CHẤT SÁT KHUẨN

TS.  Võ  Thị  Cẩm  Vân  

1  
Diệt  khuẩn  còn  sót  lại  sau  khi  đánh  răng  

2  
 SÁT KHUẨN – LỊCH SỬ

Nghệ  thuật  ướp  xác  Ai  Cập  cổ  đại  

O
§ Nhựa  cây  
§ Chất  lỏng  chưng  cất  từ  dầu  mỏ,  than  đá  
Cinnamaldehyde
§ Hương  liệu  

OH

OCH3
H Guaicol
O OH
Acid dehydroabietic 3  
SÁT KHUẨN – LỊCH SỬ

Hệ  thống  nước  ngầm  Ba  tư  với  hệ  thống  

ống  nước  bằng  đồng  (Cu)  

H 3C OH

acid acetic
Hippocrates  

H 3C OH

ethanol
4  
 SÁT KHUẨN – LỊCH SỬ

1676  Van  Leeuwenhoek   1750  Sir  John  Pringle   1865  Louis  Pasteur  
Phát  hiện  vi  khuẩn  dưới   “Sát  Khuẩn”  −  AnUsepUc   Chứng  minh  sự  tồn  tại  của  
kính  hiển  vi   “Experiments  Upon  SepUc  and   vi  khuẩn  (“Germ  Theory”)  
anUsepUc  substances”  

1867  Joseph  Lister  

Sát  khuẩn  dụng  cụ  y  khoa,  
vết  thương  sau  phẫu  thuật  
với  phenol  

5  
 SÁT KHUẨN và CHẤT SÁT KHUẨN
Sát  Khuẩn  (An=sepsis)  
§ Quá  trình  vô  hoạt  hoá,  loại  bỏ  hay  làm  chậm  sự  phát  triển  các  vi  sinh  vật  gây  bệnh  
(nguyên  sinh  động  vật,  vi  khuẩn,  nấm,  virus)  hiện  diện  trên  mô  sống  hay  các  vật  liệu  trơ.  
§ Nguồn  gốc  từ  Yếng  Hy  Lạp  “AnU”  =  Chống  lại,  “sepsis”  =  phân  huỷ.      

Thuốc  sát  khuẩn  (An=sep=cs)  

§ Các  chất  được  dùng  trên  mô  sống  (da,  màng  nhầy,  vết  thương)  để  loại  bỏ  hay  làm  
chậm  sự  phát  triển  của  các  mầm  bệnh.  
§ Ít  gây  kích  ứng.  

Chất  tẩy  uế  (Disinfectants)  

§ Chất  kích  ứng,  ăn  mòn  da.  
§ Tẩy  rửa  các  vật  liệu  trơ  (dụng  cụ,  bề  mặt,  môi  trường,…).  

Chất  tẩy  rửa  (Detergents)  

§ Chất  diện  hoạt  loại  bỏ  các  chất  dầu  mỡ  và  vi  khuẩn  khỏi  bề  mặt  tẩy  rửa.  
§ Tuỳ  theo  nồng  độ  mà  những  chất  này  có  thể  được  xem  là  chất  sát  khuẩn  hay  chất  tẩy  rửa    
6  
 Thuốc Sát Khuẩn vs Kháng Sinh

Thuốc  Sát  Khuẩn     Kháng  Sinh  

Phân  tử  nhỏ,  đơn  giản  (phenol,  

Cấu  trúc   Phân  tử  có  cấu  trúc  phức  tạp                  
ethanol,  …)  
Phổ  càng  rộng  càng  tốt  (vi  khuẩn,  
Hoạt  Phổ   Phổ  chuyên  biệt  (vi  khuẩn)  
virus,  nấm,…)  
Ngăn  cản  sự  phát  triển  của  vi  sinh  
Cơ  chế  tác  động   vật  nhưng  không  nhất  thiết  Yêu  diệt   Diệt  khuẩn  và  kiềm  khuẩn  
chúng  
Dùng  chủ  yếu  ngoài  da,  trên  bề  mặt.   Dùng  bên  trong  và  ngoài  cơ  
Mục  đích  sử  dụng   Ngăn  ngừa  sự  lây  lan,  phát  tán  mầm   thể.  
bệnh   Điều  trị  nhiễm  trùng.  

