IRT 2 - სუთ 2

საერთაშორისო ურთიერთობის თეორიები

Balzacq, 19 - 48
ნინო რაზმაძე, ანი ჯანიაშვილი, მარიამ ტალახაძე და დაჩი ჯიქია

ბილატერალური (ორმხრივი) ურთიერთობები

ბილატერალური ურთიერთობები საერთაშორისო ურთიერთობების ფუნდამენტალური
ელემენტია. დიპლომატიური ურთიერთობები სახელმწიფოებს შორის ოფიციალური
მისიების მეშვეობით მე-17 საუკუნეში დაიწყო, რასაც ხშირად ტრადიციულ ან ძველ
დიპლომატიას ეძახიან. ვესტფალიის კონგრესმა 1648 წელს სუვერენული სახელმწიფოების
თანაბარუფლებიანობა აღიარა, რაც ქვეყნებმა უცხო ქვეყნის დიპლომატების მიღებით
გაამყარეს. ეს ძირითადად ევროპული ბილატერალური დიპლომატია, რომელიც ფართოდ
იყო გავრცელებული პირველ მსოფლიო ომამდე, ხასიათდებოდა შემდეი თვისებებით:
საელჩოები ასრულებდნენ ცენტრალურ როლს, მოლაპარაკებები იყო კონფიდენციალური,
კავშირები ძირითადად მყარდებოთა მმართველ ოჯახებს შორის ქორწინებით.
კოლონიალურმა იმპერიებმა და შემდგომმა დეკოლონიზაციამ მიგვიყვანა იქამდე რომ
ბილატერალური ურთიერთობების სხვადასხვა ფორმები გავრცელდა ევროპის მიღმა.

ბილატერალური დიპლომატია რჩება საუკეთესო იარაღად სახელმწიფოს ინტერესების

გასატარებლად, იქნება ეს ვაჭრობა და ინვესტიციები, ქვეყნის სახისა და კულტურის
გავრცელება თუ დიასპორასთან ურთიერთობა. ამასთან ერთად, ბილატერალური
ურთიერთობები არის საერთაშორისო ურთიერთობებში ჩართვის მნიშვნელოვანი ფაზა,
ვინაიდან საერთო ინტერესები პირველ რიგში ყალიბდება ბილატერალურ დონეზე.
ორმხრივი ურთიერთობები სტრატეგიული ინტერაქციებია, სადაც აქტორები
მოტივირებულნი არიან პირადი ინტერესებით. ბილატერალურ ურთიერთობებში
უმნიშვნელოვანესი გამოწვევაა შემდგომი წარმატება, საერთო ინტერესების დაცვა,
რომელიმე ქვეყნის სუვერენობისა და მოქმედების თავისულების შეზღუდვის გარეშე.

მიუხედავად იმისა, რომ მრავალმხრივი ურთიერთობები მე-20 საუკუნის მეორე ნახევარში

მეტად ინტენსიური და მრავალფეროანი გახდა, ბილატერალური ურთიერთობები რჩება
ფავორიტ პლატფორმად საერთაშორისო ხელშეკრულებების გასაფორმებლად. 1990-1999
წლებში ხელი მოეწერა 5000 ბილატერალურ შეთანხმებას, რომლებიც მოიცავდა ეკონომიკასა
და ფინანსებს, პოლიტიკასა, სამხედრო ალიანსსა და ა.შ.
დიპლომატიური მისიები და საერთაშორისო შეთანხმებები წარმოადგენენ ინსტიტუციურ
საფუძველს ბილატერალური ურთიერთობებისთვის. ორმხრივი დიპლომატიური
ურთიერთობები ძირითადად მიმდინარეობს: სახელმწიფოს მმართველებს/მთავრობებს,
საელჩოებს, კერძო ინვესტორებსა და სამოქალაქო საზოგადოებას შორის.

სახელმწიფო მმართველებსა და მთავრობებს შორის

ოფიციალური ვიზიტები (საგარეო საქმეთა მინისტრი, ასევე თავდაცვისა და ეკონომიკის
მინისტრები) ბილატერალური ურთიერთობების უმნიშვნელოვანესი ნაწილია. სახელმწიფო
ვიზიტები (სახელმწიფოს მმართველი) არის უმაღლესი დონის დიპლომატიური კონტაქტი
ორ ქვეყანას შორის. ის მოიცავს სხვადასხვა ცერემონიებს და როგორც წესი გრძელდება ერთ
დღეზე მეტი. სახელმწიფო ვიზიტების ქვედა დონეზეა,ოფიციალური ვიზიტები (ან სამუშაო
ვიზიტები), რომლებშიც მონაწილეობას იღებენ ქვეყნის მმართველები (მონარქი,
პრეზიდენტი და ა.შ) ან მთავრობა (პრემიერ მინისტრი, კანცლერი და ა.შ). ბილატერალური
შეთანხმებები ხშირად წინ უძღვის უფრო ფართომასშტაბიან კონსესუსებს. მაგალითად,
ევროკავშირის ქვეყნები ატარებენ ბილატერალურ შეხვედრებს, რათა მოემზადონ
ევროკავშირის სამიტისთვის.

შეხვედრებსა და ვიზიტებს მრავალი ფუნქცია აქვთ. მაგალითად, ისინი იძლევიან

დიპლომატიურ „სიგნალს“ კონკრეტული ორმხრივი ურთიერთობის მნიშვნელობის შესახებ,
ამყარებენ ნახსენებ ურთიერთობებს და აგვარებენ საკითხებს, რომელიც ვერ მოგვარდება
საელჩოების მეშვეობით.

ქვეყანას შეუძლია შეაფასოს თავისი ურთიერთობები დეკლარაციების, ჟესტებისა და

სიმბოლოების მიხედვით რომლებიც გვხვდება ბილატერალურ შეხვედრებზე.
დიპლომატიური არქივებს შეუძლიათ მოგვაწოდონ მნიშვნელოვანი მინიშნებები ვიზიტამდე
და დიალოგამდე. მემუარები, რომლებიც დაწერილია სახელმწიფოს მეთაურების მიერ მათი
ვადის ამოწურვის შემდეგ, ასევე წარმოადგენენ ერთ-ერთ უმნიშვნელოვანეს საინფორმაციო
წყაროს ორ ქვეყანას შორის არსებული ურთიერთობების გასაგებად.

საელჩოების როლი
რა თქმა უნდა, მთავრობებისა და მმართველობის როლი დიდია მნიშვნელოვანი
ცვლილებებისათვის ბილატერალურ ურთიერთობებში, მაგრამ ყოველდღიური შრომა და
ასეთი დიდი ცვლილებებისათვის მომზადება დიპლომატებისა და საელჩოების მოვალეობაა.
ამ მოვალეობების შესასრულებლად, საელჩო დაყოფილია სხვადასხვა დეპარტამენტებად და
ეს დეპარტამენტები არაინ საგარეო საქმეთა მინისტრის ან ე.წ. ტექნიკური მინისტრების
(გარემო, ტრანსპორტი, განათლება, თავდავა, ჯანდაცვა, სამართალი, კულტურა)
მეთვალყურეობის ქვეშ. ამ დეპარტამენტების როლი არის ისეთი პოლიტიკის გატარება, რაც
გადაწყვეტილი იყო ნაციონალურ დონეზე. ამასთან ერთად ზემოხსენებული სფეროებიდან
ნებისმიერში ახლო კონტაქტი ხშირად საწყისია ხოლმე იმ დიდი ცვლილებების რაზეც
თავიდან ვსაუბრობდით.

ისტორიულად, პირველი სფერო რომლითაც ქვეყნები ერთმანეთთან კონტაქტს იწყებდნენ

არის (1) ეკონომიკა და ვაჭშრობა. მე-16 საუკუნიდან მოყოლებული საკონსულო მისიების
მოვალეობა, გარდა უცხო ქვეყანაში საკუთარი მოქალაქეების დაცვისა, იყო „ინფორმაციის
მიწოდება ყველაფერზე რასაც შეუძლია ხელი შეუწყოს ან შეუშალოს ვაჭრობას“.

მე-19 საუკუნის ბოლოს ელჩები პასუხისმგებელნი გახდნენ ეკონომიკურ მოლაპარაკებებზე

და სწრაფად გაიზარდა ვაჭრობის ტემპიც და არეალიც, რაც განსაკუთრებულად აისახა
კოლონიებზე. კესლერი ყვება, რომ საფრანგეთისა და ყოფილი კოლონიების ურთიერთობები,
მიუხედავად პოლიტიკური და ეკონომიკური ინტერესებისა, უპრობლემო არ ყოფილა. 1 1970-
იანი წლებიდან არსებობენ დაწესებულებები, რომლებიც საერთაშორისო ვაჭრობას
არეგულირებენ, ამასთან ერთად მულტინაციონალურ კომპანიებსაც ახასიათებს საკუთარი
„დიპლომატია“, შესაბამისად ბილატერალური ურთიერთობები ეკონომიკურ სფეროში
ნაკლებად ცენტრალიზირებულია დღესდღეითობით.

ეკონომიკის შემდეგ, საელჩოებისთვის ყველაზე მნიშვნელოვანი სფერო (2) პოლიტიკური და

სამხედრო თანამშრომლობა და საიდუმლო სერვისებია . მასპინძელი სახელმწიფოს შესახებ
ინფორმაციის შეგრობება ყოველთვის საელჩოს ერთერთი მნიშვნელოვანი მისია იყო.
ინტერნეტისა და ტელევიზიის გამო, ამ მისიამ შედარებით დაკარგა თავისი მნიშვნელობა,
თუმცა ეს იმას არ ნიშნავს რომ იგი სულ გაქრა. intelligence services ყველა საელჩოში
ოპერირებს, მიუხედავად იმისა ასე იდენტიფიცირდებიან ისინი თუ ინკოგნიტოდ მუშაობენ,
როგორც მაგალითად კულტურული მრჩეველი ან ჰუმანიტარული ატაშე. გარდა იმისა, რომ
ინფორმაციის მოპოვება ახლა უფრო ადვილია, სახელმწიფოების ჩართულობაც და
კოოპერაციის სურვილიც წინა საუკუნეებთან შედარებით გაცილებით დიდია, რასაც
მივყავართ სამხედრო გაერთიანებებამდე და კოოპერაციამდე, რაც მომავალ
მშვიდობიანობისა და თავდაცვის გარანტია.

და ბოლოს, საელჩოები დიდ როლს თამაშობენ კულტურულ ურთიერთობებში. ეს შეიძლება

მოიცავდეს ნაციონალური ინსტიტუტების დაარსებას, სადაც ხელმისაწვდომი იქნება
კულტურული აქტივობები, ენისკურსები, საგანმანათლებლო გრანტები და ა.შ.

სხვა პოლიტიკური აქტორები

1
During the 1960s, the French Presidency’s networks, created around De Gaulle’s adviser and former
tradesman Jacques Foccart, were characterized by interpersonal ties and the pursuit of mutual interests
between French representatives (diplomats), African dictator presidents, and French businessmen from
companies like Elf and Total, leading to some “slip-ups” by French embassies.
ბილატერალურ დიპლომატიურ კავშირებს ტრადიციულად 4 ფუნქცია აქვს: წარმოდგენა,
ინფორმირება, მოლაპარაკებები და კოოპერაცია. ოფიციალური წარმოდგენის გარდა,
საელჩოებს ამ აქტივობებში მონოპოლია უკვე აღარ აქვთ. ორმხრივ ურთიერთობებში,
დიპლომატების გარდა, შეიძლება ჩართული იყოს სხვა პოლიტიკური აქტორები, მაგალითად
პარლამენტი, პოლიტიკური პარტიები, აქტორები კერძო სექტორიდან (კორპორაციები)
სამოქალაქო საზოგადოება.

პარლამენტები და პოლიტიკური პარტიები ნარჩუნებენ ბილატერალურ ურთიერთობებს

მოკავშირე ქვეყნებთან, მეზობლებთან და ა.შ. მაგალითად, არსებობს საპარლამეტო
„სამეგობრო ჯგუფები“. ამასთან ერთად არსებობს შიდა-საპარლამენტო სამუშაო ჯგუფები,
რომლებსაც უფრო კონკრეტული მიზნები აქვს. სპეციალური ნაციონალური კომისიები
პოულობენ და უკავშირდებიან მათ ექვივალენტურ მისიებს საზღვარგარეთ. შესაბამისად,
დიპლომატებთან ერთად პარლამენტარებიც იცავენ ქვეყნის ინტერესებს.

პოლიტიკური პარტიები კი ორმხრივ ურთიერთობებს აწარმოებენ ძირითადად, მაგრამ არა

ექსკლუზიურად, ევროკავშირში და ევროპარლამენტში.

კორპორაციები
ორი ქვეყნის ურთიერთობებზე დაკვირვებისას არ უნდა დაგვავიწყდეს კერძო სექტორი.
კორპორაციები პირადი ინტერესებიდან გამომდინარე იწყებენ სხვა ქვეყანასთან
ურთიერთობას, რათა შეიტანონ თავიანთი პროდუქტი და მიიღონ მოგება, თუმცა ეს
ინტერესები შესაძლოა სახელმწიფო ინტერესებს ემთხვეოდეს, განსაკუთრებით თუ საქმე
ეხება იარაღს და ენერგო-სექტორს. კონტრაქტები შესაძლოა გაბათილდეს და ეკონომიკურ
სანქციებს შეუძლიათ დაბლოკონ ექსპორტი იმ სახელმწიფოში რომელთანაც არსებობს
პოლიტიკური კონფლიქტი. მაგალითად, 2015 წელს საფრანგეთმა გაანულა კონტრაქტი,
რომლის მიხედვითაც მას უნდა მიეყიდა რუსეთისთვის ორი ვერტმფრენი, რათა
დამორჩილებოდა ევროპულ სანქციებს, რაც მოჰყვა რუსეთის ჩარევას უკრაინაში 2013 წელს.
ასეთი განსაკუთრებული შემთხევევების გარდა, კორპორაციები სულ უფრო და უფრო
თავისუფალნი ხდებიან ყველა სექტორში და საშუალო და პატარა ბიზნესებიც კი ერთვებიან
ექსპორტში. კორპორაციების საქმიანობა ხშირად დადებითად მოქმედებს ბილატერალური
ურთიერთობების წარმართვაში.

Civil Society
ორ ქვეყანას შორის ურთიერთობებში დიასპორები საკმაოდ დიდ როლს ასრულებენ,
რომელიც ძირითადად გულისხმობს იმიგრაციის ქვეყანაში თავიანთი ქვეყნისთვის
სასარგებლო პოლიტიკის მხარდაჭერას ლობირების გზით. ორმხრივ ურთიერთობებზე
გავლენის მოხდენა შეიძლება ასევე ფანდრაიზინგის, ადვოკატირების საშუალებით. კარგი
მაგალითია აშშ, სადაც ბევრი ინდოეთის მოქალაქე ცდილობს მიიღოს მხარდაჭერა
ინდოეთში ინვესტიციების და უფრო ზოგადად ეკონომიკური სანქციების მოხსნაზე,
რომელიც მოქმედებს 1998 წლიდან (ბირთვული ცდების შემდეგ).

დიასპორებთან ერთად ეთნიკურმა ჯგუფებმა და რელიგიურმა და ლინგვისტურმა

საზოგადოებებმა შეიძლება შეინარჩუნონ ურთიერთობები მოსაზღვრე რეგიონებთან, მაგრამ
ასეთი ურთიერთობები შეიძლება ჩაიხლართოს თუ ქვეყნებს შორის დაძაბული
ურთიერთობებია ან მაგალითად სახეზეა ტერიტორიული დავები (რუსეთი და უკრაინა;
ინდოეთი პაკისტანი).

მოსახლეობებს შორის კავშირები შესაძლოა წახალისებული იყოს პოლიტიკური ან

ეკონომიკური აქტორების მიერაც. კორპორაციების მიერ შესაძლოა დაარსდეს სხვადასხვა
ორგანიზაცია, ბიძგი მიეცეს კერძო და არაკომერციულ ინიციატივებს, რომელიც
წახალისებული იქნება მთავრობებისა და საელჩების მიერ. მაგალითისთვის საფრანგეთისა
და გერმანიის Franco-German Youth Office არის მოყვანილი, რომელიც უზრუნველყოფს
ახალგაზრდათა გაცვლით პროგრამებს. თუმცა, ასეთი პროგრამების ეფექტურობა კითხვის
ნიშნის ქვეშ შეიძლება დავაყენოთო.

ბილატერალური ურთიერთობები არ შეიძლება განხილული იყოს მხოლოდ, როგორც

დიპლომატირუი ურთიერთობები, უფრო კომპლექსურია და იგი ეხება ასევე სხვადასხვა
კომერციულ და ფინანსურ ურთიერთობებს, აზრების გაცვლა-გამოცვლას, მიგრაციის
საკითხებს და სხვა. აგრეთვე, კავშირები არსებობს ოფიცალურ წარმომადგენლებს,
პოლიტიკოსებს, კერძო სექტორის წარმომადგენლებსა და სამოქალაქო საზოგადოების
აქტორებს შორის. არსებობს კავშირები აღნიშნულ აქტორების შიგნითაც, რომლებმაც
შესაძლოა დაარსონ მაგალითად რაიმე კოალიცია, რომელიც დაფუძნებული იქნება
საერთაშორისო დონის იდეაზე.

