Professional Documents
Culture Documents
49626-Article Text-153331-1-10-20200803
49626-Article Text-153331-1-10-20200803
Quyền riêng tư của cá nhân là một quyền được ghi nhận và bảo vệ bởi
pháp luật quốc tế và pháp luật Việt Nam. Việc áp dụng các biện pháp điều
tra tố tụng đặc biệt trong tố tụng hình sự là một sự giới hạn quyền riêng
tư nhằm đảm bảo sự cân bằng giữa quyền cá nhân và lợi ích xã hội. Tuy
nhiên, các quy định hiện hành về biện pháp điều tra tố tụng đặc biệt đang
tiềm ẩn những rủi ro xâm phạm đến quyền riêng tư của cá nhân. Bài viết
phân tích quyền riêng tư của cá nhân và mối liên hệ với biện pháp điều tra
tố tụng đặc biệt, cũng như các hạn chế của các biện pháp này có thể dẫn
đến sự lạm quyền xâm phạm đến quyền riêng tư và đưa ra kiến nghị hoàn
thiện.
Từ khóa: Quyền riêng tư, biện pháp điều tra tố tụng đặc biệt.
The international law and Vietnamese law respect and protect the right to
personal privacy as a basic human right. The application of special methods
of investigation and proceedings in criminal procedure is a limitation on the
right to privacy in order to balance the right to individuals and the interest
of community. However, the current provisions of such methods contain
several deficiencies violating the right to privacy of individuals. The paper,
firstly, presents the right to privacy and its relation to the special methods
of investigation and proceedings, then analyses the deficiencies of such
methods and proposes several recommendations.
Keywords: Right to privacy, special methods of investigation and
proceedings.
1. Quyền riêng tư của cá nhân 17 Công ước quốc tế về các quyền dân
Quyền riêng tư của cá nhân là một sự và chính trị (ICCPR) khẳng định: “(1)
trong các quyền con người cơ bản được Không ai bị can thiệp một cách độc đoán và bất
ghi nhận và bảo vệ từ lâu trên thế giới. hợp pháp đến đời sống riêng tư, gia đình, nhà
Bản Tuyên ngôn về quyền con người năm ở, thư tín; hoặc bị xúc phạm một cách bất hợp
1948 đã khẳng định “Không ai có thể bị xâm pháp đến danh dự và uy tín. (2) Mọi người
phạm một cách độc đoán vào đời tư, gia đình, đều có quyền được pháp luật bảo vệ chống lại
nhà ở, thư tín, hay bị xúc phạm đến danh dự mọi sự can thiệp và xúc phạm như vậy”.(2)
hay thanh danh. Ai cũng có quyền được luật Năm 2004, Tổ chức Bảo mật Quốc tế
pháp bảo vệ chống lại những xâm phạm ấy”.(1) và Trung tâm bảo mật thông tin điện tử có
(Điều 12).
* Thạc sĩ, Giảng viên Trường Đại học Cần Thơ
Cụ thể hóa hơn quy định này, Điều ** Viện kiểm sát nhân dân quận Ninh Kiều, thành
phố Cần Thơ
1
The 1948 Universal Declaration of Human Rights, 2
The 1966 International Covenant on Civil and
article 12 Political Rights, article 17
Tại Việt Nam, Hiến pháp năm trở nên tinh vi, khó đoán, và nguy hiểm
2013 đã khẳng định, quyền riêng tư của hơn. Các biện pháp điều tra truyền thống
cá nhân là “quyền bất khả xâm phạm”, tỏ ra không hiệu quả trong việc thu thập
mọi cá nhân đều được pháp luật bảo đảm chứng cứ để xác định sự thật vụ án trong
an toàn về thông tin đời sống riêng tư, bí nhiều trường hợp.(2) Một đặc điểm thường
mật cá nhân và bí mật gia đình. Ngoài ra, có trong các biện pháp điều tra thu thập
bí mật thư tín, điện thoại, điện tín và các chứng cứ truyền thống là sự công khai của
hình thức trao đổi thông tin riêng tư khác các biện pháp đó, thường có sự tham gia
của cá nhân cũng được Hiến pháp bảo của nhiều người, và các chứng cứ trong
vệ.(1) Như vậy, nhóm quyền bất khả xâm vụ án nhiều khả năng bị làm sai lệch hoặc
phạm về riêng tư của cá nhân bao gồm: bị che giấu bởi người phạm tội.