7  
 Cơ Chế Tác Động
Trên  vi  khuẩn  
§ Tác  động  lên  bề  mặt  vi  khuẩn  
O

O OH
N OH
HO N
HO O

O
EDTA

Gắn  với  các  caYon  trên  màng  ngoài  của  vi  

khuẩn  Gram(+),  dẫn  đến  sự  phóng  thích  
§ Tác  động  lên  tế  bào  chất  
các  polyliposaccharid  và  gây  ra  sự  ly  giải  
Gây  rò  rỉ  các  thành  phần  có  kích  thước  nhỏ  K+,   tế  bào  cũng  như  ảnh  hưởng  đến  qúa  
acid  amin,  purin   trình  trao  đổi  chất.  
Ø Gây  ngưng kết không thuận nghịch các thành
phần có kích thức lớn: acid nucleic, protein.
Ø Vô hoạt hóa enzym.  

8  
 Cơ Chế Tác Động
Trên  vi  khuẩn  
§ Tác  động  lên  bề  mặt  vi  khuẩn  
O

O OH
N OH
HO N
HO O

O
EDTA

Gắn  với  các  caYon  trên  màng  ngoài  của  vi  

khuẩn  Gram(+),  dẫn  đến  sự  phóng  thích  
§ Tác  động  lên  tế  bào  chất  
các  polyliposaccharid  và  gây  ra  sự  ly  giải  
Gây  rò  rỉ  các  thành  phần  có  kích  thước  nhỏ  K+,   tế  bào  cũng  như  ảnh  hưởng  đến  qúa  
acid  amin,  purin   trình  trao  đổi  chất.  
Ø Gây  ngưng kết không thuận nghịch các thành
phần có kích thức lớn: acid nucleic, protein.
Ø Vô hoạt hóa enzym.  

9  
 Cơ Chế Tác Động
Trên  virus  
 Hiện  nay  chưa  rõ  

Trên  bào  tử  vi  khuẩn  

§ Chỉ 1 số ít chất sát khuẩn là có thể xâm nhập được
vào bên trong bào tử. Tế bào chất trong bào tử lại
ở trạng thái nghỉ nên các hoạt tính chống lại sự
chuyển hóa của chất sát khuẩn không thể thể hiện
được.  
§ Làm  chậm  sự  nảy  mầm  của  các  bào  tử.  

10  
 Tính chất của một thuốc Sát Khuẩn tốt

§ Hoạt  phổ  càng  rộng  càng  tốt,  có  thể  diệt  nấm  và  virus  càng  tốt.    
§ Có  hoạt  ‹nh  ngay  cả  khi  có  mặt  của  chất  hữu  cơ  (máu,  huyết  thanh,  mủ…  )  
§ Bền  vững  khi  pha  loãng  
§ Dễ  dung  nạp  tại  chỗ,  không  độc  với  cơ  thể.  

Yếu tố ảnh hưởng đến hoạt tính sát khuẩn

§ Dung  môi  
§ Nồng  độ  và  thời  gian  tác  động  
§ pH  
§ Chất  điện  giải  
§ Chất  diện  hoạt  
§ Protein  
§ Lipid  
11  
 Thuốc sát khuẩn VÔ CƠ và CƠ KIM
NHÓM  OXY  HOÁ  
§ Tác  động  lên  vi  khuẩn  bằng  cách  phá  huỷ  cấu  trúc  các  phân  tử  cơ  bản  (protein,  
lipid,  ADN).  
§ Hydroperoxyd,  Kali  permanganat  