Bilateral(ორმხრივი) relations and the multilateral(მრავალმხრივი) context

ორმხრივი ურთიერთობების მნიშვნელობის გასაგებად საჭიროა დავინახოთ, თუ რა ადგილი
აქვს საერთაშორისო ურთიერთობების მულტილატერალურ კონტექსტში, იქნება ეს
მოლაპარაკებები საერთაშორისო ორგანიზაციებთან, თუ იქნება ეს რეგიონული საკითხი.
ორად იყოფა აზრი, ზოგი ფიქრობს, რომ ბილატერალური მოლაპარაკებები ზედმეტია
(მაგალითად, ევროპეიზაციამ გახადა ზედმეტიო). მეორე ნაწილის აზრით, საერთაშორისო
ურთიერთობები და მასთან დაკავშირებული მთელი რიგი მოქმედებები მასზეა
დამყარებული, რაც ზრდის მის მნიშვნელობას. მაგალითად, ყველა მრავალმხრივი
მოლაპარაკება საჭიროებს წინარე მოპალარაკებებს და ეს უკანასკნელი კი ორმხრივ დონეზე
ხდება.

ზოგიერთი ორმხრივი ურთიერთობა განსაკუთერბით მნიშვნელოვანია, რადგან მისი

გავლენა დიდია საკითხების გადაწყვეტასა თუ მოლაკარაკებებში. მაგალითად, საფრანგეთისა
და გერმანიის ურთიერთობა ევროპისთვის (ევროპული ორგანიზაციების
ჩამოყალიბებისთვის), გაერთიანებული ერების ორგანიზაციისთვის საფრანგეთი და
ბრიტანეთი.

ორმხრივი ურთიერთობები გავლენას ახდენენ მრავალმხრივ შეთანხმებებზე და

მოლაპარაკებებზე. ზოგიერთი ასეთი ორმხრივი ურთიერთობა ქვეყანას იძულებულს ხდის
ამ ურთიერთობების შესანარჩუნებლად დაიჭიროს ისეთი პოზიცია, რაც მის ქვეყანას არ
აწყობს. მეორე მხრივ, თუ დაძაბული ორმხრივი ურთიერთობა არსებობს, შესაძლებელია
გავლენა მოახდინოს მულტილატერალურ ურთიერთობებზე (თურქეთისა და საბერძნეთის
დავა კვიპროსზე გავლენას ახდენს ნატოზე და ევროპის კავშირისა და თურქეთის
ურთიერთობებზე).

საბოლოოდ, საერთაშორისო ორგანიზაციები ქმნისკონკრეტულ შეზღუდვებსა და

შესაძლებლობებს ორმხირივი ურთიერთობებისთვის.

Qualifying Bilateral Relations - ორმხრივი ურთიერთობების განსაზღვრა/დახარისხება

არსებობს ორმხრივი ურთიერთობების მთელი დიაპაზონი დაწყებული მეგობრული
ურთიერთობებით და დამთავრებული მტრობით. ზოგიერთი მათგანი სხვებზე უფრო
მნიშვნელოვნად ითვლება. აუცილებელია ასეთი ურთიერთობების განსაზღვრა და
დახასიათება მაგალითად ის შეიძლება იყოს: ზოგადი და რეგიონული, შეთანხმებული და
საკამათო, ძველი და ახალი და სხვა. მან შეიძლება გაიაროს ფაზები, ცვლილებები.
დიპლომატიის როლია განსაზღვროს როდის, სად და როგორ გახდნენ ორმხირვი
ურთიერთობები უფრო მნიშვნელოვანნი.

Privileged Bilateral Relations

(პრივილეგირებული ორმხრივი ურთიერთობები)
ელენ უოლასის მიხედვით, მთავრობებს შორის ორმხრივ ურთიერთობებს შეიძლება ჰქონდეს
3 განსხვავებული ფორმა: 1 - ისინი ურთიერთობების დამყარებას იწყებენ იმიტომ, რომ მათ
ქვეყნებს შორის არსებობს გარიგებები, რომლებიც პირდაპირ თუ ირიბად მოიცავს
მთავრობასაც. 2 - მთავრობები იძულებულნი არიან რომ ითანამშრომლონ, ვინაიდან მათ
ქვეყნებს შორის ტრანზაქციები საკმაოდ მაღალია. ეს შესაძლოა სხვადასხვა ფაქტორით იყოს
განპირობებული: გეოგრაფიული მდებარეობით, გაცვლილი სერვისითა და საქონლით,
ხალხთა მიმოცვლით ამ ქვეყნებს შორის ან საერთო საერთაშორისო ორგანიზაციის წევრობის
გამო. 3 - „განსაკუთრებული ურთიერთობა’’ შეიძლება ეწოდოს ურთიერთობას, რომელიც
ითვლება პრივილეგირებულად მთავრობის მიერ.

კულტურულ სიახლოვესთან ან საერთო ისტორიაზე დამყარებული ურთიერთობები

(“couples”; “special relationships”) ყველაზე დიდხანს გრძელდება და ყველაზე
წარმატებულიცაა. ხშირად ასეთი ურთირთობის შენარჩუნება ითვლება საერო ინტერესად.
რეგულარულად იმართება სამიტები, ოფიციალური ვიზიტები, სტაფის გაცვლა-გამოცვლა,
და ეს ყველაფერი რეგულირდება მთავრობებს შორის არსებული შეთანხმებებით და
პროტოკოლით. ეს მათ საშუალებას აძლევთ საერთაშორისო შეთანხმებებში
კოორდინირებულად იმოქმედონ და შესაბამისი გავლენაც მოახდინონ. ასეთი
ურთიერთობები ასევე ხასიათდება მაღალი ელასტიურობით კრიზისის დროს, ისევე
როგორც სხვადასხვა პოლიტიკური ცვლილებებისას.

ყველაზე ცნობილი მაგალითია აშშ-ისა და დიდი ბრიტანეთის ურთიერთობა, მათი გავლენა

მეორე მსოფლიო ომში. დღევანდელობაში მათ აქვთ საერთო ინტერესები სამხედრო და
საერთაშორისო უსაფრთხოებაში. მეორე მნიშვნელოვანი ,,წყვილია’’ საფრანგეთი და გერმანია
(ეკონომიკური და პოლიტიკური).

Conflictual Bilateral Relations

(კონფლიქტური ორმხრივი ურთიერთობები)
კონფლიქტური ორმხრივი ურთიერთობების ხარისხებიც განსხვავდება. ზოგჯერ
კონფლიქტი შეიძლება იყოს არამარტო პოლიტიკური, ეკონომიკური და ტერიტორიული
უთანხმოების გამო, არამედ თუ როგორაა წარმოდგენილი მეორე ქვეყნის სახე ხალხსა და
მთავრობაში. მეორე ქვეყანას წარმოადგენენ როგორც მტერს, ვინაიდან მათი კულტურა,
იდეოლოგია და იდენტობა შეუთავსებელია. ბილატერალიზმს თუ დაემატა მეორე ქვეყნის,
როგორც მტრის ხატის შექმნა, შეიძლება გადაიზარდოს „აბსოლუტურ ომში’’( კლაუზევიცი -
შეუზღუდავი ძალაუფლების მქონე ფენომენიაო) ამის მაგალითებია: ძვ.წ. V საუკუნე
ბერძნები და სპარსელები; საბჭოთა კავშირი და აშშ ცივი ომის დროს და სხვა.

მეტოქე (rival) განსხვავდება მტრისგან (enemy), რადგან პირველი საშუალებას იძლევა

თანაარსებობის. არაკოოპერატიული ურთიერთობები შეიძლება გამოწვეული იყოს
ეკონომიკური კონკურენციით (ჩინეთი და ინდოეთი)

თუ ქვეყნები ერთმანეთს ესაზღვრება კონფლიქტური ურთიერთობები შესაძლოა სასაზღვრო

ნიშნებით გამოიხატოს - მაგალითად აღმართული კედლით (ისრაელი და პალესტინა), თუმცა
ამას შეიძლება კონფლიქტის არმქონე ქვეყნებმაც მიმართონ თუ სხვა ალტერნატივა არ
გააჩნიათ (მაგალითად მიგრაციის გამო- მექსიკა და აშშ).

საბოლოოდ, კონფლიქტური ურთიერთობები იცვლებიან, შესაძლოა მედიატორის,

საერთაშორისო ორგანიზაციის, მესამე ქვეყნის საშუალებით. აგრეთვე, ხალხის როლიც
დიდია ამ პროცესში.

The Limits of Qualification

ორმხრივი ურთიერთობების დახასიათება აუცილებელია, თუმცა უნდა არსებობდეს
ზღვარიც. ისინი განიცდიან რყევებს, რომელიც დამყარებულია სხვადასხვა მოვლენაზე,
მთავრობაზე, კონტექსტზე. მასზე მოქმედებს საერთაშორისო კრიზისებიც, მაგალითად,
შესაძლოა მოხდეს კავშირის დროებითი შეწყვეტა.
ხანგრძლივ პერსპექტივაში, ცვლილება ძირითადად გამოიხატება, როგორც კონფლიქტის
გადაზრდას მშვიდობიან ურთიერთობებში. მაგალითად საფრანგეთისა და გერმანიის
ურთიერთობები მტრებიდან მნიშვნელოვან ,,წყვილ’’ სახელმწიფოებამდე. ცხადია,
შესაძლებელია პირიქითც მოხდეს და ქვეყნებს შორის ურთიერთობების გაწყვეტა
მიჩნეულია უდიდეს დიპლომატიურ კრიზისად. ომის დროს შესაძლოა ქვეყანამ უბრალოდ
შეამციროს დიპლომატიური მისიები, ურთიერთობის მთლიანად გაწყვეტის ნაცვლად.

საბოლოოდ, მიუხედავად იმისა, რომ მეოცე საუკუნის მეორე ნახევარში განსაკუთრებით

განვითარდა მრავალმხრივი კორპორაციები, ორმხრივი ურთიერთობები მაინც
დიპლომატიის მთავარ ნაწილად რჩება. ხშირია ,,return to the bilateral’’ პოლიტიკა,
მაგალითად, ამის გამოხატულება შეიძლება იყოს დიდი ბრიტანეთის ევროკავშირიდან
გამოსვლა.

Multilateral Diplomacy (მრავალმხრივი ურთიერთობები)

Franck Petiteville and Delphine Placidi-Frot
სახელმწიფო დიპლომატიას, ასევე მრავალმხრივ დიპლომატიასაც ეხება საერთაშორისო
საკითხების მთელი სპექტრი: ომი და მშვიდობა, ადამიანთა უფლებები, ვაჭრობა... მკაცრად
რომ ვთქვათ მრავალმხრივი დიპლომატია მოიცავს ურთიერთობას სულ მცირე 3
სახელმწიფოს შორის. პრაქტიკაში ის აერთიანებს ათეულობით სახელმწიფოს
(წარმოდგენილი მათი დიპლომატებითა და დელეგაციებით).

The Historicity of Multilateral Diplomacy

თანამედროვე რეზიდენციულმა დიპლომატიამ განვითარება დაიწყო ევროპაში, როდესაც
სახელმწიფოებმა გახსნეს საელჩოები და შექმნეს პირველი საგარეო საქმეთა სამინისტროები
მე-16 საუკუნეში. დასაწყისში, ახლადშექამნილი სახელმწიფო დიპლომატია მრავალი
ამოცანით იყო დატვირთული, როცა 30 წლიანი ომი (1616-1648) დასრულდა. 194 დელეგაცია
წარმოადგენს ყველა ზომის პოლიტიკურ ერთეულს, საღვთო რომის იმპერიის თავისუფალი
ქალაქებიდან დაწყებული ევროპული მონარქიებით დამთავრებული, მოლაპარაკება
მოახდინეს ვესტფალიის ხელშეკრულებაზე (1648 წ.). მეჩვიდმეტე და მეთვრამეტე
საუკუნეები, დინასტიური უთანხმოებები და ლტოლვა ტერიტორიისადმი (განსაკუთრებით
ლუი XIV-ის საფრანგეთში) განაგრძობდა მუდმივად ომების წარმოქმნას. დიპლომატიას
ხშირად იხმობდნენ ამ ომების ტერიტორიული შედეგების ხელშეკრულებებში
შეთანხმებისათვის. ეს დიპლომატიური პრაქტიკა განხორციელდა უზარმაზარ კონგრესებზე.
80 დელეგაციამ მიიღო მონაწილეობა უტრეხტის კონგრესში (1712–1713), მაგალითად,
ესპანეთის მემკვიდრეობის ომის მოსაგვარებლად.

ერთი საუკუნის შემდეგ, ვენის კონგრესმა (1814–1815) შეკრიბა 200 -ზე მეტი დიპლომატიური
მისიის ხელმძღვანელი მთელი ევროპიდან, რათა დაესრულებინათ ნაპოლეონის ომები.
კონგრესმა რუკა გადააკეთა ევროპის (კერძოდ, საფრანგეთი შემცირდა მისი 1789
საზღვრებით) და დაამყარა სოლიდარობა ევროპის მონარქიებს შორის დინასტიის ირგვლივ,
რომელთაც ასე ცუდად მოექცნენ საფრანგეთის რევოლუციის დროს და ნაპოლეონის
იმპერიის არსებობისას. ვენის კონგრესს ძირითადად ოთხი მთავარი ძალა ამოძრავებდა, რისი
საშუალებითაც დაამარცხა ნაპოლეონი (ბრიტანეთი, პრუსია, ავსტრია-უნგრეთი, რუსეთი).
შემდგომში საფრანგეთიც იყო მიწვეული. The Concert of Europe თითქმის დაიშალა
მეცხრამეტე საუკუნის მეორე ნახევარში ევროპაში ახალი ომებით (ყირიმი–1855, იტალიის
გაერთიანების ომები 1870 წელს, ფრანკო-პრუსიულიომი 1870 წელს) და სამუდამოდ
დაიშალა ანტაგონისტური ალიანსების არსებობისას. ჩამოყალიბდა (სამმაგი ალიანსი სამმაგი
ანტანტის წინააღმდეგ), რომელსაც მოჰყვა პირველი მსოფლიო ომი. იმავდროულად,
ევროპულმა დიპლომატიამ დაიწყო გახსნა დანარჩენებთან მსოფლიო მშვიდობის
კონფერენციებით ჰააგაში (1899 და 1907), მეორე მოიცავს 57 სუვერენული სახელმწიფოდან
44ს.

მრავალმხრივი დიპლომატია აღდგა პირველი მსოფლიო ომის ბოლოს, როდესაც ვერსალის

ხელშეკრულება მოლაპარაკება იყო 1919 წელს, 70 დელეგატთან ერთად და წარმოადგენდნენ
27 მონაწილე სახელმწიფოს. მაგრამ აქაც მოლაპარაკებები მიმდინარეობდა გამარჯვებული
ძალების სასიკეთოდ (ბრიტანეთი, საფრანგეთი, იტალია, შეერთებული შტატები), ხოლო
დამარცხებული ქვეყნები (რომლებსაც უნდა გადაეხადათ ძალიან დიდი საფასური,
განსაკუთრებით გერმანიას) გამოირიცხნენ.

მეორე მსოფლიო ომის დასრულებამ გამოიწვია მრავალმხრივი დიპლომატიის გაძლიერება

გაეროს, მსოფლიო ბანკის შექმნისა და საერთაშორისო სავალუტო ფონდის (IMF) შექმნით.

მრავალმხრივი დიპლომატიის ისტორია 1815 წლიდან 1945 წლამდე ამგვარად ავლენს ორ

არსებით თვისებას: ერთის მხრივ, მოლაპარაკებები ფოკუსირებული იყო ომისა და
მშვიდობის ძირითად საკითხებზე, ხოლო მეორეს მხრივ, ისინი დიდწილად მთავარმა
ძალებმა განაპირობეს. მაგრამ მეოცე საუკუნეში შეიცვალა ის, რომ დაიწყო მრავალმხრივი
დიპლომატიის გლობალიზაცია ევროპის გარეთ, ძირითადად, დიდი საერთაშორისო
ორგანიზაციების ასპარეზზე თამაშით. მიუხედავად ამისა, ცივმა ომმა დაასრულა
მრავალმხრივი დიპლომატიის გაფართოება, განსაკუთრებით გაეროში. ეს უკვე აისახა 1950 -
იან წლებში გაეროს გენერალური ასამბლეის პოლარიზაციით "დასავლეთის ბანაკის" წევრ
სახელმწიფოებსა და ვასალებს შორის.

გაეროს უშიშროების საბჭო (იზრდება 11 – დან 15 წევრამდე 1960-იან წლებში) გახდა

აღმოსავლეთ-დასავლეთის დაპირისპირების არენა. ვეტოები, განსაკუთრებით საბჭოთა
კავშირის მიერ (120 1946 წლიდან 1989 წლამდე) და ამერიკელების მიერ (იმავე პერიოდში 63),
რეგულარულად იღებდნენ ანაზღაურებას გაეროს საქმიანობაში ჩართვაზე უარის თქმის
გამო. რა თქმა უნდა, მთელი ცივი ომის განმავლობაში, აღმოსავლეთმა და დასავლეთმა
მოახერხეს თანამშრომლობა მრავალმხრივ დიპლომატიაში (მაგ:1968 წელს ბირთვული
იარაღის გაუვრცელებლობის ხელშეკრულებაზე მოლაპარაკება). ჯერ კიდევ ცივი ომის
დროს, მსოფლიო დიპლომატია დიდწილად შეფერხდა. ამრიგად, მრავალმხრივი
დიპლომატია არ დამტკიცებულა გაეროში ცივი ომის დასრულებამდე.

