Tài liệu ôn thi THPT Quốc gia 2022

NGƯỜI LÁI ĐÒ SÔNG ĐÀ

Nguyễn Tuân
I. Khái quát về tác giả, tác phẩm:
- Nguyễn Tuân là cây bút tiêu biểu của văn xuôi Việt Nam hiện đại, là người nghệ sĩ suốt
đời say mê cái đẹp. Những trang viết của ông là những trang hoa với phong cách nghệ thuật tài
hoa, uyên bác.
- Người lái đò Sông Đà được trích trong tập Tùy bút Sông Đà, là kết quả từ nhiều dịp đi
về Tây Bắc, đặc biệt là chuyến đi năm 1958. Thiên tùy bút là một bức tranh sinh động về thiên
nhiên và con người Tây Bắc kết tinh qua hình tượng con Sông Đà - một công trình nghệ thuật
tuyệt vời mà tạo hóa ban tặng; người lái đò Lai Châu - một anh hùng lao động trí dũng, tài hoa
giữa đời thường.
II. Hình tượng con Sông Đà:
1. Giới thiệu về hình tượng con Sông Đà:
- Sông Đà bắt nguồn từ huyện Cảnh Đông, tỉnh Vân Nam (Trung Quốc), đi qua một
vùng núi ác, đến gần nửa đường xin nhập quốc tịch Việt Nam. Sông có tổng cộng 73 con thác
dữ và có tổng chiều dài là 983 km. Sông Đà khi vào trang văn Nguyễn Tuân không còn là vật
thể vô tri vô giác của thiên nhiên mà trở thành một sinh thể có sự sống, có cá tính với hai nét
tính cách nổi bật: hung bạo và trữ tình - khi là kẻ thù số một của người dân Tây Bắc, khi là cố
nhân lúc xa thì nhớ thương, lưu luyến.
- Sông Đà được viết hoa, sông là danh từ chung nhưng Nguyễn Tuân lại viết hoa. Phải
chăng dưới góc nhìn tài hoa của người nghệ sĩ Sông Đà trở thành một nhân vật có tên riêng, có
nguồn gốc, lai lịch, đời sống riêng và có cá tính độc đáo.
 Sông Đà trở thành hình tượng trung tâm của thiên tùy bút góp phần dệt nên vẻ đẹp
thiên nhiên hùng vĩ và thơ mộng của vùng đất xa xôi Tây Bắc.
2. Hình tượng con sông Đà với hai nét tính cách:
2.1. Con Sông Đà hung bạo, hiểm ác:
- Đá hai bên bờ sông “dựng vách thành”:
+ Chỉ với một chi tiết “mặt sông chỗ ấy chỉ đúng ngọ mới có mặt trời”,
Nguyễn Tuân vừa giúp người đọc hình dung được độ cao của đá hai bên bờ sông vừa diễn tả cái
lạnh lẽo âm u của những khúc sông có đá dựng vách thành. Thì ra, đá hai bên bờ sông đã chắn
hết cái nắng, nó không cho bất cứ tia nắng nào lọt xuống mặt sông trước lúc giữa trưa, mặt sông
quãng này luôn luôn âm u và lạnh lẽo.
+ Vách đá thành “chẹt lòng Sông Đà như một cái yết hầu” bằng nghệ thuật so
sánh Nguyễn Tuân đã diễn tả một cách độc đáo về sự nhỏ hẹp của dòng sông. Để tô đậm hơn
điều ấy, nhà văn lại tiếp tục miêu tả “đứng bên này bờ nhẹ tay ném hòn đá qua bên kia vách
[…] con nai con hổ có thể nhảy vọt từ bên bờ này sang bờ kia”, cho thấy lưu tốc của dòng
chảy là rất lớn, nhất là vào mùa lũ đi vào những khúc sông như thế không thể không thấy sự
nguy hiểm đang rình rập.
+ Nhà văn tiếp tục khắc sâu ấn tượng về sự âm u lạnh lẽo và nhỏ hẹp của quãng
sông khúc này bằng một trường liên tưởng thú vị bất ngờ “ngồi trong khoang đò qua quãng ấy
mà cũng thấy lạnh … tắt phụt đèn điện”. Thật độc đáo khi nhà văn so sánh cảm giác của con
người ở giữa thiên nhiên hoang dại với cuộc sống hiện đại ở chốn thành thị mang lại cho người
đọc cảm nhận rất gần với hiện thực.
→ Phải là người có óc tưởng tượng phong phú cùng với sự liên tưởng sáng tạo mới có
thể viết được những câu văn độc đáo tới vậy.
- Quãng mặt ghềnh Hát-Loóng:
+ Bằng nghệ thuật so sánh và nhân hóa, Nguyễn Tuân làm nổi bật sự hung bạo
của Đà giang. Tác giả đã nhân hóa con sông như một kẻ chuyên đi đòi nợ dữ dằn “gùn ghè suốt
năm như lúc nào cũng đòi nợ xuýt… tóm được qua đấy”. Sông Đà qua sự khám phá của