HYDROPEROXYD  (H2O2)  −  NƯỚC  OXY  GIÀ  

Điều  chế   2H2SO 4 H 2S2O8

H 2S2O8 + H 2O H 2SO 4 + H 2SO5

§ Điện  phân  acid  sulfuric  
H 2SO5 + H 2O H 2SO 4 + H 2O2

H2

Pd cat.
O OH
§ Oxy  hoá  các  quinon   C 2H 5 C 2H 5

O OH
O2
2-ethyl antraquinon 2-ethyl hydroantraquinon
H 2O2 12  
 § Chất  lỏng  không  màu,  tan  trong  nước  với  mọi  tỷ  lệ.  
§ Lưu  hành  trên  thị  trường  với  các  nồng  độ  khác  nhau  (3  −  90%).  
§ H2O2  vừa  có  ‹nh  khử  vừa  có  ‹nh  oxy  hoá  

H 2O2 + 2H+ + 2e− 2H2O

Định  wnh  
H 2O2 O2 + 2H+ + 2e−
Định  lượng  
H 2O2 O2 + 2H2O

Nước  oxy  già    

ü loãng                  3%  tương  đương          10  thể  ‹ch      (10V)  
ü đậm  đặc    30%    tương  đương    100  thể  ‹ch  (100V)  

Cơ  chế  tác  động:  

H 2O2 HO + OH

Tấn  công  màng  tế  bào,  các  thành  phần  bên  trong  tế  bào  như  lipid,  protein  và  ADN.  

13  
Hoạt  cnh  

§ Phổ  rộng.  Tác  dụng  trên  virus,  vi  khuẩn,  nấm  và  bào  tử  vi  khuẩn.  
§ Hoạt  ‹nh  trên  vi  khuẩn  Gram  (−)  mạnh  hơn  Gram  (+).  
§ Hoạt  ‹nh  tăng  trong  môi  trường  acid,  giảm  khi  Yếp  xúc  các  chất  hữu  cơ.  
Chỉ  định  
§ Nước  oxy  già  10  thể  ‹ch:  kìm  khuẩn  nhẹ,  cầm  máu.  Có  tác  dụng  cơ  học  là  sủi  bọt  (oxy)  
khi  rửa  vết  thương.  
§ Nước  oxy  già  1-­‐  2  thể  ‹ch:  khử  mùi  hôi  do  thuốc  lá.  
§ Loại  trên  20  thể  ‹ch  có  ‹nh  ăn  da  nên  phải  pha  loãng  khi  dùng.  
§ Khi  toa  không  ghi  rõ  nồng  độ  thì  chỉ  được  giao  loại  10  thể  ‹ch.  
Bảo  quản  
§ Đối  với  loại  đậm  đặc  
 Đựng  trong  chai  lọ  có  tráng  parafin  để  giảm  sự  cọ  xát  với  bề  mặt  thủy  Ynh.    
 Không  chứa  đầy,  tối  đa  2/3  thể  ‹ch    để  chừa  1/3  cho  phần  khí  oxy  nếu  bị    phân  hủy.  
 Dùng  chất  bảo  quản:  acid  boric,  acid  benzoic,  EDTA.  
§ Bảo  quản  nơi  mát,  tránh  ánh  sáng.   14  
 Thuốc sát khuẩn VÔ CƠ và CƠ KIM
NHÓM  HALOGEN  
§ Tác  nhân  kháng  virus  và  vi  khuẩn  hữu  hiệu.  
§ Các  hợp  chất  Clor  và  Iod  được  sử  dụng  nhiều  nhất.  