1944–1945 წლებში შექმნილ საერთაშორისო ორგანიზაციებს შერჩათ თანამედროვე

მრავალმხრივი დიპლომატიის საფუძველი. გაეროს წევრი ქვეყნების რაოდენობა თითქმის
ოთხჯერ გაიზარდა 1945 წლიდან (51) დღემდე (193). სამოცდაათ წელზე მეტი ხნის
განმავლობაში, გაერომ შეძლო ცივი ომის ათწლეულების განმავლობაში გადარჩენა,
კონფლიქტები და კრიზისები უძლურების გარეშე და LN ბედის გაზიარების გარეშე. გაეროს
გენერალურმა ასამბლეამ წამოიწყო მრავალი მნიშვნელოვანი საერთაშორისო ხელშეკრულება
(განსაკუთრებით ადამიანის უფლებებთან დაკავშირებით), ხოლო ყოველ წელიწადს იღებდა
დაახლოებით 300 რეზოლუციას, რომლებიც ასახავდა მრავალმხრივ დიპლომატიის
ძირითად მიმართულებებს საერთაშორისო პოლიტიკის ყველა ძირითად საკითხზე.

უფრო მეტიც, ცივი ომის დასრულების შემდეგ, მრავალმხრივი დიპლომატია სულ უფრო
თვალსაჩინო გახდა მსოფლიო კონფერენციებზე არასტრატეგიულ საკითხებზე, მათ შორის
გარემოს, ეკონომიკის, განვითარების დახმარებისა და ადამიანის უფლებების ჩათვლით.
რიოს კონფერენცია, გარემოს და განვითარების შესახებ, რომელიც გაერომ 1992 წელს
ჩაატარა, გამოიწვია კლიმატის ცვლილების შესახებ კონვენციის მიღება, რომელშიც 178
სახელმწიფო იყო წარმოდგენილი.

ამავე პერიოდში 120-ზე მეტმა სახელმწიფომ მიიღო მონაწილეობა Uruguay Round-ის

მოლაპარაკებებში ტარიფებისა და ვაჭრობის გენერალური შეთანხმების შესახებ (GATT),
მრავალმხრივი საქმიანობის სწავლებას სავაჭრო დიპლომატიის შესახებ, მოჰყვა მსოფლიო
სავაჭრო ორგანიზაციის (WTO, ამჟამად 164 წევრი სახელმწიფო) შექმნა. 1995 წელს პეკინში
ქალების შესახებ მეოთხე მსოფლიო კონფერენციაში მონაწილეობა მიიღო 189 ქვეყანამ.

დღეს, გლობალური დიპლომატიის კონფიგურაცია ფართოდაა გავრცელებული. პარიზში

2015 წლის დეკემბერში, 195 სახელმწიფომ, რომლებიც მხარს უჭერენ გაეროს კონვენციას
კლიმატის ცვლილების შესახებ, მოლაპარაკება ჰქონდათ კლიმატურ შეთანხმებაზე. COP 21
წარმოადგენს გარდაქმნებს მრავალმხრივ დიპლომატიაში, რადგან გლობალური
დიპლომატიის სწავლება აღარ არის ორიენტირებული კლასიკურ მაღალ პოლიტიკურ
საკითხებზე, მიუხედავად იმისა, რომ იგი ფართოდ განიხილება და მოიცავს უამრავ
არასახელმწიფო აქტორს (საერთაშორისო ორგანიზაციები, სამეცნიერო ქსელები,
არასამთავრობო ორგანიზაციები, კორპორაციები და ძირითადი ქალაქები), სადაც
მოლაპარაკებები და ძირითადი საკითხებია დადგმული.

სახელმწიფოთა დიპლომატიური ოპერაციების ადაპტაცია მულტილატერალიზმთან

(მრავალმხრივი საერთაშორისო ურთიერთობები)
მრავალმხრივი საერთაშორისო ურთიერთობების სისტემის ჩამოყალიბებასთან ერთად,
გამოჩნდა პირველი ადმინისტრირებული, ადამიანის უფლებებზე დაფუძნებული
საერთაშორისო ორგანიზაციები. თუმცა მხოლოდ ერთა ლიგისა და შრომის საერთაშორისო
ორგანიზაციის ჩამოყალიბების შემდეგ (1919) დაიწყეს სახელმწიფოებმა ბიუროკრატიული
აპარატის ადაპტირება ახალ მულტილატერალურ სისტემასთან, რომელიც მათ საშუალებას
მისცემდათ ყოლოდათ წარმომადგენლობა, რომელიც უწყვეტი ფორმით მიიღებდა
მონაწილეობას საერთაშორისო მოლაპარაკებებსა და განხილვებში.

პირველ რიგში, საგარეო ურთიერთობების სამინისტროებში შეიქმნა ახალი სამსახურები,

რომლებიც სპეციალიზებული იყო საერთაშორისო ორგანიზაციებზე. ხოლო მათი
განვითარება, როგორც ტერმინოლოგიურ ასევე ორგანიზაციულ დონეზე გვიჩვენებს თუ
რამდენად გაურკვეველ მდგომარეობაში იყვნენ მაშინდელი სახელისუფლებო ორგანოები ამ
ახალი დიპლომატიური წესრიგის მიმართ.

ამ სამსახურების სახელები შეიძლება ყოფილიყო „გლობალური მთავრობის დეპარტამენტი“

„საერთაშორისო ორგანიზაციების ხელმძღვანელობა“ და სხვა.

ამ სამსახურების დახმარებით წევრი სახელწიფოები საერთაშორისო ორგანიზაციების

ჩართულობით აყალიბებდნენ მათი საგარეო პოლიტიკის პრიორიტეტებს, რომელიც
მჭიდროდ უკავშირდებოდა აღმასრულებელ ან საკანონმდებლო ხელისუფლებებს
(საპარლამენტო რესპუბლიკის შემთხვევაში). ეს ადმინისტრაციული სტრუქტურები
პარალელურად ურთიერთქმედებდნენ სხვა სამინისტროებთან იქნებოდა ეს იუსტიციის,
განათლების, ჯანდაცვის, თავდაცვის თუ სხვა. და ასევე ითავსებდნენ ზოგიერთ
ადმინისტრაციულ ფუნქციას ეროვნულ დონეზე მაგ. სამინისტროებს შორის პროცედურების
კოორდინაციის საქმეს და სხვა.

მეორე მხრივ, წევრმა სახელწიფოებმა შექმნეს წარმომადგენლობები ან მუდმივი მისიები

საერთაშორისო ოგანიზაციებში რათა განეხორციელებინათ ტრადიციული დიპლომატიური
ფუქნფციები, რომელიც მოიცავს: წარმოდგენილობას, ინფორმირებულობას და
მოლაპარაკებას. თავდაპირველად ზოგიერთმა დიდმა სახელწიფომ (მაგ. საფრანგეთი,
გაერთიანებული სამეფო, საბჭოთა კავშირი, იტალია) მიიჩნია, რომ მათ არ სჭირდებოდათ
მუდმივი წარმომადგენლობა ერთა ლიგის სათაო ოფისში- ჟენევაში მაგალითად ომებს
შორის პერიოდში, თუმცა დრომ აჩვენა, რომ ასეთი მუდმივი დიპლომატიური მისიები
გარდამტეხ როლს ასრულებდა მულტილატერაულ საერთაშორისო სისტემაში.

და მართლაც, დღეს ეს სახელწიფოები მოწინავე ადგილას არიან წარმოდგენილი ისეთი

საერთაშორისო ორგანიზაციების აღმასრულებელ ორგანოებში, როგორებიცაა
გაერთიანებული ერების უშიშროების საბჭო, ევროკავშირის მუდმივწარმომადგენელთა
კომიტეტი, ნატოს ჩრდილო ატლანტიკურ საბჭო და სხვა.
მუდმივმა წარმომადგენლობებმა ასევე ცენტრალური როლი ითამაშეს მრავალი
სახელმწიფოს საერთაშორისო დღისწესრიგში არასაკმარისი დიპლომატიური რესურსით
მთელი მსოფლიოს დასაფარად. თუმცა დღეს მსოფლიოში ვხვდებით რამდენიმე
მულტილატერალური სისტემის ჰაბს მაგ. ნიუ-იორკი, ვაშინგტონი, ჟენევა, ვენა, ჰააგა,
პარიზი.

და მესამე- სახელწიფოებს ასევე მოუწიათ ეზრუნათ საერთაშორისო საჯარო სამსახურის

(international civil service) ზრდაზე, რაც საერთაშორისო ორგანიზაციების არსებობის შედეგს
წარმოადგენდა. პირველი აღმასრულებელი გაერთიანებები მეცხრამეტე საუკუნის მეორე
ნახევარში გამოჩნდა. აქ დასაქამებული პირები ძირითადი წევრი ქვეყნების შესაბამისის
სამინისტროების მიერ ინიშნებოდა.

ერთა ლიგის შექმნის კვადაკვალ 1919 წლიდან, საერთაშორისო ორგანიზაციებმა

საერთაშორისო საჯარო სამსახური (international civil service) ნეიტრალურ ცნებად აღიარეს,
რომელიც დამოუკიდებელი და მიუკერძოებელი უნდა ყოფილიყო წევრი ქვეყნების მიმართ
და ემუშავა ორგანიზაციის ინტერესებიდან გამომდინარე. იქნებოდა ეს რეგიონალური თუ
გლობალური მნიშვნელობა საერთაშორისო ორგანიზაციებმა გამოიყენეს მიუკერძოებელი
გეოგრაფიული განაწილების კრიტერიუმი, რომელიც დაფუძნებული იყო წევრი
სახელწიფოების ფინანსურ კონტრიბუციაზე და უზრუნველყოფდა წარმომადგენელ
სახელწიფოთა მრავალფეროვნებას საერთაშორისო აღმასრულებელ ორგანოებში.

თავად სახელწიფოებს მიაჩნიათ, რომ ასეთ ორგანოებში მათი წარმომადგენლის დანიშვნით

ისინი უფრო ინფორმირეული იქნებიან მთლიანად ორგანიზაციაში მიმდინარე პროცესების
შესახებ, ამავე დროს მათი მისწრაფებები უკეთ იქნება დაცული და ექნებათ მეტი გავლენა.
ამრიგად, საერთაშორისო სავალუტო ფონდი მუდან ევროპელების მიერ იმართებოდა მისი
შექმნის დღიდან ანუ 1944 წლიდან, ეს კი მაშინ როცა მსოფლიო ბანკის მენეჯმენტი
ამერიკელი კადრებისთვისაა ჩაბარებული.

ამავე დროს იზრდება არასახელწიფოებრივი აქტორების მაგ. არასამთავრობო

ორგანიზაციების, ფირმების, ლობისტების და ა.შ. როლი მულტილატერალურ
დიპლომატიაში.

სახელწიფოების გვერდით ისინი პირდაპირი ან ირიბი წესით მონაწილეობენ ოფიციალურ

დელეგაციებში, საერთაშორისო მოლაპარაკებებში, შეხვედრებში რომელიც ოფიციალური
საერთაშორისო ტექსტების მომზადებამდე ან მის შემდეგ იმართება და ასევე ისინი მართავენ
ოფიციალური საერთაშორისო კონფერენციების პარალელურ სამიტებს.

დამატებით, მულტრილატერალური მოლაპარაკებების ტექნიკური მხარე მოითხოვს როგორც

სახელწიფო ისე არასახელწიფოებრივი აქტორების მუდმივ ჩართულობას პროცესის
თითოეულ ფაზაში. ამიტომ მათი მონაწილეობა სხვადასხვა ფორმას იღებს და ხშირ
შემთხვევაში მეტ-ნაკლებად აკავშირებს მათ რომელიმე სახელწიფოსთან- იმის მიხედვით
ისინი არჩეული იქნენ რომელიმე სახელწიფოს მიერ თუ ფარული გზით.

The Omnipresence of Multilateral Negotiations in International Relations

მულტილატერალური დიპლომატია მოლაპარაკებების პროცესი დაკავშირებულია
„კომპლექსურობის მართვასთან“. შედეგად ასეთი მოლაპარაკეები ხშირად ძალიან
ხანგრძლივად გრძელდება. მაგ. ურუგვაის რაუნდის დასასრულებლად სახელწიფოებს 8
წელი დასჭირდათ, გაეროს საზღვაო სამართლის კონვენციისთვის ცხრა და ქიმიური იარაღის
გამოუყენებლობის შესახებ შეთანმხებისთვის 17 წელი. ზოგიერთი მოლაპარაკება უკვე
თხუთმეტ წელზე მეტია გრძლდება, ხოლო ზოგიერთი სრულიად წარუმატებლად
სრულდება მაგალითად 2009 წლის კოპენჰაგენის კლიმატის ცვლილების შესახებ
კონფერენცია ან მსოფლიო სავაჭრო ორგანიზაციის კონფერენცია 1999 წელს სიეტლში.

მოლაპარაკებების ასეთი კომპლექსურობა და დროში გაწელვა შეგვიძლია დავაკაშიროთ

წევრი სახელწიფოების რაოდენობასთან, რადგან მაგალითად ისეთი საკითხების შესახებ
კონსენსუსის მიღწევა როგორიცაა კლიმატური პრობლემების შეჩერება მოითხოვს 195 წევრი
სახელწიფოს ჩართულობას, რაც ბუნებრივია რთული ამოცანაა.

დამატებით ბარიერს წარმოადგენს ამ სახელწიფოთათვის განსხვავებული საკითხების

„სენსიტიურობა“, მრავალგანზომილებიანობა და ტექნიკურობა. მაგალითად მსოფლიო
სავაჭრო ორგანიზაციის მოლაპარაკებებზე გათვალისწინებული უნდა იყოს სხვადასხვა
სახელწიფოს მიერ დაწესებული ტარიფები, კვოტები და ის ფინანსური საკითხები, რომელიც
გავლენას იქონიებს ყველა ეკონომიკურ სექტორზე. მაგრამ აღსანიშნავია, რომ წარსული
მოლაპარაკებების ომების შემდეგ განსაკუთრებით ტერიტორიულ საკითხებზე არ ყოფილა
იმაზე ნაკლებ სენსიტიური ვიდრე დღევანდელი მულტილატერალური მოლაპარაკებები.

გარდა ზემოთ აღნიშნულისა ის რაც გამოარჩევს თანამედროვე მრავალმხრივ დიპლომატიას

ძველისგან არის ის, რომ წარსულში გამარჯვებული რამდენიმე სახელწიფო თავად წყვეტდა
ზავისა და მშვიდობის პირობებს, რომელსაც სხვა სახელწიფოები უნდა დათანხმებოდნენ.
ხოლო მულტილატერალიზმის უნიკალური თვისება სწორედ იმაში მდგომარეობს, რომ
მართალია დიდ სახელწიფოებს კვლავ აქვთ განსაკუთრებული უფლებები მაგალითად
მუდმივწევრობა და ვეტოს უფლება, მაგრამ მთლიანად სისტემა დაფუძნებულია თითოეული
სახელწიფოს თანაბარ უფლებიანობასა და სუვერებულობაზე, საერთაშორისო
ორგანიზაციების ჩართულობაზე, ურთიერთზემოქმედებაზე, გადაწყვეტილების მიღებისას
კოლეგიალობასა და გარკვეულ კომპრომისებზე.

მულტილატერალურ სისტემაში სახელწიფოები ყურადღებით არიან რათა პატივი სცენ სხვა

სახელწიფოებს- მათ შორის „პატარა ქვეყნებს“, რომელთა რაოდენობა 193-დან 105-ს
შეადგენს, ხოლო თითოეულის მოსახლეობა 10 მილიონს არ აღემატება.
ამ სისტემის მთავარი ეთოსი მუდმივი კონსენსუსის საშუალებაა, რომელიც საბოლოო
დოკუმენტში პატივს სცემს ყველა ქვეყნის სუვერენულობას, რითაც ლეგიტიმურს ხდის
ყველა კოლექტიურ გადაწყვეტილებას ხელშეუხებელი ფორმით და შედეგად იწოდება
„კოლექტიურ მიღწევად“ მოლაპარაკებებში.

კონსენსუსი გაეროს კლიმატის შესახებ მოლაპარაკებების ერთ-ერთი მთავარი პრაქტიკაა,

ისევე როგორც მსოფლიო სავაჭრო ორგანიზაციის, ევროკავშირისა და ნატოს
გადაწყვეტილებების. შედეგად მულტილატერალური (მრავალმხრივი) მოლაპარაკებების
მოსალოდნელია რომ იყოს ბევრად უფრო რთული და კომპლექსური.

კომპლექსურობის გამოსთვლელად საერთაშორისო მოლაპარაკებების შესახებ თეორიებში

მოცემულია არაერთი გამოთვლის მოდელი. ეს მოდელები და თეორიები გაყოფილია ორ
ნაწილად. პირველი განმაცალკევებელი “distributive” და შეკავაკშირებელი “integrative”
მოლაკარაკებები.

ეს თეორიები ამავე დროს გვთავაზობს თანმიმდევრული მოლაპარაკების სტრატეგიებს:

პირველ რიგში მოლაპარაკების სამიზნის სექტორებად დაყოფა, კომპრომისებზე წასვლა
სექტორ-სექტორ და საბოლოოდ სექტორებს შორის მიღწეულ კომპრომისებზე ვაჭრობა რათა
მიღწეულ იქნეს საერთო შეთანხმება (package deal), რომელიც პასუხს სცემს მოლაპარაკების
მთავარ მიზანს „focal point” და აქ გაერთიანებულია სხვადასხვა მხარის პრეფერენციები.