1
GV: Nguyễn Thị Kiều Hương
Tài liệu ôn thi THPT Quốc gia 2022
Nguyễn Tuân là một tay đòi nợ ngang ngạnh, độc ác mang đến cho người đọc cảm giác mạnh
về sự hung hăng, dữ dội của Đà giang.
+ Thủ pháp điệp từ, điệp ngữ, điệp cấu trúc “nước xô đá, đá xô sóng, sóng xô
gió”, lại được hỗ trợ bởi các thanh trắc liên tiếp nhau tạo nên âm hưởng dữ dội với sự hợp sức
của sóng, gió, đá, nước khiến cả ghềnh sông như đang sôi lên cuộn chảy dữ dội.
+ Câu văn dài có nhiều vế: Nguyễn Tuân là nghệ sĩ rất mực tài hoa, ông có kho từ
vựng giàu có, phong phú. Người nghệ sĩ này có cách tổ chức ngôn ngữ độc đáo với những câu
văn biết co duỗi nhịp nhàng mang đến ấn tượng mạnh cho người đọc.
- Những cái hút nước sông Đà: bằng nghệ thuật so sánh, nhân hóa cùng với phương
thức tả, kết hợp với trường liên tưởng phong phú, nhà văn đã khiến cho những cái hút nước hiện
hình ở nhiều góc độ khác nhau giúp con người cảm nhận được sự ghê gớm và độc ác của chúng.
+ Nghệ thuật so sánh và nhân hóa “Những cái hút nước giống như giếng bê
tông thả xuống nước chuẩn bị làm móng cầu”; âm thanh của nó thì thở và kêu như cửa cống
cái bị sặc khi thì “ặc ặc lên như vừa rót dầu sôi vào” đã nói lên cường lực của những cái hút
nước thật sự ghê gớm.
+ Nguyễn Tuân đã huy động kiến thức của những ngành khác nhau mang đến cho
người đọc những cảm nhận thú vị, độc đáo của những cái hút nước trên Sông Đà:
++ Ngành xây dựng: nhà văn so sánh cái hút nước giống như cái giếng bê tông
thả xuống sông để chuẩn bị làm móng cầu.
++ Ngành giao thông vận tải: tác giả đã ví con thuyền đi qua những vùng xoáy
nước phải thật nhanh giống như “Ô tô sang số ấn ga cho nhanh…”
++ Ngành điện ảnh: nhà văn tưởng tượng “có anh bạn quay phim táo bạo vì muốn
truyền cảm giác lạ cho người xem đã ngồi vào một cái thuyền thúng tròn vành rồi cho cả thuyền
cả mình cả máy quay xuống đáy cái hút nước Sông Đà” rồi lia ngược cái máy lên mà thu ảnh.
+ Ngoài ra bằng sự quan sát tỉ mỉ với việc miêu tả chân thực và giàu hình ảnh tác
giả còn truyền cảm giác rùng rợn đến lòng người đọc qua chi tiết tả thực “Những thuyền bị cái
hút nước hút xuống, thuyền trồng cây chuối ngược rồi phụt biến đi, bị dìm và đi ngầm dưới lòng
sông đến mươi phút sau mới thấy tan xác ở khuỷnh sông dưới”.
- Thác nước Sông Đà:
+ Bằng nghệ thuật so sánh, nhân hóa cùng những liên tưởng tạt ngang rất đắc nhà
văn miêu tả âm thanh ghê rợn của tiếng thác “như là oan trách gì, rồi lại như là van xin rồi lại
như là khiêu khích giọng gằn mà chế nhạo”. Nguyễn Tuân đã cho thấy một cảnh tượng thác
nước hùng vĩ và nguy hiểm. Lần đầu tiên trong văn học có người dùng lửa để miêu tả nước, hai
nguyên tố tương khắc nhau để làm rõ những cái hút nước trên Sông Đà“nó rống lên như tiếng
một ngàn con trâu mộng đang lồng lộn giữa rừng vầu tre nữa nổ lửa, đang phá tuông rừng lửa,
rừng lửa cũng gầm thét với đàn trâu da cháy bùng bùng”. Dưới ngòi bút của người nghệ sĩ bậc
thầy, ta mới thấy sông Đà như một kẻ điên cuồng đang lồng lộn vì bị lửa thiêu đốt. Nguyễn
Tuân đã làm thức dậy cả một thế giới thiên nhiên hoang dại đang ở đỉnh điểm của sự dữ dội.
+ Câu văn giàu hình ảnh bởi lối liên tưởng tạt ngang bất ngờ: nước được ví với
lửa, đá so sánh với đàn trâu mộng đang lồng lộn trong biển lửa mang đến cho người đọc ấn
tượng mạnh mẽ về âm thanh tiếng thác nước, về sự hung bạo của thác dữ Đà giang.
- Thạch trận: con Sông Đà như một loài thủy quái khổng lồ khôn ngoan, nham hiểm và
hung ác sẵn sàng chặn đường để tiêu diệt bất cứ con thuyền nào mà nó tóm được.
+ Những khúc sông đầy thác ghềnh lòng sông như bày thạch trận để chờ nuốt chửng
những con thuyền, mới thấy rằng đây là “nó bày thạch trận trên sông. Đám tảng, đám hòn chia
làm ba hàng chặn ngang trên sông đòi ăn chết cái thuyền”. Nhà văn đã triệt để khai thác thủ
pháp nhân hóa; huy động vốn kiến thức về quân sự, võ thuật, thể thao, …. để xây dựng hình ảnh
thạch trận đang bày bố theo một chiến thuật hiểm ác:
++ Trùng vi thạch trận thứ nhất: Sông Đà “mở ra năm cửa trận có bốn của tử một cửa
sinh, cửa sinh nằm lấp ló ở phía tả ngạn sông. Hàng tiền vệ có hai hòn canh một cửa đá trông

