Вежба бр.

6
Структура, поделба и улога на јаглехидратите.
Испитување на општите особини на моносахаридите

6.1 Вовед

Јагехидратите (шеќерите) се најраспространети биомолеклули на

земјата и се среќаваат кај сите живи организми, човекот, животните,
растенијата и микроорганизмите. Се синтетизираат во зелените растенијата, во
процесот познат како фотосинтеза, од најраспространетите соединенија: H2O и
CO2, додека другите живи организми ги примаат јаглехидратите преку храната.
Синтетизираните јаглехидрати растенијата ги користат за изградба на
нивните ткива, потоа од нив се синтетизираат разни органски соединенија
неопходни за развојот на растенијата, а вишокот го депонираат најчесто во
форма на скроб. Јаглехидратите најмногу се распространети во растенијата и
во сувиот растителен остаток се содржат до 70%, бидејќи во форма на
целулоза учествуваат во изградбата на клетките. Целулозата е главен
составен дел на клеточните ѕидови на растителните клетки и заради тоа
претставува најраспространето органско соединение во целата биосфера.
Животинските организми, хранејќи се со растителна храна ги внесуваат
јаглехидратите, кои пред сѐ им служат како извор на енергија. Вишокот
јаглехидрати се депонира во црниот дроб и мускулите во форма на гликоген
или пак од нив се синтетизираат липиди. За разлика од растенијата, во сув
животински остаток се содржат околу 2% јаглехидрати.
Јаглехидратите се органски соединенија изградени од три елементи:
јаглерод, водород и кислород во сооднос 1:2:1, но постојат и јаглехидрати кои
во својата структура содржат азот, сулфур или фосфор. Општа емпириска
формула е Cn(H2O)n, но таа не е карактеристична само за јаглехидратите.
Постојат соединенија кои имаат хемиски својства различни од јаглехидратите и
не се вбројуваат во оваа група како: оцетна киселина и формалдехид, но имаат
иста емпириска формула како јаглехидратите. Постојат и соединенија кои
имаат различна емпириска формула, но по своите хемиски својства се
јаглехидрати, како на пример дезоксирибозата.
Јаглехидратите се дефинираат како полихидроксилни алдехиди
(алдози) или полихидроксилни кетони (кетози) и соединенија кои при
хидролиза ги даваат овие деривати.

алдоза кетоза

стр. 1
 Јаглехидратите во организмот на човекот имаат и структурна функција,
се среќаваат и како резервни супстанци, а воедно претставуваат и главен
извор на енергија. Некои од нив поседуваат специфични функции и имаат
имунохемиски својства. Такви се мукополисахаридите и некои јаглехидратни
компоненти кои влегуваат во составот на крвните групи.
Сите јаглехидрати, според можноста за нивно хидролизирање на
попрости шеќери, се поделени во три основни групи:
- моносахариди;
- олигосахариди и
- полисахариди

6.2 Моносахариди

Моносахаридите се алдехиди (алдози) или кетони (кетози) на

поливалентните алкохоли, кои со хидролиза не можат да се разложат на
попрости шеќери. Оксидацијата може да биде изведена на примарната или на
секундарната хидроксилна група, па да се добијат соодветно, полихидроксилни
алдехиди или полихидроксилни кетони.
На пример, при оксидација на примарната хидроксилна група на
трихидроксилниот алкохол глицерол се добива глицералдехид.

глицерол глицералдехид

При оксидација на секундарната хидроксилна група на глицеролот се

добива дихидроксиацетон.

глицерол дихидроксиацетон

Слично на ова, со оксидација и на другите полихидроксилни алкохоли

(еритрол, рибитол и.т.н) се добиваат соодветните полихидроксилни алдехиди
или кетони.
Според бројот на јаглеродните атоми, моносахаридите се делат на:
биози (се среќаваат само како метаболички меѓупродукти), триози, терози,
пентози, хексози и хептози.
Во зависност од тоа дали овие моносахариди содржат алдехидна или
кето група се разликуваат: алдотриози, алдотерози, алдопентози и.т.н,
односно, кетотриози, кетотерози, кетопентози и.т.н.
Моносахаридите се кристални цврсти супстанци кои се многу
растворливи во вода. Поголемиот дел од нив имаат сладок вкус.

стр. 2
 Структурните проекциони формули на моносахаридите според Emil
Fisher се формираат на тој начин што јаглеродната низа се пишува вертикално,
алдехидната или кето групата е горе, примарната алкохолна група е најдолу,
додека броењето на јаглеродните атоми се врши од горе кон долу. Како модел
за проучување од кој се изведуваат имињата на моносахаридите бил земен
најпростиот оптички активен моносахарид, глицералдехид. Поради постоењето
на само еден хирален јаглероден атом, тој се јавува во две изомерни форми
(слика 1).

