1.

1 კინემატიკის ძირითადი ცნება

თავი 1. მექნიკა
ჩვენს გარემომცველ მატერიალურ სამყაროში მიმდინარე ნებისმიერი ფიზიკური
მოვლენა ან პროცესი წარმოადგენს სივრცესა და დროში მიმდინარე ცვლილებათა
კანონზომიერ მწრივს. მექანიკური მოძრაობა, ანუ მოცემული სხეულის (მისი ნაწილის)
მდებარეობის ცვლილება სხვა სხეულის მიმართ წარმოადგენს ფიზიკური პროცესის
უმარტივეს მაგალითს. სხეულის მექნიკურ მოძრაობას შეისწავლის ფიზიკის დარგს მექანიკა
ეწოდება. მექანიკის ძირითადი ამოცანაა სხეულის მდებარეობის განსაზღვრა დროის
ნებისმიერ მომენტში.
მექნიკის ერთ–ერთი ძირითადი ნაწილი, რომელსაც კინემატიკა ეწოდება, განიხილავს
სხეულის მოძრაობას, მისი გამომწვევი მიზეზების აუხსნელად. კინემატიკა პასუხობს
შეკითხვაზე: „როგორ მოძრაობს სხეული?“ მექნიკის მეორე ძირითადი ნაწილია დინამიკა,
რომელიც განიხილავს ერთი სხეულის მოქმედებას მეორეზე, როგორც მისი მოძრაობის
გამომწვევ მიზეზს. დინამიკა პასუხობს შეკითხვაზე: „რატომ მოძრაობს სხეული
მაინცდამაინც ასე და არა სხვანაირად?“

1. მექანიკური მოძრაობა. გადატანითი მოძრაობა. ნივთიერი

(მატერიალური) წერტილი
დროის განმავლობაში სხეულის მდებარეობის ცვლილებას სივრცეში სხვა სხეულების
მიმართ, მექანიკური მოძრაობა ეწოდება.
მექანიკის მიზანია დროის ნებისმიერ მომენტში განსაზღვროს სხეულის მდებარეობა.
სხეულის მოძრაობის შესასწავლად საჭიროა მისი შემადგენელი ყველა წერტილის მოძრაობის
შესწავლა.
ყველა სხეულს გააჩნია განსაზღვრული ზომა. სხეულის სხვადასხვა ნაწილი
მდებარეობს სივრცის სხვადასხვა ნაწილში. მაგრამ მექანიკის ბევრ ამოცანაში არ არის საჭირო
მივუთითოთ სხეულის ცალკეული ნაწილების მდებარეობა. თუ სხეულის გეომეტრიული
ზომები ათვლის სხულამდე მანძილზე გაცილებით ნაკლებია, მაშინ ეს სხეული შეიძლება
ჩაითვალოს ნივთიერ წერტილად. ასე შეიძლება მოვიქცეთ, მაგალითად პლანეტების
მოძრაობის შესწავლისას მზის გარშემო.
სხეულს, რომლის ზომა მოცემულ პირობებში შეიძლება უგულებელვყოთ, ნივთიერი
(მატერიალური) წერტილი ეწოდება. გადატანითი მოძრაობისას ნივთიერი წერტილად
შეიძლება ჩაითვალოს სხეული, რომლის ზომებიც გაცილებით მცირეა იმ მანძილთან
შედარებით, რომელზედაც ის მოძრაობას.
სხვადასხვა პირობებში ერთი და იგივე სხეული შეიძლება ჩაითვალოს როგორც ნივთიერ
წერტილად, ისე არანივთიერად.