2
GV: Nguyễn Thị Kiều Hương
Tài liệu ôn thi THPT Quốc gia 2022
như là sơ hở, thực chất chúng đóng vai trò dụ chiếc thuyền vào tuyến giữa”; hợp sức với đá là
“mặt nước hò la vang dậy ùa vào mà bẻ gãy cán chèo, sóng nước như thể quân liều mạng vào
sát mà đá trái mà thúc gối vào bụng và hông thuyền”.
++ Trùng vi thạch trận thứ hai: sông Đà “tăng thêm nhiều cửa tử để đánh lừa con
thuyền vào và cửa sinh lại bố trí ở lệch qua hữu ngạn sông”; “dòng thác hùm beo hồng hộc tế
mạnh lên sống đá đánh khuýp quật vu hồi”.
++ Trùng vi thạch trận thứ ba: “ít cửa hơn, bên phải bên trái đều là luồng chết. Cái
luồng sống ở chặng ba này ở ngay giữa bọn đá hậu vệ của con thác”; tại đây “những boong-ke
chìm và pháo đài đá nổi ở đầu chân thác giữ nhiệm vụ đánh tan cái thuyền”.
 Trấn giữ từng trùng vi thạch trận là đội quân đá: tiền vệ, hậu vệ mặt đứa nào trông cũng ngỗ
ngược, hòn nào cũng nhăn nhúm méo mó và hiếu chiến, độc ác và bẩn tính.
+ Ngôn ngữ Nguyễn Tuân giàu sự sống. Dưới bàn tay tài tài hoa của ông đội quân tiếng
Việt được sử dụng một cách chính xác và biến hóa. Những hòn đá vô tri vô giác trở nên có linh
hồn, sự sống.
++ Đứng đầu đội quân đá là những tướng đá dữ tợn thích khiêu chiến hòn đá bệ vệ, oai
phong lẫm liệt, một hòn ấy trông nghiêng y như là đang hất hàm hỏi cái thuyền phải xưng tên
tuổi trước khi giao chiến. Với nghệ thuật nhân hóa, Nguyễn Tuân làm toát lên dã tâm độc ác,
nham hiểm của đội quân đá trên Sông Đà.
 Sông Đà bày trận rất khoa học và khôn ngoan, thạch trận ở đây có nhiều tuyến, nhiều lớp và
cả boong ke chìm, pháo đài nổi.
++ Sông Đà dùng nhiều chiến thuật và những đòn đánh hiểm:
+++ Chúng sử dụng thuần thục chiến thuật đánh du kích đá ở đây ngàn năm vẫn mai
phục hết lòng sông… mỗi lần có cái thuyền nào nhô vào ngoặt sông là một số hòn nhổm dậy để
vồ lấy thuyền; có khi sử dụng chiến thuật quật vu hồi, giáp lá cà sóng nước như thể quân liều
mạng vào mà đá trái mà thúc gối vào bụng và hong thuyền…nước bám lấy thuyền như đô vật
túm lấy thắt lưng ông đò đòi lật ngửa mình ra giữa trận nước vang trời thanh la não bạt. Sông
Đà khôn ngoan, xảo quyệt luôn làm mình làm mẩy với ông lái đò.
+++ Sông Đà đã dùng hết sức mạnh của mình để tung ra những đòn hiểm độc: đánh hồi
lùng, đánh đòn tỉa, đánh đòn âm vào chỗ hiểm… Thác dữ như loài thủy quái khổng lồ hiếu
chiến, tàn nhẫn đi đến đâu là gieo rắc tai ương, thảm họa cho người lái đó, cho người dân Tây
Bắc.
 Với đội quân ngôn từ, Nguyễn Tuân đã miêu tả một cách ấn tượng tính cách hung bạo
của dòng sông Tây Bắc- Sông Đà hung bạo đến kinh hoàng khiến người đọc phải sợ hãi để đem
đến cảm giác mạnh về thiên nhiên Tây Bắc hùng vĩ, dữ dội và làm toát lên kì tích của ông lái đò
Sông Đà trong việc chinh phục dòng sông Tây Bắc..
Sơ kết:
Dưới cảm quan nghệ thuật tài hoa của người nghệ sĩ ngôn từ, sự hùng vĩ và hung bạo của
Sông Đà hiện ra ở nhiều dạng vẻ khác nhau, đều toát lên một sự hoang dại, một sức mạnh thiên
nhiên kì vĩ, đó là mục đích mà nhà văn đặt chân lên vùng đất này - tìm chất vàng của thiên
nhiêu,tìm thứ vàng của màu sắc sông núi Tây Bắc.