(1) quyền về thông tin đời sống riêng tư, Do đó, để đáp ứng yêu cầu phòng
(2) quyền bảo vệ bí mật cá nhân, (3) quyền chống tội phạm trong bối cảnh mới, Bộ
bảo vệ bí mật gia đình, (4) quyền giữ bí luật tố tụng hình sự (BLTTHS) năm 2015,
mật thư tín, điện thoại, điện tín và các chương XIV, từ Điều 223 đến Điều 228
hình thức trao đổi thông tin riêng tư khác. quy định về các biện pháp điều tra tố tụng
Trên cơ sở Hiến pháp, các Bộ luật dân đặc biệt. Theo đó, các biện pháp điều tra
sự, Bộ luật hình sự, và các luật chuyên tố tụng đặc biệt là các hoạt động điều tra
ngành khác như luật Luật giao dịch điện mang tính chất bí mật, bao gồm: (1) ghi
tử, Luật an toàn thông tin mạng, Luật âm bí mật; (2) ghi hình bí mật; (3) nghe
Công nghệ thông tin, Luật Viễn thông, điện thoại bí mật; (4) thu thập bí mật dữ
Luật Bưu chính đều có các quy định cụ liệu điện tử.
thể về việc bảo vệ quyền riêng tư, bảo Các biện pháp điều tra tố tụng đặc
vệ thông tin cá nhân và nghiêm cấm các biệt chỉ được sử dụng khi vụ án rơi vào
hành vi xâm phạm quyền riêng tư trong một trong hai trường hợp, gồm: (1) những
các hoạt động bưu chính, viền thông, an vụ án liên quan tới tội xâm phạm an ninh
toàn thông tin mạng, ứng dụng và phát quốc gia, tội phạm về ma túy, tội phạm
triển công nghệ thông tin. về tham nhũng, tội khủng bố, tội rửa tiền;
Như vậy, trên bình diện quốc tế và quốc hoặc (2) tội phạm khác có tổ chức thuộc
gia, quyền riêng tư của cá nhân đóng một loại tội phạm đặc biệt nghiêm trọng.(3)
vai trò quan trọng như là một quyền cơ bản Khi áp dụng biện pháp này, Thủ trưởng
của con người, được tôn trọng và bảo vệ bởi CQĐT, Viện trưởng VKS có thẩm quyền
nhiều quy định và cơ chế khác nhau. và người thi hành quyết định áp dụng
biện pháp điều tra tố tụng đặc biệt phải
2. Các biện pháp điều tra tố tụng đặc
giữ bí mật về việc áp dụng này.(4) Về việc
biệt và mối quan hệ với quyền riêng tư
của cá nhân 2 Hà Thanh, “Biện pháp điều tra tố tụng đặc biệt
trong đấu tranh phòng, chống tham nhũng,” Trang
Trong bối cảnh hiện nay, với sự trợ thông tin Ban nội chính Trung ương, 24/3/2016, http://
noichinh.vn/ho-so-tu-lieu/201603/bien-phap-dieu-
giúp của các thiết bị công nghệ, thông tin tra-to-tung-dac-biet-trong-dau-tranh-phong-chong-
điện tử, mức độ và tính chất của tội phạm tham-nhung-300299/, [truy cập ngày 21/5/2018]
3
Điều 224 Bộ luật tố tụng hình sự năm 2015.
1 Điều 21 Hiến pháp năm 2013. 4
Khoản 4 Điều 225 Bộ luật tố tụng hình sự năm 2015.
đối tượng bị áp dụng là sự giới hạn rõ quyền áp dụng các biện pháp điều tra tố
ràng của nhà nước đối với quyền về đời tụng đặc biệt cho rằng cần thiết thu thập
sống riêng tư của cá nhân. Sự giới hạn của thông tin đời tư của họ một cách bí mật
nhà nước đối với quyền cơ bản là có thể để giải quyết vụ án, ngay cả khi người đó
chấp nhận, nếu sự giới hạn đó được thực không có tư cách tham gia tố tụng. Điều
hiện một cách rõ ràng, minh bạch, và phù này có thể dẫn đến một lo ngại về sự tùy
hợp với mục đích của việc giới hạn. Đặc tiện của người có thẩm quyền trong việc
biệt, sự giới hạn đó chỉ được thực hiện khi áp dụng các biện pháp điều tra tố tụng
“cần thiết.”(1) Tuy nhiên, những quy định đặc biệt trong việc thu thập thông tin cá
về biện pháp điều tra tố tụng đặc biệt còn nhân của một đối tượng, bất kể việc thu
một số hạn chế pháp lý có khả năng xâm thập thông tin đó có thực sự cần thiết cho
phạm đến đời sống riêng tư của cá nhân vụ án hay không.