Clor  và  tác  nhân  phóng  thích  clor  

CH3 CH3 COOH

Cl 2 Khí clor
O
H
NaClO natri hypoclorite R S N Cl Cl Cl
O O S N Cl O S N O S N
Ca(ClO) 2 calci hypoclorite Cl Cl
ONa O O
N-clorosulfonamid Cloramin T Dicloramin T Halazon

§ Có  ‹nh  oxy  hoá  mạnh  à  làm  tổn  thương  màng  tế  bào,  nhiễm  sắc  thể  (clor  hoá  các  
nucleoYde  base)  và  enzym  trong  tế  bào  chất.  
§ Hoạt  phổ  rộng.  Ở  nồng  độ  cao  có  thể  tác  động  lên  bào  tử.  
 NATRI  HYPOCLORIT  (NaClO)  −  NƯỚC  JAVEL  

Chế  phẩm  
§ Nước  Javel  
§ Nước  Dakin:  ổn  định  khoảng  3  tuần.  
§ Dung  dịch  Dakin  Cooper:  ổn  định  trong  30  tháng  ở  nhiệt  độ  <  30  °C.  
Tác  dụng  

§ Sát  trùng  da,  màng  nhày,  rửa  vết  thương,  bỏng:  loại  0,5%  clor  hoạt  ‹nh.  
§ Diệt  khuẩn  Gram  (+)  và    (-­‐)  ,  vi  khuẩn  Gram  (+)  nhạy  cảm  hơn  vi  khuẩn  Gram  (−).  
§ Diệt  nấm  nếu  thời  gian  Yếp  xúc  lâu.  
§ Tác  động  trên  mycrobacteria  thì  đề  kháng  cần  có  nồng  độ  cao  gấp  10  lần.  
§ Bào  tử  cần  có  thời  gian  tác  động  lâu  hơn.                                                    

Tác  dụng  phụ  

§ Có  cảm  giác  bỏng  và  kích  ứng  nơi  da  bị  tổn  thương.  
§ Nếu  băng  kín  lâu  sẽ  bị  ăn  mòn  da.    

16  
 Điều  chế  
Ø Sục  khí  clor  vào  dung  dịch  NaOH   Cl 2 + 2NaOH NaClO + NaCl + H 2O

electrolysis
Ø Điện  phân  dung  dịch  NaCl   2NaCl + H 2O 2NaOH + Cl 2 + H 2
không  màng  ngăn   Cl 2 + 2NaOH NaClO + NaCl + H 2O
Hoá  học  
Ø Cả  HClO  và  ClO−  đều  có  
§ Trong  H2O:   NaClO + H 2O HClO + NaOH hoạt  wnh  sát  khuẩn.  
acid hypocloro
Ø HClO  có  hoạt  wnh  mạnh  
§ Tuỳ  theo  pH  của  môi  trường:   HClO H+ + ClO- hơn  4−10  lần  ClO−  do  
ion hypoclorit khả  năng  khuyếch  tán  
qua  màng  vi  khuẩn  

§ Nước  Javel  được  điều  chế  từ:   Cl2 + 2NaOH NaClO + NaCl + H 2O

HClO H+ + ClO-
Ø Cl2  có  hoạt  wnh  sát  khuẩn  
HClO + Cl - + H+ Cl 2 + H 2O

Tỉ  lệ  Cl2  :  HClO  :  OCl−  phụ  thuộc  vào  pH  của  môi  trường  

Làm  sao  đánh  giá  hoạt  cnh  của  nước  Javel????   17  

Clor  hoạt  cnh  g/L  

Lượng  clor  tương  ứng  với  lượng  iod  mà  người  ta  có  thể  định  lượng  được  bằng  natri  
thiosulfat  với  sự  hiện  diện  của  kali  iodid  trong  môi  trường  acid  aceUc.  

NaClO + 2KI + 2CH3COOH NaCl + I 2 + 2CH3COOK + H 2O

I2 + 2Na 2S2O3 2NaI + Na 2S 4O6

Độ  Clor  

Mỗi  lít  nước  Javel  chứa  38  g  −  70  g  Clor  hoạt  wnh  (12°  −  40°  Clor).  

§ Độ  clor  Anh  (độ  clor  %):  số  gam  khí  clor  được  phóng  thích  từ  100  g  sản  phẩm.  
§ Độ  clor  Pháp  (độ  clor  Gay  Lussac):  số  lít  khí  clor  (ở  0  °C,  760  mmHg)  phóng  thích  từ  1  
kg  sản  phẩm  hoặc  1  L  sản  phẩm  lỏng.  

