ปฏิกริ ิยาของสารอินทรีย์

เคมีอนิ ทรีย์  Mechanism คือ กลไกการดําเนินไปของปฏิกริ ิยา

 ปฏิกริ ิยาอาจเกิดเพียงขั้นเดียว หรือมากกว่ าโดยเกิดเป็ นลําดับขั้น
LOGO เช่ น เกิดเป็ น 2 ขั้นคือ
A I+X ตามด้ วย B + I Y
ปฏิกริ ิยาของสารอินทรีย์
สารทีไ่ ด้ จากขั้นแรก คือ I เรียกสารนีว้ ่ า สารมัธยันต์
Thitiphan Chimsook (intermediate) ซึ่งสามารถเกิดปฏิกริ ิยาในขั้นต่ อไปได้
Department of Chemistry, Faculty of
Science, Maejo University
2

ปฏิกริ ิยาของสารอินทรีย์ ปฏิกริ ิยาของสารอินทรีย์

 สารมัธยันต์ ทมี่ คี าร์ บอนเป็ นองค์ ประกอบมีหลายแบบ เช่ น  3. Free radical คือ ส่ วนทีม่ อี เิ ล็คตรอนทีไ่ ม่ เข้ าคู่อย่ าง
1. Carbocation คือ อะตอมคาร์ บอนทีม่ ปี ระจุบวก มี 6 electron น้ อย 1 อิเล็คตรอน
และ 3 พันธะ + C
.
C

2. Carbanion คือ อะตอมคาร์ บอนทีม่ ปี ระจุลบ มี 3 พันธะ และ

คู่อเิ ล็คตรอนทีไ่ ม่ ได้ ใช้ ร่วม  4. Carbene คือ อะตอมคาร์ บอนทีเ่ ป็ นกลาง มี 2 พันธะ
และ 2 อิเล็คตรอน
-
C ..
C
3
4
 ปฏิกริ ิยาของสารอินทรีย์
ชนิดปฏิกริ ิยาของสารอินทรีย์
1. ปฏิกริ ิยาการแทนที่ (Substitution) เป็ นปฏิกริ ิยาทีอ่ ะตอมใน
โมเลกุลถูกแทนทีด่ ้ วยอะตอมอืน่
2. ปฏิกริ ิยาการเติม (Addition) เป็ นปฏิกริ ิยาที่ 2 โมเลกุลมา
รวมกันแล้ วได้ 1 โมเลกุล มักเกิดทีพ่ นั ธะคู่หรือพันธะสาม
3. ปฏิกริ ิยาการกําจัด (Elimination) เกิดตรงข้ ามกับปฏิกริ ิยาการ
เติม มีการสู ญเสี ยอะตอมหรือหมู่อะตอม 2 หมู่จากโมเลกุล
ผลผลิตอาจได้ ท้งั โมเลกุลทีเ่ ป็ นพหุพนั ธะ เป็ นวง หรือเป็ น
พวกคาร์ บีน
5 6
รีเอเจนต์ ในการทําปฏิกริ ิยาเคมี
 ตําแหน่ งของโมเลกุลทีม่ คี วามว่ องไวมี 2 ประเภทคือ
- นิวคลีโอฟิ ลิก (nucleoplilic) คือ พวกทีโ่ มเลกุลมี
ตําแหน่ งทีม่ คี วามหนาแน่ นของอิเล็คตรอนสู ง เนื่องจาก
1. มีคู่อเิ ล็คตรอนทีไ่ ม่ ได้ ใช้ ร่วม
2. พันธะทีม่ ขี ้วั แบบ -
3. มี อิเล็คตรอนของ C=C
เรียกตัวเข้ าทําปฏิกริ ิยานีว้ ่ า นิวคลีโอไฟล์
(nucleophile) หรือ ตัวให้ อเิ ล็คตรอน (electron-donors)
7 8
ปฏิกริ ิยาของสารอินทรีย์
ชนิดปฏิกริ ิยาของสารอินทรีย์
4. ปฏิกริ ิยาการจัดเรียงตัวใหม่ (Rearrangement) เป็ นปฏิกริ ิยาที่
พันธะในโมเลกุลมีการเคลือ่ นย้ าย เปลีย่ นจากไอโซเมอร์ หนึ่ง
ไปเป็ นอีกไอโซเมอร์
5. ปฏิกริ ิยารีดอกซ์ หรือ ปฏิออกซิเดชัน รีดกั ชัน เป็ นปฏิกริ ิยาที่
มีการถ่ ายโอนอิเล็คตรอน มีการเปลีย่ นแปลงเลขออกซิเดชัน
รีเอเจนต์ ในการทําปฏิกริ ิยาเคมี
- อิเล็กโทรฟิ ลิก (electrophilic) คือ พวกทีโ่ มเลกุลมี
ตําแหน่ งขาดอิเล็คตรอน
1. มีตาํ แหน่ งทีร่ ับอิเล็คตรอนได้ มากขึน้
2. พันธะทีม่ ขี ้วั แบบ +
เรียกตัวเข้ าทําปฏิกริ ิยานีว้ ่ า อิเล็กโทรไฟล์
(electrophiles) หรือ ตัวรับอิเล็คตรอน (electron-
acceptors)
 ชนิดของคาร์ โบแคตไอออน (cabocation) ปฏิกริ ิยาการเติม (Addition reaction)