3
GV: Nguyễn Thị Kiều Hương
Tài liệu ôn thi THPT Quốc gia 2022
2.2. Con sông Đà trữ tình thơ mộng, trữ tình
2.2.1. Từ trên tàu bay nhìn xuống, nhà văn phát hiện vẻ đẹp thơ mộng, đáng yêu
của dòng sông: “Con Sông Đà tuôn dài tuôn dài như một áng tóc trữ tình”
- Từ áng (áng thơ, áng văn) để chỉ một tác phẩm nghệ thuật đẹp, độc đáo; kết hợp với
“tóc” gợi người đọc suy nghĩ đến Sông Đà như một công trình nghệ thuật tuyệt vời của tạo hóa.
- Nghệ thuật so sánh: gợi vẻ đẹp mềm mại, mượt mà, dịu dàng của dòng sông; dòng sông
mang vẻ đẹp duyên dáng, trữ tình của người thiếu nữ Tây Bắc làm lòng người không khỏi xao
xuyến, bâng khuâng để thương để nhớ.
- Hiện tượng phá cách câu văn, không tuân thủ theo ngữ pháp tiếng Việt: theo qui tắc
tiếng Việt, hai từ “tuôn dài” liền kề nhau phải có dấu phẩy ngăn cách nhưng nhà văn không
dùng tạo hơi văn dài tuôn chảy một cách tự nhiên. Dòng Sông Đà hiện lên trước mắt người đọc
như dài hơn, mềm mại hơn và thơ mộng hơn.
2.2.2. Nguyễn Tuân không quản công xê dịch đến Sông Đà nhiều lần ở nhiều không
gian, thời gian khác nhau để phát hiện sắc nước độc đáo của Sông Đà
- Qua làn mây mùa xuân, dòng xanh ngọc bích – một màu xanh trong và ánh lên ánh
sáng; và để làm rõ sắc xanh trong trẻo của dòng Sông Đà, nhà văn đối chiếu với màu xanh canh
hến của sông Gâm, sông Lô.
- Mùa thu, nước sông Đà lừ lừ chín đỏ như da mặt một người bầm đi vì rượu bữa, lừ
lừ cái màu đỏ giận dữ ở một người bất mãn bực bội gì mỗi độ thu về: sắc màu ấy chất chứa
tâm trạng vui buồn, giận dữ. Đến với sắc nước Sông Đà, một lần nữa người đọc nhận ra tính
cách đa dạng của dòng sông: lúc dịu dàng lúc lại bẩn tính gắt gỏng. Sắc nước thay đổi theo mùa
đem đến cho người đọc một sức hấp dẫn riêng, một phong cách riêng độc đáo.
- Nhà văn cũng khẳng định nước Sông Đà chưa bao giờ có màu đen như thực dân Pháp
đã đè ngửa con sông ta ra đổ mực Tây vào mà gọi bằng một cái tên Tây lếu láo…sông đen.
Bằng sự khẳng định này, nhà văn không chỉ tôn vinh vẻ đẹp của dòng sông mà còn trực tiếp bày
tỏ tình cảm yêu mến đối với Sông Đà, niềm tự hào về vẻ đẹp của con sông xứ sở.

2.2.3. Tiếp xúc với Sông Đà như một cố nhân, Nguyễn Tuân phát hiện được chất
riêng, độc đáo của dòng sông, Sông Đà mang vẻ đẹp gợi cảm.
- Sông Đà đằm đằm ấm ấm để lại bao niềm thương, nỗi nhớ cho con người. Khi hung
bạo, Sông Đà là kẻ thù số một của người dân Tây Bắc nhưng khi trữ tình Sông Đà như một cố
nhân đằm thắm, ấm áp nghĩa tình để lại bao luyến lưu trong lòng người khi tiếp xúc với nó.
- Sông Đà gợi cảm rất riêng với mỗi người
+ Chất thơ thấm vào từng sắc nước, cảnh vật nơi đây Tôi nhìn cái miếng sáng lóe lên
một màu nắng tháng ba Đường thi - Yên hoa tam nguyệt há Dương Châu;
+ Chất thơ tươi trẻ trông con sông vui như thấy nắng giòn ta sau kì mưa dầm, vui như
nối lại chiêm bao đứt quãng
+ Chất thơ lãng mạn, tình tứ của Tản Đà:
Dải sông Đà bọt nước lênh bênh
Bao nhiêu cảnh bấy nhiêu tình
- Sông Đà là dòng sông của nhung nhớ, yêu thương, dòng sông của cố nhân xa thì nhớ,
lưu luyến: người cố nhân lắm bệnh lắm chứng, chốc dịu dàng đấy, rồi chốc lại bẳn tính và
gắt gỏng thác lũ ngay đấy.
→ Sông Đà đa tính cách hấp dẫn mọi người sự khám phá, kiếm tìm.
2.2.4. Với tư cách là một khách hải hồ du thuyền trên dòng sông, Nguyễn Tuân phát
hiện ra vẻ thơ mộng, trữ tình của cảnh ven bờ Sông Đà.

- Cảnh ven sông ở đây lặng tờ còn in dấu vết của lịch sử cha ông hình như từ đời Lí,
đời Trần, đời Lê quãng sông này cũng lặng tờ đến thế mà thôi; hai bờ Sông Đà cảnh sắc tươi
vui của một vùng với cuộc sống mới đang bắt đầu nương ngô nhú lên mấy lá non đầu mùa;

4
GV: Nguyễn Thị Kiều Hương
Tài liệu ôn thi THPT Quốc gia 2022
một đàn hươu cúi đầu ngốn búp cỏ gianh đẫm sương đêm, đàn cá dầm xanh quẫy vọt lên
mặt sông bụng trắng như bạc rơi thoi.
 Cảnh vật tĩnh lặng mà tươi mới, cảnh êm đềm và tràn trề nhựa sống.