Mối  liên  quan  độ  clor  Anh,  độ  clor  Pháp  và  Clor  hoạt  cnh?????  

18  
Các  yếu  tố  ảnh  hưởng  đến  clor  hoạt  cnh  

Ø Sự  phân  huỷ  của  NaClO   2NaClO 2NaCl + O2

2NaClO 2NaCl + NaClO 3

§ Nồng  độ  
§ Nhiệt  độ  (37  oC)  
§ Tia  UV  à  bảo  quản  trọng  lọ  kín  
§ Sự  hiện  diện  các  tạp  chất  như  kim  loại  (Cu, Ni, Co, Mn, Fe)  

Ảnh  hưởng  của  pH  lên  hoạt  wnh  

Acid 5 7 7.5 9 Base

pH

Cl2   [HClO]  =  [ClO-­‐]   ClO

pH  >  10.  Một  lượng  nhỏ  NaOH  được  cho  vào  chế  phẩm  để  ngăn  cản  sự  phân  huỷ.  
19  
 Thuốc sát khuẩn VÔ CƠ và CƠ KIM
NHÓM  HALOGEN  
§ Iod  và  tác  nhân  phóng  thích  iod  
§ Hoạt  phổ  rộng  tương  tự  clor  nhưng  hoạt  ‹nh  yếu  hơn.  
§ Tác  động  lên  protein  trong  tế  bào  chất  (các  acid  amin  có  lưu  huỳnh  tự  do  như  
cystein,  methionin).  

Iod  vô  cơ   Iod  hữu  cơ  

Ø Dung  dịch  iod  (I2)  trong  nước   Ø Phóng  thích  iod  theo  thời  gian.  
kém  bền.   Ø Hoạt  ‹nh  kém  hơn  iod  vô  cơ.  
POLYVINYL  PYROLIDON  IOD  (PVP  IOD)  
-
I3
+
O O N + O
N I2 N H O N
CH CH2 CH CH CH2 CH
n/2 n/2

n=300-400

§ Phức  chất  bền  của  Iod  và  polymer  có  iod  tự  do  (10%)  và  phức  chất.  
§ Polymer  có  vai  trò  làm  bền  iod.  
§ Phức  chất  phóng  thích  iod  từ  từ  theo  thời  gian.  
Tính  chất  

§ Độ  hòa  tan:  PVP  iod  tan  hoàn  toàn  trong  nước  lạnh  và  nước  ấm,  cồn,  isoprolpyl  
alcol,  polyethylenglycol  và  glycerol.    
§ Độ  bền:  dung  dịch  của  hợp  chất  này  bền  hơn  rất  nhiều  so  với  cồn  iod  hay  dung  dịch  
Lugol.  
§ Phóng  thích  iod  tự  do  chậm  ra  khỏi  phức  nên  giảm  thiểu  tối  đa  độc  ‹nh  của  iod  đối  
với  tế  bào  trên  cơ  thế.  

Cơ  chế  tác  động  

§ Iod  hóa  màng  lipid,  oxy  hóa  các  thành  phần  của  tế  bào  chất  và  màng  tế  bào  

Hoạt  cnh  

§ Kháng  khuẩn,  nấm,  nguyên  sinh  động  vật,  virus.  

21  
Dạng  dùng   Chống  Chỉ  Định  
§ Dung  dịch  rửa  da  10%,  pH  5   § Trẻ  sơ  sinh  đến  10  tháng,    
§ Dung  dịch  rửa  dùng  cho  phụ  khoa  10%   § Phụ  nữ  có  thai  hoặc  cho  con  bú.  
§ Viên  nén  phụ  khoa  và  thuốc  trứng  250  mg  
§ Pommade  và  gạc  tẩm  10%  

22  
 Thuốc sát khuẩn VÔ CƠ và CƠ KIM
MUỐI  KIM  LOẠI  
Muối  bạc  

Cơ  chế  tác  động    

§ Cố  định  lên  protein  của  vi  khuẩn,  ức  chế  enzym,  ngăn  tái  tổ  hợp  ADN.  
§ Ag+  tương  tác  với  nhóm  thiol  (-­‐SH)  hiện  diện  trên  các  acid  amin  như  cystein)  à  phá  vỡ  
các  liên  kết  hydro  trong  cấu  trúc  protein.  
§ Ag+  tương  tác  với  các  cặp  base  trên  ADN.  
 