სოციალურ მეცნიერებებში მულტილატერალური დიპლომატიის აშკარა ნიშნად

გამოყოფილია შემდეგი რაციონალური კონფიგურაცია „one agrees to gain less to gain together”
- „ ერთი თანხმდება მიიღოს მცირეოდენი ნამატი რათა მოხდეს საერთო მატება.

და მეორე ფაქტორი რომელიც ერთმანეთის მიმართ უნდობლობის და დაურწმუნებლობის

ძალდატანებითაა გამოწვეული: “Inaction is unwise and action perilous, such that a defensive
posture often seems the most appropriate” „უმოქმედობა უგუნურებაა, მოქმედება ძალიან
სახიფათო, ამიტომ თავდაცვითი პოზიცია ყველაზე ადეკვატურად გამოიყურება“.

მეორე - ფორმალური თანასწორობა ქვყველაზე ეყნებს შორის როგორც ჩანს კომბინირებულია

გარდაუვალ ასიმეტრიასთან დიდ და პატარა ძალებს შორის. რაც გამოიხატება იმაში, რომ
მოლაპარაკებების ბიძგის მიმცემებს ძირითადად ძლიერი სახელწიფოები წარმოადგენენ.
თუმცა მათი ეს როლი გამოხატულია არა სხვებისთვის რაიმეს ძალდატანებით არამედ
მსუბუქი მმართველობითა და სხვათა ინტერესების გათვალისიწინებით (მათ შორის,
განსაკუთრებით მცირე სახელწიფოების). ეს ყოველივე გამოძახილია იმის, რომ დიდ
საელწიფოებს აქვთ უნარი დაარწმუნონ ბევრი სხვა სახელწიფო პოტენციური კოლექტიური
სარგებლის შესახებ და ამით მიიღონ მათგან თანხმობა. ასეთ პროცესში გამოსავლის
ერთნაირი აღქმის განვითარება უფრო დიდ როლს თამაშეობს ვიდრე საერთო კონსენსუსის
თამაში.
მესამე - რამდენიმე მულტილატერალურმა მოლაპარაკებამ თავიდან აგვარიდა კოალიციების
მშენებლობები. ასეთი კოალიციები ზოგჯერ ძალიან ხანგრძვილი დროით გვხვედა გაეროში
და მრავლდება კონკრეტული მოლაპარაკებების დროს, მაგალითად მსოფლიო სავაჭრო
ორგანიზაციის (აქ გამოკვეთილია რვა ალიანსი და ჩვიდმეტი კოალიცია) და კლიმატის
შესახებ მოლაპარაკებების დროს (მცირე კუნძულოვანი სახელწიფოების ალიანსი;
ბოლივარული ალიანსი და სხვა.) კოალიციების შენება ლოგიკური და პოცენტიურად
პოზიტიური ფენომენია, როცა ერთნაირი ინტერესების მქონე სახელწიფოები მათი
საჭიროებების გადასაჭრელად ერთიანდებიან, რაც ძირითადად მათ რეგიონალურ და
გეოგრაფიულ მსგავსებასთანაა დაკავშირებული.

რეალურად იმის გამო რომ კოალიციებს აქვთ მათი წევრების პრეფერენციების

გამაერთიანებელი ეფექტი, კოალიციების გამოჩენა საერთაშორისო მოლაპარაკებებში
ერთგვარი ფასილიტატორის როლს თამაშობს. შედეგად მოლაპარაკებები გარდაიქმნება
ძირითად კოალიციათა შორის შეთანხმების გზად. მაგალითად ევროკავშირი მუშაობს
როგორც ერთიანი კოალიცია როცა საქმე ეხება ვაჭრობას ან კლიმატის შესახებ
მოლაპარაკებებს, რაც გამოწვეულია შიდა ჰარმონიზაციით წევრ სახელწიფოებს შორის.

თუმცა ზოგიერთი კოალიცია შეიძლება წარმოადგენდეს დამცველობით ან დამაბრკოლებელ

ძალას და მუშაობდეს როგორც ვეტოს ძალის მქონე მოთამაშე. (მაგ. დიდი ოცეული,
რომელიც შეიქმნა მსოფლიო სავაჭრო ორგანიზაციაში 2003 წელს ამერიკისა და ევროპის მიერ
წამოყენებული წინადადების საპასუხოდ სოფლის მეურნეუბის პოლიტიკის შესახებ.)

ასევე ზოგიერთი კოალიცია „მონოთემატურია“ ეს ნიშნავს იმას რომ მისი წევრები

წარმოადგენენ კონკრეტული ინტერესის მქონე სახელწიფოებს (მაგ. WTO-ში არსებობს
სახელმწიფოთა ჯგუფები, რომლებიც ახდენენ ერთნაირი პროდუქციის ექსპორტს და
შესაბამისად გაერთიანებული არიან ამ ნიშნით).

შედეგად რთულია იმის თქმა თუ რამდენად დიდ და პოზიტიურ როლს თამაშობს

კოალიციების არსებობა გადაწყეტილების მიღებაზე მულტილატერალურ სისტემაში.

და ბოლოს - საერთაოშირო ორგანიზაციები აუმჯბესებენ, მულტილატერალური

მოლაპარაკებების ეფექტურობას სხვადასხვა ასპექტით: მაგალითად ისინი ქმნიან
ინსტიტუციონალურ ჩარჩოს, მოითხოვენ თანაბარ უფლებებს ყველა სახელწიფოსათვის
მოლაპარაკებებსა და შეხვედრებში, და უზრუნველყოფენ საერთაშორისო სამართლის
(შეთანხმებების, რეზოლუციების, ზავების) აღსრულებას და მის პატივისცემას ყველა
სახელწიფოს მხირდან.

ინსტიტუციონალურ თეორიაში საერთაშორისო ორგანიზაციების შესახებ უხვად ვხვდებით

მასალებს ამ გაზრდილი მნიშვნეობის შესახებ, რომლის უარყოფი მხარე შეიძლება “ეშმაკის
მსგავსად დეტალებში იმალებოდეს” და ეს არის ის რომ მოლაპარაკებების ფორმალური
გაერთიანება იწვევს მეტი კომპლექსურობის და სირთულის დამატებას
მულტილატერალური დიპლომატიური საკითხების გადაჭრისას.

Balzacq, 79 - 96
მარიამ მუმლაძე, მარიტა ბასილაძე და ანა მუკბანიანი

კომუნიკაცია და დიპლომატია
ფაქტია, რომ კომუნიკაცია დიპლომატიის უმთავრესი ნაწილია. ამა თუ იმ სახის
დიპლომატიის დასახასიათებლად ხშირად იყენებენ სიტყვებს ‘საიდუმლო’, ‘ღია’, ‘საჯარო’
და ა.შ. და ყველა მათგანი გამოხატავს როგორ, რატომ, სად ხდება კომუნიკაცია.
დიპლომატიის ‘ახალი’ ფორმები გულისხმობენ საკომუნიკაციო საშუალებების,
ტექნოლოგიების განვითარებას. საჯარო დიპლომატია ფეხს უწყობს გლობალურ და საშინაო
გარემოში ცვლილებებს. დიპლომატიაში უკვე აქტიურად გამოიყენებენ სოციალურ
მედიასაც, ხდება დიპლომატიის ‘გაციფრულება’. ანუ სხვადასხვა ფორმისაა და თითოეული
მათგანი ვითარდებაო რა.

დიპლომატია კომპლექსურ სამყაროში

„ჯერ კიდევ ცოცხალი ვარ“ - დატვიტა საფრანგეთის ელჩმა დანიაში, როცა კოპენჰაგენის
ერთ-ერთ კაფეში იმყოფებოდა 2015 წლის ტერაქტის დროს. ზოგისთვის ეს დიპლომატიის
ფუნდამენტური ცვლილების სიმბოლოა - Twiplomacy. „დიპლომატია არ მომკვდარა, მაგრამ
ტვიტერის მსგავსი საშუალებები არის საფრთხე ფრთხილად/სწორად არჩეული სიტყვებისა
და პროტოკოლის ტრადიციებისთვის“ – wall street journal. ზოგი ელჩი ამბობს, რომ ტვიტერი,
პირიქით, ეხმარებათ და უადვილებთ სამსახურს. ანუ ზოგისთვის სოც.ქსელების გამოყენება
დიდი ნახტომია, ზოგისთვის - დიპლომატიის დასასრული.

2011 წლის არაბული გაზაფხულის შესახებ ინტერპრეტაციები ასახავენ იმ განსხვავებულ

მოსაზრებებს, რომლებიც გააჩნიათ ინტერნეტის როლის განვითარებაზე დიპლომატიაში -
„კიბერ უტოპიანებს“ (cyber-utopians) სჯერათ, რომ სოციალური რევოლუციები ციფრული
რევოლუციების პროდუქტია და მათ უპირისპირდებიან „კიბერ რეალისტები“, რომლებიც არ
უარყოფენ ციფრული საშუალებების მნიშვნელობას, მაგრამ ფიქრობენ, რომ სოციალური
ძვრები თვითონ ადამიანთაგან გამომდინარეობს, ოფლაინ გარემოში.

დიპლომატია ადაპტირდება ფუნდამენტურ სოციალურ ცვლილებებთან. გარდა პრობლემას,

აქტორებსა და პოლიტიკურ არენას შორის გაფართოებული კავშირებისა, ასევე გაიზარდა
ტრანსნაციონალური და ტრანსსახელმწიფოებრივი ქსელების გეოგრაფიული საზღვრებიც
(and issue boundaries). ამას ემატება დროისა და სივრცის შემცირება და ის გავლენა, რაც ამან
იქონია ხალხის დამოკიდებულებაზე საკუთარი ადგილის მიმართ ადგილობრივ და
გეოგრაფიულ გარემოში. პოპულისტური ნაციონალიზმის (გამოხატული ტრამპის
ადმინისტრაციაში) ზრდა კიდევ უფრო მეტ ინტერპრეტაციასა და გამოწვევას ბადებს
სწრაფად ცვალებად გარემოში. ანუ იგივე ბოდვაა:((

ამ განვითარების შედეგი არის უფრო კომუნიკაციების უფრო კომპლექსური გარემო,

რომელიც ცვლის დიპლომატიასა და მის ფორმებს, სტრუქტურას... ამ ცვლილებას აქვს
რამდენიმე მნიშვნელოვანი ასპექტი:

Ø დიპლომატიური კომუნიკაციის დიაპაზონი, ფორმები და მიმართულება. გლობალური

დღის წესრიგის კომპლექსურობის ზრდა და საკითხებს შორის (ვაჭრობა და გარემო)
კავშირის შეთავსება საერთაშორისო და საშინაო გარემოებების სისტემურ
მახასიათებლებთან დიპლომატიის მრავალფეროვნებისთვის, მისი ნაკლები
სტრუქტურირებულობისა და იერარქიულობისთვის. შედეგად, ნათლად ყალიბდებიან
მონაწილეები, ანუ აქტორები და მათი ქსელები, რომლებშიც ისინი პოლიტიკური
შედეგების მისაღწევად ურთიერთობენ.

Ø დიპლომატიური კომუნიკაციის მიზნები. მსოფლიო პოლიტიკას შესწევს უნარი,

შემოიღოს ახალი წესები, რეგულაციები, სტანდარტები მსოფლიოში. ესაა მნიშვნელოვანი
საფეხური დიპლომატიურ მოქმედებებში, უსახავს მათ მიზნებს და კომუნიკაციის
მეთოდებს რბილის კანონების სახით.

Ø საჯარო და კერძო სფეროების ბუნება. 21-ე საუკუნის დიპლომატიის გამოწვევაა

ტრადიციული მოთხოვნები გასაიდუმლოებაზე - კონფიდენციალურობაზე, რაც
უპირისპირდება უფრო ღია გარემოში მომუშავე დიპლომატიას. სასურველი შედეგის
მიღწევა მოითხოვს საგარეო და საშინაო პუბლიკაზე დამოკიდებულებებზე გავლენის
მოხდენას საჯარო დიპლომატიის სტრატეგიებით. ღია დიპლომატიასა და
კონფიდენციალურობას შორის საზღვრების დაწესება რთული პრობლემაა დღევანდელ
დიპლომატიაში (WikiLeaks, Edward Snowden revelations…).

დიპლომატიის ცვალებადი ხასიათი გვიჩვენებს, რამდენად შეზღუდულია სახელმწიფო

კომპლექსური გლობალური პრობლემების მოგვარებაში (?). მულტისახელმწიფოებრივი
ინსტიტუციები ამ მხრივ მთავარ აქტორებად რჩებიან, რაც უფრო მრავალფეროვანი და
არაიერარქიულია ისინი, უფრო ეფექტურად მოქმედებენ. დეცენტრალიზებული ქსელები
მოითხოვენ ნაკლებ ტრანზაქციულ დანახარჯებს და ბარიერებს, ვიდრე ცენტრალიზებული
და ისინი უფრო სწრაფად აგვარებენ პრობლემებს.

ამ ფორმებსა და დიპლომატიის ტრადიციულ, state-centered ფორმებს შორის განსხვავებები

გულისხმობს მონაწილეობასა და კომუნიკაციას. იერარქიული კომუნიკაცია ჩანაცვლებულია
მულტიმიმართულებების მქონეთი, რომლის მიზანიც ხშირ შემთხვევაში პოლიტიკური
ელიტების დამოკიდებულებების ცვლილებაა. ??? J ციფრული ტექნოლოგიების სარგებელი
ისაა, რომ ისინი ამყარებენ ამ ტრენდებს დიპლომატიაში - eDiplomacy: “ინტერნეტის, ახალი
ინფორმაციებისა და საკომუნიკაციო ტექნოლოგიების გამოყენება დიპლომატიური
მიზნებით“.

ციფრული დიპლომატიის ანალიზი

1. პირველი ელემენტი ეხება ცვალებად საგარეო პოლიტიკურ გარემოს, რომელშიც
დიპლომატია ფუნქციონირებს. აქ იგულისხმება ნაწილობრივ ცვალებადი დღის
წესრიგიც და მასზე ზემოქმედების საშუალებები რაც ზემოთ ვახსენეთ. ამას ემატება
მოვლენათა განვითარების სისწრაფე და როგორ აისახება ეს პოლიტიკოსებზე. ეს ტრენდი
გამოიყენებოდა გლობალიზაციის არგუმენტად. ინტერნეტი და ტექნოლოგიები ეხმარება
ხალხს სწრაფად გაუზიარონ ერთმანეთს ახალ-ახალი მოვლენები.

2. ციფრული დიპლომატიის ინტერესის მეორე სფერო არის კიბერ დღის წესრიგი ??? J
ისეთი საკითხები, როგორიცაა კიბერ მმართველობა და ინტერნეტის თავისუფლება
მსოფლიოლში დებატებს იწვევს. კიბერუსაფრთხოების პრობლემებიც ყველა
აქტორისთვის მნიშვნელოვანი თემაა, ასევე დიპლომატებისა და მინისტრებისთვის. ეს
გამოიხატა მაშინ, როცა 2011 წელს ჩინეთმა გავლენა მოახდინა ბრიტანეთის საგარეო
საქმეთა სამინისტროს შიდა კომუნიკაციებზე და როდესაც პირატულმა საიტმა მოახდინა
საფრანგეთის საგარეო საქმეთა მინისტრის გვერდზე შეტევა ყალბი ინფორმაციების
განთავსებით. 2015 წელს დანიის საგსაქმინისტრზე განხორციელდა კიბერ შეტევა,
ამბობენ ეს შუა აზიიდან იყო, და შეუტიეს დანიის საელჩოების საიტებსაც. რუსებიც
ჩაერივნენ ამერიკის საპრეზიდენტო არჩევნებში მათი კიბერუსაფრთხოების
დარღვევითო.

3. მესამე დებატი ეხება ინტერნეტის გამოყენებას ცოდნის მენეჯმენტში.

სახელმწიფოში, ეს გულისხმობს ინტერნეტ data-ს შეგროვებისა და გამოყენების
მნიშვნელობას „big data“ ხანაში, მაგრამ ეს კიდევ უფრო სტრესავს პოლიტიკოსებს,
რადგან მნიშვნელოვანი მონაცემების გაჟონვა შეიძლება რა. 90იანებში ცნება
„ვირტუალური დიპლომატია“ გაჩნდა, რაც აღნიშნავდა ცივი ომის შემდგომ პერიოდში
დიპლომატიური სერვისების განვითარებას. 2007 წლის გლობალური ეკონომიკური
კრიზისის მერე კვლავ გაჩნდა ვირტუალური დიპლომატიის განვითარების საჭიროება,
რაც გამოიხატა თუნდაც უფრო დაცულ მეილებში.

4. ბოლო ელემენტი ეხება ციფრული ტექნოლოგიების გამოყენებას საჯარო სერვისების

მართვაში, სერვისების გაუმჯობესებაში, პოლიტიკაში უფრო აქტიურ მონაწილეობაში.
ერთი მხრივ, ეს ასახავს ადრეულ დებატებს დიპლომატიის დემოკრატიზაციაზე, საჯარო
დიპლომატიაზე. მეორე მხრივ, ის ახდენს კომუნიკაციის ახალი ფორმების უტილიზებას
საკომუნიკაციო ქსელებისა და კრიზისების მართვაში.

