9^3 კლასი:ნინო კაცაძე

მოძრაობის შესწავლა; მთვარის

მოძრაობა დედამიწისა და
თავის ღერძის მიმართ
რას გავეცნობით
ამ პრეზენტაციაში

შესავალი თანაბარი მოძრაობა წრეწირზე

ცენტრისკენული აჩქარება
მექანიკური მოძრაობა
წრეწირზე მოძრაობის პერიოდი და
საბურავები სიჩქარე
არათანაბარი მოძრაობა/ გრაფიკები:სიჩქარის,
საშუალო სიჩქარე გადაადგილების, აჩქარების,
წრფივი თანაბარი მოძრაობა კოორდინატების.
წრფივი თანაბარაჩქარებული მთვარის ბრუნვის სიჩქარე ღერძისა
მოძრაობა და დაედამიწის გარშემო
შესავალი
დღეს ჩვენ ვისაუბრებთ მექანიკურ
მოძრაობასა და მის სახეებზე,მოძრაობაზე,
გავეცნობით საინტერესო ინფორმაციებს და
ამოვხსნით ამოცანებს.
 მექანიკური მოძრაობა

მოძრაობა ყველაზე გავრცელებული ფიზკური მოვლენაა სამყაროში. იგი მრავალგვარია

მაგრამ დღეს განვიხილავთ მექანიკურ მოძრაობას.
მექანიკური მოძრაობა ფიზიკური მოვლენაა, რომლის დროსაც სხეულის მდებარეობა იცვლება
სივრცეში სხვა სხეულის მიმართ დროის განმავლობაში.
ხოლო სხეულს რომლის მიმართაც მოცემული სხეულის მოძრაობა განიხილება ათვლის
სხეულს ვუწოდებთ.
ნივთიერი წერტილი-მექანიკური
ამოცანების შესწავლისას რეალური
სხეულის მაგიერ აღებულ მოდელს მექანიკა
რომელსაც შენარჩუნებული აქვს
სხეულის ძირითადი თვისებები, მაგრამ
მოცემული ამოცანის განხილვისას სხვა
თვისებები უგულებელყოფილია,
ნივთიერი წერტილი ეწოდება, და ის
ბუნებაში არ არსებობს.
რატომ/როგორ
სხეული მოძრაობს
მოძრაობს

დინამიკა კინემატიკა
 მოძრაობა

სიჩქარის მიხედვით ტრაექტორიის

მიხედვით

წრფივი თანაბარი არათანაბარი

წრფივი მრუდწირული

წრფივი
მრუდწირული
 გადაასდგილებლათ ვიყენებთ სხვადასხვა სატრანსპორტო საშუალებას.
მაგალითად მანქანას. მანქანას მოძრაობაში ეხმაება საბურაევბი და ძრავა.
მოდი გავეცნოთ ინფორმაციას საბურავების შესახებ.

საბურავებს აქვს საინტერესო ისტორია, რომელიც

უძველესი ცივილიზაციებით თარიღდება. რეზინის ან ხის
კომპონენტებით ბორბლების გამოყენების კონცეფცია
ხახუნის შესამცირებლად და ტრანსპორტირების
გასაუმჯობესებლად შეიძლება მომდინარეობდეს
ადრეულ მესოპოტამიასა და ეგვიპტეში. თუმცა, მხოლოდ
მე-19 საუკუნის ბოლოს გამოიგონა თანამედროვე
პნევმატური საბურავი, ჰაერით სავსე, ჯონ ბოიდ
დანლოპმა. საბურავები გადამწყვეტ როლს თამაშობენ
სხვადასხვა ინდუსტრიებში და ყოველდღიურ
ცხოვრებაში. ისინი ძირითადად გამოიყენება მანქანებში,
როგორიცაა მანქანები, მოტოციკლები, სატვირთო
მანქანები და ა.შ.
 საბოლოო ჯამში, საბურავები გადამწყვეტ როლს ასრულებენ მანქანების გლუვი და
ეფექტური გადაადგილების უზრუნველსაყოფად, რაც აუმჯობესებს მათ მთლიან
მუშაობას. გარდა ამისა, საბურავებს ასევე აქვთ მნიშვნელოვანი გავლენა ტრანსპორტის
ეკოლოგიურ მდგრადობაზე, ეკოლოგიურად სუფთა საბურავების წარმოებასა და
დიზაინში მიღწევებით, რომლებიც მიზნად ისახავს ნახშირბადის ემისიების შემცირებას
და საწვავის დაზოგვის ხელშეწყობას.
 წრფივი თანაბარი მოძრაობა
ახლა უკვე განვიხილოთ სხეულის მოძრაობის ერთერთი სახე:წრფივი თანაბარი
მოძრაობა.

