LÝ DO PHẢI HOÀN THIỆN THỂ CHẾ KINH TẾ THỊ TRƯỜNG

ĐỊNH HƯỚNG XHCN

(Thành viên: Trương Quyền Nhân, Huỳnh Lâm Kim Xuyến)
Thể chế kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa (KTTT) là một khía cạnh
quan trọng của phát triển kinh tế và xã hội. Dưới đây là lý do vì sao cần phải hoàn
thiện thể chế KTTT định hướng XHCN ở Việt Nam:
 Lý do thứ nhất: Thể chế KTTT định hướng XHCN còn chưa đồng bộ.
(Chưa đồng bộ có nghĩa là gì ? Chưa đồng bộ tức là sự thiếu thống nhất,
chồng chéo về mặt nội dung, chức năng, nhiệm vụ của thể chế kinh tế.)
- Việc hoàn thiện thể chế giúp tạo ra môi trường thuận lợi để huy động, phân
bổ và sử dụng các nguồn lực một cách hiệu quả, thúc đẩy đầu tư, sản xuất và
kinh doanh.
- Do mới được hình thành và phát triển nên thể chế còn non trẻ, chưa có được
sự thống nhất, đồng bộ, gây ra nhiều mâu thuẫn và bất cập trong quá trình
thực thi.
 Ví dụ về sự chưa đồng bộ, thiếu thống nhất trong hệ thống luật pháp
Luật Đầu tư và Luật Đất đai chẳng hạn.
Về hoạt động đầu tư , khi xin cấp phép chuyển mục đích sử dụng đất
(dưới 10ha đất nông nghiệp) thì trong luật Đầu tư (điểm a khoản 1
Điều 32) quy định : “Ủy ban nhân dân (UBND) cấp tỉnh sẽ có thẩm
quyền chấp thuận cấp phép chuyển mục đích sử dụng đất”; trong khi,
Luật Đất đai thì lại Điều 58 lại xác định đó là thẩm quyền của Hội
đồng nhân dân (HĐND) cấp tỉnh.
Điều này, làm cho doanh nghiệp đầu tư muốn chuyển đổi mục đích sử
dụng đất dưới 10 ha không biết là xin đơn vị nào cấp phép là đúng?.
 Ví dụ về sự thiếu đồng bộ Luật Giáo dục đại học (2018) và Luật
Viên chức về vấn đề tự chủ đại học. Luật Giáo dục đại học 2018 trao
thẩm quyền cho các đơn vị tự chủ cho việc quyết định về tuyển dụng,
quản lý và sử dụng nhân sự trong trường, và chi thường xuyên trong
quá trình quản trị trường. Tuy nhiên, đối với các cơ sở giáo dục đại
học công lập, đa số nhân sự trong trường là viên chức, phải tuân thủ
các quy định của Luật Viên chức hiện hành. Với tư cách là viên chức,
lương và phụ cấp của giảng viên hiện nay được thực hiện theo chức
danh nghề nghiệp và thang, bậc lương tương ứng (như các chức danh
nghề nghiệp viên chức khác) chứ các trường Đại học không được
quyền tự ý quyết định
 - Các chính sách, cơ chế kém hiệu quả gây ra nhiều bát cập cho các chủ thể, tổ
chức tham gia nền kinh tế
 Hoàn thiện thể chế giúp giảm thiểu các rào cản kinh doanh.
- Bên cạnh mặt tích cực, kinh tế thị trường còn có mặt trái, có khuyết tật từ
trong bản chất do chế độ sở hữu tư nhân tư bản chủ nghĩa chi phối
 Cần phải xây dựng và hoàn thiện thể chế kinh tế thị trường để phát huy
mặt tích cực, khắc phục mặt tiêu cực và khuyết tật của nó.
Như vậy, có sự chồng chéo về nội dung, không thống nhất trong quy định
thẩm quyền giữa các bộ luật như hiện nay. Nó thể hiện sự thiếu đồng bộ về thể
chế, mà cụ thể ví dụ trên đó chính là Luật pháp và chức năng của cơ quan
quản lý nhà nước. Do vậy, đây là lý do đầu tiên cần phải hoàn thiện thể chế
KTTT định hướng XHCN.