- Bò sông hoang dại như một bờ tiền sử. Bờ sông hồn nhiên như một nỗi niềm cổ tích
tuổi xưa: Sông Đà là dòng sông của cổ tích, dòng sông của tuổi thơ, phải chăng nét đẹp hoang
sơ, cổ kính là sự tồn tại vĩnh hằng của tự nhiên.
 Câu văn mềm mại như một giai điệu trữ tình vừa thức dậy ở người đọc nét đẹp mới
mẻ của cuộc sống hiện đại vừa lắng sâu trong lòng người đọc nét đẹp của một thời đã qua nay
chỉ còn vang bóng.
- Dòng sông hiền hòa làm cảnh vật trở nên gợi cảm làm cho khách trên đò chợt mơ màng
như nghe tiếng con hươu thơ ngộ đang thủ thỉ “Hỡi ông khách Sông Đà có phải ông cũng nghe
thấy một tiếng còi sương của một chuyến xe lửa đầu tiên” trong tư tưởng của nhà văn.
 Bằng những câu văn nhẹ nhàng như giai điệu êm ái trữ tình, Nguyễn Tuân như đưa
người đọc vào không gian thơ, không gian mơ bao phủ quanh sông Đà, đưa người đọc trôi về
những miền kí ức xa xăm của một thời và giúp ta cảm nhận sâu sắc thêm vẻ đẹp đất nước quê
hương mình.
→ Giọng văn trong trang viết Nguyễn Tuân vô cùng biến hóa: khi miêu tả sự hung bạo,
dữ dội của Sông Đà, giọng văn dồn dập, sắc cạnh, ngôn ngữ nóng rẫy sự sông; khi miêu tả vẻ
đẹp trữ tình, huyền ảo, giọng văn trở nên nhẹ nhàng, mềm mại đầy chất thơ. Nguyễn Tuân đươc
gọi là nhà văn của ngôn từ, ông có đóng góp không nhỏ trong việc làm giàu có phong phú tiếng
Việt.
3. Đánh giá:
3.1. Nghệ thuật xây dựng hình tượng:
- Nguyễn Tuân huy động nhiều kiến thức: điện ảnh, giao thông vận tải, thể thao, quân sự,
võ thuật, xây dựng, lịch sử, địa lí, thơ ca,…vì thế trang viết của Nguyễn Tuân vừa có giá trị văn
học vừa có giá trị văn hóa.
- Ngôn ngữ linh hoạt biến hóa không ngừng - Nguyễn Tuân dung từ ngữ rất chuẩn xác và
điêu luyện, câu văn giàu hình ảnh, lối so sánh ấn tượng, độc đáo; khả năng tổ chức những câu
văn biết co duỗi nhịp nhàng, dài ngắn xen kẽ; giọng điệu linh hoạt đem đến cho người đọc hiệu
ứng nghệ thuật đầy ấn tượng và khó quên.
- Hình tượng con sông Đà mang vẻ đẹp phong cách Nguyễn Tuân - người nghệ sĩ luôn đi
tìm cảm hứng từ cái phi thường, dữ dội; luôn nhìn sự vật ở góc độ văn hóa, thẩm mĩ. Nhờ thế
Nguyễn Tuân đã góp vào đề tài dòng song một cái nhìn mới, một cảm xúc mới.
3.2. Ý nghĩa của hình tượng
- Mượn hình tượng Sông Đà, nhà văn ca ngợi vẻ đẹp của thiên nhiên Tây Bắc – một Tây
Bắc hùng vĩ, dữ dội nhưng cũng rất thơ mộng, trữ tình. Gởi vào đấy là tình yêu thiên nhiên sâu
nặng, niềm tự hào về dòng sông Việt Nam và tình yêu quê hương đất nước của người nghệ sĩ tài
hoa Nguyễn Tuân.
- Nguyễn Tuân dồn tâm huyết và bút lực để xây dựng Sông Đà một cách sinh động, với
ông thiên nhiên là kì công tuyệt với của tạo hóa mà người nghệ sĩ có nhiệm vụ phải phát hiện và
phát lộ vẻ đẹp ấy. Thiên chức của người nghệ sĩ là phải bất tử hóa cái đẹp.

5
GV: Nguyễn Thị Kiều Hương
Tài liệu ôn thi THPT Quốc gia 2022
II. Hình tượng ông lái đò trong tùy bút Người lái đò Sông Đà
1. Giới thiệu chung
- Vị trí: ông lái đò là hình tượng trung tâm của thiên tùy bút góp phần làm nên sự thành
công cho tác phẩm về nội dung và nghệ thuật, khẳng định phong cách nghệ thuật Nguyễn Tuân
sau CMT8.
- Nghệ thuật xây dựng nhân vật: nhà văn đặt nhân vật vào cuộc chiến đấu ác liệt giữa
người và nước - ông lái đò và thác dữ Đà giang.
+ Đây là cuộc chiến đấu không cân sức. Sông Đà dữ dội với sóng, nước, gió và đá.
Chúng hợp sức với nhau bày thạch thủy trận để đánh chết người lái đò và nuốt chửng con
thuyền. Thác dữ Đà giang là hiện thân cho sức mạnh ghê gớm của thiên nhiên; chống chọi với
với sức mạnh vô biên của thiên nhiên, ông lái đò chỉ có chiếc thuyền đơn độc và cán chèo mỏng
manh là vũ khí.
+ Đoạn văn mang không khí trận mạc, Nguyễn Tuân đã vận dụng kiến thức về quân sự,
võ thuật và những hiểu biết về nghề chở đò để khắc họa một cách ấn tượng cuộc chiến đấu ác
liệt của ông lái trên trận tuyến Sông Đà.
→ Với ngòi bút tài hoa, Nguyễn Tuân đã tôn vinh vẻ đẹp của ngưới lao động mới những
năm 1955 - 1960: ông lái đò bình dị ở vùng đất xa xôi của Tổ quốc hiện lên với hai phẩm chất
nổi bật: anh hùng trí dũng và nghệ sĩ tài hoa

