YUNIT I: ANG PAGTATAGUYOD NG WIKANG PAMBANSA SA MATAAS NA ANTAS NG  2012 - Ang forum na iyon ay kulminasyon ng mga nauna pang
ay kulminasyon ng mga nauna pang kolektibong
EDUKASYON AT LAGPAS PA
MGA POSISYONG PAPEL HINGGIL SA FILIPINO AT PANITIKAN SA KOLEHIYO
 Bahagi na ng kasaysayan ng Pilipinas ang pagbabagong bihis ng sistema ng
edukasyon ng Pilipinas. Ito ay naka-angkla sa ideya ng:
- International standards
- Labor mobility
- ASEAN Integration
a. International Standards - dahil ang Pilipinas ay kabilang sa iilan na lamang na mga 2
bansa na may sampung taon lamang na basic education at ang karagdagang
dalawang taon ay mabubukas ng pinto sa mas maraming opurtunidad para sa mga
mag-aaral.
b. Labor Mobility - ay alinsunod sa pagtatangkang mas mapabilis ang pagkakaroon ng
trabaho ng mga magaaral na magtatapos sa ilalim ng ngayon ay umiiral na na
sistema ng edukasyong K to 12. Dahilan nito ay mas magiging handa ang mga mag-
aaral na harapin ang pagiging kabahagi ng lakas paggawa ng bansa. Ang mga
magtatapos ng grade 12 ay maaring pumili sa pagitan ng pagtrabaho o pagpapatuloy
sa kolehiyo mataposang labindalawang taon sa basic education
c. ASEAN Integration - ay kabahagi upang maging tugma ang kalakaran ng mga
kasaping bansa ng organisasyon. Ito ay para sa lalong matibay na ugnayan at
pagtutulungan sa pagitan ng mga miyembro.
2011 – taon kung kalian nagsimula ang usapin sa pagtatangkang alising ang asignuturang
may kaugnayan sa Panitikan at Filipino.
Alyansa ng mga Tagapagtanggol ng Wikang Filipino o Tanggol Wika
 Ang alyansang nangunguna sa pakikibaka laban sa pagpaslang ng Commision on
Higher Education (CHED) sa Filipino, Panitikan at Philippine Government and
Constitution subjects sa kolehiyo
 Kapatid na organisasyon ng Alyansa ng Mga Tagapagtanggol ng Kasaysayan (Tanggol
Kasaysayan)
 Hunyo 21,2014, De La Salle University-Manila (DLSU) – nabuo ang tanggol wika sa
isang konsultatibong forum -
 Halos 500 delegado mula sa 40 paaralan, kolehiyo, unibersidad, organisasyong
pangwika at pangkultura ang lumahok sa nasabing konsultatibong forum.
 Dr. Bienvenido Lumbera – Pambansang Alagad ng Sining
- Tagapagsalita sa forum
inisyatiba mula pa noong 2012.
 April 15, 2015 - pinangunahan ng Tanggol Wika ang pagsasampa ng kaso laban sa
anti-Filipinong CHED Memorandum Order (CMO) No. 20, Series of 2013, sa koreta
suprema.
 CHED Memorandum Order (CMO) No. 20, Series of 2013 – Anti-Filipino
 Abril 21, 2015 – Temporary Restraining Order (TRO) – inilabas ng korte suprema
para ipahinto ang pagpaslang sa Filipino at Panitikan sa kolehiyo, bunsod ng
kasong isinampa ng Tanggol Wika.
 2019 – binawi ng korte suprema ang TRO
 Kongreso ang House Bill 223 - upang muling ibalik ang Filipino at Panitikan bilang
mga mandatoring asignatura sa kolehiyo
Mga Nanguna sa Pagsasampa ng Kaso
1. Dr. Bienvenido Lumbera
2. ACT Teachers Partylist Rep. Antonio Tinio
3. Anakpawis Partylist Rep. Fernando Hicap
4. Kabataan Partylisy Rep. Terry Ridon
5. Mahigit 100 propesor sa iba’t ibang unibersidad
Alyansa ng Mga Tagapagtanggol ng Kasaysayan (Tanggol Kasaysayan)
 grupong nagtataguyod naman ng pagkakaroon ng required at bukod na
asignaturang Philippine History/Kasaysayan ng Pilipinas sa hayskul.
Posisyong Papel
 ay isang pasulat na gawaing akademiko kung saan inilalahad ang paninidigan sa
isang napapanahong isyu na tumutukoy sa iba’t ibang larangan tulad ng edukasyon,
politika, batas, at iba..
 Karaniwang ginagamit ito ng mga organisasyon at institusyon upang ipabatid sa
publiko ang kanilang paniniwala at rekomendasyon bilang isang pangkat
“Pagtatanggol sa Wikang Filipino, tungkulin ng bawat Lasalyano” – pamagat ng posisyong
papel ng DLSU
 Agosto 2014 – Ipinahayag ng Departamento ng Filipino ng De La Salle University ng
kanilang saloobin sa pamamagitan ng kanilang posisyong papel
 Nakapaloob sa posisyong papel na ito na “ang pagkakaroon ng asignaturang
Filipino ay nakapag aambag sa pagiging mabisa ng community engagement ng
ating pamantasan sapagkat ang wikang Filipino ang wika ng mga ordinaryong
mamamayan sa mga komunidad na ating pinaglilingkuran.”
  San Juan Bautista De La Salle
- nagsikhay sa paggamit ng wika ng mga ordinaryong mamamayan sa
edukasyon
Wikang Filipino
 ay magiging mabisa ang pagpapahayag ng mga saloobin at pangangailangan ng mga
mamamayan.
 Ito ang nagbibigay boses sa mga ordinaryong tao at kung mawawala ito ay tuluyan
nang hindi malilinang ang ugat na sanay magdudugtong sa malayong agwat ng
karaniwan at mga edukadong tao.
 Mas magiging malabo na maging pantay ang mga mamayan mula sa iba’t ibang estado
sa buhay at manantiling pinid ang mga labi kung dayuhang wika ang kailangan upang
makapagpahayag ng saloobin at pangangailangan
Ang Paninindigan ng Kagawaran ng Filipino ng Panantasang Ateneo de Manila sa
Suliraning Pangwikang Umuuugat sa CHED Memorandum Order No. 20Series of 2013
 mula sa panulat ng mga guro ng Ateneo De Manila University
 Nakapaloob dito na “hindi lamang midyum ng pagtuturo ang Filipino isa itong
displina. Lumilikha ito ng sariling larangan ng karunungan na nagtatampok sa
pagka Filipino sa anumang usapin sa loob at labas ng akademya. Dapat patuloy
itong ituro sa antas ng tersiyaryo at gradwado bilang integral na bahagi ng
anumang edukasyong propesyonal… ang banta na alisin ang Filipino sa
akademikong konteksto ay magdudulot ng ibayong pagsasalaylayan o
marhinalisasyon ng mga wika at kulturang panrehiyon. Kakabit ng pagaaral ng
Filipino bilang disiplina ang pagtatanghal at paglingap ng mga wika at kultura ng
bayan. Hindi dapat mawala ang wikang panrehiyon sa diskurso. At lalong hindi
dapat pagsabungin ang mga wika. Sa halip, dapat maging mapagmatyag laban sa
mga tao at institusyong ginagamit ang kasalukuyang isyung pangwika upang
itanggi ang sarili at kanilang mga interes.”
Unibersidsad ng Pilipinas, Diliman Departamento ng Filipino at Panitikan sa ilalim ng
Kolehiyo ng Arte at Literatura
 Ang Filipino ay wika na “susi ng kaalamang bayan”.
 Buo rin ang kanilang paninindigang “nasa wika ang pagtatanyag ng kaalamang
lokal – mga kaalamang patuloy na hinubog at humuhubog sa bayan”
 Sariling wika rin ang pinakamabisang daluyan para mapalaganap ang dunong
bayan at kaalamang pinanday sa akademya
2014
 Inilathala ang “Paninindigan ng Kagawaran ng Filipinolohiya ng Politeknikong
Universidad ng Pilipinas (PUP), Samahan ng mga Dalubguro at Filipino
(SADAFIL), Samahan ng mga Batang Edukador ng Wikang Filipino at mga Sining
ng Plipinas, PUP Ugnayan ng Talino at Kagalingan”
Polytechnic University of the Philippines, Manila
“umiiral sa realidad sa Pilipinas na ang Filipino ay wikang panlahat. Nandyan ito, umiiral
at ginagamit sa araw araw na pakikipag talastasan ng mga Filipino. Mga Pilipino ang
kusang tumanggap nito bilang wikang pambansa at naging katangi tangi ang tatag nito
dahil ito ang identidad ng lipunang Pilipino. Mahalaga ang pagpapaunlad nito sa bawat
Pilipino kaya kung ihihiwalay sa mga mag aaral ng kolehiyo sa Pilipinas ang patuloy na
pag aaral ng wikang Filipino, tinanggal narin natin ang identidad natin bilang Pilipino.
Dahil kung ano ang wika mo yun ang identidad mo.”
Philippine Normal University
“isang moog na sandigan ang wikang Filipino upang isalin ang hindi magmamaliw na
karunugan na pakikinabanagan ng mga mamamayan para sa pambansang kapakanan.
Ang paaralan bilang institusyong panlipunan ay mahalagan domeyn na humuhubog sa
kaalaman at kasayan ng bawat mamamayan ng bansa. Kaakibat sa proseso ng pagtuturo
at pagkatuto ang wikang Filipino upang lubos na maunawaan at mailapat sa paaralan ng
buhay ang mga araling hindi lamang natatapos sa apat na sulok ng silid aralan.”
FILIPINO BILANG WIKA NG KOMUNIKASYON SA KOLEHIYO AT MAS MATAAS NA ANTAS
 Artikulo XIV, Seksiyon 6 ng kasalukuyang saligang-batas
“Subject to the provisions of law and as the Congress may deem appropriate, the
Government shall take steps to initiate and sustain the use of Filipino as a medium
of official communication and as language of instruction in the educational
system.”
 Malinaw sa probisyong ito ang responsibilidad ng gobyerno na itaguyod ang
pagbuo ng mga hakbnagin upang patuloy na magamit ang wika sa mas malalim
pamamaraan sa pamayanan man o paaralan
Executive Order No. 335
“Nag-aatas sa Lahat ng mga Kagawaran/Kawanihan/Opisina/Instrumentaliti ng
Pamahalaan na Magsagawa ng mga Hakbang na Kailangan para sa Layuning Magamit
ang Filipino sa Opisyal na mga Transaksiyon, Komunikasyon, at Korespondensiya.”
 Binigyang diin ni dating Pangulong Corazon C. Aquino ang probisyong ito.
Department of Science and Technology (DOST) ay Filipino. Kaya ito ay nararapat lamang gamitin sa ano mang aspekto ng
komunikasyon at pagkatuto.
- Kagawaran ng Agham at Teknolohiya
Department of Education (DepEd)
Artikulong 12 Reasons to Save the National Language
- Kagawaran ng Edukasyon
 Agosto 10, 2014
Department of Energy (DOE)
 inilathala ni G. David Michael M. San Juan
- Kagawaran ng Enerhiya  Isa ay sa panahong ito kainitan ang pagpakikipaglaban sa pagbabalik ng
asignaturang Filipino at Panitikan sa kurikulum ng kolehiyo.
Department of the Interior and Local Government (DILG)
 Sa artikulong ito ay inisa isa niya ang labindalawang dahilan kung bakit ang Filipino
- Kagawaran ng Interyor at Pamahalaang Lokal ay kailangan gamiting wikang panturo at dapat mapabilang sa kurikulum sa
kolehiyo
Department of Social Welfare and Development (DSWD)
 Ang unang dahilan na kaniyang binigay ay ang nasasaad sa Artikulo XIV Seksyon 6
- Kagawaran ng Kagalingang Panlipunan at Pagpapaunlad ng kontistusyon ng bansa.