• Muối  bạc  vô  cơ:  bạc  nitrat  
• Muối  bạc  hữu  cơ    à  Bạc  sulfadiazin  –  phóng  thích  Ag  +  từ  từ  vào  vết  thương.  Cream.  
• Tác  dụng  kìm  khuẩn.    

23  
Muối  thuỷ  ngân  

Cơ  chế  tác  động:  liên  kết  với  các  nhóm  –SH  (thiol),  -­‐COOH  (carboxyl),  -­‐  OH  (hydroxyl),  
PO43-­‐  (photphat)  của  enzym  vi  khuẩn  gây  vô  hoạt  hóa.  
§ Hoạt  ‹nh  được  tạo  thuận  lợi  khi  có  chất  tạo  bọt  như  Na  laurylsulfat.    
§ Tác  động  thuận  nghịch  khi  có  mặt  các  chất  có  lưu  huỳnh  như    glutathion,  cystein,  
thioglycolat  à  tác  động  kiềm  khuẩn.  
§ Ngày  càng  được  dùng  hạn  chế  do  độc  

HO
Hg
Na O O O
§ Dung  dịch  2%  trong  nước  để  sát  khuẩn  da.  
Br Br § Tương  kỵ:  không  dùng  chung  với  các  chế  phẩm  
COO Na chứa  iod  do  phức  chất  ăn  mòn  da.  

Mebromin  
Mercurocrom  
Thuốc  đỏ  
24  
 Thuốc sát khuẩn hữu cơ
PHENOL  VÀ  DẪN  CHẤT  

Cơ  chế  tác  động  

§ nồng  độ  thấp:  làm  hư  màng  tế  bào,  rò  rỉ  các  thành  phần  trong  tế  bào  chất,  vô  hoạt  hóa  
enzym    
§ nồng  độ  cao:  làm  đông  vón  protein  
 
Hoạt  cnh  
§ phổ  rộng,  diệt  khuẩn,  kìm  khuẩn  kể  cả  trực  khuẩn  lao,  kìm  nấm  
§ Không  diệt  được  bào  tử  và  virus.  
 
Độc  cnh  
§ ăn  mòn  thực  quản  dạ  dày,  tổn  thương  thận,  truỵ  Ym,  rối  loạn    hô  hấp.  
§ trên  da  do  kết  tủa  keraYn  nên  da  bị  hoại  tử.  

25  
 OH OH

Phenol halogen hoa

CH3 H 3C CH3
Cl Cl
clorocresol cloroxylenol

OH OH OH OH

Acid hydroxybenzoic
Paraben
COOCH3 COOC 2H 5 COOC3H 7 COOC 4H 9
methyl ethyl propyl butyl
paraben paraben paraben paraben

OH OH OH OH
OCH3 OCH3 OCH3 OCH3
Ether cua phenol
KO 3S
Gaiacol SO3K
Eugenol Sulfogaiacol

Cl OH HO Cl OH Cl
H2 O
Bisphenol C

Cl Cl Cl Cl Cl Cl
26  
Hexaclorophen Triclosan
 Thuốc sát khuẩn hữu cơ
ALCOL  
CH3 OH
OH OH
H 3C OH H 3C H 3C OH OH
H 3C
ethanol n-propanol isopropanol benzyl alcohol propylenglycol

Hoạt  cnh  
§ phổ  kháng  khuẩn  rộng  bao  gồm  cả  mycobateria,  virus,  nấm  nhưng  không  tác  dụng  lên  
bào  tử  vi  khuẩn.  
§ Tuy  nhiên,  alcol  có  khả  năng  làm  chậm  sự  chuyển  đổi  từ  vi  khuẩn  sang  bào  tử  và  sự  
nảy  mầm.  
Cơ  chế  
§ (đề  nghị)  biến  ‹nh  protein,  tổn  thương  màng  tế  bào  dẫn  đến  ngăn  cản  sự  trao  đổi  chất  
và  ly  giải.  
 