2. ათვლის სისტემა
სხეულს, რომლი მიმართაც განიხილება სხვა სხეულების მდებარეობა ან მოძრაობა,
ათვლის სხეული ეწოდება.
სხეულის მდებარეობა განსაზღვრულია, თუ ცნობილია მისი კოორდინატები, ამიტომ
აუცილებელია ათვლის სხეულთან დავაკავშიროთ კოორდინატთა სისტემა.
ვინაიდან მექანიკური მოძრაობა მიმდინარეობს დროში, მის შესასწავლად საჭიროა დროის
ათვლის სისტემის შემოღებაც.
ათვლის სხეულს მასთან დაკავშირებული კოორდინატთა სისტემით და დროის ათვლის
სისტემა ერთად ქმნიან ათვლის სისტემას.
3. ტრაექტორია, გზა, გადაადგილება
წირს, რომელსაც აღწერს სხეული მოძრაობისას, ტრაექტორია ეწოდება.
მანძილს, რომელსაც გადის მოძრავი სხეული, გზა ან განვლილი მანძილი ეწოდება. იგი
სკალარული სიდიდეა.
წრფის მიმართულ მონაკვეთს, რომელიც აერთებს სხეულის საწყის მდებარეობას მის
საბოლოო მდებარეობასთან, გადაადგილება ეწოდება. იგი ვექორული სიდიდეა.
(I) მრუდი არის მოძრაობის ტრაექტორია, მისი სიგრძე არის განვლილი მანძილი, ხოლო (II)
ვექტორი არის გადაადგილება.

4. წრფივი თანაბარი მოძრაობა.

ნივთიერი წერტილის მოძრაობას წრფივი ეწოდება, თუ მისი ტრაექტორია წარმოადგენს
წრფეს.
წრფივი თანაბარი მოძრაობა ეწოდება ისეთ წრფივ მოძრაობას, რომლის დროსაც სხეული
დროის ნებისმიერ ტოლ შუალედში ტოლ გადაადგილებებს ასრულებს.
წრფივი თანაბარი მოძრაობის სიჩქარე ეწოდება სხეულის გადადგილების შეფარდებას
დროის იმ შუალედთან, რომელშიც ეს გადაადგილება შესრულდა

აქედან , სადაც გადაადგილებაა, სიჩქარე და დრო.

სიჩქარე, ისევე როგორც გადაადგილება ვექტორული სიდიდეა. სისტემაში სიჩქარის
ერთეულია 1 მ/წმ. ესაა სიჩქარე, როცა სხეული ყოველ წამში 1 მეტრ გადაადგილებას
ასრულებს.
თუ სხეულის საწყისი კოორდინატია , მაშინ გადაადგილების შემდეგ მისი
კოორდინატი იქნება

ვინაიდან ამიტომ

აქედან გამოდის, რომ

ე.ი. სხეულის სიჩქარის გეგმილი ტოლია კოორდინატის ცვლილებისა დროის ერთეულში.

5. მოძრაობის გრაფიკული წარმოდგენა

წრფივი თანაბარი მოძრაობისას სხეულის კოორდინატი იცვლება ფორმულით:

კოორდინატთა სისტემაში აბსცისათა ღერძზე გადავზომოთ დრო , ხოლო ორდინატათა

ღერძზე კოორდინატი .
 I გრაფიკზე სიჩქარე დადებითია. რაც უფრო მეტია სიჩქარე, მით უფრო მეტია გრაფიკის
დახრის კუთხე. II გრაფიკზე სიჩქარე უარყოფითია, დროის ღერძთან მისი გადაკვეთის
წერტილი გვიჩვენებს, თუ დროის რომელ მომენტში დაბრუნდება სხეული სათავეში.
თუ , გრაფიკი გაივლის კოოდინატთა სათავეში.

სიჩქარის დროზე დამოკიდებულების გრაფიკის ასაგებად აბსცისათა ღერძზე

გადაიზომება დრო, ხოლო ორდინატათა ღერძზე -სიჩქარე. სიჩქარე დადებითია, ხოლო
– უარყოფითი. ABOM და OMCD მართკუთხედების ფართობები კი და

6. არათანაბარი მოძრაობა. საშუალო და მყისი სიჩქარე

წრფივ მოძრაობას, რომლის დროსაც სხეული დროის სხვადასხვა შუალედებში
სხვადასხვა გადაადგილებას ასრულებს, წრფივი არათანაბარი მოძრაობა ეწოდება.
არათანაბარი მოძრაობის საშუალო სიჩქარე იზომება სხეულის გადაადგილების
ფარდობით დროის იმ შუალედთან, რომელშიც ეს გადაადგილება შესრულდა.

