TẠP CHÍ LỊCH sử ĐẢNG 1-2022

ĐỔI MỚI MÔ HÌNH HỢP TÁC XÂ NÔNG NGHIỆP

(1955-2021)
TS TRẦN THỊ THÁI
Học viện Chỉnh trị quốc gia Hồ Chỉ Minh

Ngàynhận: Tóm tắt: Ngay sau khi Cách mạng Tháng Tám thành công, ngày Từ khóa:
1-12-2021 11 -4-1946, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã viết thư kêu gọi điển chủ, Hợp tác xõ nông nghiệp;
Ngàythẩm định, đánh giá: nông gia Việt Nam tham gia hợp tác xã (HTX) nông nghiệp. đổi mới mô hình;
20-12-2021 Đáp ứng lời kêu gọi của Người, ngày 8-3-1948, HTX thủy tinh 1955-2021
Ngày duyệt đăng: Dân Chủ được thành lập tại chiến khu Việt Bắc, mở đầu cho sự
6-1-2022 ra đời và phát triển của kinh té HTX ở Việt Nam. Sau khi miền
Bắc được hoàn toàn giải phóng, tháng 8-1955, Trung ương
chủ trương xây dựng một sô' HTX nông nghiệp (HTXNN) bậc
thấp tiến dần lên bậc cao. Kể từ đó đến nay, mô hình HTXNN
có nhiều thay đổi theo tình hình chung của đất nước.

1. Mô hình hợptácxã nông nghiệp (1955-1987) tương trợ từ thấp đến cao, dần dần làm cho nông
Ngay từ khi ra đời, năm 1930, Đảng đã xác
định đường lối cách mạng Việt Nam là: “làm tư
sản dân quyền c.m và thổ địa c.m để đi tới xã
hội cộng sản”1. Thực hiện chủ trương đó, sau khi
miền Bắc được hoàn toàn giải phóng, Đảng chủ
trương thực hiện công hữu hóa về tư liệu sản xuất,
tổ chức nông dân vào tổ đổi công rồi tiến dần lên
lập các HTX. HNTƯ 8 (khóa II, tháng 8-1955)
xác định: “Chủ trương của ta đối với nông thôn
sau cải cách ruộng đất là lãnh đạo nông dân sản
xuất và đấu ưanh để dần dần tiến lên chủ nghĩa
xã hội”2. Để thực hiện được mục tiêu này, “phải
kết hợp công tác tổ chức kinh tế và công tác giáo
dục chính trị, thông qua các hình thức họp tác,
dân tự nguyện, tự giác đi vào con đường làm ăn
tập thể”3. Hội nghị chủ trương thí điểm xây dựng
mô hình HTX bậc thấp để nông dân quen dần với
lối làm ăn tập thể: “Nơi nào có kinh nghiệm đổi
công, có cơ sở đổi công thường xuyên và có cốt
cán lãnh đạo thì làm thí nghiệm một số họp tác
xã sản xuất”4. Trong quá trình đó, phải thực hiện
nghiêm “ba nguyên tắc: tự nguyện, cùng có lợi
và quản trị dân chủ”5.
Đến tháng 12-1959, Phủ Thủ tướng ra Thông
tư số 449-TTg “về việc ban hành Điều lệ mẫu
hợp tác xã sản xuất nông nghiệp bậc thấp”.
Điều lệ phác thảo rõ cơ chế quản lý của mô hình
HTXNN bậc thấp gồm: về nguyên tắc xây dựng

21
 NHỮNG VẤN ĐÊ CHUNG VÊ LỊCH sử ĐẢNG
HTX: tự nguyện, cùng có lợi và quản lý dân chủ.
về mô hình tổ chức sản xuất HTXNN: tư liệu
sản xuất như ruộng đất, ao cá, vườn cây, trâu bò,
công cụ đưa vào HTX thống nhất sử dụng chung,
HTX bậc thấp trả hoa lợi ruộng đất, tiền thuê trâu
bò, công cụ. Mồi hộ xã viên được đế lại 5% diện
tích đất bình quân của mồi người trong xã để sử
dụng riêng, về phân phối: HTX đóng thuế, trích
lập các quỳ, bù chi phí sản xuất, ưả hoa lợi ruộng
đất, còn lại chia cho ngày công, về chế độ quản
lý: Lao động tập thể, thanh toán theo ngày công
cho xã viên, về cơ quan quản lý HTX: Đại hội xã
viên là cơ quan quyền lực cao nhất. Đại hội bầu
ra Ban Quản trị, Ban Kiểm soát. HTX tổ chức
theo đơn vị lãnh thổ hành chính. Ban Quản trị đặt
dưới sự lãnh đạo trực tiếp của tổ chức Đảng và
chính quyền địa phương, số ủy viên Ban Quản
trị mỗi HTX thông thường từ 5-15 người, Ban
kiểm soát từ 3-5 người6.