2. Hình tượng ông lái đò Lai Châu:

2.1. Ông lái đò là một người lao động bình thường nhưng dũng cảm và mưu trí trên sông
nước
2.1.1. Trên chiến trường Sông Đà, ông lái đò là một người lao động rất gan góc và dũng cảm:
- Thác dữ Đà giang: sóng, đá, nước trên chiến trường Sông Đà cực kì hung bạo và độc hiểm.
+ Đá kết hợp với nước bày thạch thủy trận để nuốt chửng con thuyền và đánh chết
người lái đò.
+ Thạch trân chia làm 3 trùng vi với trùng trùng lớp lớp cửa tử chỉ có duy nhất 1 cửa
sinh bố trí linh hoạt; trấn giữ mỗi trùng vi thạch trận là những đội quân đá với những tướng đá
hung tợn: “Đám tảng đám hòn chia làm 3 hàng chặn ngang trên sông đòi ăn chết cái thuyền”,
“sóng nước như thể quân liều mạng vào sát nách mà thúc gối vào bụng và hong thuyền”,
“nước bám lấy thuyền như đô vật túm thắt lưng ông đò,…cái luồng nước vô sở bất chí ấy bóp
chặt lấy hạ bộ người lái đò”,…
- Trước thác ghềnh hung bạo, thái độ của ông lái đò
+ Cố nén vết thương, chịu đựng nỗi đau thể xác, ông đò hai tay giữ mái chèo và hai
chân kẹp chặt lấy cuống lái mặc dù mặt méo bệch đi vì đau đớn. Nguyễn Tuân dùng từ méo
bệch rất khéo diễn tả nỗi đau khôn cùng làm biến dạng khuôn mặt, hay nỗi đau không chỉ thay
đổi khuôn mặt mà còn nhợt nhạt màu da.
→ Nỗi đau khôn cùng vượt qua sự chịu đựng của con người, vậy mà ông lái vẫn cắn răng chịu
đựng, không chùn tay lái, ông vẫn bản lĩnh đưa con thuyền phóng thẳng vào cửa sinh.
+ Thác dữ Đà giang như loài thủy quái khổng lồ gieo rắc tai ương cho người lái đò.
Trước sự độc ác, dữ tợn ấy, ông lái vẫn hết sức bình tĩnh, không chút gì lo lắng: trên thuyền
sáu người bơi chèo, vẫn nghe rõ tiếng chỉ huy ngắn gọn, tỉnh táo của người cầm lái.
+ Ông lái đò quyết liệt khi chiến đấu với Sông Đà với lòng dũng cảm vô song: cưỡi
lên thác mạnh Sông Đà phải cưỡi đến cùng như là cưỡi hổ.
→ Ông lái chẳng khác nào một dũng tướng hiên ngang, kiên cường, vững chải trên chiến
trường Sông Đà đang tả xung hữu đột để phá trùng vi của thác dữ Đà giang.
2.1.2. Người lái đò thông minh, mưu trí trên sóng nước Đà giang
- Thác dữ Sông Đà dùng nhiều chiến thuật và những đòn hiểm độc để tấn công người
lái đò. Sông Đà khi thì sử dụng chiến thuật đánh du kích, lúc quật vu hồi, hay giáp lá cà; khi thì
tung ra những đòn độc hiểm. Để chế ngự sự quỷ quyệt ấy, ông đò không một chút nghỉ tay, nghỉ