ვირტუალური დიპლომატიის ეს ოთხი ასპექტი არაა დისკრეტული კატეგორიები, არამედ

ერთმანეთთან დაკავშირებული ნაწილებია უფრო კომპლექსური, საერთო პოლიტიკისა
საგარეო და საშინაო გარემოებებში. საკომუნიკაციო ტექნოლოგიების რევოლუცია ნიშნავს
იმას, რომ სახელმწიფოებს მოუწევთ ორი ძირითადი ორიენტაციის ჩამოყალიბება - ორი
საგარეო პოლიტიკის - ონლაინ და ოფლაინ. მაგრამ ციფრული დიპლომატიის მთავარი
გამოწვევა სხვა რაღაც იქნება - იმის მაგივრად რომ კატეგორიებად გამოვყოთ, მთავარი
გამოწვევა იქნება ამ ორი ორიენტაციის გაერთიანება და ინტეგრაცია საგარეო პოლიტიკაში.
ანუ ჰიბრიდულობა.

დიპლომატიური პროცესები ციფრულ ხანაში

არსებობს ორი ურთიერთდაკავშირებული პერსპექტივა დიპლომატიურ ცვლილებებსა და
ადაპტაციებთან დაკავშირებით: დიპლომატიური პროცესები - რომელიც ასახავს
დიპლომატიის ფუნქციებს და დიპლომატიური სტრუქტურები - როგორიცაა უცხოური
სამინისტროები ეროვნულ დონეზე და მულტილატერალური ორგანიზაციები რეგიონალურ
და გლობალურ დონეზე. ???:)

ამ საკომუნიკაციო საშუალებებს სამ ეტაპად ვიყენებთ: დღის წესრიგის ნაწესება,

მოლაპარაკება, იმპლემენტაცია. თითოეულში განსხვავდება დიპლომატიის ფორმა და
გაციფრულების როლი. და დიპლომატია უფრო „ღიაა“ პირველ და მესამე ეტაპებზეო.
პირველმა და მესამე ეტაპებმა მისცეს სამოქალაქო საზოგადოებას და თითოეულ მოქალაქეს
დიპლომატიურ პროცესებში ჩართვის უნარი. ამას პირდაპირ არ გვიშვებს ციფრული
ტექნოლოგიები, თუმცა გვაერთიანებს რაღაც ჯგუფებად, ინფორმაციას გვაცვლევინებს და
გვაკავშირებს.

თუ TTIP და ACTA წარმოადგენენ იმ შემთხვევების მაგალითებს, როდესაც დიპლომატები

წარუმატებელნი აღმოჩნდნენ დიპლომატიური პროცესებისთვის ციფრულობის
მნიშვნელობის გაგების საკითხში, სექსუალური ძალადობის ინიციატივის პრევენციის
ინიციატივა საუბრობს ორივე მათგანის პოტენციალის მნიშნველობაზე მოლაპარაკების
პროცესებში. გაუპატიურება, როგორც საბრძოლო ქმედებებსა და ტერორიზმში
გამოყენებული ტაქტიკა დიდ შეშფოთებას იწვევს, თუმცა საპასუხო ქმედებები მცირეა. 2012
წელს მაშნდელმა ბრიტანეთის საგარეო მდივანმა უილიამ ჰაგმა, UNHCR- თან და ანჯელინა
ჯოლისთან ერთად, წმაოიწყო PSVI, მოათავსა იგი 2013 წლის გეგმებში, რასაც მოჰყვა გაეროს
გენერალური ასამბლეის მიერ მიღებული დეკლარაცია და 2014 წელს გლობალური სამიტი.
ციფრული ინსტრუმენტები წარმოადგენდა გასაღებ დიდი ბრიტანეთის კამპანიისთვის.
სოციალურმა ქსელებმა ითამაშა დიდი როლი და მოიზიდა ბევრი მოხალისე,
არასამთავრობო, საქველმოქმედო, იურიდიული კომპანიები.

თუმცა თუ ვისაუბრებთ ტრადიციულ საგარეო პოლიტიკის გეგმაზე, ირანის ბირთვული

საუბრების გამოცდილება სხვა პერსპექტივას გვთავაზობს დიპლომატიაზე ციფრულ ხანაში.
2013 წელს საგარეო მინისტრის ზარიფის დადებით განწყობა იყო აღსანიშნავი სოციალური
ქსელების მიმართ და აღსანიშნავია ახალი საიტის შექმნა Nuclearenergy.ir, რომელიც
მიმართული იყო ირანის ბირთვული პროგრამის ისტორიისა და მოტივების ახსნისკენ.
არიფმა ზარიფმა გამოიყენა სოციალური მედიის პლატფორმები ფართდ თავის თეირანში
დაბრუნებისთვის- რათა დაეცვა შეთანხმება სახლში და რათა მოექცია ირანულ
პერსპექტივის ჩარჩოებში საერთაშორისო საზოგადოებასთან წარსადგენად. როგორც ერთ-
ერთმა დამკვირვებელმა აღნიშნა ტვიტერის დიპლომატია დაეხმარა პრეზიდენტ ჰურანს
შეენარჩუნებინა სახალხო მხარდაჭერა, და თავი მოეწონებინა თავისი იმიჯით
საზღვარგარეთ. კონტრასტი მის წინამორბედთან საკმაოდ მკვეთრი გამოდგა.

დიგიტალიზაცია: დიპლომატიური სტრუქტურები და როლები

ციფრული ტექნოლოგიები თავიანთ დიპლომატიურ როლთან ერთად გვალენას ახდენენ
დიპლომატიურ ინსტიტუციებზე გლობალური, რეგიონალური და ეროვნული მასშტაბით.
რთულია თითოეულის განხილვა, ამიტომ ჩვენ ეროვნულზე ვკონცენტრირდებით,
კონკრეტულად კი საგარეო საქმეთა ურთიერთობებსა და დიპლომატიური ქსელების
რეპრეზენტაციაზე. საგარეო საქმეთა ურთიერთობებშ, როგორც ნაციონალური
დიპლომატიური სისტემის სუბსისტემში, ერთ-ერთი პრობლემა არის მისი ურთიერთობა
მთავრობის სხვა კომპონენტებთან და გავლენა, რომელიც ახალ საკომუნიკაციო
ტექნოლოგიებს აქვთ მათზე. ამ სფეროში დიგიტალიზაცია ორ კიდიანი ხმალია. იმას, რომ
საგარეო საქმეთა ურთიერთობებს აქვს ინფორმაციის მცველის როლი აღარ აღიქმება
სერიოზულად. ამავდროულად დიგიტალიზაცია დიდი ზომის ინფორმაციასთან
მიმართებაში, იდეების თავმოყრასა და ცოდნის განვითარებასთან შესაძლოა წინწამწევი
ფაქტორი იყოს MFA-სთვის.

უდავოა, რომ ციფრული ტექნოლოგიები და სოციალური მედიის პლატფორმები ახდენენ

დიპლომატთა როლების ტრანსფორმაციას. ვათსაფის გამოყენება ფაქტობრივად განუყოფელი
ნაწილი გახდა დიპლომატის ცხორებისა. შედარებით სწრაფი, მოსახერხებელი და დაცული
კომუნიკაციის საჭიროების პირობებში, ვათსაფი არსებით კომპონენტად იქცა თანამედროვე
დიპლომატიურ აღჭურვილობაში, ისეთი მულტი სიპლომატიური ორგანიზმებისთვისაც კი
როგორიცაა ევროკავშირი და გაერო. ამავდროულად არსებობს პოტენციური დაღმასვლა
ციფრული ტექნოლოგიებისთვის. ვიდეოკონფერენციის გამოყენებამ გააჩინა კითხვები
მოლაპარაკებებშ ნდობის საკითხთან დაკავშირებით და ის მომლაპარაკებლები რომლებიც
საუბრისას იყენებენ სმარტფონებს მიმოწერისთვის, კვლევის მიხედვით, ნაკლებად
პროფესიონალურად და სანდოდ აღიქმებიან. დიგიტალიზაცია და შემდგომი განვითარება,
რომელიც აღქმასა და დიპლომატიური როლების დეფინიციებს უკავშირდება, უფრო ღრმა
პრობლებემს ქმნის, პროფესიონალი დიპლომატის შედარებითი მნიშვნელობა მსოფლიოს
შეცვლაში. ტომ ფლეტჩერის მიხედვით, ყოფილი ბრიტანეთის ელჩი ლებანონში და
ციფრული დიპლომატიის ადვოკატი, ახალი საკომუნიკაციო ტექნოლოგიების გამოყენება
უფრო ფართო კონტექსტში უნდა დავინახოთ მთავრობის შიგნით და გარეთ.
თუ კომუნიკაცია დიპლომატიის განმსაზღვრელი მახასიათებელია, თანამედროვე
საკომუნიკაციო გარემოს მახასიათებლები წარმოდგვიდგენენ გამოწვევებისა და
შესაძლებლობების ნაზავს, რომელიც ჩართულია მზარდ დიპლომატიურ პროცესებში.
უბრალოდ სახალხო დიპლომატიის მნიშვნელობის მიღებიდან ორი დეკადით ადრე, დღეს
საჯაროობისა და მიმართულებების დეფინიცია და გავლენის მოდა დეზინფორმაციისა და
ცრუ ინფოების ერაში მეტად ფრაგმენტულია. მსგავსად, ცირული ტექნოლოგიების აღზევება
ქმნის გამოწვევებს როგორც დიპლომაიის პრაქტიკისთვის ასევე ანალისტებისთვის,
რომლებიც მათ გაგებას ესწრაფვიან. ნაწილობრივ ეს იმიტომაა რომ საკომუნიკაციო
ტექნოლოგიები ჩვეულებრივ უშუალოდ თვითონ არ არის ცვლილების გენერატორები.
არამედ ისინი ინტერაქციობენ იმ გარემოს განვითარებებთან, რომელშიც არსებობენ. 21-ე
საუკუნის დიპლომატია ირეკლავს საერთაშორისო სისტემის განვითრებად ბუნებას,
გლობალური მმართველობის სტილს, ეროვნულ საზოგადოებებსა და მათი სამთავრობო
სისტემებს მზარდი პოპულიზმის ხანაში. ესწრაფვიან რომ გაუთანაბრდნენ კომპლექსურ
ძალებს ახალი ტექნოლოგიების აღზევების პირობებში. ერთ-ერთი ყველაზე ხშირად
გაჟღერებული კითხვაა თუ რამდენად მიემართება ციფრული დიპლომატია დიპლომატიის
ფუნდამენტს და მასზე მდგომ სტრუქტურებს, ამაზე პასუხი გაურკვეველია. თუმცა მაინც
თანხმდებიან რომ დიპლომატიურ საზოგადოებაში დიპლომატია მაინც უნდა დარჩეს
ოფლაინ, კვლავ პირისპირი კომუნიკაციები რჩება მოლაპარაკების არსებით კომპონენტად.
თუმცა ონლაინ ტექნოლოგიების ტრიუმფი ტრადიციულ მეთოდებზე არ არის რეალური
დაპირისპირება არამედ ნამდვილი გამოწვევა დიპლომატიის პრაქტიკოსებს შორის არის
ოფლაინ და ონლაინ სტრატეგიების არევა საქმიანობაში.

Balzacq, 125 - 138

ელენე სვიანაძე და მარიამ რეხვიაშილი
States and Their Foreign Services
Christian Lequesne
The Origins of the Foreign Service
მუდმივი დიპლომატიური სერვისის შექმნას ავტორების უმეტესობა გვიანი შუა საუკუნეების
ევროპას მიაწერს. თანამედროვე დიპლომატიური ადმინისტრაცია მიიჩნევა დასავლურ
ქმნილებად, რომელიც ახლა უნივერსალურია მსოფლიოში. ინდოეთში ნერუს განცხადებების
მიუხედავად, რომ სწორედ აქ შეიქმნა პირველი დიპლომატიური ინსტიტუები, თანაც იმის
მსგავსი როგორიც დღეს გვაქვს, ინდური დიპლომატიური კორპუსიც 1947 წლის შემდეგ
იქნება, ბრიტანული მთავრობისგან დანატოვარი პროტო-ორგანიზაციის საფუძველზე.

მიუხედავად ბევრი განსხვავებული მოსაზრებისა, ისტორიკოსთა უმრავლესობა თანხმდება,

რომ საკონსულო აპარატი პირველად ევროპაში შეიქმნა, კერძოდ ძველ საბერძეთში
პროქსენის სახით, რომელიც ქალაქ-სახელმწიფოში უცხოეთიდან ჩამოსულ ვაჭრების თუ
სხვა პირების ადგილობრივ მთავრობასთან წარდგენას და დაკავშირებას
უზრუნველყოფდა.მოგვიანებით, ხმელთაშუაზღვის ქალაქები თანხმდებიან სავაჭრო
კონსულების აპარატის შექმნაზე, რათა მათ დაეცვათ უცხოელი ვაჭრები საზღვაო თუ
სავაჭრო დავის დროს.

მაგრამ მე-15 საუკუნიდან სიტუაცია იცვლება იტალიური ქალაქებში,რადგან ისინი

ერთმანეთში გზავნიდნენ ელჩებს და მათი ფუნქცია არა ვაჭრების ან მოქალაქეების
უფლებების დაცვა და დავაში მათი დახმარება, არამედ უშუალოდ ქალაქის მმართველის
წარმომადგენლად ყოფნა იყო სხვა სუვერენ მმართველებთან. ამგვარი მიდგომა გავრცელდა
მთელ ევროპაში, მაგალითად ფრანცის I-მაპირველი მუდმივი ელჩი გაგზავნა სტამბულში
1536 წელს.

სწორედ მე-16-მე-17 საუკუნეებიდან იწყება მუდმივი საელჩოების და საგარეო საქმეთა

ადმინისტრაციების შექმნა ევროპულ სახელმწიფოებში. 1589 წელს, ანრი II- ის მეფობის
დროს, საფრანგეთმა შექმნა სახელმწიფო მდივნის პირველი პოსტი საგარეო
ურთიერთობებში.და ეს თანამდებობა გახდა მუდმივი, მონარქის პრეფერენციების
მიუხედავად. დიდი ბრიტანეთში მსგავსი ოფისი შეიქმნა 1782 წლისთვის, აშშ-შ9 1789-ში
(იმედია თარიღები საჭირო არ არის თუმცა who knows?) ნელ-ნელა მსგავსი ინსტიტუტები
ყალიბდება ჩინეთში, იაპონიასა და ოსმალეთის იმპერიაში. ევროპაში კი დიპლომატიური
საქმიანობის დახვეწა და სქემატიზება მიმდინარეობს.

მეორე მსოფლიო ომმა, დეკოლონიზაციამ, სსრკ-ს დაშლამ დიპლომატიური საქმიანობის

მნიშვნელობაც გაზარდა და თუ მაგალითად, საფრანგეთს 1945 წლისთვის 47 საელჩო ჰქონდა
სხვადასხვა ქვეყანაში, 2017 წლისთვის მათი რიცხვი 163მდე გაიზარდა. თუმცა 1960-იანი
წლებიდან დაწყებული, დიპლომატიური ინსტიტუტი ასევე გახდა დემოკრატიული
ქვეყნების საზოგადოებრივი დებატების ახალი საგანი. პარლამენტებმა და პრესამ დაიწყეს
უფრო ხშირი კითხვების დასმა მათი ეფექტურობის, ღირებულებისა და მეთოდების
სიზუსტესთან დაკავშირებით, კერძოდ, მათ შორის დიპლომატიური წარმომადგენლობის
საქმიანობის შესახებ. და დასავლეთის ქვეყნების მხრიდან კადრების შემცირების ტენდენციაც
კი შეინიშნება ამ სფეროში, თუმცა ისეთი ქვეყნები, როგორებიცაა ჩინეთი, ბრაზილია,
თურქეთი მუდმივად ზრდიან თავიანთ დიპლომატიურ წარმომადგენლობას მსოფლიოს
მასშტაბით.

ინსტიტუციური მოწყობა
მიუხედავად იმისა, რომ საგარეო საქმეთა მინისტრი დღემდე არის ერთ-ერთი ყველაზე
მაღალი რანგის სახელმწიფო მოხელე (მისი საქმიანობის პრესტიჟულობიდან გამომდინარე),
პრაქტიკულად სწორედ ეს სამინისტროებია ყველაზე შეზღუდული მასში მომუშავე პირთა
რაოდენობით. დროისა და ქვეყნის მიხედვით კი განსხვავდება მინისტრის საქმიანობის
სფეროები და ის შეიძლება მოიცავდეს მხოლოდ საგარეო ურთიერთობებს, მაგალითად
როგორც გერმანიაში, ან იყოს საერთასორისო ვაჭრობის, განვითარების ფონდის ან სხვა
სტრუქტურების მუშაობის ხელმძღვანელიც.

საგარეო საქმეთა მინისტრები იშვიათად არიან დიპლომატიური ადმინისტრაციიდან. ისინი

უმეტესად წარმოადგენენ პოლიტიკოსებს, რომლებიც ჩართულები არიან დიპლომატიური
სისტემის მუშაობაში. მათ ჰყავთ მოადგილეები, რომელთაც სხვადასხვა ქვეყანაში ვიცე-
მინისტრები ან სახელმწიფო მდივნები ჰქვიათ. ევროკავშირის წევრ სახელმწიფოებში კი
თითო მოადგილე გამოყოფილია უშუალოდ ბრიუსელთან ურთიერთობისთვის.