Department of Health (DOH) G. David Michael M. San Juan

- Kagawaran ng Kalusugan  Aniya ay nakaririmarin ang mga ahensya ng gobyerno na gumgamit ng Ingles
bilang opisyal na wika ng komunikasyon at gayundin ay ang mga institusyong tila
Department of Environment and Natural Resources sumasalungat sa pagsusulong ng Filipinisasyon.
- Kagawaran ng Kapaligiran at Likas na Yaman  Sunod niyang binigyang diin ay ideya ng epektibong gamit ng Filipino bilang
wikang panturo kung ito ay ituturo rin bilang isang sabjek o disiplina.
Department of Justice (DOJ)  Isa rin ay ang globalisasyon at ASEAN integration, kung saan inaasahan ang
- Kagawaran ng Hustisya pagpapatibay ng sariling wika, panitikan, at kultura upang may maibahagi tayo sa
pandaigdigan at pangrehiyong na palitan sa panlipunan at pangkalingang unawaan
Department of Public Works and Highways (DPWH)
CHED’s Resolution No. 298-2011
- Kagawaran ng mga Pagawain at Lansangang Bayan
 ang Filipino at Panitikan ay parehas sa College Readiness Standard
Department of Labor and Employment (DOLE)
Filipino
Kagawaran ng Paggawa at Empleyo
 ang wikang pambansa at sinasalita ng nasa 99% ng populasyon.
Department of Agrarian Reform (DAR)
 Ito ang kaluluwa ng bansa.
- Kagawaran ng Repormang Pansakahan  Ito ay nagbubuklod sa mga mamayan tulad kung paano tayo binubuklod ng mga
awit, tula, at iba pang panitikan na nakalimbag sa Filipino.
Lumbera et al. (2007)  isang pandaigdigang wika na itinuturo at pinagaaralan sa mahigit walumpong
 Ang Filipino ang wikang gingamit sa paglinang at pagpapalaganap ng isang institusyon at unibersidad sa ibang bansa.
edukasyong na nagtataguyod ng kapakanan ng bansa, nagpapayaman ng diwang  Estados Unidos, Malaysia, at Indonesia – mga bansang nagpapatupad din ng K to
mapagtanong at mapanlikha at umuugat sa buhay at pakikibaka ng nakararami. 12. Ang kanilang wikang pambansa at panitikan ay mandatori na core courses sa
Mula dito ay mababatid na ang ugat ng sinasabing wika na likas sa ating mga Pilipino kolehiyo.
  G. San Juan – na matagal nang namamayagpag ang Ingles sa kurikulum ng kolehiyo
mula noon 1906 samantalang ang Filipino ay nito lamang 1996, at panahon na
upang maremedyohan ang nagdaang panahon ng makasaysayang kaapihan
G. Virgilio S. Almario (2014)
 Nakalathala sa akda na napakarami pang dapat gawin upang ganap na
magtagumpay ang wikang Filipino
 Aniya hindi sapat ang pagdedeklara ng Buwan ng Wikang Pambansa tuwing
Agosto bilang tugon sa Proklamasyon Blg. 1041 ng Pangulong Fidel V. Ramos noong
Hulyo 5, 1997
 Dagadag pa niyang na ang wikang Filipino ay totoong mabubuhay at yayaman sa
pamamagitan ng patuloy na paggamit araw-araw ng mga mamayan.
 Kasama rin sa akdang ito Pambansang Alagad ng Sining ang pag-aasam na sa
darating na panahon, sinumang nais mag-aral pa ay maaaring magbasa sa isang
aklatang tigib sa nga aklat sa mga aklat at sangunian na nakalimbag sa Filipino.
YUNIT II: PAGPOPROSESO NG IMPORMASYON PARA SA KOMUNIKASYON
ANG PANANALIKSIK AT ANG KOMUNIKASYON SA ATING BUHAY
Pamamaraan kung paano tayo nagkakakalap ng kaalaman:
1. Ang bawat pangyayari sa araw – araw mula sa umaga pag gising hanggang sa gabi
bago matulog na bumubuo sa paraan kung paano tayo nagkakaroon ng kaalaman
2. Ang bawat karanasan mula sa pinakamaliliit hanggang sa pinakamalalaki ay
nagiging paraan din kung paano tayo natututo.
 Kadalasan ang pinakamalalim na kaalaman ay nakukuha natin mula pinakakumplikado
nating mga karanasan
 Kasabay ng mga pangaraw – araw na pangyayari ang pagusbong ng mga perspektibo na
maaari nating magamit sa pagtingin sa mga problema o isyung kinahaharap natin lalo at
higit sa mga panghamong panahon
 Ito rin ang ngmumulat sa atin sa mas magmaging mahusay sa pagdedesisyon at
pagaksyon sa mga bagay bagay.
Kaalaman – ay kapangyarihan at may kapangyarihang panlipunan.
 Sa harapang pakikipag-usap sa kapuwa o sa pagpapahayag gamit ang midya, malakas
ang bias at talab ng mga ibinabahaging kaalaman batay sa malalim at malawak na pag
susuri at pagtatahi ng impormasyon.
 Ang makatotohanan at katiwa tiwalang kaalaman ay makakatulong sa pag igpaw sa
kamangmangan at kahirapan
 Gayundin ito ay isa sa mga malakas ba panlaban sa panlilinlang, pangaapi, at pang
aabuso lalo pang ang mali at binaluktot na impormasyon ay ginagamit sa kasamaan ng
mga ganid at sira sa lipunan.
Sa kasalukuyang panahon kung kailan laganap ang kultura ng pang madlang midya at
virtual na komunikasyon, mas madali ng magpakalat ng tinatawag na disinformation sa
paraang ng fakenews sa mga midya gingamit sa information and communication
technology (ICT).
Binary Opposition – ang mundo sa kadahilanang walang neutral at ang mga bagay ay nasa
pagitan lamang ng positibo at negatibo, masama o mabuti, sang-ayon o hindi.
MAY ANIM NA PARAAN UPANG MALAMAN ANG FAKE NEWS
Fake News
 tumutukoy sa mga sadyang hindi totoo, o mga kwento na naglalaman ng ilang
katotohanan ngunit hindi ganap na tumpak, sa pamamagitan ng aksidente o
disenyo
 Sinasbi rin ng ilang tao na ang mga totoong kwento ay “fake news", dahil lamang sa
hindi sila sangayon sa kanila
May ilang hakbang upang malaman kung ang impormasyon ay lehitimo o hindi.
1. Ang pagbuo ng kritikal na pagtingin sa mga impormasyon. Kailngan din na maging
mapanuri sa pinamulan ng impormasyon.
2. Mahalaga rin na kilalanin kung sino ang pinagmulan ng impormasyon at suriin ang
mga katibayan.
3. Huwag magpadala sa tinatawag na “face value” ng mga impormasyon.
4. Hiindi kasiguraduhan ang magandang presenstasyon ng tama at lehitimong batis ng
impormasyon.
5. Higit sa lahat suriin kung “tunog tama” ba ang pahayag o impormasyon.
Mass Media o Pangmadlang Midya
 ang ginagamit ng karamihan na mapagkukunang ng impormasyon at balita.
 Ito ay nangangahulugang teknolohiya na inilaan upang maabot ang ng
impormasyon ang madla.
 Ito ay pangunahing paraan ng komunikasyon na gingamit upang maabot ang
karamihan sa pangkalahatang publiko.
  Ang pinaka-karaniwang pangmadlang midya ay pahayagan, magasin, radyo,
telebisyon, at Internet.
Maxwell McComb at Donald Shaw
 ang pangmadlang midya ang nagtatakda kung ano ang pag uusapan ng publiko kung
 si George Gerbner, ang midya, lalo na ang telebisyon, ang tagapagsalsay ng lipunan
na lumilinang sa kaisipan ng mga madalas manood na ang mudoy magulo at
nakakatakot
 si Marshall McLuhan, binabago ng midya ang simbolikong kapaligiran ng mga tao
at naiimpluwensiyahn nito ang kanilang pananaw, karanasan, ugali, at kilos kung
kaya’t masasabng “ang midyum ay ang mensahe”
 si Stuart Hall ang midya ang nagpapanatili sa ideolohiya ng mga may hawak ng
kapangyarihan sa lipunan (Griffin, 2012).
MGA PANIMULANG KONSIDERASYON: PAGLILINAW NG PAKSA, MGA LAYON, AT
SITWASYONG PANGKOMUNIKASYON
Pananaliksik
 isang maingat at detalyadong pag-aaral sa isang tiyak na problema, pag-aalala, o
isyu gamit ang pamamaraang pang-agham.
 nagbibigay pagkakataon sa atin upang mapataas ang antas ng kaalaman sa
pamamakitan ng eksperimento.
 pinakamhusay na nagawa sa pamamagitan ng paggawa ng isyu sa isang
katanungan, na may hangarin ng pananaliksik upang sagutin ang tanong.
 Isa sa pinkamainam na paghanap ng ksagutan ay sa pamamagitan ng pananaliksik
Bagay na dapat isaalang alang ang isang mananaliksik bago pumili ng batis ng
impormasyon para sa pagbuo ng kaalamang ipapahayag sa isang sitwasyong
pangkomunikasyon.
1. Kailangang malinaw ang tukoy ng paksa at layon ng pananaliksik.
2. Dapat na malinaw sa mananaliksik ang pakay niya sa paglahok sa sitwasyong
pangkomunikasyon kung saan ibabahagi ang bubuung kaalaman
3. Kailangang ikonsifera ng mananaliksik ang uri at kalakarang ng sitwasyong
pangkomunikasyon. ang tatlong ito ay may imlpikasyon saisa’t-isa
Ang tukoy na paksa at layon ay ay nakakawing sa dalawang bahagi:
1. Ang paksa ng sitwasyong pang komunikasyon
- kung saan ipapahayag ng mananaliksik ang kaalaman na kanyang bubuuin at
ang ikalawa ay kanyang pakay sa paglahok sa sitwasyong pangkomunikasyon
2. Batay sa paksa ng sitwasyong pangkomunikasyon
- magdedesisyon ang mananaliksik kung anong pakay sa paglahok dito
Paksa Naman Ng Talakayan – ay desisyon ng pagsuporta o pagtutol sa patakaran depende
sa bentahe at disbentahe ng pagsasalita, ang isang tutol sa patakaran ay malamang na may
pakay na mangumbinsi ang mga kapwa kalahok na pumanig sa posisyong laban sa patakaran
Anuman ang proseso, ang pag alam sa uri ng sitwasyong pangkomunikasyon ay
makatutulong din upang makilala ang kapwa kalahok. (katalastasan) o audience
(tagapakinig, mambabasa, o tagapanood) mapaghandaan ang posibleng estraktura at daloy
ng sitwasyon at makagawa ng estratihiya kung paano pupukawinang interes ng mga kapuwa
kalahok o audience
San Juan (2017) nagbiigay ng limang hakbangin na dapat isakatuparan sa ikauulad ng
pananaliksik mula sa at para sa mga Pilipino bukod sa pagsipat sa iba’t ibang realidad at/o
suliraning panlipunan na maaaring pagmulan ng makbuluhang adyendang pananaliksik.