Thực hiện chủ trương của Đảng và chính sách
của Nhà nước, đến năm 1960 miền Bắc đã căn
bản hoàn thành xây dựng HTX bậc thấp với tổng
số 40.422 HTXNN, thu hút 85,8% số hộ nông dân
tham gia7.
Bước vào thực hiện kế hoạch 5 năm lần thứ
nhất (1961-1965) với chủ trương tiến nhanh,
tiến mạnh, tiến vừng chắc lên CNXH, Đảng chủ
trương đẩy mạnh xây dựng HTX bậc cao. Thực
hiện chủ trương này, đến năm 1965, ở miền Bắc
có 18.560 HTX bậc cao, chiếm tỷ lệ 76,7% tổng
số HTX. Tuy vậy, mô hình HTX này đã không
đem lại hiệu quả mong muốn, kinh tế HTX vẫn
trì trệ và kém phát triển so với tiềm năng và ước
nguyện của xã viên. Trước tình hình đó, ngày
1-6-1963, Hội đồng Chính phủ ra Nghị quyết số
79-CP “về cuộc vận động cải tiến quản lý họp
tác xã, cải tiến kỳ thuật nhằm phát triển sản xuất
nông nghiệp toàn diện, mạnh mẽ và vững chắc”.
Đen năm 1965, Hội đồng Chính phủ chỉ đạo các
22
HTX tiếp tục cuộc vận động cải tiến quản lý, cải
tiến kỳ thuật vòng hai với chủ trương thực hiện
ba khoán (khoán chi phí sản xuất, khoán công
điểm, khoán sản lượng, trong đó chỉ tiêu khoán
sản lượng là quan trọng nhất). Với sự ra đời của
chế độ ba khoán, HTX ưở thành đơn vị quản lý
thống nhất, đội sản xuất là đơn vị nhận khoán.
Đội sản xuất chịu trách nhiệm tập thể trước HTX
về sản phẩm cuối cùng.
Tháng 4-1969, Điều lệ Họp tác xã bậc cao
được ban hành. Đến năm 1975, toàn miền Bắc
có 90,1% HTX bậc cao8; nhiều HTX quy mô
liên thôn và toàn xã9. Tuy nhiên, mô hình tổ
chức và quản lý HTXNN ở miền Bắc trong thời
gian này không đem lại hiệu quả kinh tế. Các
HTX quản lý và sử dụng 95% đất canh tác ở địa
phương nhưng ngoài nghĩa vụ và đóng góp cho
Nhà nước, các HTX chưa bảo đảm được 50%
thu nhập cho xã viên10.
Sau khi đất nước thống nhất, cả nước đi lên
CNXH, các HTXNN ở miền Bắc tiếp tục quản lý
theo mô hình chuyên môn hóa, tập trung hóa và
mở rộng quy mô. Đồng thời mô hình HTXNN ở
miền Bắc cũng dần được áp dụng ở miền Nam.
Tuy nhiên, mô hình HTXNN theo kiểu tập thể
hóa triệt để, không tuân thủ nguyên tắc tự nguyện,
được xây dựng “từ trên xuống” một cách ồ ạt và
với quy mô ngày càng lớn, được quản lý, điều
hành theo cơ chế mệnh lệnh hành chính tập trung
quan liêu bao cấp và bình quân không có hiệu
quả. Tình ưạng diện tích ruộng đất bở hoang hóa
ngày càng nhiều; chi phí sản xuất tăng vọt; các
ngành nghề làm ăn thua lồ; năng suất, sản lượng
giảm; thu nhập của xã viên từ kinh tế tập thể ngày
càng thấp. Vì vậy, cuối năm 1979, hàng loạt các
HTX và tập đoàn sản xuất tan rã.