წრფივი თანაბარი მოძრაობა ეწოდება ისეთ მოზრაობას, რომლის დროსაც

სხეულის გადაადგილებები დროის ნებსმიერ ტოლ შუალედში ტოლია.

ფიზიკურ სიდიდეს რომელიც დროის ერთეულში სხეულის გადაადგილებას

გვიჩვენებს, სხეულის სიჩქარეს ვუწოდებთ და იგი v ასოთი აღინიშნება და მის
ერთეულად მირებულია 1მ/წმ

v=s/t
s=vt
 ამოვხსნათ ამოცანა წრფივ თანაბარ მოძრაობაზე:

რა დროში ავა 4 მ/წმ მუდმივი სიჩქარით მოძრავი ლიფტი 23-ე

სართულზე თუ ერთი სართულის სიმაღლეა 4მ?

ამოხსნა:
მოც: გამოვიყენებთ ფორმულას:v=s/t რის
v=4მ/წმ მიხედვითაც t=s/v
s=4*22 (რადგან ლიფტს t=4*22/4
პირველი სართულიდან 23-მდე t=22
მოუწევს 22 სართულის გავლა) პასუხი: დასჭირდება 22 წმ.
t=?
 არათანაბრი მოძრაობა
აბსოლიტურად თანაბრად მოძრავი სხეული ბუნებაში იშვიათია.
მოძრაობას კი რომლის დროსაც სხეულის გადაადგილებები დროის
ტოლ შუალედებში განსხვავებულია, არათანაბარი მოძრაობა
ეწოდება.

რახან იგი მუდმივი სიჩქარე არ არის, მისი გამოთვლა სეგვიძლია

საშუალო სიჩქარით. გადაადგილების საშუალო სიჩქარე
გამოითველბა ფორმულით: vსაშ=s/t

მყისი სიჩქარე-სხეულის სიჩქარე მოცემულ მომენტსა და ტრაექტორიის მოცემულ წერტილში მყისი

სიჩქარე ეწოდება
თუ არათანაბარი მოძრაობისას დროები ტოლია მაშინ:

თუ არათანაბარი მოძრაობისას მანძილები ტოლია მაშინ:

 ამოცანა საშუალო სიჩქარეზე:

ავტომობილმა 5 წმ-ში 50 მ გაიარა 5 წმ-ში, შემდეგ კი გაჩერებამდე 70 მ

15 წმ-ში. გამოვთავლოთ ავტომობილის საშუალო სიჩქარე.

მოც: S1=50 მ ფორმულა: V=S/t

t1=5წმ V=S1+S2
S2=70 მ t1+t2
t2=15 წმ v=50+70
vსაშ=? 5+15
პასუხი: v=6მ/წმ
 წრფივი თანაბარაჩქარებული
მოძრაობა/ აჩქარება
მოძრაობის კიდევ ერთერთი სახეა
თანაბარაჩქარებული მოძრაობა. სანამ მასზე
ვისაუბრებდეთ განვიხილოთ აჩქარება.

აჩქარება გვიჩვენებს, თუ როგორ იცვლება სხეულის სიჩქარე დროის ერთეულში და იგი აღინიშნბა ასო
a-თი. მისი ერთეული SI-სისტემაში 1მ/წმ^2-ია.