1. Magpansinan muna tayo bago magpapansin sa iba. I-cite ang pananaliksik ng
kapwa Pilipino paano babasahin ng ibang bansa ang gawang Pilipino kung hindi rin
ito binabasa ng mga Pilipino mismo
2. Magbuo ng pambansang arkibo ng mga pananaliksik gaya ng narcis.nl ng
Netherlands at diva-portal.org ng Sweden
3. Magdevelop ng katiwa-tiwalang translation software na libreng magagamit para
sa mga mass translation projects.
4. Bigyang prayoridad ang Filipinisasyon ng lalong maitaas ang edukasyon at ang
mga programamng grdwado
5. Atasan ang lahat ng mga unibersidad na magtayo ng Departamento ng Filipino
at/o Araling Pilipinas
Mainam din na ikonsidera ng mananaliksik ang ilan sa mga mungkahi nina Santiago at
Enriquez (1982) para sa maka-Pilipinong pananaliksik.
1. Iugnay sa interes at buhay ng mga kalahok ang pagpili ng tukoy na paksa
2. Gumamit ng mga pamamaraan ng pagsisiyasat na nakagawian ng mga Pilipino,
angkop sa kultura, at katanggap tanggap sa ating mga kababayan.
3. Humango ng mga konsepto at paliwanag mula sa mga kalahok, lalo na iyong
makabuluhan sa kanila
MULAAN NG IMPORMASYON: MAPANURING PAGPILI MULA SA SAMO’T SARING BATIS
Batis Ng Impormasyon
  ang pinanggagalingan ng mga katunayan na kailangan para makagawa ng mga 1. harapan o online na survey.
pahayag ng kaalaman hinggil sa isang isyu, penomeno, o panlipunang realidad. 2. artifact ng bakas o labi ng dating buhay na bagay, specimen pera, kagamitan, at
 Ang mga ito ay maikakategorya sa dalwang pangunahing uri: primera at damit;
sekundarya. 3. nakarecord na audio at video,
 halimbawa. Facts, and figures at datos (halimbawa. Obserbasyon , berbal, at biswal 4. mga blog sa internet na maglalahad ng sariling karanasan o obserbasyon.
na teksto, artifact fossil 5. website ng mga pampubliko at pribadong ahensya sa internet
6. mga likhang sining tulad ng pelikula, musika, painting, at music video
Dalawang Uri ng Batis ng Impormasyon B. Sekundaryang Batis
Primary at Sekundaryang Batis  pahayag ng interpretasyon, opinyon at kritisismo mula sa indibidwal, grupo, o
institusyon na hindi direktang nakaranas, nakaobserba o nagsaliksik sa isang paksa
 Mga orihinal na pahayag, obserbasyon at teksto na direktang nagmula sa isang O penomeno.
indibidwal, grupo o institusyon nanakaranas, nakaobserba, o nakapagsiyasat ng  Sa pagsangguni ng sekondaryang batis, iwasan ang tahasang pagtitiwala sa mga
isang paksa o phenomena. sanggunian na ang nialaman ay maaaring baguhin o dagdagan ng sinuman tulad na
A. Primaryang Batis lamang ng Wikipedia
 nanggaling sa aktuwal na karanasan, obserbasyon o pagsisisyasat kaya  Kasama na rito ang account o interpretasyon sa mga pangyayari mula sa taong
itinuturing na mas katiwa tiwala hindi nakaranas nito o pagtalakay sa gawa ng iba.
 Halimbawa ng mga primaryang batis ng mga sumusunod:  Halimbawa ng sekundaryang batis ang mga suumusunod:
Mula sa harapang ugnayan sa kapuwa tao: 1. Ilang artikulo sa dyaryo at magasin kagaya ng editorial kuro kurong tudling,
a. pagtatanong tanong sulat sa patnugot, at tsimis o tsika
b. pakikipagkuwentuhan 2. encyclopedia
c. panayam o interbyu 3. Teksbuk
d. pormal, inpormal, estrukturado, o semi estrukturado talakayan; 4. Manwal at gabay na aklat
e. umpukan 5. Diksyonaryo at Tesoro
f. pagbabahay bahay 6. Kritisismo
 Mula sa mga material na nakaimprenta sa papel, na madalas ay may kopyang 7. Komentaryo
electroniko: 8. Sanaysay
1. awtobiyograpiya 9. Sipi mula sa orihinal na hayag sa teksto
2. talaarawan 10. Abstrak
3. sulat sa koreo at email 11. Mgakagamitan sa pagtuturo kagaya ng powerpoint presentation
4. tesis at diertasyon 12. Sabi-sabi
5. sarbey
6. artikulo sa journal Alinman sa mga sekondaryang batis ay maaring maging primaryang batis kung ito
7. balita sa diyaryo, radio, at telebisyon; ang mismong paksa ng pananaliksik.
8. mga rekord ng mga tanggapan ng gobyerno kagaya ng konstitusyon, katitikan Note: Binibigyang prayoridad ng isang mananaliksik ang primary kes sekondaryang batis
ng pulong kopya ng batas at kasunduan, taunang ulat, at pahayagang pang- sapagkat ang una ay nanggaing sa aktuwal na karanasan, obserbasyon o pagsisisyasat kaya
organisasyon. itinuturing na mas katiwa tiwala kaysa pangalawa. Ngunit hindi dapat ipagbalewalang
9. orihinal na dokumento kagaya ng sertipiko ng kasal at testament bahala ang alinmang sekondaryang batis dahil maaaring maghain ito ng kaugnay o
10. talumpati at pananalita; alternatibong perspektiba at kabatiran na magpapapatatag sa kaaalamang binubuo ng
11. larawan at iba pang biswal grapika manananaliksik lalo na kung ang mga ito ay mula sa kinikilalang eksperto. Dagdag pa, daan
 Mula sa iba pang batis
ito tungo sa pagtukoy ng iba pang mahahalagang batis ng impormasyon na posibleng 3. ang mas medaling pag oorganisa ng mga datos lalo na kung may elektonikong
magamit ng manananaliksik; gayunman, dapat na balikan, suriin, at gamitin ng sistema na ginagamit ang manananaliksik sa pagkalap ng datos (halimbawa. Mga
manananaliksik ang primaryang batis kung saan kinuha ang mga imporamsyong nagamit sa online survey tools, digital transcriber, vedio analysis, software, computer, assisted
sekondaryang batis (Hinampas 2016). qualitive data analysis. )
2. Midya bilang batis ng impormasyon
 kelangan ding pag isipang mabuti ang kalakasan, kahinaan, at kaangkupan
1. Kapuwa Tao bilang Batis ng Impormasyon nito para sa binubuong pahayag ng kaalaman.
 kailangan timbangin ang kalakasan, kahinaan kaangkupan ng harapan at  Dapat unahin sa prayoritisasyon ang mga primaryang batis, angkop na uri ng
mediadong pakikipag ugnayan. midya, at kredibilidad ng tukoy na midya.
 Ang mga kapwa-tao ay karaniwang itinuturing na primaryang batis, maliban PAGLUBOG SA MGA IMPORMASYON: MGA PAMAMARAAN NG PAGHAHAGILAP AT
kung ang nsagap sa kanila ay nakuha lang din sa sinasabi ng iba pang tao. PAGBABASA
a. Harapang Ugnayan Ng Kapwa Tao
 sinasadya, tinatanong at kinakausap ng mananaliksik ang indibiwal o Kwantitatibong disenyo
grupo na direktang nakakaranas ng penomenong sinasaliksik, ang mga
apektado nito, nakaobserba rito, dalubhasa rito o nakaugnay, nito sa ibat-  palasak ang pamamaraang survey na ginagamitan ng talatanungan at
ibang dahilan eksperimento na may pretest at post test.
 Hal. lider ng komunidad kung saan nagaganap ang penomeno, mananaliksik  malawak ang pagkakaiba iba ng mga pamamaraan pero mas palasak ang panayam
at nagsisisyasat din sa paksa at pangkatang talakayan
b. Mediadong Ugnayan Tambalan ng pangangalap at pagbabasa ng impormasyon
 maaari tayong makakalap ng impormasyon mula sa kapwa-tao sa
pamamagitang ng ICT, lalo na kung may limitasyon sa panahon at distansya Maraming disenyo ng pagsasaliksik kung saan kailangan munang malikom ang bago ang
sa pagitan ng mananaliksik at ng natukoy ng mga indibidwal. pagbabasa at pagsusuri nito.
 halimbawa. Telepono, email, pribadong mensahe sa social media 1. Sarbey
Ilan sa mga kalakasan ng harapang ugnayan ang mga sumusunod: 2. Eksperimento
3. sosyomatrikong
1. maaring makakuha ng agarang sagot at paliwanag mula sa tagapagbatid; 4. analisis
2. makapagbigay ng angkop na angkop na kasunod na tanong ( follow-up
question) sa kaniya; Subalit mayroon ding mga disenyo kung saan pinagtatambal ang dalawang magkahiwalay
3. malinaw niya agad ang sagot; na mga gawaing ito
4. maoobserbahan ang kanyang berbal at di-berbal na ekspresion. 1. publikasyon
Subalit nangangailangan ito ng mas malaking badyet at mas malaking oras para sa fieldwork 2. tesis
lalo na kung malalayo at magkakalayo ang kinaroroonan ng mga tagapagbatid. Bentahe 3. disertasyn
naman sa mediadong ugnayan ang: 4. aklat
5. ulat
1. pagkakataong makapagbatid ang mga nasa malalayong lugar sa anumang oras at
pagkakataon kung kalian nila maiisisingit ang pag responde Kailangan ng panimulang pagbabasa habang nangangalap ng impormasyon kung hindi pa
2. ang makatipid sa pamasahe at panahon dahil hindi na kailangang puntahan nang natutukoy ang espesipikong sanggunian mula sa isang uri ng batis na napili.
personal ng manananaliksik ang mga tagapagbatid;  halimbawa. Aling partikular na artikulo sa anong journal
Maaaring tingnan muna ang abstrak (artikulo sa journal), ang pamatnubay (balita sa
diyaryo), at buod (aklat, ulat) para malaman kung mahalaga o kaugnay ba ito ng paksa
Pangangalap ng impormasyon mula sa kapuwa tao
 Ang ating mga kapuwa tao ay mayamang batis ng impormasyon dahil marami silang
maaaring masabi batay sa kanilang karanasan
 maari nilang linawin agad o dagdagan pa ang kanilang mga sinasabi sa
manananaliksik at may kapasidad din silang mag imbak at magproseso ng
impormasyon
Sa panahon nagayon na palasak at kalat na ang teknolohiyang pangkomunikasyon, maaari
silang makausap ng online bukod pa sa posibilidad na silay makasama sa isang harapang
interaksyon. Importanteng ipaalam agad sa tagapagbatid na sila ay napili para sa isang
pananaliksik, hingin ang kanilang permiso na lumahok , at isangguni sa kanila ang takdang
lugar, araw at oras ng harapan o mediadong interaksyon para sa pangangalap ng datos.
1. Eksperimento
 isang kuwantitatibong disenyo ng pananaliksik kung saan sinusukat ang epekto
ng dependent variable, na tinatalaban ng interbensiyon.
 Madalas na gumagamit ng kontrol at eksperimental na mga pangkat ng
kalahok para mapagkumpara ang resulta sa pagitan ng pangkat na hindi
finagamitanng interbensiyon (kontrol) at sa pangkat na gimagamitan ng
( eksperimental).
 Limitado ang gamit ng eksperomento sa agham panlipuanan at nahaharap ito sa
maraming banta sa katumpakan ( baxter & babbie 2004).
 Mainam ang interbyu sa pagkalap ng mga datos na hini direktang
naoobserbahan, sa pagunawa sa ibat ibang kahulugan sa karanasan o
penomeno batay sa punto de bista ng tagapagbatid, sa pag aaral ng wika ng
tagapagbatid, at sa malalimang paggalugad sa ibat ibang aspekto ng isang paksa
( baxter & babbie 2004).