Trước tình hình trên, ngày 13-1-1981, Ban
Bí thư Trung ương Đảng ban hành Chỉ thị số
100-CT/TW về “cải tiến công tác khoán, mở

rộng khoán sản phẩm đến nhóm và người lao
động trong họp tác xã nông nghiệp”. Chủ trương
này, cho phép nhóm và người lao động được đầu
tư thêm vốn, sức lao động để thâm canh trên
ruộng đất tập thể để được hưởng phần vượt mức
khoán. Theo tinh thần của Chỉ thị số 100-CT/TW,
HTX khoán sản phẩm cho đội sản xuất. Đội sản
xuất khoán sản phẩm cho xã viên.
Hình thức khoán theo Chỉ thị số 100-CT/TW,
đã kích thích sản xuất phát triển, trong những năm
1981-1985, sản xuất nông nghiệp được khôi phục
và phát triển. So với những năm 1976-1980, sản
lượng lương thực quy thóc tăng 27%, năng suất
lúa tăng 23,8%, diện tích cây công nghiệp hàng
năm tăng 22,1%, lương thực cung cấp cho Nhà
nước tăng 2 lần11. Vì vậy, tốc độ tăng trưởng của
nông nghiệp trong thời kỳ 1981 -1985 cao hơn hẳn
các thời kỳ trước đó. Tổng sản phẩm nông nghiệp
tăng 6%, thu nhập quốc dân trong nông nghiệp
tăng 5,6%12. Đời sống nòng dân nói riêng và của
toàn xã hội nói chung được cải thiện.
Tuy nhiên, mô hình HTXNN theo tinh thần
của Chỉ thị số 100-CT/TW, HTX vẫn là đơn vị sản
xuất kinh doanh chủ yếu, người nhận khoán phải
tuân theo kế hoạch sản xuất, quy trình kỹ thuật và
định mức chi phí của HTX, một phần thu nhập
quan trọng vẫn hưởng theo chế độ công điểm của
HTX,... vì vậy, sau một thời gian phát huy hiệu
quả, động lực vượt khoán bị triệt tiêu, nhiều người
trả lại ruộng khoán, sản xuất nông nghiệp lại suy
giảm, điều đó đòi hỏi phải có chủ trương mới.
2. Đổi mới mô hình Hợp tác xã nông nghiệp
theo tinh thần Nghị quyết 10 của Bộ Chính trị
và các Nghị quyết của Trung ương (1988-1996)
Đại hội VI (1986) của Đảng đề ra đường lối
đổi mới toàn diện, trong đó chủ trương đổi mới
phát triển kinh tế nông nghiệp và đổi mới mô hình
HTXNN. Thực hiện chủ trương này, ngày 5-4-
TẠP CHÍ LỊCH sử ĐẢNG 1-2022
1988, Bộ Chính trị ra Nghị quyết số 10-NQ/TW
về “Đổi mới quản lý kinh tế nông nghiệp”. Nghị
quyết số 10-NQ/TW xác định HTX là đơn vị kinh
tế tự chủ, tự quản, hộ gia đinh xã viên là đơn vị
nhận khoán với HTX. Với quan điểm chỉ đạo đó,
mô hình HTXNN đã đổi mới trên các mặt cơ bản:
về quan hệ sở hữu: Xã viên được giao khoán ruộng
đất lâu dài từ 10 đến 15 năm, HTX chuyển nhượng,
bán hóa giá trâu, bò và những tài sản cố định mà
HTX quản lý, sử dụng kém hiệu quả cho xã viên
(trừ ruộng đất, đất rừng và mặt nước), về quan hệ
quản lý: Thực hiện khoán hộ, hộ được quyền tự
chú đầu tư, thâm canh phát triển sản xuất. Theo
đó, kinh tế hộ được giải phóng mạnh hơn khỏi cơ
chế tập trung quan liêu bao cấp, chính thức được
thừa nhận là đơn vị kinh tế tự chủ. về quan hệ
phân phối: Xóa bỏ chế độ phân phối theo công
điểm. Xóa bỏ chế độ thu mua “theo nghĩa vụ”. Hộ
xã viên tự sắp xếp bố trí công việc, xác định cơ cấu
cây trông và đảm nhiệm các khâu của quá trình sản
xuất. Xã viên thu hoạch toàn bộ sản phẩm, sau khi
đóng thuế, góp quỹ, trả công dịch vụ cho HTX, hộ
xã viên được quyền sử dụng số sản phẩm còn lại,
được tự do bán sản phẩm hên thị trường theo giá
cả thị trường.