 Lý do thứ 2: Hệ thống thể chế chưa đầy đủ: Khi chúng ta chuyển sang kinh
tế thị trường từ nền kinh tế kế hoạch hóa tập trung năm 1986, hệ thống thể
chế kinh tế gồm luật pháp, quy tắc chuẩn mực, cơ quan quản lý kinh tế của
nhà nước hay chủ thể kinh tế tất yếu sẽ phải điều chỉnh. Tuy nhiên, hiện nay,
mặc dù có sự điều chỉnh, nhưng hệ thống thể chế của chúng ta vẫn chưa đầy
đủ, bởi thể chế luôn luôn đi sau sự phát triển của lực lượng sản xuất.
Ví dụ: Trong thời đại cách mạng công nghiệp 4.0 hiện nay, các hình thức kinh
doanh online (trên facebook, youtube, tiktok) đang nở rộ, và phổ biến. Nhưng nhà
nước hiện vẫn chưa có văn bản luật và cơ chế thu thuế từ các hoạt động kinh doanh
online. Điều đó cho thấy về mặt thể chế kinh tế chúng ta còn thiếu và chưa đầy đủ.
Xuất phát từ yêu cầu nâng cao năng lực quản lý của nhà nước trong nền kinh
tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa. Bởi vì, thể chế kinh tế thị trường là
sản phẩm của nhà nước, nhà nước với tư cách là tác giả của thể chế chính
thức đương nhiên là nhân tố quyết định số, chất lượng của thể chế cũng như
toàn bộ tiến trình xây dựng và hoàn thiện thể chế. Với bản chất nhà nước
pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam là nhà nước của nhân dân, do dân
nhân dân và vì nhân dân, thể chế kinh tế thị trường ở Việt Nam phải là thể
chế phục vụ lợi ích, vì lợi ích của nhân dân. Trình độ và năng lực tổ chức và
quản lý nền kinh tế thị trường của nhà nước thể hiện chủ yếu ở năng lực xây
dựng và thực thi thể chế. Do vậy, nhà nước phải xây dựng và hoàn thiện thể
chế kinh tế thị trường để thực hiện mục tiêu của nền kinh tế.
 Lý do cuối cùng: Hệ thống thể chế còn kém hiệu lực hiệu quả thực thi
chưa cao, chưa có đầy đủ các loại thị trường và các yếu tố của thị trường,
chất lượng của chúng còn ở trình độ thấp.
Kinh tế thị trường được tạo lập bởi nhiều loại thị trường thành viên như : thị
trường hàng hóa dịch vụ, thị trường lao động, thị trường BĐS, Thị trường tài chính
và thị trường công nghệ. Các loại thị trường cơ bản này của chúng ta còn hoàn
thiện hoặc ở trình độ thấp, nên hệ thống thể chế của chúng ta còn kém hiệu lực,
hiệu quả thực thi chưa cao.
Ví dụ:
- Thị trường tài chính chẳng hạn, ở các nước phát triển, ngươi dân chủ yếu chi
tiêu, mua sắm, nhận và trả lương bằng tiền điện tử, tiền chuyển khoản. Thị
trường tài chính của họ tương đối hiện đại, nên nhà nước dễ dàng kiểm soát
được dòng tiền lưu thông, kiểm soát được thu nhập cá nhân, thu nhập doanh
nghiệp.
 Do đó, hạn chế chế thất thoát khoản thuế thu nhập cá nhân hay thuế
doanh nghiệp cho ngân sách nhà nước. Còn đối với nước ta, thị trường tài
chính đang trong quá trình hoàn thiện, cơ chế kiểm soát dòng tiền trong
dân còn kém hiệu quả, giao dịch chủ yếu qua tiền mặt, nên nhà nước khó
kiểm soát thuế thu nhập và thuế nghiệp, ngân sách bị thất thoát nhiều,
hiện tượng tham ô tham nhũng, rửa tiền khó phát hiện.
- Cơ quan quản lý kinh tế của Nhà nước, chưa đủ mạnh để kiểm soát các loại
hình công ty, dẫn đến một vài công ty đa cấp biến tướng, gây phương hại
đến lợi ích của nhân dân và người tiêu dùng. Cơ quản quản lý thị trường
chưa đủ hiệu quả quản lý dẫn đến hiện tượng hàng giả, hàng nhái, gây ô
nhiễm môi trường còn phổ biến.

Kết luận toàn phần: Xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa:
Hoàn thiện thể chế là một trong sáu nhiệm vụ trọng tâm trong nhiệm kỳ
Đại hội XIII. Nó liên quan đến việc xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội
chủ nghĩa trong sạch, vững mạnh và cải cách tư pháp. Với việc hoàn thiện
thể chế KTTT định hướng XHCN, Việt Nam có thể tiến xa hơn trong việc
phát triển kinh tế và xã hội theo hướng bền vững và công bằng.