Được  dùng  để  tẩy  uế  các  bề  mặt  hay  sát  khuẩn  trên  da.  
H+
H 2C CH 2 + H 2O H 3C OH
27  
 Thuốc sát khuẩn hữu cơ
N
ALDEHYD   O H H
N N
H H O O N
Glutaraldehyd Methenamin
Formaldehyd
(Urotropin)
Cơ  chế  tác  động  
§ Vi  khuẩn:  liên  kết  với  các  amin  tự  do  và  amin  của  protein,  ngăn  cản  sự  vận  chuyển  
qua  màng  tế  bào,  đông  vón  tế  bào  chất.  
§ Virus:  liên  kết  với  các  protein  của  ADN  và  làm  thay  đổi  lớp  vỏ  ngoài  của  virus.  
§ Nấm:  tương  tác  với  chiYn  trên  bề  mặt  của  nấm  
§ Đơn  bào,  mycobacteria,  bào  tử:  không  rõ  cơ  chế  
Hoạt  phổ  rông:  vi  khuẩn,  bào  tử  vi  khuẩn,  nấm,  đơn  bào.  
Ø Formol  được  dùng  ở  dạng  dung  dịch  chứa  30−40%  formol.  Chế  phẩm  có  sự  hiện  diện  
của  methanol  ngăn  cản  sự  polyme  hoá  formol.  
Ø Glutaraldehyde  tác  dụng  nhanh  hơn  dung  dịch  formol.  
Ø Methenamin  (Urotropin):  sát  khuẩn  đường  niệu  bằng  cách  phóng  thích  formaldehyde  
N
tại  thận.   N N 6HCHO + 4NH3
28  
N
 Thuốc sát khuẩn hữu cơ
ACID   O H
O O
OH H B
H 3C OH O O
H
acid benzoic acid acetic acid boric

ü Kìm  khuẩn,  kìm  nấm  

ü Diệt  khuẩn  (5%-­‐dấm)   ü Kìm  khuẩn  (3%)  
ü Chất  bảo  quản  (0.1%)  
ü Kìm  khuẩn,  kìm  nấm  (1%)   ü Tai  biến  khi  dùng  qua  
ü Mỹ  phẩm  (<10%)  
đường  da  và  Yêu  hoá  

ü acid  nalidixic  
ü Dùng  kết  hợp  với  kháng  sinh  trong  viêm  đường  niệu  

29  
 Thuốc sát khuẩn hữu cơ
DẪN  CHẤT  CỦA  NITROGEN  

amidin biguanid
Cl
NH NH NH NH
H H H
N N N
H 2N NH 2 N N N
H H H
NH NH
O n O Cl
n= 3 propamidin clohexidin
n= 5 pentamidin
n= 6 hexamidin

polyamin Urea
CH3
H H
Cl N C N Cl
O
CH3 Cl
triclocarban
N CH3
H 3C N CH3
H 3C
hexetidine

30  
 CLOHEXIDIN  DILOHYDRAT  
Cl
NH NH
H H H
N N N •HCl
N N N
H H H
NH NH
Cl
§ Có  thể  được  xem  là  chất  sát  khuẩn  được  sử  dụng  rộng  rãi  nhất,  đặc  biệt  trong  các  chế  
phẩm  răng  miệng,  rửa  tay.  Ngoài  ra  còn  được  dùng  như  chất  tẩy  uế  và  bảo  quản.  
ü Dung  dịch  nước  0,05%  :  HIBIDIL  để  rửa  vết  thương  
ü Dung  dịch  tạo  bọt  4%  :  HIBICRUB  để  rửa  tay,    
ü Dung  dịch  nước  –  cồn  0,5%:  HIBITANE  dành  cho  vùng  giải  phẫu.  
 