Đen tháng 3-1989, HNTƯ 6 (khóa VI) tiếp tục
khẳng định kinh tế họp tác có nhiều hình thức từ
thấp đến cao, quy mô tổ chức và cơ chế bộ máy
quản lý HTX do tập thể xã viên quyết định; HTX
quản lý việc khoán ruộng đất cho xã viên, đồng
thời kinh doanh những khâu, những hoạt động
kinh tế mà việc làm chung có lợi hơn khi từng gia
đình tự làm.
Thực hiện những chủ trương trên, trong
những năm 1988-1995, các HTXNN đều có sự
thay đổi mô hình. Trước hết, các HTXNN từng
bước xóa bỏ tập thể hóa về mộng đất và các tư
liệu sản xuất cơ bản khác, đồng thời rút dần sự
can thiệp trực tiếp vào quyền chủ động sản xuất
23
 NHỮNG VẤN ĐỀ CHUNG VẼ LỊCH sử ĐẢNG
kinh doanh của hộ xã viên. Tình trạng chính
quyền hóa HTX cũng dần dần được xóa bỏ. HTX
không còn quyền quản lý đất đai, bố trí sản xuất,
điều động lao động, phân phối sản phẩm. Các
HTX đã phải tự đổi mới, chấn chỉnh lại bộ máy
tổ chức, chuyển sang làm chức năng dịch vụ đầu
vào - đầu ra cho sản xuất nông nghiệp, áp dụng
các phương thức quản lý theo cơ chế thị trường
để trợ giúp đắc lực cho kinh tế hộ.
3. Đổi mới mô hình Hợp tác xã nông nghiệp
theo Luật Hợp tác xá năm 1996 (1997-2004)
Ngày 20-3-1996, Quốc hội khóa IX, kỳ họp
thứ 9 thông qua Luật Họp tác xã, có hiệu lực
từ ngày 1-1-1997. Luật quy định HTX có các
quyền: lựa chọn ngành, nghề, lĩnh vực, quy mô
sản xuất, kinh doanh, dịch vụ và địa bàn hoạt
động phù họp với khả năng của mình; quyết định
hình thức và cơ cấu tổ chức sản xuất, kinh doanh,
dịch vụ của hợp tác xã; xuất khẩu, nhập khẩu,
liên doanh, liên kết với các tổ chức và cá nhân
ở trong nước và ngoài nước theo quy định của
pháp luật; quyết định việc phân phối thu nhập, xử
lý các khoản lỗ của HTX; vay vốn ngân hàng và
huy động các nguồn vốn khác, cho xã viên vay
vốn theo quy định của pháp luật13.
Thực hiện chủ trương trên, các HTXNN
từng bước thực hiện chuyển đổi sang mô hình
HTXNN kiểu mới, đồng thời nhiều HTX được
thành lập mới. Đối với những HTX yếu kém,
không có khả năng chuyển đổi thì tiến hành
giải thể.
Thông qua hình thức hồ trợ và cung cấp dịch
vụ, các HTXNN thực sự đã bắt đầu phát huy
được vai trò “bà đỡ” cho kinh tế hộ phát triển.
Tuy tỷ trọng kinh tế HTXNN còn thấp, vai trò tổ
chức điều hành trực tiếp sản xuất nông nghiệp
không còn nhiều, nhưng vai trò “hậu cần” cho
kinh tế hộ lại nổi lên khá rõ nét. Thực tế là ở địa
24
phương nào HTXNN phát triển thì các dịch vụ
làm đất, tưới tiêu nước, bảo vệ thực vật, giống
cây trồng, vật nuôi, cung ứng vật tư nông nghiệp
và đặc biệt là ứng dụng tiến bộ KHCN vào sản
xuất nông nghiệp được thực hiện có tổ chức,
đồng bộ và hiệu quả cao hơn so với những nơi
không có HTX. Tính tự phát, manh mún, mạnh
ai nấy làm, cạnh tranh không lành mạnh, chi
phí dịch vụ cao, chất lượng giống cây trồng
không đảm bảo, năng suất cây trồng, vật nuôi
thấp được khắc phục hoặc hạn chế. Nhờ làm tốt
dịch vụ cho kinh tế hộ nên các HTXNN đã góp
phần quan họng trong phát triển nông nghiệp
theo hướng sản xuất hàng hóa, thúc đẩy quá
trình chuyển dịch cơ cấu cây trồng, vật nuôi,
xóa đói giảm nghèo, xây dựng nông thôn mới
theo hướng CNH, HĐH14.