სხეულის სიჩქარეს დროის მოცემულ მომენტში ან ტრაექტორიის მოცემულ წერტილში,

მყისი სიჩქარე ეწოდება.
მყისი სიჩქარე, ანუ სიჩქარე მოცემულ წერტილში ტოლია ტრაექტორიის ამ წერტილის
შემცველ უბანზე საკმაოდ მცირე გადაადგილების ფარდობისა დროის იმ მცირე შუალედთან,
რომლის განმავლობაშიც ეს გადაადგილება მოხდა. იგი ვექტორული სიდიდეა და მისი
მიმართულება ემთხვევა გადაადგილების მიმართულებას მოცემულ წერტილში.

7. მოძრაობის ფარდობითობა.
იმის მიხედვით, თუ ათვლის რომელი სისტემის მიმართ განვიხილავთ სხეულის
მოძრაობას, მოძრაობის სახე შეიძლება განსხვავებული იყოს როგორც ტრაექტორიით, ასევე
სიჩქარით.
ვინაიდან , შესაბამისად

სხეულის სიჩქარე უძრავ ათვლის სისტემაში ტოლია მის მიმართ მოძრავი ათვლის სისტემის
სიჩქარისა და მოძრავი ათვლის სისტემის მიმართ სხეულის სიჩქარის ჯამისა.
8. წრფივი თანაბარაჩქარებული მოძრაობა
წრფივ არათანაბარ მოძრაობას, რომლის დროსაც დროის თანაბარ შუალედებში სხეულის
სიჩქარე ერთი და იგივე სიდიდით იცვლება, თანაბარაჩქარებული მოძრაობა ეწოდება.
სიდიდეს, რომელიც იზომება სხეულის სიჩქარის ცვლილების ფარდობით დროის იმ
შუალედთან, რომელშიც ეს ცვლილება მოხდა, აჩქარება ეწოდება.

;
აჩქარება ვექტორული სიდიდეა. მისი ერთეულია მ/წმ2.
თანაბარაჩქარებული მოძრაობის სიჩქარე წრფეა.

I გრაფიკზე აჩქარება 0-ია, II -ზე აჩქარება დადებითია, III –ზე კი უარყოფითი. t ღერძთან
მისი გადაკვეთის წერტილი გვიჩვენებს უარყოფითი აჩქარების დროს, როდის გაჩერდება
სხეული. შესაბამისად
თუ სხეულის საწყისი სიჩქარე 0–ია, მაშინ გრაფიკი გაივლის კოორდინატთა სათავეზე.

9. გადაადგილება თანაბარაჩქარებული მოძრაობის დროს.

თანაბარაჩქარებული მოძრაობისას გადაადგილება

თუ , მაშინ,
დროის ნებისმიერ მომენტში კი თანაბრადაჩქარებული სხეულის კოორდინატი

. თუ ცნობილია სხეულის საწყისი და საბოლოო სიჩქარეები, მაშინ

. თუ მაშინ, .

10. სხეულთა თავისუფალი ვარდნა.

თანაბარაჩქარებული მოძრაობის საუკეთესო მაგალითია სხეულთა თავისუფალი ვარდნა.
თავისუფალი ვარდნა - ესაა ისეთი ვარდნა ვაკუუმში, რომელსაც ხელს არაფერი უშლის.
თავისუფალი ვარდნის აჩქარება ვერტიკალურად ქვევითაა მიმართული და - თი
აღინიშნება. იგი ყველა სხეულისათვის ერთნაირია და ტოლია =9,8 მ/წმ2.

