sa
isawsaw sa toyo at
kalamunding.”
➔ Kalasti: \kah-lahs-tih\
● Ibig sabihin: Isang mayabang
na tao at kasuklam suklam.
● Ibang tawag: mayabang.
● Halimbawa: “Alam mo ba si
ganun nakupo ay sobrang
kalasti ng tao yun , ngalingali
kong sumbiin.”
➔ Pagaw: \pah-gao\
● Ibig sabihin: Tungkol sa ang
kawalan ng kakayahan
upang makipag-usap sa isa
sa natural na boses dahil sa
isang sigaw o dahil sa
pagkakroon ng sakit.
● Ibang tawag: paos.
● Halimbawa: “Yan kasi,
sabinang wag mag kokonsert
sa banyo kya ka napagaw
eh.”
➔ Palakat: \pah-lah-kaht\
● Ibig sabihin: Pag tawag sa
isang tao na ginagamit ay
isang malakas na bosses.
● Ibang tawag: sigaw.
● Halimbawa: “Ano ganaman
yaan palakatan kyo diyan eh
magkatabi naman kayong
dalawa.”
➔ Sagimis: \sah-gih-mihs\
● Ibig sabihin: Ito ay isa sa
mga paburitong merenda ng
pilipino, gawa sa rapper na
may banana slice sa poob at
asukal , at ito ay piniritos
hangang mag brown ang
kulay.
● Ibang tawag: Turon.
● Halimbawa: “Hala favorite ko
ga yang sagimis , kahit yan
lang kainin ko sa buong araw
, masaya na ako .”
➔ Sakol: \sah-kol\
● Ibig sabihin: Kakain na ang
gamit ay ang kanyang
kamay.
● Ibang tawag: kamay o
magkakamay.
● Halimbawa: “Masarap ang
ulam ngayon nilabong itlog
tapos may toyo , maslalo
nang sasarap pag
magsasakol.”
➔ Tabig: \tah-big\
● Ibig sabihin : Hinding
sinasadyang masangi ang
isang tao.
● Ibang tawag: sagî, tama,
dali(e).
● Halimbawa : “Hala ,
pasensya na po di ko po
nakita yung vase ninyo ,
sorry po talaga di ko
sinasadyang matabig ung
vase.”
➔ Tagaktak: \tah-gahk-tahk\
● Ibig sahihin : Tuloy tuloy na
pagpatak, katulad ng pawis
pag sobrang init.
● Ibang tawag: daloy.
● Halimbawa : “Kainit naman
dito sa pinas , tuwing
lumalabas ako ng bahay eh
tagaktak na pawis ko eh.”