แบ่ งตามคาร์ โบแคตไอออนได้ หลายชนิดตามจํานวน  เกิดกับสารประกอบไม่ อมิ่ ตัว เช่ น ไฮโดรคาร์ บอนไม่ อมิ่ ตัว
หมู่แอลคิลทีเ่ ข้ าไปแทนทีค่ อื และสารประกอบคาร์ บอนิล
 โดยโมเลกุลมีการรับเอาอะตอม หรือกลุ่มอะตอมเข้ ารวมกับ
1. primary carbocation, 1 สู ตรทัว่ ไปคือ RC+H2 พันธะไพ
2. secondary carbocation, 2 สู ตรทัว่ ไปคือ R2C+H 1. ปฏิกริ ิยาการเติมของอัลคีน
3. tertiary carbocation, 3 สู ตรทัว่ ไปคือ R3C+ - Hydrogenation เติมไฮโดรเจน
Ni
CH3CH=CH2 + H2 CH3CH2CH3

9 10

ปฏิกริ ิยาการเติม (Addition reaction) ปฏิกริ ิยาการเติม (Addition reaction)

 Hydrogenation เติมไฮโดรเจน  Hydrohalogenation เติมพวกสารประกอบไฮโดรเจนเฮไลด์
Ni
+ 2H2
CH2=CH2 + HCl CH3CH2Cl
 Halogenation เติมฮาโลเจน
Br Br
CCl4
+ Br2 CH3CH=CH2 + HBr CH3CH - CH3 + CH3CH2CH2Br
Br

Br Br
CCl4
CH3CH2CH=CH2 + Br2 CH3CH2CH - CH2
12
11
 ปฏิกริ ิยาการเติม (Addition reaction) ปฏิกริ ิยาการเติม (Addition reaction)

ปฏิกริ ิยาการเติมนํา้ เมือ่ มีกรดเป็ นตัวเร่ งให้

 2. ปฏิกริ ิยาการเติมของแอลไคน์
แอลกอฮอล์
H2, Ni H2, Ni
H2SO4 HC CH CH2=CH2 CH3CH3
CH2=CH2 + H2O CH3CH2OH

OH  3. ปฏิกริ ิยาการเติมของสารประกอบคาร์ บอนิล

H2SO4
CH3CH=CH2 + H2O CH3CH - CH3 + CH3CH2CH2OH พันธะ C=O ในสารประกอบคาร์ บอนิลเป็ นพันธะมีข้วั
โดย C มีสภาพขั้วบวก และ O มีสภาพขั้วลบ หมู่คาร์ บอนิล
จึงเกิดปฏิกริ ิยาได้ ง่าย
13 14