2. Interbyu
 interbyu o panayam ay isang interaksyon sa pagian ng mananaliksik bilang
tagapagtanong, at tagapakinig, at ng tagapagbatid na siyang tagapagbahagi
ng impormasyon (baxter & babbie 2004)
a. Estrukturadong interbyu
 gumagamit ang mananaliksik ng gabay na tanong, na ang pgkakasuynod
ay mahalaga upang matiyak ang konsistensi sa lahat ng tragapagbatid
b. Semi-Estrukturadong Interbyu
 mayroon ding gabay na mga tanong ang mananaliksik, subalit maari niyang
baguhin ang pagkakaayos nito depende sa takbo ng interbyu at maaari
din niyang dagdagan kung mayroon siyang followup na tanong
c. Di Estrukturadong Interbyu
 hindi kahingian ang mga gabay na tanong upang mas maging natural ang
daloy ng usapan, subalit makabubuti na kahit paanoy lagging tinatandaan
ang manananaliksik sa layon at paksa na kaniyang sinisiyasat
habangnagiinterbyu para magabayan siya ng dapat itanong at malaman
3. Focus group Discussion (FGD)
 ay semi estrukturadong talakayan na binubuo ng tagapagpadaloy na
kadalasay ginagampanan ng manananaliksik na , at anim hanggang
sampung kalahok
Ilan sa mga bentahe ng FGD ang mga sumusunod:
a. naitatama,napapasubalian, o nabeberi[ika ng mga kalahok ang
impormasyong ibinabahagi;
b. may naiisip, nababanggit, at napagtatanto ang mga kalahok kapag silay
magkakasamang nag uusap ( na maaaring di lumabas sa indibidwal na
interbyu);
c. maraming aspekto at anggulo ng isang paksa ang lumalabas at napapag
usapa sa isang pagtitipon.
Kahinaan naman ng FGD kapag:
a. may dimonante sa grupo
b. may nag aagam –agam na sumalungat sa kasama o itama ang
impormasyong ibinibigay ng iba;
c. may lihim o hayag na hidwaan ang mga kalahok;
d. may ayaw magbahagi ng saloobin dahil nahihiyang magkamali, mapuna, o
matsismis. Sa mga ganitong pagkakataon, kailangang magaling at maparaan
ang tagapagpadaloyt upang maging organisado, mahinahon, masigla, at
kawili-wili ang talakayan.
4. Pakikisangkot habang pakapa-kapa
 Sa hanay ng mga pamamaraan maka Pilipino, maraming mapagpipilian ang
isang mananaliksik, depende sa ng mananaliksik, depende sa layon ng
pananaliksik, at dulog ng pangangalap ng datos.
  Sa kanyang panananaliksik hinggil sa pagkalalake, halimbawa, ginamit ni
Santiago (1977) ang pakikisangkot sa buhay ng tagapagbatid sa pamamagitan ng
pagtira sa kanilang komunidad sa loob ng maraming araw sa tatlong buwan
 Nakilahok siya sa pang araw araw na Gawain habang isinisingit ang
pakikipanayam.
 Dahil pakapa kappa ang dulog ng pangangalap ng datos, hindi siya agbasa ng
mga sanggunian hinggil sa paksa bago ang fieldwork para hindi makulayan ang
kaniyang pananaw.
 Bilang dulog, ang pakapa kappa ay isang eksplorasyon hingil sa isang paksa sa
konteksto ng pamumuhay ng mga tao sa isang komunidad gamit ang mga
katutubong pamamaraan ng pagkuha ng datos kagay ng “pagmamasid,
pagtatanong tanong, pagsubok, pagdalaw, pakikilahok, at
pakikisangkot( Tores. 1982, p. 171)
5. Pagtatanong-tanong
 Ang pagtatanong tanong ay mainam sa sumusunod na pagkakataon :
1. kung ang impormasyong sinisiyasat ay makukuha sa higit sa isang
tagapag batid:
2. kung hindi tuwirang matanong ang mga taong may direkstang
karanasan sa paksang sinisiyasat;
3. kung di pa tiyak kung sino ang may kaalaman o karanasan hinggil sa
paksa
4. kung nais marepika ang mga impormasyong nakuha mula sa ibang
tagapagbatid ( Gonzales, 1982 ).
Nagtatanong tanong din ang mananaliksik kung hindi nya
masyadong gamay o wala siyang gaanong alam pa sa paksang sinisiyasat.
Impormal at bernakular na wika ang ginagamit para medaling
magkaintindihan ang nagtatanong at ang tinatanong ( gonzale, 1982). Sa
ganitong pamamaraan, may mga dapat isa alang alang ang mga
mananaliksik hingil sa katangian ng tagapag siyasat, pook nbg pagtatanong
tanong, at panahon ng pagsasagawa nito (Gonzales, 1982)
6. Pakikipag kwentuhan
 Pakikipag kwuwentuhan naman ang ginagamitr ni de vera na (1982 ) upang
pag aralan ang pakiki apid sa isang baryo sa camarines norte.
 Ito ay isang di-estrukturadong at impormal na usapan ng mananaliksik at mga
tagapagbatid na hingil sa isa o higit pang mga paksa kung saan ang
mananliksik ay walang ginagami na tiyak na mga tanong at hindiniya pinipilit
at igiya ang daloy sa isang direksyon.
 Walang mahigpit na kalakaran sa ganitong pamamaraan , kundi ang pagiging
“Malaya” ng mga kalahok na “magapahayg ng anumang opinion o karanasan”
at magbigay ng verbal at di verbal na ekspresyon ng “walang takot” o pag
aalinlangan na ang binitiwan nyang salita aymagagamit laban sa kanya sa pag
hihirap (de vera 1982, p. 189)
 Wala rin sa kahingian ng pakikipagkwentuhan na ganapain ito sa isang tiyak na
lufgar at oras.
 Madalas na nangyayari na lamang ito ng walang ka aabog abog habang ang
mananaliksik ay nasa fieldwork.
7. Pagdalaw-dalaw
 Sa pag aaral ng kaiharapan ng mga namumulot ng basura sa isang tambakan sa
malabon, rizal ang isa sa mga metodo ng pangangalap ng datos na ginagamit
nina Gepigon at Francisco (1982) ay pagdalaw dalaw ayon sa kanya ang
pagdalaw dalaw ay ang pagpunta punta at pakikipag usap ng mananaliksik sa
tagapagbatid upang sila ay makakilala
 matapos magpakilala at makuha ang loob ng iat isa,mas maluag na sa kalooban
ng tagapagbatid a ilbas sa usapan “ang mga nais niyang sabihin bagamt maaring
may ilan pang pagpilpigil (1982, p. 194)
 Ito ay maaroing kaakibat din ng ibang mga pamamaraan ng pagkuha ng datos
kagaya ng pakikipag kuwentuhan at pakikilao.
 Maaaring magsilbing panimulang hakbang bago itopalalamin at palawigin ang
mga imporamsyon kinakalap mula sa mga tagapagbatid.
8. Pakikipanuluyan
 Ginagamit naman ni nickdao Henson (1982) ang panuluyan sa pag aaral ng
konsepto ng panahon ngf mga tsiaong, guiguinto bulacan
 Para makakuha ng datos sa pamamaraang ito dumadalaw muna sila nasa
barangay habang sa naninirahan na siya ng talong buwan dito para sa kanyang
pagaaral.
 Sa pakikipanuluyan siya ay nakisalamuha sa mga tao at nakisangkot sa ilan sa
kanyang mga aktibidad kagaya ng pag kukwenuhan sa umpukan,
pangangapitbahay, at pagdalo sa ibat ibang pagtritipon; pagmamasid sa mga
nagaganapsa kapaligiran : at pagtatanong tanong hingil sa paksang sinasaliksik.
 Sa gayon, nasasabing ang pakikipanuluyan ay pang pang matagalan at masaklaw
na pamamaraan dahil ginawa ito sa loob ng maraming araw sa kaakibat ng iba
pang mga espesipikng amamaraan ng pagkuha ng datos.
 Ang mananaliksik ay hindi lamg nakikitira sa isang bahay at nakikisangkotsa
buhay ng isang pamayanan , kundi siyarin ay nag mamasid nag tatanong tanon,
nakikipag kwuntuhan, at nakikilahok sa mga Gawain.
 Pakikipanuluyan inaasahaang mas malalim at komprehensibo ang mga
impormasyong malilikom ngmananaliksik.
  Hindi to kataka taka dahil ang pakikipanuluyan “ ay isa sa pinakamabisang
pamamaraan upanfg mapaunlad ang pakikipag kapuwang isang tao” (san juan &
soriaga, 1985,p.433).
9. Pagbabahay –bahay
 May pagka masaklaw rin ang pagbahay bahay sapagkat hindi lamang
pumupunta sa bahay ng taga pagbatid ang mananaliksik, nag mamasid,
nagtatanong tanong, at nakikipag kuwentuhan at nakikipag panayam din siya
ginagamit ang pamamaraang ito sa pagsasasaggawa ng survey, pero ituturing
ding etnograpikong pamamaraan kung saan inaasahang nakakakuha ng hitik,
kompleks, at malallalim na impormasyon mula sa maraming tagapagbatid.
10. Pagmamasid
 maaaring gamitin hindi lamang sa paglikom ng datos mula kapuwa tao kundi
pati narin sa mga bagay, lugar, pangyayari, at iba pang penomeno.
 ito ay pag oobserba gamit ang mata, tainga, at pandama sa tao, lipunan, at
kapaligiran.
 Kung kaakibat ng pakikiramdam ang pagmamasid ay maaaring matantiya ng
mananaliksik kung “maari siyang magpatuloy o hindi sa mga susunod
hakbangin” sa pananaliksik ( Gonzales 1982 p.175)
 Ang pagmamasid ay kaakibat din ng iba pag may pamamaraan ng pagkuha ng
datos kagaya ng pakikilahok, pakikisangkot, pagbabahay bahay, at
pakikipanulyan.
May apat na uri ng papel ng tagapagmasid ayon kay Gold (1958):
1. Complete observer (ganap na tagapagmasid) – nagmamasid lang
2. Complete participants (ganap na kalahok) – isinasagawa ang
pagmamasid. Hindi ka nagsasagawa ng pagmamasid at kalahok ka.
3. Observer as participants (tagamasid bilang kalahok) -
4. Participant observer (kalahok bilang taga masid)
Instrumento sa pagkalap ng datos mulas sa kapuwa tao
 Kaparehoong harapan at mediado na nangangalap ng impormasyon mula sa kapuwa
tao, dapat ihanda ng mananaliksik ang angkop na instrument.
Ang ilan sa mga instrument na karaniwang ginagamit ay ang sumusunod:
1. Talatanungan at gabay na katanungan
2. Pagsusulit o eksaminasyon
3. Talaan sa fieldwork
4. Rekorder
Pangangalap ng Imormasyon mula sa mga Aklatan
 May mga katunayan at datos na hindi sa kapwa-tao direkta at tahasang maapuhap,
kundi mula sa mga midya at iba pang mga materyal na maaaring matagpuan sa mga
aklatan.
 Magandang linawin na midya ay kahit anong teknolohiya – pisikal o birtuwal, na
gingamit sa pagbabahagi ng impormasyon mula sa tagapagbatid o sa prodyuser
tungo sa mambabasa, tagapakini, o manonood.
Bigyang-pansin ang ilang paalala sa paghahanap ng batis ng impormasyonsa aklatan
1. Alamin kung saang aklatan matatagpuan ang mga batis ng impormasyon na natukoy
para sa isang pananaliksik.