Hoat  cnh  
§ Kìm  khuẩn  rồi  sát  khuẩn  sau  thời  gian  Yếp  xúc  từ  5  đến  10  phút  chủ  yếu  trên  Gram  +,  
Gram  -­‐    thì  kém  hơn,    
§ Ít  tác  động  trên  mycobacterie,    
§ Kìm  nấm  Candida,    
§ Không  diệt  được  bào  tử  và  virus.   31  
Cơ  Chế  Tác  Động  
§ Do  là  dẫn  xuất  caYonic  nên  tác  động  với  các  điện  ‹ch  âm  trên  bề  mặt  vi  khuẩn.  
§ Sự  hấp  phụ  của  clohexidin  trên  tế  bào  xảy  ra  rất  nhanh  rồi  phá  hủy  làm  thay  đổi  ‹nh  sơ  
nước  của  màng  tế  bào  vi  khuẩn.  
§ Sự  xâm  nhập  của  clohexidin  được  thuận  lợi  nhờ  phospholipid  ở  màng  cũng  như  tác  nhân  
gây  thấm  như  EDTA  hoặc  Na  pholyphosphat.  
§ Ở  nồng  độ  thấp  khoảng  20-­‐50mg/l  thì  các  hư  hỏng  ở  màng  kéo  theo  sự  rò  rỉ  các  thành  
phần  của  tế  bào  chất:  ion  kali,  amonium,  caYon  hóa  trị  2,  acid  nucleic  
§ Ở  nồng  độ  cao  khoảng  trên  100mg/l  thì  kết  tụ  protein  và  acid  nucleic  của  tế  bào  vi  khuẩn.  
§ Chuỗi  hô  hấp,  ATPase  của  màng,  sự  vận  chuyển  chủ  động  các  acid  amin  của  vi  khuẩn  cũng  
bị  hư  hỏng  
Tương  Kỵ  
§ Bị  giảm  hoạt  ‹nh  khi  Yếp  xúc  với  máu,  mủ.  
§ Bị  vô  hoạt  hóa  bởi  chất  diện  hoạt  anion  
Tác  dụng  phụ  
§ Tuyệt  đối  không  được  đắp  lên  màng  não,    
32  
§ không  dùng  để  rửa  lỗ  tai.    
 Thuốc sát khuẩn hữu cơ
CHẤT  DIỆN  HOẠT  (CDH)  
Tuỳ  thuộc  vào  
Đầu  phân  cực   điện  wch  của  đầu  
Thân  nước   phân  cực  
hydrophilic   à CDH  caZon,  
CDH  anion,  
Đuôi  không  phân  cực   CDH  không  
Kỵ  nước   ion  hoá  
hydrophobic  
micelle  

Benzalkonium  clorid  
(i) Hấp  thu  qua  thành  tế  bào  
(ii) Phản  ứng  với  protein  và  lipid  của  màng  nội  mạc    
(iii) Rò  rỉ  các  chất  nội  bào  
(iv) Biến  ‹nh  protein  và  acid  nucleic  
(v) Ly  giải  thành  tế  bào  

Độc  ‹nh  thấp.  Được  dùng  nhiều  trong  công  nghiệp  và  bênh  viện.  
33  
 Thuốc sát khuẩn hữu cơ
PHẨM  MÀU  

Tác  động  kìm  khuẩn  với  mầm  Gram  (+)  

CH3
H 3C N
N

H 3C CH3 Cl
CH3 N S N
N Cl
CH3 CH3
CH3

H 3C N
CH3
Tím  Ynh  thể   Xanh  methylen  

H 2N N NH 2
Proflavin  

34