Filipino sa Piling Layang
LECTURES/PPT AND HANDOUT-BASED
LAKBAY-SANAYSAY
- Ang lakbay-sanaysay ay tinatawag ding travel
essay o travelogue.
- Ito ay isang uri ng lathalaing ang pangunahing
layunin ay maitala ang mga naging karanasan sa
paglalakbay.
- Ayon kay Nonon Carandang, ito ay tinawag
niyang sanaylakbay kung saan ang
terminolohiyang ito, ayon sa kanya, ay binubuo ng
tatlong konsepto: sanaysay, sanay, at lakbay.
- Naniniwala siyang ang sanaysay ang
pinakaepektibong pormat ng sulatin upang maitala
ang mga naranasan sa paglalakbay.
MGA DAHILAN NG PAGSULAT NG LAKBAY-SANAYSAY
- Ayon kay Dr. Lilia Antonio, et al. sa kanilang
aklat na Malikhaing Sanaysay (2013), may apat
na pangunahing dahilan ng pagsusulat ng lakbay-
sanaysay.
- Una, upang itaguyod ang isang lugar at kumita sa
pagsusulat. Isang halimbawa nito ay paggawa ng
travel blog kung saan ito ay maituturing na isang
libangan at gayundin naman ay maaaring
pagkakitaan. Marahil ay nakabasa ka na ng blog
kung saan isinasalaysay ng may-akda ang mga
paglalakbay na kanyang isinagawa.
- Pangalawa, layunin din nitong makalikha ng
patnubay para sa mga posibleng manlalakbay.
Marami ang nakikinabang sa travelogue lalo na sa
mga taong nais magkaroon ng paunang kaalaman
sa lugar na kanilang bibisitahin bago nila ito
puntahan. Sabi nga ni Rizal sa kanyang nobelang
Noli Me Tangere, kung nais mong higit na makilala
ang katangian at kultura ng bansang iyong
pupuntahan, mahalagang alamin mo muna ang
taglay nitong kasaysayan.
- Pangatlo, sa lakbay-sanaysay, maaari ding itala
ang pansariling kasaysayan sa paglalakbay tulad
ng espiritwalidad, pagpapahilom, o kaya'y
pagtuklas sa sarili. Kadalasang naisasagawa ito sa
pamamagitan ng paggamit ng daily journal o diary.
Ginagawa ito upang maitala ang mga bagong
bagay na kanyang nakita, narinig, naranasan, at
iba pa sa kanyang ginawang paglalakbay. Madalas
itinatala rin sa journal ang mga realisasyon o mga
natutuhan sa proseso ng paglalakbay.
- Pang-apat ay upang maidokumento ang
kasaysayan, kultura, at heograpiya ng lugar sa
malikhaing pamamaraan. Tipikal na halimbawa nito
ang ginawa ni Antonio Pigafetta na isang Venetian
iskolar na tumungo sa Pilipinas kasama ni
Ferdinand Magellan. Siya ang nagtala ng
mahahalagang datos sa kanilang nakita sa
Pilipinas na may kinalaman sa mga halaman,
hayop, klima, heograpiya, at kultura ng mga
sinaunang Pilipino bilang bahagi ng kanilang ulat
shariat ringan Makanilang pagbabalik sa kanilang
bahkanilang ulat ang pagtatalang ginawa ni Marco
Polo, isa namang mangangalakal na Venetian
tasumine yaran binatang The Travels of Marco"
bunga ng kenetian pagtungo sa Asya at resulta na
rin ng kanyang paninirahan sa Tsina sa loob ng
labimpitong taon. Anuman ang dahilan ng
paglalakbay, ang lakbay-sanaysay ay kadalasang
naglalaman ng mga tala ng karanasan ng awtor o
sumulat sa paglalakbay. Ang pagtatalang ito ay
isang paraan ng manunulat na maibahagi ang
karanasan at kasiyahan sa paglalakbay.
MGA DAPAT TANDAAN SA PAGSULAT NG LAKBAY-
SANAYSAY
1. Magkaroon ng kaisipang manlalakbay sa
halip na isang turista. Upang makagawa ng isang
masining at makabuluhang lakbay-sanaysay, dapat
na isa-isip ng taong naglalakbay na siya ay tutungo
sa isang lugar hindi bilang isang tursita kundi isang
manlalakbay. Mahalagang malinaw sa kanyang isip
ang kanyang pakay o layunin. Kadalasan, ang
isang turista ay nagpupunta sa isang lugar upang
maglibang, magliwaliw, at makita ang
magagandang tanawin, mga gusali, at iba't ibang
lugar. Karaniwang may nakatakda nang itinerary o
talaan ng magagandang lugar na pupuntahan gaya
halimbawa ng pamamasyal sa Bohol tiyak na hindi
mawawala sa listahan ang Chocolate Hills, Ilog ng
Loboc, simbahan ng Baclayon, Isla ng Panglao,
Man-made Forest sa Bilar, Hinagdanan Cave, at
iba pa. Samantala, para sa isang manlalakbay ay
pangalawa na lamang ang mga bagay na ito.
Kasabay ng kanyang paglalakbay sa iba't ibang
lugar ay sinisikap niyang maunawaan ang kultura,
kasaysayan, heograpiya, hanapbuhay, pagkain, at
maging uri ng pang-araw-araw na pamumuhay ng
mga tao. Mahalaga ang mga ito upang sa kanyang
pagsulat ng kanyang lakbay-sanaysay ay hindi
lamang nakabatay sa mga kuhang larawan ang
mga kaisipan o impormasyong itatala kundi
malalim niyang maipaliliwanag o mailalarawan ang
mga bagay o lugar na kanyang nakita o namalas.
2. Sumulat sa unang panauhang punto de-bista.
Ginagamit sa pagsulat ng lakbay-sanaysay ang
unang panauhang punto de-bista. Ang karamihan
sa nilalaman ng sanaysay ay mula sa mga nakita,
narinig, naunawaan, at naranasan ng manunulat.
Kadalasang napakapersonal ng tinig ng lakbay-
sanaysay.
- Ayon kay Antonio (2013), ang susi sa mainam na
pagsulat nito ay ang erudisyon o ang pagtataglay
ng sapat na kaalaman at pagkatuto sa isang
Filipino sa Piling Layang
LECTURES/PPT AND HANDOUT-BASED
paglalakbay. Tumutukoy rin ito sa pagkilala at
pagpapakilala sa sarili at sa pagmumuni sa mga