საგარეო საქმეთა სამინისტრო შედგება ორი ძირითადი ნაწილისგან - ეს არის ცენტრალური

ადმინისტრაცია საკურივ ქვეყანაში(სამინისტრო) და დიპლომატიური წარმომადგენლობითი
ორგანოები სხვა ქვეყნების ტერიტორიაზე.

უშუალოდ სამინისტროში ძირითადად არის გეოგრაფიული და თემატური დეპარტამენტები.

კულტურული კავშირებისთვის ხშირად იქმნება დამატებითი სააგენტოები, მაგალითად
გოეთეს ინსტიტუტი,რომელიც გერმანიის კულტურული წარმომაგდენლობაა და იგი ენის
კურსებით ფინანსდება. თუმცა ეკონომიკური მიზეზის გარდა (ანუ ქვეყანა აღარ იხდის ამაში
ფულს), ასეთი სააგენტოები მნიშვნელოვანია პოლიტიკურადაც. მიჩნეულია, რომ ასეთი
ინსტიტუტების გავლენა საზოგადოებაზე იმაზე მეტიც შეიძლება იყოს ვიდრე უშუალოდ
ელჩის ან სამინისტროსი.

დიპლომატიური და საკონსულო წარმომადგენლობები საზღვარგარეთ სამინისტროების

ადმინისტრაციული გაშტოებებია. ეს არის აკრედიტირებული ფორმა ერთი სახელმწიფოს
წარმომადგენლობის ყოფნისა მეორე სახელმწიფოში. შესაძლოა ეს იყოს ორმხირივი
სამინისტრო (ეს გავიგე როგორც ორივე ქვეყანას რომ ყავს ერთმანეთთან ელჩები), ან
მუდმივი წარმომადგენლობის ყოლა (უფრო საერთაშორისო ორგანიზაციებში) და მუდმივი
მისია ან დელეგაცია (როცა წევრი არ ხარ რომელიმე ორგანიზაციის მაგრაამ
წარმომადგენლობა გყავს, eu nato საქართველოში რა ფორმითაცაა)

დიპლომატიური წარმომადგენლობის ხელმძღვანელია ელჩი, რომელიც სარგებლობს მთელი

რიგი პრივილეგიებით და იმუნიტეტით, რომელიც დგინდება 1961 წლის ვენის კონვენციით
დიპლომატიური ურთიერთობების შესახებ. საელჩოს ტერიტორიაც ხელშეუხებელია და
მასში შეჭრა მიმღები სახელმწიფოს მხრიდან ელჩის თანხმობის გარეშე, საერთაშორისო
სამართლის დარღვევაა.

საკონსულო წარმომადგენლობას სამი ძირითადი მიზანი აქვს : თავისი მოქალაქეების

ინტერესების დაცვა; სავაჭრო, კულტურული, სამეცნიერო და ეკონომიკური
ურთიერთობების განვითარება; და ადმინისტრაციული და სამგზავრო დოკუმენტების
მიწოდება.ელჩისგან განსხვავებით კონსული არ ერევა პოლიტიკურ
ურთიერთობებში.საკონსულო იერარქია ასე გამოიყურება : გენერალური კონსული,
კონსული, ვიცეკონსული, საკონსულო აგენტი(ან საპატიო კონსული)
საკონსულოს თანამშრომლები სარგებლობენ 1963 წლის ვენის კონვენციით საკონსულო
ურთიერთობების შესახებ, გათვალისწინებული იმუნიტეტით.

დიპლომატიური წარმომადგენლობების სიმრავლე დამოკიდებულია სახელმწიფოს მხრიდან

არსებულ ინტერესზე. დიდი მოსახლეობის მქონე ქვეყნებს ძირითადად ბევრი
წარმომადგენლობა ჰყავთ - ყველაზე ბევრი საელჩოებ ჰყავთ აშშ-ს, ჩინეთს, საფრანგეთს,
გაერთიანებულ სამეფოს და რუსეთს. ამასთან შედარებით მაგალიატდ მალტას, რომელსაც
სულ ნახევარი მილიონი მოსახლე ჰყავს, 23 საელჩო აქვს მსოფლიოს მასშტაბით. მცირე
ქვეყნებიდან ხშირია რამდენიმე ქვეყანას ერთი და იგივე წარმომადგენლობა ფარავდეს
(სამხრეთ ამერიკაში საქართველოს ჰყავს ეგრე, აი ლაცო რომ ამბობდა ხოლმე ოთხ ქვეყანაში
ვიყავი ელჩი ერთადო )

საგარეო საქმეთა სამინისტროს ბიუჯეტი იშვიათად შეიძლებაიყოს მძიმე ტვირთი

სახელმწიფოსთვის, მაგრამ დემოკრატიულ სახელწმიფოებში დიპლომატიური
წარმომადგენლობის ბიუჯეტის შემცირების ტენდენცია მაინც შეინიშნება, ალბათ იმიტომ,
რომ ამ საქმინობის რაიმე გარკვეული კრიტერიუმით გაზომვა და შეფასება რთულია და
პარლამენტარები და პრესა მუდმივად აკონტროლებენ იმას, რომ შეზღუდული იყოს
ზედმეტი ხარჯები (წვეულებები და ვახშმები).

ასევე დიპლომატიურ წარმომადგენლებს იშვიათად ყავთ ხოლმე დამფინანსებლები კერძო

სექტორიდან.

დიპლომატიური კორპუსი
მე-17 საუკუნიდან მუდმივი დიპლომატიური წარმომადგენლობების შექმნამ გამოიწვია ამ
პროფესიის განვითარება ევროპაში, თუმცა თავდაპირველად ძირითადად
თავადაზნაურობიდან იკავებდნენ ამ თანამდებობებს. მხოლოდ მე-19 საუკუნის მეორე
ნახევრიდან შემოდის სპეციალური გამოცდები დიპლომატებისთვის. მაგალითდ
საფრანგეთში პირველად ასეთი გამოცდა 1880 წელს ჩატარდა.

დღეს დიპლომატთა აყვანა/დასაქმება სხვადასხვა პრაქტიკით ხდება. საფრანგეთში ამ

ადგილს იკავებს ეროვნული ადმინისტრაციული სკოლის (l’ENA) დამთავრების შედეგად და
Quai d’Orsay (იმათი საგარეო საქმეთა სამინისტრო-სსს) მხოლოდ ასე მიგიღებს, ან უშუალოდ
მინისტრის გამოცდებია, მაგრამ l’ena-ს ხალხის გარდა მაინც ვერავინ აბარებს. იაპონიის
გაიმუშოში (ესეც სსს) ბარდება ორი გამოცდა : დიპლომატებისთვის და სხვა კონრეტული
საქმიანობებისთვის. აშშ-ში 5 დეპარტამენტიდან ერთ ირჩევ და იქ აბარებ.
გამოცდის შემდეგ პრაქტიკა განსხვავებულია. ზოგ სახელმწიფოში გადიან 1.5-2 წლიან კურსს
სანამ მისიაში წავლენ სხვა სახელმწიფოში, ზოგჯერ პირდაპირ მიდიან. მაგალითდ
ბრაზილიას აქვს რიო ბრანკოს აკადემია, სადაც დიპლომატები გადიან ტრენინგებს.

ზოგგან პრაქტიკის ნაწილია დიპლომატების დანიშვნა დროებით მთავრობის მიერ, რაშიც

კარიერული დიპლომატტები პრობლემას ხედავენ. აი მაგალითად ა.შ.შ-ს ელჩი სფრანგეთსა
და მონაკოში იყო ჯეინ დ.ჰარტლი, რომლისვისაც ეს პოსტი იყო ერთგვარი პატივისცემა
ობამას მხრიდან, რადგან ადმინისტრაციას 600000 დოლარი შეწირა. საფრანგეთი ამ მხირვ
უფრო კონსერვატულია და უფრო მეტად გადაყოლილი ამ დიპლოამტიურ ეტიკეტებს და
ამბებს და ამიტომ ძალიან დიდი იშვიათობაა არადიპლოამტი იყოს დიპოამტიური
საქმინობის შემსრულებელი.

დემოკრატიულ ქვეყნებში, სადაც არსებობს პროფესიული დიპლომატია, მთავრობები სულ

უფრო მეტად ზრუნავენ იმაზე, თუ როგორ იქნება მეტად წარმოდგენილი დიპლომატიური
კორპუსი საზოგადოებაში. ეს შეიძლება გამოვლინდეს პოზიტიური სამოქმედო პოლიტიკის
საშუალებით, რომელიც მოიცავს ქალების პოპულარიზაციას ან სოციალურ და ეთნიკურ
მრავალფეროვნებას. ჩრდილოეთ ევროპის ქვეყნების გარდა, როგორიცაა ფინეთი და
ნორვეგია, საგარეო საქმეთა სამინისტროებში მენეჯერულ თანამდებობებზე მამაკაცებთან
შედარებით ქალები მაინც ნაკლებად არიან წარმოდგენილი. ეს განსაკუთრებით ეხება
საელჩო სამუშაოებს. 2015 წელს ქალებმა დაიკავეს საელჩო პოსტის 36% ნორვეგიაში და
მხოლოდ 19% დიდ ბრიტანეთში. საფრანგეთში, 2012 წელს მიღებული საუვადეტის კანონი,
მიზნად ისახავდა საჯარო სამსახურში ქალთა დასაქმების ხელშეწყობას. ამან გამოიწვია
ქალთა ელჩების რაოდენობის შესამჩნევი ზრდა Quai d'Orsay– ში: 2015 წელს 30% (2013 წელს
14% –თან შედარებით). მეორე ასახვა დიპლომატიური კორპუსის წარმომადგენლობითი
ასპექტის შესახებ ეხება სოციალურ და ეთნიკურ წარმოშობას. ისეთი ქვეყნები, როგორიცაა
გერმანია, ბრაზილია, საფრანგეთი და ნორვეგია ადგენენ მრავალფეროვნების მიზნებს
დასაქმებისთვის. საფრანგეთში ეს მიზანი არაფორმალურია, რადგან კანონი არ იძლევა
სოციალური და ეთნიკური წარმომავლობის გამოყენებას მთავრობაში დასაქმების
კრიტერიუმად. სხვაგვარადაა სიტუაცია ნორვეგიაში:დიპლომატიური გამოცდის ბოლო
ეტაპზე, გამოცდების ჟიური სამსახურში აყვანისთის უფრო მეტ დაინტერესებას ავლენს
ნორვეგიის იმ მოქალაქეების მიმართ, რომელთაც იმიგრანტი წარმოშობის მშობლები ჰყავთ.
ბრაზილიაში, “Itamaraty” ტრადიციულად იკრიბება საზოგადოების ზედა თეთრი
ეშელონებიდან, რაც ქვეყნის სოციალურ და ეთნიკურ მრავალფეროვნებას ნაკლებად
ამტკიცებს. სოციალური რეალობის ეს ჩავარდნა საჯარო დებატებში გააკრიტიკეს, რადგან ის
შავი დიპლომატების პატარა თანაფარდობით წარმოდგენას უწყობს ხელს. 2011 წელს
დაინიშნა პირველი შავი ელჩი Itamaraty– ში. 2002 წელს, კრიტიკის საპასუხოდ, ბრაზილიის
მთავრობამ დაიწყო გრანტების გაცემა კანდიდატებისთვის, რომლებიც გამოვლინდნენ
როგორც "აფროდესცენდენტები" (ეს ტერმინი სხვანაირად არ ითაგმნება და ცალკე
დასერჩვით ესენი არიან ადამიანები, რომლებიც აფრიკულ დიასპორას განეკუთვნებიან
ამერიკაში (მონობის დროიდან), რაც მათ საშუალებას აძლევდა გაეტარებინათ
ძვირადღირებული კურსები დიპლომატიური გამოცდისთვის მოსამზადებლად. 2011 წელს
მემარცხენე მთავრობამ გადადგა ნაბიჯი: რიო ბრანკოს ინსტიტუტში არსებული ადგილების
10% შეინახა აფრიკელი შთამომავლებისთვის. თუმცა, 2015 წელს ეს 10% -იანი კვოტა
შეიძლება განვიხილოთ მისაღებ გამოცდაზე გარკვეული ხარისხის მიღების აუცილებლობის
პერსპექტივიდან. მიუხედავად იმისა, რომ საზოგადოებები თავად გახდნენ დიპლომატიის
მოქმედი პირები (“აქტორები“ მელას უყვარს ამ სიტყვის გამოყენება მაინც და იყოს), ეს
ზომები აჩვენებს, რომ საგარეო საქმეთა სამინისტროები ვეღარ აიცილებენ დემოკრატიულ
დებატებს სოციალური ქსოვილის წარმომადგენლობითობის დიდ როლზე. მაგრამ
დემოკრატიულ ქვეყნებში გამოცდების შესახებ ასეთმა მოსაზრებამ არ უნდა დაჩრდილოს ის
ფაქტი, რომ ბევრ არადემიოდემოკრატიულ ან ნახევრადდემოკრატიულ სახელმწიფოში
დიპლომატების დაქირავება ჯერ კიდევ ძირითადად იმაზეა დამოკიდებული, რამდენად
ახლოსაა ის ხელისუფლებაში მყოფ პოლიტიკურ რეჟიმთან. ეს ასეა აფრიკის კონტინენტის და
ცენტრალური აზიის მრავალ ქვეყანაში. ზოგიერთ სახელმწიფოში, სადაც მთავრობა ემყარება
მრავალაღმსარებლურ კომპრომისს, როგორც ბოსნია-ჰერცოგოვინასა და ლიბანში,
დიპლომატიური კარიერის ხელმისაწვდომობა მოითხოვს საზოგადოების ან პოლიტიკური
პარტიის(რომელის იმედიც ხალხს აქვს) მხარდაჭერას. ჩინეთში, საგარეო საქმეთა
სამინისტროში კარიერის მისაღწევად, ვალდებულებად რჩება კომუნისტური პარტიის
წევრად ყოფნა. სახელმწიფო რაც უფრო მეტად მართულია ავტორიტარული პოლიტიკური
პრაქტიკით, დიპლომატების აყვანა მით უფრო ემყარება მათი პოლიტიკური საიმედოობის
კონტროლს და არა მხოლოდ მათ გამოცდილებას.

მიუხედავად იმისა, რომ სხვადასხვა სახელმწიფოს პრაქტიკა განსხვავდება, დიპლომატი,

საშუალოდ, ხარჯავს თავისი კარიერის მესამედს ცენტრალურ შტაბში და ორ მესამედს
საზღვარგარეთ. როდესაც საელჩოში ან საკონსულოში აქვს თანამდებობა, დიპლომატი
თავისუფლდება გადასახადების გადახდისგან თავის საცხოვრებელ ქვეყანაში (ვენის ორი
კონვენციის პირობების მიხედვით). საცხოვრებელი ქვეყნის ხელისუფლებას არ შეუძლია არც
ისინი, არც მათ ოჯახის წევრები და არც მათი კერძო საცხოვრებელი გაჩხრიკონ.
ანალოგიურად, სასამართლოს არ შეუძლია დიპლომატი გაასამართლოს, ამან შესაძლოა
დაძაბულობა შექმნას სახელმწიფოებს შორის დანაშაულებრივი ქმედებების შემთხვევაში.
ამრიგად, ზოგიერთი დიპლომატი, რომლებიც პასუხისმგებელი იყვნენ ავტოსაგზაო
შემთხვევისთვის, სადაც დაიღუპნენ მათი ადგილსამყოფელი ქვეყნის მოქალაქეები,
არასოდეს გაუსამართლებიათ. დიპლომატები ხშირად უკეთ ანაზღაურდებიან
საზღვარგარეთ გაგზავნისას და არა ცენტრალურ შტაბში, რადგან ისინი იღებენ ბინადრობის
შემწეობას. ისეთ ქვეყნებში, სადაც დაბალია საჯარო სამსახურის ხელფასი, მაგალითად,
ცენტრალური ევროპის გარკვეული სახელმწიფოები, რომლებიც არიან ევროპის კავშირის
წევრები (პოლონეთი, ჩეხეთი და სლოვაკეთი), საელჩოში დასაქმებულმა შეიძლება
გადაიხადოს ერთზე ხუთჯერ მეტი ვიდრე ცენტრალურ შტაბში. ეს დიდი განსხვავება იწვევს
იმას, რომ ზოგი ქვეყნის დიპლომატს სურს იმუშაოს საკუთარ დედაქალაქში, შექმნას
ადამიანური რესურსების მართვის საკითხები საგარეო საქმეთა სამინისტროებისთვის.