Bên cạnh những kết quả đạt được, quá trình
đổi mới mô hình HTXNN theo Luật Họp tác
xã năm 1996 còn nhiều bất cập, hạn chế. Việc
chuyển đổi mô hình HTXNN kiểu cũ thành
kiểu mới, theo Luật Họp tác xã năm 1996 mang
nặng tính hình thức. Các HTX mới chỉ đổi mới
về tên gọi, về bộ máy mà chưa đổi mói về nội
dung hoạt động. Việc tổ chức đại hội xã viên,
bầu chủ nhiệm, ban quản trị, ban kiểm soát vần
theo cơ chế cũ, do cấp ủy giới thiệu, do đó không
chọn được cán bộ vừa có trình độ, vừa năng động
trong kinh tế thị trường, lại có đạo đức và tâm
huyết với HTXNN.
4. Đổi mới mô hình Hợp tác xã nông nghiệp
theo Luật Hợp tác xã năm 2003 (2004-2013)
Trước những hạn chế, bất cập của Luật Họp
tác xã năm 1996, ngày 26-11-2003, Quốc hội
khóa XI, kỳ họp thứ 4 thông qua Luật Hợp tác
xã mới, thay thế Luật Hợp tác xã năm 1996, có
hiệu lực từ ngày 1-7-2004. Theo đó, Luật Hợp
tác xã năm 2003, mở rộng đối tượng tham gia

HTX, bên cạnh cá nhân người lao động còn có
hộ gia đình và pháp nhân nếu có nguyện vọng
gia nhập HTX. Sự mở rộng đối tượng tham gia
vào phát triển HTX nhằm huy động mọi nguồn
lực vật chất sẵn có vào phục vụ phát triển kinh tế
HTX ở Việt Nam. Với chính sách này, số lượng
và quy mô HTX tăng lên. Đến ngày 30-6-2010,
cả nước có 8.918 HTXNN, bình quân một HTX
có 795 xã viên15.
Luật Họp tác xã năm 2003, cho phép HTX
hoạt động như một doanh nghiệp: “Họp tác xã
hoạt động như một loại hình doanh nghiệp, có tư
cách pháp nhân, tự chủ, tự chịu trách nhiệm về
các nghĩa vụ tài chính trong phạm vị vốn điều lệ,
vốn tích luỳ và các nguồn vốn khác của Họp tác
xã theo quy định của pháp luật”16.
Luật Hợp tác xã năm 2003, phân định một
cách rõ ràng nguồn gốc của khối tài sản, đặc biệt
là làm rõ khối tài sản chung bao gồm các công
trình phục vụ sản xuất, công trình phúc lợi văn
hóa, xã hội, kết cấu hạ tầng phục vụ chung cộng
đồng dân cư được hình thành từ quỳ phát triển
sản xuất, quỳ phúc lợi của HTX, các nguồn vốn
do nhà nước trợ cấp, quà biếu tặng của các cá
nhân trong và ngoài nước.
Luật Hợp tác xã năm 2003, phân định rõ hơn
chức năng nhiệm vụ ưong bộ máy quản lý của
HTX, Luật Hợp tác xã năm 2003 bên cạnh việc
quy định duy trì một bộ máy vừa quản lý vừa
điều hành HTX như Luật Họp tác xã năm 1996
đã cho phép HTX thành lập riêng bộ máy quản lý
và bộ máy điều hành. Đây là một điếm mới hoàn
toàn frong Luật Hợp tác xã năm 2003 so với Luật
Họp tác xã năm 1996.