vượt quá mục đích ban đầu của các biện Thứ hai, việc xử lý thông tin được
pháp này. thu thập từ các biện pháp điều tra bí mật
Thứ nhất, đối tượng có khả năng bị áp này vẫn còn rủi ro rò rỉ thông tin cá nhân
dụng các biện pháp điều tra tố tụng đặc của người bị áp dụng. Khoản 1 và khoản
biệt không bị giới hạn bởi luật. Hiện nay, 2 Điều 227 BLTTHS năm 2015 quy định
BLTTHS năm 2015 không có bất cứ quy thông tin, tài liệu không liên quan đến
định nào về đối tượng có thể bị áp dụng vụ án thì phải được tiêu hủy kịp thời; và
các biện pháp này. Có thể thấy, các chứng thông tin, tài liệu (có liên quan) có thể
cứ có được từ việc áp dụng các biện pháp được sử dụng làm chứng cứ vào việc
điều tra tố tụng đặc biệt nếu được cơ quan khởi tố, điều tra, truy tố, và xét xử. Như
điều tra và Viện kiểm sát sử dụng thì đều vậy, để một tài liệu, thông tin được dùng
phải được trình bày, kiểm tra, tranh luận làm chứng cứ thì phải đáp ứng hai điều
và làm rõ tại phiên tòa. Có nghĩa là, về kiện là: (1) có liên quan vụ án, và (2) được
nguyên tắc, người bị áp dụng các biện người có thẩm quyền sử dụng. Từ quy
pháp điều tra tố tụng đặc biệt này phải là định trên, ta thấy có một khoảng hở trong
một trong những người tham gia tố tụng việc xử lý các thông tin, tài liệu được thu
để có thể có mặt tại phiên tòa nhằm trình thập từ các biện pháp điều tra bí mật, đó
bày các vấn đề liên quan đến các chứng cứ là các thông tin, tài liệu có liên quan đến
này thì việc áp dụng các biện pháp điều vụ án, nhưng không được người có thẩm
tra tố tụng đặc biệt mới có ý nghĩa trong quyền sử dụng như là chứng cứ trong vụ
việc hỗ trợ giải quyết vụ án. án thì xử lý như thế nào.
Tuy nhiên, việc không minh định cụ Để được coi là chứng cứ thì một
thể các đối tượng có thể bị áp dụng biện thông tin, hoặc một tài liệu phải có đủ ba
pháp điều tra tố tụng đặc biệt thì những thuộc tính: khách quan, liên quan, và hợp
người có thể bị xâm phạm đến đời sống pháp.(2) Như vậy, không phải tất cả mọi
riêng tư không chỉ các cá nhân tham gia thông tin, tài liệu có liên quan đến vụ án
tố tụng có liên quan đến vụ án, mà còn được thu thập bằng biện pháp điều tra tố
là bất kỳ cá nhân nào mà người có thẩm tụng đặc biệt đều có thể trở thành chứng
1
Khoản 2 Điều 14 Hiến pháp năm 2013 2
Điều 86 Bộ luật tố tụng hình sự năm 2015
Quyền riêng tư của cá nhân là một Hai là, nên quy định cụ thể trình tự
trong những quyền cơ bản của cá nhân xử lý tài liệu, thông tin được thu thập
được ghi nhận trong pháp luật quốc tế từ các biện pháp này. Theo đó, bất kỳ tài
cũng như pháp luật Việt Nam. Sự giới liệu, thông tin đủ ba thuộc tính liên quan,
hạn quyền riêng tư của cá nhân bằng biện khách quan, và hợp pháp thì buộc phải
pháp điều tra tố tụng đặc biệt trong tố dùng làm chứng cứ. Thiếu một trong ba
tụng hình sự là một sự giới hạn cần thiết
thuộc tính thì buộc phải tiêu hủy. Như
trong công cuộc phòng chống tội phạm,
vậy, sẽ không còn khoảng hở trong việc
là sự cân bằng giữa quyền cá nhân và lợi
ích xã hội. Tuy nhiên, các quy định về biện tồn động các tài liệu, thông tin có liên
pháp điều tra tố tụng đặc biệt hiện nay quan đến vụ án, nhưng thiếu tính khách
quan, hoặc tính hợp pháp, hoặc cả hai. Từ
1 Võ Minh Kỳ, “Các quy định pháp luật về biện pháp
điều tra tố tụng đặc biệt,” Tạp chí Dân chủ và Pháp luật, đó, tránh được sự xâm phạm đến quyền
ngày 25/5/2018, http://tcdcpl.moj.gov.vn/qt/tintuc/Pages/
riêng tư của cá nhân một cách không cần
xay-dung-phap-luat.aspx?ItemID=440, [truy cập ngày
31/5/2018] thiết./.