naranasan sa proseso ng paglalakbay. Bukod sa
matamang obserbasyon hinggil sa paligid o mga
pangyayari, mahalagang maranasan din ng
manlalakbay ang mga bagay-bagay upang lubos
na maunawaan at mabigyang-kahulugan ang mga
pangyayari. Sikaping maisali ang sarili sa mga
gawain bilang bahagi na rin ng imersiyon sa mga
pangyayari. Makipamuhay kagaya ng mga taong
naninirahan sa lugar na iyong pinuntahan, kumain
ng mga natatanging pagkain sa lugar,
makisalamuha sa mga tao, at higit sa lahat ay
maging adbenturero. Subukin ang iba't ibang
karanasan at mga hamon tulad ng pag-akyat sa
bundok, paglangoy sa dagat, surfing, pagpasok sa
mga yungib, pagsakay sa mga kakaibang
sasakyan o rides, at pagkain ng mga kakaiba o
katutubong pagkain sa lugar. Sa pamamagitan ng
pagsasagawa nito, magiging makatotohanan at
may lalim ang gagawin mong paglalahad ng iyong
mga karanasan.
3. Tukuyin ang pokus ng susulating lakbay-
sanaysay. Mahalaga ring matukoy kung ano ang
magiging pokus ng susulating lakbay-sanaysay
batay sa human interest. Tandaang iba-iba ang
kinahihiligan o kinawiwilihang paksang maaaring
itampok sa paglalakbay at maging sa pagsulat ng
lakbay-sanaysay. Ito ay maaaring ibatay kung ano
ang dahilan o layunin ng paglalakbay. Ito ay
maaaring tungkol sa espiritwal na paglalakbay
gaya halimbawa ng pagtungo sa Lupang Pangako
ng mga Kristiyano o ang pagpunta sa Mecca ng
mga Muslim. Ito ay maaaring pagtatampok naman
ng magagandang pook, kilalang landmark, liwasan,
simbahan, at mga gusali at establisimiyento.
Maaari ding gawing paksa ang tungkol sa mga
hayop o halaman, mga kakatwa o kakaibang
bagay, mga pagkain, libangan, kultura, at marami
pang iba. Maaaring bigyang-pansin mismo ang
pakikipagsapalarang mararanasan sa paglalakbay.
Ang pagtukoy sa tiyak na paksa ay makatutulong
upang matiyak ang sakop ng nilalaman ng lakbay-
sanaysay. Tinatawag itong delimitasyon sa
pagsulat ng isang akda.
4. Magtala ng mahahalagang detalye at kumuha
ng mga larawan para sa dokumentasyon
habang naglalakbay. Ang mga pangunahing gamit
na dapat dalá ng taong susulat ng lakbay sanaysay
ay ang panulat, kuwaderno o dyornal, at kamera.
Mahalagang maitala ang pangalan ng
mahahalagang lugar, kalye, restoran, gusali, at iba
pa. Ang wastong detalyeng may kinalaman sa
mahahalagang lugar na nakita, nabisita o
napuntahan ang magbibigay ng kredibilidad sa
sanaysay. Makatutulong din nang malaki kung
makukuhanan ng litrato o larawan ang mga lugar,
tao, o pangyayari. Mahalaga ito para sa wastong
dokumentasyon ng sanaysay. Para sa mga
larawan, mahalagang maglagay ng mga
impormasyon para sa mga mambabasa. Maaaring
ilagay ang eksaktong lokasyon kung saan ito
matatagpuan, maikling deskripsiyon nito, o kaya
naman ay maikling kasaysayan nito. Iwasang
maglagay ng napakadetalyadong deskripsiyon
upang ito ay kawilihang basahin ng mga
mambabasa.
5. Ilahad ang mga realisasyon o mga natutuhan
sa ginawang paglalakbay. Bukod sa paglalahad
ng mga karanasan at mga nakita sa paglalakbay,
mahalaga ring maisama sa nilalaman ng sanaysay
ang mga bagay na natutuhan habang isinasagawa
ang paglalakbay. Ito ang magsisilbing pinakapuso
ng sanaysay kung saan dito ibabahagi sa mga
mambabasa ang mga gintong aral na nakuha
bunga ng epekto ng ginawang paglalakbay.
Maaaring talakayin kung paano nabago ang buhay
o pananaw ng may- akda, kung paano umunlad
ang kanyang pagkatao mula sa kanyang mga
naging karanasan, at mga karagdagang kaalamang
natuklasan mula sa ginawang paglalakbay.
6. Gamitin ang kasanayan sa pagsulat ng
sanaysay. Dahil ang iyong gagawin ay isang
lakbay-sanaysay, mahalagang taglayin ng may-
akda ang sapat na kasanayan sa paggamit ng
wika. Sikaping ang susulating sanaysay ay maging
malinaw, organisado, lohikal, at malamán.
Gumamit ng akmang salita batay sa himig ng
lakbay-sanaysay na iyong bubuoin. Maaari ding
gumamit ng mga tayutay, idyoma, o
matalinghagang salita upang higit na maging
masining ang pagkakasulat nito. Tiyaking
makakukuha ng atensiyon ng mambabasa ang
iyong susulating akda.
Sa pangkalahatan, sa pagsulat ng lakbay-
sanaysay, maging obhetibo sa paglalatag ng mga
impormasyon. Sikaping mailahad ang katotohanan
sa pamamagitan ng paglalahad ng mga positibo at
negatibong karanasan at maging ng kondisyon ng
lugar na pinuntahan. Ito ay makatutulong nang
aggin sa mga makababasa nito. Maaaring ipakita
ang mga ito sa tulong ng photo essay. Sikaping
hindi nakatuon sa sarili ang mga larawan sa photo
essay kundi ang mahahalagang larawang
kailangan para mapagtibay ang sanaysay. Sa
Filipino sa Piling Layang
LECTURES/PPT AND HANDOUT-BASED
pagsusulat, agging baunin sa isipan ang
depenisyong ibinigay ni Nonon Carandang na ang
lakbay-sanaysay ay agging kinapapalooban ng
tatlong mahahalagang konsepto: sanaysay, sanay,
at lakbay. Kung saan ang sanaysay na iyong
gagawin ay kasasalaminan ng kasanayan sa
paghabi ng mga aral ng buhay mula sa ginawang
paglalakbay.