ელჩებს შეუძლიათ წარმოადგინონ თავიანთი ქვეყანა სხვა ქვეყანაში მხოლოდ მას შემდეგ,
რაც მიიღებენ აკრედიტაციას, შემდეგ კი თავიანთ რწმუნებათა სიგელებს წარუდგენენ
ქვეყნის სახელმწიფოს მეთაურს. აკრედიტაციის მოთხოვნებს, როგორც წესი, პასუხობენ ერთ
თვეში. უარი - როდესაც პასუხს ვერ იღებენ - არის ძალიან იშვიათი პროცედურა, რაც
ბლოკავს პოტენციური ელჩის დანიშვნას. აკრედიტაციაზე უარის თქმის რამდენიმე
შემთხვევა იყო პოლიტიკური მიზეზების გამო, ან პიროვნებასთან მკაცრად დაკავშირებული
მიზეზების გამო. პოლიტიკური უარი მიუთითებს საგარეო პოლიტიკის უთანხმოებაზე.
მაგალითად, 2015 წელს ბრაზილიის მთავრობამ უარი თქვა დენი კოენის დანიშვნაზე
თანხმობის გაცემაზე, ელჩი ისრაელის პრემიერ მინისტრმა ნეთანიაჰუმ მიმართა სამუშაოდ.
ამ შემთხვევაში, ბრაზილიას არ სურდა, რომ „თელ-ავივი“ წარმოჩენილიყო დასავლეთ
სანაპიროზე ისრაელის დასახლებულთა კომიტეტის გავლენიან წევრად. მაგრამ არის უარის
თქმის სხვა შემთხვევებიც, რომლებიც მკაცრად არის დაკავშირებული პიროვნებასთან.
ორჯერ, 2008 და 2015 წლებში, ვატიკანის ხელისუფლებამ უარი თქვა ფრანგი ელჩების
თანხმობის გაცემაზე, რადგან პარიზში შერჩეული კანდიდატები ჰომოსექსუალები იყვნენ.
თუმცა, უარის რეალური მიზეზი არასოდეს ყოფილა ოფიციალურად განმარტებული წმინდა
საყდრის მიერ, რადგან საერთაშორისო სამართალი ამას არ მოითხოვს.
დიპლომატიური პრაქტიკა

მიუხედავად იმისა, რომ ტექნოლოგია ინფორმაციის უფრო სწრაფად გავრცელებას უწყობს

ხელს, ცვლილებების ღრმა დინამიკამ გავლენა მოახდინა დიპლომატიურ პრაქტიკაზე ყველა
ქვეყანაში, კერძოდ ინფორმაციის შეგროვებისა და დამუშავების თვალსაზრისით. მეორე
მხრივ, გარკვეული პრაქტიკა, როგორიცაა წარმომადგენლობა და მოლაპარაკება, ოდნავ
შეიცვალა.

მეცხრამეტე საუკუნიდან საგარეო საქმეთა სამინისტროების მუშაობის უმნიშვნელოვანეს

ნაწილად რჩება ინფორმაციის შეგროვება. იქნება ეს ცენტრალურ შტაბში თუ საზღვარგარეთ
განთავსებული, დიპლომატები აგრძელებენ უზარმაზარი მოცულობის ჩანაწერებისა და
ანგარიშების გამოქვეყნებას თავიანთი მთავრობების ინფორმირების მიზნით. საჯარო
შეხვედრებში მონაწილეობა, მედიის ანალიზი, სხვა ქვეყნების კოლეგებთან, და უფრო მეტად
არასამთავრობო აქტორებთან შეხვედრა და ინფორმაციის გაცვლა-გამოცვლა არის
დიპლომატების ინფორმაციის მთავარი წყარო. „Code cables” (მგონი რაღაც კოდური
შეტყობინებები) რჩება კომუნიკაციის საუკეთესო წყაროდ. დასავლეთის ქვეყნებში, საგარეო
საქმეთა სამინისტროებში მრავალი რეფორმა გატარდა იმისათვის, რომ შემცირდეს ასეთი
დიპლომატიური შეტყობინებები. WikiLeaks– ის ორგანიზაციამ, რომელმაც 2010 წელს
უკანონოდ გაავრცელა ამერიკელი დიპლომატების მიერ დაწერილი რამდენიმე ათასი
წერილი, აჩვენა რამდენად ზუსტად არიან ინფორმირებული სახელმწიფო დეპარტამენტის
აგენტები. რაც უფრო მეტი დიპლომატიური პოსტი აქვს ქვეყანას, მით უფრო
მრავალფეროვანია ინფორმაციის გაცვლა. 37 საელჩოთი და მუდმივი წარმომადგენლობით,
ლუქსემბურგის საგარეო საქმეთა სამინისტროს არ აქვს დღიური ინფორმაციის იმავე დონეზე
წვდომა, როგორც მის გერმანელ, ფრანგ და ბრიტანელ კოლეგებს. ამრიგად, მან მხარი
დაუჭირა ევროკავშირიდან 150 დელეგაციის შექმნას მთელს მსოფლიოში, რათა შეავსოს
საკუთარი ინფორმაცია იმ ქვეყნების შესახებ, სადაც მას არ აქვს ორმხრივი ურთიერთობები
და საელჩო. ფაქტი ფაქტად რჩება, რომ მსხვილ ქვეყნებში საგარეო საქმეთა სამინისტროებიც
კი ვეღარ ითხოვენ საერთაშორისო დომენში ინფორმაციისა და დაზვერვის მონოპოლიას. რიგ
სხვა აქტორებს (პრესის სააგენტოები, მსხვილი კორპორაციები და საერთაშორისო
არასამთავრობო ორგანიზაციები) შეუძლიათ ინფორმაციის შეგროვება და გავრცელება,
ზოგჯერ უფრო სწრაფი ტემპით, ვიდრე საგარეო საქმეთა სამინისტროებს.

სახელმწიფოთა და მთავრობის მეთაურების საგარეო პოლიტიკის შემუშავებისას,

დიპლომატებს უყვართ იმის თქმა, რომ მათი მთავარი დამატებითი ღირებულება რჩება
„ექსპერტიზა“ საერთაშორისო მოლაპარაკებებში. საგარეო საქმეთა სამინისტროები ჯერ
კიდევ ბევრ მოლაპარაკებას აწარმოებენ თავიანთი მთავრობების სახელით იმ ფორმატში,
რომელიც შეიძლება იყოს ორმხრივი (სხვა სახელმწიფოსთან) ან მრავალმხრივი
(საერთაშორისო ორგანიზაციების ფარგლებში). მეორე მსოფლიო ომის დასრულების შემდეგ
მულტილატერალიზმის განვითარებამ განაპირობა უფრო პროაქტიული პრაქტიკა მრავალი
აქტორის პოზიციებთან დაკავშირებით და კოალიციის მშენებლობა. ევროკავშირის
ფარგლებში, მრავალმხრივი მოლაპარაკება ექვემდებარება სხვა ცვლადს: ხმების
უმრავლესობას მინისტრთა საბჭოში (1980-იანი წლების შუა ხანებიდან). ინსტიტუციონალურ
კონტექსტში, იციან, რომ ვეტოს უფლებას ვეღარ გამოიყენებენ, დიპლომატებმა უნდა
ისწავლონ ბლოკირების უმრავლესობის ან უმცირესობების შექმნა. მიუხედავად იმისა, რომ
საგარეო საქმეთა სამინისტროების უმეტესობაში, მრავალმხრივი და ორმხრივი
დიპლომატიის პასუხისმგებელი დეპარტამენტები კვლავ ცალკეულ ერთეულებად რჩება,
ყოველდღიურ საქმეებში მათი ურთიერთქმედება აუცილებელია. ამრიგად, სანამ გაეროს
უშიშროების საბჭოს რეზოლუციების 60% აფრიკას ეხება, დირექტორატები, რომლებიც
გაეროს საკითხებს ან აფრიკის საკითხებს განიხილავენ, ხუთი წევრი ქვეყნის ფარგლებში
უნდა იმუშაონ ერთად. იგივე ითქმის გაეროს მუდმივ წარმომადგენლობაზე და აფრიკის
ქვეყნებში ორმხრივ საელჩოებზე. ანალოგიურად, სხვა წევრ სახელმწიფოებში ევროკავშირის
წევრი ქვეყნების საელჩოების მუშაობის მზარდი ნაწილი შედგება ევროკავშირის
მრავალმხრივ ასპარეზებთან მოლაპარაკებათა პოზიციათა ორმხრივი გაშიფვრისგან.
ამგვარად, ორმხრივი და მრავალმხრივი მოლაპარაკებების ფორმატი ღრმად არის
გადახლართული.

უფრო მეტიც, საგარეო პოლიტიკას (მათ შორის ზოგიერთ ავტორიტარულ სახელმწიფოში)

ქმნიან სახელმწიფოები, რომლებიც იშვიათად არიან მონოლითურები, არამედ საკმაოდ
სეგმენტირებული ერთეულები არიან. ისინი დაფუძნებულნი არიან უწყვეტ კომპრომისზე
საგარეო საქმეთა სამინისტროებსა და სხვა სამინისტროებს შორის, სახელმწიფოს და
მთავრობის მეთაურებს, პარლამენტებს, ადგილობრივ ხელისუფლებას და ინტერესთა
ჯგუფებს შორის. საგარეო პოლიტიკის იდეა, რომელსაც ლევიათანის საგარეო საქმეთა
სამინისტროები ხელმძღვანელობენ, მეტწილად მითია. საგარეო საქმეთა სამინისტროები
დიდ დროს უთმობენ თავიანთი ქვეყნის საგარეო პოლიტიკურ პოზიციებს მაშინაც კი,
როდესაც ის ძალიან ცენტრალიზებულად ითვლება. 2000-იან წლებში გაიზარდა
მინისტრთაშორისი კოორდინაცია დეპარტამენტებსა და შტატების სააგენტოებში. საგარეო
ვაჭრობის საკითხები მოითხოვს ფინანსთა სამინისტროსთან მუშაობას, საგარეო სამხედრო
ოპერაციებს თავდაცვის სამინისტროსთან და მიგრაციის საკითხებს შინაგან საქმეთა
სამინისტროსთან. გერმანიისა და შეერთებული შტატების საგარეო საქმეთა სამინისტროებმა
მუდმივად უნდა შეამოწმონ თავიანთი ეროვნული პარლამენტების პოზიციები, იმის
გათვალისწინებით, რომ ვეტოს უფლება აქვთ საერთაშორისო მოლაპარაკებებში მათი
კონსტიტუციით. ისეთ ფედერალურ სახელმწიფოებში, როგორიცაა ბელგია და კანადა,
საგარეო საქმეთა სამინისტრომ სულ უფრო მეტად ჩართო პროვინციები, რეგიონები და
ენობრივი თემები საერთაშორისო მოლაპარაკებებში, რათა თავიდან აიცილონ რისკი მათი
ხელშეკრულებების რატიფიკაციაზე უარის თქმისგან.

საგარეო საქმეთა სამინისტროები ზოგჯერ კარგავენ ცენტრალური ხელისუფლების

ორგანოების კოორდინაციის უფლებამოსილებას. საფრანგეთსა და დიდ ბრიტანეთში,
ევროკავშირის საქმეები უშუალოდ კოორდინირებულია პრემიერ მინისტრთა კაბინეტების
მიერ (პარიზში ევროპის საქმეთა გენერალური სამდივნო და ლონდონში კაბინეტის ოფისის
ევროპული სამდივნო). ზოგიერთ ქვეყანაში, სადაც პრეზიდენტს აქვს დიდი ძალაუფლება
საგარეო პოლიტიკაზე, დაძაბულობა პრეზიდენტის ახლო წრესა და საგარეო საქმეთა
სამინისტროებს შორის ყოველდღიური გადაწყვეტილებების მიღების ნაწილია. ეს ასეა
შეერთებულ შტატებში, სადაც თეთრ სახლში პრეზიდენტის ეროვნული უსაფრთხოების
მრჩეველს ზოგჯერ უფრო მეტი ძალა აქვს, ვიდრე სახელმწიფო მდივანს. ეს სიტუაცია
განმარტავს, თუ რატომ იყო ბიუროკრატიული პოლიტიკის თეორიები საგარეო პოლიტიკის
შესასწავლად გამოყენებული, რომელიც შეიქმნა ამერიკული გამოცდილებიდან,
განსაკუთრებით ელისონის დაწერილ წიგნში "გადაწყვეტილების არსი". უფრო მეტიც,
საგარეო პოლიტიკის კოორდინაციის ზრდა პრეზიდენტებისა და პრემიერ მინისტრების
დონეზე არის ფენომენი, რომელიც დაკავშირებულია სამიტის დიპლომატიის
განვითარებასთან (G8, G20, ევროპული საბჭო). ამრიგად, ფრანგულ-გერმანული
დიპლომატია კოორდინირებულია რესპუბლიკის პრეზიდენტისა და ფედერალური
კანცლერის გარემოცვის მიერ, ორი ქვეყნის საგარეო საქმეთა სამინისტროებისა და
საელჩოების გარეშე.

საზოგადოების წარმოსახვაში დიპლომატი არის ის, ვინც დიდ დროს ატარებს გასართობად,
მიწვეული გარეთ და დადის სოციალურ ღონისძიებებზე. ეს საქმიანობა, რომელიც
მეცხრამეტე საუკუნიდან ცოტა შეიცვალა, ხშირად აღიქმება, როგორც მცირე სარგებლობის
სოციალური საქმეები. საგარეო საქმეთა სამინისტროებში ისინი კვლავ სერიოზულად
იქცევიან და წარმოადგენენ წარმომადგენლობის კონკრეტულ სახელს. ეს უკანასკნელი
მართლაც მნიშვნელოვანი პრაქტიკაა გამოქვეყნებისას, განსაკუთრებით ორმხრივ
საელჩოებში, სადაც მისიის ხელმძღვანელი და მისი თანამშრომლები ატარებენ და ესწრებიან
ბევრ სადილს, კოქტეილის წვეულებებს და მიღებებს. 2014 წელს დიდ ბრიტანეთში
საფრანგეთის ელჩი ვალდებული იყო დაესწრებულიყო მინიმუმ ერთ საუზმესა და
კოქტეილს ყოველ დღე.

წარმომადგენლობა არ არის მიმართული მხოლოდ საცხოვრებელი ქვეყნის მიმართ ნდობის

განვითარებაზე. იგი მიმართულია ყველა სოციალურ აქტორზე, განსაკუთრებით
ეკონომიკური სამყაროდან. ელჩები სულ უფრო მეტად არიან ჩართულნი ეკონომიკურ
დიპლომატიაში, რომელიც შექმნილია საცხოვრებელი ქვეყნის კომპანიებისთვის ვაჭრობისა
და ინვესტიციების გასაადვილებლად.

როგორც ჯეიმს დერ დერიანი სწორად ხსნის, ის მოიცავს ცალკეულ სამყაროებს შორის
„გაუცხოების“ შემცირებას. დიპლომატები იკავებენ შუამავლის პოზიციას, გამოხატული
ინტერპერსონალური ურთიერთობებით. ამრიგად, წარმომადგენლობა არის დიპლომატის
მუშაობის განუყოფელი ნაწილი. ის ნამდვილად ახდენს გავლენას? ინტერვიუებმა და
არქივებმა აჩვენა, რომ დიპლომატის შეფასება ინტერპერსონალური ურთიერთობების
შესახებ რჩება მნიშვნელოვან ასპექტად საგარეო პოლიტიკის შესაქმნელად.
წარმომადგენლობა არის ერთ – ერთი პრაქტიკული უნარი, რომლის უკეთ გააზრება უნდა
ისწავლონ სოციალურმა მეცნიერებებმა დიპლომატიის ანალიზისას.

დაბოლოს, საგარეო საქმეთა სამინისტრომ სულ უფრო მეტად უნდა ისწავლოს ფარული
მოლაპარაკებებისგან თავის შეკავება და უშუალოდ ესაუბროს სოციალურ აქტორებს,
რომლებიც საგარეო პოლიტიკის აქტორები არიან. დიპლომატისთვის, სახალხო
დიპლომატია მოიცავს სხვადასხვა აუდიტორიასთან კომუნიკაციას, უნივერსიტეტებსა და
სავაჭრო ბაზრობებზე განსხვავებულ ადგილებში წასვლას, პრესასთან დიალოგს და
სოციალური მედიის გამოყენებას. დღეს ელჩებს აქვთ ბლოგები და აგზავნიან შეტყობინებებს
Twitter- ზე და Instagram- ზე. მათი სამინისტროების წაქეზებით, საჯარო დიპლომატიაში ეს
პრაქტიკები ასევე მოითხოვს რეგულირებას. გერმანიის საგარეო საქმეთა სამინისტროს 2015
წლის ჩანაწერმა შეახსენა აგენტები სოციალური მედიის გამოყენებით: ”ყოველთვის
გაითვალისწინეთ, რომ თქვენ არ საუბრობთ როგორც კერძო პირი, არამედ როგორც
ფედერალური საგარეო საქმეთა სამინისტროს წარმომადგენელი”. ზოგიერთი ავტორი
საუბრობს "კიბერ დიპლომატიის" ან "ციფრული დიპლომატიის" განვითარებაზე, როგორც
რევოლუციაზე, რამაც გამოიწვია საზოგადოებების ჩართვა საგარეო პოლიტიკის შექმნაში.
თუმცა ეს დასკვნები გადაჭარბებულია. საბოლოო ჯამში, სახალხო დიპლომატიაზე
გაზრდილმა დამოკიდებულებამ დაადასტურა საგარეო პოლიტიკის შემუშავების
ლეგიტიმურობის (და არა უბრალო ეფექტიანობის) ახალი საჭიროება.
2017 წლის თებერვლის პოლიტიკურ ნაშრომში კანადელმა მეცნიერმა ენდრიუ კუპერმა
დაწერა, რომ დიპლომატია, რომელიც განიხილება როგორც შუამავლობის ძიება, კვლავ
გახდა სულ უფრო და უფრო სადავო საქმიანობა. შეერთებულ შტატებში დონალდ ტრამპის
არჩევნების და დიდ ბრიტანეთში Brexit- ის გამარჯვების შემდეგ, დიპლომატიური
ინსტრუმენტები მართლაც დესტაბილიზირებულია დასავლეთის ქვეყნებში. დიდ
ბრიტანეთში საგარეო საქმეთა სამინისტრო შეიძლება ჩაითვალოს ევროკავშირში
ბრიტანეთის წევრობის დამარცხებულ ჩემპიონად. შემდეგ უნდა დაისვას კითხვა: განაგრძობს
თუ არა დიპლომატია საერთაშორისო სისტემაში შუამავლობის (და მშვიდობის) იდეის
სიმყარის ხაზგასმას, თუ ის საზოგადოების დაგმობას დაემორჩილება შუალედური სცენარის
მიღებით?