10. მრუდწირული მოძრაობა

მოძრაობას, რომლის ტრაექტორია წრფისაგან განსხვავდება მრუწირული მოძრაობა
ეწოდება. მისი უმარტივესი სახეა წრეწირზე მოძრაობა.
წრეწირზე თანაბარი მოძრაობა ეწოდება ისეთ მოძრაობას, რომლის დროსაც სხეული დროის
ნებისმიერ ტოლ შუალედებში წრეწირზე ტოლ რკალებს შემოწერს.
წრეწირზე მოძრაობისას სხეულის (წერტილის) ცენტრთან შემაერთებელი რადიუსი ბრუნავს

კუთხით. კუთხე იზომება რადიანებში .

 მობრუნების კუთხის ფარდობას იმ დროსთან, რომელშიც ეს მობრუნება მოხდა მოძრაობის

კუთხური სიჩქარე ეწოდება. მისი ერთეულია რად/წმ.

წრეზე მოძრაობისას სხეულის (წერტილის) მიერ რკალზე განვლილი მანძილის

შეფარდებას მოძრაობის დროსთან წირითი სიჩქარე ეწოდება. .

წირით და კუთხურ სიჩქარეთა შორის არსებობს დამოკიდებულება:
წრეწირზე მოძრაობისას სხეულის სიჩქარე ნებისმიერ მომენტში მიმართულია წრეწირის იმ
წერტილის მხების გასწვრივ, რომელშიც ეს სხეული იმყოფება. წრეწირზე მოძრაობისას
სხეულის აჩქარება ნებისმიერ მომენტში მიმართულია იმ წერტილიდან ცენტრისაკენ
გავლებული რადიუსის გასწვრივ, რომელშიც სხეული იმყოფება. ასეთ აჩქარებას
ცენტრისკენული აჩქარება ეწოდება. ცენტრისკენული აჩქარება ტოლია წირითი სიჩქარის
კვადრატის ფარდობისა რადიუსთან, ან კუთხური სიჩქარის კვადრატის ნამრავლისა

რადიუსზე. ან

11. პერიოდი, სიხშირე

დროის იმ შუალედს, რომელიც ჭირდება სხეულს წრეწირზე ერთი სრული ბრუნის
გასაკეთებლად მიმოქცევის პერიოდი ეწოდება. აღინიშნება T სიმბოლოთი.
დროის ერთეულში სხეულის მიერ წრეწირზე შესრულებულ ბრუნთა რიცხვს მიმოქვევის

სიხშირე ეწოდება. აღინიშნება ასოთი.

წირითი სიჩქარე

კუთხური სიჩქარე

ცენტრისკენული აჩქარება
1. მექანიკის იმ ნაწილს, რომელიც შეისწავლის სხეულების მოძრაობას გამომწვევი
მიზეზებისგან დამოუკიდებლად, კინემატიკა ეწოდება.

2. მატერიალური წერტილი ეწოდება ისეთ სხეულს, რომლის ზომა შეიძლება

უგულებელვყოთ მოძრაობის მოცემულ პირობებში.

3. სხეულის ან წერტილის მდებარეობა შეიძლება მოცემული იყოს რომელიღაც სხვა სხეულის

მიმართ, რომელსაც ათვლის სხეულს უწოდებენ.

4. სხეულის გადაადგილება ეწოდება მონაკვეთს, რომელიც სხეულის საწყის მდებარეობას

მის საბოლოო მდებარეობასთან აერთებს.

5. წირს, რომლის გასწვრივაც მოძრაობს სხეული, სხეულის მოძრაობის ტრაექტორია

ეწოდება.

6. წრფივი მოძრაობის შემთხვევაში გადაადგილება განვლილი მანძილის ტოლია.

7. თანაბარი (წრფივი) მოძრაობა ეწოდება ისეთ მოძრაობას, როცა სხეული დროის ნებისმიერ
ტოლ შუალედში ერთნაირ გადაადგილებებს ასრულებს.