Thực hiện Luật Họp tác xã năm 2003, cơ
cấu tổ chức quản lý các hoạt động dịch vụ của
HTXNN đã có sự thay đổi căn bản. Các HTXNN
đều tổ chức các tổ, đội dịch vụ để thực hiện việc
cung ứng dịch vụ cho các hộ xã viên. Để thực
TẠP CHÍ LỊCH sử ĐẢNG 1-2022
hiện quản lý các hoạt động dịch vụ, một bộ phận
HTXNN đã áp dụng hình thức ký kết họp đồng
với hộ xã viên về cung cấp dịch vụ theo từng
vụ ưong năm. Đồng thời, để đảm bảo chủ động
cung ứng dịch vụ cho hộ xã viên, các HTXNN
còn tổ chức ký kết họp đồng với các tổ chức cung
ứng dịch vụ ngoài HTX như: ký họp đồng với
trạm khuyến nông, chi cục BVTV, công ty giống
cây trồng, chi nhánh điện, trạm thủy nông,... Bên
cạnh việc kinh doanh các dịch vụ phục vụ trực
tiếp sản xuất nông nghiệp, một số các HTXNN
còn mở rộng ngành nghề, lĩnh vực kinh doanh
phi nông nghiệp nhằm khai thác triệt để những
lợi thế của địa phương mình vào phục cho nhu
cầu của xã hội. Năm 2011, cả nước có 80% số
HTX làm dịch vụ thủy lợi; 30% số HTX làm
dịch vụ cung ứng vật tư, phân bón; 97% số HTX
làm dịch vụ chuyển giao tiến tiến bộ kỹ thuật;
11% số HTXNN làm dịch vụ điện; dịch vụ giống
cây trồng 53%; dịch vụ làm đất bằng máy 20%;
dịch vụ thúy 21 %17.
Tuy nhiên, trong quá trình đổi mới mô hình
theo Luật Họp tác xã năm 2003, vẫn tồn tại những
hạn chế, đó là: xã viên không ý thức đầy đủ được
quyền lợi và nghĩa vụ của họ trong HTX18; cơ
chế quản lý nội bộ HTX chưa được đổi mới theo
hướng điều chỉnh hữu hiệu các mối quan hệ giữa
xã viên frong các hoạt động của HTX; tô chức bộ
máy quản lý và điều hành HTX còn nhiều hạn
chế, tình trạng cán bộ chủ chốt HTX chuyển sang
làm công tác chính quyền đê có chế độ on định
hơn diễn ra khá phổ biến; việc HTX hoạt động
như một doanh nghiệp nên dẫn đến hiện tượng
HTX hoạt động vì mục tiêu lợi nhuận, mất đi bản
chất phục vụ thành viên của HTX; kết quả hoạt
động sản xuất, kinh doanh, dịch vụ của HTXNN
còn hạn chế. Năm 2011, cả nước có 2.997 HTX
khá chiếm 33%, 4.089 HTX (45%) trung bình và
1999 HTX (22%) số HTX yếu kém19.
25
 NHỮNG VẤN ĐỀ CHUNG VỀ LỊCH SỬĐÀNG
5. Đổi mới mô hình Hợp tác xã nông nghiệp
theo Luật Hợp tácxã năm 2012 (2013-2021)
Ngày 20-11-2012, Quốc hội khóa XIII, kỳ
họp thứ 4 thông qua Luật Họp tác xã mới thay
cho Luật Họp tác xã năm 2003, có hiệu lực thi
hành từ ngày 1-7-2013. Mô hình HTX theo Luật
Họp tác xã năm 2012 có nhiều điểm mới: về
bộ máy tổ chức: Luật Họp tác xã năm 2012 quy
định bộ máy tổ chức của HTX gồm: đại hội thành
viên, hội đồng quản trị, giám đốc hoặc tổng giám
đốc, ban kiểm soát hoặc kiểm soát viên (Điều
29). Như vậy, tên gọi các chức danh trong cơ cấu
tổ chức bộ máy HTX đã thay đổi, nhằm đáp ứng
nhu cầu kinh tế thị trường, hội nhập kinh tế quốc
tế. về chức năng, quyền hạn frong cơ cấu tổ chức
bộ máy, Luật quy định rõ chức năng, nhiệm vụ,
quyền hạn của các chức danh quản lý frong cơ
cấu tổ chức bộ máy HTX nhằm tách bạch các
chức năng quản lý của chủ sở hữu và chức năng
điều hành, ưánh chồng chéo và nguy cơ lạm
quyền ưong quản lý, điều hành HTX, liên hiệp
HTX. về quyền lợi và nghĩa vụ của thành viên,
Luật quy định thành viên có quyền yêu cầu HTX
cung ứng sản phẩm, dịch vụ theo cam kết kinh
tế giữa thành viên và HTX, theo nguyên tắc bình
đẳng giữa các thành viên, về nghĩa vụ, thành
viên bắt buộc phải “sử dụng sản phẩm, dịch vụ
của HTX theo hợp đồng dịch vụ. Góp đủ, đúng
thời hạn vốn góp đã cam kết theo quy định của
điều lệ (Điều 15). về mức góp vốn, quy định
mức góp vốn tối đa của một thành viên nhằm
khang định bản chất của HTX là đề cao việc thu
hút nhiều người tham gia HTX để có nhiều vốn
hoạt động chứ không phải huy động nhiều vốn từ
một hoặc một số ít thành viên và nguyên tắc bình
đẳng ưong quản lý HTX, thể hiện tính chất quan
hệ xã hội của những người có nhu cầu chung về
kinh tế, văn hóa, xã hội có vị thế yếu hơn và có
sức cạnh franh kém hơn ưên thị trường, theo đó,
26
vốn góp của thành viên không chênh lệch nhau
quá lớn20, về phân phối thu nhập, Luật quy định
theo hướng phù hợp hơn với bản chất của HTX
và phù hợp với quy định pháp luật hiện hành về
thuế, đồng thời giao quyền cho đại hội thành
viên quyết định mức cụ thể tùy theo điều kiện
của HTX.