ปฏิกริ ิยาการเติม (Addition reaction) ปฏิกริ ิยาการเติม (Addition reaction)

- ปฏิกริ ิยาการเติมนํา้ ได้ สารไฮเดรต - ปฏิกริ ิยาการเติมแอลกอฮอล์
O OH O OH
CH3OH, H+
RCH RCH hemiacetal
H - C - H + H2O H-C-H
OCH3
OH
O OH
O OH
CH3OH, H+
CH3CCH3 + H2O CH3 - C - CH3 hemiketal
RCR RCR
OH
OCH3

15 16
 ปฏิกริ ิยาการเติม (Addition reaction) ปฏิกริ ิยาการเติม (Addition reaction)
 กลไกปฏิกริ ิยาการเติมมี 2 แบบ 2. ปฏิกริ ิยาการเติมแบบนิวคลีโอฟิ ลิก
1. ปฏิกริ ิยาการเติมแบบอิเลคโทรฟิ ลิก โดยเกิดผ่ านคาร์ โบแคท นิวคลีโอไฟล์ ใช้ อเิ ล็คตรอนคู่อสิ ระสร้ างพันธะ
ไอออน กับ C เกิดการเปลีย่ นแปลงจนได้ ผลิตภัณฑ์ เช่ น การ
CH2=CH2 + HCl CH3CH2Cl เติมนํา้ ในแอลดีไฮด์ และคีโตน
O - OH
OH
+ H - C - H + H2 O H-C-H H-C-H
CH2=CH2 + HCl CH3 - CH2 + Cl-
OH OH
+ +
CH3 - CH2 + Cl- CH3CH2Cl
17 18

ปฏิกริ ิยาการแทนที่ (Substitution reaction)

 ปฏิกริ ิยาทีอ่ ะตอมหรือหมู่ของอะตอมในโมเลกุลหรือ
ไอออน ถูกแทนทีด่ ้ วยอะตอมหรือหมู่อะตอมใหม่
1. Halogenation แทนทีด่ ้ วยฮาโลเจน
light
CH3CH3 + Cl2 CH3CH2Cl

Br
light
+ Br2

20
 ปฏิกริ ิยาการแทนที่ (Substitution reaction) ปฏิกริ ิยาการแทนที่ (Substitution reaction)

2. แทนทีใ่ นอัลคิดเฮไลด์ ผลิตภัณฑ์ ขนึ้ กับชนิดนิวคลีโอไฟล์ 3. ปฏิกริ ิยาการแทนทีใ่ นแอลกอฮอล์ ผลิตภัณฑ์ เป็ นอัลคิลเฮไลด์
ทีเ่ ข้ าแทน
light
H2O CH3CH2 - OH + HCl CH3CH2 - Cl + H 2O
CH3CH2 - Br + NaOH CH3CH2 - OH + NaBr
light
(CH3)2CH - OH + HBr (CH3)2CH - Br + H 2O
alcohol light
CH3CH2 - I + CH3ONa CH3CH2 - OCH3 + NaI (CH3)3C - OH + HI (CH3)3 - I + H2O

21 22

ปฏิกริ ิยาการแทนที่ (Substitution reaction) ปฏิกริ ิยาการแทนที่ (Substitution reaction)

4. ปฏิกริ ิยาการแทนทีใ่ นวงแหวนเบนซีน 5. ปฏิกริ ิยาการแทนทีใ่ นวงแหวนเบนซีนด้ วยฮาโลเจน

Cl กรณีมหี มู่อลั คิลเกาะทีว่ งเบนซีน ปฏิกริ ิยาการแทนทีเ่ กิดที่
+ Cl2
Fe
+ HCl
เบนซิลกิ คาร์ บอน โดยฮาโลเจนจะเข้ าไปแทนทีอ่ ะตอมไฮโดรเจน
or FeCl3 ทีเ่ กาะกับคาร์ บอนนี้