Balzacq, 138 - 155

ელენე მიქაძე და ანანო ჭელიძე

Intergovernmental Organizations - მთავრობათაშორისი ორგანიზაციები

(ანუ საერთაშორისო ორგანიზაციები გარდა non-governmental-ისა)
ერთა ლიგის (1919წ) და გაეროს შექმნა (1945წ.) მიუთითებდა საერთაშორისო
ორგანიზაციების ინსტიტუციონალიზაციისა და პოლიტიზაციის ახალ ეპოქაზე.
მრავალმხრივი დისკუსიები კი უკვე მოიცავდა პოლიტიკურ პრინციპს ისეთი
თანამშრომლობისა, როგორიც მიმართულია მიზნებისა და საერთო ინტერესების პოვნისკენ.
მას შემდეგ მთავრობათაშორისმა ორგანიზაციებმა განიცადა რაოდენობრივი და თვისობრივი
ზრდა, რადგან მათი რიცხვები, შემადგენლობა და მისიები ერთდროულად გაფართოვდა.

Guillaume Devin-ი განასხვავებს საერთაშორისო ორგანიზაციების ოთხ ძირითად ამოცანას:

1. ორგანიზაციის წევრების უფლებებისა და მათი განხორციელების გზების განსაზღვრა (მაგ.

გაერო და სუვერენულობის პრინციპი, და ზოგადად საერთაშორისო სამართლის როლი
მისთვის)

2. მსოფლიოს საერთო რესურსების კოოპერატიული მართვა ინფორმაციის შეგროვებითა და

გავრცელებით (WHO, UN, UNESCO..)

3. დახმარებისა და აღდგენის მისიები (aid and recovery mission) ნაკლებად მოწინავე ქვეყნებში,
კონფლიქტურ სიტუაციებში (საერთაშორისო სავალუტო ფონდი, მსოფლიო ბანკი, EBRD..)

4. კონფლიქტების თავიდან არიდება ან მართვა (აფრიკული კავშირი, აფრიკის ქვეყნების

ეკონომიკური გაერთიანება და სხვ.)
საინტერესო ასპექტი არის ამ ორგანინზაციების ავტონომიურობა და ავტორიტეტი, რომლის
შესახებაც Michael Barnett და Martha Finnemore ამბობენ, რომ საერთაშორისო
ორგანიზაციების ავტორიტეტი დაფუძნებულია მათ უნარზე, წარმოაჩინონ თავი უპიროვნო
და ნეიტრალურად - ანუ მე რომ ვარ ორგანიზაცია, ძალაუფლებას კი არ ვახორციელებ,
არამედ სხვებს ვემსახურები.

წიგნის ეს თავი ძირითადად ფოკკუსირდება დიპლომატიურ პრაქტიკებზე, რათა აღწეროს

მთავრობათაშორისი ორგანიზაციების წვლილი და კონტრიბუცია ზოგადად დიპლომატიაში.
ვენის კონვენცია დიპლომატიურ ურთიერთობებზე (1961) ჯერ კიდევ წარმოადგენს
დიპლომატიური პრაქტიკების ჩარჩოს. დოკუმენტის მესამე თავში ნახსენებია დიპლომატიის
სამი მთავარი მისია: წარმომადგენლობა, დაკვირვება და მოლაპარაკება. (აქ გვ.142 სათითაოდ
არის ჩაშლილი თითოეული რას მოიაზრებს, მაგრამ რაც ლოგიკურად წარმოგვიდგენია
ელჩების და დიპლომატების საქმიანობაზე ეგაა).

მიუხედავად იმისა, რომ დიპლომატიის ტრადიციული ფუნქციები სრულყოფილად არ

მიესადაგება საერთაშორისო ორგანიზაციების მისიებს, ჩვენი განზრახვაა ვაჩვენოთ, რომ
ისინი ძალიან ურთიერთდამოკიდებულნი არიან.

წარმომადგენლობა, როგორც ლეგიტიმურობის ვექტორი და მოლაპარაკების ობიექტი

საერთაშორისო ორგანიზაციების რაოდენობისა და მოცულობის ზრდასთან ერთად, მათი
გადაწყვეტილებების მიღების პროცესის წარმომადგენლობითობა გახდა მგრძნობიარე
პოლიტიკური საკითხი, რომელიც მჭიდროდ არის დაკავშირებული ინსტიტუტების
ლეგიტიმურობასთან და შედარებით ავტონომიასთან.

საერთაშორისო ორგანიზაციის უნარი "კარგად წარმოაჩინოს თავისი წევრები" მართლაც არის

მისი ლეგიტიმურობის მყარი ასპექტი, თუმცა ორგანიზაციის წარმომადგენლობითობის
ნაკლებობის აღქმა გავლენას ახდენს მის ლეგიტიმურობაზე და ეფექტურობაზე.

ორგანიზაციის ზოგად დონეზე, მისი სათანადო ფუნქციონირებისთვის მნიშვნელოვანი

წევრის არასაკმარისი ან არარსებული წარმომადგენლობითობა პირდაპირ ახდენს გავლენას
ორგანიზაციის მოქმედებების შედეგებზე. მაგალითად ბრექსიტით გამოწვეულ
ინსტიტუციონალურ სირთულეებს თან ახლავს ზოგადი შიშები, რომლებიც
დაკავშირებულია ბრიტანეთის გამოსვლის შედეგად დამდგარ გადაჭარბებულ და ზედმეტ
ეფექტებთან და ზოგადად მდგრადობასთან იმ ორგანიზაციისა, რომელზეც მისმა ერთ-ერთმა
მნიშვნელოვანმა წევრმა უარი თქვა.

მოკლედ ეს წარმომადგენლობითობა ისეთი რამეა, რომ შიშს აჩენს, რადგან იგი შეიძლება
იყოს ორგანიზაციის მანიპულირების იარაღი მისი ყველაზე ძლიერი და წონიანი
წევრებისთვის.
 The Legal Personality of Intergovernmental organizations
საერთაშორისო ორგანიზაციები, სახელმწიფოებთან ერთად, არიან იურიდიული პირები,
ექვემდებარებიან საჯარო საერთაშორისო სამართალს ამ ორმაგი მნიშვნელობით: მათ აქვთ
იურიდიული უფლებამოსილებები და ექვემდებარებიან კანონს. თავიანთი დამფუძნებელი
ხელშეკრულებიდან გამომდინარე, საერთაშორისო ორგანიზაციები ღებულობენ legal
personality-ს და კომპეტენციას, რაც მათ აძლევს უფლებას დადონ ხელშეკრულებები თავიანთ
წევრ სახელმწიფოებთან, მესამე მხარის სახელმწიფოებთან და სხვასაერთაშორისო
ორგანიზაციებთან და ა.შ. სახელმწიფოსგან განსხვავებით, რომელიც შექმნილია მოვლენით
(აერთიანებს ტერიტორიას, მოსახლეობას და ექსკლუზიურ პოლიტიკურ ავტორიტეტს) და
რომლებიც სარგებლობენ უმთავრესი და პლენარული იურიდიული შესაძლებლობებით
(დაკავშირებულია მათ სუვერენიტეტთან), მთავრობათაშორისი ორგ. არის სამართლებრივი
აქტის შედეგი, რომელიც მათ აძლევს მხოლოდ ფუნქციონალურ შესაძლებლობებს..

მინიჭებული იურისდიქციის სფეროები და ამ საკითხზე დამფუძნებელი ხელშეკრულებების

ინტერპრეტაცია წარმოადგენს ძირითად საკითხებს მთავრობათაშორისი ორგანიზაციების
ავტონომიისთვის. მათთვის სპეციფიკური სასამართლო ორგანოს არსებობა კომპეტენტური
ხელშეკრულების ინტერპრეტაციაში ხელს უწყობს მისი კომპეტენციების ფართო წაკითხვას.

ინფორმაციის შეგროვება და გამოყენება

ინფორმაციის შეგროვება და გაცვლა საჭიროა რათა სახელმწიფოებმა გადალახონ თავიანთი
უნდობლობა და მიიღონ მონაწილეობა კოოპერატიულ საქმიანობებში და ხელი ჭეუწყობ
საერთაშორისო პოლიტიკაში ტრანსპარენტულობის ზრდას.

ინფორმაცია, როგორც კოოპერაციის ერთ-ერთი მთავარი პირობა.

არ აქვს მნიშვნელობა თუ მკაცრად ტექნოლოგიური სამყარო აქვს სახელმწიფოს,
სახელმწიფოები და საერთაშორისო ორგანიზაციები ყველა უზრულნვეყოფს ფორმალური
სტრუქტურის შექმნას სახელმწიფოთაშორისი კოოპერაციისთვის. ამის საწინააღმდეგოდ,
ბილატერალური შეხვედრების საიდუმლოდ ჩამოყალიბებული ბუნება და
ტრანსპარენტულობის მოთხოვნა, რომელიც მულტილატერალური მოლაპარაკებებით
იწარმოება და მასთან ერთად წარმოიქმნება ხელს უწყობს შეამციროს ბუნდოვანება და უფრო
გაამარტივოს კოოპერატიული საქციელის მოთხოვნა/გამოყენება. წინასწარ განჭვრეტის
შესაძლებლობა კი კოოპერაციის ასევე ერთ-ერთი მთავარი ბაზისია: ანუ, როცა პრიოვნებებს
წინასწარ შეუძლიათ განსაზღვრონ თავიანთი საქციელები და ამით სხვებსაც და საკუთარ
თავსაც ეხმარებიან გარკვეულწილად. განიარაღებას რაც შეეხება, გარანტიის არარსებობა
საერთო ვალდებულებებს შორის შეიძლება მიზეზი იყოს ლოგიკის ესკალაციის განახლების.

ლიბერალური მიდგომები საერთაშორისო ურთიერთობებისადმი ხელს უშლის იოსის

მექანიზმს რომ ინფორმიის შეგროვნება/გადაცემა გამოიყენოს პირობა, როგორც
კოოპერატიული საქციელის და ნდობის მოპოვების. მოლაპარაკებების წარმოება კი ერთ-
ერთი მნიშნვლეოვანია, რადგან როცა ჯანმრთელობაზე გლობალური პრობელმებზე
მიმდინარეობს საუბარი, მაშინ ბევრად მარტივი ხდება ამ პრობლემის გადაჭრაც, რადგან
მონიტორნიგი და შეფასების სისტემა იმის საშუალებას იძლევა, რომ სიტუაცია სხვა კუთხით
განვსაჯოთ.

ინფორმაციის შეგროვება/გაზიარება ასევე პირდაპირ კავშირშია ტრანსპარენტულობის

მოთხოვნა/გამოვლენის საკითხთან, რადან ინფორმაციით ხშირად ტრანსფორმირდა
პროცედურები საერთაშორისო მოლაპარაკებებში. აქედან გამომდინარე იოსის სისტემამ
დაანგრია ძველი ტრადიციები საერთაშორისო ურთიერთობების, რომელიც მიზნად
ისახავდა შეენარჩუნებინა მოლაპარაკებების გასაიდუმლოების და მისი პარადიგმების.
მეცხრამეტე საუკუნეში, კანტიური იმედი, საერთაშორისო და პერმანენტული სიმშვიდისა
წარმოიშვა და ამავდროულად განათლებული ფილოსოფოსების კრიტიკაც მიიღო
ნებიმსიეირ პერსონალური ძალების წინააღმდეგ, რამაც თავის მხრივ შემდგომ უკვე ხელი
შეუწყო საჯარო გამოვლინება ახალი ბრძანებასავით წარმოქმნილიყო საერთაშორისო
პოლიტიკურ ურთიერთობებში. და ამ პრინციპის მიღების მოთხოვნა შემდგომ უკვე ერთა
ლიგის ხელშეკრულებაშიც გაჟღერდა და ვალდებულებადაც ჩამოყალიბდა ინფორმაციის
გაზიარება სხვა ერებისადმი და ამას 1945 წელს ისევ აუბეს მხარი ერთა ლიგის ქვეყნებმა,
კერძოდ კი 102-ე სტატიაში, რომელიც ერთა ლიგის სტატიებს ეკუთვნოდა. მიუხედავად
იმისა, რომ ამ მოლაპრაკების შედეგების გამოვლენას ემხრობოდნენ, მაინც გარკვეულწილად
ისევ სიჩუმეს ანიჭებდნენ უპირატესობის მოალაპარაკების წარმოების შემდგომ. ცივი ომის
დამთვრების შემდეგ, არა მხოლოდ შედეგები არადამედ უშუალოდ მოლაპარაკების
მიმდინარეობის გაზიარებაც გახდა სავალდებულო და მნიშნელოვანი და ერთა ლიგის მე-15
სტატიაში წერია კიდეც, რომ „პარლამენტი შესაძლოა საჯაროდ შეხვდეს ერთმანეთს“, ანუ
საჯაროდ განხილვა გახდა მთვარი წინაპირობა ინფორმაციის გაზიარების.

ინფორმაციის სწორად გამოყენება

ინფორმაციის შგროვების და შემდგომ გამოყენების დროებითი გზები იოსში ჩანს რომ
ზეგავლენას ახდენს ისე, რომ ლეგალური სტანდარტები ფორმალურად
მიღებული/ათვისებული არ იყოს და ეს ეოვლუცია ერთ-ერთი შედეგია მმართველობის
ინსტრუმენტების შეფასებისა და სიცხადეზე-დამყარებული ლოგიკის. რამდენიმე ტექნიკის
კომბინაციამ საშუალება მისცა მოჩვენებით-ნორმატიურ წესრიგს განვითარებულიყო,
წარმატება მოეპოვებინა. იმპრტირებული ბიზნეს სამყაროდან და შემდგომ ფართოდ
გამოყენებული ნაციონალურ ადმინისტრაციებში. და ახლა უკვე ეს ინფორმაციის
შეგროვების ინსტრუმენტი და იარათი გამოიყენება პერებს შორისაცც“მიმოხილულ
მიმომხილველებში“ და იოსი უკვე მათ სისტემებს ადარებს და აფასებს ამ ინფოს გამოყენების
პროცესს რათა მთვარი მიზანის ოპტიმიზება მოხდეს. ასევე არსებობს დადგენა/განსაზღვის
პროგრამა, რომელიც უკვე სტანდარტად იქცა და რეპორტების გარდა, ამ პროცედურის
ადგილი უფრო და უფრო ამაღლდა რაც მას ძლევამოსილ ინფლუენსერად აქცევს.
მაგალითად რენქინგი მსოფლიოს ბანკის „ბიზნესწარმოების“ რეპორტებმა დაიწყეს ბიზნესის
რეგულაციების და მისი ეფექტურობის შეფასება 190 ქვეყანაში. ქვყენების პერფონმანსის
შედარება 10 ინდიკატორის საფუძველზე სასარგებლო აღმოჩნდა საერთაშორისო
ინვესტორებისთვის სტრატეგიების შემუშავებისთვის.

ოის ზეგავლენა მოლაპარაკებების წარმოებაზე.

მულტილატერალურ ინსტიტუციებს გავლება აქვს მოლაპარაკებებზე, რომელიც შესაძლოა

თავადვე აწარმოონ ან პირდაპირი მონაწილეობა მიიღონ მასში. მათი ჩართულობა შესაძლოა
ოროგრ არაფორმალური ისე ფორმალური გზებით მოხდეს. ეს ორგანიზაცია ეხმარება
პრაქტიკების გაზიარებასა და რეპრეზენტაციაში, თუმცა ამავდროუალდ კველევებმა ისიც
აჩვენა რომ ამ საქციელით იოს შეუძლია განსაზღვოს თავისი გასავალი და ამ ყვეალფრის
გაზიარებითა და შემდგომში უკვეკონცეფციის გააზრებით მოლაპარაკებებისა საშუალება
მისცა ამ ყველაფერს რომ მთავარი მიზანი მოლაპარკაების იქნეს გაგებული და ქი იშუზ
გავიგოთ, და შესაბამის კითხვებს სწორი პასუხი გაეცეს. მაგალითისთვის ეს ფრეიმინგ
ოპერაციები შეიძლება განხორციელებული იყოს მედიტაციისას და სიმშვიდის მომგვრელი
აქტივობების დროსაც, რომელშიც IOs აქტიურად მონაწილეობს. ასეთი პროგრამები 1980
წლიდან მოქმედებს რომელშიც IOs მუდმივად მშვიდობის შექმნის მიზნით მონაწილეობს
ხოლმე. და ისეთი ორგანიზაციები, როგორიცაა ერთა ლიგა, აფრიკის გაერთიანება და ა.შ. ასე
ვთქვათ ტესტი ჩაატარეს მათზე თუ რამდენად შეეძლოოთ მშვიდობაზე საუბარი და ამ
საკითხის გახსნა ფართო საზოგადოებისთვის.

გობალტის განმარტების მიხევით, ბილატერალუტი ურთიერთქმედება - საბაზისო

ურთირერთქმედებაა.