2. Gumawa ng sulat sa kinauukulan at magtanong din hinggil sa protokol at patakaran
na pinaiiral sa aklatang natukoy.
3. Kung hindi kinakailangan ang sulat, alamin ang mga kahingian bago makapasok at
makagamit ng mga pasilidad.
4. Rebyuhin ang Dewey Decimal System at Library Congress dahil alin man sa dalawang
ito ang madalas na batayan ng klasipikasyon ng aklat ng pangkalahatang
karunungan. (Hinampas, 2016, pp.51-54)
5. Tandaan na ipinagbabawal ang pagpapa-photocopy ng buong aklat, tesis,
disertasyon, at ilan pang mga printed na materyal kaya kailangan ang matiyaga at
mabilis na pagbabsa kung maraming sangunian ang bubulatlatin.
6. Gamitin ang online public access catalog (OPAC) para makahanap na ng mga
sangunian bago pa man pumunta sa aklatan o bago puntahan ang seksiyon o
dibisiyon ng aklatan.
7. Huwag kalilimutang halughugin ang pinagkunanna online ng aklatan gaya ng
subkripsiyon sa journal, e-books, e-databases, at iba pang batis ng impormasyonsa
Internet.
Pangangalap ng impormasyon mula sa mga online na materyal.
 Sa kaslukuyang panahon ng Internet at digital na teknolohiya, maaakses ang
maraming primaryang batis ng impormasyon hindi lamang sa mga kompyuter na
laptop at desktop kundi pati sa mas maliit na gadyet na cell phone at tablet na
kompyuter.
 Pangunahin sa mga batis na ito ang mga artikulos sa journal, balita sa online news
site, at account ng karanasan sa blog.
Sa pagpili ng batis ng impormasyon para sa pananaliksik, bigyang prayoridad ang online
news sites na:
1. walang hayag na kinikilingang tao, grupo, o institusyon dahil naglalathala ng mga
artikulong may iba’t ibang panig;
 2. pumupuna sa sarili o umaamin ng pagkakamali sa pamamagitan ng komento at
errata; at
3. hindi naglalabas ng mga propagandang nagpapabango sa ngalan ng isang tao, grupo,
o institusyon habang tahasang bumabatikos sa mga kalaban nito.
Mainam ding bisitahin ang mga sumusnod kung ang pananaliksik ay may kaugnayan sa
isyung pambansa.
• Website ng pamahalaan
• Website ng ahensiya ng pamahalaan
• Website ng mga samahang mapanuri at may adbokasiyang panlipunan
• Website na gumagawa ng fact check
PAGSUSURI NG DATOS: MULA SA KAUGNAYAN AT BUOD NG MGA IMPORMASYON
HANGGANG SA PAGBUO NG PAHAYAG NG KAALAMAN
Pag-uugnay-ugnay ng Impormasyon – May iba’t ibang dulog sa pag-uugnay-ugnay ng
impormasyon.
1. Maaring palitawin ang iba’t ibang aspekto ng ugnayan ng mga impormasyon
kagaya ng pagkakatulad at pagkakaiba, bentahe at disbentahe, ibat ibang
anggulo at anyo/mukha, pgatatguyod o pagsalungat/pagttol, pagbatikos,
paglilinaw, pagpapalalim, mga hakbang sa isang proseso, at elborasyon.
2. Paggamit ng semantikong relasyon sa pagitan ng mga impormasyon ni Spradley
(1979)
 Istriktong paglalakip (strict inclusion)
 Espasyal (spatial)
 Pagbibigay-katuwiran (rationale)
 Sanhi – bunga/kinalabasan (cause – effect)
 Lugar ng isang kilos (place of action)
 Gamit (function)
 Paraan – kinayarian (means – end)
 Pagkakasunod – sunod (sequence)
 Atribusyon (attribution)
3. Maaaring gumamit ng pamamaraan ng coding na angkop sa disenyo ng
pananaliksik.
Pagbubuod ng Impormasyon – May ilang gabay na dapat antabayanan sa pagbubuod ng
impormasyon
1. Sa paggawa ng buod sa pangkalahatan, basahin nang mabuti ang teksto bago
tukuyin ang mga suisng salita, ang paksang pangungusap, at ang pinakatema.
Bago sulatin ang buod, palitawin muna ang koneksiyon ng mga susing salita, ang
paksang pangungusap, at/o ang mga tema upang malaman ang sintesis o
pinakapunto ng teksto. (Constantino et al., 2016)
2. Kahingian sa ilang uri ng materyal ang ankop na elemento at estruktura ng
buod.
3. Sa pagbubuod ng teksto mula sa panayam, talakayan, at iba pang etnograpikong
pamamaraan ng pangangalap ng datos, ang coding ay isang mabisang paraan
dahil ang hinahantungan ng huling sikulo nito ay ang buod o ubod ng teksto.
4. Iwasan ang mapanlahat na pahayag kung kakaunti lang ang bilang ng kalahok o
tinanong. (Jimenez, 1982, p.27)
Pagbuo ng Pahayag ng Kaalaman – Ikonsidera ang mga sumusunod:
1. Pumili ng mga angkop na salita nasumasalamin sa mga katunayan at datos ng
ginawang pananaliksik, naiintindihan ng mga kalahok o audience ng sitwasyong
komunikasyon, at makabuluhan sa kultura at lipunang Pilipino.
2. Gumamit ng epektibo at wastong komposisyon
3. Isaayos ang estruktura at daloy ng kaalamang ipinapahayag upang hindi
magdulot ng kalituhan
4. Pukawin ang interes, damdamin, at kamalayan ng mga kalahok o audience.
5. Gumamit ng angkop na panauhang pananaw: una(ako, ko akin, tayo, natin, kami
); pangalwa (ikaw, kayo, ka, mo, inyo, ninyo,); at pangatlo (siya, sila, niya, kaniya,
nila, kanila,). Mas pormal at neutral ang pangatlong panauhan dahil “inilalayo
nito ang manunulat sa tuksong makialam “ at “pinababayaang ang mga datos at
impormasyon ang kumubinsi sa mambabasa” (Alamario 2016b, p. 32). Subalit
hindi naman ito nanfgangahulugan na hindi makatothanan ang anumang
pahayag na ginagamitang una at pangalwang panauhan, lalo na kung kailangan,
kung mas inilalapit sa karanasan ng audience at nagtatangka ng mas malikhaing
estilo ng pagsulat. Ang paggamit ng pantayong pananaw o “pag uulat sa sarili”
(Navaro et al. 1997, p.2 ) sa komunikasyon sa pangkalahatan ay mahalaga rin
para bigyang diin na ang mga kababayang Pilipino ankinakausap at ang
kapakinabangan ng lipunang Pilipino ang minimithi ng pahayag ng kaalaman.
6. Iwasan ang paglalahad ng impormasyon makapapahamak sa mga tagapagbatid
(Creswell 2014 p. 99-100). Kailngang respetuhin ang kanilang karapatan sa
privacy. Gumamit ng alyas sa pangalan at lugar kung nararapat (Creswell 2014).
7. Gumamit ng mga sipi mula sa mga tagapagbatid at eksperto para patotohanan
at palakasin ang mga punto, argument, o pahayag.
8. Gumamit ng isang estilong pansanggunian, lalo na kung kahingian (halimbawa
sa journal article). May tatlong kilalang estilong pangsanggunian na ginagamit sa
 mga journal, term paper, aklat, manwal at iba pang publikasyon: modern
languages association (MLA) American psychological association (APA), at
Chicago manual of styles (CMS). Ang pahayagan naman tulad ng Philippine Daily
Inquirer ay naglabas ng sarli nitong stylebook. Sa telibisyon at bidyo, ang mga
batis ng impormasyon ay maaaring banggitin sa iskrip o ipakita sa screen.
Pinakaimportante sa lahat ng konsiderasyon sa pagsususlat ang mga katunayan at datos na
magpapatibay sa pahayag at kaalaman. Higit sa gramatika, dulog at estilo, mas importante
ang kapanssi paniwalang paglalahad . ang kapani paniwaola ay “nakasalig sa mga katayuan”
(Almario, 2016, p.27)
YUNIT III MGA GAWING PANGKOMUNIKASYON NG MGA PILIPINO
TSISMISAN: Istoryahan ng Buhay-Buhay ng mga Kababayan
Tsismisan
 Halaw sa asalitang Espanol sa “chimes”
 isang pagbabahaginan ng impormasyong ang katotohanan ay di-tiyak.
 isang uri ng usapan o huntahan na posibleng nangyayari na bago pa man dumating
ang mga mananakop sa bansa (Tan 2016)
 Ito ay isang uri ng pag-uusap sa pagitan ng dalawa o higit pang magkakakilala o
magkapalagayang-loob.
 ang tsismis, na siyang laman ng tsismisan, ay nanggagaling din minsan sa hindi
kakilala, lalo na kung ito’y naulinagan lang sa mga nagtsitsismisan.
 maaaring totoo, bahagyang totoo, binaluktot na katotohanan, dinagdagan o
binawasang kato-tohanan, sariling interpretasyon sa nakita o narinig, pawing haka-
haka, sadyang di-totoo, o inimbentong kwento.
 Hearsay, SCUTTLEBUTT o chatty talk na dumadaloy sa pamamagitan ng grapevine.
Subalit siguradong ito ay may pinagmulan o pinanggalingan, mauuri sa tatlo:
1. Obserbasyon ng unang tao o grupong nakakita o nakarinig sa itsitsismis;
2. Imbentong pahayag ng isang naglalayong makapanirang-uri sa kapuwa;
3. Pabrikadong teksto ng nagmamanipula o nanlilinlang sa isang grupo o sa madla
Sa isang komunidad na gaya ng kapitbahayan, purok, sityo o paaralan, madalas magmula sa
una at pangalawang uri ang tsismis ukol sa isa o higit pang miyembro ng komunidad, subalit
may pagkakaiba sa dalawa.
1. Ang obserbasyon ay maaaring naipamahagi nang walang malisiya , at ito ay naging
tsismis lamang, dahil kumalat ng hindi nabeberipika
2. Ang pahayag ay may kaakibat na balaking maghasik ng intriga. Ang intriga ay isang
uri ng tsismis na nakasisira sa reputasyon o pagkakaibigan
3. Madalas kinakasangkapan ng naghaharing-uri kagaya ng mga politiko, negosyante at
dinastiyang politikal para manira ng kalaban, lituhin ang taumbayan, o pagtakpan
ang mga kabuktutan
Ang tsismis ay may kaibahan sa katumbas nitong phenomenon sa ibang bansa sapagkat
hinuhubog ito ng kulturang Pilipino at katutubong wika, lalo ng angking sigla at kulay ng
bernakular na ginagamit sa pagtsismis.
Sa kabila ng negatibong konotasyon:
 Ang tsismisan ay bahagi pa rin ng daynamiks ng interaksyon ng mga Pilipino sa
kapuwa at maaaring nakapagbibigay sa mga magkakausap ng sikolohikal na
koneksiyon at kultural na ugnayan sa lipunang ginagalawan.
 Ang tsismis ay maaari ding makapagbigay ng mga panimulang ideya hinggil sa mga
isyung binibigyang-pansin ng mga mamamayan, ng mga palatandaan na
makapaglalantad sa malalaking isyung panlipunan na dapat bulatlatin ng
masinsinan, at ng palaisipan hinggil sa mga motibo ng isang tao o grupo na
nagpapakalat ng tsismis
 Ang tsismisay maituturing na isang hamon sa pag-alam o paglalantad sa
katotohanan, lalo na kung may katuturang panlipunan ang paksa.