CH3
hv or heat Br
Fe + Br2 + HBr
+ CH3Cl + HCl
or FeCl3

23 24
 ปฏิกริ ิยาการแทนที่ (Substitution reaction) ปฏิกริ ิยาการแทนที่ (Substitution reaction)
6. ปฏิกริ ิยาการแยกสลายของสารอนุพนั ธ์ ของกรดคาร์ บอกซิลกิ
7. ปฏิกริ ิยาการแยกสลายของสารอนุพนั ธ์ ของกรดคาร์
O O บอกซิลกิ
+ -
CH3CCl + 2NH3 CH3CNH2 + NH4Cl O O
H+ or OH
C17H35 - C - OCH2CH3 + CH3OH C17H35 - C - OCH3 + CH3CH2OH

ethyl octadecanoate methyl octadecanoate

O O
O O H+
hydrolysis CH2 = CH - C - OCH3 + CH3CH2OH CH2 = CH - C - OCH2CH3 + CH3OH
COCH3 + H2O COH + CH3OH
esterification methyl propenoate ethyl propenoate

25 26

กลไกปฏิกริ ิยาการแทนที่ กลไกปฏิกริ ิยาการแทนทีแ่ บบ SN1

1. ปฏิกริ ิยาอนุมูลอิสระ เกิดผ่ านอนุมูลอิสระ  ขั้นที่ 1 leaving group Cl- หลุดออก เกิดเป็ นอินเทอร์ มเิ ดียต
2. ปฏิกริ ิยาการแทนทีน่ ิวคลีโอฟิ ลิก จะมีนิวคลีโอไฟล์ มา แคทไอออนคาร์ บอน
เกีย่ วข้ อง แบ่ งได้ 2 แบบ CH3 CH3
slow
• แบบ SN1 กลไกจะเกิด 2 ขั้นตอน คือ พันธะเก่ าแตก H3C C Cl H3C C + Cl-
ออกก่ อน ผ่ านคาร์ โบแคทไอออน แล้ วจึงสร้ างพันธะ CH3 CH3
ใหม่ กบั นิวคลีโอไฟล์
• แบบ SN2 เกิดผ่ านขั้นตอนเดียว คือ การสลายพันธะ  ขั้นที่ 2 นิวคลีโอไฟล์ เข้ าทําปฏิกริ ิยา
เก่ าพร้ อมกับสร้ างพันธะใหม่ กบั นิวคลีโอไฟล์
27
 กลไกปฏิกริ ิยาการแทนทีแ่ บบ SN1 กลไกปฏิกริ ิยาการแทนทีแ่ บบ SN1
 ขั้นที่ 2 นิวคลีโอไฟล์ เข้ าทําปฏิกริ ิยา  กรณีสารตั้งต้ นแอลคิลเฮไลด์ มสี เทอริโอเคมีที่
คาร์ บอนทีเ่ กิดปฏิกริ ิยาจะได้ ผลิตภัณฑ์ เป็ นของผสม
ราซีเมท เช่ น ปฏิกริ ิยาไฮโดรไลซิส ของ (S)-3-bromo-3-
CH3 CH3
fast
H3C C H2O H3C C O H

CH3 CH3 H methylhexane ได้ ของผสม (R) และ (S)-3-methyl-3-

hexanol
CH3
CH3 fast
+ H2O H3C C OH + H3O
H3C C O H
CH3
CH3 H

กลไกปฏิกริ ิยาการแทนทีแ่ บบ SN1 กลไกปฏิกริ ิยาการแทนทีแ่ บบ SN2

CH3
H3CH2CH2C
C Br
CH3 CH3
H3CH2C H H CH3 H
OH- HO C + Cl-
C Cl HO C Cl
(S)-3-bromo-3-methylhexane
CH2CH3 CH2CH3
H2CH3C