8. სხეულის წრფივი თანაბარი მოძრაობის სიჩქარე ეწოდება ვექტორულ სიდიდეს, რომელიც

ტოლია სხეულის იმ გადაადგილების შეფარდებას დროის იმ შუალედთან, რომლის
განმავლობაშიც ეს გადაადგილება მოხდა.
V=S/t
სადაც V-სიჩქარეა, S-განვლილი მანძილი, t-დრო.

9. მოძრაობას, რომლის სიჩქარე დროის განმავლობაში იცვლება, არათანაბარი მოძრაობა

ეწოდება.

10. არათანაბარი მოძრაობის საშუალო სიჩქარე გვიჩვენებს, რას უდრის გადაადგილება,

რომელსაც სხეული საშუალოდ დროის ერთეულში ასრულებს.

11. სიჩქარეს, რომელიც სხეულს აქვს დროის მოცემულ მომენტში და ტრაექტორიის

მოცემულ წერტილში, მყისი სიჩქარე ეწოდება.

12. ისეთ მოძრაობას, რომლის სიჩქარე დროის ნებისმიერ ტოლ შუალედებში ერთნაირად
იზრდება, თანაბარაჩქარებული მოძრაობა ეწოდება.

13. მოძრავი სხეულის აჩქარება ეწოდება სიდიდეს, რომელიც ტოლია სხეულის სიჩქარის
ცვლილების ფარდობისა დროის იმ შუალედთან, რომლის განმავლობაშიც ეს ცვლილება
მოხდა.
a=(V-V')/t
სადაც V'-საწყისი სიჩქარეა, V-საბოლოო სიჩქარე დროის t შუალედის შემდეგ.

14. თანაბარაჩქარებული მოძრაობის სიჩქარე გამოითვლება ფორმულით:

V=V'+at
სადაც V'-საწყისი სიჩქარეა, V-საბოლოო სიჩქარე დროის t შუალედის შემდეგ, a-აჩქარება.
ხოლო გადაადგილება გამოითვლება ფორმულით: S=V't+at(2)/2 (!!!) როცა ფრჩხილებში
მიწერია 2, ეს ნიშნავს იმას, რომ უნდა ვიგულისხმოთ კვადრატი, მაგალითად: at(2)-at
აყვანილი კვადრატში.

15. თანაბარაჩქარებული მოძრაობის საშუალო სიჩქარე უდრის საწყის და საბოლოო

სიჩქარეთა ჯამის ნახევარს.
V=(V+V')/2

16. რაც მეტია სიჩქარის ცვლილება დროის ერთეულში, მით მეტია აჩქარება და პირიქით, რაც
ნაკლებია სიჩქარის ცვლილება დროის ერთეულში, მით ნაკლებია აჩქარება.
სიჩქარე იზომება მ/წმ-ობით, აჩქარება მ/წმ(2)-ით.

17. თუ მოძრაობის სიჩქარე იზრდება, მაშინ აჩქარება დადებითია (a>0), ეს ნიშნავს, რომ
სიჩქარისა და აჩქარების ვექტორები ერთსა და იმავე მხარესაა მიმართული. ხოლო თუ
სიჩქარე მცირდება, აჩქარება უარყოფითია (a<0) და სიჩქარისა და აჩქარების ვექტორები
ერთმანეთის საწინააღმდეგოდაა მიმართული.
როცა a>0, V=V'+at, S=V't+at(2)/2
როცა a<0, V=V'-|a|t, S=V't-|a|t(2)/2

18. თანაბარი მოძრაობისას სიჩქარის დროზე დამოკიდებულების გრაფიკი არის დროთა

ღერძის პარალელური წრფე.

19. თანაბარი მოძრაობისას გავლილი მანძილის დროზე დამოკიდებულების გრაფიკი

20. არათანაბარი მოძრაობისას აჩქარების დროზე დამოკიდებულების გრაფიკი არის დროთა

ღერძის პარალელური წრფე