Narito ang halimbawa ng isang mahusay na

lakbay-sanaysay na ginawa nina Gng. Teresita
Buensuceso at G. Ariel Marasigan. Basahin at
suriin kung paano nila ito binuo batay sa balangkas
na makikita sa loob ng kahon.
 Uri ng kaisipan ng sumulat.
 Panauhang ginamit sa pagsulat
 Pokus ng lakbay-sanaysay.
 Mga realisasyon o mga natutuhan sa
ginawang paglalakbay.
 Teknikal na pagkakasulat ng sanaysay
(kaisahan, kalinawan, kawastuhan,
kaangkupan)

ANG PICTORIAL ESSAY

- Ang pictorial essay ay isang sulatin kung saan
higit na nakararami ang larawan kaysa sa salita o
panulat.
- May pagkakataong nakaugnay ito sa isang
lakbay- sanaysay lalo na't karamihan ng lakbay-
sanaysay ay may kasamang larawan.

Sa pagsulat ng pictorial essay dapat lamang

tandaan ang sumusunod:
- Ang paglalagay ng larawan ay dapat na isinaayos
o pinag-isipang mabuti sapagkat ito ang
magpapakita ng kabuoan ng kuwento o kaisipang
nais ipahayag.
- Ang mga nakatalang sulat o katitikan sa bawat
larawan ay suporta lamang sa mga larawan kaya't
hindi ito kinakailangang napakahaba o napakaikli.
Kailangang makatutulong sa pag-unawa at
makapukaw sa interes ng magbabasa o titingin ang
mga katitikang isusulat dito.
- May isang paksang nais bigyang-diin sa mga
larawan kaya't hindi maaaring maglagay ng mga
larawang may ibang kaisipan o lihis sa paksang
nais bigyang-diin. Kailangang maipakita sa
kabuoan ang layunin ng pagsulat o paggawa ng
pictorial essay.
- Isipin ang mga manonood o titingin ng iyong
photo essay kung ito ba ay mga bata, kabataan,
propesyonal, o masa upang maibatay sa kanilang
kaisipan at interes ang mga larawang ilalagay
gayundin ang mga salitang gagamitin sa pagsulat
ng mga caption.