Thực hiện đổi mới mô hình HTX theo Luật
Hợp tác xã năm 2012, đến cuối năm 2018, cả
nước có 13.856 HTXNN, tăng 5.769 HTX so
với năm 2002 (trong đó HTX chuyển đổi, thành
lập mới là 9.391 HTX, giải thể 3.643 HTX, 21
HTX chuyển từ phi nông nghiệp sang). Binh
quân một tinh có 220 HTX, ưong đó lớn nhất
là Đồng bằng sông Hồng bình quân 362 hợp tác
xã/tỉnh; tiếp đến là Bắc Trung Bộ và Duyên hải
Miền Trung bình quân 259 HTX/tỉnh, Trung du
miền núi phía Bắc bình quân 223 HTX/tỉnh, Tây
Nguyên bình quân 161 HTX/tỉnh, Đồng bằng
sông Cửu Long bình quân 139 HTX/tỉnh; ít nhất
là vùng Đông Nam Bộ 85 HTX/tỉnh. Các HTX
hoạt động tổng hợp (chiếm 49,47%), số còn lại
(50,53%) hoạt động theo chuyên ngành, trong
lĩnh vực trong ưọt lớn nhất, tiếp đó là chăn nuôi
và thuy sản, thấp nhất là diêm nghiệp, số HTX
yếu kém đã ngừng hoạt động là 625 hợp tác xã,
tập trung nhiều ở các tỉnh Đồng bằng sông Hồng,
Tây Nguyên và một số tỉnh vùng Miền núi phía
Bắc, Đông Nam Bộ21.
về thành viên HTXNN, đến cuối năm 2018 cả
nước có 3.769.964 thành viên HTXNN (bình quân
khoảng 280 thành viên/HTX), giảm 1.615.109
thành viên so với năm 2003 (trong đó thành viên
mới kết nạp là 144.942 thành viên, thành viên ra
khỏi HTX là 1.760.051)22.
Tuy nhiên, việc chuyển đổi mô hình HTXNN
theo Luật Họp tác xã năm 2012 còn chậm, nhiều
HTX chưa thực hiện tốt vai ưò liên kết, hồ ượ
kinh tế hộ. Đại hội lần thứ XIII của Đảng (năm

2021) xác định “Nhà nước có chính sách hỗ
khuyến khích phát triển các mô hình kinh tế hợp
tác, các họp tác xã, doanh nghiệp nhỏ và vừa,
kinh tế hộ, trang trại trong nông nghiệp”23. Đồng
thời tích cực thực hiện “đổi mới, nâng cao hiệu
quả hoạt động của các tổ chức kinh tế tập thể,
họp tác xã gắn với phát huy vai trò làm chủ, tăng
cường lợi ích của các thành viên, nâng cao khả
năng huy động nguồn lực”24.
Thực hiện những chủ trưong của Đảng, chính
sách của Nhà nước, đến cuối năm 2021, cả nước có
khoảng 18.327 HTXNN và 79 liên hiệp HTXNN;
2.300 HTXNN đã thành lập doạnh nghiệp, trong
đó có 2.200 HTX ứng dụng công nghệ cao, công
nghệ số trong sản xuất25.