6
GV: Nguyễn Thị Kiều Hương
Tài liệu ôn thi THPT Quốc gia 2022
mắt và linh hoạt biến hóa trong việc vận dụng chiến thuật để đưa con thuyền vượt tập đoàn cửa
tử một cách an toàn: phá xong cái trùng vi thạch trận thứ nhất …phải phá luôn vòng thứ hai
và đổi luôn chiến thuật.
- Trước sóng nước Đà giang, ông lái đò tỏ ra là người nhanh nhẹn, chủ động, khéo
léo làm chủ chiến trường Sông Đà: Nắm chặt lấy được cái bờm sóng đúng luồng rồi, ông đò
ghì cương lái, bám chắc lấy luồng nước đúng mà phóng nhanh vào cửa sinh, mà lái miết
một đường chéo về phía cửa đá ấy. Sông Đà chẳng khác nào con ngựa bất kham mà ông lái
chính là người kị sĩ tài trí đã khuất phục được nó.
→ Bằng ngòi bút tài hoa với cái nhìn đầy yêu thương, Nguyễn Tuân đã khám phá, phát hiện
và ngợi ca vẻ đẹp của người lao động trong cuộc mưu sinh, trong hành trình chinh phục thiên
nhiên để xây dựng cuộc sống.
2.2. Ông lái đò còn là người nghệ sĩ tài hoa trong nghệ thuật vượt thác leo ghềnh
2.2.1. Khái niệm nghệ sĩ tài hoa
- Theo cách hiểu thông thường: nghệ sĩ là danh từ dùng để chỉ những người hoạt động
trong lĩnh vực nghệ thuật như: âm nhạc, sân khấu, điện ảnh, hội họa, …; người nghệ sĩ tài hoa là
người có năng lực thực thụ và nhạy cảm trước cái đẹp.
- Với Nguyễn Tuân, quan niệm về người nghệ sĩ được hiểu theo nghĩa rộng: nghệ sĩ
không chỉ dành cho những người hoạt động trong lĩnh vực nghệ thuật mà là tất cả mọi đối tượng
trong xã hội, bao gồm: những người yêu cái đẹp, quý cái đẹp, ứng xử đẹp và có ý thức sáng tạo
ra cái đẹp đều được xem là nghệ sĩ; trong cuộc sống, khi công việc đạt đến mức độ điêu luyện,
thuần thục con người sẽ bộc lộ được nét tài hoa rất đáng trân trọng
→ Với quan niệm về nghệ sĩ, người đọc nhận ra điểm mới của Nguyễn Tuân trong việc phát
hiện con người: luôn nhìn con người ở góc độ tài hoa nghệ sĩ.
2.2.2. Biểu hiện nét tài hoa nghệ sĩ của người lái đò Sông Đà
- Chở đò trên sóng nước Đà giang là một nghệ thuật khắc nghiệt nhưng lại là cơ hội để ông
đò bộc lộ phẩm chất anh hùng và nghệ sĩ:
+ Sóng nước Đà giang vô cùng nguy hiểm. Hằng ngày, ông đò phải giành lấy sự
sống từ trên thác dữ Đà giang, chỉ cần một tích tắc xao nhãn, một khắc hoa mắt, một giây lơ là,
người lái đò phải trả giá bằng cả tính mạng của mình và người trên thuyền.
+ Chở đò trên dòng Đà giang là một nghệ thuật thử thách tinh thần và tài năng của
con người. Người lái đò không chỉ có sức mạnh về thể chất, tinh thần mà còn đòi hỏi sự khéo
léo, nhanh nhẹn và tài hoa.

- Trong nghệ thuật chở đò, tay nghề của ông lái đạt đến mức độ siêu phàm, một tay lái ra
hoa.
+ Ông lái đã nắm chắc binh pháp của thần sông thần đá. Ông đã thuộc qui luật
phục kích của lũ đá nơi ải nước hiểm trở này. Với ông đò, Sông Đà là bản trường thiên anh
hùng ca mà ông thuộc cả những dấu câu, những đoạn xuống dòng. Ông biết rõ từng hòn đá,
từng luồng lạch, sóng nước nơi đây Vòng đầu nó bố trí làm 4 cửa tử, một cửa sinh; cửa sinh
nằm lập lờ phía tả ngạn sông; vòng thứ hai này, tăng thêm nhiều cửa tử, cửa sinh bố trí lệch
bên bờ hữu ngạn; vòng 3 ít cửa hơn, cửa sinh nằm ở giữa,…
→Trên thác nước Sông Đà, ông lái đò ung dung, tự do vì ông đã nắm chắc được
qui luật tất yếu của dòng nước.
+ Trong từng động tác của ông đò trên sóng nước tựa như đường cọ, nét vẽ nghệ
thuật: Ông đò vẫn nhớ mặt bọn này, đứa thì ông tránh mà rảo bơi chèo, đứa thì ông đè sấn
lên mà chặt đôi ra để mở đường tiến. Nguyễn Tuân đã huy động hàng loạt động từ vào câu văn:
tránh, rảo bơi, chèo, đè sấn, chặt, mở đường, tiến,…gợi trước mắt người đọc hàng loạt các
hành động dồn dập, gấp gáp nhưng vô cùng chuẩn xác, điêu luyện, thuần thục của ông đò để
đưa con thuyền vượt khỏi tập đoàn cửa tử trên thác dữ Sông Đà để phóng thẳng vào cửa sinh.