D-глицералдехид L-глицералдехид

Слика 1. Фишерови проекциони формули

Големата буква D пред името на соединението означува дека во

структурната формула на глицералдехидот хидроксилната група на
претпоследниот С-атом се наоѓа на десна страна, а L на левата страна на
молекулата. Овој принцип важи за сите моносахариди, алдози и кетози, без
разлика на насоката на вртење на поларизираната светлина.
Сите моносахариди кај кои ОН групата поврзана на претпоследниот С-
атом се наоѓа на десната страна се десни или D-моносахариди и обратно
доколку ОН групата на претпоследниот С-атом се наоѓа на левата страна се
леви или L-моносахариди.
Моносахаридите тродимензионално можат да се претстават со
Фишеровите перспективни формули, каде здебелените клинести врски се
насочени кон набљудувачот, а испрекинатите врски се одалечени од него
(слика 2).

D-глицералдехид L-глицералдехид

Слика 2. Фишерови перспективни формули

стр. 3
6.2.1 Оптичка активност на моносахаридите

Сите моносахариди, освен дихидроксиацетонот, содржат еден или

повеќе асиметрични (хирални) јаглеродни атоми и затоа се оптички активни
соединенија, односно имаат својство да ја вртат рамнината на
поларизираната светлина за извесен агол. Хирален С-атом претставува оној
атом кој за четирите валенции има поврзано различни атоми или атомски
групи и овие атоми се обележуваат со ѕвездичка (*С-атом, слика 3).

D-глицералдехид D-рибулоза D-глукоза D- фруктоза

Слика 3. Структурни проекциони формули на некои јаглехидрати со обележани

хирални *С-атом.

Секое оптички активно соединение поседува две оптички активни

модификации т.е оптички изомери или енантиомери, чиј структурен распоред
на атомите во молекулата е како предмет и лик во огледало (слика 4).

Слика 4. Двата енантиомери на глицералдехид кои се однесуваат како предмет

и лик во огледало
Едниот енантиомер ја врти рамнината на поларизираната светлина во
насока на движење на стерелките на часовникот, т.е на десно. Тие енетиомери

стр. 4
се нарекуваат декстрогири. Ова својство се обележува кога се пишува името
на моносахаридот со знак + ставен во заграда (+). Другиот енантиомер ја врти
рамнината на поларизираната светлина во спротивна насоко, т.е на лево. Овие
моносахариди се наречени левогири и се обележуваат со симболот (-).
Кога двата оптички изомери од една иста супстанција ќе се најдат во
еден раствор во еднакви концентрации, таквата смеса не е оптички активна, се
нарекува рацемска смеса и се обележува со (±).
Свеж раствор на α-глукоза ја врти рамнината на поларизираната
светлина за +112º, додека свежиот раствор на β-глукоза само за +19º. Со
стоење, вредноста на аголот на ротација на обата раствора се менува, па по 6
часа се добива стабилна вредност од +53º. Оваа промена на вредноста на
специфичниот агол на ротација која е карактеристична само за свежите
шеќерни раствори се нарекува мутаротација.

6.2.2 α и β изомерија

При растворањето на моносахаридите во вода, доаѓа до

интрамолекуларна реакција помеѓу карбонилната група од една страна и
хидроксилната група од γ или δ положба во истата молекула од друга страна,
при што доаѓа до циклизација на молекулата, односно формирање на
полуацетална форма. Со формирањето на оваа форма, се создава нова
хидроксилна група на првиот јаглероден атом која се нарекува полуацетална
или гликозидна група, а со тоа и првиот јаглероден атом станува хирален.
Според своите хемиски својства полуацеталната група се разликува од
останатите хидроксилни групи на моносахаридите со тоа што лесно и
реверзибилно преминува во карбонилна група и затоа ги задржува сите
хемиски својства на алдехиди и кетони т.е поседува редукциско својство.
Ако полуацеталната хидроксилна група во молекулата е ориентирана на
десна страна, тогаш станува збор за α-изомерна форма, а ако е ориентирана
на лева страна, тогаш се јавува β-изомерна форма. Алфа и бета изомерите на
еден ист моносахарид се нарекуваат аномери.
Со создавање на полуацеталните форми, моносахаридите добиваат
хетероциклична структура. Ако се формира шесточлен прстен кој потсетува на
структурата на соединението пиран, таквите јаглехидрати се нарекуваат
пиранози, додека јаглехидратите кои имаат петочлен прстен и потсетуваат на
фуран се нарекуваат фуранози. Во природата се среќаваат и пиранозни и
фуранозни форми на шеќерите, но пиранозните форми се постабилни и затоа
почесто се создаваат.
Во воден раствор секогаш се воспоставува рамнотежа помеѓу α- и β-
пиранозите, α- и β-фуранозите и карбонилната форма на моносахаридот.
Токму затоа некои реакции кои кај типичните алдехиди течат лесно, кај
моносахаридите се или бавни, или воопшто не се одвиваат.
На слика 5 се дадени α и β хетроцикличните структури на глукопираноза
и фруктофураноза.