 Ang implikasyon nito’y kailangan ng matinding paghimok sa mga Pilipino na idirekta
ang tsismis sa layong ito’y mapatotohanan o mapasubalian-ang transpormasyon ng
tsismis na walang kasiguraduhan ang katotohanan tungo sa pagiging balita na batay
sa empirikal at kritikal na pagsusuri.
2 Uri ng Pagsusuri
1. Empirical na pag susuri
2. Kritikal na pagsusuri
Social Marketing
 puwede ring magamit ang tsismis para takamin ang mga tao hinggil sa isang bagong
teknolohiyang panlipunang maaaring ilako para mapakinabangan ng marami.
 Madaling maintriga ang maraming Pinoy at mabilis kumalat ang tsismis.
Sa Politikal Na Pananaw
 ginagamit ng mga naghaharing uri ang tsismis bilang “instrumento ng
kapangyarihan” para linlangin ang taumbayan
  Nagbibigay ng panandaliang katuwaan at kaluwagan sa damdamin ng mga mahirap
na manggagawa ang tsismisan dahil dito nila naibubuhos ang sama ng loob nila sa
kanilang mahirap na kalagayang panlipunan.
 Ang pangtsitsismis ay nagiging simpleng paraan upang makapanakit sa kapwa at
mga kaaway.
 Ang tsismis ay karaniwang ginagamit para makasakit at makapanira ng reputasyon
ng ibang tao, o kaya naman o kaya naman ay husgahan ang kanilang katauhan,
kamalian at kasalanan.
 Ang madals na pinag-uusapan ng tsismis sa kumonidad ay mga sensitibong bagay
tulad ng sex, pagbubuntis ng mga hindi kasal o disgrasyada, pagiging homosexual at
pambababae, ngunit pinagtsitsismisan din ang iba’t-ibang bagay tulad ng estado sa
buhay o kaya naman ay pag-aaral.
Legal na Aksyon at mga Patakaran na Kaugnay ng Tsismis
 Ang mga tsismis na naglalayong makasakit ng tao at nakahahamak ng dignidad ay
itinuturing na paninirang puri at may mga legal na aksyon na maaaring gawin upang
labanan ito at ipagtanggol ang sarili gaya ng pagsampa ng kasong libel o slander.
 Kinilala ng ating Kodigo Sibil ang karapatan ng bawat isa na maproteksyunan ang
kanyang dignidad, personalidad, pribadong pamumuhay, at kapayapaan ng isip.
Artikulo 26: ang mga sumusunod na magkakatulad na akto, bagamat hindi maituturing na
krimen ay maaaring makabuo ng isang dahilan ng aksyon (cause of action) para sa mga
danyos, pagtutol at iba pang kaluwagan:
1. Panunubok sa pribadong buhay ng iba;
2. Panghihimasok o pang-iistorbo sa pribadong buhay o ugnayang pampamilya ng iba;
3. Pang-iintriga na dahilan kung bakit ang isang indibidwal ay iiwasan ng kanyang
kaibigan;
4. Pang-aasar o pamaahiya sa iba dahil sa kanyang paniniwalang pangrelihiyon,
mababang antas ng pamumuhay, lugar ng kapanganakan, pisikal na depekto, at iba
pangpersonal na kondisyon
Artikulo 353 (salin mula sa Artikulo 353, RPC)
 ang libelo ay isang pampubliko at malisyosong mga paratang sa isang krimen o
isang bisyo o depekto na maaaring makatotohanan o kaya ay haka-haka o anumang
kilos, pagkukulang, kondisyon, katayuan, o kalagayan na naging dahilan ng
kasiraang-puri, pangalan o pagpapasala sa isang likas o huridikal na tao, o upang
masira ang alaala ng isang namayapa na
 Itinuturing na libelo ang isang akto kung ang mga paninira ay pinaraan sa pasulat o
broadcast na midyum, samantalang oral defamation naman kung ang gagamitin na
midyum ay pasalita.
UMPUKAN: USAPAN, KATUWAAN AT IBA PA SA MALAPITANG SALAMUHAAN
Umpukan
 impormal paglalapit ng tatlo o higit pang tao na magkakakilala para magusap na
magkakaharap.
 hindi planado o nagaganap na lang sa bugso ng pagkakataon.
 Ang mga nagiging kalahok sa umpukan ay iyong mga kusang lumapit para
makiumpok, mga di-sadyang nagkalapit-lapit, o mga biyayang lumapit
 Kagaya sa tsismisan, walang tiyak o planadong daloy ang pag-uusap sa umpukan
 puwedeng dumako rin sa seryosong talakayan, mainit na pagtatalo, masayang
biruan, malokong kantiyawan, at maging sa laro at kantahan
 Ang paksa ng usapan sa umpukan ay hindi rin planado o pinag-isipang mabuti
maaaring tungkol sa buhay-buhay ng mga tao sa komunidad, magkakaparehong
interes ng mga nag-uumpukan, o mga bagong mukha at pangyayari sa paligid.
Minsan, kung sino ang dumaan malapit sa umpukan ay siyang napag-uusapan.
Usisero
 Sa pagkakataong hindi kakilala ang lumapit na ang tanging magagawa’y amnood
at making sa mga nag-uumpukan:
- kung siya ay sasabat
- posibleng magtaas ng kilay ang mga naguumpukan
- isiping siya ay intrimitida, atribida o pabida.
Naniniwala si Enriquez (1976) na taal na sa maraming Pilipino ang pagkapikon dahil sa
“isang kulturang buhay na buhay at masigla dahil sa pagbibiruan”
 isang masasabing isang ritwal ng mga Pilipino para mapanatili at mapalakas ang
ugnayan sa kapuwa. Dito umuusbong at napapayabong ang diwa ng ating paki sa
kapuwa. Kumbaga, ang magkakaumpukan ay sinusubukang umugnay sa isa’t isa,
may pakialam sa isa’t isa, at nagbabahagi at sumasagap ng mga impormasyon mula
sa usapan ng mga magkakaumpukan bilang tanda ng kanyang pagiging kasapi ng
pamayanang kinabibilangan at kaniyang pakialam dito.
 Dito rin naisasalin at napapalaganap ang mga kuwento ng bayan, ang mga lokal na
pananaw, ang pagkaunawa sa mga katutubong kaugalian, at iba pang salik na
panlipunan at kultural na reyalidad
Salamyaan – isang halimbawa ng tradisyon kung saan tampok ang umpukan
Pinag-aralan ni Petras (2010) ang salamyaan sa Marikina bilang pagpopook sa siyudad sa
kamalayang- bayan ng mga mamamayan nito. Bukod sa kainan, kantahan at paglalaro ng
Bingo, isa rin sa itinatampok sa salamyaan ang umpukan na may kalahok na ring tsismisin,
talakayan, balitaktakan, biruan at iba pa na nagaganap sa isang silungan o tambayan
Ang kahalagahan ng salamyaan bilang talastasang bayan kung saan nabubuo at
napapalaganap ang mga salaysay mula sa loob, namamayani ang diwa ng pagkakapantay-
pantay sa mga kalahok, at napapasigla at napapatibay ang ugnayan at samahan ng mga
Marikenyong magakakatulad ang “interes at hanapbuhay”
Ibang Katuturan Ang Umpukan
Sa karanasan ng mga boluntir sa Ugnayan ng Pahinungod/Oblation Corps (UP/OC), ang
programang pamboluntaryong serbisyo ng Unibersidad ng Pilipinas Los Banos (UPLB),
mahalagang paraan ng pakikibagay sa mga tao sa isang komunidad ang pakikiumpok.
Sa umpukan, nakikilala at nakakapalagayang-loob ng mga boluntir ang mga taong
katuwang nila sa mga gawaing pangkaunlaran sa pamamagitan ng pakikinig at
pakikipagkwentuhan sa kanila. Nagkaroon din minsan ng kantahan, talakayan, at tawanan
habang nag-uumpukan
Estratehiya naman ng ilang boluntir ng UP/OC na eksperto sa agrikultura ang makipag-
umpukan sa mga magsasaka ng isang komunidad.
Dahil sa impormal na lapit at malayang daloy ng talakayan, mas nakapagtatanong at
nakapagbabahagi ng ideya ang mga magsasaka sa umpukan kaysa sesyon mismo ng
pagsasanay o seminar na karaniwang nakaistruktura sa di-pormal na edukasyon na
nakakatakot sa mga kalahok.
Ub-Ufon
 Isa pang halimbwa ng komunikasyong pangkumunidad kung saan tampok din ang
umpukan at iba pang kagawiang pangkomunikasyon
 mga tubong Kadaclan sa Barlig, Bontoc, Mt. Province na naninirahan sa Siyudad ng
Baguio sa dahilang pang-ekonomik.
 Madalas na ginagawa ang ubufon sa isang itinakdang ator o dap-ayan (lugar), ng
pagsasama-sama ng mga umuli (magkabahayan) para magpakilala, mag-usap
hinggil sa iba’t ibang isyu, magbigayan ng payo, magresolba ng mga alitan,
magturo ng tugtukon (customs/traditions) sa nakababata, mag-imbita sa mga
okasyon, at magtulungan sa mga problema kagaya ng pinansiyal na
pangangailangan
 Subalit maari din itong maganap sa kahit anong lugar at oras sa pagitan ng mga
kailian (kapwa katutubo) basta’t sila’y nagkita-kita o nagsama-sama
 Sa pamamagitan ng ub-ufon, patuloy silang nagkakakonekta sa kanilang tinubuang
pamayanan at sa kabuhayan, at napapanatili nila ang diwa ng pagkakaisa at
pagtutulungan.
Sa pananaliksik, maaaring gamitin ang umpukan bilang dulog sa pagtatanong-tanong at
pakikipag-kwentuhan
Balba at Castronuevo (2017)
 pinag-aralan nila ang alitang mag-asawa at ng mga estudyante ng sikolohiya ni
Javier (2010) sa kanilang pag-aaral hinggil sa kaligayahan/kasiyahan sa buhay ng
mga Pilipino.
 Puwede rin itong gawin sa mga impormal na pangkatang talakayan, pagdalaw-
dalaw, pakikipanuluyan at pakikilahok para makakalap ng impormasyon sa
pamamaraang angkop sa kulturang Pilipino
 Ginagamit din ang “umpukan” para ilarawan ang kakapalan o karamihan ng tao sa
isang grupo o pangkat.
 May mga umpukan na impormal ang talakayan kung saan ang mga tao ay
napapalitan ng kuro-kuro o opinion tungkol sa isang bagay o paksa.
 Halimbawa ng umpukan – pakikipagtalo o debate, na maaaring kaswal na usapan
lamang o maaari rin namang pormal na pakikipagtalo.
TALAKAYAN: MASISINANG PALITAN AT TALABAN NG KAALAMAN
Talakayan
 ay pagpapalitan ng ideya sa pagitan ng dalawa o higit pang kalahok na nakatuon
sa tukoy na paksa.
 layon ng talakayan ay pagbusisi sa isyu o mga isyung kinakaharap ng isang tao, isang
grupo, buong pamayanan, o buong bansa para makahalaw ng aral, magkaroon ng
linaw at pagkakaunawaan, maresolba ang isa o makakakawing na mga problema at
makagawa o makapagmungkahi ng deesisyon at aksiyon.
 Ito ay maaring pormal o impormal at puwedeng harapan o mediated o ginamitan ng
anumang medya.
Pormal Na Talakayan – karaniwang nagaganap sa mga itinakdang pagpupulong at sa mga
palabas sa telebisyon at programa sa radio kung saan pinipili ang mga kalahok
 karaniwan nang may itinalaganag tagapagdaloy (facilitator) na tiyak sa kaayusan ng
daloy ng diskusyon.