არათანაბარი მოძრაობის უმარტივესი სახე,

როცა მოძრაობისას სხეულის სიჩქარე
დროის ნებისმიერ ტოლ შუალედშებში
ერთი და იმავე სიდიდთ იცვლება,
თანაბრჩქარებული მოძრაობა ჰქვია.
 ფორმულები სხვადასხვა ამოცანებისას, ამოცანის მოცემულობის მიხედვით
უნდა გამოვიყენოთ.

ფორმულები
მანძილის, გადაადგილების და
საშულო სიჩქარის გამოთვლა:
 თანაბარი მოძრაობა წრეწირზე
მრუდწირულ ტრაექტორიაზე მოძრაობა მექანიკური მოძრაობის ძალზედ
გავრცელებული სახეა. ნებისმიერ მრუდწირულ ტრაექტორიაზე მოძრაობა
შეიძლება წარმოვადგინოთ,მროგორც მოძრაობა სხვადასხვა რადიუსის მქონე
წრეწირის რკალებზე.

კუთხური სიჩქარე მყისი სიჩქარე

წრეწირზე სხეულის სიწრაფის დასახასიათბლად წრეწირის ნებისმიერ წერტილში სხეული
შემოაქვთ კუთხური სიჩქარე რომელიც დროის სმოძრაობის მყისი სიჩქარე მიმართულია ამ
ერთეულში რადიუსის შემობრუნების კუთხეს წერტილში გავლებული მხების გასწვრივ.
გვიჩვენებს. იგი აღინიშნება ომეგა-თი.
 ცენტრისკენული აჩქარება

ჩვენ ვიცით რომ მრუდწირული მოძრაობა, აჩქარებული მოძრაობაა და წრეწირის

ნებისმიერ წერტილში სხეული სმყისი სიჩქარე მიმართული ამ წეტილში გვალეებულკი
მხების გასწვრივ, რაც იმას ნიშნავს რომ წრეწირის ყველა წერტილში სხეულის მყის
სიჩქარეს სხვადსახვა მიმართულება აქვს.

როგორ გამოვთვალოთ ცენტრისკენული აჩქარების მოდული?

მის გამოსათველად დებისმიერ წრტილში სხეულის მოდულს ვპოულობთ ამ
ფორმულით:

წრეწირზე სხეულიის თანაბარი მოძრაობისას

სხეული აჩქარება წრეწირის ნებისმიერ წერტლში
ცენტრისკენ, რადიუსის გასწვრივააა მიმართული,
რასაც ცენტრისკენულ აჩქარებას ვუწოდებთ.
 წრეწირზე მოძრაობის პერიოდი და
სიჩქარე

მოდით ჯერ განვიხილოთ ბრუნვის პერიოდი:

დროს, რომელშიც სხეული წრეწირზე მოძრაობისას ერთ სრულ ბრუნს შემოწერს,
ბრუნვის პერიოდი ეწოდება და აღინიშნება T-თი. მისი ერთული SI-სისტემაში არის
1წმ.

სადაც t წრეწირზე მოძრაობის დროა

ხოლო N ამ დროში შესრულებული
ბრუნათა რიცხვი.
დროის ერთეულში შესრულებულ ბრუნვათა წრეწირზე თანაბრად მოძრავი სხეული
რიცხვს კი სიხშირეს ვუწოდებთ ორელიც n- სიჩქრის მოდული გამოითვლება
ით აღინიშნება. ფორმულით:

სიჩქარე ასევე შეგვიძლია გამოვთავლოთ

პერიოდის განმავლობაში გავლილი
მანძილის პერიოდთან შეფარდებით. კუთხური სიჩქარე გამოითვლება
რადიუსის მიერ პერიოდის
განმავლობაში შემოწერილი კუთხის
შეფარდებით პერიოდთან:

ო
და ბოლოს_გრაფიკები:
შეჯამება
მთვარის მოძრაობა დედამიწისა და თავისი
ღერძის გარშემო

მთვარე დედამიწის გარშემო დაახლოებით

1კმ/წმ-ით მოძრაობს, საკუთარი ღერძის
გარშემო კი v=l/t. l=10917 კმ. T=29 დღე ღამე
რაც არის 29*24*3600 წმ ანუ 2505600.
v=l/t=10917/2505600=0.0043 კმ დაახლოებით