стр. 5
 α-D-глукопираноза β-D-глукопираноза

α-D-фруктофураноза β-D-фруктофураноза

Слика 5. Хауартови перспективни формули на D-глукоза и D-фруктоза

стр. 6
Практичен дел

1. Редукциони проби

Сите моносахариди, како и други сложени јаглехидрати кои имаат

слободна полуацетална група, во алкална средина вршат редукција на некои
метали (бакар, сребро, бизмут, жива и.т.н), при што самите се оксидираат до
соодветна киселина (глукозата се оксидира на првиот C-атом до глуконска
киселина). Реакциите на редукција се забележуваат со промена на бојата на
растворот или создавање на талози. Овие реакции не се специфични само за
јаглехидратите, бидејќи и други соединенија кои имаат редукциски својства
можат да ги дадат овие реакции.

1.1 Fehling-ова проба

Принцип
Се состои во редукција на Cu2+ јонот Cu+ јон.

глукоза глуконска киселина

Реагенси и прибор
1. Раствор на глукоза (γ = 50g/L);
2. Фелингов реагенс (Фелинг I и Фелинг II);
3. Епрувети, пипети, шпиртусна ламба.

стр. 7
Постапка
Во епрувета се става по 1 mL раствор на Фелинг I и Фелинг II, а
содржината се меша.
Во друга епрувета се става 2 mL раствор на глукоза.
Двете епрувети истовремено се загреваат до вриење. Потоа,
содржината од епруветата со Фелинговиот реагенс се префрла во епруветата
со растворот на глукоза. Се забележува промена на бојата од сина, преку
зелена до црвено-керамидеста боја на талог од Cu2O.

1.2. Tollens-ова проба (сребрено огледало)

Принцип
Се состои во редукција на Ag+ јонот до елементарно сребро.

глукоза глуконска киселина

Реагенси и прибор
1. Раствор на глукоза (γ = 50g/L);
2. Раствор на сребро нитрат, AgNO3 (γ = 10g/L);
3. Раствор на амониум хидроксид, NH4OH (γ = 40g/L);
3. Епрувети, пипети, шпиртусна ламба.

Постапка
Во епрувета се става 2 mL раствор на AgNO3 и 3-4 капки
раствор на NH4OH. Потоа се додава 2 mL раствор на глукоза и
слабо се загрева. По извесно време по ѕидовите на епруветата се
забележува формирање на сребрено огледало.

стр. 8
1.3. Nylander-ова проба

Принцип
Се состои во редукција на Bi3+ јонот до елементарен бизмут.

глукоза глуконска киселина

Реагенси и прибор
1. Раствор на глукоза (γ = 50g/L);
2. Ниландеров реагенс (калиум натриум тартарат + NaOH + BiNO3);
4. Епрувети, пипети, шпиртусна ламба.

Постапка
Во епрувета се става 1 mL раствор на глукоза, се додава 10 капки
Ниландеров реагенс и се загрева 2 минути. Се забележува дека растворот
потемнува, а потоа се јавува црн талог. Црниот талог е од издвоениот
елементарен бизмут. Реакцијата е многу осетлива и е позитивна и во
присуство на мали количества на моносахариди.

2. Однесување на моносахаридите кон бази

Присуството на бази предизвикува интрамолекуларни преместувања на

ОН и Н од првите два С-атоми. При загревање со слаба база настанува
асиметрија на С-2 атомот, па глукозата може да премине во фруктоза или
маноза и обратно. Понатамошното загревање со силна база доведува до
разградување на молекулата до млечна киселина, мравска киселина кои имаат
мирис на карамел.

2.1. Мооr-ова проба

Реагенси и прибор
1. Раствор на глукоза (γ = 50g/L);
2. Раствор на натриум хидроксид, NaOH (γ = 40g/L);
3. Епрувети, пипети, шпиртусна ламба

стр. 9
Постапка
Во епрувета се става 2,5 mL раствор на глукоза, се додава 0,5 mL
натриум хидроксид и се загрева до вриење. Се забележува појава на жолта
или темножолта боја, со специфичен мирис на карамел.

3. Реакција за идентификација на кетози од алдози

Со предходните реакции за моносахаридите не можеше да се направи

разлика помеѓу алдози и кетози, односно даваат позитивни реакции и алдозите
и кетозите.
Една од специфичните реакции карактеристични за кетохексозите е
Seliwanoff-овата реакција.

3.1. Seliwanoff-ов тест

Принцип
Принципот на оваа реакција се состои во создавање на 4-
хидроксиметилфурфурал (во присуство на минимално количество на
кетохексоза), кој во реакција со резорцинол (1,3-дихидроксибензен) дава
соединение со црвена боја.

Реагенси и прибор
1. Раствор на фруктоза (c = 0,01mol/L);
2. Селиванов реагенс (резорцинол + HCl);
3. Епрувети, пипети, шпиртна ламба.

Постапка
Во епрувета се става 2 mL Селиванов реагенс и 2-3 капки раствор на
фруктоза. Епруветата се загрева околу 1 минута. Се забележува појава на
црвена боја.

стр. 10