Impormal Na Talakayan – madalas nangyayari sa umpukan, at minsan sa tsismisan o di
sinasadyang pagkikita kay may posibilidad na hindi lahat ng kalahok ay mapipili
 Sa pareho, inaasahan na magkakaroon ng pagpapalitan at pagbabanggaan ng
magkakaibang pananaw, pagkritik sa mga ibinahaging ideya at impormasyon, at
maging ang marubdob na pagtatalo-talo lalo na kapag kontrobersiyal o sensitibo ang
paksa.
 May mga pagkakataong nagkakainitan kung kaya mahalaga rin ang papel ng mga
kalmadong kalahok na magsisilbing taga-awat o tagapagpalamig (neutralizer) kapag
may nagtataas nang boses, nagmumukha nang inis o galit, at may nauubusan nang
pasensiya
 Sa lipunang Pilipino, mas madalas mangyari ang harapan kaysa mediated na
talakayan, na maaaring iangkla ang pagiging makalipunan nating mga Pilipino at sa
“personal” na pakikipag-ugnyan natin sa kapuwa ( San Juan & Soriaga, 1985, p. 435).
Bawas (2008)
 Ang pangkatang talakayan ay isa sa mga pamamaraan ng harapang komunikasyon
na madalas gamitin ng mga barangay health worker sa Bakun, Benguet dahil mas
personal ang dulog at mas nagkakaroon ng pagkakaunawaan ang mga
magkakausap.
 Talamak din ang paggamit ng talakayan sa mga pananaliksik sa agham panlipunan
na kadalasa’y ginagamitan ng mga gabay na katanungan
Subalit may mga bentahe ang mediated na talakayan na wala sa harapang porma nito.
1. Naiigpawan nito ang hadlang sa distansiya kung ang mga kalahok ay magkakalayo
hal. maaaring gamitin ang teleconferencing o Facebook chat group para
makapagsagawa ng talakayan ang mga taong nasa iba’t ibang pamayanan
2. Maraming tagapakinig o manonood ang naaabot ng talakayang isinasahimpapawid
sa pangmadlang midya kagaya ng radio o telebisyon.
Hal. a, ang talakayan sa telebisyon sa pagitan ng mga piling eksperto, opisyal ng
gobyerno at mamamayan hinggil sa isang problemang panlipunan ay maaaring
mapanood ng maraming Pilipino sa iba’t ibang panig ng bansa at makapagbigay sa
kanila ng kapaki-pakinabang na ideya upang harapin ang problema
3. Ang midyang pangkomunidad ay mainam gamitin sa mga talakayan hinggil sa mga
gawaing pangkaunlaran na nakatuon sa mga tukoy na pamayanan at may dulog na
partisipatori
Radyong Tambuli
 isang magandang halimbawa ng midyang pangkomunidad sa Pilipinas kung saan
nagaganap ang demokratikong talakayang na mediado sa pagitan ng mga opisyal
ng lokal na pamahalan at ng mga mamayan
 Masigla ang talakayang pagkomunidad sa radyong Tambuli dahil ang estasyon ay
pinamamahalaan ng isang multisektoral na konseho, ang mga brodkaster ay mga
lokal na boluntir, at ang mga programa ay nakalapat saa sosyo-ekonomik, kultural,
politikal at pangkaligirang konstekto ng mga tao sa mga komunidad na
pinaglilingkuran nito.
Sa kabilang dako, ang tagumpay sa talakayan katulad ng anumang sining ay mahirap biyan
ng tiyak na pagkakahulugan, bagama’t may mga mangilan-ngilang katangian ng mabuing
pagtalakay ang isinasaad sa katulad ng mga sumusunod:
1. Aksesibilidad – Pagiging komportable ng mga mag-aaral sa kanilang partisipasyon
sa talkayan sa punto ng walang pangamba na nagingibabaw sa kanilang
pagpapahayag.
2. Hindi palaban – May mga pagkakataong nagiging mainit ang talakayan subalit
hindi dapat dumating sa punto na nawawalan ng magalang na tono, paraan ng
pagpapahayag ng bawat kasali sa talakayan; mainit ang pagtalakay subalit nananatili
ang paggalang.
3. Baryasyon ng ideya – Mahalaga ang baryasyon o ang pagkakaiba-iba ng pananaw
ng mga pahayag upang matamo ang higit na malalim na pagtalakay.
4. Kaisahan at pokus – Mahalaga ang papel ng dalubguro o ng tagapamagitan upang
hindi mawala sa punto ng usapin sa kabilang mga mga baryasyon ng ideyang
ipinapahayag sa malayong pagtalakay
Talakayan – isang paraan upang ang katotohanan ay mapatunayan at mapanatili sa
pamamagitan ng mga katanggap-tanggap na basehan at katibayan kung saan ito ay
nararapat na ibahagi ng buong katapatan at katapangan ng bawat panig at katunggali.
PAGBABAHAY-BAHAY: PAKIKIPAG-KAPUWA SA KANYANG TAHANA’T KALIGIRAN
Kinasasangkutan ito ng indibidwal o higit pang maraming indibidwal na tumutungo sa
dalawa o higit pang maraming bahay upang isakatuparan ang alinman sa kanilang
layuninkatulad ng pangungumusta sa mga kaibigan o kamag-anak na matagal nang hindi
nakita, pagbibigaygalang o pugay sa nakatatanda, paghingi ng pabor para sa isang proyekto
o solicitation, at marami pang iba
Makalipunan ang gawaing ito sapagkat personal ang pakikitungo ng tao na tuwirang
nakikipag-usap sa iba pang tao
Pagbabahay-bahay
  ang pagdalaw o pagpunta ng isang tao o grupo sa mga bahay sa isang pamayanan
para maghatid ng mahalagang impormasyon, magturo ng isang teknolohiya,
kumonsulta sa mga miyembro ng pamilya hinggil sa isyu o programa,
mangungumbinsi sa pagsali sa isang paligsahan o samahan, o manghimok na
tumangkilik sa isang produkto, kaisipan, gawain o adbokasiya
 mas napag-uusapan ng mga tao sa tsismisan at umpukan kaysa mga pormal nag
awing pangkomunikasyon kagaya ng pulong, seminar at pampublikong forum
 Kung nais malaman ang iniisip at saloobin ng mga tao sa isyung ito at para
makapagsakatuparan ng mga angkop na dulog sa mga programang tutugon sa mga
isyung ito, ang pagbabahay-bahay ay isa sa mga mainam na estratehiyang
pangkomunikasyon na maaaring isagawa ng pamahalaan, non government
organization, at iba pang samahan o institusyon na may mga proyekto hinggil dito.
 Sa mga pamilyang magkakalapit ang bahay, ang pangangapitbahay ay
nakapagpapatatag ng samahan sa mga mamamayan ng isang komunidad. Dito
nagaganap ang kamustahan o usisaan sa buhay ng bawat isa, bahagian ng iniisip at
saloobin, hingian p palitan ng mga material na bagay, lalo nang mga sangkap sa
pagluluto at iba pang gawain sa bahay, at maging tsismisan at umpukan
 Ang laman at layon ng interaksyon ay madalas na hinggil sa karaniwang intindihin at
gawain sa araw-araw.
 madalas isinasagawa ng mga kinatawan ng ahensiya ng pamahalaan, pribadong
institusyon, o nongovernment organization na may tiyak na layong panlipunan na
nangangailangan ng kontribsyon, pakikiisa, at pakikipagtulungan ng mga residente
ng isang komunidad
Estratehikong Estilo Sa Pagbabahay-Bahay
 ay kahilantulad din ng pangingitbahay: mas personal at impormal, may pagkamusta
sa buhay ng pamilyang dinalaw, at lapat sa araw-araw na alalahanin ng pamilya
ang takbo ng usapan.
 Subalit sa una, kadalasang ang mga nagbabahay-bahay ay mga tagalaas ng isang
kapitbahayan at ang saklaw ng layon nila sa pagdalaw ay nakasentro sa mga isyu,
alalahanin, at programang panlipunan na saklaw ng isang buong komunidad.
 Karaniwang mabilis ang daloy ng komunikasyon sa pagbabahay-bahay dahil na rin sa
layunin ng makarami ng bahay na mapupuntahan sa araw na iyon, subalit ang
prinsipyong ito ay hindi totoo sa iba na higit na pinahahalagahan ang kalidad ng
pakikipag-usap sa mga taong kanilang pinupuntahan.
PULONG-BAYAN: Marubdod na Usapang Pampamayanan
 Karaniwan itong isinasagawa bilang isang anyo ng konsultasyon sa mga mamayan o
particular na pangkat upang tugunan o paghandaan ang isang napakahalagang
usapin.
 Pinangungunahan ng lider ang pagtalkay sa isang usapin na may kaakibat ng
pagpapahalaga sa opinion at mga mungkahi ng mga taong kabahagi sap ag-uusap.
 May pahkapormal ang mga pagtalakay na nakapokus lamang sa paksa na inihanda
para sa espisipikong gawain na ito- ang pulong bayan.
PULONG BAYAN
 pagtitipon ng isang grupo ng mga mamayan sa itinakdang oras at lunan upang
pag-usapan nang masinsinan, kabahalaan, problema, programa at iba pang
usaping pangpamayanan.
 Madalas itong isinasagawa kapag may programang pinaplano o isasakatuparan, may
mga problemang kailangang lutasin at may mga batas na ipatutupad sa isang
komunidad.
 Depende sa layon, maaring ang mga kalahok sa pulong-bayan ay mga kinatawan ng
iba’t-ibang sector sa isang pamayanan, mga ulo o kinatawan ng mga pamilya o
sinomang residenteng apektado ng paksang pag-uusapan o interesadong
makisangkot sa usapin.
 Ito ay pagpupulong ng mga taong naninirahan sa isang bayan upang pag-usapan ang
mga suliranin, hakbang at maging ang mga inaasahang pagbabago.
 Ito ay pamamaraan ng mga Pilipino upang mapag-usapan nang maayos ang mga
bagay-bagay. Dito maaaring sabihin ng mga kalahok ang kanilang saloobin. Lahat ay
binibigyan ng pagkakataon na makapagsalita.
 Ito ay pangkomunikasyon na pamamaraan ng mga Pilipino. Sa isla ng Calauit sa
Busuanga, Palawan ang tradisyunal na “saragpunan” o tipunan ng mga tagbanua ay
nagaganap sa isang malilim na lugar kung saan may malalaking batong nakaayos
nang pabilog na nagsisilbing upuan ng mga kalahok sa pulong.
KOMUNIKASYONG DI- BERBAL: Pagpapahiwatigan sa Mayamang Kalinangan
Ayon kay Mehrabian, ang kabuuang epekto ng komunikasyon ay maaaring ipahayag sa
pamamagitan ng pormulang ito:
Kabuuang Epekto = .07 Berbal + .38 Tinig + .55 Mukha
Malaki ang pagkakaugnay ng mga senyas na di-berbal at ng sagisag na berbal. Ang
pagkakaugnay na ito ay nakikita sa paraan ng paggamit natin ng mga senyas na di-berbal.
Mga Paraan ng Paggamit ng mga Senyas na Di-Berbal
1. Ang mga senyas na di-berbal ay kapupunan ng komunikasyong berbal
  Kalimitan, inuulit ng mga kumpas o ng mga aksiyon ang mga ideyang ipinahahayag
sa pamamagitan ng wika. Halimbawa maaari nating sabayan ng kumpas na
naglalarawan ang pangungusap na, “Ganito nang kataas ang aking bunsong
kapatid.” O kaya naman ay maaaring sabayan ng ngiti ang pangungusap na,
“Nasisiyahan ako sa nakuha kong marka sa pagsusulit.” Kung kumplementaryo ang
gamit ng mga senyas na di-berbal at ng wika, nagsisilbing patibay ang una sa
isinasaad ng wika.