(S)-2-chlorobutane transition state (R)-2-butanol

H3C CH2CH2CH3 CH3 CH3
H3CH2CH2C H3CH2CH2C
H2O H2O
HO CH2 C C OH
+
-H + -H H3CH2C
CH2CH3 CH2CH3

(R)-3-methyl-3-hexanol carbocation (S)-3-methyl-3-hexanol

 ปฏิกริ ิยาการกําจัด (Elimination reaction) ปฏิกริ ิยาการกําจัด (Elimination reaction)
 เป็ นปฏิกริ ิยาทีอ่ ะตอมหรือหมู่อะตอมในโมเลกุลหลุด 2. Dehydrohalogenation ปฏิกริ ิยาการกําจัดไฮโดรเจน
ออกแล้ วเกิดเป็ นพันธะคู่ พันธะสาม หรือวงแหวน เฮไลด์ โดยสารประกอบอัลคิลเฮไลด์ จะสู ญเสี ย H และ
1. Dehydration ปฏิกริ ิยาการกําจัดนํา้ ฮาโลเจน เมือ่ ต้ มกับเบส ให้ ผลิตภัณฑ์ เป็ นอัลคีน
Br
conc. H2SO4 CH3CHCH3 + OH- CH3CH=CH2 + H2O + Br-
CH3CH2OH CH2=CH2 + H2O
180 C
CH3 CH3

CH3 CH3 - C - CH3 + OH- CH3C=CH2 + H2O + Cl-

conc. H2SO4
Cl
CH3CHOH CH3CH=CH2 + H2O
100
33 34

กลไกปฏิกริ ิยาการกําจัด ปฏิกริ ิยาออกซิเดชัน - รีดกั ชัน

1. ปฏิกริ ิยาการกําจัดแบบ E1 เกิดผ่ านคาร์ โบแคทไอออน
เช่ น การกําจัดนํา้ ในแอลกอฮอล์ ได้ อลั คีนโดยมีกรดเป็ น
ตัวเร่ ง
2. ปฏิกริ ิยาการกําจัดแบบ E2 เกิดการสลายพันธะเดิมพร้ อม
สร้ างพันธะไพใหม่ ขนึ้ เช่ น การกําจัดเฮไลด์ และสร้ าง
อัลคีนในสารประกอบอัลคิลเฮไลด์ โดยมีเบสเร่ งปฏิกริ ิยา
 เกีย่ วข้ องกับการถ่ ายโอนอิเล็คตรอน มีการเปลีย่ นแปลง
เลขออกซิเดชัน และมักเกิดคู่กบั ปฏิกริ ิยาอืน่ ๆ เช่ น การ
เติม หรือ การแทนที่
1. ปฏิกริ ิยาออกซิเดชัน เลขออกซิเดชัน จะเพิม่ ขึน้
2. ปฏิกริ ิยารีดกั ชัน เลขออกซิเดชัน จะลดลง

35 36
 ปฏิกริ ิยาออกซิเดชัน ปฏิกริ ิยารีดกั ชัน

O
Pt
KMnO4 CH3 - CH = CH2 + H2 CH3 - CH2 - CH3
CH3 - CH2 - CH2 - OH CH3 - CH2 - C - H
LiAlH4
KMnO4 CH3 - COOH CH3 - CH2 - OH
CH3 - CH = CH2 CH3 - CH - CH2 H+
OH OH

37 38

ปฏิกริ ิยาการจัดเรียงตัวใหม่
 เป็ นปฏิกิริยาการเปลี่ยนตําแหน่งของพันธะไพได้
ผลิตภัณฑ์ที่เป็ นไอโซเมอร์กบั สารตั้งต้น บางกรณี อาจเกิด
การเปลี่ยนตําแหน่งคาร์บอนของสารตั้งต้นก็ได้ LOGO

H+
CH2 = CH - CH2 - CH3 CH3 - CH = CH - CH3

CH3 H+
CH3 - CH - CH2 - OH CH3 - CH = CH - CH3 + H2O

39
www.themegallery.com