7
GV: Nguyễn Thị Kiều Hương
Tài liệu ôn thi THPT Quốc gia 2022
→ Dễ thấy, bàn tay ông đò khéo léo và cực kì điêu luyện. Điều đó cho thấy, ông đò không
chỉ giàu kinh nghiệm, từng trải trên sông nước mà đôi bàn tay cực kì tài hoa.
+ Trên sóng thác Đà giang, ông đò đang sáng tạo ra cái đẹp và thi thố tài năng cùng
tạo hóa: Vút, vút, cửa ngoài, cửa trong, lại cửa trong cùng, thuyền như một mũi tên tre xuyên
nhanh qua hơi nước, vừa xuyên vừa tự động lái được lượn được.
++ Câu văn đi những nhịp ngắn: vút/vút/cửa ngoài/cửa trong/lại cửa trong cùng gợi
bức tranh trùng trùng lớp lớp của sóng đá bủa vây con thuyền. Trùng vi thạch trận với cửa ngoài,
cửa trong, cửa trong cùng đang tìm cách lôi con thuyền vào tập đoàn cửa tử. Thế nhưng với đôi
bàn tay điêu luyện, sự am hiểu tường tận qui luật của sóng nước Đà giang, ông đò có những
động tác vô cùng chuẩn xác, dứt khoát, tài nghệ đưa con thuyền vút, vút vượt qua bao thác
ghềnh xuyên qua tập đoàn cửa tử, phóng trúng cửa sinh.
++ Từ nhịp ngắn, nhà văn “duỗi” ra nhịp dài: thuyền như một mũi tên tre xuyên
nhanh qua hơi nước, vừa xuyên vừa tự động lái được lượn được gợi hình ảnh chiếc thuyền
vừa mạnh mẽ, hùng dũng vừa nhanh nhẹn, uyển chuyển đang lướt qua bao trùng vây của thạch
trận Đà giang.
→ Ẩn đằng sau ấy là đôi bàn tay tài hoa, điêu luyện của người lái đò trong nghệ thuật vượt
thác leo ghềnh.
++ Nghệ thuật so sánh: hình ảnh con thuyền được ví như một mũi tên tre xuyên
nhanh qua hơi nước, lượn trong hơi nước mang đến cho người đọc ấn tượng về sự mưu trí, tài
hoa của ông lái đò trên sông nước. Câu văn là sự tôn vinh, ngợi ca của nhà văn dành cho người
lao động, đây là chất vàng mười quí báu của con người Tây Bắc.

- Cuộc sống của người lái đò rất giản dị, bình yên, gắn bó với quê hương: đêm ấy, nhà
đò đốt lửa trong hang đá, nướng ống cơm lam và toàn bàn tán về cá anh vũ, cá dầm xanh.
Khiêm nhường, thư thái, an nhiên tự tại của người lái đò trong cuộc sống đời thường: người lái
đò vừa chiến thắng trên trận địa dữ dội, vậy mà: cũng chả thấy ai bàn thêm một lời nào về
cuộc chiến thắng vừa qua.
→ Bằng tình yêu, sự ngưỡng mộ, Nguyễn Tuân đã xây dựng thành công hình tượng ông lái
đò trí dũng và tài hoa trên dòng sông hung bạo và trữ tình. Vẻ đẹp của ông lái đò, vẻ đẹp bình dị,
thầm lặng nhưng đầy trí tuệ và sức mạnh, đầy ý chí và nghị lực, tài năng và tài hoa, có khả năng
chinh phục thiên nhiên và bắt nó phục vụ con người, xây dựng đất nước chính là “chất vàng
mười” của con người Tây Bắc và người lao động Việt Nam nói chung trong thời kì đổi mới.
3. Đánh giá
3.1. Nghệ thuật
- Ông lái đò là hình tượng trung tâm của thiên tùy bút mang dấu ấn phong cách Nguyễn
Tuân: luôn nhìn con người ở góc nhìn tài hoa, nghệ sĩ.
+ Trước CMT8, nhân vật chính trong những trang viết của Nguyễn Tuân là lớp người
đặc tuyển của xã hội
+ Sau CMT8, nhân vật chính là những con người bình thường ở mặt trận sản xuất và
chiến đấu.
- Nhà văn vận dụng tri thức liên ngành: võ thuật, quân sự, thể thao,…hiểu biết về nghệ
thuật chở đò, đưa đò để khắc họa sống động hình tượng ông lái đò. Nguyễn Tuân là người nghệ
sĩ ngôn từ, giọng văn biến hóa linh hoạt, câu văn biết co duỗi nhịp nhàng.
3.2. Nội dung
- Người lái đò Sông Đà là khúc hùng ca ca ngợi người lao động anh hùng, người lao
động nghệ sĩ; ca ngợi lao động vinh quang đã giúp con người chinh phục thiên nhiên, chiến
thắng sức mạnh vô hạn của tự nhiên.
- Qua hình tượng người lái đò, người đọc nhận ra quan niệm của Nguyễn Tuân về
chủ nghĩa anh hùng:

8
GV: Nguyễn Thị Kiều Hương
Tài liệu ôn thi THPT Quốc gia 2022
+ Chủ nghĩa anh hùng đâu chỉ có nơi chiến trường, trận mạc mà theo Nguyễn Tuân
nó còn hiện diện ngay trong cuộc sống lao động sản xuất, cuộc sống mưu sinh của người dân
lao động hằng ngày phải giành lấy miếng cơm manh áo từ trên thác dữ, chiến đấu với thiên
nhiên để xây dựng cuộc sống no ấm, đủ đầy.
+ Trí dũng, tài hoa là phẩm chất hiện diện hằng ngày ở con người bình thường đang
ngày đêm xây dựng cuộc sống mới.
→ Nguyễn Tuân đã góp vào chủ nghĩa anh hùng một cách nhìn mới, một phát hiện mới.
Chủ nghĩa anh hùng của Nguyễn Tuân thấm đẫm chất nhân văn và giàu giá trị nhân bản. Hình
tượng người lái đò Sông Đà được làm nên từ cái tài và cái tình của người Nguyễn Tuân- một
nghệ sĩ luôn nặng nghĩa với đời, với non sông đất nước, với những gì ông cho là đẹp.

9
GV: Nguyễn Thị Kiều Hương