2. Ang mga senyas na di-berbal ay maaaring gamitin sa halip na wika
 Sa ating kultura, ang pagtango ng ulo ay ginagamit na panghalili sa salitang “oo”, ang
pag-iling ng ulo ay ginagamit na panghalili sa salitang “hindi”. Matapos ang isang
laro ng basketball, halimbawa, hindi na kailangang gumamit ng wika ang mga
manlalaro upang ipahayag kung nanalo sila o natalo. Naipapahiwatig ang kanilang
kasiyahan sa pagkapanalo o kaya nama'y kalungkutan sa pagkatalo sa pamamagitan
ng galaw ng kanilang katawan.
3. Maaaring pabulaanan ng mga senyas na di-berbal ang isinasad ng wika
 Alam na nating higit na ginagamit ng tao ang kanyang paningin kaysa pandinig. Sa
mga senyas na di-berbal at ng wika, higit na pinaniniwalaan ng tagapakinig ang
ipinahihiwatig ng una. Halimbawa, kung ang kasabay ng pangungusap na “Masaya
naman ako” ay malamlam na mga mata at pilit na ngiti, dalwang mensaheng
magkasalungat ang ikinukumunika. Nagiging suliranin ng tagapakinig kung alin sa
dalawang mensahe ang dapat bigyan ng reaksiyon.
4. Upang ayusin ang daloy ng komunikasyon
 Halimbawa nito ay ang paghipo sa braso upang itulak ang isang kalahok sa talakayan
na magsalita. Ayon sa pananaliksik ni Patricio, nakatutulong ang ganitong senyas sa
daloy ng talakayan.
Maraming kahulugan ang maaaring ibigay sa mga senyas na di-berbal. Upang maging higit
na mabisang kaugnay ang mga senyas na ito ng mensaheng berbal, kailangang palagi nating
isa-isip ang ilang katangian nito.
1. Ang kahulugang ibinibigay natin sa mga senyas na di-berbal ay kailangang nababatay
sa kabuuan ng kontekstong pinangyayarihan nito.
2. Ang mga senyas na di-berbal ay maaaring sinasadyang gamitin o hindi sinasadya.
3. Ang mga kahulugang iniuugnay sa mga senyas na di-berbal ay kalimitang ayon sa
pinagkaisahan ngmga taong kabilang sa isang lipunan o kaya'y kultura.
Mga Uri ng Komunikasyong Di-Berbal
1. Komunikasyon sa pamamagitan ng paghipo – Ito ay may tanging kahalagahan sa
atin sapagkat ito ang unag paraan ng komunikasyong naranasan natin bilang
sanggol. Ang pagkalong, pagyapos, o pagtapik sa atin ay nakatutulong sa
pagpapatibay ng tiwala sa sarili. Habang tayo ay lumalaki, natututuhan nating
gamitin ang paghipo upang ipahayag ang ating mga damdamin.
2. Komunikasyon sa pamamagitan ng espasyo – Ayon kay Edward Hall, ang uri ng
ugnayang namamagitan sa mga tao ay maaaring ipahiwatig sa pamamagitan ng apat
na uri ng distansiya:
a) Sa distansyang pampubliko, ang mga kalahok ay magkakalayo ng mga
labindalawang talampakan o higit pa. Ang ugnayan ay pormal tulad ng
namamagitan sa isang komunikasyong pampubliko;
b) Sa distansyang sosyal, ang mga kalahok ay magkakalyo ng mga apat hanggang
pitong talampakan. Ito ay angkop sa mga talakayan ng mga mangangalakal at
kombersasyon sa mga pagtitipon. Ang layong ito hanggang labindalawang
talampakan naman ay angkop para sa mga pulong. Ang mga taongnasa loob ng
silid na pinagdarausan ng pulong ngunit wala sa loob ng distansiyang ito ay hindi
dapat maghinanakit kung hindi sila kabilang sa interaksiyon;
c) Sa distansyang personal, ang mga kalahok ay magkakalayo ng isa't kalahati
hanggang apat na talampakan. Ang distansiyang ito ay para sa magkakaibigan o
higit pang malapi na pakikipag-ugnayan;
d) Sa distansyang pangtapatan ng loob ang mga kalahok ay magkakalayo ng hindi
hihigit sa labindalawang dali. Ang paksang tinatalakay ng mga kalahok ay
kalimitang lihim. Ang tinig ay mahina at higit ang gamit ng mga senyas na di-
berbal.
Isa pang aspeto ng komunikasyong ito ay ang paraan ng pag-aayos ng isang silid. Halimbawa,
ang posisyon at kapangyarihan ng isang tao sa organisasyon ay maaring ikomunika sa
pamamagitan ng ayos ng silid. Ang pinakabago sa mga empleyado ay maaaring idestino sa
pinakamalapit sa pinto
3. Komunikasyon sa pamamagitan ng oras – Karaniwan nang may iniuugnay tayong
mensahe sa paraan ng paggamit ng oras. Pamilyar tayo sa tinatawag na “Filipino
Time.” Ang mga Pilipino ay karaniwang sadyang nagpapahuli sa mga pagtitipon
upang hindi masabing sabik sa pagdalo. Ang mga Kanluranin naman, tulad ng mga
Amerikano, ay sadyang maagap at nasa oras
4. Komunikasyon sa pamamagitan ng katahimikan – Ang katahimikan ay may
ikinukumunika rin. Sa pamamagitan ng hindi pagkibo ay maaaring ipahiwatig ang
ating pagdaramdam, pagkagalit, o ang kawalan ng hangaring makipag-uganayan.
halimbawa ng komunikasyong di-berbal. Ngunit higit na malinaw at tiyak ang
kaugnayan sa komunikasyon ng mga halimbawang ibinigay nina Reusch at Kees na:
 1. Komunikasyon sa pamamagitan ng senyas – Kabilang sa kategoryang ito ang - Isa sa mga dialekto na ginagamit mas lalo na sa lalawigan n Batangas at sa mga
lahat ng kumpas na ginagamit sa halip ng salita, bilang at pagbabantas. bahagi ng Quezon, at lalawigan ng Laguna at isla ng Mindoro.
2. Komunikasyon sa pamamagitan ng aksiyon – Kabilang dito ang lahat ng uri ng - Isang malakas na accent at isang bokabularyo at grammar malapit na nauugnay
paggalaw tulad ng paglakad o kaya'y pagkain. sa mga sinaung tagalog.
3. Komunikasyon sa pamamagitan ng mga obheto – Kabilang dito ang lahat ng  Kadlo: \kahd-loh\
sadya at hindi sadyang pagpapakita ng mga obheto tulad ng mga alahas, damit, o Ibig sabihin: Upang kumuha ng tubig.
aklat, disenyo ng bahay, atbp. o Ibang tawag :igib.
 Kagaykay: \kah-gai-kai\
Ang tatlong ito, ang senyas, aksiyon at obheto, ay may higit pang angkop na gamit sa
o Ibig sabihin: Isang insekto na maingay tuwing gabi.
komunikasyong pasalita na nagsisilbing mensahe tulad ng ekspresyon ng mukha, pisikal na
o Ibang tawag : kuliglig.
kaanyuan, paraan ng pagdadala sa sarili, paraan ng pagtingin sa tagapakinig, kumpas at
 Kalamunding: \kah-lah-moon-ding\
paggalaw.
o Ibig sabihin: Isang maliit na kulay berde na prutas at asa pamilya ng sitrus.
MGA EKSPRESYONG LOKAL: Tanda ng Matingkad, Masigla at Makulay na Ugnaya’t o Ibang tawag :kalamansî
Kuwentuhan  Kalasti: \kah-lahs-tih\
o Ibig sabihin: Isang mayabang na tao at kasuklam suklam.
Ekspresyong Lokal – likas at ordinaryong wika na naiiba sa anyo at gamit sa lohikal at iba
o Ibang tawag: mayabang.
pang uri ng pilosopiya.
 Pagaw: \pah-gao\
 Ito ay mga parirala at pangungusap na ginagamit ng mga tao sa pagpapahayag ng o Ibig sabihin: Tungkol sa ang kawalan ng kakayahan upang makipag-usap sa
damdamin o pakikipag-usap na ang kahulugan ay hindi literal na kahulugan ng isa sa natural na boses dahil sa isang sigaw o dahil sa pagkakroon ng sakit.
bawat salita at hindi maiintindihan ng mga ibang taong hindi bihasa sa lenggwahe. o Ibang tawag: paos.
 Ito rin ang nagbibigay ng kaibahan sa ibang wika.  Palakat: \pah-lah-kaht\
o Ibig sabihin: Pag tawag sa isang tao na ginagamit ay isang malakas na
Batangueño
bosses.
 kilala sa pagsasalita ng Tagalog na mayroong punto. Kilala rin sila sa pagdadagdag ng o Ibang tawag: sigaw.
salitang “eh” sa kanilang pananalita at sa paggamit ng “ga”.  Sagimis: \sah-gih-mihs\
 Isa rin sa kilalang katangian ng mga Batangueño ay ang tinatawag na “Matanda sa o Ibig sabihin: Ito ay isa sa mga paburitong merenda ng pilipino, gawa sa
Dugo”, kung saan nagbibigay respeto ang isang kamag-anak hindi dahil sa edad rapper na may
kundi dahil sa konsangginidad  banana slice sa poob at asukal , at ito ay piniritos hangang mag brown ang kulay.
 kilala sa pagiging malapit sa isa’t isa. o Ibang tawag: Turon.
 Ang mga pangunahing hanapbuhay ng mga Batangueño ay ang pagsasaka at  Sakol: \sah-kol\
pangingisda, dahil na rin sa lokasyon ng lalawigan. o Ibig sabihin: Kakain na ang gamit ay ang kanyang kamay.
 Kilala rin ang mga ito bilang malakas sa pag-inom ng alak at pagkain ng matatamis. o Ibang tawag: kamay o magkakamay.
Isa sa mga itinuturong dahilan nito ang Central Azucarera Don Pedro, na itinuturing  Tabig: \tah-big\
na pinakamalaking tagagawa ng asukal sa buong bansa. o Ibig sabihin : Hinding sinasadyang masangi ang isang tao.
 Isa naman sa pinakakilalang produkto ng lalawigan ang kapeng barako, gayon din o Ibang tawag: sagî, tama, dali(e).
ang balisong.  Tagaktak: \tah-gahk-tahk\
o Ibig sahihin : Tuloy tuloy na pagpatak, katulad ng pawis pag sobrang init.
Ala eh – nanggaling sa salitang tagalog na “wala eh” – ibig sabihin ay “wala pong problema, o Ibang tawag: daloy
easy easy lang”
Balisong
 isang uri ng patalim na naititiklop ang puluhan na nagsisilbi ring kaluban ng talim.
 Ipinangalan ito sa Baryo Balisong na isang nayon sa bayan ng Taal sa Batangas dahil
doon ginagawa at ibinebenta ang sarisaring uri ng balisong
 ito ang bersiyon ng Swiss knife ng Pilipinas, dahil sa dami nang maaaring gamit dito
—panghiwa, pantilad, pambukas ng de-lata, pantanggal ng tansan sa bote,
pangkayas ng kawayan, pang-ahit, at iba pa
Kapeng Barako
 barako ay isang uri ng kape na tumutubo sa Pilipinas, lalu na sa mga lalawigan ng
Batangas at Cavite.
 Mula ito sa uring Coffea liberica, subalit ginagamit din ang pangalang ito sa lahat ng
kapeng galing sa mga lalawigang nabanggit.
 Nagmula ang salitang “barako” mula sa salitang ginagamit para sa lalaking hayop