Trong suốt quá trình xây dựng và phát triển
từ năm 1955 đến năm 2021, mô hình HTXNN
Việt Nam luôn được đổi mới để thích ứng với
tình hình đất nước. Mỗi lần đổi mới, mô hình
HTXNN ở nước ta ngày càng được hoàn thiện,
trong đó, kể từ năm 1988, mô hình HTX dần
chuyển từ chế độ tập thể hóa về tư liệu sản xuất,
thực hiện sản xuất kinh doanh theo cơ chế tập
trung quan liêu bao cấp chuyển sang mô hình
HTX hoạt động theo cơ chế thị trường, mang lại
lợi ích thiết thực cho các thành viên, góp phàn
tích cực vào chương trình xây dựng nông thôn
mới của Đảng và Nhà nước.
1. Đảng Cộng sản Việt Nam: Văn kiên Đàng Toàn tập,
Nxb CTQG, H, 2002, T. 2, te 2
2,3,4,5. Sđd, T. 14, te 81,581,582,582
TẠP CHÍ LỊCH sửĐẢNG 1-2022
6. Theo: https://thuvienphapluatvn/van-ban/Doanh-ng-
hiep/Thong-tu-449-TTg-dieu-le-mau-hop-tac-xa-san-xuat-
nong-nghiep-bac-thap-21655.aspx
7, 8. Tổng cục Thống kê: Niên giám thống kê năm 1981,
H, tháng 12-1982, te 110,110
9. Đào Văn Tập (chủ biên): 45 năm kinh tế Việt Nam
(1945-1990), Nxb KHXH, H, 1990, te.101
10. Trương Thị Tiến: Đối mới cơ chế quân lý kinh tế nông
nghiệp ở Việt Nam, Nxb CTQG, H, 1999, te. 58
11, 12. Nguyễn Sinh Cúc: “30 năm hợp tác hóa nông
nghiệp ở nước ta (Qua số liệu thống kê)”, Tạp chí thông tin lý
luận, tháng 11-1989, te. 68,68
13. Xem: https://thuvienphapluat.vn/van-ban/Doanh-
nghiep/Luat-hop-tac-xa-199647-L-CTN-39622.aspx
14. GS Hồ Văn Vĩnh, TS Nguyễn Quốc Thái: Mô hình
phát triến hợp tác xã nông nghiệp ở Việt Nam, Nxb Nông
nghiệp, H, 2005, te. 118-119
15. Quỹ Châu Á: Camnanghọptácxãnôngnghiệp,Wỉữ
Lao động xã hội, H, 2012, te 20
16. Xem: https://thuvienphapluat.vn/van-ban/Doanh-
nghiep/Luat-Hop-tac-xa-2003-18-2003-QH11-51700.aspx
17, 18,19. Ban Chấp hành Trung ương-Ban cán sự Đảng
- Bộ nông nghiệp & Phát triển nông thôn; số 329-BC/BCS,
ngày 22-6-2012; “Báo cáo tổng kết 10 năm thục hiện Nghị
quyết số 13-NQ/TW Ban Chấp hành Trung ương Đảng lần thứ
5 (Khóa IX) về tiếp tục đổi mới, phát triền và nâng cao hiệu quà
kinh tế tập thể trong Ghh vục nông nghiệp, nông thôn’ ’, Hà Nội,
ngày 22-6-2012, te. 6,15,8
20. Chính Phủ: ‘Tờ trình số 52-TTr/CP về Dự án Luật
Họp tác xã sửa đổi”, Hà Nội, ngày 30-3-2012, te. 22
21, 22. Bộ Nông nghiệp & Phát triển nông thôn: ‘ Báo cáo
tổng kết 15 năm thực hiện Nghị quyết so 13-NQ/TW ngày
18-3-2002”, Hội nghị lần thứ 5, Ban Chấp hành Trung ương
Đảng khóa IX về tiếp tục đổi mới, phát triến, nâng cao hiệu
quả kinh tế tập thể trong nông nghiệp, H, 2019
23, 24.ĐảngCộngsảnViệtNam: Văn kiện Đại hội đại biẩi
toàn quốc lần thứxni, Nxb CTQGST, H, 2021, T. Ị, te 134,240
25. Theo http://baochinhphu.vn/Kinh-te/Phat-trien-hop-
tac-xa-tao-ra-suc-manh-da-chieu/450073.vgp.
27